„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

„AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY WIEJSKIEJ BOBOWO BĘDĄCEJ UDZIAŁOWCEM ZAKŁADU UTYLIZACJI ODPADÓW KOMUNALNYCH „STARY LAS” SP. Z O.O . NA LATA 2010 – 2013, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2014 – 2017”

projekt

Czerwiec 2010 r.

1 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

Wykonawca opracowania: Główni autorzy:

HYDROS Jacek Sawicki Joanna Sawicka ul. Czysta 24/1 Barbara Dembowska 15-463 Białystok

2 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

SPIS TRE ŚCI

1 WSTĘP ...... 10

1.1 Wprowadzenie ...... 10

1.2 Podstawa opracowania ...... 10

1.3 Cel, zakres i funkcje Programu ...... 11

1.4 Metodyka opracowania Programu ...... 12

1.5 Obszar obj ęty „Aktualizacj ą ....” ...... 13

2 PODSTAWOWE INFORMACJE CHARAKTERYZUJĄCE OBSZAR ZESPOŁU GMINY WIEJSKIEJ BOBOWO BĘDĄCEJ UDZIAŁOWCEM ZAKŁADU UTYLIZACJI ODPADÓW KOMUNALNYCH „STARY LAS” SP. Z O.O...... 15

2.1 Gmina wiejska Bobowo ...... 15

2.1.1 Położenie geograficzne ...... 15

2.1.2 Sytuacja demograficzna ...... 16

2.1.3 Gospodarka rolna ...... 16

2.1.4 Warunki klimatyczne ...... 17

2.1.5 Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia ...... 18

2.1.6 Sytuacja gospodarcza ...... 19

3 OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA GMINY WIEJSKIEJ BOBOWO BĘDĄCEJ UDZIAŁOWCEM ZUOK „STARY LAS” SP. Z O.O...... 20

3.1 Zasoby wodne ...... 20

3.1.1 Wody powierzchniowe ...... 20

3.1.2 Wody podziemne ...... 28

3.2 Powietrze atmosferyczne ...... 32

3.2.1 Emisja, emisja niska i imisja ...... 32

3.3 Powierzchnia ziemi ...... 44

3.3.1 Gleby ...... 44

3.3.2 Zasoby surowcom naturalnych ...... 49

3 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

3.4 Walory przyrodnicze i krajobrazowe ...... 50

3.4.1 Lasy ...... 50

3.4.2 Formy ochrony przyrody...... 57

3.5 Infrastruktura techniczna ...... 68

3.5.1 Gospodarka wodno – ściekowa ...... 68

3.5.2 Wnioski ...... 69

3.5.3 Energetyka ...... 70

3.5.4 Gazownictwo ...... 71

3.5.5 Energia elektryczna ...... 72

3.5.6 Gospodarka odpadami ...... 73

3.5.7 Hałas ...... 77

3.5.8 Promieniowanie elektromagnetyczne ...... 79

3.5.9 Komunikacja i transport...... 81

4 ZRÓWNOWAŻONE WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII – WNIOSKI ...... 85

4.1 Racjonalne gospodarowanie wod ą ...... 85

4.2 Wykorzystanie energii ...... 85

5 NADZWYCZAJNE ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA ...... 87

5.1 Zagro żenie po żarowe ...... 87

5.2 Powa żna awaria przemysłowa ...... 89

5.3 Biotechnologia i organizmy zmodyfikowane genetycznie ...... 90

6 EDUKACJA EKOLOGICZNA ...... 92

7 ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM I INSTRUMENTY OCHRONY ...... 95

8 ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 98

8.1 Cele i zasady Polityki Ekologicznej Pa ństwa ...... 98

8.2 Zało żenia wyj ściowe Programu Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2007

4 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

– 2010 z uwzgl ędnieniem 20011- 2014...... 103

8.3 Zało żenia wyj ściowe Programu Ochrony Środowiska Powiatu Starogardzkiego ...... 106

8.4 Zało żenia wyj ściowe Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Ko ścierskiego na lata 2008 – 2011 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2012 – 2015 ...... 107

9 USTALENIA PROGRAMU ...... 109

9.1 Priorytety i działania ekologiczne ...... 109

9.2 Cele i zadania do realizacji w ramach programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo b ędącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” sp. z o.o...... 111

10 ZAMIERZENIA GMINY WIEJSKIEJ BOBOWO W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA 116

11 UWARUNKOWANIA REALIZACYJNE PROGRAMU ...... 117

11.1 Uwarunkowania prawne ...... 117

11.2 Uwarunkowania ekonomiczne ...... 117

11.3 Planowanie przestrzenne ...... 124

11.4 Uwarunkowania społeczne ...... 125

11.5 Uwarunkowania zwi ązane z integracj ą europejsk ą ...... 125

12 REALIZACJA I MONITORING PROGRAMU ...... 127

12.1 Organizacja zarz ądzania środowiskiem ...... 127

12.2 Zarz ądzanie Programem Ochrony Środowiska ...... 128

12.3 Monitoring wdra żania Programu ...... 128

12.3.1 Wskaźniki monitorowania efektywności Programu...... 129

SPIS ZAŁ ĄCZNIKÓW ...... 132

SPIS TABEL

Tabela 1 Ilo ść gospodarstw rolnych w zale żno ści od wielko ści powierzchni w gminie wiejskiej Bobowo...... 16

Tabela 2 Rzeki w zlewni Wierzycy...... 21

5 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

Tabela 3 Zestawienie wska źników morfometrycznych wi ększych jezior...... 22

Tabela 4 Monitoring jako ści wody w Powiecie Starogardzkim...... 22

Tabela 5 Jeziora powy żej 5 ha , badania WIO Ś dla Powiatu Starogardzkiego...... 24

Tabela 6 Główne zbiorniki wód podziemnych w zlewni rzeki Wierzycy...... 29

Tabela 7 Wykaz badanych punktów i klasyfikacja jako ści chemicznej...... 31

Tabela 8 Zestawienie wyników pomiarowych DWUTLENKU SIARKI w g/m 3...... 33

Tabela 9 Zestawienie wyników pomiarowych DWUTLENKU AZOTU w g/m 3...... 34

Tabela 10 Zestawienie wyników pomiarowych PYŁU ZAWIESZONEGO PM10 w g/m 3. 34

Tabela 11 Zestawienie wyników pomiarowych TLENKU W ĘGLA w g/m 3...... 35

Tabela 12 Zestawienie wyników pomiarowych OZONU w g/m 3...... 35

Tabela 13 Zestawienie wyników pomiarowych BENZENU w g/m 3...... 36

Tabela 14 Zestawienie wyników pomiarowych METALI W PYLE PM10 w g/m 3. ... 36

Tabela 15 Zestawienie wyników pomiarowych BENZO( α)PIRENU w PYLE PM10 w g/m 3. 36

Tabela 16 Zestawienie wyników pomiarowych TLENKÓW AZOTU NOx w g/m 3. . 37

Tabela 17 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem parametrów kryterialnych pod kątem ochrony zdrowia...... 37

Tabela 18 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem parametrów kryterialnych okre ślonych dla SO 2 i NO X pod k ątem ochrony ro ślin ...... 38

Tabela 19 Substancje zanieczyszczaj ące powietrze i ich pochodzenie...... 38

Tabela 20 Główne źródła emisji...... 39

Tabela 21 Główne źródła emisji wg opłat za emisj ę...... 40

Tabela 22 Główne źródła emisji wg opłat za emisj ę...... 41

Tabela 23 Lesisto ść poszczególnych gmin w 2008 r...... 51

Tabela 24 Użytki ekologiczne...... 60

6 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

Tabela 25 Składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych na terenie gmin będących udziałowcami ZUOK „Stary Las" Sp. z o. o...... 76

Tabela 26 Drogi o nawierzchni twardej, twardej ulepszonej, i gruntowej...... 83

Tabela 27 Przedsi ęwzi ęcia inwestycyjne gminy wiejskiej Bobowo planowane do realizacji w latach 2010 - 2013...... 111

Tabela 28 Przedsi ęwzi ęcia nieinwestycyjne Udziałowców ZUOK „Stary Las” sp. z o.o. planowane do realizacji w latach 2010 - 2013...... 112

Tabela 29 Wska źniki monitorowania programu ...... 131

SPIS RYSUNKÓW

Rysunek 1 Mapa gmin b ędących udziałowcami ZUOK "Stary Las" Sp. z o.o...... 15

Rysunek 2 Główne zbiorniki wód podziemnych w województwie pomorskim (wg "Raportu o stanie środowiska województwa pomorskiego w 2008r.", WIO Ś, Gda ńsk 2007- ostatnie dane...... 29

Rysunek 3 Jednostki typologiczne podło ża litologiczno – glebowego...... 45

Rysunek 4 Ogólna ocena warunków glebowych w Województwie Pomorskim...... 46

Rysunek 5 Zasoby kopalin...... 49

Rysunek 6 Obszary Natura 2000...... 62

Rysunek 7 Składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych w województwie pomorskim (2007 r.) ...... 75

Rysunek 8 Elementy infrastruktury transportowej...... 82

Rysunek 9 Wybrane elementy stanu i zagro żeń środowiska w województwie Pomorskim. 89

SPIS WYKRESÓW

Wykres 1 Liczba ludno ści w grupach: przedprodukcyjnej, produkcyjnej i poprodukcyjnej na terenie gminy wiejskiej Bobowo...... 16

Wykres 2 Ilo ść gospodarstw rolnych w zale żno ści od wielko ści powierzchni w gminie wiejskiej Bobowo...... 17

7 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

Wykres 3 Struktura u żytkowania gruntów w gminie wiejskiej Bobowo...... 19

8 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

WYKAZ SKRÓTÓW

ARiMR Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa BAT najlepsze dost ępne technologie DPS Dom Pomocy Społecznej ERDF Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego GIS Główny Inspektorat Sanitarny GMO Organizmy Zmodyfikowane Genetycznie jst jednostki samorz ądu terytorialnego KZLP kategoria zagro żenia lasów po żarem NFO ŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej OSP Ochotnicza Stra ż Po żarna PROW Program Operacyjny Rozwój Obszarów Wiejskich RLM równowa żna liczba mieszka ńców RPO Regionalny Program Operacyjny UE Unia Europejska WFO ŚiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIO Ś Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska

9 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

1 WST ĘP 1.1 Wprowadzenie

Program ochrony środowiska ma za zadanie pomocy w rozwi ązywaniu istniej ących problemów, a tak że przec iwdziałaniu zagro żeniom, które mog ą pojawi ć si ę w przyszło ści. „Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o . na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017” jest zarówno długoterminowym planem strategicznym do roku 2017, jak te ż planem wdro żeniowym na lata 2010 – 2013. Jest te ż aktualizacj ą i kontynuacj ą dotychczasowego „Programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. W my śl art. 10 Ustawy o wprowadzeniu ustawy- Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw z dnia 27 lipca 2001r. (tekst jednolity: Dz. U. Nr 100, poz. 1085) niniejszy program ochrony środowiska został opracowany zgodnie z Polityk ą Ekologiczn ą Państwa na lata 2009 -2012, z perspektyw ą do roku 2016. Wdro żenie programu umo żliwi osi ągni ęcie celów zało żonych w tej polityce oraz realizacj ę zasad, a tak że stworzenie i funkcjonowanie na analizowanym obszarze zintegrowanego zespołu instalacji i urz ądze ń słu żą cych ochronie środowiska naturalnego, spełniaj ącego wymagania okre ślone w przepisach o ochronie środowiska. Prawo ochrony środowiska, okre śla w art. 14 ust. 2, i ż polityk ę ekologiczn ą przyjmuje si ę na cztery lata i przewiduje si ę w niej działania w perspektywie obejmuj ącej kolejne cztery lata. „Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 - 2013, z perspektyw ą na lata 2014 - 2017” zawiera cele i zadania krótkookresowe do 2013 oraz cele długookresowe do 2017 r. Ocena i weryfikacja realizacji zada ń Programu dokonywana b ędzie zgodnie z wymogami ustawy co 2 lata od przyj ęcia dokumentu, stwarzaj ąc mo żliwo ści weryfikacji i aktualizacji dokumentu. Wykaz aktów prawnych zgodnie, z którymi sporz ądzono niniejsze opracowanie został umieszczony w zał ączniku nr 1.

1.2 Podstawa opracowania

Opracowanie niniejszego programu ochrony środowiska wynika z: − art. 10 Ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2001 r. Nr 10 poz. 1085); − art. 17 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (jednolity tekst z 2008r. Dz. U. Nr 25, poz. 150):

Gmina w celu realizacji polityki ekologicznej pa ństwa sporz ądza gminny program ochrony środowiska uwzgl ędniaj ąc wymagania art. 14 ww. ustawy, tj.: na podstawie aktualnego stanu środowiska okre śla w szczególno ści:

10 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

⇒⇒⇒ cele ekologiczne, ⇒⇒⇒ priorytety ekologiczne, ⇒⇒⇒ poziomy celów długoterminowych, ⇒⇒⇒ rodzaj i harmonogram działa ń proekologicznych, ⇒⇒⇒ środki niezb ędne do osi ągni ęcia celów, w tym mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki finansowe .

1.3 Cel, zakres i funkcje Programu

Głównym celem „Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o . na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”, zwanego dalej Programem , jest okre ślenie polityki zrównowa żonego rozwoju gminy wiejskiej Bobowo, która ma by ć realizacj ą polityki ekologicznej pa ństwa. Dokument w pełni odzwierciedla tendencje europejskiej polityki ekologicznej, której główne cele to: • zasada zrównowa żonego rozwoju, • zasada równego dost ępu do środowiska postrzegana w kategoriach: − sprawiedliwo ści mi ędzypokoleniowej, − sprawiedliwo ści mi ędzyregionalnej i mi ędzygrupowej, − równowa żenia szans mi ędzy człowiekiem i przyrod ą, • zasada przezorno ści, • zasada uspołecznienia i subsydiarno ści, • zasada prewencji, • zasada „zanieczyszczaj ący” płaci, • zasada skuteczno ści efektywno ści ekologicznej i ekonomicznej. 1

Program uwzgl ędnia uwarunkowania zewn ętrzne i wewn ętrzne, w tym ekologiczne, przestrzenne, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju gminy, okre śla priorytetowe działania ekologiczne oraz harmonogram zada ń ekologicznych. Poni żej przedstawiony jest tak że dokładny opis uwarunkowa ń realizacyjnych dokumentu, jego wdro żenie, ewaluacja i monitoring.

Główne funkcje „Aktualizacji Programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017” to: • realizacja polityki ekologicznej pa ństwa na terenie gminy, • strategiczne zarz ądzanie regionem w zakresie ochrony środowiska i gospodarki odpadami, • wdra żanie zasady zrównowa żonego rozwoju,

1 Zgodnie z Konstytucj ą RP oraz z Traktatem o Wspólnocie Europejskiej.

11 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

• przekazanie informacji na temat zasobów środowiska przyrodniczego oraz stanu poszczególnych komponentów środowiska, • przedstawienie problemów i zagro żeń ekologicznych, proponuj ąc sposoby ich rozwi ązania w okre ślonym czasie, • pomoc przy konstruowaniu bud żetu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, • organizacja systemu informacji o stanie środowiska i działaniach zmierzaj ących do jego poprawy.

Program obejmuje nast ępuj ące zagadnienia merytoryczne: • ochron ę środowiska przyrodniczego, • gospodark ę le śną, • gospodark ę wodn ą, • ochron ę środowiska przed zanieczyszczeniami, • sprawy bezpiecze ństwa ekologicznego, • kształtowania świadomo ści ekologicznej, • propagowania proekologicznych form działalno ści gospodarczej .

1.4 Metodyka opracowania Programu

W zwi ązku z tym, że istnieje ścisła zale żno ść pomi ędzy stanem środowiska, jako ści ą jego poszczególnych komponentów i rozwojem gospodarczym regionu, w programie zaprezentowano: ⇒ podej ście sektorowe, w odniesieniu do analizy aktualnego stanu środowiska oraz monitorowania jego przyszłych zmian, ⇒ podej ście integralne, dotycz ące okre ślenia działa ń niezb ędnych do realizacji w dziedzinie ochrony środowiska, zwi ązanych z głównymi kierunkami rozwoju gminy.

Niniejszy Program Ochrony Środowiska uwzgl ędnia: zało żenia, kierunki rozwoju, zadania oraz inne dane istotne przy sporz ądzaniu ww. dokumentu, wynikaj ące, m.in. z opracowa ń, tj.: - programów gospodarki wodno - ściekowej, - sprawozdania z realizacji PGO, - uchwalonego gminnego programu ochrony środowiska, - planu rozwoju lokalnego, - wieloletnich planów inwestycyjnych. Przy sporz ądzaniu niniejszego Programu zostały uwzgl ędnione wymagania obowi ązuj ących przepisów prawnych, dotycz ących ochrony środowiska i racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych. Ponadto przy sporz ądzaniu niniejszego Programu uwzgl ędnione zostały: • wytyczne Ministerstwa Środowiska dotycz ące opracowywania programów ochrony środowiska, Pa ństwa na lata 2007 – 2014, • program wykonawczy do III Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2009 - 2016, 12 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

• Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2007 - 2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011-2014, • Wojewódzki Plan gospodarki Odpadami dla Województwa Pomorskiego (2010 r.), • Informacja Pomorskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Gda ńsku o stanie środowiska na terenie województwa pomorskiego w 2007 r., • dane statystyczne z Głównego Urz ędu Statystycznego, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Pa ństwowej Stra ży Po żarnej i Pa ństwowego Instytutu Geologicznego, • okre ślenie środowiska zewn ętrznego- scharakteryzowanie uwarunkowa ń realizacyjnych Programu w zakresie rozwi ąza ń prawno-instytucjonalnych oraz źródeł finansowania zewn ętrznego, • definiowanie priorytetów ochrony środowiska, • konkretyzacja priorytetów poprzez sformułowanie listy zada ń, • opracowanie systemu monitorowania Programu .

1.5 Obszar obj ęty „Aktualizacj ą ....”

Niniejsza „Aktualizacja ....” została sporz ądzona dla gminy wiejskiej Bobowo obj ętej projektem „Racjonalizacja gospodarki odpadami poprzez budow ę Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las”. Spółka z ograniczon ą odpowiedzialno ści ą Zakład Utylizacji Odpadów Komunalnych ”Stary Las” została zawi ązana w dniu 30 czerwca 2003 r. Spółka została powołana do wspólnego realizowania zadania gmin w zakresie prowadzenia gospodarki odpadami (Spółk ę tworz ą wył ącznie j. s. t.). Celem głównym jest wybudowanie zakładu utylizacji odpadów, który ma przyczyni ć si ę do uporz ądkowania gospodarki odpadami (wyeliminowania wad i dostosowania jej do wymogów Unii Europejskiej), na terenie 18 gmin: a) z powiatu starogardzkiego 1. Gmina miejska Starogard Gda ński. 2. Gmina wiejska Starogard Gda ński. 3. Gmina wiejska Bobowo. 4. Gmina miejska Czarna Woda. 5. Gmina wiejska Kaliska. 6. Gmina wiejska Lubichowo. 7. Gmina wiejska Osieczna. 8. Gmina wiejska Osiek. 9. Gmina miejsko - wiejska Skarszewy. 10. Gmina miejska Skórcz. 11. Gmina wiejska Skórcz. 12. Gmina wiejska Sm ętowo Graniczne. 13. Gmina wiejska Zblewo.

13 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017” b) z powiatu ko ścierskiego 1. Gmina wiejska Karsin. 2. Gmina wiejska Nowa Karczma. 3. Gmina wiejska Stara Kiszewa. 4. Gmina wiejska Liniewo. c) z powiatu chojnickiego 1. Gmina miejska Czersk.

Aby zrealizowa ć powy ższy cel opracowano projekt pt.: , „Racjonalizacja gospodarki odpadami poprzez budow ę Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” (projekt obejmuje zasi ęgiem działania obszar o powierzchni 2 331 km 2 zasiedlony przez ponad 164 tys. mieszka ńców. Przewiduje on budow ę nowoczesnego Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” racjonalizuj ącego gospodark ę odpadami na terenie 18 gmin, z lokalizacj ą w Starym Lesie w pobli żu Starogardu Gda ńskiego. Projektowany Zakład składa ć si ę będzie z szeregu obiektów zaplecza technicznego i technologicznego, zapewniaj ących odbiór, segregacj ę, przeróbk ę (w tym – kompostowanie) i składowanie odpadów. Roczna wydajno ść zakładu przewidziana jest na ok. 60 000 Mg odpadów.

„Aktualizacja ...” w bie żą cej tre ści jest ujednoliceniem polityki ochrony środowiska na terenie gminy wiejskiej Bobowo. Zawiera jednak elementy wspólne dla wszystkich gmin b ędących udziałowcami Spółki ZUOK „Stary Las” w zwi ązku z tym, i ż gminy b ędą realizowały wspóln ą gospodark ę odpadow ą.

14 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

2 PODSTAWOWE INFORMACJE CHARAKTERYZUJ ĄCE OBSZAR ZESPOŁU GMINY WIEJSKIEJ BOBOWO BĘDĄCEJ UDZIAŁOWCEM ZAKŁADU UTYLIZACJI ODPADÓW KOMUNALNYCH „STARY LAS” SP. Z O.O.

Rysunek 1 Mapa gmin b ędących udziałowcami ZUOK "Stary Las" Sp. z o.o. 2

2.1 Gmina wiejska Bobowo 2.1.1 Poło żenie geograficzne

Gmina wiejska Bobowo poło żona jest w południowej cz ęś ci województwa pomorskiego, ok. 65 km od stolicy regionu – Gda ńska i ok. 12 km na południe od stolicy powiatu - Starogardu Gda ńskiego, 17 km na północ od Skórcza, ok. 13 km na południowy zachód od Pelplina i ok. 12 km na północny wschód od Lubichowa. Gmina wiejska Bobowo jest jedn ą z mniejszych, pod wzgl ędem powierzchni, gmin województwa pomorskiego - jej powierzchnia wynosi 51,61 km 2, gdzie najwi ększ ą jednostk ą osadnicz ą jest Bobowo– siedziba gminy. Do wi ększych wsi nale żą równie ż Wysoka i Grabowo. Terytorium gminy obejmuje swoim obszarem 6 sołectw- Bobowo, Grabowo, Grabowiec, Jabłówko, Smol ąg, Wysoka.

2 Źródło: Studium Wykonalno ści projektu pn. :”Racjonalizacja gospodarki odpadami poprzez budow ę Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las”” z dnia 08.08.2005 r., sporz ądzone przez ABC Consulting Sp. z o.o.

15 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” S p. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

2.1.2 Sytuacja demograficzna

Gmin ę wiejsk ą Bobowo zamieszkuje 2 952 osób, w tym 1 499 męż czyzn oraz 1 453 kobiet (ostatnie dane na 31 XII 2008, www.stat.gov.pl ). Ludno ść w wieku przedprodukcyjnym stanowi 25,3 % ogółu ludno ści gminy. Ludno ść w wieku produkcyjnym stanowi 63,2 % ogółu ludno ści g miny. W wieku poprodukcyjnym znajduje si ę 11,5 % ludno ści gminy. Graficznym obrazem tej sytuacji jest poni ższy wykres .

Wykres 1 Liczba ludno ści w grupach: przedprodukcyjnej, produkcyjnej i poprodukcyjnej na terenie gminy wiejskiej Bobowo.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z www.stat.gov.pl stan na 2008 r.

2.1.3 Gospodarka rolna

Na terenie gminy wiejskiej Bobowo jest 347 gospodarstw rolnych, o niezbyt korzystnej strukturze wielko ści, z du żym udziałem gospodarstw małych i bardzo małych. Średnia wielko ść gospodarstwa wynosi 14,11 ha, natomiast średnia wielko ść gospodarstwa indywidualnego – 13,14 ha. Najwi ększa ilo ść to gospodarstwa o powierzchni 1ha oraz od 2 – 5 ha. Tabela 1 Ilo ść gospodarstw rolnych w zale żno ści od wielko ści powierzchni w gminie wiejskiej Bobowo.

Gospodarstwa rolne [ha] [szt.]

do 1 ha wł ącznie 77 powy żej 1 do mniej ni ż 2 ha 43 od 2 do mniej ni ż 5 ha 51 od 5 do mniej ni ż 7 ha 18 od 7 do mniej ni ż 10 ha 35 od 10 do mniej ni ż 15 ha 40 od 15 do mniej ni ż 20 ha 21 od 20 do mniej ni ż 50 ha 46 od 50 do mniej ni ż 100 ha 11 100 ha i wi ęcej 5 16 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

Ogółem 347

Źródło: www.stat.gov.pl – powszechny spis rolny, ostatnie dane 2002r.

do 1 ha w ł ącznie 11 5 46 77 pow y żej 1 do mniej ni ż 2 ha od 2 do mniej ni ż 5 ha 21 od 5 do mniej ni ż 7 ha od 7 do mniej ni ż 10 ha od 10 do mniej ni ż 15 ha od 15 do mniej ni ż 20 ha 43 40 od 20 do mniej ni ż 50 ha od 50 do mniej ni ż 100 ha 35 18 51 100 ha i w i ęcej

Wykres 2 Ilo ść gospodarstw rolnych w zale żno ści od wielko ści powierzchni w gminie wiejskiej Bobowo.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z powy ższej tabeli.

W użytkowaniu terenu dominuj ą grunty rolne z przewag ą gruntów ornych wysokich klas bonitacyjnych I - III oraz u żytki zielone poło żone w obni żeniach terenu. Jako ść u żytków rolnych jest dobra; wyst ępuj ą gleby wysokich kompleksów przydatno ści rolniczej, dominuj ą tereny o wysokim i bardzo wysokim potencjale agroekologicznym. 93 % powierzchni ogólnej gospodarstw rolnych zajmuj ą u żytki rolne. 93 % powierzchni gruntów u żytkowanych rolniczo stanowi ą grunty indywidualnych gospodarstw rolnych.

Produkcja gospodarstw rolnych jest zró żnicowana z przewag ą produkcji zwierz ęcej. 67 % gospodarstw zajmuje si ę działalno ści ą wył ącznie rolnicz ą. 20,5 % gospodarstw zajmuje si ę działalno ści ą pozarolnicz ą, w tym najwi ęcej (7,5 %) działalno ści ą w zakresie przetwórstwa przemysłowego. Podstawow ą funkcj ą gminy jest rolnictwo, gdzie dominuj ą tereny o wysokim i bardzo wysokim potencjale agroekologicznym i gleby wysokich kompleksów przydatno ści rolniczej ( www.stat.gov.pl ).

2.1.4 Warunki klimatyczne

Gmina wiejska Bobowo, podobnie jak obszar całego Pojezierza Starogardzkiego, le ży w strefie klimatu umiarkowanego. Zasadnicz ą cech ą tego klimatu jest du ża zmienno ść stanów pogody, zarówno z dnia na dzie ń jak i z roku na rok. Klimat Pojezierza Starogardzkiego kształtowany jest pod wpływem cyrkulacji atmosferycznej jak i cyrkulacji pseudomonsunowej (wymiana mas powietrza pomi ędzy Oceanem Atlantyckim a kontynentem europejskim). Najchłodniejszymi miesi ącami na omawianym obszarze jest stycze ń i luty, najcieplejszym za ś lipiec. Obszar gminy wiejskiej Bobowo znajduje się w strefie wiatrów zachodnich i południowo – zachodnich. Najwi ęcej opadów odnotowano tu w miesi ącach lipiec i sierpie ń.

17 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

Opady maj ą najcz ęś ciej charakter przelotny i burzowy. Na kształtowanie si ę warunków klimatycznych wpływ wywiera poło żenie w s ąsiedztwie Doliny Dolnej Wisły i dalej Żuław Wi ślanych oraz poło żenie po wschodniej stronie głównego ci ągu wzniesie ń morenowych Pojezierza Pomorskiego; ten region klimatyczny charakteryzuje si ę nisk ą amplitud ą roczn ą, opadami uzale żnionymi od ekspozycji stoków oraz du żą liczb ą dni pochmurnych, główne kierunki wiatrów z sektora zachodniego. Analiz ę warunków klimatu lokalnego dla gminy oparto na materiałach archiwalnych ze stacji poło żonej w Chojnicach, uznaj ąc je za w miar ę reprezentatywne dla całego regionu. Średnia temperatura roku w Chojnicach wynosi 7 o C, najcieplejszym miesi ącem jest lipiec ze średni ą temperatur ą w granicach 16,5 o C. Najchłodniejszym miesi ącem jest luty, kiedy to średnia temperatura wynosi –3,2 o C. W ci ągu roku odnotowuje si ę średnio 20 dni z temperaturami powy żej 25 o C, za ś dni mro źnych – 39. Przymrozki pojawiaj ą si ę ju ż w pa ździerniku, natomiast ostatnie maj ą wyst ąpi ć jeszcze w maju. Średnia roczna suma opadów wynosi 609 mm, z tego na miesi ące zimowe przypada 18 %, wiosenne 23 %,letnie 40 %, za ś jesienne 22 %. W rozkładzie rocznym na analizowanej stacji dominuj ą wiatry z sektora południowo – zachodniego (19,1 %), nast ępnie zachodniego (15,7 %) oraz północno – zachodniego (13,7 %). Odnotowuje si ę ponadto do ść wysoki odsetek udziału cisz – 9 %.

2.1.5 Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia

Gmina wiejska Bobowo jest poło żona w obr ębie prowincji Ni żu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Pojezierza Południowobałtyckiego, makroregionu Pojezierza Wschodnio - Pomorskiego, mezoregionu fizycznogeograficznego Pojezierze Starogardzkie (wg J. Kondrackiego). Ukształtowanie terenu gminy charakteryzuje si ę jednorodno ści ą morfometryczn ą zwi ązan ą z wyst ępowaniem form wysoczyzny morenowej pagórkowatej i falistej Pojezierza Starogardzkiego. Budowa geologiczna charakterystyczna jest dla terenów kształtowanych przez czwartorz ędowe zlodowacenia. Cały obszar gminy pokryty jest warstw ą osadów czwartorz ędowych: plejstoce ńskich (na powierzchni wysoczyzny gliny zwałowe i osady piaszczyste, głównie fluwioglacjalne piaski ze żwirami) i holoce ńskich (w dnach dolin oraz obni żeniach terenu, wykształcone w postaci ró żnych typów namułów i piasków rzecznych) tak że w zagł ębieniach terenu utwory torfowe i mułowo - torfowe, Gleby wykształcone na utworach morenowych s ą brunatne wła ściwe i brunatne wyługowane, wytworzone na gruntach mineralnych – glinach i piaskach gliniastych charakteryzuj ące si ę du żą i bardzo du żą żyzno ści ą. Gmina wiejska Bobowo poło żona jest w cało ści w dorzeczu Wisły, w zlewni Wierzycy. Na sie ć rzeczn ą składa si ę W ęgiermuca oraz jej dopływy,

Formy u żytkowania terenów W gminie wiejskiej Bobowo istnieje 4 066 ha u żytków rolnych, gdzie najwi ększa ilo ść to grunty orne o powierzchni 3 135 ha. Pozostałe grunty i nieu żytki zajmuj ą powierzchni ę 470 ha ogółu powierzchni gminy. Lasy i grunty le śne stanowi ą 631 ha powierzchni.

18 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

470

631 Nieu żytki

Lasy i grunty le śne

grunty orne

3135

Wykres 3 Struktura u żytkowania gruntów w gminie wiejskiej Bobowo.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z www.stat.gov.pl.

2.1.6 Sytuacja gospodarcza

Na koniec 2008 r. (ostatnie dane, ww.stat.gov.pl) odnotowano w gminie wiejskiej Bobowo prawie 167 funkcjonuj ących podmiotów gospodarczych, w tym 1 spółki handlowe, 149 osób fizycznych prowadzących działalno ść gospodarcz ą oraz 4 stowarzyszenia i organizacje społeczne. Udział sektora prywatnego w działalno ści gospodarczej ogółem wynosił 94 % w roku 2008. Natomiast udział osób fizycznych prowadz ących działalno ść gospodarcz ą w sektorze prywatnym w roku 2008 wynosił ok. 89 %3 Struktura środowiska przyrodniczego, poło żenie w strukturze przestrzennej regionu oraz wyst ępuj ące tu tradycje i kultura determinuj ą wiod ącą funkcj ę gminy, jak ą jest rolnictwo. Prawie 80 % ogólnej powierzchni stanowi ą użytki rolne. Fakt ten przes ądza o rolniczym charakterze gminy. Przemysł i produkcja to w wi ększo ści niewielkie zakłady, zatrudniaj ące niewielu pracowników. Najwi ększym zakładem na obszarze gminy jest Spółdzielnia Produkcyjna w Wysokiej (RSP Czarny Las). W gminie wiejskiej Bobowo przemysł nie wyst ępuje.

3 www.stat.gov.pl

19 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

3 OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA GMINY WIEJSKIEJ BOBOWO BĘDĄCEJ UDZIAŁOWCEM ZUOK „STARY LAS” SP. Z O.O.

3.1 Zasoby wodne

3.1.1 Wody powierzchniowe

Zlewnia Rzeki Wierzycy 4

Geomorfologia Prawie cały obszar zlewni rzeki Wierzycy poło żony jest na Pojezierzu Kaszubskim, które w środkowej cz ęś ci zlewni nosi te ż nazw ę Pojezierza Starogardzkiego. Jedynie wschodni fragment zlewni, w dolnym biegu Wierzycy, nale ży do odr ębnej jednostki fizjograficznej, nosz ącej nazw ę Doliny Dolnej Wisły. Obie te jednostki oddziela kraw ędź biegn ąca z południa na północ o rz ędnych ok. 50,0 m n.p.m. stromo opadaj ąca w kierunku Doliny Wisły. Kraw ędź ta poprzecinana jest licznymi dolinkami holoce ńskimi o ró żnym stopniu zaawansowania rozwojowego. Budowa geologiczna i rze źba jednostki fizjograficznej wynika ze zlodowacenia bałtyckiego. Północn ą granic ę obszaru stanowi główny ci ąg moren czołowych z najwy ższym na Pomorzu wzniesieniem - Gór ą Wie życ ą o wysoko ści 328 m n.p.m. Ten główny ci ąg moren czołowych jest równocze śnie granic ą pomi ędzy zlewni ą Raduni, a zlewni ą Wierzycy. Wysoczyzna morenowa, zachodniego fragmentu zlewni Wierzycy, charakteryzuj ąc si ę pagórkami morenowymi, zagł ębieniami bezodpływowymi i rynnami polodowcowymi przechodzi na południu w obszary równin meandrowych. Równiny sandrowe, powstałe w wyniku akumulacji wód fluwioglacjalnych, wyst ępuj ą głównie w okolicy jezior. Jest to obszar lekko sfalowanych równin piaszczystych. W obni żeniach terenowych, jak: rynny jeziorne, doliny odwadniaj ące i zagł ębienia bezodpływowe, wyst ępuj ą piaski napływowe, muły i torfy. Nale żą one do utworów holece ńskich. Pod utworami holocenu w rynnach, a na wysoczy źnie bezpo średnio na powierzchni zalegaj ą utwory plejstoce ńskie, genetycznie zwi ązane z kilkakrotnych nasuwaniem si ę l ądolodu. Wykształcone s ą one głównie w postaci glin zwałowych, glin piaszczystych, piasków śródmorenowych oraz żwirów i piasków fluwioglacjalnych . Doliny morenowe, w przekroju pionowych, podzielone s ą kilkoma warstwami piasków i żwirów. Utwory czwartorz ędowe na tym obszarze, a mi ąż szo ści 100-150 m spoczywaj ą na utworach trzeciorz ędowych. Pojezierze Starogardzkie obejmuj ące środkowy fragment zlewni rzeki Wierzycy charakteryzuje si ę, podobnie jak fragment zachodni, bogat ą i urozmaicon ą rze źbą. Dotyczy to równie ż obszaru poło żonego w południowo-zachodniej zlewni, nale żą cej do Borów Tucholskich. Dominuj ącymi w rze źbie omawianego obszaru s ą powierzchnie moreny dennej, przewa żnie falistej, z bardzo licznymi zagł ębieniami bezodpływowymi. Budowa geologiczna i rze źba, wynikaj ąca ze zlodowacenia bałtyckiego, w cz ęś ci północnej odznacza si ę wzgórzami morenowymi, moreny czołowej, za ś w cz ęś ci południowo- zachodniej i w rejonie wsi Trzci ńsk odznacza si ę występowaniem obszarów sandrowych. Utwory

4Informacje pochodz ą ze strony internetowej Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Gdańsku.

20 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017” czwartorz ędowe, w tym fragmencie zlewni, o mi ąż szo ści ok. 100 – 200 m, charakteryzuj ą si ę wyst ępowaniem glin morenowych i piasków gliniastych, a w dolinach rzecznych, osadów facji lodowcowych i powodziowych reprezentowanych przez piaski i mułki, a w zagł ębieniach starorzeczy przez osady typu namułów organicznych. Cz ęść zachodnia Doliny dolnej Wisły, charakteryzuje urozmaicon ą rze źbę terenu, któr ą cechuj ą liczne pagórki i obni żenia, wła ściwe dla moreny dennej falisto wykształconej. W cz ęś ci północno - zachodniej tego obszaru wyst ępuj ą nieliczne formy pagórków i zwałów żwiru. Równie ż ci ągi moren czołowych wyst ępuj ą w południowej cz ęś ci gminy Gniew, w obr ębie których istniej ą rynny jeziorne i liczne oczka wytopiskowe. Wytopiska wodnolodowcowe wyst ępuj ą bardzo licznie na całym obszarze wschodniego fragmentu zlewni w obr ębie wysoczyzny pojeziernej. Ró żnice poziomów terenu dochodz ą do 50,0 m., przy rz ędnych bezwzgl ędnych o warto ści 100,2 m n.p.m. w gm. Sm ętowo Graniczne i 49,8 m n.p.m. w gm. Gniew. Wzdłu ż doliny rzeki Wierzycy o rz ędnych 40,5 - 13,5 m n.p.m. ci ągnie si ę pas sandru, obni żony w stosunku do obszarów moreny dennej o ok. 8 - 10 m. Dno Doliny Wisły jest płask ą równin ą, miejscami podmokł ą o rz ędnych terenu od 17,0 do 12,0 m n.p.m. Pod wzgl ędem geologicznym obszar tego fragmentu zlewni zabudowany jest z utworów holoce ńskich i plejstoce ńskich. Utwory holoce ńskie reprezentowane s ą przez torfy, namuły i piaski rzeczne oraz materiały zboczowe powstałe wskutek procesów stokowych erozji i demulacji. Utwory za ś plejstoce ńskie reprezentowane s ą przez: piaski akumulacji lodowcowej, piaski i gliny zwałowe z głazami, gliny zwałowe i piaski ró żnofrakcyjne, a tak że przez iły zastoiskowe tzw. iły gniewskie . Tabela 2 Rzeki w zlewni Wierzycy. Lp. Nazwa rzeki Dopływ prawo/lewobrze żny 1. Dopływ z jez. Kr ąg prawobrze żny 2. Kacinka z dopływem Kamionka lewobrze żny 3. Dopływ z jez. Wielkiego prawobrze żny 4. Wietcisa lewobrze żny 5. Rutkownica lewobrze żny 6. Dopływ jez. Krawusi ńskiego lewobrze żny 7. Piesienica prawobrze żny 8. Dopływ z jez. Borzechowskiego prawobrze żny 9. Dopływ z jez. Kochanka lewobrze żny 10. Węgiermuca prawobrze żny 11. Janka z dopływami Liska i Beka prawobrze żny

Źródło: www.infoeko.pomorskie.pl.

21 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

Tabela 3 Zestawienie wska źników morfometrycznych wi ększych jezior. Obj ęto ść Gł ęboko ść Głęboko ść Nazwa jeziora Powierzchnia (ha) 3 (tys. m ) maksymalna (m) średnia (m) Kał ębie 466,3 b.d. 21,0 b. d. Borzechowskie Wlk. 237,7 27002,0 43,0 11,0 Kr ąg 148,4 1070,0 2,0 0,7 Zagnanie 143,0 12812,0 19,5 9,0 Grabowskie 140,7 18711,0 28,1 13,3 Niedackie 115,3 10741,8 30,0 9,3 Przywidzkie 114,0 6311,3 12,0 5,3 Polaszkowskie 106,5 4491,0 10,0 4,2 Hutowe 105,2 6892,5 10,0 4,2 Sumi ńskie 95,4 3225,9 7,0 3,4 Sobackie 91,1 10010,6 28,4 11,0 Gatno 72,6 7598,8 16,9 6,5 Przywłoczno 69,5 2085,0 10,9 3,0 Wygonin 67,5 4307,6 24,8 6,4 Wierzysko 57,5 2620,5 7,6 4,6 Dobrogoszcz 53,3 1688,5 6,6 3,2 Szteklin 48,3 3053,9 16,0 6,3 Czarnoleskie 47,0 1048,0 4,2 2,2 Wielkie 46,0 4125,6 17,5 8,9 Liniewskie 45,4 1557,5 8,0 3,4 Płaczewo 44,8 1224,7 4,9 2,7 Drz ęczno 40,1 1604,0 7,5 4,0

Źródło: www.infoeko.pomorskie.pl .

3.1.1.1 Stan aktualny i źródła zanieczyszcze ń:

Do cieków podstawowych na terenie gminy wiejskiej Bobowo nale żą nast ępuj ące rzeki i cieki: Węgiermuca, Pliszka, Beka i kanał Wysoka. Utrzymaniem tych cieków zajmuje si ę Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Gda ńsku, Terenowy Oddział w Starogardzie Gda ńskim. W ostatnim czasie wykonano prace polegaj ące na oczyszczeniu tych cieków. W zlewniach wszystkich cieków istnieje ogromna ilość rowów szczegółowych i cieków wodnych lokalnych. Utrzymanie ich nale ży do rolników indywidualnych. Stan techniczny rowów jest zły. W ostatnim czasie wykonano prace remontowe na najwa żniejszych ciekach wodnych i rowach szczegółowych. W Powiecie Starogardzkim znajduj ą si ę 32 punkty kontrolne w tym 14 k ąpielisk i 18 miejsc zwyczajowo u żytkowanych do k ąpieli, w ciągu roku wykonywanych jest 99 kontroli w 45 k ąpieliskach i 54 miejscach zwyczajowo u żytkowanych do k ąpieli (http://infoeko.pomorskie.pl ).

Tabela 4 Monitoring jako ści wody w Powiecie Starogardzkim.

22 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

Wyniki bada ń Klasyf. Punkt kontr./km rok St. Rzeka Gmina rzeki bada ń sanit. BZT 5 ChZT Nog Pog. og .

Bł ędno-stały pkt./ 2003 2,7 21,2 1,12 0,15 II II 62,3 Wda Osiek 2004 2,6 21,1 1,04 0,31 III III Bł ędno/62,3 2005 2,4 17,9 1,05 0,14 III III Bł ędno/62,3 2006 1,9 21,0 0,91 0,21 III III

Czarna Klonowice/134,6 2000 2,2 14,6 1,07 0,11 II II Woda Klonowice/134,6 2006 2,0 15,3 0,68 0,19 IV III

Czarna Czarna Woda/ 129,8 2000 2,1 17,9 1,26 0,11 II II Woda Czarna Woda/129,8 2006 4,2 18,1 0,97 0,19 IV III Zimne Zdroje/122,8 2000 2,3 19,2 1,09 0,11 II II Osieczna Zimne Zdroje/122,8 2006 2,2 18,7 0,91 0,22 III III Czechowskiego/113, 2007 1,7 24,4 1,08 0,17 IV IV 3 Osowo Le śne/105,7 2000 2,2 18,0 1,28 0,11 II II Wda Osieczna Osowo Le śne/105,7 2006 2,2 19,5 0,95 0,13 IV III Wda/87,0 2000 1,9 17,8 1,13 0,12 II II Lubichowo Wda/87,0 2006 1,9 20,7 0,89 0,18 III III 2000 2,3 19,3 1,12 0,11 II II

Bł ędno-stały pkt / 2002 1,4 22,8 0,91 0,13 II II 62,3 2003 2,7 21,2 1,12 0,15 II II Osiek 2004 2,6 21,1 1,04 0,31 III III Bł ędno-stały pkt / 2006 1,9 21,0 0,91 0,21 III III 62,3 Czarna Niechwaszcz Czarna Woda/ 2,2 2000 2,6 26,2 1,42 0,21 II II Woda Skarszewy Czarnocin/80,7 2007 2,5 27,2 1,94 0,21 IV IV Zapowiednik/ 74,8 2002 3,0 25,6 1,99 0,21 III III Skarszewy Zapowiednik/ 74,8 2005 3,0 33,0 1,71 0,18 III III pow. Starogardu / 2002 2,7 24,5 1,99 0,21 III III 59,4 pow. Starogardu / 2005 2,4 22,2 2,03 0,2 IV III 59,5 pow. Starogardu / 2007 2,5 32,5 2,19 0,22 V IV Wierzyca 59,5 pon. Starogard/most 2005 3,7 19,8 2,22 0,22 IV III Starogard w Owidzu 55,0 Owidz / 51,8 2002 4,4 28,2 2,69 0,26 III III pow. uj. 2002 3,3 25,5 2,64 0,24 III non Węgiermucy / 40,0 pow. Pelplina 2002 2,9 26,7 2,87 0,22 III non Stocki Młyn pon. 2002 3,5 28,0 2,87 0,22 non non Pelplina/ 16,7 Potok-dopływ Starogard Starogard/0,0 2007 4,3 38,5 4,84 0,28 IV IV

23 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

z Kokoszków uj do Wierzycy 0,0 2005 2,9 24,4 2,46 0,19 III III Piesienica Starogard Nowa Wie ś 2007 2,6 32,3 3,02 0,22 IV IV Rzeczna/1,2 uj. do Wierzycy 2002 3,0 35,5 2,17 0,13 III III Wietcisa Skarszewy uj. do Wierzycy 2005 2,9 20,6 1,58 0,18 III III uj. do Wierzycy/0,4 2007 2,8 25,2 1,97 0,25 IV IV uj. do Wierzycy 2002 3,2 31,7 2,17 0,13 III non Klonówka Węgiermuca Starogard uj. do Wierzycy 2005 2,6 29,6 3,49 0,22 III III Klonówka uj. do Wierzycy /1,4 2007 2,5 40,1 4,65 0,31 IV IV Wypływ z Jez. Styna Skarszewy Godziszewskiego / 2003 1,7 19,5 1,36 0,16 II II 14,9

Źródło: www.infoeko.pomorskie.pl .

Stan wód powierzchniowych wymienionych wy żej - klasa wód wg Rozporz ądzenia Ministra Ochrony Środowiska 25 listopada 1991 Dz. U. Nr 116 poz. 503: dla bada ń prowadzonych przez WIO Ś w Gda ńsku do roku 2003 wł ącznie (kl. I-wody przydatne do zaopatrzenia ludno ści, kl. II - wody przydatne do urz ądzania kąpielisk, kl. III wody dla potrzeb rolnictwa, non - wody pozaklasowe).

Dla bada ń wykonanych w r. 2004 i pó źniej, zastosowano klasyfikacj ę w kl. I - V wg Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z 11 lutego 2004 Dz. U. Nr 32 poz.284, które obowi ązywało do ko ńca r. 2004.

Dla bada ń z r. 2007 dokonano wst ępnej klasyfikacji na podstawie Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych Dz.U.162, poz.100 . Tabela 5 Jeziora powy żej 5 ha , badania WIO Ś dla Powiatu Starogardzkiego. Powierzchnia Gł ęboko ść kl. czysto ści/rok Gmina Nazwa jeziora Przepływowe (ha) max bada ń

wiejska Sumi ńskie 95,4 7 Tak III/99, 07/- Starogard Kochanka 16,40 Tak

Kał ębie 446,3 6,4 Tak III/05 Udzierz 132,7 2,1 Tak

Słone 119,5 6,4 Tak III/05 wiejska Osiek Czarne Poł. 98,02 Tak II/05

Czarne Pn. 79 Tak Trzechowo 16,9 Tak

24 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

Karszanek 15,78 Tak

Wierzbiny 13,43 Tak Brzezianek 12,8 Tak

Staw Mły ński 11,81 Tak Bobrówek 7,36 Tak

Siekerki 6,74 Tak Wst ąż ki 6,59 Tak

Okarpiec 6 Tak

Godnik 5,48 Tak Głuche 20,00 Nie Tuszynek 18,00 Nie Godziszewskie 169,4 17,2 Tak II/99

Mergiel Du ży 35,4 12,1 III/99 wiejska Skarszewy Krawu ńskie 28 12,3 Tak

Czarne 8,76 7 Tak Trzciniec 7,54 Nie

wiejska Długie 51,8 Tak Osieczna Babskie 13,6 Tak wiejska Czarnoleskie 45,56 Tak Skórcz

Ocypel Wlk. 114 40,0 Tak II/96, II/05

Szteklin 48,3 Tak

Jelonek 20,09 13,9 Tak Smolniki 18,61 Tak Kochanka 16.40 Tak wiejska Lubichowo Zelgoszcz Długie 14,27 Tak

Zelgoszcz Stare 14,23 Tak

Świ ęte 12,17 Tak

Ocypelek 9,95 Tak Firek 7,06 Tak

Trzechowskie 76,9 32 Tak wiejska Kaliska Kaszubskie 16,49 Tak Smolnik 15,22

25 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

Studziennice 7,56 Tak Kamionka 7,3 Tak

Borzechowskie 237,7 35 Tak

Niedackie 115,3 30 Tak II/05

Semli ńskie 29,1 6,8 Tak

Ostrowie 24,27 20,5 Tak

Borzechowskie 20,78 237,7 43,0 Tak III/99

wiejska Grygorek 11,6 Tak Zblewo Lipia Góra I 9,50 Tak

Lipia Góra II 9,52 Tak

Sztekli ńskie 54,79 16,0 Tak III/99

Berenta 7,27 Tak

Kleszczewskie 17,38 Tak Piekiełko 9,92 Nie

Nie wiejska Bobowo Grabowskie 5,67

Dla bada ń wykonanych w r. 2007 nie okre ślono klasyfikacji jezior z powodu zmiany procedury w zwi ązku z wej ściem w życie Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (Dz.U.162, poz.1008).

3.1.1.2 Zagro żenia

Najwi ększe zagro żenia dla stanu jako ści wód powierzchniowych stanowi działalno ść człowieka w środowisku, główne presje to: • pobór wody, • wprowadzanie ścieków komunalnych i przemysłowych oraz wód pochłodniczych, • zanieczyszczenia obszarowe, • zmiany hydro - morfometryczne (regulacje rzek, ochrona przeciwpowodziowa).

Głównym źródłem zanieczyszcze ń wód powierzchniowych s ą ścieki odprowadzane zrzutami punktowymi z zakładów komunalnych i przemysłowych. Nie bez znaczenia pozostaj ą spływy powierzchniowe z obszarów rolniczych a tak że utwardzonych powierzchni na terenach miejskich i przemysłowych. Trudnym do zmierzenia źródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych s ą niekontrolowane spływy powierzchniowe z obszarów rolnych, w tym chemizowanych i nawo żonych.

26 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

Pomimo, że ilo ść wywo żonej na u żytki rolne gnojowicy w ostatnich latach znacznie zmalała (ze wzgl ędu na spadek pogłowia zwierz ąt), stanowi ona nadal lokaln ą uci ąż liwo ść dla środowiska. Zmalała równie ż, głównie ze wzgl ędów ekonomicznych, ilo ść zu żywanych nawozów sztucznych i środków ochrony ro ślin. Czynniki te wpływaj ą na zmniejszenie niekorzystnego wpływu rolnictwa na stan czysto ści wód. Wody powierzchniowe s ą tak że odbiornikiem cz ęsto nieoczyszczonych wód opadowych.

Głównymi zagro żeniami dla wód powierzchniowych na terenie gmin b ędących udziałowcami „ZUOK Stary Las” Sp. z o.o. są zanieczyszczenia spowodowane niewła ściw ą gospodark ą wodno – ściekow ą tj.: wprowadzeniem niewła ściwie oczyszczonych ścieków do odbiornika. Miejsca najbardziej nara żone na zrzut nieoczyszczonych ścieków do wód powierzchniowych:  rzeka Wierzyca – Starogard Gd.,  rzeka Piesienica – Zblewo,  rzeka Szoryca –Skórcz,  kanał rzeki Wdy – Kaliska,  rzeka Żelgoszczówka – Lubichowo,  rów melioracyjny - Kopytkowo, Wietcisa – Skarszewy,  rów melioracyjny – Kokoszkowy,  rów melioracyjny – Szp ęgawsk,  rów melioracyjny – Skórcz,  rów melioracyjny uchodz ący do rzeki Wdy – gmina Karsin,  rzeka Wierzyca – Stara Kiszewa,  rzeka Leniwka i Wierzyca – Nowa Karczma.

Ponadto na jako ść wody wpływa równie ż tzw. spływ powierzchniowy z u żytków rolnych, który to zawiera znaczne ilo ści zanieczyszcze ń mineralnych (nawozy mineralne, pestycydy, nawozy organiczne), w szczególnie azotanów. Innymi źródłami zanieczyszcze ń wód szczególnie wgł ębnych s ą: • nieodpowiednio zabezpieczone składowiska odpadów komunalnych lub tzw. „dzikie” składowiska śmieci, • nieodpowiednio zabezpieczone stacje paliw, magazyny produktów ropopochodnych i chemicznych itp., • fermy hodowlane zwierz ąt, • ścieki wprowadzane do gleby, np. nieszczelne szamba, niewła ściwie eksploatowane przydomowe oczyszczalnie ścieków.

Zagro żeniem dla jako ści wód podziemnych stanowi nieczynne lub niewła ściwie zabezpieczone studnie wiercone pełni ące czasami rol ę szamb. S ą one źródłem bakteriologicznego ska żenia warstwy. Stan ilo ściowy wód i urz ądze ń wodnych odpowiadaj ących za kształtowanie stosunków wodnych obecnie jest w stanie wymagaj ącym natychmiastowej regulacji i modernizacji. Rzeki i urz ądzenia melioracji

27 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017” wodnych podstawowych i szczegółowych w powiecie starogardzkim, gdzie poło żona jest wi ększo ść udziałowców ZUOK „Stary Las” Sp. z o.o. w ostatnich latach zostały wr ęcz zapomniane przez administratorów. Regulacja i prace konserwacyjne wykonywane w ostatnich latach nie przyczyniły si ę w znacznym stopniu do dro żno ści wód płyn ących i funkcjonalno ści urz ądze ń melioracyjnych. Efektem tego są coroczne problemy z wyst ępowaniem zjawisk suszy i lokalnych podtopie ń na tym terenie 5

Na terenie gmin nale żą cych do ZUOK „Stary Las” Sp. z o.o., podobnie jak w województwie pomorskim stwierdza si ę znaczny spadek zu życia wody 6. Przyczynami tego zjawiska s ą mi ędzy innymi: zmiany w technologii produkcji na mniej wodochłonne, a tak że bardziej racjonalne gospodarowanie wod ą zarówno przez odbiorców zbiorowych, jak te ż indywidualnych. Z uwagi na niski odsetek ludno ści korzystaj ące z wodoci ągów w niektórych gminach, powinny by ć podejmowane działania obejmuj ące budow ę, rozbudow ę i modernizacj ę wodoci ągów na tych terenach, w pierwszej kolejno ści w tych wsiach, gdzie z wodoci ągu nie korzysta miejscowa ludno ść oraz wyst ępuje deficyt wody w studniach indywidualnych.

3.1.2 Wody podziemne 3.1.2.1 Stan aktualny

Na terenie województwa Pomorskiego wyznaczono 19 Głównych Zbiorników Wód Podziemnych, z czego 13 znajduje si ę w cało ści na terenie administracyjnym województwa. Obejmują one swym zasi ęgiem ponad 30 % jego powierzchni. W roku 2007 WIOOE, w ramach regionalnego monitoringu jako ści wód podziemnych, wykonał analizy fizykochemiczne wód pobranych z 44 otworów. Zakres analiz obejmował: temperatur ę, przewodno ść , odczyn, tlen rozpuszczony, OWO, amoniak, azotyny, azotany, fosforany, fluorki, chlorki, wodorow ęglany, siarczany, sód, potas, wap ń, magnez, żelazo, bar, bor, chrom, cynk, glin, kadm, mangan, mied ź, nikiel, rt ęć i ołów. Ocen ę jako ści chemicznej wód podziemnych w punkcie pomiarowym w pi ęcioklasowej skali wykonano na podstawie Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 roku, w sprawie kryteriów i sposobu oceny wód podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896).

.

5 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Starogardzkiego na lata 2007 – 2010. 6 Program Ochrony Środowiska dla Województwa Pomorskiego na lata 2007 – 2010. 28 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

Rysunek 2 Główne zbiorniki wód podziemnych w województwie pomorskim (wg "Raportu o stanie środowiska województwa pomorskiego w 2008r.", WIO Ś, Gda ńsk 2007- ostatnie dane.

Źródło: „Raport o stanie środowiska województwa pomorskiego w 2008 r.", WIO Ś, Gda ńsk 2007 r.

Zlewnia Rzeki Wierzycy 7

W granicach zlewni Wierzycy znajduje si ę znaczny fragment (ponad 90 % powierzchni) Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 116 - zbiornika mi ędzymorenowego Goł ębiewo. Dla zbiornika tego opracowano w 1997 r. dokumentacj ę okre ślaj ącą warunki hydrogeologiczne w zwi ązku z ustanawianiem obszarów ochronnych zbiorników wód podziemnych zatwierdzon ą nast ępnie przez MO ŚZNiL decyzj ą DG kdh/BJK/489-6106a/98 z dnia 04.12.1998. Zbiornik Goł ębiewo obejmuje wody pierwszego mi ędzymorenowego poziomu czwartorz ędowego pi ętra wodono śnego (poziom górnoczwartorz ędowy). Ma on powierzchni ę 170 km 2 i charakteryzuje si ę średni ą i wysok ą, a w cz ęś ci nawet nisk ą odporno ści ą na zanieczyszczenia. W obszarze niskiej odporno ści na zanieczyszczenia wyznaczono obszar ochronny o powierzchni 53,8 km 2, w tym obszar o powierzchni 7,4 km 2 o zaostrzonych rygorach .

Tabela 6 Główne zbiorniki wód podziemnych w zlewni rzeki Wierzycy.

7Informacje pochodz ą ze strony internetowej Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Gda ńsku.

29 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

Wiek Klasa Pow. zb. ONO OWO Średnia gł. Zasoby dysp. Nr zb. Nazwa zb. 2 2 utworów jako ści 3 [km2] [km ] [km ] uj ęć [m] [tys.m /d] wod. wód Subniecka 111 1864 0 0 K Ia, Ib, Ic 150 110 Gda ńska Zbiornik m. 116 morenowy 107 0 465 QM Ib, Ic 100 30 Goł ębiewo

Uwaga: Wg "Warunków... Wierzycy" zbiornik Nr 111-Subniecka Gda ńska nie wyst ępuje na obszarze zlewni .

Wiek utworów wodono śnych: QM- zb. mi ędzymorenowy K - doliny kopalne Klasy czysto ści wody: Ia - bardzo czyste do u żytku bez uzdatniania Ib - czyste, do u żytku bez uzdatniania Ic - bardzo nieznacznie zanieczyszczone, łatwe do uzdatnienia

Czwartorz ędowe pi ętro wodono śne

Poziom górnoczwartorz ędowy jest najpowszechniej u żytkowanym poziomem na terenie zlewni Wierzycy. Na zasobach tego poziomu bazuj ą uj ęcia miejskie w Ko ścierzynie, Skarszewach, Zblewie i cz ęść studzien uj ęcia "Południe" w Starogardzie Gda ńskim, a tak że kilkadziesi ąt uj ęć wiejskich. Eksploatacja tej warstwy stanowi ok. 44% poboru wody w całej zlewni. Poziom ten wyst ępuje na gł ęboko ści od kilku do ponad 60 m p.p.t. Mi ąż szo ść utworów wodono śnych waha si ę od kilku do 76 m w Szatarpach, najcz ęś ciej w przedziale 15 - 25 m. Dolnoczwartorz ędowy poziom wyst ępuje powszechnie na obszarze zachodniej i centralnej cz ęś ci zlewni. W cz ęś ci zlewni, poło żonej na wschód od linii Starogard Gda ński - Bobowo - Morzeszczyn poziom ten wyst ępuje fragmentarycznie i nie ma wi ększego znaczenia u żytkowego. Strop tego poziomu wyst ępuje na głęboko ściach od 50 do ponad 120 m p.p.t. Wydatki pojedynczych studni s ą bardzo zró żnicowane - od kilkunastu do ponad 120 m 3/h. Wydatki jednostkowe wahaj ą si ę od 0,8 do 25 m 3/h/1mS .

Trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne

Trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne rozpoznano głównie w południowo - wschodniej cz ęś ci zlewni, w rejonie Pelplina i Gniewu. Mi ąż szo ść tych utworów wynosi od kilku do 30 m. Wody tego poziomu wykazuj ą bezpo średnie poł ączenie z wodami pi ętra kredowego, a tak że w obr ębie w ąskich plejstoce ńskich dolin kopalnych, z wodami zawartymi w piaskach sp ągowej cz ęści osadów czwartorz ędowych (rejon Pelplina). Wydatki studni s ą w granicach od 84 m 3/h w Pelplinie do 151 m 3/h w Gniewie, przy wydajno ściach jednostkowych studni od 5,4 m 3/h/1mS do 24,6 m 3/h/1mS. Zwierciadło wody tego poziomu ma charakter naporowy, za ś statyczne zwierciadło wody układa si ę w przedziale rz ędnych 20 - 50 m n.p.m. i wykazuje nachylenie na wschód do doliny Wisły. Z uwagi na niekorzystne warunki hydrogeologiczne wy ższych poziomów czwartorz ędowych lub

30 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017” wr ęcz ich brak, poziom ten ma podstawowe znaczenie w zaopatrzeniu w wod ę tego obszaru. Z zasobów tego pi ętra wodono śnego korzystaj ą uj ęcia komunalne Gniewu i Pelplina .

Kredowe pi ętro wodono śne

Kredowe pi ętro wodono śne rozpoznane jest na obszarze poło żonym na wschód od Starogardu Gda ńskiego. Strop tych utworów wyst ępuje na rz ędnych 75 do 85 m p.p.m. (gł ęboko ść 130 - 150 m) w rejonie Pelplina, 95 m p.p.m. (gł ęboko ść 120 m) w Gniewie i 98 m p.p.m. (gł ęboko ść 160 m) w Starogardzie Gda ńskim. Wydajno ść jednostkowa studni jest mała i wynosi poni żej 5 m 3/h/1mS. Wody pi ętra kredowego, na ogół, charakteryzuj ą si ę dobr ą jako ści ą, z tym jednak, że lokalnie wyst ępuj ą wody z podwy ższon ą zawarto ści ą chlorków (Bielawki, Starogard Gda ński).

Jako ść wód podziemnych

Tabela 7 Wykaz badanych punktów i klasyfikacja jakości chemicznej. Lp. Punkt poboru Klasa przekroczenia 1. Starogard Gda ński II - 2. Borzechowo I - 4. Czarna Woda II - 5. Chwarzno II - 6. Karsin V Fluor

Źródło: „Raport o stanie środowiska województwa pomorskiego w 2008 r.", WIO Ś, Gda ńsk 2007 r.

Podstaw ą oceny jako ści wód podziemnych s ą wyniki bada ń hydrogeologicznych przedstawione w dokumentacjach o charakterze regionalnym oraz analiza wyników zebranych w trakcie bada ń terenowych przeprowadzonych w okresie identyfikacji 2007. Na obszarze zlewni dominuj ą wody II klasy czysto ści. Są nimi wody badane w punktach pomiarowych w Starogardzie Gda ńskim, Czarnej Wodzie oraz Chwarznie. Wody nale żą ce do najlepszej - I klasy czysto ści odnotowano w Borzechowie. Odwrotna sytuacja zaszła natomiast w Karsinie - wody V klasy czysto ści (przekroczenie dopuszczalnej zawarto ści fluoru) .

3.1.2.2 Zagro żenia

Wody podziemne nale żą ce do zasobów naturalnych, coraz bardziej zagro żone s ą zanieczyszczeniami z powierzchni ziemi. Konieczna jest ich szczególna ochrona, jako zasobów nieodnawialnych. Niezb ędna jest ochrona znacznych obszarów, pod którymi znajduj ą si ę Główne Zbiorniki Wód Podziemnych. W Polsce jest ich około 180, a obszar obejmuje ponad 52 % powierzchni naszego kraju.

Badania wykonane w okresie 2004 – 2005 wskazuj ą, że istotny wpływ na obni żenie jako ści wód podziemnych na badanym obszarze maj ą zwi ązki azotu, które zwi ązane s ą z przedostawaniem si ę do wód zanieczyszcze ń rolniczych, bytowych i komunalnych. Wysokie st ęż enia zwi ązków azotu wyst ępuj ą i utrzymuj ą si ę głównie w wodach gruntowych, co zwi ązane jest ze słab ą izolacj ą wód od podło ża, a tym 31 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017” samym łatwym dost ępem zanieczyszcze ń antropogenicznych .

3.2 Powietrze atmosferyczne

3.2.1 Emisja, emisja niska i imisja

3.2.1.1 Stan aktualny

W ostatnich latach w całym kraju obserwuje si ę wzrost zanieczyszczenia powietrza. Zjawisko to definiuje si ę jako wprowadzanie do powietrza organizmów żywych lub substancji chemicznych, które nie s ą jego naturalnymi składnikami, albo – będąc nimi – wyst ępuj ą w st ęż eniach przekraczaj ący wła ściwy dla nich zakres. Przy niewielkich zmianach w stosunku do lat ubiegłych, mo żna stwierdzi ć, że ilo ści pyłów emitowanych w sposób zorganizowany z du żych źródeł punktowych nie maj ą takiego znaczenia na zapylenie powietrza jak emisja niezorganizowana. Tak zwana niska emisja, czyli indywidualne ogrzewanie domów i małych obiektów, wtórne pylenie z podłoża i pochodz ąca ze stale zwi ększaj ącego si ę ruchu kołowego mo że stanowi ć, przy niekorzystnych warunkach pogodowych, powa żne źródło zanieczyszczenia powietrza pyłem. Podstawowym źródłem informacji o stanie zanieczyszczenia atmosfery jest badanie zmian, jakie zachodz ą w ilo ści zanieczyszcze ń emitowanych do powietrza oraz st ęż eń zanieczyszcze ń powietrza i opadów atmosferycznych. Na terenie gmin b ędących udziałowcami Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o funkcjonuje kilka du żych, punktowych źródeł zanieczyszcze ń powietrza i ich udział w emisji zanieczyszcze ń jest nieznaczny (Zał ącznik nr 6). Na terenie gmin dominuj ą indywidualne kotłownie i paleniska budynków mieszkalnych oraz małe kotłownie instytucji i zakładów produkcyjno - usługowych.

Strefa omawiana oceniana jest ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi na podstawie nast ępuj ących badanych zanieczyszcze ń powietrza:
dwutlenek siarki,
dwutlenek azotu,
sum ę tlenków azotu,
pył zawieszony PM10,
tlenek w ęgla,
benzen,
ozon,
benzo(a)piren,
oznaczenie metali w pyle zawieszonym (ołów, kadm, nikiel, arsen). Wynikiem oceny jest klasyfikacja wszystkich stref w trzyklasowej skali: KLASA A - poziom substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego,

32 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

KLASA B - poziom cho ćby jednej substancji mie ści si ę pomi ędzy poziomem dopuszczalnym a poziomem dopuszczalnym powi ększonym o margines tolerancji, KLASA C - poziom cho ćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powi ększony o margines tolerancji (je żeli dla substancji nie został okre ślony margines tolerancji - poziom cho ćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny).

Zasady wykonywania ocen okre ślaj ą równie ż zasady post ępowania po wykonaniu oceny wraz z klasyfikacj ą stref. I tak, na obszarze sklasyfikowanym jako A nie wymagane s ą żadne działania, dla stref B nale ży okre śli ć szczegółowo obszary wyst ępowania przekrocze ń dopuszczalnych st ęż eń. Na obszarze strefy sklasyfikowanej jako C nale ży okre śli ć szczegółowo obszar, na którym wyst ępuj ą przekroczenia st ęż eń dopuszczalnych. Gminy b ędące udziałowcami Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o wchodz ą w skład dwóch stref pomiarów powietrza w województwie pomorskim: strefy kartusko – ko ścierskiej - PL.22.04.z.03 (powiat gda ński, kartuski, ko ścierski) oraz strefy kwidzy ńsko – tczewskiej - PL.22.05.z.03 (powiat kwidzy ński, tczewski oraz starogardzki). Wykaz stacji i stanowisk pomiarowych uwzgl ędnionych w ocenie rocznej 2008 wraz z uzyskanymi wynikami przedstawiony został w tabelach :

Tabela 8 Zestawienie wyników pomiarowych DWUTLENKU SIARKI w g/m 3. Ilo ść Średnia Max. Max. Max. Kod Obszar Rodzaj danych Stacja roczna 1h 24h Mc Rok* 24h** 1h** strefy strefy pomiaru 3 3 3 3 w roku g/m g/m g/m g/m (%) Ko ścierzyna manualny 5,8 31,0 96 A Rynek

Ko ścierzyna 4,9 11,9 100 A cierski

ś Sarnowy 2,5 4,8 100 A

pasywny

PL.22.04.z.03 Nowa

powiatko 6,1 14,8 100 A Karczma

Stara 3,6 7,9 100 A Kiszewa

Starogard automatyczny 8,8 105,0 42,8 97 A A A Gda ński

Starogard manualny 4,5 29,0 97 A A Gda ński PL.22.05.z.03

powiatstarogardzki Starogard pasywny 5,7 14,7 100 A Gda ński

33 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

Godziszewo 4,1 8,4 100 A

Zblewo 5,1 12,7 100 A * klasyfikacja ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin z uwzgl ędnieniem średnich rocznych, ** klasyfikacja ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia z uwzgl ędnieniem średnich: 24 h i 1 h.

Źródło: WIO Ś Gda ńsk, Ocena jako ści powietrza w województwie pomorskim za rok 2008.

Klasyfikacja obu stref pod wzgl ędem zawarto ści dwutlenku w ęgla utrzymuje si ę na tym samym poziomie w klasie A. Nie uległa zmianom w porównaniu do roku 2007.

Tabela 9 Zestawienie wyników pomiarowych DWUTLENKU AZOTU w g/m 3. Ilo ść Średnia Max. Max. Max. Obszar Rodzaj danych Kod strefy Stacja roczna 1h 24h Mc Rok* 1h** strefy pomiaru 3 3 3 3 w roku g/m g/m g/m g/m (%)

manualny Ko ścierzyna 20,7 48,0 81 A

Ko ścierzyna 19,8 27,1 100 A

cierski ś

Sarnowy 10,2 16,5 100 A

pasywny

PL.22.04.z.03 Nowa

powiatko 14,3 18,4 100 A Karczma

Stara 11,5 20,9 100 A Kiszewa

Starogard automatyczny 22,9 157,3 65,6 86 A A Gda ński

Starogard manualny 17,6 60,0 97 A Gda ński

Zblewo 11,6 100 A PL.22.05.z.03

powiatstarogardzki Starogard pasywny 21,8 100 A Gda ński

Godziszewo 13,5 100 A * klasyfikacja ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia z uwzgl ędnieniem średnich: rocznych i 1 h.

Źródło: WIO Ś Gda ńsk, Ocena jako ści powietrza w województwie pomorskim za rok 2008.

Klasyfikacja obu stref pod wzgl ędem zawarto ści dwutlenku azotu utrzymuje si ę na tym samym poziomie w klasie A. nie uległa zmianom w porównaniu do roku 2007. Tabela 10 Zestawienie wyników pomiarowych PYŁU ZAWIESZONEGO PM10 w g/m3.

34 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

Ilo ść Średnia Max. Kod Obszar Rodzaj Max. 24h Max. Mc danych Stacja roczna 1h 3 3 Rok* strefy strefy pomiaru 3 3 g/m g/m w roku g/m g/m (%)

manualny Ko ścierzyna 24,7 167 25 90 A A cie ś rski 4.z.03 ko powiat PL.22.0 reflektomet. Ko ścierzyna 33,2 179 76 96 A C

Starogard automatyczny 34,9 192 62 98 A C Gd

powiat Starogard starogardzki

PL.22.05.z.03 reflektomet. 14,8 78 14 97 A A Gd * klasyfikacja z uwzgl ędnieniem średnich: rocznych i 24 h

Źródło: WIO Ś Gda ńsk, Ocena jako ści powietrza w województwie pomorskim za rok 2008.

Klasyfikacja obu stref pod wzgl ędem zawarto ści pyłu zawieszonego PM10 polepszyła si ę w miejscowo ści Ko ścierzyna. Pozostałe punkty pomiarowe nadal wskazuj ą klas ę C czysto ści powietrza pod wzgl ędem zawarto ści pyłu zawieszonego PM10 .

Tabela 11 Zestawienie wyników pomiarowych TLENKU W ĘGLA w g/m 3. Średnia Obszar Rodzaj max 1h max 24h Kod strefy Stacja roczna 3 3 klasa strefy pomiaru 3 g/m g/m g/m powiat PL.22.04.z.03 ------ko ścierski Starogard powiat automatyczny 619,4 2830,5 97 A PL.22.05.z.03 Gda ński starogardzki Tczew 350,8 1740,5 99 A

Źródło: WIO Ś Gda ńsk, Ocena jako ści powietrza w województwie pomorskim za rok 2008.

Stopie ń czysto ści powietrza pod wzgl ędem zawarto ści tlenku w ęgla podobnie jak w roku 2007 klasyfikuje obie strefy w klasie A. Tabela 12 Zestawienie wyników pomiarowych OZONU w g/m 3. Ilo ść Poziomy Poziomy Średnia Obszar Rodzaj Średnia Cz ęstotliwo ść danych docelowe celów Kod strefy Stacja z 8h strefy pomiaru roczna przekrocze ń w roku długotermin. (max) (%) (2010r.) (2020r.) powiat PL.22.04.z.03 ------ko ścierski powiat PL.22.05.z.03 ------starogardzki

Źródło: WIO Ś Gda ńsk, Ocena jako ści powietrza w województwie pomorskim za rok 2008.

W roku 2008, podobnie jak w latach poprzednich nie dokonywano bada ń dotycz ących zawarto ści ozonu w powietrzu .

35 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

Tabela 13 Zestawienie wyników pomiarowych BENZENU w g/m 3. Ilo ść Obszar Rodzaj Kod strefy Stacja Średnia roczna danych w klasa strefy pomiaru roku [%] Ko ścierzyna 2,6 100 A

powiat Sarnowy 1,3 100 A PL.22.04.z.03 pasywny ko ścierski Nowa Karczma 2,2 100 A Stara Kiszewa 2,0 100 A

automatyczny Starogard Gda ński 0,3 93 A

powiat Starogard Gda ński 0,3 100 A PL.22.05.z.03 ŃSKA starogardzki Zblewo 2,5 100 A pasywny Starogard Gda ński 3,0 100 A Godziszewo 1,8 100 A

Źródło: WIO Ś Gda ńsk, Ocena jako ści powietrza w województwie pomorskim za rok 2008.

Podobnie jak w roku 2007 zawarto ść benzenu nie przekroczyła dopuszczalnych norm, co świadczy, iż obie strefy nale żą do klasy A czysto ści powietrza pod wzgl ędem zawarto ści tej substancji.

Tabela 14 Zestawienie wyników pomiarowych METALI W PYLE PM10 w g/m 3. Kadm Nikiel Arsen Rodzaj Ołów (średnia (średnia (średnia Kod strefy Obszar strefy Stacja 3 klasa pomiaru [g/m ] roczna) roczna) roczna) [ng/m 3] [ng/m 3] [ng/m 3] PL.22.04.z.03 powiat ko ścierski - Ko ścierzyna 0,05 0,8 1,6 - A1 powiat PL.22.05.z.03 ------starogardzki 1 serie pomiarowe dla arsenu odrzucone w wyniku weryfikacji danych

Źródło: WIO Ś Gda ńsk, Ocena jako ści powietrza w województwie pomorskim za rok 2008.

Zawarto ść metali w pyle w roku 2008 była na tyle niska, i ż powietrze w strefie kartusko – ko ścierskiej zaklasyfikowano do klasy A. Czysto ść powietrza nie uległa zmianom w porównaniu do roku 2007 .

Tabela 15 Zestawienie wyników pomiarowych BENZO(α)PIRENU w PYLE PM10 w g/m 3. B(a) P ( średnia roczna) Kod strefy Obszar strefy Rodzaj pomiaru Stacja 3 klasa [g/m ] PL.22.04.z.03 powiat ko ścierski manualny Ko ścierzyna 3,6 C PL.22.05.z.03 powiat starogardzki - - - -

Źródło: WIO Ś Gda ńsk, Ocena jako ści powietrza w województwie pomorskim za rok 2008.

Zestawienie wyników pomiarowych BENZO( α)PIRENU w PYLE PM10 w roku 2008 wskazuj ą, i ż czysto ść powietrza w strefie powiatu ko ścierskiego jest dosy ć niska. Nie uległa ona zmianom w porównaniu do roku 2007 – utrzymała si ę w klasie C .

36 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

Tabela 16 Zestawienie wyników pomiarowych TLENKÓW AZOTU NOx w g/m 3. Tlenek azotu ( średnia roczna) Kod strefy Obszar strefy Rodzaj pomiaru Stacja 3 [g/m ] PL.22.04.z.03 powiat ko ścierski - - - PL.22.05.z.03 powiat starogardzki automatyczny Starogard Gda ński 36,0

Źródło: WIO Ś Gda ńsk, Ocena jako ści powietrza w województwie pomorskim za rok 2008.

Ogólna ocena stanu powietrza ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia:

Tabela 17 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem parametrów kryterialnych pod k ątem ochrony zdrowia.

Klasy dla poszczególnych zanieczyszcze ń w obszarze strefy

Kod strefy uwagi

2 2

)P 3 a Ni O As Cd CO SO NO Pb w Pb PM10 PM10 B( benzen

niedotrzymane poziomy dla pyłu PM10; PL.22.04.z.03 A A C A A A A A A C - niedotrzymane poziomy docelowe (2013 r.) benzo(a)pirenu

niedotrzymane poziomy dla pyłu PM10; PL.22.05.z.03 A A C A A A A A A C - niedotrzymane poziomy docelowe (2013 r.) benzo(a)pirenu

Źródło: WIO Ś Gda ńsk, Ocena jako ści powietrza w województwie pomorskim za rok 2008 .

W porównaniu z rokiem 2007 jako ść powietrza nie uległa powa żniejszym zmianom. Średnie średnioroczne z obu stacji dla wska źników były porównywalne ze średni ą z roku 2007.

W ocenie rocznej jako ści powietrza za rok 2008 opracowanej przez WIO Ś powiat starogardzki i powiat ko ścierski, do których nale żą gminy b ędące udziałowcami ZUOK „Stary Las” Sp. z o.o., zakwalifikowano do klasy C pod wzgl ędu przekroczenia warto ści dopuszczalnych pyłu PM10 i B(a)P. W porównaniu do roku 2007 klasa czysto ści powietrza w obu przypadkach nie uległa zmianie utrzymuj ąc si ę w klasie C. Świadczy to o tym, i ż wymagane jest opracowanie programu ochrony powietrza. W roku 2008, w stosunku do 2007, jako ść powietrza ocenianego pod k ątem ochrony zdrowia na podstawie st ęż eń NO 2 uległa poprawie na klas ę A.

Uchwał ą Nr 832/XXXV/09 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 25 maja 2009 roku przyj ęto Program ochrony powietrza dla strefy kwidzy ńsko – tczewskiej, maj ący na celu osi ągni ęcie poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10, dwutlenku siarki SO 2 i poziomu docelowego benzo[ α]pirenu, których przekroczenia wskazały oceny jako ści powietrza za rok 2005, 2006 i 2007 wykonane przez Pomorskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Gda ńsku. 37 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

Uchwał ą Nr 833/XXXV/09 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 25 maja 2009 roku przyj ęto Program ochrony powietrza dla strefy kartusko – ko ścierskiej, maj ący na celu osi ągni ęcie poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10 oraz poziomu docelowego dla benzo[ α]pirenu, którego przekroczenia wskazały oceny jako ści powietrza za rok 2005, 2006 i 2007 wykonane przez Pomorskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Gda ńsku .

Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem parametrów kryterialnych okre ślonych dla SO 2 i NO X pod k ątem ochrony ro ślin :

Tabela 18 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem parametrów kryterialnych okre ślonych dla SO 2

i NO X pod k ątem ochrony ro ślin . Symbol klasy dla Symbol klasy dla obszarów ze wzgl ędu na obszarów ze wzgl ędu na NAZWA STREFY KOD STREFY poziom dopuszczalny poziom dopuszczalny SO 2 NOx strefa kartusko - PL.22.04.z.03 A A ko ścierska strefa kwidzy ńsko - PL.22.05.z.03 A A tczewska

Źródło: WIO Ś Gda ńsk, Ocena jako ści powietrza w województwie pomorskim za rok 2008.

Obie strefy zaliczono do klasy A ze wzgl ędu na poziom zawarto ści SO 2 i NO x w powietrzu pod k ątem ochrony ro ślin.

3.2.1.2 Zagro żenia

Na stan jako ści powietrza atmosferycznego na terenie gmin b ędących udziałowcami Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o. o maj ą wpływ zanieczyszczenia pochodz ące : • z procesów spalania paliw - zbiorowe i indywidualne ogrzewanie pomieszcze ń - zanieczyszczenia (pył, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek w ęgla), • ze środków transportu kołowego – zanieczyszczenia (w ęglowodory, tlenek w ęgla, pył, ołów), • z procesów produkcyjnych - zanieczyszczenia (w ęglowodory i ich pochodne, fluor, pyły siarki i cementu, siarkowodór i inne specyficzne dla danej produkcji substancje).

Poni żej przedstawiono wykaz podstawowych substancji zanieczyszczaj ących powietrze oraz źródła ich pochodzenia.

Tabela 19 Substancje zanieczyszczaj ące powietrze i ich pochodzenie. Zanieczyszczenie Źródło emisji Pył ogółem Spalanie paliw, unos pyłu przez wiatr, pojazdy, procesy technologiczne SO – dwutlenek siarki 2 Spalanie paliw zawieraj ących siark ę, procesy technologiczne

38 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

NO - tlenek azotu Spalanie paliw i procesy technologiczne przy wysokiej temperaturze, transport NO – dwutlenek azotu 2 Spalanie paliw i procesy technologiczne, transport Spalanie paliw, transport, procesy technologiczne (NO, NO ) NOx- suma tlenków azotu 2 CO - tlenek w ęgla Powstaje podczas niepełnego spalania O – ozon 3 Powstaje naturalnie oraz z innych zanieczyszcze ń (utleniaczy)

Źródło: WIO Ś Gda ńsk, Raport o Stanie Środowiska w Województwie Pomorskim w 2007 roku (ostatnie dane).

Obiektami charakteryzuj ącymi si ę najwy ższymi poziomami emisji zanieczyszcze ń do powietrza s ą kotłownie zasilane w ęglem kamiennym. Jedyne, du że obiekty tego typu na terenie gmin s ą zamieszczone w zał ączniku nr 6.

Tabela 20 Główne źródła emisji. SO NOx NO Pył CO Główne źródła emisji adres 2 2 (t/rok) (t/rok) (t/rok) (t/rok) (t/rok) Zakłady Farmaceutyczne "Polpharma" S.A. 12 obiekty: hale produkcyjne, Starogard Gd., ul. 0,2 0,7 x 2,0 0,6 zakładowa spalarnia odpadów, kotłownia Droga Owidzka „Rumia” Starogard Gd., ul. Elektrociepłownia Starogard Sp. z o.o 32 33,9 x 2,5 x Jabłowska 17 Zakład Energetyki Cieplnej "Star - Pec" Sp. Starogard Gd., ul. 142,992 x 38,883 19,016 x z o.o. Owidzka 20 Skarszewy, os. Gminna Energetyka Cieplna Sp. z o.o. 21,68 x 8,81 4,73 x Sikorskiego 13 Spółdzielnia Mieszkaniowa Lokatorsko- Stara Kiszewa 15, 2,23 13,18 585,78 3,68 x Własno ściowa "WIERZYCA" 83-430 X – brak danych

Źródło: WIO Ś Gda ńsk, Raport o Stanie Środowiska w Województwie Pomorskim w 2007 roku (ostatnie dane) .

39 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017”

Tabela 21 Główne źródła emisji wg opłat za emisj ę.

glowo- glowo- (Mg) (Mg) (Mg) ŹRÓDŁO ę 2 2 2 (Mg) sadza toluen CO (Mg) (Mg) CO Pył (Mg) SO NO CO paliw (Mg) paliw octan etylu octan Ksylen (Mg) Ksylen p. pozostałe p. octan butylu octan alk. butylowy alk. alk. Izopropyl. alk. zw. arom. inne zw. arom. Pyły w Pyły ze spalania ze Pyłyspalania grafitowe, sadza sadza grafitowe, Suma pyłów (Mg) pyłów Suma Suma gazów (Mg) gazów Suma

Destylarnia Sobieski S.A. x 10,0 1,4 x x x 10234,95 x x x x x 10246,48 x OKR ĘGOWA SPÓŁDZIELNIA 3,66 x 18,76 x x x 834 2,97 x 3,08 2,97 x x x MLECZARSKA ZAKŁAD ENERGETYKI CIEPLNEJ 142,9 38,88 42,4 x x x 43117,32 X x 20,05 19,01 1,03 x x "STAR - PEC" SPÓŁKA Z O.O. GRASO ZENON SOBIECKI 2,01 x 11,26 x 2,34 x 384,24 1,87 x 2,02 1,67 x x x PRZEDSI ĘBIORSTWO BUDOWY 1392,68 2,62 x 1,15 x x x x x x x x x x DRÓG S.A . 4,84 Gminna Energetyka Cieplna Spółka 21,65 8,8 21,4 x x x 4573,58 4,72 x 4,72 x x x z o.o.

Pomorskie Centrum Obsługi Rolnictwa Elewator Jabłowo Spółka x x x x x x 64,35 x x 13,43 x x x x z o.o. ELEKTROCIEPŁOWNIA 32,0 33,87 140,97 x x x 62062,59 2,46 1,23 3,7 2,46 1,23 x x STAROGARD SP. Z O.O. Feniks Spółka z o.o. Zakład x x x x x x x x x x x x x 0,83 Produkcji Mebli FABRYKA MEBLI OKR ĘTOWYCH 23,43 9,46 9,67 2,6 0,75 0,74 2,02 2,9 3893,4 8,28 8,4 6,17 "FAMOS" Spółka z o.o. Kooperol Sp. z o.o. 14,12 2,47 5,63 823,45 2,25 2,23 x- brak danych Źródło: WIO Ś Gda ńsk, Raport o Stanie Środowiska w Województwie Pomorskim w 2007 roku (ostatnie dane).

40 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Tabela 22 Główne źródła emisji wg opłat za emisj ę.

2 3 (Mg) (Mg) (Mg) (Mg) 2 2 pył pył HCl HCl NH CO ródło ródło paliw sadza sadza ź toluen toluen ksylen aceton CO (Mg)CO pirydyna SO NO dioksyny dioksyny glow. Aroma. glow. Aroma. octan etylu octan etylu Alk. etylowy Suma pyłów Eter etylowy Eter etylowy ę Octan butylu Octan butylu Kwas octowy Kwas octowy alk. izopropyl alk. izopropyl Acet. etyl. oc. Alk. butylowy kw. mineralne kw. mineralne Alk. metylowy Alk. metylowy Pierw. niemet. Pierw. niemet. Pyły pozostałe Pyły pozostałe Pyły spalania ze W

X X 1. 1,2 1,2 4,1 4,1 1,97 1,97 1,91 1,96 1,96 0,85 0,85 0,72 0,72 0,57 0,67 6,06 5,56 1,34 55,42 196,7 20,14 2,00E-09 2,00E-09 6,00E-08 6,00E-08 1,50E-08 1,50E-08 2,25E-07

2. 9,46 9,46 2,82 9,36 0,93 3,61 8,74 1,82 2,27 0,85 0,85 5,35 5,35 1,67 8,36 6,06 4,29 1,34 0,91 3,26 18,92 877,8 69,67 196,7 20,14 6,00E-08 6,00E-08 2,00E-09 1,50E-08 1,50E-08 2,25E-07 1,202556

x- brak danych

1. Zakłady Farmaceutyczne "POLPHARMA" S. A. 2. Ferma Drobiu Małgorzata Kara ś - Bresi ńska i Witold Bresi ński

Źródło: WIO Ś Gda ńsk, Raport o Stanie Środowiska w Województwie Pomorskim w 2007 roku (ostatnie dane).

41 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

3.2.1.3 Wnioski

Przegl ąd danych monitoringowych ze stacji pomiarowych pokazuje stacje, na których odnotowano w roku 2007 przekroczenia poziomów substancji w powietrzu dla nast ępuj ących wska źników:

Pył PM10

Głównym źródłem omawianego zanieczyszczenia w rejonie obserwowanych przekrocze ń s ą paleniska domowe wchodz ące w skład tzw. niskiej emisji. Obni żenie poziomów st ęż eń w powietrzu było skutkiem zmniejszenia emisji pyłu z wszelkich źródeł energetycznych, ale jednak głównie (co pokazuj ą prace studialne z zastosowaniem modeli rozprzestrzeniania zanieczyszcze ń w powietrzu dla aglomeracji miejskich) we wspomnianej wcze śniej niskiej emisji.

NO 2

W granicach tolerancji dozwolonej w roku 2007 przekroczony został poziom dwutlenku azotu (termin osi ągni ęcia poziomu dopuszczalnego w roku 2010) dla strefy kwidzy ńsko-tczewskiej (stacja SANEPID w Tczewie). Powy ższe przekroczenia s ą nieznaczne i w granicach niepewno ści metody badawczej.

Benzo(a)piren

Zagro żone jest osi ągni ęcie poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu w terminie jego osi ągni ęcia w 2013 roku, co odnotowano w obu strefach. Z uwagi na liczne wysokie poziomy benzo(a)pirenu konieczne jest wzmocnienie monitoringu dla tego wska źnika. Nale ży przypuszcza ć na drodze analogii, że równie ż w strefach, gdzie nie prowadzi si ę pomiarów, mog ą wyst ąpi ć poziomy przekraczaj ące jego poziom. Benzo(a)piren znajdowany jest w powietrzu w okresie grzewczym (latem zanika prawie do zera), a jego głównym źródłem s ą niskoenergetyczne paleniska domowe ogrzewane paliwami stałymi. Dlatego te ż obserwowany jest on głównie w małych miejscowo ściach, gdzie wyst ępuj ą wspomniane wcze śniej źródła ciepła, gdzie brak jest elektrociepłowni i centralnych systemów zaopatrywania w energi ę ciepln ą. Warto zaznaczy ć, że przy zwi ększonej, z powodu niskich temperatur, emisji w okresie grzewczym z palenisk itp., mo żliwe s ą wy ższe ni ż obecnie poziomy tej substancji w powietrzu.

Ozon Zachowane s ą poziomy docelowe dla ozonu, zało żone do osi ągni ęcia w roku 2010 w całym województwie. Jednak zagro żone s ą poziomy celów długoterminowych dla tego wska źnika ustalone na rok 2020. We wszystkich stacjach województwa nie dotrzymane s ą wymienione standardy dla tej substancji. Główn ą przyczyn ą takiego stanu s ą wysokie stęż enia substancji b ędących prekursorami ozonu 8.

8 Ocena jako ści powietrza za rok 2008, Gda ńsk 2009 . 42 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Poziomy dopuszczalne substancji w powietrzu ze względu na ochron ę zdrowia ludzi i ochron ę ro ślin, w uzdrowiskach i na obszarach ochrony uzdrowiskowej, terminy ich osi ągni ęcia, dopuszczalne cz ęsto ści ich przekraczania oraz poziomy docelowe i celów długoterminowych są umieszczone w zał ączniku nr 5.

W RAMACH OCHRONY POWIETRZA PRZEWIDUJE SI Ę: • budow ę obwodnicy wokół miasta Ko ścierzyna i Starogard Gda ński, • wyprowadzenie pojazdów wysokotona żowych z miasta Starogard Gda ński, • ograniczenie zb ędnego ruchu pojazdów wysokotona żowych na terenie miasta Ko ścierzyna, • wsparcie budowy infrastruktury rowerowej: budowa nowych tras rowerowych, • przebudowa, budowa dróg, • przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z ochron ą przyrody, urz ądzanie i utrzymanie zieleni, zadrzewie ń, zakrzewie ń, • zwi ększenie świadomo ści społecze ństwa w zakresie potrzeb i mo żliwo ści ochrony powietrza w tym oszcz ędno ści energii i stosowania odnawialnych źródeł energii oraz szkodliwo ści spalania odpadów w gospodarstwach domowych, • promowanie i wspieranie rozwi ąza ń pozwalaj ących na unikanie lub zmniejszanie wielko ści emisji z transportu (m.in. rozwój pasa żerskiego transportu zbiorowego, transportu towarowego multimodalnego, poprawa organizacji i logistyki transportu, wyprowadzanie ruchu tranzytowego poza tereny silnie zurbanizowane, zintegrowane systemy zarz ądzania ruchem ulicznym, itd.) przede wszystkim na obszarach wymagaj ących działa ń naprawczych w zakresie ochrony powietrza, • rewitalizacj ę i rozwój infrastruktury i transportu kolejowego, przywracanie zawieszonych i zlikwidowanych przewozów pasa żerskich oraz przewozu ładunków kolej ą, • rozwój i modernizacj ę systemów infrastruktury cieplnej z wykorzystaniem energii odnawialnej, nowoczesnych energooszcz ędnych urz ądze ń i technologii, tak że w poł ączeniu ze zmian ą no śników energii z kopalnych paliw stałych na paliwa przyjazne środowisku, jak równie ż współspalanie biomasy, • modernizacj ę i budow ę systemów cieplnych, w tym przył ączanie do sieci c.o. nowych odbiorców, • preferowanie w gminnych zało żeniach do planów zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe zmian struktury zu życia paliw, w tym przede wszystkim wykorzystania biomasy i odnawialnych źródeł energii jako zaopatrzenia w ciepło terenów wiejskich, • wykonanie inwentaryzacji podmiotów prowadz ących działalno ść powoduj ącą emisje uci ąż liwych zapachów szkodliwych dla zdrowia lub pogarszaj ących jako ść i komfort życia mieszka ńców, albo warunki bytowe mieszka ńców, • rozwój sieci monitoringu powietrza w zakresie wynikaj ącym z corocznej oceny jako ści w strefach, głównie w zakresie pyłów PM10 i w przyszło ści PM2,5, benzenu, dwutlenku siarki, dwutlenku azotu oraz metali ci ęż kich i wielopier ścieniowych w ęglowodorów aromatycznych, • prowadzenie kampanii i wspieranie inicjatyw lokalnych na rzecz przeciwdziałania spalaniu odpadów w gospodarstwach domowych i przedsi ębiorstwach oraz na rzecz przeciwdziałania wypalaniu traw,

43 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

ograniczaniu emisji wtórnej i ograniczania zużycia energii elektrycznej m. in. poprzez zakup energooszcz ędnego sprz ętu AGD, wykorzystanie energooszcz ędnego oświetlenia m. in. baterii słonecznych na potrzeby wyposa żenia dróg publicznych, • wspieranie przedsi ęwzi ęć dotycz ących korzystania z ekologicznych źródeł energii w gospodarstwach indywidualnych, • ograniczanie emisji powierzchniowej (niskiej, rozproszonej emisji komunalno – bytowej i technologicznej), • ograniczanie emisji z istotnych źródeł punktowych – energetyczne spalanie paliw, • ograniczanie emisji z istotnych źródeł punktowych – źródła technologiczne, • edukacja ekologiczna i reklama, • planowanie przestrzenne, • podstawowe kierunki i zakresy działa ń niezb ędnych do przywrócenia poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10 w Starogardzie Gda ńskim obejmuj ą obni żenie emisji z energetycznego spalania paliw dla celów komunalnych poprzez podł ączenie budynków indywidualnych, ogrzewanych paliwami stałymi do miejskiej sieci ciepłowniczej.

3.3 Powierzchnia ziemi

3.3.1 Gleby

Tereny moreny falistej na obszarze gmin nale żą cych do ZUOK „Stary Las” Sp z o.o. zbudowane s ą przede wszystkim z glin tworz ących gleby brunatne wła ściwe, piasków gliniastych i glin tworz ących strukturę gleb brunatnych wyługowanych i kwa śnych oraz piasków gliniastych tworz ących gleby bielicowe. W śród gleb wytworzonych z piasków lu źnych i piasków gliniastych na rozci ągaj ącej si ę równinie sandrowej przewa żaj ą gleby brunatne wyługowane, kwa śne i gleby bielicowe. W morfologii dolin rzecznych przewa żaj ą utwory zbudowane z torfów oraz utworów mułowo- torfowych, które tworz ą gleby torfowe i murszowe (rysunek 3).

44 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Rysunek 3 Jednostki typologiczne podło ża litologiczno – glebowego.

Źródło: 1) System Informacji o Terenie Województwa Pomorskiego. Stan w roku 2005 2) „Pomorski region funkcjonalny”- cz ęść III, 2000.

Dobre i średnie warunki glebowe wyst ępuj ą na glebach brunatnych ró żnego typu (wła ściwych, wyługowanych i kwa śnych) na terenach moreny falistej. Bardzo dobre warunki glebowe wyst ępuj ą sporadycznie jedynie na glebach organogenicznych w dolinach rzecznych zbudowanych z iłów, madów, aluwii i torfów. Słabe warunki glebowe w pozostałej cz ęś ci terenu panuj ą na równinie sandrowe (rysunek 4).

45 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Rysunek 4 Ogólna ocena warunków glebowych w Województwie Pomorskim.

Źródło: System Informacji o terenie Województwa Pomorskiego.

3.3.1.1 Zagro żenia Główne zagro żenia dla powierzchni ziemi na terenie gmin b ędących udziałowcami ZUOK „Stary Las” Sp. z o. o. to: • degradacja gleb, erozja, zakwaszenie • pogł ębiaj ące si ę niedobory wody, zwłaszcza w okresie letnim, • zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych, • zanieczyszczenie atmosfery, • chemizacja rolnictwa, • wprowadzanie do gleby nieoczyszczonych ścieków komunalnych i przemysłowych, • urbanizacja i osadnictwo. Głównym zagro żeniem powierzchni ziemi s ą erozja, odpady i chemizacja rolnictwa, zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych. Negatywny wpływ na powierzchni ę ziemi mo że mie ć równie ż post ępuj ąca urbanizacja i osadnictwo, mi ędzy innymi ze wzgl ędu na zmian ę sposobu użytkowania gleby, powstawanie odpadów, wytwarzanie ścieków. Szczegółowe informacje na temat odpadów na terenie gminy wiejskiej Starogard Gda ński zawiera Plan Gospodarki Odpadami dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem ZUOK „Stary Las” Sp. z. o.o..na lata 2010 - 2013 z perspektyw ą na lata 2014- 2021. Erozja gleb to proces niszczenia (zmywania, żłobienia, wywiewania) wierzchniej warstwy gleby wywołany sił ą wiatru i płyn ącej wody. Erozj ę gleb przyspiesza działalno ść gospodarcza człowieka: nadmierny wyr ąb lasów, niszczenie szaty ro ślinnej, nieprawidłowa uprawa gruntów i dobór ro ślin uprawnych, 46 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017” odwadnianie bagien itp. w zale żno ści od bezpo średniego czynnika sprawczego wyró żnia si ę erozj ę: wietrzn ą (eoliczn ą), wodn ą, wodnograwitacyjn ą (ruchy masowe) oraz uprawow ą. Masowo wyst ępuje erozja wietrzna oraz wodna (powierzchniowa i w ąwozowa). Erozja wietrzna (eoliczna) polega na wywiewaniu odspojonych cz ąstek gruntu, a nast ępnie ich przemieszczaniu, sortowaniu i osadzaniu. Zagro żenie gleb erozj ą wietrzn ą ocenia si ę przy pomocy 3 - stopniowej skali, uwzgl ędniaj ąc rze źbę terenu, pokrycie powierzchni ro ślinno ści ą (lesisto ść ) oraz rodzaj gleby. Najbardziej nara żone na erozj ę wietrzn ą s ą piaski lu źne drobnoziarniste i utwory murszowe, na których silne zagro żenie wyst ępuje już nawet w terenie płaskim o lesisto ści 25. Zmiany klimatu spowodowane globalnym ociepleniem, charakteryzuj ące si ę wzrostem temperatur oraz niewielkimi opadami w okresie letnim, powoduj ą wyst ąpienie zjawiska suszy, a co za tym idzie znaczne obni żenie poziomu wód gruntowych. Prowadzi to do pogł ębiaj ących si ę niedoborów wody. Chemizacja rolnictwa na terenie gmin b ędących udziałowcami Spółki ZUOK „Stary Las” jest mała w stosunku do całego kraju. Poni ższa mapa przedstawia ocen ę stanu zakwaszenia gleb w województwie zachodniopomorskim w porównaniu do innych obszarów Polski. Zarówno erozja jak i ekstensywna gospodarka rolna powoduj ą wyjałowienie gleby, a wi ęc jej degradacj ę. Do degradacji powierzchni ziemi mo że doj ść równie ż pod wpływem nieodpowiedniego składowania odpadów komunalnych, szczególnie je śli wykorzystywane s ą do tego celu odkrywki poeksploatacyjne. Obecno ść „dzikiego” składowiska zwi ększa mo żliwo ść antropogenicznego zanieczyszczenia wód podziemnych. Przyczyn ę degradacji mo że stanowi ć ponadto awaria, b ądź nieumiej ętna eksploatacja urz ądze ń infrastruktury technicznej oraz obiektów składuj ących materiały niebezpieczne. Nasilaj ące si ę stałe wpływy ró żnorodnych form działalno ści przemysłowej, rolniczej i urbanizacyjnej przyczyniaj ą si ę do znacznych zmian w naturalnych warunkach glebowych. Zmiany te przejawiaj ą si ę w postaci szeregu form degradacji pokrywy glebowej i prowadz ą do wytworzenia gleb o zmienionym profilu i wła ściwo ściach fizykochemicznych. Procesy degradacji gleb zwi ązane są przede wszystkim z: • rejonami intensywnej produkcji rolnej i hodowlanej, • rejonami budowy nowych osiedli mieszkaniowych, • tras komunikacyjnych, • terenami przemysłowymi, • miejscami składowania odpadów.

Przekształcenia mechaniczne gleb powodowane s ą przez zabudow ę terenu, utwardzanie i ubicie podło ża, zdj ęcie pokrywy glebowej lub jej wymieszanie z elementami obcymi (np. gruzem budowlanym) oraz w wyniku formowania wykopów i wyrówna ń. Wa żną rol ę odgrywa emisja zanieczyszcze ń powietrza i opad zanieczyszcze ń oraz procesy chemicznego degradowania gleb przez niewła ściwie prowadzon ą gospodark ę ściekow ą i odpadow ą. Do specyficznych form degradacji gleb w obszarach miejsko – przemysłowych nale ży zaburzenie stosunków hydrogeologicznych, wyst ępuj ących przy eksploatacji surowców naturalnych. W obszarach dolinnych źródłem zanieczyszcze ń gleb s ą wylewy rzek, zwłaszcza tych, które prowadz ą wody zanieczyszczone. 47 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Tereny poprzemysłowe mieszcz ą w sobie cały szereg typów terenu, który na skutek ró żnych funkcji użytkowych uległ degradacji w stosunku do stanu pierwotnego. Nie istnieje jednorodna i oficjalnie obowi ązuj ąca klasyfikacja tych terenów. Szereg opracowa ń i dokumentów pozwala wyró żni ć nast ępuj ące ich rodzaje: • zwały odpadów chemicznych i osadów ściekowych, • składowiska stałych odpadów komunalnych, • tereny przesuszone i nieu żytkowane, • zalewiska, • tereny zabagnione, • tereny produkcyjne, • nieu żytki zielone. Elementem pozwalaj ącym uporz ądkowa ć problemy zwi ązane z przekształceniami terenów poprzemysłowych i zdegradowanych s ą systematyczne badania oceniaj ące mo żliwo ści ich rekultywacji i ponownego zagospodarowania. Oprócz wy żej wspomnianych terenów dodatkowym problemem jest zagospodarowanie znacznej ilo ści towarzysz ących im obiektów poprzemysłowych. Do obiektów tych zalicza si ę obiekty kubaturowe, in żynierskie i ró żnego typu sieci. Ze wzgl ędu na uwarunkowania dziejowe, niektóre z tych obiektów posiadaj ą warto ść zabytkow ą i obj ęte s ą ochron ą konserwatorsk ą. Istotnym czynnikiem utrudniaj ącym proces przekształcania terenów poprzemysłowych jest rozdrobnienie praw własno ściowych tych że terenów .

3.3.1.2 Wnioski

W celu d ąż enia do rozwoju rolnictwa nale ży ukierunkowa ć dotychczasowy model produkcji do rolnictwa ekologicznego, a tak że innych ekstensywnych systemów produkcji, gwarantuj ących wysok ą jako ść spo żywcz ą produktów rolnych. Grunty rolne o najni ższych klasach przydatno ści rolniczej, a tak że gleby zdegradowane b ędą zalesiane. Problem wynikaj ący z niszcz ącej środowisko działalno ści człowieka, dotyka tak że obszary wiejskie, które stanowi ą ostoj ę ekosystemów, przyrody i zasobów naturalnych oraz decyduj ą o zdolno ści kompensacji skutków antropogennych oddziaływa ń i regeneracji środowiska naturalnego. Mo żna powiedzie ć, i ż obszary te decyduj ą o podstawach przyrodniczych ( środowiskowych) życia i działalno ści ludzi, w tym tak że maj ą istotne znaczenie dla jako ści życia całego społecze ństwa. Na obszarach wiejskich koncentruje si ę wiele dóbr publicznych, które staj ą si ę coraz bardziej rzadkie, a przez to i bardziej cenne. Do najwa żniejszych nale żą takie dobra publiczne jak: czysta woda, nieska żone powietrze atmosferyczne, przyroda o żywiona i nieo żywiona, krajobraz, cisza itd. Obszary wiejskie maj ą decyduj ące znaczenie w kreowaniu ładu ekologicznego, przestrzennego, społecznego i ekonomicznego. Istotnym kierunkiem działa ń w rolnictwie b ędzie wdra żanie i upowszechnianie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, Programu Rolno środowiskowego i zasady „Wzajemnej Zgodno ści”, oraz innych działa ń edukacyjnych na szczeblu powiatowym i gminnym.

48 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Ponadto nale ży promowa ć tradycyjne metody gospodarowania, zwłaszcza na obszarach parków krajobrazowych, z równoczesnym promowaniem rozwoju rolnictwa ekologicznego i agroturystyki. Taki system zwi ązany jest ze stosowaniem małych ilo ści nawozów sztucznych i środków ochrony ro ślin.

W RAMACH OCHRONY GRUNTÓW ROLNYCH PRZEWIDUJE SI Ę:

⇒ obj ęcie zalesieniem gruntów rolnych o niskiej przydatności produkcyjnej,

⇒ zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach cennych przyrodniczo,

⇒ upowszechnianie stosowania Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej w zakresie prawidłowego stosowania i składowania płynnych odchodów zwierz ęcych oraz nawozów,

⇒ upowszechnienie Programu Rolno środowiskowego i zasady „Wzajemnej Zgodno ści”.

3.3.2 Zasoby surowcom naturalnych 3.3.2.1 Stan aktualny

Region jest zaliczany do regionu o średniej przydatno ści rolniczej, gdzie wyst ępuj ą tu głównie grunty orne V i VI klasy. Na terenie wyst ępuj ą zło ża kruszywa naturalnego oraz kredy jeziornej .

Rysunek 5 Zasoby kopalin. Źródło: System Informacji o terenie Województwa Pomorskiego .

KRUSZYWA NATURALNE

Dziel ą si ę na dwie zasadnicze grupy: kruszywa grube obejmuj ące żwiry i pospółki (kruszywo piaszczysto - żwirowe) oraz kruszywa drobne – piaszczyste. W Polsce zło ża kruszyw s ą przewa żnie wieku

49 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017” czwartorz ędowego. W północnej i centralnej Polsce – na Ni żu Polskim najwa żniejsze s ą zło ża o genezie lodowcowej (akumulacyjne moreny czołowe) i wodnolodowcowe (sandry, ozy) oraz rzecznej. W północnej cz ęś ci tego obszaru s ą to zło ża żwirowo - piaszczyste, zawieraj ące głównie skały skandynawskie – utwory krystaliczne i wapienne z domieszk ą kwarcu i piasków.

KREDA JEZIORNA

Nazywana równie ż wapieniem ł ąkowym lub wapieniem jeziornym jest osadem wieku czwartorz ędowego. Nagromadzenia jej, zwi ązane głównie z osadami pojeziornymi ostatniego zlodowacenia, znajduj ą si ę w przewa żaj ącej mierze w północnej i północno - zachodniej cz ęś ci Polski. Cz ęsto wyst ępuje z gyti ą wapienn ą i torfem. Kred ę jeziorn ą stosuje si ę w rolnictwie jako nawóz wapniowy.

3.3.2.2 Zagro żenia

Zagro żeniem dla środowiska jest nielegalna eksploatacja kopalin. W chwili obecnej nie istnieje żadna ewidencja, ani inwentaryzacja tego zjawiska, w zwi ązku z tym nie ma danych na temat wielko ści obszarów do rekultywacji. Brak rekultywacji terenów pogórniczych stanowi powa żne zagro żenie dla środowiska. Najwa żniejsze problemy to: • ingerencja w środowisko naturalne (przekształcenia rze źby terenu, zanieczyszczenie ziemi, zaburzenia stosunków wodnych, zubo żenie szaty ro ślinnej), • przekształcenie krajobrazu obni żaj ące warto ści estetyczne, • brak inwentaryzacji terenów przekształconych w wyniku prowadzenia legalnego (i nielegalnego) wydobycia kopalin pospolitych, • kosztowny i zło żony proces rekultywacji terenów zdegradowanych .

3.3.2.3 Wnioski

Szczególnym zagro żeniem dla środowiska jest nielegalna eksploatacja kopalin. Problemem jest równie ż powstawanie „dzikich składowisk śmieci” poprzez umieszczanie w wyrobiskach odpadów. Powa żne zagro żenie dla środowiska stanowi ą otwarte wyrobiska poeksploatacyjne po kopalniach odkrywkowych.

3.4 Walory przyrodnicze i krajobrazowe 3.4.1 Lasy

Lasy w naszej strefie klimatyczno - geograficznej są najbli ższ ą naturze formacj ą przyrodnicz ą. Stanowi ąc niezb ędny czynnik równowagi ekologicznej, s ą jednocze śnie form ą u żytkowania gruntów, która zapewnia produkcj ę biologiczn ą, przedstawiaj ącą warto ść rynkow ą. W lasach dominuj ą gatunki iglaste. Sosna znalazła w Polsce najkorzystniejsze warunki klimatyczne oraz siedliskowe w swoim euroazjatyckim zasi ęgu, dzi ęki czemu zdołała wytworzy ć wiele cennych ekotypów.

50 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Lasy spełniaj ą w sposób naturalny lub w wyniku działa ń człowieka ró żnorodne funkcje, które kwalifikuje si ę nast ępuj ąco: • funkcje ekologiczne (ochronne), wyra żaj ące si ę korzystnym wpływem lasów na kształtowanie klimatu globalnego i lokalnego, skład atmosfery, regulacj ę obiegu wody w przyrodzie, przeciwdziałanie powodziom, lawinom i osuwiskom, ochron ę gleb przed erozj ą i krajobrazu przed stepowieniem, zachowanie potencjału biologicznego wielkiej liczby gatunków i ekosystemów, a tak że ró żnorodno ść krajobrazu i lepsze warunki produkcji rolniczej, • funkcje produkcyjne (gospodarcze), polegaj ące na zdolno ści do produkcji biomasy i ci ągłego powtarzania tego procesu, co umo żliwia trwałe u żytkowanie drewna i surowców niedrzewnych pozyskiwanych z lasu, w tym u żytków gospodarki łowieckiej, • funkcje społeczne , które kształtuj ą korzystne warunki zdrowotne i rekreacyjne dla społecze ństwa, wzbogacaj ą rynek pracy, wzmacniaj ą obronno ść kraju, zapewniaj ą rozwój kultury, nauki oraz edukacji ekologicznej społecze ństwa. Lasy s ą siedliskiem wi ększo ści dzikich gatunków zwierz ąt i ro ślin, stanowi ą główny czynnik równowagi ekologicznej. Podstawowymi warto ściami przyrodniczymi na terenie gmin są formacje le śne , które z biegiem czasu ulegaj ą skutkom antropopresji: nadmiernej penetracji w okresie zbioru jagód i grzybów, płoszeniu zwierzyny, niszczeniu drzew, gniazd, mrowisk, za śmiecaniu itp. Gminy nale żą ce do ZUOK „Stary Las” Sp. z o. o. poło żone s ą w obr ębie Nadle śnictwa Ko ścierzyna, Lubichowo, Kaliska oraz Starogard. Tabela 23 Lesisto ść poszczególnych gmin w 2008 r. grunty le śne grunty le śne Powierzchnia grunty grunty Lasy publiczne publiczne Skarbu gruntów le śne le śne lesisto ść gmina ogółem Skarbu Pa ństwa w le śnych publiczne prywatne w % [ha] Pa ństwa zarz ądzie Lasów ogółem [ha] ogółem [ha] [ha] [ha] Pa ństwowych [ha] Karsin 8 740,2 8 571,0 5 972,2 5 965,6 5 957,6 2 768,0 50,60 Nowa 2 152,4 2 129,4 1 361,5 1 357,9 1 316,9 790,9 18,80 Karczma

Stara Kiszewa 9 195,3 9 001,4 7 464,7 7 458,7 7 454,7 1 730,6 42,30

Czarna Woda 1 555,1 1 535,7 804,1 796,5 796,1 751,0 55,40

m. Skórcz 28,7 28,2 11,7 11,4 11,4 17,0 7,80

m. Starogard 197,0 189,9 186,0 174,0 174,0 11,0 7,50 Gda ński Bobowo 629,2 624,3 428,4 425,4 423,4 200,8 12,10

Kaliska 8 061,3 7 881,0 6 580,6 6 580,6 6 557,6 1 480,7 71,30

Lubichowo 9 696,7 9 382,4 8 713,9 8 707,1 8 703,1 982,8 58,3

Osieczna 9 663,8 9 358,6 8 321,5 8 319,7 8 319,7 1 342,3 76,10

11 Osiek 11 551,5 10 666,7 10 658,0 10 651,0 884,8 71,20 112,8 51 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Skarszewy 3 774,9 3 702,2 2 789,4 2 789,4 2 778,4 985,5 23,20

m. Skarszewy 276,2 273,1 163,8 140,3 140,3 112,4 25,30

Skórcz 1 649,5 1 590,9 1 272,8 1 272,8 1 267,8 376,7 16,40 Sm ętowo 1 616,5 1 559,0 1 548,5 1 544,1 1 533,1 68,0 18,10 Graniczne Starogard 5 668,1 5 528,8 4 847,3 4 836,5 4 795,5 820,8 28,20 Gda ński Zblewo 4 013,3 3 910,5 3 222,3 3 222,3 3 221,3 791,0 28,40

Źródło: www.stat.gov.pl .

Szczególnie wysokim udziałem lasów w ogólnej powierzchni charakteryzuj ą si ę rejony gminy: Osiek, Osieczna, Lubichowo, Kaliska. Ze wzgl ędna brak danych, niemo żliwym jest okre ślenie składu gatunkowego i wieku drzewostanów w poszczególnych gminach.

1. Nadle śnictwo Ko ścierzyna Terytorialny zasi ęg Nadle śnictwa Ko ścierzyna wynosi 63 533 ha, co stanowi około 55 % powierzchni powiatu ko ścierskiego. Teren nadle śnictwa znajduje si ę w zasi ęgu 6 gmin wiejskich: Liniewo, Nowa Karczma, Stara Kiszewa, Ko ścierzyna, Karsin, Lipusz oraz Miasto Ko ścierzyna. Wg Atlasu Rzeczypospolitej Polskiej z 1993r. nadle śnictwo usytuowane jest w prowincji Ni żu Środkowoeuropejskiego Pojezierza Południowobałtyckiego, makroregionu Poj. Wschodniopomorskiego i Południowopomorskiego w mezoregionie Bory Tucholskie oraz Pojezierze Kaszubskie . Krajobraz nadle śnictwa stanowi ą rozległe pola zandrowe urozmaicone rozci ęciami w postaci rynien glacjalnych z licznymi obni żeniami wytopiskowymi. Wysoko ść wzgl ędem omawianych terenów waha si ę od 125 m n.p.m. w cz ęś ci południowej nadle śnictwa do 240 m n.p.m. na wzniesieniach moren czołowych w północno – wschodniej cz ęś ci nadle śnictwa. Istotne cechy kształtuj ące krajobraz nadle śnictwa to liczne jeziora o charakterze rynnowym, z których najbardziej znany jest zespół Jezior Wdzydzkich rozci ągaj ący si ę wzdłu ż granicy z Nadle śnictwem Lipusz. W Gminie Stara Kiszewa 350-ciu wła ścicieli lasów niepa ństwowych gospodaruje lasami o ł ącznej powierzchni 1 187,70 ha, w czym z ogółu przypada ok. 3,39 ha lasu na 1 wła ściciela. W gminie Nowa Karczma 440-tu wła ścicieli lasów niepa ństwowych gospodaruje lasami o ł ącznej powierzchni 858,82 ha, w czym z ogółu na 1 wła ściciela przypada ok. 1,95 ha lasu. W gminie Karsin 556-ciu wła ścicieli lasów niepa ństwowych sprawuje nadzór nad lasami o ł ącznej powierzchni 1 952,65 ha, w czym z ogółu na 1 wła ściciela przypada ok. 3,50 ha lasu 9. Na gospodark ę nadle śnictwa w okresie ubiegłego 10-lecia wpływ miały kl ęski żywiołowe, w tym szczególnie wywroty i złomy, które stanowiły ok. 10% pozyskanej masy w tym okresie. Du ży udział u żytków pogodnych w u żytkach przedr ębnych (32 %) oraz wzrost intensywno ści trzebie ży, (TW-15 m 3/ha w 1999 r.

9 Analiza Gospodarki Le śnej za lata 1999-2008 na II Komisj ę Techniczno-Gospodarcz ą IV Rewizji Urz ądzania Lasu. Nadle śnictwo Ko ścierzyna.

52 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017” do 19 m 3/ha w 2008 i TP -18 m 3/ha w 1999 do 22 m 3/ha 2008r.) ograniczył mo żliwo ść wykonania w pełnym rozmiarze trzebie ży pó źnych. W wyniku porz ądkowania stanu sanitarnego lasu w drzewostanach przedr ębnych i wielokrotnego wchodzenia na te same powierzchnie z ci ęciami sanitarnymi, cz ęść planowanych pozycji trzebie żowych nie wymaga wykonania ci ęć piel ęgnacyjnych. Bardzo wysoka jako ść upraw oraz ich wysoka zgodno ść ze składem po żą danym (92,3 %) świadczy o wła ściwym prowadzeniu prac odnowieniowo zalesieniowych oraz o prawidłowej pielęgnacji i ochronie młodego pokolenia drzewostanów. W zakresie ochrony lasu konieczne jest dalsze ograniczanie rozprzestrzeniania si ę huby korzeni i opie ńki z uwagi na du ży udział gruntów porolnych w nadle śnictwie. Ochrona przeciwpo żarowa wymaga dalszego doskonalenia systemu monitoringu drzewostanów (telewizja przemysłowa) oraz modernizacji dróg po żarowych i punktów czerpania wody. W zakresie inwestycji nale ży wybudowa ć dwie nowe siedziby le śnictw i zmodernizowa ć 1 le śniczówk ę. Nale ży kontynuowa ć budow ę i modernizacj ę le śnych dróg po żarowych i wywozowych w miar ę posiadanych środków. Atrakcyjno ść turystyczna nadle śnictwa wymaga ć będzie dalszego doskonalenia bazy turystycznej, tworzenia szlaków pieszych, rowerowych i konnych oraz współdziałania w tym zakresie z Wdzydzkim Parkiem Krajobrazowym oraz lokalnymi samorz ądami. W ramach poszerzenia bazy edukacyjnej nadle śnictwo planuje utworzenie arboretum rodzimych gatunków drzew i krzewów, które tworzy ć b ędą otulin ę Rezerwatu „Strzelnica”.

2. Nadle śnictwo Starogard Zasi ęg terytorialny Nadle śnictwa znajduje si ę mi ędzy 53° 39’, a 54° 09’ szeroko ści geograficznej północnej i 18° 07’, a 18° 53’ długo ści geograficznej wschodniej. Według podziału terytorialnego kraju nadle śnictwo Starogard le ży w południowej cz ęś ci województwa Pomorskiego, a niewielka cz ęść nadle śnictwa znajduje si ę w województwie Kujawsko- Pomorskim. Zasi ęg terytorialny obejmuje 15 gmin, z 4 powiatów (Starogardzkiego, Tczewskiego, Ko ścierskiego i Świeckiego). Powierzchnia nadle śnictwa wynosi 21 660,80 ha, a zasi ęg terytorialny obejmuje ponad 131 000 ha. Nadle śnictwo składa si ę z obr ębów le śnych Pelplin, Starogard i Mestwinowo podzielonych na 18 le śnictw. Granice charakteryzuj ą si ę bardzo ró żnorodnymi kształtami, a grunty s ą bardzo rozczłonkowane. Układ ten w przestrzeni zasi ęgu terytorialnego stanowi swoist ą kompozycj ę krajobrazowa, w wielu miejscach niekorzystn ą z gospodarczego punktu widzenia. Według Regionalizacji przyrodniczo - le śnej na podstawach ekologiczno – fizjograficznych (T. Trampler i inni 1990r.) tereny nadle śnictwa usytuowane s ą w Krainie Bałtyckiej. Najwi ększa powierzchnia przypada na dzielnic ę Pojezierza Starogardzkiego, a w Dolinie Kwidzy ńskiej i na Żuławach Wi ślanych wyst ępuj ą niewielkie kompleksy le śne z Obr ębów Pelplin (głównie) i Starogard. Zachodnia i północna cz ęść obr ębu Mestwinowo znajduje si ę na Pojezierzu Kaszubskim. Tereny nadle śnictwa pokryte s ą osadami okresu czwartorz ędowego pochodzenia lodowcowego. Mi ąż szo ść tych osadów jest zmienna (do 200 m) i tworz ą one pokryw ę geologiczn ą, której ukształtowanie powierzchni jest efektem działania l ądolodu i jego wód roztopowych. Utwory polodowcowe zbudowane s ą z piasków, żwirów, glin, głazów narzutowych oraz najmłodszych utworów holoce ńskich - torfy, osady pojezierne, aluwia rzeczne, deluwia stokowe. W obr ębach Starogard i Pelplin przewa żaj ą utwory

53 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017” piaszczyste, natomiast w Mestwinowie wyst ępuj ą w przewadze gliny. Torfy oraz utwory aluwialne wyst ępuj ą na stosunkowo małej powierzchni we wszystkich obr ębach. Rze źba terenu charakteryzuje si ę ró żnymi formami polodowcowymi i jest stosunkowo urozmaicona. Najwy żej poło żonymi s ą północno zachodnie obszary (ponad 160 m n.p.m.) obni żaj ące si ę w kierunku wschodnim i południowo - wschodnim (około 40 m n.p.m.) oraz na południu (90 m n.p.m.). Wyst ępuj ące tutaj wzniesienia ci ągn ą si ę z zachodu na wschód i z północnego zachodu na południe. Dominuj ą formy faliste moreny dennej. W tutejszych lasach przewa żaj ą drzewostany sosnowe, ale wi ększo ść z nich to drzewostany mieszane, a najubo ższe pod wzgl ędem składu gatunkowego s ą zalesienia porolne w wieku do 40 lat. Drzewostany na dawnych gruntach le śnych wyró żniaj ą si ę bogatsz ą struktur ą gatunkow ą, pionow ą, podszytami oraz ro ślinno ści ą dna lasu. Lasy z przewag ą gatunków li ściastych zajmuj ą 24,9 % powierzchni nadle śnictwa, a najwi ęcej jest ich w obr ębie Mestwinowo (33,5 %), tutaj te ż koncentruj ą si ę buczyny nadle śnictwa (68,5 %). Z kolei najwi ęcej drzewostanów d ębowych i to najstarszych znajduje si ę w obr ębie Pelplin, a w pozostałych obr ębach przewa żaj ą d ębiny z sadzenia powojennego. W składzie gatunkowym drzewostanów stwierdzono 28 gatunków drzew, w tym 7 obcego pochodzenia. Wi ększo ść z nich wyst ępuje w formie domieszek, a niektóre spotyka si ę sporadycznie. Z gatunków obcego pochodzenia wyst ępuj ą d ąb czerwony, akacja i w mniejszym stopniu daglezja. W ostatnich latach wyst ępuj ą liczne anomalie pogodowe, takie jak: susze, huraganowe wiatry, ulewy, pó źne przymrozki, które niekorzystnie odbijaj ą si ę na naszych drzewostanach.

3. Nadle śnictwo Lubichowo Nadle śnictwo Lubichowo, nie licz ąc drobnych fragmentów, stanowi zwarty kompleks drzewostanów. Du ża lesisto ść , zwarto ść , brak konkurencyjnego frontu pracy dla miejscowej ludno ści, mnogo ść tartaków i innych zakładów produkcji drzewnej – tworz ą korzystne warunki przyrodniczo – techniczne dla prowadzenia gospodarki le śnej. Dobra jako ść surowca drzewnego powoduj ą, że nadle śnictwo jest jednostk ą wysokotowarow ą. Liczne kl ęski (gradacje szkodników owadzich oraz po żary) jakie miały miejsce w historii Borów Tucholskich skutkuj ą tym, i ż na znacznym areale w powierzchniowo – mi ąż szo ściowej tabeli klas wieku wysoki udział stanowi IV klasa. Wi ąż e si ę z tym wysoki udział sortymentów średniowymiarowych w pozyskiwanej masie drewna.

4. Nadle śnictwo Kaliska Nadle śnictwo Kaliska le ży na północnym skraju Borów Tucholskich. Pod wzgl ędem regionalizacji geograficznej usytuowana jest (według Kondradzkiego, 1994) w podprowincji Pojezierza Pomorskiego w regionach Pojezierza Południowo - pomorskiego i Pojezierza Wschodnio - pomorskiego. Cało ść poło żona jest w województwie pomorskim na terenie trzech powiatów i dziewi ęciu gmin: powiat chojnicki (miasto i gmina Czersk), powiat starogardzki (gmina miejska Czarna Woda, Kaliska, Lubichowo, Osieczna, Skarszewy, Zblewo), powiat ko ścierski (gmina: Karsin, Stara Kiszewa). Nadle śnictwo Kaliska poło żone jest 54 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017” w Krainie Wielkopolsko - Pomorskiej na terenie dzielnicy Borów Tucholskich oraz w niewielkiej cz ęś ci w Krainie Bałtyckiej na terenie dzielnicy Pojezierza Drawsko - Kaszubskiego, Mezoregionu Pojezierza Starogardzkiego. Kraina Wielkopolsko - Pomorska poło żona jest na południe od Krainy Bałtyckiej, a jej powierzchnia wynosi 61.601 km 2. Zajmuje ona środkowo - zachodni ą cze ść Polski. Pod wzgl ędem klimatycznym Kraina Wielkopolsko - Pomorska nale ży do ciepłych i suchych, ma tak że długi okres wegetacyjny. Od Krainy Bałtyckiej ró żni si ę ona przede wszystkim cieplejszymi okresami letnimi i rocznymi oraz mniejsz ą ilo ści ą opadów atmosferycznych. Roczna suma opadów kształtuje si ę najcz ęś ciej poni żej średniej sumy opadów dla Polski tj. 600 mm. Na terenie Krainy Wielkopolsko - Pomorskiej najliczniej wyst ępuj ą bory sosnowe reprezentowane głównie przez suboceaniczny bór świe ży zwi ązany przede wszystkim z sandrami oraz piaskami rzecznymi tarasów akumulacyjnych. Lesisto ść Krainy Wielkopolsko - Pomorskiej wynosi 30,3 %. Najwy ższa lesisto ść wyst ępuje w Dzielnicy Borów Tucholskich i Dzielnicy Kotliny Gorzowskiej - około 50 %, a najni ższa w Dzielnicy Pojezierza Chełmi ńsko - Dobrzy ńskiego, Niziny Wielkopolsko - Kujawskiej i Krotoszy ńskiej - około 18 %. Głównym gatunkiem lasotwórczym w Krainie Wielkopolsko - Pomorskiej jest sosna, która zajmuje 87 %. Najpospolitszym gatunkiem domieszkowym jest brzoza brodawkowata, która spotykana jest w drzewostanach na ka żdym siedlisku, lecz z rozmaitym udziałem. Kraina Bałtycka poło żona jest w północno - zachodniej cz ęś ci Polski, a powierzchnia jej wynosi 47.463 km 2. Klimat krainy kształtowany jest wpływem morza; charakteryzuje si ę najłagodniejszymi w kraju zimami, chłodnymi okresami letnimi i wegetacyjnymi oraz wysokim średnim opadem rocznym przekraczaj ącym 600 mm. Lesisto ść Krainy Bałtyckiej wynosi 30,5 %. Najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem jest sosna zwyczajna, która zajmuje 69 %. Gatunkami domieszkowymi s ą brzoza brodawkowata, modrzew, jawor i lipa.

Wielko ść u żytkowania na okres 2001- 2010 w nadle śnictwie Kaliska wygl ąda nast ępuj ąco:  w u żytkach r ębnych wynosi 248.224 m3 netto,  w u żytkach przedr ębnych wynosi 302154 m 3 netto. Nie planuje si ę pozyskania żywicy; rozmiar pozyskania choinek utrzymuje si ę na poziomie 1000 sztuk rocznie. Plan u żytków przedr ębnych i r ębnych na okres 2001 - 2010 przedstawia si ę nast ępuj ąco:  czyszczenia 209 ha, a ł ączna masa 610 m 3 netto,  drzewostany I-II klasy wieku 3553 ha, a masa ł ączna 57186 m 3 netto,  drzewostany III klasy wieku 4384 ha, a ł ączna masa 93395 m 3 netto,  drzewostany IV klasy wieku i starsze 6950 ha, a ł ączna masa 150.963 m 3 netto,  użytki r ębne 1425 ha, a ł ączna masa 236.391 m 3 netto.

Planowana masa zaprojektowana do pozyskania w okresie 2001 - 2010 u żytków r ębnych i przedr ębnych wyniesie 550.378 m 3 netto. Przeci ętna zasobno ść w Nadle śnictwie Kaliska wynosi 184 m 3/ha netto. Przyrost bie żą cy tablicowy roczny wynosi dla Nadle śnictwa Kaliska 4,97 m 3/ha netto .

55 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

3.4.1.1 Wnioski

W najbli ższych latach w ramach zalesienia gruntów rolnych o niskiej przydatno ści produkcyjnej (kl. V, VI, grunty zdegradowane) planuje si ę zalesienie kolejnych gruntów 10 . Bezwzgl ędny priorytet do zalesienia powinny mie ć tereny, których zalesienie przyczyni si ę do poprawy ci ągło ści i spójno ści przestrzennej systemów chronionych. Podstawow ą zasad ą gospodarki le śnej jest d ąż enie do zachowania trwało ści lasów oraz powi ększania zasobów le śnych i ci ągło ści ich u żytkowania. Wielofunkcyjny model lasu, staj ący si ę powszechnie akceptowanym wzorcem, zakłada, że ekosystemy le śne biologicznie zdrowe, o składzie gatunkowym zgodnym z siedliskiem i racjonalnie u żytkowane zapewniaj ą równocze śnie spełnianie wszystkich funkcji lasu.

W RAMACH REALIZACJI PROGRAMU PRZEWIDUJE SI Ę: • racjonalne przeznaczenie gruntów le śnych na cele niele śne, • zwi ększenie bioró żnorodno ści lasów poprzez przebudow ę monokultur sosnowych, monitoring środowiska le śnego w celu przeciwdziałania stanom niepo żą danym (po żary, choroby, szkodniki), • dostosowanie lasów do wypełniania zró żnicowanych funkcji przyrodniczych i społecznych, • doskonalenie rozwi ąza ń techniczno-finansowych zapewniaj ących trwało ść ekosystemów le śnych, • inwentaryzacja i weryfikacja klasyfikacji gruntów pod k ątem pełnego uwzgl ędnienia gruntów zalesionych i zadrzewionych oraz uj ęcie granicy rolno-le śnej w planach zagospodarowania przestrzennego, • sterowane udost ępnianie lasów społecze ństwu, • renaturalizacja obszarów le śnych, • zalesianie gruntów nieprzydatnych do produkcji rolnej oraz nieu żytków i terenów • zdegradowanych i przekształconych. • wprowadzanie bezpiecznych dla środowiska technologii prac le śnych, • prowadzenie ci ągłej kampanii edukacyjno – informacyjnej w celu podnoszenia świadomo ści w zakresie celów i korzy ści z trwale zrównowa żonej gospodarki le śnej, • stały nadzór nad gospodark ą le śną w lasach prywatnych, • zapewnienie trwało ści i wielofunkcyjno ści lasów, • inwentaryzacja zasobów le śnych pod k ątem ich stanu zdrowotnego, • zachowanie istniej ących kompleksów le śnych, • prowadzenie gospodarki le śnej ze szczególnym uwzgl ędnieniem pozaprodukcyjnych funkcji lasu,

10 Analiza Gospodarki Le śnej za lata 1999-2008 na II Komisj ę Techniczno-Gospodarcz ą IV Rewizji Urz ądzania Lasu. Nadle śnictwo Ko ścierzyna 56 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

• ochrona gleb le śnych, • stały monitoring środowiska le śnego w celu przeciwdziałania stanom niepo żądanym (po żary, choroby, szkodniki, nielegalne składowiska śmieci), • przygotowanie podstaw do rozszerzenia zakresu zalesie ń: o weryfikacja klasyfikacji gruntów, o ustalenie lokalizacji zalesie ń i zadrzewie ń w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego .

3.4.2 Formy ochrony przyrody 11

Na terenie gmin b ędących udziałowcami Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. istnieje 6 rezerwatów przyrody, 12 obszarów chronionego krajobrazu, 13 u żytków ekologicznych, 2 parki krajobrazowe, obszary obj ęte ochron ą w ramach sieci Natura 2000 oraz pomniki przyrody.

• Pomniki przyrody

Pomnikami przyrody s ą pojedyncze twory przyrody żywej i nieo żywionej lub ich skupiska o szczególnej warto ści przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczaj ące si ę indywidualnymi cechami, wyró żniaj ącymi je w śród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcyc h, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. (art. 40 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody - Dz. U. Nr 92, poz. 880 ze zm.)

pojedyncze drzewa 75
grupy drzew 13
aleje 1
głazy 14 Na obszarze gmin będących udziałowcami „ZUOK Stary Las” Sp. z o.o. nie wyst ępuj ą zespoły przyrodniczo- krajobrazowe.

• Rezerwaty przyrody

Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy , ostoje i siedliska przyrodnicze, a tak że siedliska ro ślin, siedliska zwierz ąt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieo żywionej, wyró żniaj ące si ę szczególnymi warto ściami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. (art. 13 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody - Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zm.)

 Gmina miejsko – wiejska Skarszewy:

11 www.infoeko.pomorskie.pl. 57 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

⇒ Brz ęczek, le śnictwo Jastrz ębce, pow. 25,49 ha (Gmina Skarszewy: 9,95 ha). Główne walory przyrodnicze: Nadle śnictwo Starogard - Zbiorowiska Buczyny pomorskiej z okazałymi fragmentami starodrzewu bukowego 160 letniego.  Gmina wiejska Osiek: ⇒ Jezioro Udzierz, le śnictwo Le śna Jania, pow. 229,88 ha. Główne walory przyrodnicze: Ochrona ornitofauny i zbiorowisk ro ślinno-wodnych, ⇒ Krzywe Koło w P ętli Wdy, le śnictwo Bł ędno, pow. 10,00 ha. Główne walory przyrodnicze: Naturalne lasy, ochrona krajobrazów ekologicznych, ⇒ Czapli Wierch, le śnictwo Kał ębnica, pow. 5,26 ha, Główne walory przyrodnicze: Kolonia Czapli siwej w starodrzewiu sosnowym, ⇒ Zdrójno, le śnictwo Bł ędno, Długie, Brze źnica, pow. 168,97 ha. Główne walory przyrodnicze: stanowisko reintrodukcji bobra europejskiego.  Gmina wiejska Stara Kiszewa

⇒ Krwawe Doły: Wielko ść : 13,0 ha. Główne walory przyrodnicze: rezerwat le śny, obejmuj ący fragment boru świe żego z około 130-letnim drzewostanem i licznymi drzewami o wymiarach pomnikowych. Jest to miejsce wyst ępowania szeregu rzadkich gatunków chronionych porostów. W rezerwacie stwierdzono wyst ępowanie ok. 21 gatunków ro ślin naczyniowych, 12 gatunków mszaków i a ż 48 gatunków porostów. W śród porostów a ż 18 taksonów obj ętych jest ścisł ą ochron ą prawn ą, z czego 5 jest rodzaju chrobotka, 3 brodaczki, 3 płucnice, 2 płaskotki oraz po 1 m ąkliku, m ąkli, pustułce, ró życzce i włostce. W runie cz ęsto spotka ć mo żna śmiałka pogi ętego, wrzos, borówk ę czarn ą, młode siewki sosny.

 Obszary chronionego krajobrazu 12

Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze wzgl ędu na wyró żniaj ący si ę krajobraz o zró żnicowanych ekosystemach, warto ściowych ze wzgl ędu na mo żliwo ść zaspokajania potrzeb zwi ązanych z turystyk ą i wypoczynkiem lub pełnion ą funkcj ą korytarzy ekologicznych. (art. 23 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody -Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zm.)

⇒ OChK Borów Tucholskich Obszar gminy Czarna Woda, z wyj ątkiem zurbanizowanej cz ęś ci miasta Czarna Woda nale ży do Obszaru Chronionego Krajobrazu Borów Tucholskich. Na terenie tym ochron ą obj ęto równiny sandrowe urozmaicone jeziorami wytopiskowymi i rynnowymi. Obowi ązuj ą tu nakazy i zakazy okre ślone w Rozporz ądzeniu nr 11/98 Wojewody Gda ńskiego z dnia 3 wrze śnia 1998 roku zmieniaj ące Rozporz ądzenie nr 5/94 z dnia 8 listopada 1994 roku w sprawie wyznaczenia obszarów chronionego krajobrazu, okre ślenia granic parków krajobrazowych i wyznaczenia wokół nich otulin oraz wprowadzenia obowi ązuj ących w nich zakazów i ogranicze ń (Dz. Urz. Woj. Gda ńskiego z 1998 roku Nr 59, poz. 294). Powierzchnia ogólna: 65 780 ha.

12 http://www.gdansk.lasy.gov.pl. 58 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

⇒ OChK Borów Tucholskich Teren Nadle śnictwa Lubichowo, pow. 27 570,25 ha. Gmina Karsin, gmina Ko ścierzyna, gmina Stara Kiszewa- wielko ść : 13 481 ha. Główne walory przyrodnicze: du ża lesisto ść , lite drzewostany sosnowe, niespotykane specyficzne krajobrazy.

⇒ OChK Borów Tucholskich Cała gmina Osieczna, pow. 12 330 ha. Główne walory przyrodnicze. Du ża lesisto ść , brak du żych zakładów przemysłowych, specyficzne krajobrazy, istotne miejsce l ęgowe dla wielu ptaków

⇒ OChK Borów Tucholskich, wi ększo ść terenu Nadle śnictwa Kaliska, pow. 12 264,2 ha,

⇒ Północny OChK cz. Wschodnia, zach. cz ęść terenu Nadle śnictwa Kaliska, pow. 2 461,1 ha,

⇒ OChK Doliny Wierzycy, północna cz ęść . terenu Nadle śnictwa Kaliska, pow. 172 6 ha,

⇒ OChK Doliny Wierzycy. Nadle śnictwo Starogard, pow. 2 697,02 ha. Główne walory przyrodnicze: obszar obejmuje kilkudziesi ęciu kilometrowy odcinek rzeki Wierzycy z jej dolin ą, wieloma jeziorami. Charakteryzuje si ę on urozmaicon ą rze źbą terenu oraz interesuj ącą flor ą i faun ą.

⇒ OChK Doliny Wietcisy Nadle śnictwo Starogard, pow. 795,13 ha. Główne walory przyrodnicze: obszar obejmuje środkowy odcinek rzeki Wietcisy i dolny odcinek rzeki Rutkownicy wraz z przyległymi lasami. Chroni si ę tu urozmaicony krajobraz oraz doliny rzek z cenn ą ro ślinno ści ą.

⇒ OChK Doliny Wierzycy. Lokalizacja: gmina Ko ścierzyna, gmina Liniewo, gmina Stara Kiszewa, pow. 6 602 ha. Główne walory przyrodnicze: obejmuje środkowy odcinek doliny z licznymi starorzeczami i dopływami Wierzycy ł ącz ącymi szereg jezior. Znajduj ą si ę tu fragmenty kompleksów le śnych oraz warto ściowa ro ślinno ść niele śna na dnie doliny i jej zboczach. Dolina Wierzycy obejmuje obszar rzeki Wierzycy od granicy drogi we wsi Sarnowy na Wielki Podle ś poprzez jezioro Zagnanie, a ż do granic powiatu za wsi ą Górne Maliki. Ponadto

⇒ OChK Doliny Wierzycy Obejmuje swym zasi ęgiem na terenie powiatu nast ępuj ące jeziora: Zagnanie, Przywłóczno, Czerwonko, Kozielnia, Kr ąg, Czy żoń i Wielkie, pow. 10 784 ha. Charakteryzuje si ę urozmaicon ą rze źbą terenu oraz interesuj ącą flor ą. Na obszarze tym znajduje si ę rezerwat Brz ęczek oraz projektowany rezerwat Jeziorka. Z gruntów Nadle śnictwa wchodz ą znaczne obszary z Obr ębu Mestwinowo i niewielkie kompleksy nad jeziorem Godziszewskim z Obr ębu Starogard. Siedliska s ą zró żnicowane, podobnie jak drzewostany. Ograniczeia i zalecenia dotycz ą ochrony wód i brzegów, rzek i jezior, uregulowania gospodarki wodno – ściekowej w miejscowo ściach Stara Kiszewa, Pogódki, zabezpieczenia stoków doliny przez erozj ą.

⇒ OChK Doliny Wierzycy Lokalizacja: gmina Ko ścierzyna, gmina Liniewo, gmina Stara Kiszewa, pow. 6 602 ha. Główne walory przyrodnicze:obejmuje środkowy odcinek doliny z licznymi starorzeczami i dopływami Wierzycy ł ącz ącymi szereg jezior. Znajduj ą si ę tu fragmenty kompleksów le śnych oraz warto ściowa ro ślinno ść niele śna na dnie

59 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017” doliny i jej zboczach. Dolina Wierzycy obejmuje obszar rzeki Wierzycy od granicy drogi we wsi Sarnowy na Wielki Podle ś poprzez jezioro Zagnanie, a ż do granic powiatu za wsi ą Górne Maliki. Ponadto OChK Doliny Wierzycy obejmuje swym zasi ęgiem na terenie powiatu nast ępuj ące jeziora: Zagnanie, Przywłóczno, Czerwonko, Kozielnia, Kr ąg, Czy żoń i Wielkie.

⇒ OChK Doliny Wietcisy. Lokalizacja: gmina Liniewo, gmina Nowa Karczma. pow. 2 552 ha. główne walory przyrodnicze: obszar stanowi gł ęboko wci ętą dolin ę meandruj ącej Wietcisy. Na wierzchowinie kompleksy le śne oraz nie źle zachowane zbiorowiska ł ąkowe i ziołoro ślowe na dnie doliny. Na terenie powiatu ko ścierskiego obejmuje swym zasi ęgiem obszar rzeki Wietcisy od granic drogi Nowa Karczma - Szumle ś Szlachecki w kierunku wsi Lubieszyn, a ż do granic powiatu za wsi ą Stary Wiec.

⇒ Polaszkowski OChK Lokalizacja: gmina Ko ścierzyna, gmina Liniewo, gmina Stara Kiszewa (wsch. cz ęść powiatu). pow. 2 448 ha. Główne walory przyrodnicze: znajduje si ę tu zespół malowniczo poło żonych rynien jeziornych, poł ączonych Mał ą Wierzyc ą. W otoczeniu przewa ża falista wierzchowina morenowa. Jest tu kilka kompleksów le śnych zdominowanych przez buczyny i gr ądy. Obszar ten obejmuje m.in. jeziora: Hutowe, Gatno, Polaszkowskie, Du że, Długie, Wykówko, Piaseczno, Sob ąckie, Liniewskie, Wierzchołek, Średnik i Gubel oraz cz ęść rzeki Kamionki.

⇒ Przywidzki OChK Lokalizacja: gmina Nowa Karczma (pn. - wsch. cz ęść powiatu), pow. 10 888 ha. Główne walory przyrodnicze: obszar ten stanowi silnie urozmaicon ą rze źbę terenu z rynnami jeziornymi, wzgórzami morenowymi obejmuj ącymi jeziora Grabówko i Małe Kamionki oraz odnogi rzeki Wietcisy. Cz ęść Przywidzkiego OChK znajduj ąca si ę na terenie powiatu jest stosunkowo mało zalesiona. Głównie spotka ć tu mo żna drzewostany, w których dominuj ą buczyny, d ęby, graby i lipy.

 Użytki ekologiczne

Użytkami ekologicznymi s ą zasługuj ące na ochron ę pozostało ści ekosystemów maj ących znaczenie dla zachowania ró żnorodno ści biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródle śne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieu żytkowanej ro ślinno ści, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamie ńce, siedliska przyrodni cze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków ro ślin, zwierz ąt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmna żania lub miejsca sezonowego przebywania. (art. 42 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody - Dz. U. Nr 92, poz. 880 ze zm.)

Tabela 24 Użytki ekologiczne. Nazwa Lokalizacja Wielko ść

Le śnictwo Sowi Dół oddz. 163f 5.19 ha Lisie Jamy Le śnictwo Baby oddz.177b, 176d 4.50 ha

60 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Zgniłki Le śnictwo Baby oddz. 216d, 217d 1.99 ha

Jeleni Moczar Le śnictwo Baby oddz. 171b, 172a 3.59 ha

Jezioro Pikowe Le śnictwo Uro ża oddz. 60c,d 6.68 ha

Jezioro Lema ńskie Le śnictwo Drzewiny oddz. 99j 4.29 ha

Jezioro Małe Nierybno Le śnictwo Cieciorka oddz.303g, 304(cz.) 2.72 ha

Jezioro Piaszczyste Le śnictwo Okoniny cz ęść oddz. 205 2.46 ha

Jezioro Piaseczenko Le śnictwo Cieciorka cz ęść oddz.262 3.52 ha

Kaczaki Le śnictwo Cis oddz. 371c,d 6.37 ha

Łoza nad Piesienic ą Le śnictwo Wirty 12Ai,j,o,p 3.99 ha

Czy żnie nad Jez. Le śnictwo Borzechowo przy oddz.33 2.98 ha Borzechowskim

Niedzierzwa Le śnictwo Borzechowo 22j,j(cz.) 6.53 ha

obszar torfowiska przej ściowego i fragment 3,04 ha Płocicki Moczar boru bagiennego (obr ęb Bartel Wielki)

gm. Nowa Karczma, Barkoczyn (torfowisko) obr. Stary Barkoczyn, 6,38 ha dz. 197 9cz.)

gm. Karsin, Tucholskie Mszary (torfowisko obr. Borsk, 6 przej ściowe) dz. 602 (cz.)

gm. Stara Kiszewa, Czerwonko (torfowisko obr. Ruda, 2,17 przej ściowe i olsu) dz. 166 (cz.)

gm. Karsin, Wełniankowe Mszary (torfowisko obr. Wdzydze Tucholskie, 1,17 przej ściowe) dz. 541/1 (cz.)

gm. Karsin, Czyste (torfowisko wysokie) obr. Borsk, 0,77 dz. 583 (cz.)

Lubichowo gm. Lubichowo 6

Źródło: http://www.gdansk.lasy.gov.pl.

61 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

 Obszary obj ęte ochron ą w ramach sieci Natura 2000 (istniej ące i projektowane)

Sie ć obszarów Natura 2000 obejmuje: 1) obszary specjalnej ochrony ptaków 2) specjalne obszary ochrony siedlisk. Obszar Natura 2000 mo że obejmowa ć cz ęść lub cało ść obszarów i obiektów obj ętych innymi formami ochrony przyrody - np. parków narodowych, parków krajobrazowych, rezerwatów przyrody. (art. 25 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody - Dz. U. Nr 92, poz. 880 ze zm.)

Rysunek 6 Obszary Natura 2000. Źródło: 1) System Informacji o Terenie Województwa Pomorskiego. Stan w roku 2005 2) „Pomorski region funkcjonalny”- cz ęść III, 2000.

Nazwa: ⇒ Krzewiny - PLH040022 ⇒ Sandr - PLH040017 ⇒ Wdy - PLH220009 ⇒ Dolina Środkowej Wietcisy - PLH220034 ⇒ Jeziora Wdzydzkie - PLB220009 ⇒ Bory Tucholskie - PLH220009 Krzewiny (kod PLH040022), typ ostoi: B, pow. 4 989 773 ha, ogólna charakterystyka obszaru: Obszar obejmuje trzy cenne obiekty torfowiskowe na wschodnim kraju Borów Tucholskich. S ą to: rozległe torfowisko przy le śniczówce Krzewiny (u żytek ekologiczny), torfowisko przej ściowe miejscami z elementami torfowiska wysokiego, miejsce regularnie organizowanego (prof. Z. Tobolski) „Geo Trip Day” jako przykład geologii torfowisk - jezioro Rumacz i zarastaj ące je torfowisko z borem bagiennym (bór bag. chroniony w rez.

62 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017” przyr. Ku źnica) - eutroficzne jezioro Udzierz, rezerwat przyrody, status ochrony: w znacznej cz ęś ci chronione w formie u żytku ekologicznego i 2 rezerwatów przyrody. PLH040022: Siedlisko : • bagna 49 % pokrycia, • lasy iglaste 24 % pokrycia, • zbiorniki wodne 15 % pokrycia, • łąki i pastwiska 7 % pokrycia, • tereny rolnicze z du żym udziałem elementów naturalnych 5 % pokrycia, • lasy mieszane 0 % pokrycia, • zło żone systemy upraw i działek 0 % pokrycia.

Sandr Wdy (kod PLH040017), typ ostoi: B, pow. 6320.749 ha, ogólna charakterystyka obszaru: Jeden z najcenniejszych przyrodniczo fragmentów Borów Tucholskich, dolina i sandr Wdy. Obszar poło żony na równinie sandrowej, w któr ą gł ęboko wcina si ę Wda i jej dopływy, w rynnach polodowcowych i zagł ębieniach wytopiskowych poło żone s ą rozmaite cenne ekosystemy wodne i bagienne. Obszar obejmuje rdzeniowe cz ęś ci Wdeckiego Parku Krajobrazowego i jest reprezentatywny dla przyrody Borów Tucholskich. W drzewostanach dominuje sosna, ale wyst ępuje tu tak że wyspa lasów gr ądowych (rez. "Brz ęki" - z udziałem brekinii Sorbus torminalis!), status ochrony: Rdzeniem obszaru jest du ży projektowany rezerwat przyrody Dolina Rzeki Wdy - granice obszaru na du żych odcinkach poprowadzono po granicach projektowanego rezerwatu. Obszar obejmuje tak że istniej ące rezerwaty przyrody: Zdrójno, Krzywe Koło w P ętli Wdy, Jezioro Piaseczno, Brz ęki im Z. Czubi ńskiego, Jeziorka Dury, Jezioro Miedzno. Kujawsko- pomorska cz ęść obszaru zawiera si ę w cało ści w granicach Wdeckiego Parku Krajobrazowego, a część pomorska - w granicach Chojnicko-Tucholskiego OChK . PLH040017: Klasy siedlisk: • lasy mieszane 6 % pokrycia, • łąki i pastwiska 28 % pokrycia, • tereny rolnicze z du żym udziałem elementów naturalnych 16% pokrycia, • lasy li ściaste 18 % pokrycia, • grunty orne 30 % pokrycia, • zło żone systemy upraw i działek 2 % pokrycia.

LH220009 Dolina Środkowej Wietcisy 362,8 ha. Obszar ten obejmuje środkowy odcinek doliny Wietcisy, obejmuj ący jej przełomy. Fragment doliny charakteryzuje si ę du żym spadkiem (ok. 30m) i znacznymi ró żnicami w wysoko ści wzgl ędnej mi ędzy dnem doliny a otaczaj ącymi j ą kulminacjami terenu (50-60 m). Dno doliny poro śni ęte jest głównie przez wilgotne ł ąki oraz lasy ł ęgowe. Zbocze doliny zajmuj ą głównie lasy gr ądowe, u ich podnó ży wyst ępuj ą liczne wysi ęki wód. Dominuj ą tutaj dobrze zachowane ł ęgi olszowe w kompleksie ze zbiorowiskami źródliskowymi i ł ąkowymi. Wi ększo ść obszaru poło żona jest na terenie

63 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Wietcisy a niewielka cz ęść na terenie Przywidzkiego Obszaru. Bory Tucholskie PLB220009 - obszar specjalnej ochrony ptaków wyznaczony Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 pa ździernika 2008r. Powierzchnia całej ostoi “Bory Tucholskie” wynosi 325 076,19ha. Przedmiotem ochrony na terenie OSO “Bory Tucholskie” s ą niektóre gatunki ptaków z zał ącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, takie jak: b ąk, łab ędź krzykliwy, rybitwa rzeczna, rybitwa białow ąsa, derkacz, kropiatka, puchacz, bielik, trzmielojad, muchówka mała, g ąsiorek, bocian czarny, kania czarna, kania ruda, podgorzałka, rybitwa czarna, zimorodek, ale równie ż perkoz dwuczuby, łab ędź niemy, szlachar, nurog ęś , gągoł i brodziec pospolity. S ą to gatunki głównie zwi ązane z siedliskami zbiorników wodnych, terenów podmokłych, ł ąk, zwartych kompleksów le śnych. Dolina Wierzycy (PLH220009) – powierzchnia 430,88 ha, średnia wysoko śc 150 m n. p. m. na terenie Doliny Wierzycy wyst ępuj ą siedliska: zmiennowilgotne ł ąki trz ęś licowe (Molinion) – kod 6410, Torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska (przewa żnie z ro ślinno ści ą z Scheuchzerio-Caricetea) – kod 7140, Źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati- kod 7220, górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk- kod 7230, gr ąd subatlantycki (Stellario- Carpinetum)- kod 9160, Ł ęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe)- kod 91E0. Przedmiotem ochrony na terenie s ą niektóre gatunki ptaków: Ciconia ciconia (bocian biały), Circus aeruginosus (błotniak stawowy), Crex crex (derkacz), Alcedo atthis (zimorodek), Lanius collurio (g ąsiorek). Obszar obejmuje środkowy odcinek doliny Wietcisy, obejmuj ący jej przełomy. Fragment doliny charakteryzuje si ę du żym spadkiem (ok. 30 m) i znacznymi ró żnicami w wysoko ści wzgl ędnej mi ędzy dnem doliny a otaczaj ącymi j ą kulminacjami terenu (50-60 m). Dno doliny poro śni ęte jest głównie przez wilgotne ł ąki oraz lasy ł ęgowe. Zbocze doliny zajmuj ą głównie lasy gr ądowe, u ich podnó ży wyst ępuj ą liczne wysi ęki wód. W obszarze wyró żniono 6 rodzajów siedlisk z Zał ącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, zajmuj ących ł ącznie ponad 25 % powierzchni. Dominuj ą dobrze zachowane ł ęgi olszowe w kompleksie ze zbiorowiskami źródliskowymi i ł ąkowymi. Główne zagro żenie stwarza zmiana stosunków wodnych i intensyfikacja gospodarki. • Parki krajobrazowe:

Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na warto ści przyrodnicze , historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych walorów w warunkach zrównowa żonego rozwoju. (art. 16 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody - Dz. U. Nr 92, poz. 880 ze zm.)

⇒ Wdzydzki Park Krajobrazowy Lokalizacja: gmina Dziemiany, gmina Karsin, gmina Ko ścierzyna, gmina Stara Kiszewa. Wielko ść : 17 857 ha. Główne walory przyrodnicze: Wdzydzki Park Krajobrazowy (WPK) obejmuje północn ą cz ęść Borów Tucholskich z zespołem rynnowych jezior wdzydzkich, uformowanych w kształcie krzy ża. S ą to jeziora: Wdzydze, Jelenie, Radolne i Gołu ń. Otaczaj ą je zespoły le śne wraz z ponad 160 jeziorami i oczkami wodnymi. Centraln ą cz ęść parku stanowi jezioro Wdzydze poł ączone z rzek ą Wd ą. Obfito ść lasów i jezior powi ązanych z Wd ą i jej dopływami, urozmaicona rze źba terenu, a tak że niskie zaludnienie decyduj ą

64 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017” o du żych walorach rekreacyjno-turystycznych tego terenu. Zespół jezior wdzydzkich jest jedynym zbiornikiem w Polsce z endemiczn ą odmian ą troci jeziornej, zwanej wdzydzk ą, która na tarło udaje si ę do Wdy i Trzebiochy. Lasy zajmuj ą ok. 60 % powierzchni parku. Przewa żaj ą siedliska boru suchego i boru świe żego. Dominuj ącym gatunkiem jest sosna porastaj ąca ok. 90 % powierzchni le śnej, a nieliczn ą domieszk ę stanowi d ąb i buk, głównie na obrze żach rzek i jezior. Flor ę WPK stanowi ponad 600 gatunków ro ślin naczyniowych, w tym liczne obj ęte ochron ą gatunkow ą, m.in. storczyki: krwisty, szerokolistny i plamisty; rosiczki, lobelia jeziorna i poryblin jeziorny, widłaki i liczne porosty. Faun ę parku stanowi ą m.in. bóbr, wydra, wiele ptaków m.in. orzeł bielik, dudek, puchacz, sowa uszata, myszołów i tracz długodzioby. Odnotowano gniazdowanie 121 gatunków ptaków. Do gatunków ptaków zagro żonych w Europie i w Polsce nale ży 39 gatunków ptaków wyst ępuj ących na terenie WPK: b ąk, bocian biały, cyraneczka, cyranka, g ągoł, szlachar, nurog ęś , bielik, błotniak stawowy, jastrz ąb, krogulec, kuropatwa, derkacz, kropiatka, kokoszka, żuraw, samotnik, piskliwiec, turkawka, puchacz, włochatka, lelek, zimorodek, dudek, kr ętogłów, dzi ęcioł zielony, lerka, skowronek, brzegówka, dymówka, świergotek polny, pluszcz, dro ździk, wójcik, muchołówka szara i mała, g ąsiorek, kruk. Na terenie parku zanotowano ponadto wyst ępowanie nast ępuj ących gatunków płazów: traszka zwyczajna i grzebieniasta, kumak nizinny, ropucha szara i zielona, żaba jeziorkowa, żaba wodna, żaba śmieszka, żaba moczarowa, żaba trawna. Wykaz gadów na terenie parku: jaszczurka zwinka i żyworodna, padalec, zaskroniec zwyczajny, żmija zygzakowata. Wykaz ssaków zamieszkuj ących tereny parku: je ż wschodni, kret, ryjówka aksamitna i malutka, rz ęsorek rzeczek i mniejszy, mroczek pó źny, karlik malutki i wi ększy, borowiec wielki, gacek wielkouch, dziki królik, zaj ąc szarak, wiewiórka, bóbr europejski, pi żmak, nornica ruda, karczownik ziemnowodny, polnik północny, bury i zwyczajny, mysz domowa, szczur w ędrowny, badylarka, mysz polna, mysz zaro ślowa, mysz le śna, lis, borsuk, wydra, kuna le śna i domowa, łasica, tchórz, norka ameryka ńska, łasica, dzik, sarna i jele ń europejski. Na terenie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego wyst ępuje 35 gatunków ryb, w tym gatunki użytkowe rzadkie i pospolite: tro ć jeziorowa, w ęgorz, sielawa, oko ń, szczupak, pło ć, wzdr ęga, leszcz, kr ąp, lin, kara ś, mi ętus, sieja, sandacz, pstr ąg potokowy. Gatunki nieu żytkowe rzadkie i pospolite: ukleja, kiełb, ciernik, jazgarz, słonecznica. Gatunki introdukowane: peluga, amur biały, kara ś srebrzysty, karp, tołpyga biała, pstr ąg t ęczowy, jesiotr syberyjski. Do gatunków ryb i minogów chronionych występuj ących na terenie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego zalicza si ę nast ępuj ące gatunki: ró żanka, koza, strzebla błotna, minóg strumieniowy, strzebla potokowa, śliz, piskorz. W obiektach hodowlanych pojawiły si ę 2 nowe gatunki - pstr ąg t ęczowy i jesiotr syberyjski. Pstr ąg tęczowy wyst ępuje obecnie ju ż w rzece. Z gatunków introdukowanych wyst ępuj ą ponadto amur biały, tołpyga biała, karp, kara ś srebrzysty i peluga. Z tych gatunków jedynie dwa ostatnie rozmna żaj ą si ę w warunkach naturalnych. W śród gatunków pospolitych istnieje znaczna grupa gatunków u żytkowych, eksploatowanych gospodarczo oraz grupa gatunków nieu żytkowych, o których liczebno ści mo żna s ądzi ć jedynie z wywiadów z rybakami, brak jest natomiast danych bardziej szczegółowych. Teren parku zamieszkuj ą równie ż raki szlachetne i błotne oraz raki pr ęgowane. Gatunki chronione ryb i minogów s ą do ść licznie reprezentowane w faunie parku. Lista tych pierwszych zawiera 6 gatunków, z minogów wyst ępuje tu jedynie minóg strumieniowy. Najbardziej interesuj ącym gatunkiem w ichtiofaunie parku jest tro ć jeziorowa. 65 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Jej liczebno ść osi ągn ęła maksimum w latach sze ść dziesi ątych po wprowadzeniu ochrony i intensywnego zarybiania. Po tym okresie wskutek braku zainteresowania tym gatunkiem, jej liczebno ść uległa znacznemu obni żeniu. Otulina Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego:  lokalizacja: gmina Dziemiany, gmina Karsin, gmina Ko ścierzyna, gmina Stara Kiszewa,  wielko ść : 15 208 ha.

⇒ Kaszubski Park Krajobrazowy Lokalizacja: gmina Ko ścierzyna, gmina Nowa Karczma. Wielko ść : 192 ha. Główne walory przyrodnicze: Kaszubski Park Krajobrazowy (KPK) poło żony jest w centralnej cz ęś ci Pojezierza Kaszubskiego. Środowisko przyrodnicze KPK reprezentuje zestaw cech typowych dla obszarów młodoglacjalnych, do których nale żą genetycznie i morfometrycznie urozmaicone rze źby terenu, poł ączone z du żą ró żnorodno ści ą zbiorowisk ro ślinnych. Stanowi obszar ł ąk i szuwarów oraz zbiorowisk torfowiskowych z szeregiem rzadkich i chronionych gatunków ro ślin oraz drzewostany sosnowe .

3.4.2.1 Zagro żenia obszarów chronionych

Czynniki negatywnie oddziałuj ące na środowisko le śne mo żna sklasyfikowa ć z uwzgl ędnieniem : • pochodzenia, jako: abiotyczne, biotyczne i antropogeniczne; • charakteru oddziaływania, jako: fizjologiczne, mechaniczne i chemiczne; • długotrwało ści oddziaływania, jako chroniczne i okresowe; • roli, jak ą odgrywaj ą w procesie chorobowym, jako: predyspozycyjne, inicjuj ące i współuczestnicz ące.

Do najwa żniejszych czynników abiotycznych nale ży zaliczy ć czynniki atmosferyczne (anomalie pogodowe, czynniki termiczno – wilgotnościowe, wiatr) oraz wła ściwo ści gleby i warunki fizjograficzne. Czynnikami biotycznymi s ą: struktura drzewostanów (skład gatunkowy oraz niezgodno ść z siedliskiem), szkodniki owadzie, grzybowe choroby infekcyjne a tak że nadmierne wyst ępowanie ro ślino żernych ssaków. Na antropogeniczne czynniki stresowe składaj ą si ę zanieczyszczenia powietrza (energetyka, transport, gospodarka komunalna), zanieczyszczenia wód i gleb (przemysł, gospodarka komunalna, rolnictwo), przekształcenia powierzchni ziemi, po żary lasu, szkodnictwo le śne i niewła ściwa gospodarka le śna. Zanieczyszczenia powietrza wi ążą si ę z działalno ści ą przemysłow ą, transportem, działalno ści ą komunaln ą - przede wszystkim z emisj ą pyłów i takich zwi ązków gazowych jak SO2 i NO2. Substancje te wpływaj ą negatywnie na wszystkie komponenty ekosystemów le śnych i s ą czynnikami inicjuj ącymi procesy chorobowe lasów, prowadz ąc w skrajnych przypadkach do ich całkowitego zamierania. Co wi ęcej, ich negatywny wpływ wzrasta szczególnie podczas opadów, kiedy to w wyniku reakcji chemicznych staj ą si ę one czynnikami zakwaszaj ącymi .

66 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

3.4.2.2 Wnioski

W ramach projektu sieci NATURA 2000 przewiduje si ę racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi, w szczególno ści poprzez:

 popraw ę zwarto ści przestrzennej lasów, wzrost ró żnorodno ści biologicznej i zwi ększenie odporno ści ekosystemów le śnych,

 aktywn ą ochron ę zasobów przyrodniczych oraz walorów krajobrazu rolniczego i rejonów rekreacyjnych,

 wzmocnienie spójno ści i ci ągło ści przestrzennej systemu obszarów chronionych powiatu,

 zapobieganie degradacji i rewitalizacja krajobrazu pojezierzy,

 zwi ększenie powierzchni terenów obj ętych ochron ą rezerwatow ą i innymi formami indywidualnej ochrony przyrody . W RAMACH OCHRONY OSTOI PRZEWIDUJE SI Ę:

⇒ weryfikacj ę przedstawionego projektu sieci NATURA 2000,

⇒ uzupełnienie sieci o kolejne udokumentowane obszary (tj. fragmenty Kaszubskiego Parku Krajobrazowego),

⇒ prowadzenie szerokiej akcji informacyjnej i edukacyjnej w śród podmiotów zwi ązanych z sieci ą, tj. słu żb parków krajobrazowych i narodowych – które powinny bezpo średnio nadzorowa ć jej wprowadzanie i funkcjonowanie, administracji lasów pa ństwowych, która b ędzie wdra żać zasady proekologicznego gospodarowania na wi ększo ści obszarów „naturowych” regionu, rolników i gestorów bazy rekreacyjnej - którzy tak że b ędą musieli przestrzega ć przepisów ochronnych w obr ębie sieci, a jednocze śnie b ędą mogli by ć beneficjentami korzy ści płyn ących z jej istnienia, samorz ądów i społeczno ści lokalnych, które b ędą musiały harmonizowa ć opracowanie i wdra żanie planów zagospodarowania przestrzennego z zasadami ochrony i u żytkowania ostoi NATURY 2000,

⇒ opracowanie katalogu działa ń dla w/w podmiotów,

⇒ upowszechnianie metod planowania i zarz ądzania ekosystemowego,

⇒ opracowanie kilkuletniej projekcji kosztów wdra żania i funkcjonowania sieci NATURA 2000 w powiecie oraz okre ślenie wpływu tych procesów na ochron ę obszarów „nienaturowych”. Gospodarka rybacka w jeziorach powinna by ć oparta o racjonalne przesłanki uwzgl ędniaj ące potrzeby jezior, poprzez prowadzenie zrównowa żonych połowów, takich, które uwzgl ędniaj ą mo żliwo ści produkcyjne zbiornika i odnawialno ści populacji ryb, popieranie gatunków drapie żnych (szczupak, sandacz), nie tylko przez ochron ę w okresie tarła, ale równie ż przez zarybianie. Na omawianym terenie wyst ępuj ą liczne gatunki chronione. Najbardziej interesuj ącym gatunkiem w ichtiofaunie jest tro ć jeziorna. Ryba ta nale ży do szczególnie cennego i jednocze śnie najbardziej zagro żonego gatunku. Jest ryb ą dwu środowiskow ą, która tarło oraz pierwszy okres życia odbywa w rzekach, po czym spływa do jeziora, by tam dorasta ć i osi ągn ąć dojrzało ść płciow ą. 67 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

W RAMACH OCHRONY FLORY I FAUNY PRZEWIDUJE SI Ę: ⇒ ochron ę siedlisk przyrodniczych, ⇒ inwentaryzacj ę stanowisk rzadkich gatunków ro ślin i zwierz ąt, ⇒ podj ęcie próby obj ęcia ochron ą w formie u żytku ekologicznego wybranych obszarów, ⇒ podj ęcie próby obj ęcia ochron ą w formie pomników przyrody wybranych obiektów, ⇒ monitoring przyrodniczy, ⇒ edukacj ę przyrodnicz ą, ⇒ zapobieganie przegradzaniu rzek stałymi budowlami pi ętrz ącymi poprzez budow ę przepławek dla ryb, ⇒ prowadzenie gospodarki rybackiej w obwodach rybackich w sposób racjonalny, ⇒ zapewnienie ochrony zasobów ryb bytuj ących w obwodach rybackich .

3.5 Infrastruktura techniczna 3.5.1 Gospodarka wodno – ściekowa 3.5.1.1 Zaopatrzenie w wod ę

Mieszka ńcy gmin b ędących udziałowcami Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. zaopatrywani s ą w wod ę z uj ęć gł ębinowych (wody podziemne). Na terenie znajduj ą si ę nast ępuj ące wiejskie/miejskie uj ęcia wody: • Gmina Karsin – Karsin, Kliczkowy, D ąbrowa. • Gmina Nowa Karczma – Nowa Karczma, Grabowo Ko ścierskie, Grabówko, Liniewko, Szatarpy, Szpon. • Gmina Stara Kiszewa - Chwarzno, Stara Kiszewa, Stare Polaszki, Kobyle. • Gmina miejska Starogard. • Gmina wiejska Starogard Gda ński. • Ujęcie wody w Kaliskach. • Gmina Lubichowo. • Gmina Czarna woda. • Gmina Osiek. • Gmina Skarszewy. • Gmina Sm ętowo Graniczne- Le śna Jania, Sm ętowo Graniczne. • Gminne uj ęcie wody gł ębinowej w gminie Bobowo. • Gmina wiejska Skórcz – Barło żno, Pączewo, Wolental,. • Miasto Skórcz – miejskie uj ęcie wód podziemnych dla zaopatrzenia miasta Skórcz w wod ę, zlokalizowane w miejscowo ści Ryzowie .

Gmina wiejska Bobowo Zaopatrzenie gminy wiejskiej Bobowo w wod ę odbywa si ę z jednego wodoci ągu wiejskiego 68 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017” grupowego (wie ś Bobowo - Wysoka Jabłówko, Grabowo) z uj ęciem zlokalizowanym w Bobowie . Gmina wiejska Bobowo zu żywa średnio 64,43/mieszka ńca/dob ę, gdzie korzysta z niej 85 % mieszka ńców gminy. Za dostarczanie z uj ęć komunalnych mieszka ńcy płac ą 1,98 zł/m 3. Średnie dobowe zu życie wody dla gminy wynosi 157,54 m 3/dob ę do celów komunalnych. Z racji na brak przemysłu w gminie wiejskiej Bobowo średnie dobowe zu życie wody do celów przemysłowych równe wynosi 0 m 3/dob ę. Długo ść czynnej sieci rozdzielczej wynosi 48,6 km ( www.stat.gov.pl ostatnie dane z roku 2007).

3.5.1.2 Kanalizacja i oczyszczalnie ścieków

Stopie ń skanalizowania gmin będących udziałowcami Spółki ZUOK „Stary Las” jest niski, jednak w porównaniu do roku 2003 – znacznie wzrósł. Taki stan w dalszym ci ągu wpływa negatywnie na środowisko, poniewa ż ścieki bytowe przedostaj ą si ę przez nieszczelne zbiorniki (szamba) do gleby i wód, lub s ą wywo żone na „dzikie” wylewiska. Na terenie gmin b ędących udziałowcami ZUOK „Stary Las” Sp. z o.o. komunalne oczyszczalnie ścieków znajduj ą si ę w nast ępuj ących gminach: • Gmina Karsin - oczyszczalnia ścieków w Cisewiu,. • Gmina Nowa Karczma - gminna oczyszczalnia ścieków w Lubaniu. • Gmina Stara Kiszewa - oczyszczalnia ścieków w Starej Kiszewie. • Miasto Starogard Gda ński. • Kokoszkowy, Szp ęgawsk, Jabłowo, w gminie wiejskiej Starogard Gda ński. • Gminna Oczyszczalnia Ścieków w Kopytkowie. • Gminna Oczyszczalnia Ścieków w Osieku. • Gminna Oczyszczalnia Ścieków w Lubichowie. • Gminna Oczyszczalnia Ścieków w Zblewo. • Gminna Oczyszczalnia Ścieków w Kaliska. • Gminna Oczyszczalnia Ścieków w Skarszewach. • Oczyszczalnia Ścieków w mie ście Skórcz.

Na terenie gminy wiejskiej Bobowo na dzie ń tworzenia Programu nie ma oczyszczalni ścieków.

3.5.2 Wnioski

Z uwagi na niski odsetek ludno ści korzystaj ącej z wodoci ągów w niektórych gminach będących udziałowcami ZUOK „Stary Las” Sp. z o.o., b ędą podejmowane działania obejmuj ące budow ę, rozbudow ę i modernizacj ę wodoci ągów na tych terenach.

W RAMACH REALIZACJI PLANU W ZAKRESIE ZAOPATRZENIA W WOD Ę PRZEWIDUJE SI Ę: • popraw ę zaopatrzenia w wod ę mieszka ńców gmin poprzez: 69 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

o budow ę sieci wodoci ągowej na terenie gmin: Bobowo, Karsin, Nowa Karczma, i Stara Kiszewa, o modernizacj ę systemu wodoci ągowego na terenie gmin Nowa Karczma i Stara Kiszewa, o modernizacj ę zakładowych sieci wodoci ągowych, • budow ę uj ęć wody w gminie Karsin • modernizacj ę istniej ących uj ęć wody w gminach: Karsin, Nowa Karczma, i Stara Kiszewa oraz stacji uzdatniania wody w celu dostosowania jako ści wody do picia do standardów UE, • modernizacj ę zakładowych uj ęć wody, • likwidacj ę uj ęć wody w gminie Nowa Karczma, • likwidacj ę nieczynnych otworów studziennych na terenie gminy Nowa Karczma, • stworzenie bazy danych i systemu wymiany informacji z zakresu gospodarki wodnej na obszarze powiatu ko ścierskiego.

W RAMACH REALIZACJI PLANU GOSPODARKI ŚCIEKOWEJ PRZEWIDUJE SI Ę: • rozbudow ę sieci kanalizacyjnej na terenie wszystkich gmin powiatu ko ścierskiego i starogardzkiego, • budow ę oczyszczalni ścieków w gminie Stara Kiszewa, • likwidacj ę oczyszczalni ścieków w gminie Dziemiany, • budow ę, modernizacj ę i likwidacj ę zakładowych oczyszczalni ścieków, • budow ę przydomowych oczyszczalni ścieków, • likwidacj ę lokalnych zbiorników bezodpływowych z podł ączeniem posesji do sieci kanalizacyjnej, • budow ę zbiorników na gnojowic ę.

3.5.3 Energetyka 3.5.3.1 Ciepłownictwo 13

Na terenie gmin b ędących udziałowcami Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. funkcjonuje 1 elektrociepłownia w Starogardzie Gda ńskim, 13 kotłowni o ró żnej mocy zainstalowane w Starogardzie Gda ńskim, Sm ętowie Granicznym, gminie Kaliska, Czarnej Wodzie i Skarszewach. No śnikami energii jest w ęgiel kamienny, olej opałowy lekki, woda, miał w ęglowy lub trociny. 1. elektrociepłownie: − Elektrociepłownia Starogard Sp. z o.o.  adres: ul. Jabłowska 17, 83-200 Starogard Gda ński,  rodzaj i wielkość produkcji: produkcja ciepła,  liczba zatrudnionych: 62,  moc, zainstalowana 120,4 MW,

13 www.infoeko.pomorskie.pl.

70 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

 no śnik energii – miał w ęgla kamiennego, 2. kotłownie: − Gminna Energetyka Cieplna Sp. z o.o. w Skarszewach  Kotłownia Miejska KM-1 os. Sikorskiego, moc zainstalowana: 3,720 MWt, rodzaj paliwa: miał w ęglowy, no śnik energii: woda,  Kotłownia olejowa KO-2 Plac Hallera 18, moc zainstalowana: 0,465 MWt, no śnik energii: olej opałowy lekki,  Kotłownia olejowa KO-3 ul. Ko ściuszki 2/10, moc zainstalowana 0,505 MWt, no śnik energii: olej opałowy lekki, − Zakład Energetyki Cieplnej STARPEC Sp. z o.o., ul. Owidzka 20, 83-200 Starogard Gda ński  KS-101-Ciepłownia Rejonowa przy ul. Pomorskiej 26 w Starogardzie Gda ńskim, moc zainstalowana: 58,150, no śnik energii: miał w ęglowy,  KS-322-wspomagajaca, ul. Traugutta 56, 83-200 Starogard Gda ński, moc zainstalowana: 4,095 MWt, no śnik energii: miał w ęglowy,  KS-301-wspomagajaca, Al. Wojska Polskiego 27, 83-200 Starogard Gda ński, moc zainstalowana: 2,250 MWt,  KS-308-wspomagajaca, ul. Gda ńska 9, 83-200 Starogard Gda ński, moc zainstalowana: 0,625 MWt,  KS-303-wspomagajaca, ul. Gda ńska 6, 83-200 Starogard Gda ński, moc zainstalowana: 0,460 MWt, no śnik energii: olej opałowy,  Pozostałe kotłownie olejowe, moc zainstalowana: 0,040 MWt,  Kotłownie koksowo-węglowe, moc zainstalowana: 2,630 MWt, − POLBRAND Sp. z o.o. Warszawa, ul. Obozowa 20, Gmina Sm ętowo Graniczne no śnik energii: w ęgiel, moc zainstalowana: bd, − Ośrodek Zdrowia Kaliska, Gmina Kaliska moc: 0,6 MW, no śnik energii: w ęgiel, − Kotłownia Sydkraft Term Sp. z o.o., ul. Za dworcem 3, 77-400 Złotów,  Kotłownia przy ul. Mickiewicza, 83-262 Czarna Woda, moc: 3,2 MW, no śnik energii: trociny, − Kotłownia na biomas ę - zr ębki znajduj ąca si ę przy ul. Długiej 53 w Kaliskach w Zespole Szkół Publicznych.  Kotłownia posiada 3 kotły KKF o mocy 220 kWh oraz jeden o mocy 50 kWh, wszystkie firmy Fale ńczyk. Zr ębki z magazynu wyposa żonego w ruchom ą podłog ę transportowane s ą przeno śnikiem zgarniakowym do automatycznych podajników przykotłowych (APP) .

3.5.4 Gazownictwo

Brak mo żliwo ści opisania gazownictwa na terenie gminy wiejskiej Bobowo ze wzgl ędu na niewystarczaj ący zasób danych dotycz ących gazownictwa.

71 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

3.5.5 Energia elektryczna

W gminie wiejskiej Starogard Gda ński zużycie energii elektrycznej na niskim napi ęciu wynosi 31 181 MWh, gdzie korzysta z niej 17 032 mieszka ńców.

Odnawialne źródła energii:

Na terenie gmin b ędących udziałowcami Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o. o. zlokalizowane s ą nast ępuj ące źródła energii odnawialnej:  elektrownie wodne,  pompy ciepła,  wykorzystanie biomasy, 1. elektrownie wodne  elektrownia Wodna Czarnoci ńskie Piece  Czarnocin 61, 83-250 Skarszewy, Gmina Skarszewy.  Wła ściciel: ENERGA Zakład Elektrowni Wodnych Sp. z o.o., ul. Hoffmanna 5, 83-010 Straszyn.  Nazwa rzeki: Wierzyca.  km rzeki: 74+500 wysoko ść pi ętrzenia: 100,41 m n.p.m., moc: 156 kWh.  elektrownia Wodna Kolincz  ul. Droga Główna 106, 83-211 Jabłowo, Gmina Starogard Gda ński.  Wła ściciel: ENERGA Zakład Elektrowni Wodnych Sp. z o.o., ul. Hoffmanna 5, 83-010, Straszyn.  Nazwa rzeki: Wierzyca.  km rzeki: 40+500 wysoko ść pi ętrzenia: 58,00 m n.p.m., moc: 407 kWh.  elektrownia Wodna Owidz, ul. Mostowa 2, 83-211 Jabłowo, Gmina Starogard Gda ński  Wła ściciel: ENERGA Zakład Elektrowni Wodnych Sp. z o.o., ul. Hoffmanna 5, 83-010, Straszyn.  Nazwa rzeki: Wierzyca.  km rzeki: 51+600 wysoko ść pi ętrzenia: 69,30 m npm, moc: 186 kWh.  elektrownia Wodna, miejscowo ść : Starogard Gda ński,  Wła ściciel: Przedsi ębiorstwo Hurtu Przemysłowego DOMAT s. c. W.A.D. Drzewieccy.  Moc elektrowni: 0,4 MWt.  Nazwa rzeki: Wierzyca.  km rzeki 57+150,  elektrownia Wodna „Dolina”, miejscowo ść : Skarszewy  Moc elektrowni: 0,035 MWt.  Przepustowo ść [m 3/s]: 3,6.  Nazwa rzeki: Wietcisa.

72 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

 elektrownia Wodna przy młynie Skarszewy, miejscowo ść : Skarszewy  Moc elektrowni: 0,06 MWt.  przepustowo ść [m 3/s]: 4,1.  Nazwa rzeki: Wietcisa.  elektrownia Wodna Zamek Kiszewski  Miejscowo ść /Zamek Kiszewski/ gmina Stara Kiszewa.  Wła ściciel Jerzy Kujawski.  Nazwa rzeki Wierzyca.  km rzeki.117+220, wysoko ść pi ętrzenia 117,20, moc 0,07 MWt, 2. Pompy ciepła  Dom Wczasów Dzieci ęcych miejscowo ść /Gmina Wygonin/Stara Kiszewa – efekt energetyczny w ci ągu roku brak danych,  Parafia św. Rocha w Osieku – pompa cieplna ALAND KAL 100, moc grzewcza 100 kWh, przystosowana do ogrzewania CO i nagrzewania CWU. Pobór mocy elektrycznej 25 kWh. Dolne źródło w postaci odwiertów studziennych. Efekt energetyczny: COP 4. Zu żyta energia elektryczna w ci ągu roku: 40 725 kWh. Pozyskane ciepło: 581,78 GJ. Bardzo efektywny, niekłopotliwy system grzewczy. Bardzo du ża sprawno ść - z 1 kWh energii elektrycznej uzyskiwano ok. 4 kWh energii cieplnej. 3. Wykorzystanie biomasy  ENBIO Sp. z o.o. Czarna Woda ul. Mickiewicza 10 – rodzaj wykorzystywanej biomasy: brykiety drzewne, ilo ść t/rok ok. 8.500, uzyskany efekt energetyczny w ci ągu roku: ok. 150 000 [GJ],  GRASO Zenon Sobiecki – miejscowo ść /gmina: Kr ąg gm. Starogard Gda ński, B ączek gm. Skarszewy, rodzaj wykorzystywanej biomasy: słoma, ilo ść t/rok 170, uzyskany efekt energetyczny w ci ągu roku: 1 927,5 [GJ]  Kotłownia Sydkraft Term Sp. z o.o. – ul. Mickiewicza, 83-262 Czarna Woda, rodzaj wykorzystywanej biomasy: trociny, uzyskany efekt energetyczny w ci ągu roku: 23 393 [GJ]  Kotłownia na biomas ę - zr ębki znajduje si ę przy ul. Długiej 53 w Kaliskach w Zespole Szkół Publicznych. Kotłownia posiada 3 kotły KKF o mocy 220 kWh oraz jeden o mocy 50 kWh.

3.5.6 Gospodarka odpadami

Przyczyn ą zwi ększonej ilo ści zbieranych w miastach odpadów w stosunku do ilo ści odpadów zbieranych w gminach wiejskich jest przede wszystkim zagospodarowywanie odpadów wytwarzanych na wsi przez wła ścicieli nieruchomo ści we własnym zakresie np. poprzez spalanie i kompostowanie. We wszystkich gminach obserwuje si ę sezonowy wzrost ilo ści wytwarzanych odpadów. Jest to spowodowane napływem w sezonie letnim turystów i wczasowiczów. Specyficzn ą grup ę w strumieniu odpadów komunalnych stanowi ą odpady niebezpieczne. Jednak oszacowanie ich ilo ści jest bardzo trudne. Ta grupa odpadów nie jest obj ęta selektywn ą zbiórk ą, w zwi ązku z czym trafia wraz z cał ą mas ą odpadów na składowiska. Odpadami niebezpiecznymi wyst ępuj ącymi 73 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017” w strumieniu odpadów komunalnych s ą najcz ęś ciej: - farby, tusze, kleje, lepiszcze i rozpuszczalniki, - zu żyte urz ądzenia elektryczne i elektroniczne zawieraj ące substancje niebezpieczne, - w tym lampy fluorescencyjne, - baterie i akumulatory, - leki cytotoksyczne i cytostatyczne, - oleje mineralne, - środki ochrony ro ślin 14 . Zorganizowany system zbiórki odpadów komunalnych obejmuje wi ększo ść mieszka ńców. W gminach wiejskich, zwłaszcza charakteryzuj ących si ę znacznym rozproszeniem zabudowy, procentowy udział mieszka ńców obj ętych systemem zbiórki odpadów jest mniejszy ni ż w miastach. Wpływ na to ma wiele czynników, m.in. deponowanie odpadów na „dzikich składowiskach”, zagospodarowanie odpadów we własnym zakresie, czy te ż problemy z dojazdem śmieciarek do niektórych nieruchomo ści. Wci ąż podstawowym sposobem zagospodarowania odpadów komunalnych jest ich unieszkodliwianie poprzez składowanie. Na terenie gmin b ędących udziałowcami „ZUOK Stary Las" funkcjonuj ą składowiska odpadów komunalnych: • Składowisko odpadów komunalnych w Osowie, Gmina Karsin. • Gminne Składowisko Odpadów Komunalnych w Bietowie, gmina Lubichowo. • Gminne Składowisko Odpadów Komunalnych w Bobrowcu, Gmina Sm ętowo Graniczne. • Składowisko Odpadów w Linowcu, Gmina Starogard Gdański. • Gminne Składowisko Odpadów Komunalnych w Osieku, Gmina Osiek. • Składowisko Odpadów Komunalnych w Osówku, Gmina Osieczna. • Składowisko Miejsko Gminne Skarszewy, Gmina Skarszewy. • Składowisko Odpadów Komunalnych Strych, Gmina Kaliska. • Składowisko Odpadów w Zblewie, Gmina Zblewo. • Składowisko Odpadów w Liniewskich Górach, Gmina Liniewo. • Składowisko Odpadów w Nie żurawie, Gmina Czersk.

14 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Ko ścierskiego na lata 2008-2011 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2012-2015.

74 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Z terenu gmin b ędących udziałowcami ZUOK „Stary Las” w roku 2008 zebrano 32 896,91 Mg zmieszanych odpadów komunalnych. Źródłem powstawania odpadów komunalnych s ą gospodarstwa domowe, obiekty u żyteczno ści publicznej oraz przedsi ębiorstwa produkcyjno – usługowo – handlowe. Z gospodarstw domowych w roku 2008 zebrano 23 058,40 Mg odpadów.

75 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Tabela 25 Składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych na terenie gmin b ędących udziałowcami ZUOK „Stary Las" Sp. z o. o.

Średnia ilo ść odp. Termin zamkni ęcia, tj. Pojemno ść Ilo ść odpadów deponowanych na zaprzestania Nazwa składowiska odpadów Wła ściciel całkowita unieszkodliwionych w dob ę [Mg/250 dni przyjmowania odpadów [Mg] 2008 r. rob.] do składowania

Składowisko odpadów komunalnych Gmina Karsin ul. Długa 22 83-440 Karsin 10,0 1 093,75 3,05 w Osowie Do czasu wybudowania Gminne Składowisko Odpadów Gmina Lubichowo ul. Zblewska 8 , 83-240 9811.0 853.38 3,41 ZUOK Stary Las” Sp. z Komunalnych w Bietowie Lubichowo o.o. Gminne Składowisko Odpadów Gmina Sm ętowo Gran. , ul. Dworcowa 10 , 83- 7050.0 145,10 0.74 Komunalnych w Bobrowcu 230 Sm ętowo Gran. Miasto Starogard Gd. , ul. Gda ńska 6 , 83-200 Składowisko Odpadów w Linowcu 290250.0 40 754,31 151.24 Starogard Gd. Do czasu jego Gmina Czersk, ul. Ko ściuszki 27, 89-650 wypełnienia Składowisko Odpadów w Nie żurawie 228 000 4 860,00 18,05 Czersk Tymczasowe Składowisko. Odpadów Miasto Skórcz , ul. Główna 40 , 83-220 Skórcz b. d. 800,00 3.19 do 31.12.2009 Komunalnych, w Skórczu Składowisko Odpadów, Komunalnych Gmina Kaliska , ul. Nowowiejska 2 , 83-260 10000.0 1005.00 4.02 Do czasu wybudowania Strych Kaliska ZUOK Stary Las” Sp. z Składowisko Odpadów w Zblewie Gmina Zblewo , ul. Główna 40 , 83-210 Zblewo b. d. 3 166,00 2.75 o.o. Gminne Składowisko Odpadów Gmina Osiek, ul. Kwiatowa 30 , 83-221 Osiek 9000.0 180.00 0.72 Komunalnych w Osieku Do czasu wybudowania Składowisko Odpadów, Komunalnych Gmina Osieczna , Pl. Tysi ąclecia 1 , 83-242 3491.0 81,48 0.58 ZUOK Stary Las” Sp. z w Osówku Osieczna o.o. Składowisko Miejsko -Gminne Gmina Skarszewy , ul. Hallera 18 , 83-250 123000.0 3 263,20 12.25 Skarszewy Skarszewy Składowisko Odpadów w Liniewskich Gmina Liniewo, ul. Dworcowa 3, 83-420 24 000 1443,80 9,21 Górach Liniewo b. d. - brak danych Źródło : Opracowanie własne na podstawie Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Pomorskiego na lata 2007 – 2010 oraz www.infoeko.pomorskie.pl.

76 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Na omawianym terenie 100 % odpadów jest deponowanych na składowiskach odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne. Z przedstawionej szczegółowej charakterystyki składowisk odpadów wynika, że składowiska wymagaj ą modernizacji i doposa żenia w niezb ędne do ich funkcjonowania urz ądzenia, w celu spełnienia wszystkich wymaga ń wynikaj ących z aktualnie obowi ązuj ących przepisów z zakresu ochrony środowiska. Do najwa żniejszych problemów zwi ązanych z funkcjonowaniem składowisk odpadów zaliczyć nale ży: - obj ęto ściowy, przybli żony pomiar ilo ści dowo żonych odpadów ze wzgl ędu na brak wagi samochodowej, - brak instalacji do odprowadzania gazu składowiskowego, - niewłaściwe gospodarowanie odciekami, - brak lub ograniczony monitoring składowisk, - brak urz ądze ń do zag ęszczania odpadów 15 .

3.5.7 Hałas

Ogólne zasady ochrony środowiska przed hałasem okre ślone zostały w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska. Według definicji podanej w ustawie hałas to d źwi ęki o cz ęstotliwo ściach od 16 Hz do 16 000 Hz. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku zawarte zostały w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku (Dz. U. Nr 120, poz. 826). Czynnikami, maj ącymi najwi ększy wpływ na klimat akustyczny na terenie gmin będących udziałowcami ZUOK „Stary Las” Sp. z o.o. są komunikacja drogowa (zwłaszcza udział w niej samochodów ci ęż kich) oraz hałas przemysłowy. Na podstawie prowadzonych bada ń mo żna stwierdzi ć, że hałas komunikacyjny, od kilku lat utrzymuje si ę na wysokim poziomie, przekraczaj ącym warto ści dopuszczalne w miastach i poza miastami przy głównych ci ągach komunikacyjnych. Emisja hałasu z zakładów przemysłowych ulega systematycznemu obni żeniu. Uci ąż liwo ści wyst ępuj ą na terenach zabudowanych przy drodze wojewódzkiej nr 214 – Zblewo, Stara Kiszewa Skórcz, Osiek i Lubichowo, 222 – przechodz ąca przez Skórcz, Bobowo i Starogard Gda ński, 231- Sm ętowo Graniczne, Skórcz, drodze krajowej nr 22- przecinaj ące miejscowo ści Kaliska, Czarna Woda, Zblewo, Starogard Gda ński oraz niektórych drogach powiatowych. Uci ąż liwo ść w głównej mierze stanowi ą pojazdy wielkogabarytowe. Uci ąż liwo ść nadmiernego hałasu odczuwaj ą równie ż mieszka ńcy budynków mieszkalnych przy linii kolejowej PKP. W roku 2000 Pomorski Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gda ńsku prowadził badania hałasu komunikacyjnego na terenie miasta Starogard Gd. m.in. w nast ępuj ących punktach: • ul. Mickiewicza, hałas drogowy, ok. 1 600 osób, • ul. Zblewska 23, hałas drogowy, ok. 300 osób, • ul. Lubichowska 30, hałas drogowy, ok. 1 000 osób,

15 Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2003-2006 z uwzgl ędnieniem perspektyw na lata 2007- 2010” 77 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

• ul. Skarszewska/Fabryka Wódek Gda ńskich, hałas drogowy, ok. 500 osób, • ul. Skarszewska 88, hałas drogowy, ok. 500 osób.

Wnioski Wzrost nat ęż enia ruchu pojazdów powoduje pogorszenie klimatu akustycznego. Zapełniaj ą si ę główne ci ągi komunikacyjne, ro śnie ruch na drogach i ulicach lokalnych i liczba prowadzonych remontów. Do pogorszenia klimatu akustycznego przyczynia si ę przyrost liczby obiektów o charakterze usługowym i handlowym. W okresie ostatnich kilku lat nie stwierdzono zmian w zakresie klimatu akustycznego, na który ma wpływ głównie komunikacja drogowa, kolejowa i tramwajowa. Hałas komunikacyjny w miastach i wzdłu ż głównych szlaków transportowych utrzymuje si ę wci ąż na wysokim poziomie. W trakcie przeprowadzanych remontów dróg i przy budowie nowych stosowane s ą tzw. ciche nawierzchnie, powoduj ące zmniejszenie hałasu o około 3-4 dB w zale żno ści od pr ędko ści poruszaj ących si ę pojazdów. Wzdłu ż nowych i remontowanych dróg budowane s ą coraz cz ęś ciej ekrany d źwi ękochłonne od strony zabudowy. Jednak stały wzrost nat ęż enia ruchu, w tym znaczny udział samochodów ci ęż arowych, powoduje utrzymywanie si ę hałasu na wysokim poziomie. W zakresie hałasu przemysłowego, jak wykazuj ą kontrole, obserwujemy wyra źnie obni żenie emisji z zakładów produkcyjnych. Zawdzi ęczamy to głównie wprowadzaniu nowych technologii oraz warunkom, jakie musi spełnia ć inwestor w zakresie ochrony przed hałasem w przypadku nowych inwestycji. Obowi ązuj ące w kraju procedury lokalizacyjne pozwalaj ą na skuteczne egzekwowanie ogranicze ń emisji hałasu w nowo powstaj ących obiektach przemysłowych oraz drogowych. Dotyczy to równie ż obiektów modernizowanych i rozbudowywanych. Wszystko to skutecznie eliminuje powstawanie nowych obiektów emituj ących ponadnormatywny hałas do środowiska.

W RAMACH OCHRONY PRZED HAŁASEM PRZEWIDUJE SI Ę: • podejmowanie przedsi ęwzi ęć zmierzaj ących do ograniczenia uci ąż liwo ści zwi ązanych z hałasem komunikacyjnym w obszarach zamieszkanych (budowa obwodnic, modernizacja nawierzchni, budowa ekranów akustycznych, nasadzenia zieleni, poprawa izolacji akustycznej budynków, rewitalizacja odcinków linii kolejowych i wymiana taboru na mniej hała śliwy, rozwój atrakcyjnego transportu zbiorowego oraz sieci dróg rowerowych, • egzekwowanie dopuszczalnych poziomów hałasu w sektorze gospodarczym przez organy ochrony środowiska, • zapewnienie przestrzegania w planowaniu przestrzennym zasady strefowania- lokalizowania w s ąsiedztwie przedsi ęwzi ęć o zbli żonej uci ąż liwo ści hałasowej, oddzielania ich obszarami zieleni oraz eliminowania zabudowy mieszkaniowej z obszarów oddziaływania hałasu komunikacyjnego. Egzekwowanie zapisów w planach miejscowych ustalaj ących poziomy nat ęż enia hałasu, • prowadzenie dalszych pomiarów nat ęż enia hałasu w otoczeniu dróg, linii kolejowych, których eksploatacja mo że powodowa ć negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach, 78 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

• budowa obwodnicy dla m. Starogardu Gda ńskiego wyprowadzaj ącej ruch samochodów (w szczególno ści wysokotona żowy) poza obszar miasta Starogard Gd .

3.5.8 Promieniowanie elektromagnetyczne

Wśród zidentyfikowanych, szkodliwych dla środowiska, rodzajów promieniowania powodowanego działalno ści ą człowieka, wyró żnia si ę : 1. promieniowanie jonizuj ące , pojawiaj ące si ę w wyniku u żytkowania zarówno wzbogaconych, jak i naturalnych substancji promieniotwórczych w energetyce j ądrowej, ochronie zdrowia, przemy śle, badaniach naukowych, 2. promieniowanie niejonizuj ące , pojawiaj ące si ę wokół linii energetycznych wysokiego napi ęcia, radiostacji, pracuj ących silników elektrycznych oraz instalacji przemysłowych, urz ądze ń ł ączno ści, domowego sprz ętu elektrycznego, elektronicznego itp., nadmierne dawki promieniowania działaj ą szkodliwie na człowieka i inne żywe organizmy, st ąd ochrona przed szkodliwym promieniowaniem jest jednym z wa żnych zada ń ochrony środowiska. Promieniowanie jonizuj ące Przy opracowywaniu zbiorczych ocen zagro żeń radiacyjnych dla ludzi i środowiska rozró żnia si ę zagro żenia pochodz ące od radionuklidów naturalnych i sztucznych. Sytuacj ę radiologiczn ą Polski okre ślaj ą poziomy promieniowania: − Obecnych w środowisku radionuklidów naturalnych głównie radionuklidów szeregu uranowo - radowego, szeregu uranowo-aktynowego, szeregu torowego i potasu K-40 (radionuklidów o du żym połowicznym okresie zaniku w porównaniu z czasem istnienia Ziemi) oraz takich radionuklidów, jak H-3, Be-7, Na-22 i C-14, powstaj ących w wyniku oddziaływania promieniowania kosmicznego na pierwiastki wyst ępuj ące na powierzchni ziemi i w atmosferze, − Radionuklidów pochodzenia sztucznego, które przedostały si ę do środowiska w wyniku prób z broni ą jądrow ą lub zostały uwolnione z obiektów j ądrowych i składowisk paliwa w trakcie ich normalnej eksploatacji lub w stanach awaryjnych (np. katastrofa elektrowni j ądrowej w Czarnobylu), a tak że promieniowanie generowane przez ró żnego rodzaju urz ądzenia stosowane w diagnostyce medycznej, przemy śle, badaniach naukowych i innych dziedzinach działalno ści ludzkiej. Ogóln ą sytuacj ę radiacyjn ą w środowisku charakteryzuj ą obecnie nast ępuj ące wielko ści podstawowe: − Poziom promieniowania gamma, obrazuj ący zagro żenie zewn ętrzne naturalnymi i sztucznymi źródłami promieniowania jonizuj ącego, istniej ące w środowisku lub wprowadzone przez człowieka, − St ęż enia naturalnych i sztucznych izotopów promieniotwórczych w komponentach środowiska, a w konsekwencji w artykułach spo żywczych, obrazuj ące nara żenie wewn ętrzne ludzi w wyniku wchłoni ęcia izotopów drog ą pokarmow ą. Wymienione wielko ści charakteryzuje naturalna zmienno ść , s ą one tak że w powa żnym stopniu uzale żnione od wprowadzonych do środowiska substancji promieniotwórczych w wyniku wybuchów

79 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017” jądrowych oraz katastrofy w Czarnobylu. Bior ąc pod uwag ę informacje zawarte w roczniku statystycznym GUS, a tak że opieraj ąc si ę na aktualnym komunikacie Prezesa Pa ństwowej Agencji Atomistyki w sprawie sytuacji radiacyjnej Polski w I kwartale 2002 r., nale ży stwierdzi ć, że rejestrowane obecnie w Polsce moce dawek promieniowania oraz zawarto ść cezu-137 w powietrzu i mleku (podstawowy wska źnik reprezentuj ący ska żenie promieniotwórcze materiałów środowiskowych oraz artykułów spo żywczych sztucznymi izotopami promieniotwórczymi) utrzymuj ą si ę na poziomie z 1985 r. tzn. z okresu przed awari ą czarnobylsk ą. Promieniowanie niejonizuj ące Głównymi źródłami promieniowania niejonizuj ącego w środowisku s ą: − Elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napi ęcia. − Stacje radiowe i telewizyjne. − Łączno ść radiowa, w tym CB radio, radiotelefony i telefonia komórkowa. − Stacje radiolokacji i radionawigacji. Znaczenie tego oddziaływania w ostatnich latach rośnie. Powodowane jest to przez rozwój radiokomunikacji oraz powstawanie coraz wi ększej liczby stacji nadawczych radiowych i telewizyjnych (operatorów publicznych i komercyjnych). Dodatkowymi źródłami promieniowania niejonizuj ącego s ą stacje bazowe telefonii komórkowej, systemów przywoławczych, radiotelefonicznych, alarmowych komputerowych itp., pokrywaj ących coraz g ęstsz ą sieci ą obszary du żych skupisk ludno ści, jak równie ż coraz powszechniej stosowane radiotelefony przeno śne. Wymieniony rozwój źródeł pól elektromagnetycznych powoduje zarówno ogólny wzrost poziomu tła promieniowania elektromagnetycznego w środowisku, jak te ż zwi ększenie liczby i powierzchni obszarów o podwy ższonym poziomie nat ęż enia promieniowania. Nale ży jednak stwierdzi ć, że wzrost poziomu tła elektromagnetycznego nie zwi ększa istotnie zagro żenia środowiska i ludno ści. W dalszym ci ągu poziom promieniowania w tle pozostaje wielokrotnie ni ższy od nat ęż eń, przy których mo żliwe jest jakiekolwiek szkodliwe oddziaływanie na organizm ludzki. Nie dotyczy to jednak pól elektromagnetycznych w bezpo średnim otoczeniu wszelkiego rodzaju stacji nadawczych, które lokalnie, w odległo ściach zale żnych od mocy, cz ęstotliwo ści i konstrukcji stacji, mog ą osi ąga ć nat ęż enie na poziomie uznawanym za aktywny pod wzgl ędem biologicznym. Zagro żenie promieniowaniem niejonizuj ącym mo że by ć stosunkowo łatwo wyeliminowane lub ograniczone pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej separacji przestrzennej człowieka od pól przekraczaj ących okre ślone warto ści graniczne. W przepisach obowi ązuj ących w Polsce ustalone s ą dopuszczalne poziomy elektromagnetycznego promieniowania niejonizuj ącego na terenach dost ępnych dla ludzi. Szczególnej ochronie podlegaj ą obszary zabudowy mieszkaniowej, a tak że obszary, na których zlokalizowane s ą szpitale, żłobki, przedszkola, internaty. W roku 2007 w ramach podsystemu monitoringu pól elektromagnetycznych prowadzono obserwacje zmian poziomów sztucznie wytworzonych pól elektromagnetycznych w środowisku. Celem tych obserwacji 80 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017” była ochrona przed wzrostem poziomów pól elektromagnetycznych ponad warto ści normatywne okre ślone dla terenów przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą i miejsc dost ępnych dla ludno ści. Głównymi źródłami promieniowania niejonizuj ącego na terenie gminy s ą: - stacje radiowe i telewizyjne, - elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napi ęcia, stacje transformatorowe, - stacje przeka źnikowe telefonii komórkowej, - zespoły sieci i urz ądze ń elektrycznych w gospodarstwie domowym (np. kuchenki mikrofalowe), - urz ądzenia radiolokacyjne i radionawigacyjne. Najpowa żniejszymi źródłami promieniowania elektromagnetycznego s ą stacje bazowe telefonii komórkowej. Promieniowanie elektromagnetyczne generowane jest przez anteny stacji podczas jej pracy. Moc promieniowania jest ró żna i zale ży od wielko ści stacji bazowej. Cz ęstotliwo ść emitowanych pól waha si ę w granicach od 30 do 1 800 GHz. W roku 2005 WIO Ś w Gda ńsku rozpocz ął pomiary wielko ści pól elektromagnetycznych na terenie województwa pomorskiego. Pomiary zacz ęto od zmierzenia pól elektromagnetycznych wokół najwi ększych na terenie województwa masztów i wie ż z umieszczonymi na nich antenami stacji radiowotelewizyjnych. Pomierzone warto ści w żadnym punkcie nie przekroczyły warto ści dopuszczalnych. Na terenie powiatu ko ścierskiego pomiary nie były wykonywane .

3.5.9 Komunikacja i transport

Przez teren gmin nale żą cych do Spółki ZUOK „Stary Las” przebiegaj ą nast ępuj ące drogi: • droga wojewódzka nr 214– Zblewo, Stara Kiszewa, Skórcz, Osiek i Lubichowo, • droga wojewódzka nr 222- Skórcz, Bobowo i Starogard Gda ński, • droga wojewódzka nr 231- Sm ętowo Graniczne, Skórcz, • droga krajowa nr 22- łącz ąca Berlin z Królewcem przecinaj ąca miejscowo ści Kaliska, Czarna Woda, Zblewo, Starogard Gda ński oraz niektóre drogi powiatowe.

81 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Rysunek 8 Elementy infrastruktury transportowej.

Źródło: Urz ąd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Program ochrony środowiska województwa pomorskiego na lata 2007 - 2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy 2011 - 2014, którego cz ęść stanowi plan gospodarki odpadami dla województwa pomorskiego 2010.

Na terenie gminnym wyst ępuje 177,3 km dróg o nawierzchni asfaltowej, 145,6 km dróg o nawierzchni brukowcowej i 1 114 km dróg o nawierzchni gruntowej. Długo ść dróg gminnych wynosi 1 436,9 km (tabela 26) .

82 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Tabela 26 Drogi o nawierzchni twardej, twardej ulepszonej, i gruntowej. Drogi o Drogi o nawierzchni twardej Drogi o nawierzchni Gmina* nawierzchni ulepszonej [km] gruntowej [km] twardej [km] Karsin 16,90 10,20 104,80 Zblewo 24,70 23,40 122,50 Starogard Gda ński 26,50 25,70 46,60 miasto Starogard 44,0 34,0 162,0 Gda ński Sm ętowo Graniczne 7,70 4,70 41,30 Nowa Karczma 21,00 21,00 157,50 Skarszewy 32,10 25,3 90,00 Czarna Woda 4,70 4,70 16,10 Stara Kiszewa 13,00 13,00 151,00 Skórcz 3,0 3,0 49,0 miasto Skórcz 6,50 6,40 7,70 Bobowo 2,00 2,00 37,00 Kaliska 10,00 - 76,00 Lubichowo 7,70 4,70 94,00 Osieczna 1,00 1,00 74,00 Osiek 3,5 3,5 95,5

Źródło: www.stat.gov.pl ostatnie dane z roku 2004.

Źródłem zanieczyszczenia środowiska na terenie gmin obj ętych ZUOK „Stary Las” Sp. z o.o. jest transport drogowy i kolejowy oraz przebiegaj ące przez teren gmin linie energetyczne. W ostatnich latach w Polsce nast ąpił gwałtowny rozwój transportu drogowego, a wraz z nim pojawiły si ę nowe zagro żenia środowiska. Prawie dwukrotnie wzrosła liczba prywatnych samochodów. Towarzyszy temu niedostateczny rozwój sieci dróg, autostrad, co powoduje zatory, korki i wi ększ ą emisj ę substancji i hałasu do środowiska. Spaliny i hałas komunikacyjny stwarzaj ą du że zagro żenia dla środowiska i zdrowia ludzi. Wzrastaj ąca liczba samochodów, cz ęsto starych, wyeksploatowanych– to tak że źródło du żej ilo ści odpadów. Zanieczyszczenie powietrza przez środki transportu na terenie gmin ma charakter ograniczony do okolic dróg o znacz ącym nat ęż eniu ruchu. Jest to zwi ązane z tym, że źródło emisji zanieczyszcze ń znajduje si ę na wysoko ści do metra od powierzchni ziemi, a tak że z unosem pyłu drogowego spowodowanym ruchem pojazdów. Uci ąż liwo ści zwi ązane z obni żeniem jako ści powietrza atmosferycznego wokół szlaków komunikacyjnych maj ą inny charakter na terenie osłoni ętym przez zabudowania, wzniesienia, zadrzewienia, a inny na otwartych przestrzeniach. Równocze śnie zale żą od stałych parametrów pogody dla danego obszaru, jak: kierunek wiatru, pułap chmur, cz ęstotliwo ść opadów atmosferycznych. Transport drogowy nale ży do powierzchniowych źródeł emisji. W terenie zurbanizowanym, a szczególnie w okolicy skrzy żowa ń głównych dróg, nat ęż enie ruchu jest najwi ększe i wyst ępuje kumulacja strumienia emisji oraz z reguły gorsze warunki jej rozpraszania, co cz ęsto jest przyczyn ą powstawania lokalnych zagro żeń (długotrwała

83 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017” ekspozycja, smogi). Du żą rol ę odgrywa tu przepustowo ść dróg i zwi ązana z tym płynno ść jazdy, a tak że lokalizacja dróg tranzytowych (czy w centrum, czy na obrze żach osiedli). Oddziaływanie ruchu poci ągów na środowisko dotyczy głównie hałasu i drga ń, a w przypadku linii nie zelektryfikowanych, tak że emisji spalin. Przebieg niektórych linii kolejowych przez obszary chronione, a zwłaszcza parki narodowe i obszary NATURA 2000 koliduje z wymogami ochrony środowiska i mo że stwarza ć problemy na etapie ich rozbudowy. Emisja spalin ze środków transportu stanowi zagro żenie dla fauny i flory. Szczególnie nara żone s ą tu organizmy o słabej odporno ści na nie, tj.: glony, grzyby, porosty. Oddziaływanie to prowadzi do osłabienia, a nawet zahamowania procesów prowadzonych przez te organizmy, mi ędzy innymi obni żenie żyzno ści, odka żania gleby przez glony. Osłabieniu ulega stan zdrowotno ści ro ślin– zanieczyszczenia powietrza powoduj ą u drzew, zwłaszcza w pasie ok. 5 m od jezdni, zahamowanie przyrostu drewna i obni żenie jego warto ści, ponadto zmniejszaj ą odporno ść na choroby i szkodniki. Najwi ększa wra żliwo ść ro ślin na zanieczyszczenia wyst ępuje od pó źnej wiosny do lata. Je żeli droga przebiega przez obszary le śne, pola i ł ąki, stanowi ące miejsca wyst ępowania wielu gatunków fauny. Najbardziej nara żona na negatywne oddziaływanie opiniowanej drogi jest fauna skrajów obszarów zalesionych. Niebezpiecze ństwo kolizji wyst ępuje w czasie przemieszczania si ę zwierz ąt na siedliska poło żone po przeciwnej stronie pasa drogowego (w okresie godowym, przy poszukiwaniu po żywienia itp.). Stanowi to jedn ą z przyczyn zmniejszania si ę liczebno ści fauny, jednocze śnie stwarza zagro żenie dla bezpiecze ństwa ruchu na drodze. Problem b ędzie nasilał si ę ze wzrostem intensywno ści ruchu. Ruch na drogach przebiegaj ących w pobli żu terenów zamieszkałych zmniejsza komfort życia mieszka ńców, czyli ogranicza swobod ę poruszania si ę, wzbudza uczucie niepokoju u osób szczególnie wra żliwych, a tak że zakłóca nocny wypoczynek poprzez hałas i światła reflektorów. Emisja zanieczyszcze ń komunikacyjnych stanowi zagro żenie dla zdrowia człowieka. Powa żne źródło zagro żenia, oceniane nawet na wi ększe ni ż pochodz ące od obiektów stacjonarnych, mog ą stwarza ć katastrofy kolejowe oraz wypadki drogowe środków transportu, przewo żą cych materiały niebezpieczne. Szczególnie gro źne s ą awarie w rejonach przepraw mostowych na tych trasach, gro żą one bezpo średnim zanieczyszczeniem rzek. Zanieczyszczeniem rzek, grozi w zasadzie ka żde zdarzenie na terenie gmin. Powodowa ć to mo że bezpo średni spływ do rzeki zarówno produktów ewentualnej awarii jak te ż zanieczyszcze ń (w tym naftopochodnych) powstaj ących podczas normalnej eksploatacji ulic i parkingów na terenie gmin. Problem ten daje zna ć o sobie szczególnie w okresie roztopów wiosennych, kiedy to nagromadzone w okresie zimowym, na ulicach i parkingach, zanieczyszczenia olejowe, spływaj ą do rzek. Od 2002 roku na terenie gmin nie odnotowano zdarze ń z udziałem materiałów niebezpiecznych .

84 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

4 ZRÓWNOWA ŻONE WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII – WNIOSKI

Na obszarze gmin b ędących udziałowcami Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o najwi ększe oddziaływanie na środowisko wyst ępuje poprzez: • transport, • zakłady przemysłowe, • gospodarka komunalna – głównie oczyszczalnie ścieków oraz odpady. Istotne kierunki oddziaływania to: pobór wód powierzchniowych oraz energii, emisja hałasu oraz zanieczyszcze ń do wód i powietrza, wytwarzanie odpadów. Uzyskanie efektów zmniejszania wodochłonno ści, materiałochłonno ści i energochłonno ści jest spraw ą bardzo wa żną, poniewa ż koszt pozyskania energii, surowców ze źródeł pierwotnych i wody jest wysoki .

4.1 Racjonalne gospodarowanie wod ą

Szybki wzrost gospodarczy kraju nie zwi ększa poboru wody na potrzeby gospodarki narodowej. Jest to mo żliwe zarówno dzi ęki wdra żaniu wodooszcz ędnych technologii przez podmioty gospodarcze, jak równie ż w wyniku realizacji celów polityki ekologicznej państwa (np. kontrole przedsi ębiorstw wykorzystuj ących wod ę). Dalsze ograniczenie zu życia wody wymaga ć b ędzie wprowadzenia nowych instrumentów takich jak:

⇒ wspieranie działa ń zmierzaj ących do ograniczenia zu życia materiałów, wody i energii na jednostk ę produktu przez podmioty gospodarcze, zwłaszcza przez wprowadzenie normatywów zu życia wody w wybranych, szczególnie wodochłonnych procesach produkcyjnych w oparciu o dane o najlepszych dost ępnych technikach (BAT),

⇒ opracowanie i wprowadzenie systemu kontroli wodochłonno ści produkcji w formie obowi ązku rejestracji zu życia wody do celów przemysłowych i rolniczych w przeliczeniu na jednostk ę produktu,

⇒ ograniczenie zu życia wody z uj ęć podziemnych,

⇒ wła ściwe utrzymanie wód i urz ądze ń wodnych,

⇒ intensyfikacja stosowania zamkni ętych obiegów wody oraz wtórnego wykorzystywania mniej zanieczyszczonych ścieków.

4.2 Wykorzystanie energii

Rozwój energetyki opartej na wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii (OZE) stanowi jeden z priorytetów krajowej polityki energetycznej16 . Podstawowym celem polityki w tym zakresie jest zwi ększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 7,5 % w 2010 r. i do

16 Polityka energetyczna Polski do 2025r. – dokument przyj ęty przez Rad ę Ministrów w dn. 4 stycznia 2005r. 85 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

14 % w 2020 r. w strukturze zu życia no śników pierwotnych. 17 Racjonalne wykorzystanie energii odbywa ć si ę będzie przez: − zmniejszenie energochłonno ści gospodarki poprzez stosowanie energooszcz ędnych technologii (równie ż z wykorzystaniem kryteriów BAT), racjonalizacj ę przewozów oraz wydłu żenie cyklu życia produktów; − zmniejszenie zu życia energii poprzez wprowadzanie indywidualnych liczników energii elektrycznej, wody i ciepła; − wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii.

RACJONALNE WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW Ograniczenie materiałochłonno ści przez zakłady przemysłowe i rolnictwo zalecane jest zarówno przez kierunki polityki ekologicznej Polski, jak i Unii Europejskiej poprzez zastosowanie najlepszych mo żliwych technologii. Do podstawowych zasad jakie zalecane są przez BAT nale żą : − zapobieganie i ograniczanie powstawania odpadów u źródła, a tak że zmniejszenie ich negatywnego oddziaływania na środowisko; − zmniejszenie materiałochłonno ści gospodarki poprzez wprowadzanie technologii niskoodpadowych oraz recykling; − zmniejszenie oddziaływania rolnictwa na środowisko poprzez rozpropagowanie i stosowanie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych, kontynuacja budowy płyt obornikowych i zbiorników na gnojówk ę; − racjonalne gospodarowanie kopalinami poprzez opracowanie planów eksploatacji kopalin i rekultywacji terenów poeksploatacyjnych.

Na terenie gmin nale żą cych do ZUOK „Stary Las” Sp. z o.o. istniej ą spore mo żliwo ści szerszego wykorzystania energii odnawialnej. Mo żliwe jest stosowanie w w ąskim zakresie metod przetwarzania energii biomasy (np. słomy, drewna) na energi ę u żyteczn ą, głównie ciepln ą (kotły opalane biomas ą). Do celów energetycznych mo że by ć równie ż wykorzystywany gaz powstaj ący w wyniku fermentacji metanowej osadów ściekowych. Pewnym rozwi ązaniem mogłoby by ć termiczne przekształcanie w ciepłowni miejskiej paliw zast ępczych, np. z odpadów komunalnych (RDF) .

17 Polityka Ekologiczna Pa ństwa na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011-201 4 86 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

5 NADZWYCZAJNE ZAGRO ŻENIA ŚRODOWISKA

Zgodnie z art. 3 ust. 23 ustawy – Prawo ochrony środowiska, powa żną awari ą jest zdarzenie, w szczególno ści emisja, po żar lub eksplozja, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w którym wyst ępuje jedna lub wi ęcej niebezpiecznych substancji i które prowadzi do natychmiastowego powstania zagro żenia życia lub zdrowia ludzi czy środowiska lub powstania takiego zagro żenia z opó źnieniem. Nadzwyczajnymi zagro żeniami dla środowiska, jakie mog ą wyst ąpi ć na terenie gmin b ędących udziałowcami ZUOK „Stary Las” Sp. z o.o. są: • po żary, • susze, • gradobicia, • silne wiatry, • awarie urz ądze ń infrastruktury technicznej, • katastrofy komunikacyjne drogowe i kolejowe, w tym katastrofy zwi ązane z transportem • materiałów niebezpiecznych .

5.1 Zagro żenie po żarowe

Powa żny problem na obszarze gmin nale żą cych do ZUOK „Stary Las” Sp. z o.o. stanowi zagro żenie po żarowe. Ma to zwi ązek przede wszystkim z du żą powierzchni ą u żytków le śnych, jakie tworz ą obszary parków krajobrazowych oraz problemem wypalania traw. Ponadto, lokalnie mo że to by ć zwi ązane ze sposobem zabudowy niektórych miejscowo ści. Zwarta zabudowa o palnej konstrukcji oraz układ w ąskich uliczek powoduje bowiem znaczne utrudnienie lub brak mo żliwo ści manewrowania pojazdami stra ży po żarnej. Czynnikami zwi ększaj ącymi zagro żenie po żarowe s ą równie ż: rozwój infrastruktury oraz starzenie si ę instalacji elektrycznych na wsiach. Ryzyko wyst ąpienia po żaru w gminach mo że si ę te ż wi ąza ć z zabudow ą indywidualnych gospodarstw rolnych, w obr ębie których znajduj ą si ę obiekty gospodarcze (stodoły, obory) składuj ące zazwyczaj znaczne ilo ści materiałów łatwo zapalnych, jak słoma i siano. Dodatkowym czynnikiem zwi ększaj ącym zagro żenie jest nieodpowiednie posługiwanie si ę urz ądzeniami elektrycznymi, u żywanie prowizorycznych punktów o świetleniowych i gniazd zasilaj ących. Obszar gmin b ędących udziałowcami Spółki ZUOK „Stary Las” charakteryzuje si ę bardzo wysokim wska źnikiem lesisto ść . Tak du ży udział użytków le śnych zwi ększa w znacznym stopniu ryzyko wybuchu po żaru, w tym po żaru wielkoobszarowego. Po uwzgl ędnieniu takich czynników jak: warunki przyrodniczo- le śne (udział siedlisk borowych i klas wieku), średnie warto ści wyst ępowania po żarów w minionym okresie oraz warunki klimatyczne okre ślone współczynnikiem Sielaninowa, zakwalifikowano lasy Nadle śnictw z gmin będących udziałowcami ZUOK „Stary Las” Sp. z o.o. do II kategorii zagro żenia po żarowego (du że zagro żenie po żarowe). Lokalnie zagro żenie po żarowe mo że wyst ąpi ć w suchych siedliskach lasu, na których brak jest podszytów z gatunków li ściastych utrudniaj ących rozprzestrzenianie si ę ognia w lesie. Ponadto, 87 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017” ryzyko po żaru istnieje równie ż w rejonach penetrowanych przez ludno ść (g ęsta sie ć dróg lokalnych, działki rekreacyjno- letniskowe). Powa żne zagro żenie stwarzaj ą równie ż po żary traw wypalanych przez miejscow ą ludno ść w miesi ącach wiosennych, które niejednokrotnie przenosz ą si ę na budynki i obszary le śne. Statystycznie najwi ęcej po żarów powstaje w wyniku nieumy ślnego zaprószenia ognia oraz coraz cz ęś ciej przyczyn ą po żaru jest podpalenie. Zagro żenie to nasila si ę w okresie wiosennym i letnim (kwiecie ń - pa ździernik). Najwi ększe jednak zagro żenie po żarowe wyst ępuje w okresie wczesnowiosennym. W tym czasie w lasach znajduj ą si ę znaczne ilo ści łatwopalnych materiałów takich, jak suche li ście, chrust i wyschni ęta ro ślinno ść dna lasu. W miar ę rozwoju ro ślin runa le śnego, mniej podatnego na zapalanie dzi ęki znacznej zawarto ści wody, zagro żenie po żarowe lasu maleje. Najwy ższ ą zapalno ść ściółki le śnej notuje si ę w miesi ącu kwietniu. Nadle śnictwo Kaliska corocznie dofinansowuje Ochotnicze Stra że Po żarne znajduj ące si ę w zasi ęgu administrowania nadle śnictwa. W ramach porozumienia zawartego pomi ędzy Dyrektorem Regionalnym Lasów Pa ństwowych w Gda ńsku, a Komendantem Wojewódzkim Pa ństwowej Stra ży Po żarnej w Gda ńsku, Nadle śnictwo Kaliska wyposa żyło Komend ę Powiatow ą Pa ństwowej Stra ży Po żarnej w Starogardzie Gda ńskim w dwie pilarki spalinowe. Nadle śnictwo Kaliska posiada map ę numeryczn ą, której jednym z elementów jest moduł przeciwpo żarowy. Po podaniu współrz ędnych z co najmniej dwóch wie ż obserwacyjnych otrzymuje si ę dokładn ą lokalizacj ę po żaru. Nadle śnictwo Ko ścierzyna zostało zakwalifikowane do II kategorii zagro żenia pożarowego. W minionym dziesi ęcioleciu było 26 po żarów lasu na powierzchni 2,42 ha. Straty wyniosły 4,57 ty ś. zł. Główne przyczyny powstania po żarów to:  nieostro żno ść osób wypoczywaj ących w lasach,  wypalanie traw w okresie wiosennym,  podpalenia. Pomimo niewielkiej ilo ści po żarów Nadle śnictwo podj ęło zadania inwestycyjne maj ące na celu popraw ę zabezpieczenia po żarowego terenów le śnych, tj.:  dostosowanie i oznakowanie sieci dróg le śnych do przejazdu specjalistycznych pojazdów p-po ż na terenie całego Nadle śnictwa,  modernizacj ę punktów czerpania wody,  zakup samochodu patrolowo-ga śniczego. W oparciu o corocznie uaktualniane plany ochrony p-po ż. wykonuje si ę:  obserwacj ę terenów le śnych z wie ż przeciwpo żarowych w leśnictwach Wdzydze i Strzelnica,  utrzymanie pasów przeciwpo żarowych,  prowadzenie dy żurów w PAD nadle śnictwa,  prowadzenie działalno ści propagandowej,  patrolowanie terenów le śnych przez ruchome patrole p-po ż.,  wspólne ćwiczenia operacyjne jednostek stra ży po żarnej i innych słu żb w pozorowanych akcjach gaszenia po żarów.

88 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

W sposób ci ągły prowadzona jest współpraca z PSP Ko ścierzyna oraz licznymi OSP. We współpracy z PSP, policj ą, stra żą gminn ą organizowane s ą wspólne patrole przeciwpo żarowe. Nadle śnictwo Lubichowo i Starogard podobnie jak w/w zaliczaj ą si ę do kategorii II stopnia zagro żenia po żarowego (zagro żenie średnie) 18 .

5.2 Powa żna awaria przemysłowa

Rysunek 9 Wybrane elementy stanu i zagro żeń środowiska w województwie Pomorskim.

Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie w pomorskim w 2007 r. WIO Ś w Gda ńsku.

Na terenie gmin b ędących udziałowcami Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. istnieje jedno źródło potencjalne nadzwyczajne zagro żenia środowiska, którym s ą zakłady magazynuj ące substancje niebezpieczne, do których zalicza się m.in.: Zakłady Farmaceutyczne „Polpharma” S.A. w Starogardzie Gda ńskim . Drog ę krajow ą nr 22 zaliczono do obszarów o przekroczeniu norm średniorocznego st ęż enia dwutlenku azotu. (ilustracja nr 31). Zgodnie z klasyfikacjami dyrektywy Rady

18 http://bazapozarow.ibles.pl.

89 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Unii Europejskiej SEVESO II, które znalazły swoje odzwierciedlenie w ustawie Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z pó źniejszymi zmianami) i w Rozporz ądzeniu Ministra Gospodarki z dnia 09 kwietnia z 2002r. w sprawie rodzajów i ilo ści substancji niebezpiecznych, których znajdowanie si ę w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwi ększonym ryzyku albo zakładu o du żym ryzyku wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej (Dz. U. z 2002 r., Nr 58, poz. 535 z pó źniejszymi zmianami). Zagro żenie dla środowiska na terenie gmin b ędących udziałowcami ZUOK „Stary Las” Sp. z o.o. mo że by ć zwi ązane z przewozem niebezpiecznych substancji do zakładów na tym terenie oraz tranzytem. Transport taki odbywa si ę głównie drog ą krajow ą nr 22 (łącz ąca Berlin z Królewcem, przecinaj ąca miejscowo ści Kaliska, Czarna Woda, Zblewo, Starogard Gda ński oraz niektóre drogi powiatowe). Znaczne ilo ści substancji niebezpiecznych s ą transportowane równie ż lini ą kolejow ą Gda ńsk- Bydgoszcz, która prowadzi równie ż relacje poci ągów komunikacji podmiejskiej (od 4 kursy/godz. w godzinach szczytu do ok. 1 kurs/godz. poza szczytem) i dotyczy to m.in.: amoniaku, chloru, benzyny i innych paliw. Mo żna przyj ąć , że w pasie 5km od linii kolejowej istnieje zagro żenie ska żenia. Do lokalnego ska żenia mo że równie ż doj ść w pobli żu stacji paliw, gdzie s ą gromadzone znaczne ilo ści etyliny i oleju nap ędowego. W obr ębie gmin znajduj ą si ę ok. 30 stacji, na terenie których są magazynowane ciecze palne w zbiornikach podziemnych. Zagro żenie po żarowe wyst ępuje tak że w s ąsiedztwie stacji dystrybucji gazu. Lokalnie zagro żenie ekologiczne mo że by ć spowodowane mechanicznym uszkodzeniem instalacji gazoci ągowej, która prowadzi przez tereny spółki w układzie podziemnym oraz sieci gazowej w Starogardzie Gda ńskim rozprowadzaj ącej gaz do poszczególnych odbiorców, np. podczas nierozwa żnego prowadzenia prac budowlanych, zakładania wodoci ągu, sieci kanalizacyjnej itp .

5.3 Biotechnologia i organizmy zmodyfikowane genetycznie

Biotechnologia jest dyscyplin ą nauk technicznych wykorzystuj ącą procesy biologiczne na skal ę przemysłow ą. Konwencja o ró żnorodno ści biologicznej, sporz ądzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 roku (Dz. U. z 2002 r., Nr 184, poz. 1532) podaje jedn ą z najszerszych definicji: „Biotechnologia oznacza zastosowanie technologiczne, które u żywa systemów biologicznych, organizmów żywych lub ich składników, żeby wytwarza ć lub modyfikowa ć produkty lub procesy w okre ślonym zastosowaniu.” Biotechnologie s ą w stosunku do tradycyjnych (chemicznych) znacznie mniej energochłonne, bezodpadowe lub niskoodpadowe, ta ńsze i wydajniejsze oraz cz ęsto mniej obci ąż aj ące środowisko, znajduj ą zastosowanie tak że w działalno ści słu żą cej ochronie środowiska (w oczyszczaniu ścieków, neutralizacji odpadów, w produkcji biogazu). Organizmy Modyfikowane Genetycznie (GMO) są to ro śliny lub zwierz ęta, które dzi ęki modyfikacji w ich genomie - materiale genetycznym - uzyskały nowe cechy. Modyfikacja genetyczna zwykle polega na wstawieniu nowego genu (co fizycznie jest fragmentem DNA) do genomu modyfikowanego organizmu. Jednak mo żna tak że i wycisza ć geny poprzez wprowadzenie komplementarnego genu koduj ącego tzw. nonsensowne RNA, czy te ż za pomoc ą kierowanej mutagenezy, wywoła ć mutacje w konkretnym genie, co

90 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017” mo że doprowadzi ć do jego inaktywacji (dokładnie inaktywacji produktu tego genu). Na świecie ma miejsce dynamiczny rozwój bada ń w zakresie in żynierii genetycznej i rozwój przemysłu opartego na biotechnologiach. Produkty nowoczesnej biotechnologii (organizmy genetycznie zmodyfikowane) coraz cz ęś ciej pojawiaj ą si ę na rynku, budz ąc wiele kontrowersji, szczególnie w odniesieniu do problematyki bezpiecze ństwa tych produktów dla zdrowia człowieka i ewentualnego ich wpływu na inne organizmy w środowisku. W zwi ązku z powy ższym zachodzi potrzeba dokonywania oceny stopnia zagro żenia tych produktów dla zdrowia ludzi i środowiska. Procedury i mechanizmy oceny ryzyka zwi ązanego z wykorzystywaniem genetycznie zmodyfikowanych organizmów s ą ci ągle doskonalone. W 2006 r. przyj ęto Ramowe Stanowisko Rz ądu RP dotycz ące GMO. Jest to dokument wyznaczaj ący kierunek działa ń dotycz ących GMO, na podstawie którego realizowana b ędzie w Polsce polityka w tym zakresie. Biotechnologie i rozwój przemysłu opartego na biotechnologiach daje nowe mo żliwo ści rozwoju. Korzystanie z osi ągni ęć biotechnologii zwi ązane mo że by ć jednak z nieznanym dot ąd zagro żeniem bezpiecze ństwa biologicznego. Najwa żniejsze problemy: − brak nadzoru nad wprowadzaniem GMO, − brak świadomo ści społecznej w zakresie biotechnologii i bezpieczeństwa biologicznego, − zagro żenie rodzimych gatunków ro ślin i zwierz ąt przez obce gatunki lub nowe organizmy wytworzone technikami transgenezy, − brak jednoznacznych regulacji prawnych w zakresie rozwi ąza ń systemowych dotycz ących ochrony środowiska, a zwłaszcza koegzystencji upraw ro ślin modyfikowanych i niemodyfikowanych .

91 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

6 EDUKACJA EKOLOGICZNA

Warunkiem koniecznym i niezb ędnym do realizacji celów zwi ązanych z ochron ą środowiska zgodn ą z zasad ą zrównowa żonego rozwoju jest dobrze zaplanowany, zorganizowany i realizowany proces powszechnej edukacji, obejmuj ący nie tylko dzieci i młodzie ż, ale te ż całe społecze ństwo. Edukacja ekologiczna zwana tak że edukacj ą środowiskow ą, to koncepcja kształcenia i wychowywania społecze ństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem my śle ć globalnie – działa ć lokalnie . Obejmuje ona wprowadzanie do programów szkół wszystkich szczebli tematyki z zakresu ochrony i kształtowania środowiska, umo żliwiaj ącej ł ączenie wiedzy przyrodniczej z postaw ą humanistyczn ą, tworzenie krajowych i mi ędzynarodowych systemów kształcenia specjalistów i kwalifikowanych pracowników dla ró żnych działów ochrony środowiska, nauczycieli ochrony środowiska, dokształcanie in żynierów i techników ró żnych specjalno ści oraz mened żerów gospodarki, a tak że powszechn ą edukacj ę szkoln ą i pozaszkoln ą. W potocznym rozumieniu s ą to wszelkie formy działalno ści skierowanej do społecze ństwa, ze szczególnym uwzgl ędnieniem dzieci i młodzie ży, które maj ą na celu wpływanie na poziom świadomo ści ekologicznej, propagowanie konkretnych zachowa ń korzystnych dla środowiska naturalnego, upowszechnianie wiedzy o przyrodzie. Działania te prowadzone s ą przez szkoły, przez specjalistyczne placówki edukacyjne zarówno publiczne jak i niepubliczne, a tak że przez liczne organizacje ekologiczne. Mo że przyjmowa ć ró żne formy: − kształcenie ustawiczne (wykłady, seminaria, rozdawanie ulotek i programy edukacyjne), − kształcenie dzieci i młodzie ży w zakresie ekologii, − zielone szkoły. Niestety istnieje moda na konsumpcyjny styl życia. Zauwa żalny jest brak my ślenia w kategoriach ponadlokalnych o problemach ochrony środowiska, w szczególno ści gospodarki odpadami i gospodarki wodno - ściekowej. Niejednokrotnie wi ąż e si ę to z niskim poziomem socjalnym społecze ństwa, a działania „ekologiczne”, to wci ąż działania kosztowne. Edukacja ekologiczna mieszka ńców spoczywa na barkach szkół, jednostek samorz ądu terytorialnego i trzeciego sektora. Edukacja ekologiczna obecna jest w formalnym systemie kształcenia od 2002 roku. Wprowadzona została prawnie poprzez Rozporz ądzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół . Rozporz ądzenie wprowadza edukacj ę ekologiczn ą w postaci oddzielnej ście żki edukacyjnej o charakterze wychowawczo - dydaktycznym pocz ąwszy od II etapu edukacyjnego (klasy IV-VI). Edukacja powinna by ć akceptowana i realizowana przez ogół nauczycieli, poprzez wła ściwe wykorzystanie tre ści ekologicznych zawartych w programach nauczania danego szczebla szkolnictwa. Tre ści zwi ązane z nauczaniem i wychowaniem pro środowiskowym nale ży prezentowa ć w sposób bardzo interesuj ący, aby w nast ępstwie uczyły one nowego podej ścia do problemów zwi ązanych z ekologi ą. Có ż daj ą najpi ękniejsze nawet tre ści werbalne, które nie rozbudzaj ą autentycznych potrzeb czynnego uczenia si ę i rozwi ązywania wysuwanych problemów. W edukacji ekologicznej ka żde dziecko powinno sta ć si ę 92 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017” aktywnym uczestnikiem, i umie ć współdecydowa ć o tym, czego i w jaki sposób si ę uczy ć. Przykładem do stworzenia systemu edukacji ekologicznej mo że by ć Narodowy Program Edukacji Ekologicznej , b ędący rozwini ęciem i konkretyzacj ą zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej . System edukacji ekologicznej powinien eliminowa ć działania pozorne i mało efektywne, propagowa ć za ś działania, które przyczyni ą si ę aby zachowa ć zdrowe środowisko oraz jego walory dla przyszłych pokole ń zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju. Główne cele Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej to: 1. Wdro żenie zalece ń Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej z uwzgl ędnieniem zmian zachodz ących w procesie reformowania Pa ństwa oraz integracji z Uni ą Europejsk ą; 2. Stworzenie mechanizmów pozwalaj ących sprosta ć wyzwaniom zwi ązanym z wdra żaniem idei i zasad rozwoju zrównowa żonego, pozwalaj ących kształtowa ć świadomo ść ekologiczn ą w warunkach demokratyzacji życia społecznego i wzrastaj ącej roli komunikacji społecznej; 3. Zwi ększenie efektywno ści edukacji ekologicznej przez promowanie najskuteczniejszych jej form i najwa żniejszych tre ści, wskazanie sposobów optymalnej alokacji środków finansowych, uporz ądkowanie przepływu informacji i decyzji z wykorzystuj ąc najlepsze krajowe i zagraniczne do świadczenia. Cele operacyjne Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej to: 1. Dokonanie kompleksowej, empirycznej diagnozy funkcjonowania edukacji ekologicznej w Polsce, ze szczególnym uwzgl ędnieniem jej źródeł, priorytetów i stosowanych w niej metod i procedur wdro żenia. 2. Dostarczenie informacji o optymalnym systemie edukacji ekologicznej w kraju i o warunkach dochodzenia do takiego systemu. 3. Wypełnienie zobowi ąza ń wynikaj ących z sygnowanych przez RP porozumie ń mi ędzynarodowych. 4. Inspirowanie potencjalnych podmiotów do tworzenia bran żowych, resortowych, regionalnych, lokalnych, instytucjonalnych oraz innych programów edukacji ekologicznej. 5. Stworzenie jednolitego dokumentu pozwalaj ącego monitorowa ć rozwój edukacji ekologicznej w Polsce w kontek ście oczekiwa ń społecznych i mo żliwo ści realizacyjnych. Zgodnie z zapisami Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej wyró żniono nast ępuj ące trzy sfery implementacji zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej: 1. Edukacja formalna to zorganizowany system kształcenia zgodny z okre ślonymi zasadami sformułowanymi w odpowiednich aktach prawnych (ustawy i rozporz ądzenia). Polski system edukacji formalnej obejmuje system o światy i szkolnictwa wy ższego. 2. Ekologiczn ą świadomo ść społeczn ą mo żemy określi ć jako stan wiedzy, pogl ądów i wyobra żeń ludzi o środowisku przyrodniczym, jego antropogennym obci ąż eniu, stopniu wyeksploatowania, zagro żeniach i ochronie, w tym tak że stan wiedzy o sposobach i instrumentach sterowania, użytkowania i ochrony środowiska. Świadomo ść ta kształtowana jest przede wszystkim przez organizacje pa ństwowe, społeczne (Pozarz ądowe Organizacje Społeczne - POS) oraz media. 3. Szkolenia to zinstytucjonalizowane formy przekazywania wiedzy i umiej ętno ści dla okre ślonej grupy zawodowej lub społecznej słu żą ce podnoszeniu kwalifikacji niezb ędnych zarówno w życiu zawodowym, działalno ści społecznej jak i dla potrzeb indywidualnych. 93 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Trzy wyodr ębnione sfery edukacji ekologicznej w chwili obecnej s ą ze sob ą do ść lu źno powi ązane i nie stymuluj ą si ę wzajemnie, st ąd te ż efektywno ść edukacji ukierunkowanej na propagowanie idei i zasad rozwoju zrównowa żonego jest niewielka. Edukacja ekologiczna nie ogranicza form stosowanych przy jej realizacji. Warunek atrakcyjno ści, niezb ędny w procesie przebudowy postaw i utrwalania dobrych nawyków ka że stosowa ć mo żliwie bogat ą gam ę stymulatorów. Planowane formy edukacji ekologicznej to: akcje, festiwale, świ ęta, manifestacje oraz inne imprezy uliczne, protesty, interpelacje i procedury odwoławcze, aukcje, festyny, happeningi, pokazy i zloty, olimpiady, targi, wystawy i dni otwarte w miejscach (instytucjach) zwi ązanych z ekologi ą, wycieczki, turystyka kwalifikowana, ście żki dydaktyczne i przyrodnicze, publikacje, strony internetowe .

94 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

7 ZARZ ĄDZANIE ŚRODOWISKIEM I INSTRUMENTY OCHRONY

Proces zarz ądzania obejmuje nast ępuj ące czynno ści: planowanie, organizowanie, decydowanie, motywowanie, kontrolowanie. W ka żdym systemie zarz ądzania mo żna wyodr ębni ć sfer ę procesów realnych i sfer ę regulacji. Sfera procesów realnych obejmuje działalno ść człowieka skierowan ą bezpo średnio na podmioty materialne i przekształcenie materii, a sfera regulacji – cało ść procesów informacyjnych, my ślowych i decyzyjnych, podejmowanych z my ślą o kształtowaniu systemu sfery realnej. W Polsce zarz ądzanie środowiskiem funkcjonuje na 4 poziomach: centralnym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Podział kompetencji stanowi du żą uci ąż liwo ść zarówno dla administracji publicznej, jak i dla wszystkich stron bior ących udział w działaniach podejmowanych na rzecz ochrony środowiska. Struktura organizacyjna ochrony środowiska nie ma charakteru hierarchicznego. Składaj ą si ę na ni ą odr ębne i niezale żne od siebie organy rz ądowe i samorz ądowe, a dany szczebel administracji realizuje w zasadzie tylko te zadania, których nie mo żna realizowa ć na szczeblu ni ższym. Do organów ochrony środowiska nale żą :  Organy decyzyjne pa ństwa: Sejm wraz z Senatem i Prezydentem oraz Rada Ministrów.  Centralne organy administracji pa ństwowej: premier, ministrowie, w szczególno ści Minister Środowiska i kierownicy urz ędów centralnych, ministerstwa i urz ędy centralne. Minister Środowiska – odpowiedzialny za realizacj ę Polityki ekologicznej pa ństwa, konwencji mi ędzynarodowych, przygotowanie projektów ustaw ekologicznych i rozporz ądze ń wykonawczych.  Terenowe organy administracji rz ądowej: wojewodowie i urz ędy wojewódzkie. Wojewoda –obejmuje ochron ą konserwatorsk ą cenne formy ochrony przyrody, realizuje zadania z zakresu łowiectwa, nadzoru nad lasami prywatnymi.  Samorz ądy terytorialne: gminne, powiatowe, wojewódzkie. Samorz ąd Województwa dysponuje kompetencjami o charakterze strategicznym: ustala strategi ę rozwoju województwa, polityk ę przestrzenn ą w postaci planu zagospodarowania przestrzennego, a tak że wojewódzkie programy. Z mocy prawa głównymi wykonawcami programu s ą wi ęc Marszałek i Zarz ąd Województwa . Współdziałaj ą w jego realizacji z administracj ą rz ądow ą, a w szczególno ści z Wojewod ą i podległymi mu słu żbami zespolonymi, innymi organami administracji publicznej oraz samorz ądami powiatowymi i gminnymi. Marszałek Województwa – zajmuje si ę egzekwowaniem opłat z tytułu gospodarczego korzystania ze środowiska i ich redystrybucj ą na rzecz funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej; prowadzi tak że baz ę danych o emisjach substancji, wytwarzanych odpadach, pobranej ilo ści wody w województwie. Jest organem w zakresie melioracji wodnych. Sejmik - uchwala wojewódzki plan zagospodarowania przestrzennego, strategi ę rozwoju województwa, program ochrony środowiska i plan gospodarki odpadami. Starosta – główny decydent w ochronie środowiska, wydaj ący decyzje dla niektórych przedsi ęwzi ęć , które s ą klasyfikowane jako przedsi ęwzi ęcia mog ące znacz ąco oddziaływa ć na środowisko zał ącznik nr 5, sprawuj ący nadzór nad lasami nie stanowi ącymi własno ści Skarbu Pa ństwa, spółkami wodnymi, racjonaln ą gospodark ą łowieck ą, ochron ą przyrody, realizuj ący zadania z zakresu edukacji ekologicznej. Rada Powiatu - uchwala Program ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami, co 2 lata 95 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017” analizuje raporty z realizacji Programu ochrony środowiska i planu gospodarki odpadami , ustanawia obszary ograniczonego u żytkowania wokół niektórych instalacji (składowiska odpadów komunalnych, kompostowni, oczyszczalni ścieków, tras komunikacyjnych, linii i stacji elektroenergetycznych oraz instalacji radiokomunikacyjnej, radionawigacyjnej i radiolokacyjnej), wyra ża zgod ę na powołanie społecznej stra ży rybackiej. Wójt, burmistrz, prezydent miasta - rozpatruj ą sprawy zwi ązane z korzystaniem ze środowiska przez osoby fizyczne nie b ędące przedsi ębiorcami, wycinaniem drzew, krzewów, utrzymaniem zieleni, realizuj ą uchwały rad gmin w sprawie utrzymania czysto ści i porz ądku w gminach, zaopatrzenia w wod ę, ciepło, energi ę, odprowadzenia ścieków, systemu zbierania odpadów komunalnych, realizacji postanowie ń planu zagospodarowania przestrzennego gminy. Rada Gminy – uchwala miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, uchwala bud żet gminy, uchwala plany gospodarcze i rozwojowe mikroregionu, ustala zakres działa ń jednostek pomocniczych, uchwala podatki i opłaty lokalne, w tym np.: stawki za usuwanie i unieszkodliwianie odpadów, czy podejmuje decyzji odno śnie współpracy z innymi jednostkami, jak np.: utworzenie zwi ązku gmin.  Jednostki gospodarcze (produkcyjne i usługowe) Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska – wykonuje kontrole przestrzegania wymogów ochrony środowiska przez wszystkich korzystaj ących ze środowiska, bada i ocenia stan środowiska (monitoring środowiska), wymierza kary za nieprzestrzeganie wymogów ochrony środowiska, prowadzi działania zapobiegające nadzwyczajnym zagro żeniom środowiska. Zadania z ochrony środowiska niejednokrotnie s ą tak że realizowane przez stowarzyszenia i zwi ązki gmin, powołane np. w celu wspólnej gospodarki odpadami. Podział kompetencji w zakresie ochrony środowiska nakłada na wszystkie szczeble samorz ądu i organów rz ądowych obowi ązek wzajemnego informowania si ę i uzgadniania. Nale ży podkre śli ć wzmocnienie relacji i wpływu organów samorz ądowych na działanie Inspekcji Ochrony Środowiska oraz uprawnienia kontrolne organów samorz ądowych. Do instrumentów prawnych ochrony środowiska nale żą : 1. Pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia: − zintegrowane, − na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, − na emitowanie hałasu do środowiska, − na emitowanie pól elektromagnetycznych, − na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, − na pobór wody, − na wytwarzanie odpadów. 2. Zezwolenia mi ędzy innymi na: − przewóz lub wywóz odpadów niebezpiecznych za granic ę, − odzysk, unieszkodliwianie i transport odpadów, − przewo żenie przez granic ę pa ństwa okre ślonych ro ślin i zwierz ąt.

96 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

3. Oceny mi ędzy innymi: − jako ści powietrza, − jako ści wód powierzchniowych i podziemnych, − stanu akustycznego środowiska, − pól elektromagnetycznych w środowisku. 4. Rejestry terenów, na których, mi ędzy innymi: − stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych, − stwierdzono przekroczenie standardów jako ści gleby, − wyst ępuj ą rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, parki narodowe. 5. Raporty mi ędzy innymi: − bezpiecze ństwa, − o oddziaływaniu na środowisko. 6. Zgody mi ędzy innymi: − na przeznaczenie gruntów rolnych na cele nierolnicze, − na gospodarcze wykorzystanie odpadów. 7. Decyzje, w tym koncesje wydane na podstawie Prawa geologicznego i górniczego; pozwolenia wodnoprawne, wykorzystanie odpadów, 8. Zgłoszenia, np. powa żnych awarii do GIO Ś, 9. Informacje np. o środowisku, dotycz ące zanieczyszczenia powietrza, 10. Programy mi ędzy innymi: − ochrony powietrza, − zalesie ń, − ochrony środowiska przed hałasem. 11. Plany mi ędzy innymi: − gospodarki odpadami, − działa ń, sporz ądzane w przypadku ryzyka wyst ępowania przekrocze ń dopuszczalnych lub alarmowych poziomów substancji w powietrzu, − gospodarowania wodami dorzecza, − zewn ętrzne plany ratownicze, − ochrony przeciwpowodziowej. Do instrumentów strukturalnych umo żliwiaj ących realizacj ę Programu Ochrony Środowiska nale żą : − plan zagospodarowania przestrzennego, − programy obszarowe realizuj ące ró żne cele ekologiczne, − strategie sektorowe (które powinny równie ż spełnia ć wymogi ochrony środowiska) .

97 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

8 ZAŁO ŻENIA WYJ ŚCIOWE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

8.1 Cele i zasady Polityki Ekologicznej Państwa “Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016” została sporz ądzona jako realizacja ustale ń ustawy Prawo ochrony środowiska 19 . Ustawa ta w art.13- 16 wprowadziła nowe zasady krajowej polityki ekologicznej, w tym obowi ązek jej sporz ądzania i aktualizowania co 4 lata. W 1990 r. powstał pierwszy dokument „Polityka Ekologiczna Państwa”, przyj ęty przez Rad ę Ministrów, a nast ępnie w 1991 r. zaakceptowany przez Sejm i Senat RP. W dniu 8 maja 2003r. Sejm RP przyj ął dokument ”Polityka Ekologiczna Pa ństwa na lata 2003-2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007-2010" będący uszczegółowieniem “II Polityki ekologicznej Pa ństwa” z 2000r. Opracowanie, okre ślaj ące kierunki polityki ekologicznej na lata 2009- 2012, nale ży traktowa ć jako wypełnienie obowi ązku aktualizacji “Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2014", a wi ęc odniesienia jej celów i niezb ędnych działa ń do aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej oraz stanu środowiska. Potrzeba tej aktualizacji wynikała te ż z uzyskania przez Polsk ę członkostwa w Unii Europejskiej. Stwarza to, z jednej strony, szans ę szybkiego rozwi ązania wielu problemów ochrony środowiska i poprawy jako ści życia mieszka ńców, przykładowo poprzez mo żliwo ść korzystania ze środków finansowych UE, z drugiej strony oznacza konieczno ść spełnienia wymaga ń wynikaj ących z Traktatu Akcesyjnego oraz osi ągania celów wspólnotowej polityki ekologicznej. Polityka Ekologiczna Pa ństwa na lata 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016” bierze pod uwag ę te zobowi ązania. Dlatego przy jej opracowywaniu uwzgl ędniono nie tylko strategiczne i programowe dokumenty rz ądu Rzeczpospolitej Polskiej, ale tak że Wspólnoty Europejskiej. Polska polityka ekologiczna opiera si ę na konstytucyjnej zasadzie zrównowa żonego rozwoju, dlatego jej zalecenia musz ą by ć uwzgl ędniane we wszystkich dokumentach strategicznych oraz programach, których realizacja mo że mie ć wpływ na stan środowiska. W praktyce oznacza to, że wiele jej celów b ędzie osi ągane tylko wtedy i w takim zakresie, w jakim zostały one uwzgl ędnione w tych strategiach. Nakłada to na wszystkie instytucje publiczne obowi ązek dbało ści o stan środowiska, co jest zgodne z wymaganiami art. 74 Konstytucji RP 20 . Ustawa Prawo ochrony środowiska w art. 13 stwierdza, że polityka ekologiczna pa ństwa ma na celu stworzenie warunków niezb ędnych do realizacji ochrony środowiska. We współczesnym świecie oznacza to przede wszystkim, że polityka ta powinna by ć elementem równowa żenia rozwoju kraju i harmonizowania z celami ochrony środowiska celów gospodarczych i społecznych. Oznacza to tak że, że realizacja polityki ekologicznej pa ństwa w coraz wi ększym stopniu powinna dokonywa ć si ę poprzez zmiany modelu produkcji i konsumpcji, zmniejszanie materiałochłonno ści, wodochłonno ści i energochłonno ści gospodarki oraz stosowanie najlepszych dost ępnych technik i dobrych

19 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2006 r. Nr 129, poz 902) zwana dalej Ustaw ą Prawo ochrony środowiska lub Ustaw ą PO Ś 20 Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483). 98 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017” praktyk gospodarowania, a dopiero w dalszej kolejności poprzez typowo ochronne, tradycyjne działania takie jak oczyszczanie gazów odlotowych i ścieków, unieszkodliwianie odpadów. Oznacza to równie ż, że aspekty ekologiczne powinny by ć obligatoryjnie wł ączane do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach gospodarowania, a tak że do strategii i programów rozwoju na szczeblu regionalnym i lokalnym. Nadrz ędn ą warto ści ą w polityce ekologicznej pa ństwa jest człowiek, co oznacza, że zdrowie społecze ństwa, komfort środowiska, w którym żyj ą i pracuj ą ludzie, życie obywatela s ą głównym kryterium realizacji polityki ekologicznej na ka żdym szczeblu. Polityka ekologiczna pa ństwa ma słu żyć zaspokojeniu rosn ących potrzeb człowieka. Wiod ącą zasad ą polityki ekologicznej pa ństwa jest przyj ęta w Konstytucji RP zasada zrównowa żonego rozwoju, która uzyskała prawo obywatelstwa w śród społecze ństw świata w wyniku Konferencji Narodów Zjednoczonych w Rio de Janeiro w 1992 r. Istot ą zrównowa żonego rozwoju jest równorz ędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych. Wła ściwemu osi ąganiu celów polityki ekologicznej sprzyja przestrzeganie nast ępuj ących zasad: ⇒⇒⇒ Zasada równorz ędno ści polityki ekologicznej, gospodarczej i społecznej; ⇒⇒⇒ Zasada integralno ści polityki ekologicznej z ka żdą wyodr ębnion ą polityk ą sektorow ą w skali pa ństwa z polityka mi ędzynarodow ą, (uwzgl ędnienie celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi); ⇒⇒⇒ Zasada równego dost ępu do środowiska przyrodniczego i jednakowego obowi ązku jego ochrony; ⇒⇒⇒ Zasada „zanieczyszczaj ący płaci” (odpowiedzialno ść za skutki zanieczyszczenia i stwarzania zagro żeń ponosi jednostka u żytkuj ąca zasoby środowiska); ⇒⇒⇒ Zasada uspołecznienia przez stworzenie warunków do uczestnictwa obywateli; ⇒⇒⇒ Zasada ekonomizacji polityki ekologicznej, czyli osi ągania postawionych celów minimalnym nakładem sił i środków; ⇒⇒⇒ Zasada przezorno ści (podwojenie działa ń, gdy pojawia si ę uzasadnione prawdopodobie ństwo wyst ąpienia problemu); ⇒⇒⇒ Zasada prewencji (podejmowanie działa ń zabezpieczaj ących na wszystkich etapach realizacji przedsi ęwzi ęć ); ⇒⇒⇒ Zasada stosowania najlepszych dost ępnych technik (BAT); ⇒⇒⇒ Zasada subsydiarno ści (stopniowe przekazywanie kompetencji i uprawnie ń na ni ższych szczeblach zarz ądzania środowiskiem). Kieruj ąc si ę potrzeb ą wypracowania jasnych i czytelnych zasad oceny zgodno ści regionalnych lokalnych programów ochrony środowiska z polityk ą ekologiczn ą pa ństwa, w “III Polityce ekologicznej Pa ństwa” zachowano podobn ą struktur ę dokumentu jak w przypadku " Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2003-2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007-2010". Wprowadzone zmiany to: • dodanie rozdziału zawieraj ącego wst ępn ą diagnoz ę rozwoju polityki ekologicznej, • dodatnie rozdziału zawieraj ącego priorytety i cele polityki ekologicznej na lata 2007- 2010,

99 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

• uwzgl ędnienie w szerszym zakresie zagadnie ń uj ętych w Konwencji klimatycznej i w Protokole z Kioto, co wynika z faktu, że polityka ochrony klimatu uzyskała w ostatnich latach najwy ższy priorytet w świecie, a problemy z ni ą zwi ązane nabrały istotnego znaczenia nie tylko dla ochrony środowiska, ale równie ż dla działalno ści gospodarczej i społecznej. Natomiast w odniesieniu do rozdziałów 3- 6 utrzymano ich struktur ę podobn ą jak w poprzedniej Polityce... wprowadzaj ąc jedynie małe poprawki maj ące na celu ułatwienie posługiwania si ę tym dokumentem. Niektóre kwestie (m.in. wzmocnienie instytucjonalne, współpraca z zagranic ą), uj ęte poprzednio odr ębnie, obecnie zostały uwzgl ędnione w ramach poszczególnych zagadnie ń. Jako osobny rozdział (nr 7) wydzielono natomiast problematyk ę ochrony klimatu Cele polityki ekologicznej pa ństwa: Nadrz ędnym, strategicznym celem polityki ekologicznej pa ństwa jest zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego kraju (mieszka ńców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) i tworzenie podstaw do zrównowa żonego rozwoju społeczno . gospodarczego. Realizacja tego celu osi ągana b ędzie poprzez niezb ędne działania organizacyjne, inwestycyjne (w tym wdra żanie postanowie ń Traktatu Akcesyjnego), tworzenie regulacji dotycz ących zakresu korzystania ze środowiska i reglamentowania poziomu tego wykorzystania w najwa żniejszych obszarach ochrony środowiska. St ąd celami realizacyjnymi Polityki ekologicznej s ą: 1) Wzmacnianie systemu zarz ądzania ochron ą środowiska 2) Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody 3) Zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii 4) Dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego dla ochrony zdrowia mieszka ńców Polski 5) Ochrona klimatu 1) Wzmacnianie systemu zarz ądzania ochron ą środowiska • Przegl ąd prawa z punktu widzenia jego zgodno ści z przepisami UE, jego udoskonalenie i uproszczenie oraz koordynacja działa ń w tym zakresie, • zapewnienie integracji celów ochrony środowiska i priorytetów polityki ekologicznej ze strategiami rozwoju ró żnych sektorów gospodarki, • prowadzenie edukacji ekologicznej dla zapewnienia akceptacji społecznej dla podejmowanych programów ochrony środowiska, • zapewnienie pełniejszego wykorzystania sił rynkowych dla ochrony środowiska, likwidacja bł ędnych sygnałów ekonomicznych (m.in. antyekologicznych subsydiów), • wspieranie zmian w systemie podatkowym stymuluj ącym działania po żą dane z punktu widzenia ochrony środowiska, • promocja przyjaznych środowisku postaw konsumenckich, • wspieranie aktywno ści podmiotów gospodarczych wdra żaj ących systemy zarz ądzania środowiskowego, • wzmocnienie roli planowania przestrzennego jako instrumentu ochrony środowiska,

100 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

• wspieranie bada ń naukowych dotycz ących ochrony środowiska i racjonalnego wykorzystywania jego zasobów, • wprowadzenie pełnej odpowiedzialno ści sprawcy za szkody w środowisku jako elementu realizacji zasady zanieczyszczaj ący płaci, • zagwarantowanie wystarczaj ącego strumienia finansowego na działania zapewniaj ące realizacj ę celów polityki ekologicznej, rozwój instrumentów wspieraj ących te działania, • zainicjowanie prac dla szerszego uwzgl ędniania w kosztach produkcji kosztów zewn ętrznych. 2) Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody • wzmacnianie krajowego systemu obszarów chronionych, • weryfikacja i uporz ądkowanie systemu obszarów chronionych w ramach sieci NATURA 2000, • stworzenie skutecznych mechanizmów ochrony zasobów i walorów przyrodniczych oraz krajobrazowych poza terenami chronionymi, • ochrona terenów wodno- błotnych, • odtworzenie zniszczonych ekosystemów i siedlisk, odbudowa zagro żonych gatunków ro ślin, zwierz ąt i grzybów, • wzmocnienie ochrony ró żnorodno ści biologicznej zarówno in situ jak i ex situ , • kontynuacja prac zmierzaj ących do wzrostu lesisto ści kraju (docelowo do 30% pow. kraju), • wspieranie rozwoju wielofunkcyjnej gospodarki le śnej, • kontynuacja prac przy rekultywacji terenów zdegradowanych, • wspieranie programów rolniczych zapewniaj ących zrównowa żone korzystanie z gleb (rolnictwo ekologiczne i zrównowa żone, programy rolno- środowiskowe), • poszukiwanie substytutów zasobów nieodnawialnych i wspieranie ich stosowania w gospodarce, • wzrost racjonalno ści wykorzystania zasobów kopalin, • wzmacnianie bezpiecze ństwa biologicznego w odniesieniu do GMO. 3) Zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii • wdra żanie zasady decouplingu- rozdzielenia zale żno ści wielko ści emisji od rozwoju gospodarczego, • zmniejszenie zu życia energii na jednostk ę PKB (w 2014 o 15% w stosunku do 2005 roku), • wprowadzanie wska źników zu życia surowców, wody i energii na jednostk ę produktu w poszczególnych sektorach gospodarki, • wspieranie programów efektywnego wykorzystania wody w przemy śle, w tym zamkni ętych jej obiegów, • osi ągni ęcie 7,5 % udziału energii wytwarzanej ze źródeł odnawialnych zarówno w bilansie zu życia energii pierwotnej w 2010 roku, jak i takiego samego udziału tych źródeł w produkcji energii elektrycznej, 101 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

• uzyskanie 5,75 % udziału biokomponentów w zu życiu paliw płynnych w 2010 roku, opracowanie i wdra żanie planów gospodarowania wodami na obszarach wydzielonych dorzeczy oraz programów działa ń dla osi ągni ęcia dobrego stanu wód w 2015 roku, • opracowanie i wdra żanie planów ochrony przeciwpowodziowej oraz zapobiegania skutkom suszy. 4) Dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego dla ochrony zdrowia mieszka ńców Polski • zmniejszanie ładunku zanieczyszcze ń odprowadzanego do wód przez modernizacj ę istniej ących i budow ę nowych oczyszczalni ścieków, • zako ńczenie programu budowy kanalizacji i oczyszczalni ścieków z podwy ższonym usuwaniem biogenów w aglomeracjach powy żej 15 000 RLM, • zako ńczenie programu budowy oczyszczalni ścieków w zakładach sektora rolno . spo żywczego, • zmniejszanie potrzeb transportowych i ograniczanie emisji ze środków transportu jako elementu poprawy jako ści powietrza na terenach zurbanizowanych, • realizacja programów ograniczenia wielko ści emisji do powietrza ze źródeł przemysłowych i komunalnych, • ograniczenie emisji z du żych źródeł spalania energetycznego, • wspieranie działa ń maj ących na celu unikanie wytwarzania odpadów i zapewniaj ących bezpieczne dla środowiska ich unieszkodliwianie, podniesienie poziomu odzysku odpadów komunalnych do 10 % w 2010 roku, • ograniczanie zagro żenia dla zdrowia ludzi i jako ści środowiska spowodowanego stosowaniem substancji chemicznych, • wycofywanie z obrotu i stosowania substancji niszcz ących warstw ę ozonow ą, • zapobieganie ryzyku powstania powa żnych awarii przemysłowych przez wzmacnianie kontroli nad instalacjami stwarzaj ącymi takie ryzyko, • wspieranie działa ń maj ących na celu ograniczanie uci ąż liwo ści hałasu, • ochrona ludzi i środowiska przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, • prowadzenie skutecznego nadzoru nad wykorzystywaniem źródeł promieniowania jonizuj ącego.

Ochrona klimatu • spełnienie wymaga ń Protokołu z Kioto, • wykorzystanie lasów jako pochłaniaczy gazów cieplarnianych, • dalsza redukcja emisji gazów cieplarnianych ze wszystkich sektorów gospodarki, • wspieranie sektorowych działa ń prowadz ących do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych lub • zwi ększaj ących ilo ść wi ązanego w ęgla,

102 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

• podj ęcie działa ń instytucjonalnych pozwalaj ących na korzystanie z mechanizmów elastyczno ści Protokołu z Kioto, • rozpocz ęcie analiz dotycz ących potrzeb i mo żliwo ści wdra żania działa ń adaptacyjnych w sektorach szczególnie wra żliwych na skutki zmiany klimatu, • stworzenie warunków instytucjonalnych pozwalaj ących na aktywne współtworzenie wspólnotowej polityki klimatycznej, w tym przyj ęcia zobowi ąza ń na okres po roku 2012. • Szczegółowy opis kierunków działa ń, które b ędą podejmowane w latach 2007 . 2010 dla zapewnienia realizacji ww. priorytetów i zada ń przedstawiono w rozdziałach 3 - 7.

8.2 Zało żenia wyj ściowe Programu Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2007 – 2010 z uwzgl ędnieniem 20011- 2014.

W dniu 24 wrze śnia 2007 r. Sejmik Województwa Pomorskiego w Gda ńsku uchwalił "Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2007 - 2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy 2011 – 2014, którego cz ęść stanowi Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Pomorskiego 2010" (Uchwała Nr 191/XII/07). Dokument jest aktualizacj ą "Programu Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2003 - 2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007 - 2010 oraz Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Pomorskiego" , przyj ętego przez Sejmik w 2003 roku Uchwał ą Nr 153/XIII/03. Wojewódzki Program ochrony Środowiska słu ży realizacji polityki ekologicznej pa ństwa w skali regionalnej. W dokumencie przedstawiono syntetyczn ą ocen ę realizacji dotychczasowej polityki ekologicznej województwa zapisanej w PO Ś na lata 2003 - 2006, wskazano równie ż utrzymuj ące si ę nadal problemy ekologiczne. Priorytety ekologiczne pa ństwa oraz wyliczone w dokumencie najwa żniejsze problemy ekologiczne województwa (ponad 20, w tym równie ż w sferze zarz ądzania i monitoringu środowiska), a tak że główne konflikty o dost ęp do środowiska, stanowiły punkt wyj ścia do formułowania celów i kierunków działa ń aktualizowanego Programu. Strategiczna cz ęść dokumentu zawiera cele: perspektywiczne (4), średniookresowe (21), priorytetowe (7) oraz szeroki zestaw kierunków działa ń i działania. Zapisy kierunków działa ń poprzedzono krótkimi charakterystykami stanu i problemów środowiska oraz wybranych uwarunkowa ń wynikaj ących z przepisów prawa. Cele perspektywistyczne w dokumencie nawi ązuj ą do priorytetów VI Wspólnotowego Programu Działa ń w zakresie środowiska naturalnego oraz Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2007- 10 z perspektyw ą 2011-14 oraz misji Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego, maj ą charakter stałych dąż eń i perspektyw ę osi ągni ęcia poza rokiem 2014. Uszeregowano je w kolejno ści odpowiadaj ącej randze problemów ekologicznych regionu: • Środowisko dla zdrowia- dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego, • Wzmocnienie systemu zarz ądzania środowiskiem oraz podniesienie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa,

103 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

• Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystywanie zasobów przyrody, • Zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii.

PRIORYTET I Środowisko dla zdrowia – dalsza poprawa jako ści środowiskowej i bezpiecze ństwa ekologicznego Główne cele średniookresowe: 1) Identyfikacja środowiska zagro żeń zdrowia, zahamowania ich narastania oraz minimalizacja powodowanych przez nie skutków; 2) Osi ągni ęcie i utrzymanie dobrego stanu wód podziemnych i powierzchniowych, w tym wód przybrze żnych:  wyposa żenie w zbiorcze systemy kanalizacji sanitarnej o oczyszczalnie ścieków z podwy ższonym usuwaniem miogenów wszystkich aglomeracji o wielko ści powy żej 15 000 RLM;  Eliminacja zrzutów substancji priorytetowych i szczególnie szkodliwych dla środowiska naturalnego; 3) Poprawa warunków zdrowotnych poprzez osi ągni ęcie i utrzymywanie standardów jako ści powietrza:  Redukcja emisji z obiektów energetycznych spalania i spełnienia standardów emisyjnych z instalacji, wymaganych przepisami prawa; 4) Budowa systemu gospodarki odpadami, który w pełni realizuje zasad ę zapobiegania i minimalizacji ilo ści wytwarzanych odpadów, zapewnia wysoki stopie ń ich odzysku oraz bezpieczne dla środowiska unieszkodliwianie:  Zamkni ęcie do ko ńca 2009 r. wszystkich składowisk nie spełniaj ących standardów Unii Europejskiej; Zdecydowane przeciwdziałania porzucaniu odpadów w środowisku i „dzikim składowiskom”;  Obj ęcie do ko ńca 2009 r. wszystkich mieszka ńców zorganizowanym systemem odbierania i systemem selektywnego zbierania niebezpiecznych odpadów; Skuteczne rozwi ązanie problemu odpadów niebezpiecznych; 5) Ochrona mieszka ńców województwa i ich mienia przed zagro żeniami naturalnymi i skutkami katastrof naturalnych 21 ; 6) Zmniejszenie ryzyka wyst ąpienia powa żnej awarii z udziałem substancji niebezpiecznych, a w przypadku jej wyst ąpienia eliminacja i ograniczenie jej skutków dla mieszka ńców i środowiska 22 :  Ochrona mieszka ńców województwa przed hałasem zagra żaj ącym zdrowiu lub jako ści życia23 ;  Sporz ądzenie map akustycznych i programów ochrony środowiska przed hałasem; 7) Ochrona mieszka ńców województwa przed szkodliwymi oddziaływaniem pól

21 Cel realizuje zapisy zawarte w p.5.3. i 7.2. Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2007- 2010 … 22 Cel realizuje zapisy zawarte w p.6.5 i 6.7. Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2007- … 23 Cel realizuje zapisy zawarte w p.6.8. Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2007- 2010 … 104 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

elektromagnetycznych 24 ; PRIORYTET II Wzmocnienie systemu zarz ądzania środowiskiem oraz podniesienie świadomości ekologicznej społecze ństwa Główne cele średniookresowe: 1) Wykształcenie u mieszka ńców województwa pomorskiego postaw i nawyków proekologicznych oraz poczucia odpowiedzialno ści za stan środowiska 25 ; 2) Rozwój świadomego uczestnictwa społecznego w podejmowaniu decyzji zwi ązanych z wykorzystaniem zasobów środowiska 26 ; 3) Stworzenie skutecznego systemu prawnych, ekonomicznych i finansowych instrumentów polityki ekologicznej zapewniaj ących efektywne realizowanie jej celów 27 :  Zapewnienie właściwego miejsca problematyce ekologicznej oraz prawidłowe formułowanie celów ekologicznych we wszystkich dokumentach planowania strategicznego i przestrzennego powstaj ących w regionie oraz sporz ądzania w post ępowaniu z udziałem społecze ństwa rzetelnej oceny skutków ekologicznych ich realizacji 28 ; 4) aktywizacja rynku do działań na rzecz środowiska 29 , zwi ększenie roli ekoinnowacyjno ści w procesie rozwoju regionu; PRIORYTET III- Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody Główne cele średniookresowe: 1) Ochrona ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazowej, po wstrzymywanie procesu jej utraty oraz poprawa spójno ści systemu obszarów chronionych ze szczególnym uwzgl ędnieniem obszarów Natura 2000 30 ; 2) Racjonalizacja wykorzystania zasobów wód podziemnych, ochrona głównych zbiorników wód podziemnych stanowi ących wa żne źródło zaopatrzenia ludno ści w wod ę31 ; 3) Zwi ększenie powierzchni i zasobów le śnych regionu oraz wzrost ich ró żnorodno ści biologicznej 32 ; 4) Zachowanie wysokich walorów ekologicznych obszarów rolniczych 33 ; 5) Zrównowa żone u żytkowanie zasobów kopalin, zminimalizowanie niekorzystnych skutków ich eksploatacji oraz eliminacja nielegalnego wydobycia34 ; PRIORYTET IV- Zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii Główne cele średniookresowe: 1) Wzrost efektywno ści wykorzystania surowców, ze szczególnym uwzgl ędnieniem zasobów wodnych

24 Cel realizuje zapisy zawarte w p.6.10. Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2007- 2010 … 25 Cel realizuje zapisy zawarte w p.3.5. Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2007- 2010 … 26 Cel realizuje zapisy zawarte w p.3.5. Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2007- 2010 … 27 Cel realizuje zapisy zawarte w p.3.3;3.4;3.7;3.8. Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2007- 2010 … 28 Cel realizuje zapisy zawarte w p.3.1. i 3.7. Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2007- 2010 … 29 Cel realizuje zapisy zawarte w p.3.2. Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2007- 2010 … 30 Cel realizuje zapisy zawarte w p.4.1. Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2007- 2010 … 31 Cel realizuje zapisy zawarte w p.4.4. i 6.2. Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2007- 2010 … 32 Cel realizuje zapisy zawarte w p.4.2. Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2007- 2010 … 33 Cel realizuje zapisy zawarte w p.4.3. i 6.5. Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2007- 2010 … 34 Cel realizuje zapisy zawarte w p.4.4 i cz ęś ciowo 4.3. Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2007- 2010 … 105 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

i surowców energetycznych wykorzystywanych w gospodarce 35 ; 2) Promocja i wspieranie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych 36 ; 3) Zapobieganie i ograniczenie powstawania odpadów u źródła, a tak że zmniejszenie ich negatywnego oddziaływania na środowisko 37 ; 4) Wdra żanie zrównowa żonego zarz ądzania zasobami wodnymi w regionach wodnych, ograniczaj ącego prawdopodobie ństwo wyst ąpienia powodzi i ochron ę przed skutkami suszy 38 . 8.3 Zało żenia wyj ściowe Programu Ochrony Środowiska Powiatu Starogardzkiego Naczeln ą zasad ą przyj ętą w przedmiotowym programie jest zasada zrównowa żonego rozwoju w celu umo żliwienia lepszego zagospodarowania istniej ącego potencjału powiatu (zasobów środowiska, surowców naturalnych, obiektów, sprz ętu, jak i ludzi oraz wiedzy). Na podstawie kompleksowego raportu o stanie środowiska i źródłach jego przekształcenia i zagro żenia przedstawiono poni żej propozycj ę działa ń programowych umo żliwiaj ących spełnienie zasady zrównowa żonego rozwoju poprzez koordynacj ę działa ń w sferze gospodarczej, społecznej i środowiskowej. Daje to mo żliwo ść planowania przyszło ści powiatu w perspektywie kilkunastu lat i umo żliwia aktywizacj ę społecze ństwa powiatu, zwi ększenie inicjatywy i wpływu społeczno ści na realizacj ę działa ń rozwojowych. Cele i działania proponowane w programie ochrony środowiska powinny posłu żyć do tworzenia warunków dla takich zachowa ń ogółu społecze ństwa, które polega ć b ędą w pierwszej kolejno ści na niepogarszaniu stanu środowiska przyrodniczego na danym terenie, a nast ępnie na jego poprawie. Realizacja wytyczonych celów w programie powinna spowodowa ć zrównowa żony rozwój gospodarczy, polepszenie warunków życia mieszka ńców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie powiatu. Cele ekologiczne Kompleksowo ść zagadnie ń ochrony środowiska, a tak że zakres przeobra żeń na terenie powiatu wymusiła wyznaczenie celów średniookresowych i priorytetowych, a tak że przyj ęcie zada ń z zakresu wielu sektorów ochrony środowiska. Spo śród nich dokonano wyboru najistotniejszych zagadnień, których rozwi ązanie przyczyni si ę w przyszło ści do poprawy stanu środowiska na terenie powiatu. Wyboru priorytetów ekologicznych dokonano w oparciu o diagnoz ę stanu poszczególnych komponentów środowiska na terenie powiatu starogardzkiego, uwarunkowania zewn ętrzne (obowi ązuj ące akty prawne) i wewn ętrzne, a tak że inne wymagania w zakresie jako ści środowiska. Wybór priorytetowych przedsi ęwzi ęć ekologicznych na terenie powiatu starogardzkiego na lata 2007-2010 z perspektyw ą 2011-2014 przeprowadzono przy zastosowaniu nast ępuj ących kryteriów organizacyjnych i środowiskowych. Kryteria o charakterze organizacyjnym  wymiar zadania przedsi ęwzi ęcia (ponadlokalny i publiczny),  konieczno ść realizacji przedsi ęwzi ęcia ze wzgl ędów prawnych,

35 Cel realizuje zapisy zawarte w p.5.1. Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2007- 2010 … 36 Cel realizuje zapisy zawarte w p.5.2. Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2007- 2010 … 37 Cel realizuje zapisy zawarte w p.5.1. Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2007- 2010 … 38 Cel realizuje zapisy zawarte w p.5.3. Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2007- 2010 … 106 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

 zabezpieczenia środków na realizacj ę lub mo żliwo ść uzyskania dodatkowych zewn ętrznych środków finansowych (z Unii Europejskiej, z innych źródeł zagranicznych lub krajowych),  efektywno ść ekologiczna przedsi ęwzi ęcia,  znaczenie przedsi ęwzi ęcia w skali regionalnej,  spełnianie wymogów zrównowa żonego rozwoju - zgodno ść przedsi ęwzi ęcia dla rozwoju gospodarczego powiatu. Kryteria o charakterze środowiskowym − mo żliwo ść likwidacji lub ograniczenia najpowa żniejszych zagro żeń środowiska i zdrowia ludzi, − zgodno ść z celami ekologicznymi i zasadniczymi kierunkami zada ń wynikaj ących ze Strategii rozwoju województwa pomorskiego, − zgodno ść z celami i priorytetami ekologicznymi okre ślonymi w “Polityce Ekologicznej Pa ństwa na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektyw na lata 2011-2014” i „Programie Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy 2011-2014”, − zgodno ść z mi ędzynarodowymi zobowi ązaniami Polski w zakresie ochrony środowiska, − skala dysproporcji pomi ędzy aktualnym i prognozowanym stanem środowiska a stanem wymaganym przez prawo, − skala efektywno ści ekologicznej przedsi ęwzi ęcia (efekt planowany, tempo jego osi ągni ęcia), − wieloaspektowo ść efektów ekologicznych przedsi ęwzi ęcia (mo żliwo ść jednoczesnego osi ągni ęcia poprawy stanu środowiska w zakresie kilku elementów środowiska), − w odniesieniu do gospodarki odpadami istotnym kryterium była zgodno ść proponowanych zada ń z wymogami kształtowania nowoczesnej gospodarki odpadami poprzez priorytetowe traktowanie tworzenia systemów, działa ń w zakresie zbiórki i transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów .

8.4 Zało żenia wyj ściowe Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Ko ścierskiego na lata 2008 – 2011 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2012 – 2015

Powiatowy program ochrony środowiska powinien realizowa ć cele polityki ekologicznej pa ństwa, oraz cele w osi ągni ęciu zrównowa żonego rozwoju. Program ten okre śla w szczególności: • Cele i priorytety ekologiczne. • Cele zrównowa żonego rozwoju: 1) społecznego, 2) gospodarczego (ekonomicznego), 3) przestrzennego. • Rodzaj i harmonogram przedsi ęwzi ęć ekologicznych. • Środki niezb ędne do osi ągni ęcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Powiatowy program ochrony środowiska opracowany został w oparciu o cele okre ślone w Polityce Ekologicznej Pa ństwa na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011-2014 oraz Programie 107 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017” ochrony środowiska województwa pomorskiego na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011-2014. Uchwalony przez Rad ę Powiatu program ochrony środowiska (na podstawie art. 18 ww. ustawy), będzie podstaw ą działa ń w kierunku stworzenia warunków niezb ędnych do realizacji wy żej wymienionych celów zwi ązanych z rozwojem i ochron ą środowiska przyrodniczego oraz społecznego powiatu ko ścierskiego. Programy ochrony środowiska, zgodnie z art. 14 ww. ustawy, przyjmuje si ę na 4 lata z tym, że przewidziane w niej perspektywiczne działania obejmuj ą kolejne 4 lata. Co 2 lata Zarz ąd Powiatu ma obowi ązek sporz ądzi ć raport z wykonania zało żeń Programu ochrony środowiska, które z kolei przedstawia Radzie Powiatu. Program wspomaga d ąż enie do uzyskania w powiecie sukcesywnego z roku na rok ograniczenia negatywnego wpływu na środowisko źródeł zanieczyszcze ń, ochron ę i rozwój walorów środowiska oraz racjonalne gospodarowanie z uwzgl ędnieniem konieczno ści ochrony środowiska. Program okre śla cele i priorytety ekologiczne, harmonogram działa ń proekologicznych oraz środki finansowe niezb ędne do osi ągni ęcia celów na lata 2008 - 2011 z perspektyw ą na lata 2012 - 2015. Program ochrony środowiska zawiera wykaz zada ń własnych gmin, które b ędą w cało ści lub cz ęś ci finansowane ze środków b ędących w dyspozycji gmin, zada ń koordynowanych lub inicjowanych przez powiat oraz zada ń realizowanych przez inne jednostki, organizacje i przedsi ębiorstwa w zakresie ochrony środowiska .

108 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

9 USTALENIA PROGRAMU 9.1 Priorytety i działania ekologiczne

Misj ą39 Programu jest

POPRAWA JAKOSCI ŻYCIA I BEZPIECZE ŃSTWA EKOLOGICZNEGO MIESZKA ŃCÓW GMINY WIEJSKIEJ BOBOWO BĘDĄCEJ UDZIAŁOWCEM ZAKŁADU UTYLIZACJI ODPADÓW KOMUNALNYCH „STARY LAS’ SP. Z O.O.

Powy ższa misja b ędzie realizowana poprzez priorytety i działania ekologiczne gminy, z którymi b ędą spójne gminne priorytety i działania planowane w programach ochrony środowiska. Program będzie realizowany przez cele długoterminowe, nazywane dalej priorytetami, obejmuj ące lata 2010-2017 oraz przez cele krótkoterminowe (szczegółowe) w ramach ka żdego z celów długoterminowych, realizowane w latach 2010 - 2013.

Cele długoterminowe Programu to:

⇒ Zmniejszenie zanieczyszcze ń środowiska:  kontynuacja działa ń zwi ązanych z popraw ą jako ści wód:  budowa sieci wodoci ągowej na terenie gminy wiejskiej Bobowo,  budowa kanalizacji na terenie gminy wiejskiej Bobowo.  kontynuacja działa ń zwi ązanych z ochron ą powierzchni ziemi,  racjonalna gospodarka odpadami:  udział gminy w budowie ZUOK „Stary Las” Sp. z o.o.,  kontynuacja działa ń zwi ązanych z popraw ą jako ści powietrza atmosferycznego,  kontynuacja działa ń zwi ązanych z ochron ą przed hałasem,  kontynuacja działa ń zwi ązanych z ochron ą przed promieniowaniem elektromagnetycznym,

⇒ Zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii oraz rozwój proekologicznych form działalno ści gospodarczej:  zmniejszenie deficytu wód powierzchniowych i podziemnych,

39 Misja zgodna z dokumentem „Program ochrony środowiska województwa pomorskiego na lata 2007 – 2010 z perspektywa na 2011- 2014” oraz ze "Strategi ą Rozwoju Województwa Pomorskiego"

109 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

 zmniejszenie energochłonno ści gospodarki i wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii,  zmniejszenie presji działalno ści rolniczej na środowisko naturalne,  zmniejszenie presji środków transportu na środowisko naturalne:  przebudowa dróg na terenie gminy wiejskiej Bobowo.

⇒ Utworzenie spójnego systemu obszarów chronionych,

⇒ Zwi ększenie lesisto ści i ochrona lasów,

⇒ Poprawa stanu bezpiecze ństwa ekologicznego:  ograniczenie skutków wyst ępowania powodzi i suszy,  minimalizacja skutków wyst ępowania niekorzystnych zjawisk geodynamicznych,  doskonalenie systemu przeciwdziałania zagro żeniom po żarowym i likwidacji po żarów,  ograniczenie ryzyka wyst ąpienia awarii przemysłowych i minimalizacja ich skutków,  poprawa organizacji transportu substancji niebezpiecznych,

⇒ Podnoszenie poziomu wiedzy ekologicznej:  poprawa stanu świadomo ści ekologicznej mieszka ńców i administracji,  wzmocnienie struktur zarz ądzania środowiskiem,  aktywizacja działa ń na rzecz zrównowa żonego wykorzystania zasobów środowiska w ró żnych sektorach gospodarki,  zwi ększanie aktywno ści podmiotów gospodarczych na rzecz ochrony środowiska.

110 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

9.2 Cele i zadania do realizacji w ramach programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” sp. z o.o.

Tabela 27 Przedsi ęwzi ęcia inwestycyjne gminy wiejskiej Bobowo planowane do realizacji w latach 2010 - 2013. Planowany Źródła finansowania, bud żet Jednostki termin gminy, środki zewn ętrzne, Lp. Nazwa zadania i podmioty Koszty realizacji [zł] realizacji fundusze unijne, kredyty i realizuj ące zadania po życzki i inne GMINA WIEJSKA BOBOWO Gmina Budowa kanalizacji w Jabłówku (dla cz ęś ci wsi – Starogard 1. I etap) w zwi ązku z realizacj ą budowy linii Jabłowo 2010 Gda ński, – Dąbrówka Gmina Bobowo jako partner b. d. Budowa kanalizacji w Jabłówku (pozostała cz ęść Bud żet gminy, 2. 2011-2013 środki zewn ętrzne wsi) 3. Budowa kanalizacji w Bobowie 2011-2013 Gmina Bobowo Budowa wodoci ągu –miejscowo ści Smol ąg 4. 2011-2015 i Grabowiec 5. Rozbudowa wodoci ągu w Bobowie b. d. b. d. – brak danych

Źródło: dane z gminy.

Uwaga!

Zadania inwestycyjne z zakresu gospodarki odpadowej zostały zawarte w Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem ZUOK Stary Las” Sp. z o.o.

111 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Tabela 28 Przedsi ęwzi ęcia nieinwestycyjne Udziałowców ZUOK „Stary Las” sp. z o.o. planowane do realizacji w latach 2010 - 2013. Planowany termin LP. Nazwa zadania Jednostka realizacyjna Źródła finansowania realizacji zadania Efektywne zarz ądzanie zasobami wodnymi:

− wprowadzenie normatywów zu życia wody w wybranych, szczególnie wodochłonnych procesach produkcyjnych w oparciu o dane o najlepszych dost ępnych technikach (BAT), Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe − opracowanie i wprowadzenie systemu fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, kontroli wodochłonno ści produkcji w formie Gmina podległe mu jednostki, RZGW, 1. środki własne podmiotów gospodarczych, Fundusz obowi ązku rejestracji zu życia wody do 2010 Spójno ści, fundusze unijne, Program Life, banki celów przemysłowych i rolniczych w podmioty gospodarcze, WIO Ś kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty przeliczeniu na jednostk ę produktu, bankowe − ograniczenie zu życia wody z uj ęć podziemnych, − wła ściwe utrzymanie wód i urz ądze ń wodnych, − intensyfikacja stosowania zamkni ętych obiegów wody

Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe Gmina i podległe mu jednostki, RZGW, fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, 2. Ochrona zasobów i poprawa stanu wód środki własne podmiotów gospodarczych, Fundusz Zadanie ci ągłe podziemnych i powierzchniowych podmioty gospodarcze, Inspekcja Spójno ści, fundusze unijne, Program Life, banki Sanitarna kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe Zapewnienie mieszka ńcom wody pitnej dobrej Gmina i podległe mu jednostki, RZGW, fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, 3. jako ści środki własne podmiotów gospodarczych, Fundusz Zadanie ci ągłe Spójno ści, fundusze unijne, Program Life, banki podmioty gospodarcze, WIO Ś kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe

112 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Gmina i podległe mu jednostki, RZGW, Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe 4. Zwi ększenie retencyjno ści zlewni oraz poprawa podmioty gospodarcze fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, stanu technicznego urz ądze ń zabezpieczenia Zadanie ci ągłe środki własne podmiotów gospodarczych, banki – przeciwpowodziowego kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe Gmina i podległe mu jednostki, ARiMR, fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, 5. podmioty gospodarcze środki własne podmiotów gospodarczych, Agencja Ochrona gleb użytkowanych rolniczo Zadanie ci ągłe Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, banki – kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe Gmina i podległe mu jednostki, GDDKiA, Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe Zadanie 6. podmioty gospodarcze fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, Ograniczenie emisji niskiej środki własne podmiotów gospodarczych, fundusze ci ągłe unijne, Program Life, banki – kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe Gmina i podległe mu jednostki, podmioty Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe Zadanie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, 7. Wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł gospodarcze środki własne podmiotów gospodarczych, fundusze energii ci ągłe unijne, Program Life, banki – kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, 8. Ocena stanu akustycznego środowiska i Gmina i podległe mu jednostki, GDDKiA, Zadanie ci ągłe środki własne podmiotów gospodarczych, fundusze obserwacja zmian klimatu akustycznego podmioty gospodarcze, WIO Ś unijne, Program Life, banki – kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki Gmina i podległe mu jednostki, podmioty 9. gospodarcze Ochrona przed polami elektromagnetycznymi Zadanie ci ągłe wodnej, środki własne podmiotów gospodarczych, fundusze unijne, Program Life, banki - kredyty

preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, 10. Ochrona, rozwój i uporz ądkowanie systemu Gmina i podległe mu jednostki, Park środki własne podmiotów gospodarczych, Agencja Zadanie ci ągłe obszarów chronionych Krajobrazowy Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, banki – kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe

113 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, Kształtowanie przestrzeni regionu z 11. Gmina i podległe mu jednostki, Park środki własne podmiotów gospodarczych, Agencja uwzgl ędnieniem warto ści przyrodniczych i 2010 Krajobrazowy Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, banki – krajobrazowych kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, 12. Gmina i podległe mu jednostki, Park środki własne podmiotów gospodarczych, Agencja Ochrona gatunkowa ro ślin, zwierz ąt i grzybów 2010 Krajobrazowy Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, banki – kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, 13. Rozwój rolnictwa zrównowa żonego i promocja środki własne podmiotów gospodarczych, Agencja Zadanie ci ągłe Gmina i podległe mu jednostki, produktów ekologicznych Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, banki - kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, 14. środki własne podmiotów gospodarczych, Agencja Zapobieganie rozpowszechnianiu GMO Zadanie ci ągłe Gmina i podległe mu jednostki Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, banki - kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe Zapewnienie ochronnych, gospodarczych i fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, 15. społecznych funkcji lasu oraz powszechnej Gmina i podległe mu jednostki, Park środki własne podmiotów gospodarczych, Agencja Zadanie ci ągłe ochrony lasów w zwi ązku z bie żą cymi Krajobrazowy Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, banki – zagro żeniami kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe Zmniejszenie ryzyka wyst ąpienia powa żnej fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, 16. Gmina i podległe mu jednostki podmioty awarii i ograniczanie skutków w przypadku jej 2010 środki własne podmiotów gospodarczych, banki – gospodarcze, WIO Ś wyst ąpienia kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, 17. Bezpieczny transport substancji Gmina i podległe mu jednostki, podmioty 2010 środki własne podmiotów gospodarczych, banki – niebezpiecznych gospodarcze, WIO Ś kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe

114 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

18. Gmina i podległe mu jednostki, Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe Edukacja ekologiczna Zadanie ci ągłe organizacje pozarz ądowe, WIO Ś fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, Realizacja programu, w tym współpraca z 19. Gmina i podległe mu jednostki, Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe instytucjami zagranicznymi i krajowymi, Zadanie ci ągłe organizacje pozarz ądowe, WIO Ś fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, administracj ą rz ądow ą i samorz ądow ą Monitoring stanu środowiska, w tym bazy 20. Gmina i podległe mu jednostki, Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe danych nt. emisji zanieczyszcze ń - powietrze, Zadanie ci ągłe organizacje pozarz ądowe, WIO Ś fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, odpady, ścieki, hałas i in. 21. Wdro żenie i utrzymanie systemu zarz ądzania i Gmina i podległe mu jednostki, Bud żet pa ństwa, środki własne samorz ądów, krajowe Zadanie ci ągłe informacji o środowisku organizacje pozarz ądowe, WIO Ś fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, Źródło: Udziałowcy ZUOK „Stary Las” sp. z o. o. Program Ochrony Środowiska dla Województwa Pomorskiego na lata 2007 – 2010.

115 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

10 ZAMIERZENIA GMINY WIEJSKIEJ BOBOWO W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA

Zamierzenia gminy w zakresie ochrony środowiska analizowano na podstawie ankiet i zada ń długoterminowych w opracowanym dotychczas programie ochrony środowiska oraz innych dokumentach strategicznych gminy. Analiz ą obj ęto nast ępuj ące rodzaje dokumentów:  programy ochrony środowiska,  plany gospodarki odpadami,  plany rozwoju lokalnego,  studia uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego,  strategie rozwoju społeczno-gospodarczego  strategie rozwoju turystyki,  raporty z realizacji programów ochrony środowiska,  sprawozdania z realizacji planów gospodarki odpadami. Program ochrony środowiska obejmuje analiz ę aktualnego stanu poszczególnych komponentów środowiska oraz infrastruktury technicznej słu żą cej ochronie środowiska, a tak że wynikaj ące z przeprowadzonej analizy priorytety i zadania. W wi ększo ści program zawiera wykaz przedsi ęwzi ęć niezb ędnych do realizacji ze wskazaniem źródeł ich finansowania. Plan gospodarki odpadami w sposób szczegółowy bilansuje ilo ściowo wytwarzane odpady, opisuje sposób post ępowania z odpadami oraz przedstawia propozycje organizacyjne i techniczne selektywnej zbiórki odpadów wraz z metodami ich usuwania i unieszkodliwiania. Celem planu jest wybór i wskazanie optymalnej drogi post ępowania w zakresie gospodarki odpadami. Zawiera on szacunkowe koszty i źródła finansowania poszczególnych przedsi ęwzi ęć . Pozostałe rodzaje dokumentów nakre ślaj ą przewa żnie jedynie cele i kierunki rozwoju gminy z uwzgl ędnieniem potrzeb ochrony środowiska. Główne zamierzenia gminy z zakresu ochrony środowiska to: - rozbudowa kanalizacji sanitarnej i sieci wodoci ągowej, - modernizacja wodoci ągów, - rozwój systemu post ępowania z odpadami zawieraj ącymi azbest – ew. finansowe wsparcie usuwania wyrobów zawieraj ących azbest dla osób fizycznych, - modernizacje dróg, - utrzymanie jako ści powietrza zgodnie z obowi ązuj ącymi standardami jako ści środowiska.

Zadania te maj ą by ć finansowane ze środków własnych gminy, z wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska oraz ze środków finansowych NFO ŚiGW oraz Funduszy Strukturalnych. Warto ści inwestycji podane w poszczególnych dokumentach s ą jedynie szacunkowe, a potrzeby finansowe w tym zakresie ogromne. Planowane zamierzenia b ędą realizowane przez szereg kolejnych lat .

116 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

11 UWARUNKOWANIA REALIZACYJNE PROGRAMU

Realizacja Programu odbywa ć si ę b ędzie poprzez wykorzystanie przez władze samorz ądowe instrumentów prawnych, ekonomicznych – finansowych i społecznych. Wa żnym czynnikiem realizacyjnym jest równie ż przynale żno ść Polski do Wspólnoty Europejskiej. Koordynatorem i głównym wykonawc ą Programu będzie organ wykonawczy gmin – wójtowie/burmistrzowie.

11.1 Uwarunkowania prawne

W celu realizacji polityki ekologicznej pa ństwa na poziomie regionalnym Prezydent/Burmistrz/Wójt w art. 17 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska został obligowany do sporz ądzenia gminnego programu ochrony środowiska. Zgodnie z art. 14 ww. ustawy Program okre śla w szczególno ści:  cele ekologiczne,  priorytety ekologiczne (w tym: poziomy celów długoterminowych),  rodzaj i harmonogram działa ń proekologicznych,  środki niezb ędne do osi ągni ęcia celów, w tym mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki finansowe. Projekt dokumentu podlega zaopiniowaniu przez organ wykonawczy gmin, a nast ępnie uchwaleniu przez Rad ę Miejsk ą/Gminn ą. Z wykonania programu Prezydent/Burmistrz/Wójt sporz ądza co 2 lata raport, który przedstawia Radzie Miejskiej/Gminnej. Realizacja Programu Ochrony Środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem ZUOK „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014 – 2017 odbywa ć si ę b ędzie zgodnie z przepisami prawa polskiego i unijnego, w szczególno ści przy uwzgl ędnieniu zasady zrównowa żonego rozwoju .

11.2 Uwarunkowania ekonomiczne

Szczególne znaczenie ma ekonomiczny aspekt realizacji Programu . Bez zabezpieczania odpowiednich środków finansowych oraz źródeł finansowania nie mo żliwa jest realizacja Programu… . Analizuj ąc wydatki z bud żetów udziałowców ZUOK „Stary Las” Sp. z o.o., zauwa żyć mo żna, że zadania z zakresu ochrony środowiska s ą bardzo kosztowne. Udziałowcy ZUOK „Stary Las” Sp. z o.o. muszą korzysta ć ze źródeł zewn ętrznego finansowania. Konieczne jest zabezpieczenie odpowiednich środków finansowych na realizacj ę priorytetów i celów niniejszego dokumentu. Wci ąż brakuje źródeł finansowania obszarów chronionych i mechanizmów finansowych w stosunku do Natury 2000. Główne źródła „dochodu” wspomagaj ące realizacj ę dokumentu, na wszystkich szczeblach administracji samorz ądowej w województwie pomorskim, to:  instytucjonalne:  bud żety własne jednostek samorz ądu terytorialnego,  Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, 117 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

 Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,  fundusze pomocowe Unii Europejskiej,  bud żet Pa ństwa,  banki,  przedmiotowe:  administracyjne kary pieni ęż ne wymierzane za niedopełnianie standardów okre ślonych decyzjami administracyjnymi,  grzywny,  opłaty koncesyjne, za eksploatacj ę kopalin,  opłaty za korzystanie ze środowiska, realizowane zgodnie z zasad ą „zanieczyszczaj ący płaci”,  kary i opłaty za brak pozwole ń w zakresie ochrony środowiska,  środki mieszka ńców i przedsi ębiorców  dotacje, spadki i darowizny. Środki własne samorz ądu terytorialnego Na realizacj ę cz ęś ci zada ń jednostki samorz ądu terytorialnego b ędą musiały przeznaczy ć własne środki. Do uzyskania niektórych dotacji konieczne jest zainwestowanie w przedsi ęwzi ęcie własnych środków na wymaganym poziomie. Fundusze te pochodz ą z bie żą cych środków, takich jak np. podatki i opłaty lokalne, udziały w podatkach stanowi ących dochód bud żetu pa ństwa. Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej Zasady funkcjonowania narodowego, wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej okre śla Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z pó źn. zm.). Zasadniczym celem Narodowego Funduszu jest wspieranie finansowe przedsi ęwzi ęć podejmowanych dla poprawy jako ści środowiska w Polsce. Główne kierunki jego działalno ści okre śla Polityka Ekologiczna Pa ństwa, natomiast co roku aktualizowane s ą cele szczegółowe, w tym zwłaszcza zasady udzielania pomocy finansowej oraz lista przedsi ęwzi ęć priorytetowych www.nfosigw.gov.pl . W zakresie ochrony powierzchni ziemi, w tym ochrony środowiska przed odpadami, zakłada si ę dofinansowanie zada ń inwestycyjnych zgodnych z ni żej wymienionymi programami priorytetowymi.:  likwidacja uci ąż liwo ści starych składowisk odpadów niebezpiecznych,  unieszkodliwianie odpadów powstaj ących w zwi ązku z transportem samochodowym oraz zbiórka i wykorzystanie olejów przepracowanych,  przeciwdziałanie powstawaniu i unieszkodliwianie odpadów przemysłowych i odpadów niebezpiecznych,  realizacja mi ędzygminnych i regionalnych programów zagospodarowania odpadów komunalnych (w tym budowa zakładów przetwórstwa odpadów oraz wspomaganie systemów zagospodarowania osadów ściekowych). Rol ą wojewódzkiego funduszu jest wspieranie finansowe przedsi ęwzi ęć proekologicznych o zasi ęgu regionalnym, a podstawowym źródłem ich przychodów s ą wpływy z tytułu opłat za korzystanie ze

118 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

środowiska i administracyjnych kar pieni ęż nych. W ka żdym województwie WFO ŚiGW przygotowuj ą na wzór NFOSiGW listy zda ń priorytetowych, które mog ą by ć finansowane z ich środków oraz zasady i kryteria, które będą obowi ązywa ć przy wyborze zada ń do realizacji. Fundusze oprócz udzielania po życzek i przyznawania dotacji, zgodnie z art. 411 ust. 1 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. – Prawo ochrony środowiska, mog ą tak że:
udziela ć dopłat do oprocentowania preferencyjnych kredytów i po życzek,
wnosi ć udziały spółek działaj ących w kraju,
nabywa ć obligacje, akcje i udziały spółek działaj ących w kraju.

Programy Operacyjne na lata 2007 – 2013 Programy Operacyjne stanowi ą podstawowe narz ędzia do osi ągni ęcia zało żonych w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia na lata 2007 – 2013 celów przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójno ści i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Jednym z najwa żniejszych źródeł finansowania przedsi ęwzi ęć w ochron ę środowiska w Polsce, w nowym okresie programowym na lata 2007-2013 b ędzie Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIi Ś). Głównym celem Programu jest podniesienie atrakcyjno ści inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu to żsamo ści kulturowej i rozwijaniu spójno ści terytorialnej. Na realizacj ę POIi Ś w latach 2007-2013 zostanie przeznaczonych ponad 36 mld euro. Ze środków Unii Europejskiej b ędzie pochodziło 27 848,3 mln euro (w tym ze środków Funduszu Spójno ści – 21 511,06 mln euro (77 %) oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – 6 337,2 mln euro (23 %). Program obejmie wsparciem takie dziedziny jak: transport, środowisko, energetyk ę, kultur ę i dziedzictwo kulturowe, szkolnictwo wy ższe, a tak że ochron ę zdrowia. W zakresie ochrony środowiska przewidziano dofinansowanie dla du żych inwestycji komunalnych, inwestycji ekologicznych w przedsi ębiorstwach, projektów ochrony przyrody i bezpiecze ństwa ekologicznego, a tak że edukacji ekologicznej. Wsparcie z Programu otrzymaj ą zarówno samorz ądy i przedsi ębiorcy, jak równie ż m.in. organizacje pozarz ądowe, parki narodowe i Lasy Pa ństwowe.

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Program ma na celu wspieranie projektów o du żym znaczeniu dla gospodarki, jak równie ż wspieranie szeroko rozumianej innowacyjno ści. Wspierane b ędą działania z zakresu innowacji: produktowej, procesowej (usługowej) oraz organizacyjnej. Wspierana i promowana b ędzie innowacyjno ść na poziomie co najmniej krajowym i/lub mi ędzynarodowym (okre ślana jako innowacyjno ść średnia i wysoka). Cele szczegółowe PO IG: − zwi ększenie innowacyjno ści przedsi ębiorstw, − wzrost konkurencyjno ści polskiej nauki, − zwi ększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym, − zwi ększenie udziału innowacyjnych, produktów polskiej gospodarki w rynku mi ędzynarodowym, 119 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

− tworzenie trwałych i lepszych miejsc pracy. Program Operacyjny Kapitał Ludzki Celem głównym Programu jest: umo żliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich, poprzez wzrost zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsi ębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia społecze ństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcie dla budowy struktur administracyjnych pa ństwa. Program składa si ę z 11 Priorytetów, realizowanych zarówno na poziomie centralnym jak i regionalnym. Program Operacyjny Europejskiej Współpracy Terytorialnej W latach 2007-2013 współpraca w wymiarze transgranicznym, transnarodowym i mi ędzyregionalnym b ędzie realizowana w ramach odr ębnego celu polityki spójno ści Unii Europejskiej – Europejska Współpraca Terytorialna (EWT). Przewiduje si ę realizacj ę nast ępuj ących programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej z udziałem Polski: − współpraca transgraniczna:  trzy dwustronne programy na granicy polsko-niemieckiej (z udziałem Meklemburgii, Brandenburgii i Saksonii),  Polska – Republika Czeska,  Polska – Słowacja,  Polska – Litwa,  Polska – Szwecja – Dania (Południowy Bałtyk). − współpraca transnarodowa:  Obszar Europy Środkowo-Wschodniej,  Region Morza Bałtyckiego, − program współpracy mi ędzyregionalnej obejmuj ący całe terytorium UE. Na granicach zewn ętrznych UE współpraca transgraniczna z krajami partnerskimi b ędzie wspierana ze środków Europejskiego Instrumentu S ąsiedztwa i Partnerstwa. W ramach tego instrumentu z udziałem Polski realizowane b ędą programy współpracy transgranicznej z Ukrain ą, Białorusi ą i Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Siedmioletni Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) ma przyczyni ć si ę do zapewnienia opłacalno ści produkcji rolnej, modernizacji gospodarstw i przetwórstwa artykułów rolnych, wspartych przez rozwój pozarolniczej działalno ści gospodarczej. W ramach PROW zagadnienia środowiskowe realizowane b ędą w ramach nast ępuj ących działa ń: − wsparcie gospodarstw na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), − płatno ści dla obszarów Natura 2000 oraz zwi ązanych z wdro żeniem Ramowej Dyrektywy Wodnej, − program rolno środowiskowy (płatno ści rolno środowiskowe), − zalesienie gruntów rolnych oraz zalesienie gruntów innych ni ż rolne,,

120 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

− odtwarzanie potencjału produkcji le śnej zniszczonego przez katastrofy i wprowadzenie instrumentów zapobiegawczych, − ró żnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej, − podstawowe usługi dla gospodarki i ludno ści wiejskiej:  gospodarka wodno-ściekowa w szczególno ści zaopatrzenie w wod ę, odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, w tym systemów kanalizacji sieciowej lub kanalizacji zagrodowej,  tworzenie systemu zbioru, segregacji, wywozu odpadów komunalnych,  wytwarzanie lub dystrybucja energii ze źródeł odnawialnych, w szczególno ści wiatru, wody, energii geotermalnej, sło ńca, biogazu albo biomasy,  poprawianie i rozwijanie infrastruktury zwi ązanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i le śnictwa (scalanie gruntów, gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi). Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego na lata 2007 – 2013

Priorytet III: Dost ępno ść Celem głównym Priorytetu IV jest zachowanie i poprawa stanu środowiska przyrodniczego województwa pomorskiego. W zakresie wspierania i zachowania walorów przyrodniczych realizowane b ędą przedsi ęwzi ęcia ukierunkowane na zrównowa żone wykorzystanie obszarów cennych przyrodniczo i atrakcyjnych turystycznie (m.in. obszary sieci Natura 2000, parki narodowe, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu). Wsparcie uzyskaj ą m.in. kompleksowe projekty z zakresu ochrony, rewaloryzacji i udost ępniania obszarów cennych przyrodniczo, obejmuj ące tak że budow ę, rozbudow ę lub modernizacj ę małej infrastruktury kierunkuj ącej ruch turystyczny (np. ście żki dydaktyczne, pomosty komunikacyjne, platformy widokowe). Mo żliwa b ędzie równie ż realizacja przedsi ęwzi ęć prowadz ących do przywrócenia lub zachowania ró żnorodno ści biologicznej w zagro żonych i cennych przyrodniczo ekosystemach. W ramach uzupełnienia realizowanych projektów przewiduje si ę tak że działania promocyjne i edukacyjne. Minimalna warto ść projektu, co do zasady, nie mo że by ć ni ższa ni ż 50 tys. euro. Preferowane b ędą projekty:  partnerskie, kompleksowe, o oddziaływaniu ponadlokalnym;  wynikaj ące ze Strategii Rozwoju Turystyki w Województwie Pomorskim na lata 2004-2013, Programu Rozwoju Produktów Turystycznych Województwa Pomorskiego oraz Programu Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego. Kategorie beneficjentów Beneficjentami mog ą by ć m.in.:
jst, ich zwi ązki i stowarzyszenia;
administracja rz ądowa;
organizacje pozarz ądowe;
PGL Lasy Pa ństwowe i jego jednostki organizacyjne;
szkoły wy ższe; 121 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

jednostki naukowe;
instytucje kultury;
ko ścioły i zwi ązki wyznaniowe oraz osoby prawne ko ściołów i zwi ązków wyznaniowych;
partnerzy społeczni i gospodarczy;
jednostki sektora finansów publicznych posiadaj ące osobowo ść prawn ą (nie wymienione wy żej);
przedsi ębiorcy123.

Komplementarno ść z innymi Osiami Priorytetowymi RPO WP Oś Priorytetowa jest komplementarna w stosunku do:  Osi Priorytetowej 3 Funkcje miejskie i metropolitalne;  Osi Priorytetowej 5 Środowisko i energetyka przyjazna środowisku;  Osi Priorytetowej 8 Lokalna infrastruktura podstawowa;  Osi Priorytetowej 9 Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie. Komplementarno ść z innymi Programami Operacyjnymi w ramach NSRO 2007- 2013 1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko − dziedzictwo kulturowe : realizowane b ędą projekty maj ące na celu ochron ę, zachowanie i efektywne wykorzystanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym. − ochrona przyrody i edukacja ekologiczna : wspierane b ędą projekty z zakresu ró żnorodno ści gatunkowej i ochrony siedlisk, w tym budowa lub modernizacja małej infrastruktury słu żą cej udost ępnianiu dla turystów obszarów chronionych (budowa ście żek dydaktycznych, ście żek rowerowych, szlaków, parkingów, punktów widokowych, wie ż widokowych, zadasze ń itp.). Ponadto wsparcie uzyskaj ą działania z zakresu edukacji ekologicznej.

2. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013 − promocja turystyczna: wsparcie uzyskaj ą projekty maj ące na celu kompleksow ą promocj ę walorów turystycznych, z uwzgl ędnieniem m.in. bada ń ruchu turystycznego oraz bada ń marketingowych rynku turystycznego, a tak że tworzenie i obsługiwanie systemu informacji turystycznej. − produkty turystyczne: realizowane b ędą projekty ukierunkowane na wsparcie procesu tworzenia, rozwijania i promocji produktów turystycznych, a tak że tworzenie systemów identyfikacji wizualnej. Działania marketingowe w tym zakresie b ędą zwi ązane z organizacj ą kampanii produktowych. Spodziewane efekty realizacji Realizacja Osi Priorytetowej przyniesie w długim horyzoncie czasowym nast ępuj ące efekty: a) Wydłu żenie sezonu turystycznego, a w konsekwencji wz rost liczby turystów (krajowych i zagranicznych); b) Podniesienie poziomu dochodów z turystyki w skali regionu; c) Wykreowanie silnych, regionalnych marek produktów kulturalnych, turystycznych i tradycyjnych; d) Lepsze wykorzystanie unikalnych walorów przyrodniczych województwa pomorskiego dla zwi ększenia jego atrakcyjno ści.

122 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Przewidywane finansowanie krzy żowe W ramach Osi Priorytetowej przewiduje si ę mo żliwo ść zastosowania instrumentu elastyczno ści tzn. finansowanie, w sposób komplementarny i z zastrze żeniem pułapu 10 % finansowania wspólnotowego, działa ń obj ętych zakresem pomocy Europejskiego Funduszu Społecznego, pod warunkiem, że s ą one konieczne do odpowiedniej realizacji projektu i s ą z nim bezpo średnio powi ązane. Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego To instrumenty finansowe przeznaczone dla nowych państw członkowskich Unii Europejskiej. S ą to dodatkowe, obok Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójno ści, źródła bezzwrotnej pomocy zagranicznej. Pa ństwami - Darczy ńcami s ą 3 kraje EFTA (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu) - Norwegia, Islandia i Lichtenstein. Kraje te w zamian za mo żliwo ść korzystania ze swobód Jednolitego Rynku, zobowi ązały si ę stworzy ć Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy EOG w celu stworzenia warunków do udzielenia pomocy finansowej mniej zamożnym członkom UE posiadaj ącym najni ższy poziom PKB. Głównym celem utworzonych mechanizmów finansowych jest wyrównywanie poziomu rozwoju gospodarczego i społecznego w obr ębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Rz ąd polski podpisał w pa ździerniku 2004 roku umowy z pa ństwami-darczy ńcami, które uregulowały warunki pozyskiwania środków finansowych przez polskich beneficjentów. Ł ączna kwota przyznana Polsce, w ramach obu mechanizmów, wynosi 533,51 mln euro. Fundusze te zostały wykorzystane w latach 2004 - 2007 oraz zostan ą wykorzystane na przedsi ęwzi ęcia realizowane w ramach okre ślonych priorytetów w latach 2008 - 2009. Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy EOG przekazuj ą swoje środki finansowe na realizacj ę projektów zwi ązanych z ochron ą środowiska w ramach okre ślonych obszarów priorytetowych. Priorytet 1. Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez mi ędzy innymi redukcj ę zanieczyszcze ń i promowanie odnawialnych źródeł energii , w tym:  rozbudowa miejskich systemów ciepłowniczych w celu eliminowania źródeł niskiej emisji,  zast ąpienie przestarzałych źródeł energii cieplnej nowoczesnymi(w tym likwidacja przestarzałych kotłowni w ęglowych),  termomodernizacja budynków u żyteczno ści publicznej,  budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków,  budowa sieci kanalizacyjnych. Maksymalna warto ść dofinansowania dla tego priorytetu wynosi 2.000.000 Euro Priorytet 2. Promowanie zrównowa żonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarz ądzanie zasobami , w tym:  zmniejszanie energo-, materiało i wodochłonno ści produkcji i usług poprzez popraw ę  efektywno ści wykorzystania zasobów produkuj ących,  wykorzystanie odnawialnych źródeł energii,  wspieranie procesu tworzenia „zielonych” miejsc pracy i „zielonych zamówie ń”  działania na rzecz poprawy poziomu edukacji ekologicznej,  działania zach ęcaj ące do ochrony, poprawy i przywracania ró żnorodno ści biologicznej,

123 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

 działania na rzecz wsparcia gospodarki le śnej.

Program Life+ LIFE+ jest kontynuacj ą Instrumentu Finansowego LIFE, utworzonego przez Komisj ę Europejsk ą w 1992 roku. W trakcie trzech kolejnych edycji dofinansowano realizacj ę ł ącznie ponad 2500 projektów we wszystkich krajach członkowskich. W latach 2004 - 2006 z tej formy dofinansowania skorzystała równie ż Polska, na obszarze której realizowano cztery projekty z zakresu ochrony środowiska i ró żnorodno ści biologicznej. LIFE+ powinien bezpo średnio wspiera ć realizacj ę priorytetów Programu Działa ń na Rzecz Środowiska (2002-2012) , do których nale żą : ■ ochrona przyrody i bioró żnorodno ści, ■ przeciwdziałanie zmianom klimatu, ■ zminimalizowanie negatywnych skutków wpływu zanieczyszcze ń środowiska na zdrowie ludzi, ■ zrównowa żone wykorzystanie zasobów naturalnych i racjonalna gospodarka odpadami. W ramach cz ęś ci bud żetu LIFE+ b ędącego w dyspozycji Komisji Europejskiej ekologiczne organizacje pozarz ądowe, które działaj ą minimum w trzech krajach UE, b ędą mogły ubiega ć si ę o dotacje w wysoko ści 70 % kosztów kwalifikowanych. Komercyjne kredyty bankowe Komercyjne kredyty bankowe ze wzgl ędu na du że koszty finansowe zwi ązane z oprocentowaniem, nie powinny by ć brane pod uwag ę jako podstawowe źródła finansowania inwestycji, lecz jako uzupełnienie środków z po życzek preferencyjnych. Samorz ądy s ą obecnie postrzegane przez banki jako interesuj ący i wiarygodni klienci, st ąd dost ęp do kredytów jest coraz łatwiejszy. Niedost ępno ść środków w odpowiedniej ilo ści zmusi samorz ądy do wyboru i realizacji zada ń najpilniejszych. Kredyty udzielane na preferencyjnych warunkach Preferencyjne kredyty na inwestycje proekologiczne, udzielane s ą przez banki bez mo żliwo ści umorze ń. Kredytobiorca musi posiada ć przynajmniej 50 % własnych środków na sfinansowanie zadania .

11.3 Planowanie przestrzenne

Planowanie przestrzenne zapewnia warunki równowagi przyrodniczej w procesie organizacji przestrzeni dla potrzeb społeczno ści i prognozowania rozwoju gospodarczego. Kierunek ten jest zgodny z zasadniczymi celami polityki Unii Europejskiej zawartymi mi ędzy innymi w dokumencie Europejskiej Perspektywy Rozwoju Przestrzennego. Krajowe przepisy dotycz ące konieczno ści przedstawiania zagadnie ń dotycz ących ochrony środowiska w planie zagospodarowania przestrzennego zawarte s ą w Ustawie z dnia 27.03.2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 Nr 80, poz. 717 z pó źn. zm.), a tak że w ustawach ustanawiaj ących samorz ądy poszczególnych szczebli i okre ślaj ących ich kompetencje, w tym zakresie gospodarki przestrzennej tj. w ustawie o samorz ądzie gminnym – Ustawa z dnia marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym (tekst jednolity Dz. U. z 2001 Nr 142, poz. 1591 z pó źn. zm.) .

124 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

11.4 Uwarunkowania społeczne

Główne uwarunkowania społeczne Programu to dostęp do informacji i sprawiedliwo ść rozstrzygni ęć spraw z zakresu środowiska. Prawo do informacji i udziału obywateli jest zasad ą konstytucyjn ą, zapewnion ą w art. 74 Konstytucji RP. Polska podpisała tak że i jako jeden z pierwszych krajów ratyfikowała Konwencj ę o dost ępie do informacji, udziale społecze ństwa w podejmowaniu decyzji oraz dost ępie do sprawiedliwo ści w sprawach dotycz ących środowiska, tzw. Konwencj ę z Aarhus 40 . Nakazuje ona zagwarantowanie udziału społecze ństwa w przygotowaniu planów i programów maj ących znaczenie dla środowiska i okre śla podstawowe obowi ązki organów pa ństwowych w zakresie zapewnienia udziału społecznego w post ępowaniach dotycz ących środowiska. S ą to w szczególno ści:  ustalenia zakresu podmiotowego konsultacji,  ustalenia rozs ądnych norm czasowych na poszczególne etapy konsultacji,  przeprowadzenie konsultacji odpowiednio wcze śnie w toku procedury decyzyjnej, gdy wszystkie warianty s ą jeszcze mo żliwe, a udział społecze ństwa mo że by ć skuteczny,  nale żyte uwzgl ędnienie konsultacji społecznych przy wydawaniu decyzji. Jednak że organy pa ństwowe same podejmuj ą decyzj ę co do szczegółowych sposobów powiadamiania społecze ństwa, metod zbierania uwag i wniosków oraz terminu i czasu trwania konsultacji społecznych. Zgodnie z zało żeniami realizacyjnymi Programu miasto zostało zobligowane do uchwalenia programu ochrony środowiska. Dokument ten musi by ć opracowany z udziałem szerokich konsultacji społecznych, przy uwzgl ędnieniu głosów środowiska naukowego, gospodarczego, pracowniczego, kulturalnego i pozarz ądowego. Zało żenia do programu i projekt dokumentu powinny by ć przedstawione w Biuletynie Informacji Publicznej .

11.5 Uwarunkowania zwi ązane z integracj ą europejsk ą

Wa żnym czynnikiem realizacyjnym jest równie ż akcesja Polski do Wspólnoty Europejskiej. Zgodnie z Układem Europejskim 16 grudnia 1991 r. zobowi ązała si ę do stopniowego dostosowania prawa polskiego do dokumentów obowi ązuj ących we Wspólnocie Europejskiej, w tym równie ż, a mo że nawet w szczególno ści, do prawa dotycz ącego wykorzystania i ochrony środowiska. Stopniowo dostosowywane s ą regulacje w zakresie: - ochrony przyrody, - gospodarki odpadami, - jako ści wód, - ograniczenia zanieczyszcze ń przemysłowych i oceny ryzyka, - zanieczyszczenia powietrza,

40 Konwencja o dost ępie do informacji, udziale społecze ństwa w podejmowaniu decyzji oraz dost ępie do sprawiedliwo ści w sprawach dotycz ących środowiska (Dz. U. Nr 78, poz. 706).

125 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

- hałasu z maszyn i urz ądze ń, - substancji chemicznych i organizmów zmodyfikowanych genetycznie, - bezpiecze ństwa j ądrowego i ochrony przed promieniowaniem. Negocjacje przedakcesyjne w obszarze środowiska oficjalnie zamkni ęto 25 listopada 2002 r. Komisja Europejska przyj ęła wnioski o okresy przej ściowe w odniesieniu do 9 aktów prawnych. Ustalenia stały si ę wi ążą ce w dniu podpisania Traktatu Akcesyjnego 16 kwietnia 2003 r. Ze wzgl ędu na szeroki charakter regulacji prawnych, zgodnych z prawem wspólnotowym, administracja samorz ądowa musi podj ąć ró żnorodne działania maj ące na wdra żania nowych przepisów. Na szczególn ą uwag ę zasługuj ą nast ępuj ące aspekty: - udział społeczny i udzielanie informacji o stanie środowiska i jego ochronie, - zmiany dotycz ące gospodarki wodno - ściekowej, - rozwi ązywanie problemów ochrony przyrody, - gospodarka odpadami. Aspekty te zostały uwzgl ędnione w Programie . Wdra żanie unijnych wymaga ń w zakresie ochrony środowiska, wi ążą ce si ę ze znacz ącymi kosztami wspomagane współfinansowany b ędzie ze środków Polityk Wspólnotowych i Funduszy Strukturalnych. Podstawowe korzy ści, jakie odniesie Polska we wdra żaniu unijnych wymaga ń prawnych to poprawa mi ędzynarodowego wizerunku Polski, wa żna zwłaszcza dla samorz ądów. Przeło ży si ę to na zainteresowanie inwestorów naszymi terenami, popraw ę infrastruktury wodno-ściekowej, zapewnienie usług w zakresie gospodarowania odpadami, popraw ę jako ści powietrza. Wykorzystanie środków unijnych przyniesie popraw ę sytuacji ekonomicznej mieszka ńców, wyra żaj ąca si ę zmniejszeniem kosztów uzdatniania wody i wymiany infrastruktury wodoci ągowej, kanalizacyjnej, zmniejszeniem kosztów produkcji w rolnictwie, uzyskaniem wy ższych plonów o lepszej jako ści, zwi ększeniem atrakcyjno ści turystycznej terenów, nowymi miejscami pracy .

126 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

12 REALIZACJA I MONITORING PROGRAMU 12.1 Organizacja zarz ądzania środowiskiem Zarz ądzanie środowiskiem odbywa si ę na kilku szczeblach. W gminie zarz ądzanie dotyczy działa ń własnych oraz jednostek organizacyjnych, obejmuj ących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystaj ące ze środowiska. Ponadto samorz ąd województwa równie ż w ramach swoich obowi ązków i kompetencji realizuje zadania zwi ązane z zarz ądzaniem środowiskiem w gminach. Podmioty gospodarcze korzystaj ące ze środowiska kieruj ą si ę głównie efektami ekonomicznymi i zasadami konkurencji rynkowej, a od niedawna liczą si ę tak że z głosami opinii społecznej. Na tym szczeblu zarz ądzanie środowiskiem odbywa si ę przez: • dotrzymywanie wymaga ń stawianych przez przepisy prawa, • porz ądkowanie technologii i re żimów obsługi urz ądze ń, • modernizacj ę technologii, • eliminowanie technologii uci ąż liwych dla środowiska, • instalowanie urz ądze ń ochrony środowiska, • stał ą kontrol ę emisji zanieczyszcze ń. Instytucje działaj ące w ramach administracji odpowiedzialnych za wykonywanie i egzekwowanie prawa maj ą głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniu środowiska przez: • racjonalne planowanie przestrzenne, • kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska, • porz ądkowanie działalno ści zwi ązanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska. Podstawowymi organami wykonawczymi w dziedzinie ochrony środowiska s ą marszałek, starosta i prezydent/burmistrz/wójt. Obowi ązkiem organów wszystkich szczebli jest wzajemne informowanie si ę i uzgadnianie. Przepisy przewiduj ą tworzenie na wszystkich szczeblach administracji rozbudowanego systemu dokumentów planistycznych wytyczaj ących generalne kierunki polityki rozwoju w kontek ście ochrony środowiska i zagospodarowania przestrzennego. Województwa, powiaty i gminy sporz ądzaj ą programy ochrony środowiska w celu realizacji polityki ekologicznej pa ństwa. Dokumenty dotycz ące zagospodarowania przestrzennego sporz ądza si ę na wszystkich szczeblach, ale nie wszystkie maj ą jednakow ą moc prawn ą i rol ę w całym systemie. Z punktu widzenia prawnego najmocniejsz ą pozycj ę w omawianej strukturze ma gmina, gdy ż tylko miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, uchwalane przez gminy, maj ą rang ę obowi ązuj ącego powszechnie przepisu prawa. Wszelkie programy, plany i strategie formułowane na ró żnych szczeblach maj ą tylko wtedy szans ę realizacji, je śli znajd ą odzwierciedlenie w konkretnym miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Samorz ąd Gminny okre śla równie ż strategi ę rozwoju gminy, na któr ą składa si ę m.in. racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju. Ustawowy jest równie ż obowi ązek uchwalenia gminnego programu ochrony środowiska .

127 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

12.2 Zarz ądzanie Programem Ochrony Środowiska

Wyró żnia si ę nast ępuj ące grupy podmiotów uczestnicz ących w Programie:  Podmioty uczestnicz ące w organizacji i zarz ądzaniu programem  Podmioty realizuj ące zadania programu, w tym instytucje finansuj ące  Podmioty kontroluj ące przebieg realizacji i efekty programu  Społeczno ść Gminy jako główny podmiot odbieraj ący wyniki działa ń programu Główna odpowiedzialno ść za realizacj ę Programu spoczywa na Wójcie Gminy, który składa Radzie Gminy raporty z wykonania Programu. Wójt winien współdziała ć z organami administracji rz ądowej, samorz ądowej szczebla wojewódzkiego oraz powiatowego, które dysponuj ą instrumentarium wynikaj ącym z ich kompetencji. Marszałek (oraz podległe mu słu żby zespolone) dysponuje instrumentarium prawnym umo żliwiaj ącym reglamentowanie korzystania ze środowiska. Natomiast w dyspozycji Marszałka znajdują si ę instrumenty finansowe na realizacj ę zada ń programu. Ponadto Wójt winien współdziała ć z instytucjami administracji specjalnej, w dyspozycji których znajduj ą si ę instrumenty kontroli i monitoringu. Instytucje te kontroluj ą respektowanie prawa, prowadz ą monitoring stanu środowiska (WIO Ś), prowadz ą monitoring wód (RZGW). Odbiorc ą Programu s ą mieszka ńcy gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. którzy subiektywnie oceniaj ą efekty wdro żonych przedsi ęwzi ęć . Ocen ę tak ą mo żna uzyska ć poprzez wprowadzenie odpowiednich mierników świadomo ści społecznej .

12.3 Monitoring wdra żania Programu

Zakres monitoringu

Wdra żanie Programu Ochrony Środowiska będzie podlegało regularnej ocenie w zakresie:  okre ślenia stopnia wykonania przedsi ęwzi ęć /działa ń,  okre ślenia stopnia realizacji przyj ętych celów,  oceny rozbie żno ści pomi ędzy przyj ętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem,  analizy przyczyn tych rozbie żno ści. Wójt b ędzie oceniał co dwa lata stopie ń wdro żenia Programu, natomiast na bie żą co b ędzie kontrolowany post ęp w zakresie wykonania przedsi ęwzi ęć zdefiniowanych w programie. Pod koniec 2011 roku nast ąpi ocena realizacji przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w latach 2010-2013. Wyniki oceny b ędą stanowiły wkład dla nowej listy przedsi ęwzi ęć , obejmuj ących okres 2012- 2013. Ten cykl b ędzie si ę powtarzał co dwa lata, co zapewni ci ągły nadzór nad wykonaniem Programu. W cyklach czteroletnich b ędzie oceniany stopie ń realizacji celów ekologicznych (okre ślonych w tym dokumencie dla okresu do 2013 roku). Ocena ta b ędzie baz ą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymaga ń zapisanych w ustawie "Prawo ochrony środowiska", a dotycz ących okresu na jaki jest przyjmowany program ochrony środowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu ochrony środowiska. 128 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Zatem głównymi elementami monitoringu wdra żania Programu b ędą: • ocena post ępów we wdra żaniu programu ochrony środowiska, w tym przygotowanie raportu (co dwa lata), • aktualizacja listy przedsi ęwzi ęć (co dwa lata), • aktualizacja polityki ochrony środowiska, tj. celów ekologicznych i kierunków działa ń (co cztery lata) .

12.3.1 Wska źniki monitorowania efektywno ści Programu

Program Ochrony Środowiska jest narz ędziem wdra żania polityki ochrony środowiska w gminie. Oznacza to konieczno ść monitorowania zmian zachodz ących w gminie poprzez regularne ocenianie stopnia jego realizacji w odniesieniu do stopnia realizacji zało żonych działa ń, przyj ętych celów, a tak że ustalania rozbie żno ści pomi ędzy zało żonymi celami i działaniami, a ich wykonaniem. Ostatnim elementem tej analizy jest ustalenie przyczyn ujawnionych rozbie żno ści. Cykliczno ść oceny zakłada okres dwóch lat. Niezale żnie od tego, monitorowanie Programu odbywa ć si ę b ędzie poprzez roczn ą ocen ę wykonania zało żonego na wskazane działania bud żetu. Nale ży przyj ąć , że aktualizacja polityki długookresowej odbywa ć si ę b ędzie co cztery lata. Dla prawidłowej oceny realizacji Programu nale ży przyj ąć uporz ądkowany system mierników jego efektywno ści. Mierniki te dziel ą si ę na trzy zasadnicze grupy: • mierniki ekonomiczne, • ekologiczne, • społeczne ( świadomo ści społecznej). Mierniki ekonomiczne zwi ązane s ą z procesem finansowania inwestycji ochrony środowiska przy zało żeniu, że punktem odniesienia s ą okre ślone efekty ekologiczne. Nale żą do nich ł ączny i jednostkowy koszt uzyskania efektu ekologicznego oraz koszty uzyskania efektu w okresie eksploatacji, a tak że trwało ść efektu w okre ślonym czasie. W grupie mierników ekologicznych znajd ą si ę mierniki okre ślaj ące stan środowiska, stopie ń zmian w nim zachodz ących oraz mierniki okre ślaj ące skutki zdrowotne dla populacji. Miernikami b ędą: • jako ść wód powierzchniowych i podziemnych, • długo ść sieci kanalizacyjnej, • ilo ść odpadów komunalnych na 1 mieszka ńca na rok, • powierzchnia terenów obj ętych ochron ą prawn ą, • poziom st ęż eń zanieczyszcze ń w powietrzu atmosferycznym, • nakłady inwestycyjne na ochron ę środowiska. Mierniki społeczne to: • udział społecze ństwa w działaniach zwi ązanych z ochron ą środowiska, • stopie ń uspołecznienia procesów decyzyjnych (ilo ść i rodzaje interwencji społecznej), • ilo ść i zró żnicowanie sposobów informacji i edukacji środowiskowej (akcje, kampanie, udział mediów lokalnych, zaanga żowanie ró żnych grup/społeczno ści), 129 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

• ilo ść działa ń prawnych (procesów) odszkodowawczych zwi ązanych ze zniszczeniami środowiska. Decyzja o przyj ęciu liczby i rodzajach wska źników jest decyzj ą ustalaj ącą okre ślony system oceny przyj ętej polityki ochrony środowiska w mie ście. Oprócz ich doboru konieczne jest ustalenie sposobu ich agregacji, a nast ępnie interpretacji. Dla prawidłowej realizacji monitoringu wykonalno ści celów, priorytetów i zada ń Programu niezb ędna jest okresowa weryfikacja stanu komponentów środowiska oraz stopnia zaawansowania realizacji poszczególnych zada ń. Przewiduje si ę przedstawianie ww. weryfikacji w sposób zorganizowany – w ustalonej formie pisemnej lub elektronicznej (sprawozdawczo ść okresowa). W tabeli nr 29 zaproponowano istotne wska źniki, przyjmuj ąc że lista ta nie jest wyczerpuj ąca i b ędzie sukcesywnie modyfikowana .

130 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Tabela 29 Wska źniki monitorowania programu . Lp. Wska źnik Gmina wiejska Bobowo

A. Wska źniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko Jako ść wód powierzchniowych; udział wód pozaklasowych (wg 1. - oceny ogólnej) Jako ść wód podziemnych; udział wód o bardzo dobrej i dobrej 2. - jako ści (klasa Ia i Ib)* 3. Ilo ść wody zu żywanej dla celów socjalnych (m 3/M/rok) 19,0 4. % wska źnik zwodoci ągowania % 85 5. % wska źnik skanalizowania Gmin - 6. Ilo ść mieszka ńców korzystaj ących z sieci gazowej (szt.) - 7. Ilo ść zebranych odpadów kg komunalnych mieszka ńca w roku 75 Udział odpadów komunalnych pozyskiwanych ze zbiórki 8. 8,1 selektywnej % A/C - niedotrzymane poziomy dla pyłu PM10; niedotrzymane poziomy dla 9. Jako ść powietrza atmosferycznego (klasa) benzo(a)pirenu 10. Wska źnik lesisto ści (%) 1,5 11. Powierzchnia terenów obj ętych ochron ą prawn ą (ha) 0 B. Wska źniki ekonomiczne 12. Wyadtki na gospodark ę komunaln ą i ochron ę środowiska (tys. zł) 126,1 stan wyj ściowy do wymienionych w tabeli wska źników przyj ęto z danych za 2008 i 2007 r.,

Źródło: www.stat.gov.pl , Informacja Pomorskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Gda ńsku o stanie środowiska na terenie gmina b ędących udziałowcami ZUOK „Stary Las”- WIO Ś Gda ńsk 2007 r.

131 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

SPIS ZAŁ ĄCZNIKÓW

ZAŁ ĄCZNIK NR 1 Wykaz aktów prawnych...... 133

ZAŁ ĄCZNIK NR 2 Bibliografia ...... 137

ZAŁ ĄCZNIK NR 3 Proponowane kryteria pilno ści ...... 138

ZAŁ ĄCZNIK NR 4 Kompetencje starosty ...... 139

ZAŁ ĄCZNIK NR 5 Poziomy dopuszczalne substancji w powietrzu ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi i ochron ę ro ślin, w uzdrowiskach i na obszarach ochrony uzdrowiskowej, terminy ich osi ągni ęcia, dopuszczalne cz ęsto ści ich przekraczania oraz poziomy docelowe i celów długoterminowych ...... 141

ZAŁ ĄCZNIK NR 6 .. Obiekty wpływaj ące w najwi ększym stopniu na zanieczyszczenie powietrza. 143

132 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

ZAŁ ĄCZNIK NR 1 Wykaz aktów prawnych

Program Ochrony Środowiska dla gmin b ędących udziałowcami ZUOK „Stary Las” sporz ądzono zgodnie z obowi ązuj ącymi aktami prawnymi:

1. Prawo krajowe

- Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (jednolity tekst z 2008r. Dz. U. Nr 25, poz. 150); - Ustawa z dnia 23 stycznia 2008 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw. (tekst jednolity, Dz. U. z 2008 r. Nr 25 poz. 150); - Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92 poz. 880); - Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Pa ństwowej Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2007 r. Nr 44 poz. 287); - Ustawa z dnia 28 wrze śnia 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2005 r. Nr 45 poz. 435); - Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 121 poz. 1266); - Ustawa z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach (Dz. U. z 2005 Nr 236 poz. 2008); - Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest. (Tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20) - Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (z 2006 r. Dz. U. Nr 89 poz.625) - Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228 poz. 1947) - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r. Nr 39 poz. 251) - Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowi ązkach przedsi ębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. z 2007 r. Nr 90 poz. 607) - Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o mi ędzynarodowym przemieszczaniu odpadów (Dz. U. z 2007 r. Nr 124 poz. 859) - Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123 poz. 858) - Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239 poz. 2019) - Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zu żytym sprz ęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. z 2005r. Nr 180 poz. 1495) Prawo Unii Europejskiej:

− Dyrektywy horyzontalne

 Ocena skutków niektórych publicznych i prywatnych przedsi ęwzi ęć dla środowiska, 85/337/EWG, zmieniona przez 97/11/WE  W sprawie swobodnego dost ępu do informacji o środowisku, 90/313/EWG uchyla 2003/4/WE  W sprawie sprawozdawczo ści, 91/692/EWG

− Dyrektywy dotycz ące jako ści powietrza:

 Jako ść powietrza, dyrektywa ramowa, 96/62/WE, wł ączaj ąca 3 starsze dyrektywy, które maj ą by ć zast ąpione przez nowe wymogi na podstawie dyrektywy ramowej SO2 i cz ąstki zawieszone w powietrzu, 80/779/EWG, zmieniona przez 81/85/EWG, 89/427/EWG, 90/656/EWG i 91/692/EWG  Ołów, 82/884/EWG zmieniona przez 90/656/EWG i 91/692/EWG  Tlenek azotu 85/203/EWG zmieniona przez 85/580/EWG, 90/656/EWG i 91/692/EWG  Zanieczyszczenie ozonem troposferycznym, 92/72/EWG  Emisje zanieczyszcze ń z pojazdów silnikowych 70/220/EWG zmieniona przez 74/270/EWG, 77/102/EWG, 78/665/EWG, 83/351/EWG, 88/76/EWG, 88/436/EWG, 89/458/EWG, 89/491/EWG, 91/441/EWG, 93/59/EWG, 94/12/EWG, 96/44/EWG, 96/69/EWG, 2003/76/WE

133 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

 Emisje zanieczyszcze ń z silników Diesla - sadza, 72/306/EWG zmieniona przez 89/491/EWG i 97/20/WE, 2005/21/WE  Emisje zanieczyszcze ń z silników Diesla 88/77/EWG zmieniona przez 91/542/EWG i 96/1/EWG, 2001/27/WE  Emisje zanieczyszcze ń z pojazdów silnikowych - testy przydatno ści pojazdów do warunków drogowych, 92/55/EWG  Emisje lotnych zwi ązków organicznych z przechowywania i transportu benzyny, 94/63/WE  Zawarto ść ołowiu w benzynie, 85/210/EWG zmieniona przez 85/581/EWG i 87/416/EWG  Zawarto ść siarki w paliwach płynnych, 93/12/EWG zast ępuj ąca 75/716/EWG

− Dyrektywy dotycz ące gospodarki odpadami:

 Odpady z przemysłu dwutlenku tytanu, 78/176/EWG zmieniona przez 91/692/EWG i dyrektywy pokrewne: Procedury nadzoru w odniesieniu do odpadów pochodz ących z przemysłu dwutlenku tytanu, 82/83/EWG Harmonizacja programów zmniejszenia zanieczyszcze ń, 92/12/EWG  Zapobieganie zanieczyszczeniu powietrza przez zakłady spalania odpadów komunalnych, 89/429/EWG uchyla 2000/76/WE i przez nowe zakłady spalania odpadów komunalnych, 89/369/EWG uchyla 2000/76/WE  Spalanie odpadów niebezpiecznych, 94/67/EWG uchyla 2000/76/WE  Usuwanie olejów odpadowych, 75/439/EWG zmieniona przez 87/101/EWG i 91/692/EWG  Ramowa dyrektywa w sprawie odpadów 75/442/EWG zmieniona przez 91/156/EWG i 91/692/EWG  Usuwanie PCB i PCT, 76/403/EWG zast ąpiona przez 96/59/WE  Odpady niebezpieczne, 91/689/EWG zast ępuj ąca 78/319/EWG zmieniona przez 94/31/WE  Osady ściekowe i gleba, 86/278/EWG zmieniona przez 91/692/EWG  Baterie, 91/157/EWG zmieniona przez 93/86/EWG  Odpady z opakowa ń, 94/62/WE zmieniona przez 2005/20/WE

− Dyrektywy dotycz ące jako ści wody:

 Ścieki komunalne, 91/271/EWG zmieniona przez 98/15/WE  Azotany, 91/676/EWG  Niebezpieczne substancje w środowisku wodnym, 76/464/EWG zmieniona przez 2000/60/WE  7 dyrektyw - "córek", wszystkie poprawione przez 90/656EWG i 91/692/EWG Zrzuty rt ęci z przemysłu elektrolizy chlorków metali alkalicznych 82/176/EWG Zrzuty kadmu, 83/513/EWG  Zrzuty rt ęci z sektorów innych ni ż przemysł elektrolizy chlorków metali alkalicznych, 84/156/EWG Zrzuty sze ściochlorocykloheksanu, 84/491/EWG  Dyrektywa 86/280/EWG w sprawie warto ści dopuszczalne dla ścieków i wska źników jako ści wód w odniesieniu do zrzutów niektórych niebezpiecznych substancji obj ętych wykazem I zał ącznika do dyrektywy 76/464/EWG, zmieniona przez dyrektywy 88/347/EWG i 90/415/EWG  Dyrektywa dotycz ąca jako ści wody w k ąpieliskach 76/160/EWG zmieniona przez 90/656/EWG  Jako ść wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi, 80/778/EWG zmieniona przez 81/858/EWG, 90/656/EWG i 91/692/EWG  Jako ść wód powierzchniowych przeznaczonych do poboru wód pitnej, 75/440/EWG zmieniona przez 79/869/EWG, 90/656/EWG i 91/692/EWG zwi ązana z ni ą decyzja 77/795/EWG w sprawie wspólnych procedur wymiany informacji  Pomiary i pobieranie próbek wód powierzchniowych przeznaczonych do poboru wody pitnej, 79/869/EWG zmieniona przez 91/692/EWG  Wody podziemne 80/68/EWG zmieniona przez 90/656/EWG i 91/692/EWG  Słodkie wody wymagaj ące ochrony dla zachowania życia ryb, 78/659/EWG zmieniona przez 90/656/EWG i 91/692/EWG  Jako ść wody wymaganej dla bytowania skorupiaków i mi ęczaków, 79/923/EWG zmieniona przez 91/692/EWG

− Dyrektywy dotycz ące ochrony przyrody:

134 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

 Siedliska, 92/43/EWG zmieniona przez 97/62/WE  Dzikie ptaki, 79/409/EWG zmieniona przez 81/84/EWG, 85/411/EWG, 86/122/EWG, 91/244/EWG i 94/24/WE  Skóry młodych fok, 83/129/EWG zmieniona przez 85/444/EWG, 89/370/EWG

− Dyrektywy dotycz ące ograniczenia zanieczyszczenia przemysłowego i zarz ądzania ryzykiem:

 Ograniczenie zanieczyszcze ń powietrza spowodowanych przez zakłady przemysłowe, 84/360/EWG zmieniona przez 90/656/EWG i 91/692/EWG  Ograniczenie emisji niektórych zanieczyszcze ń do powietrza z du żych obiektów energetycznego spalania paliw, 88/609/EWG zmieniona przez 90/656/EWG i 94/66/WE  IPPC (zintegrowane zapobieganie i ograniczenie zanieczyszcze ń), 96/61/WE zmieniona przez 2003/87/WE  Seveso - kontrola zagro żenia powa żnymi awariami, 96/82/WE zast ępuj ąca 82/501/EWG, zmieniona przez 2003/105/WE

− Dyrektywy dotycz ące chemikali i organizmów zmodyfikowanych genetycznie:

 Eksperymenty na zwierz ętach, 86/609/EWG zmieniona przez 2003/65/WE  Dobra praktyka laboratoryjna, 87/18/EWG, zawi ązana z ni ą dyrektywa 88/320/EWG w sprawie kontroli, zmieniona przez 99/12/WE  Kontrolowane wykorzystanie genetycznie zmodyfikowanych organizmów, 90/219/EWG zmieniona przez 94/51/WE, 98/81/WE  Azbest, 87/217/EWG zmieniona przez 91/692/WE  Klasyfikacja, pakowanie i etykietowanie substancji niebezpiecznych, 67/548/EWG zmieniona przez 69/81/EWG, 70/189/EWG/ 71/144/EWG, 73/146/EWG, 75/409/EWG, 76/907/EWG, 79/370/EWG, 79/831/EWG, 80/1189/EWG, 81/957/EWG, 82/232/EWG, 83/467/EWG, 84/449/EWG, 86/431/EWG, 87/432/EWG, 88/302/EWG, 88/490/EWG, 90/517/EWG, 91/325/EWG, 91/26/EWG/ 91/410/EWG, 91/632/EWG, 92/32/EWG 92/37/EWG, 92/69/EWG, 93/21/EWG, 93/67/EWG, 93/72/EWG, 93/90/EWG, 93/101/EWG, 93/105/EWG, 94/69/WE, 96/54/WE, 96/56/WE  Klasyfikacja, oznakowanie i pakowanie niebezpiecznych preparatów 88/379/EWG zmieniona przez 89/178/EWG, 90/492/EWG, 91/155/EWG, 93/18/EWG, 93/112/EWG, 91/442/EWG, 95/65/EWG, 2001/58/WE  Ograniczenie sprzeda ży i stosowania niektórych niebezpiecznych substancji i preparatów, 76/69/EWG zmieniona przez 79/663/EWG, 82/806/EWG, 82/828/EWG, 83/478/EWG, 85/46/EWG, 85/610/EWG, 89/677/EWG, 89/678/EWG, 91/173/EWG, 91/338/EWG, 91/339/EWG, 91/659/EWG, 94/27/WE, 94/48/WE, 94/60/WE, 96/55/WE, 97/10/WE, 97/16/WE  Zamierzone uwalnianie do środowiska genetycznie zmodyfikowanych organizmów 90/219/WE zmieniona przez 94/15/WE, 97/35/WE  Detergenty, 73/404/EWG zmieniona przez 82/242/EWG i 86/94/EWG i zwi ązana z ni ą dyrektywa w sprawie testowania biodegradacji, 73/405/EWG zmieniona przez 82/243/EWG  Transport drogowy niebezpiecznych towarów 94/55/WE zmieniona przez 2006/89/WE

− Dyrektywy dotycz ące hałasu:

 Pojazdy silnikowe 70/157/EWG zmieniona przez 73/350/EWG, 77/212/EWG, 81/334/EWG, 84/372/EWG, 84/424/EWG, 87/354/EWG, 89/491/EWG, 92/97/EWG i 96/20/WE  Motocykle 78/1015/EWG zmieniona przez 87/56/EWG i 89/235/EWG  Sprz ęt budowlany (ramowa) 79/113/EWG zmieniona przez 81/1051/EWG i 85/405/EWG  Samoloty podd źwi ękowe, 80/51/EWG zmieniona przez 83/206/EWG  Podd źwi ękowe samoloty odrzutowe, 89/629/EWG  Ograniczenie eksploatacji samolotów, 92/14/EWG zmieniona przez 99/28/WE  W sprawie zbli żenia przepisów prawa pa ństw członkowskich dotycz ących dopuszczanie do eksploatacji sprz ętu i maszyn budowlanych, 84/532/EWG

135 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

 Spr ęż arki, 84/533/EWG zmieniona przez 85/406/EWG  Żurawie wie żowe, 84/534/EWG zmieniona przez 85/405/EWG  Agregaty spawalnicze, 84/535/EWG zmieniona przez 85/407/EWG  Agregaty pr ądotwórcze 84/536/EWG zmieniona przez 85/408/EWG  Kruszarki betonu, 84/537/EWG zmieniona przez 85/409/EWG  Kosiarki do trawy, 84/538/EWG zmieniona przez 87/252/EWG, 88/180/EWG i 88/181/EWG  Koparki hydrauliczne, 86/662/EWG zmieniona przez 89/514/EWG i 95/2/WE  Sprz ęt gospodarstwa domowego, 86/594/EWG

− Dyrektywy dotycz ące bezpiecze ństwa nuklearnego i ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym:

 Ochrona społecze ństwa i pracowników przed promieniowaniem, 80/836/EURATOM zmieniona przez 84/467/EURATOM  Ochrona przed promieniowaniem zwi ązanym z na świetleniami medycznymi, 97/43/EURATOM  Wczesna wymiana informacji w przypadku zagro żenia radiologicznego, 87/600/EURATOM  Informowanie społecze ństwa, 89/618/EURATOM  Ochrona pracowników z zewn ątrz przed promieniowaniem, 90/641/EURATOM  Przesyłanie odpadów radioaktywnych, 92/3/EURATOM uzupełniona przez 93/552/EURATOM  Podstawowe normy bezpiecze ństwa, 96/29/EURATOM  Przesyłanie substancji radioaktywnych, 93/1493/EURATOM

2. Dokumenty programowe:

− “ Polityka Ekologiczna Pa ństwa na lata 2009-2011 z perspektyw ą do roku 2016”, − Program wykonawczy do III Polityki ekologicznej pa ństwa na lata 2007 – 2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011-2014”, − Krajowy Plan Gospodarki Odpadami, − Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, − Agenda 21 – Ramowy Program Działa ń, − Długotrwała strategia trwałego i zrównowa żonego rozwoju – „Polska 2025”, − Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej, − Zało żenia polityki energetycznej Polski do 2020 r., − Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej, − Krajowy Plan Rozdziału Uprawnie ń Do Emisji CO 2 - pierwszy okres rozliczeniowy 2005 - 2007, − Krajowy program zwi ększania lesisto ści, − Polityka le śna pa ństwa, − Strategia gospodarki wodnej wraz z harmonogramem zada ń Gospodarki Wodnej do roku 2020, − Program Oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009-2032i, przyj ętym przez Rad ę Ministrów 14 lipca 2009 r. − Strategi ą Zrównowa żonego Rozwoju Polski do 2025 r., − Program Operacyjnym "Infrastruktura i Środowisko" (projekt), − Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego, − Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, − zało żenia Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2007- 2013, − Projekt Uszczegółowienia Regionalnego Programu Operacyjnego dla województwa na lata 2007 – 2013, − Plan Gospodarki Odpadami Województwa Pomorskiego na lata 2007-2010, − Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego, − Plan Urz ądzenia Lasu Nadle śnictwa Ko ścierzyna na lata 2009-2018

136 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

ZAŁ ĄCZNIK NR 2 Bibliografia

− Bernaciak A., Gaczek W., Ekonomiczne aspekty ochrony środowiska, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Pozna ń 2002, − Błaszyk T., Górski J., Odpady a problemy zagro żenia i ochrony wód podziemnych, Pa ństwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 1996, − Geografia Polski : Środowisko przyrodnicze, red. nauk. L. Starkel, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2004, − Kistowski M., Staszek W., Poradnik do opracowania gminnego i powiatowego programu zrównowa żonego rozwoju i ochrony środowiska, Gda ńsk, Wydaw. DJ, 1999, − Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, − Bednarek R., Prusunkiewicz Z. Geografia gleb, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1997, − Narodowy Program Przygotowania do członkostwa w UE, Rozdział 23 – Ochrona Środowiska; MO ŚZNiL, 1999, − Ochrona Środowiska 2005, GUS, Warszawa 2005, − Piontek F., tom I, rozdział I Środowisko przyrodnicze w strategii wzrostu gospodarczego i w rozwoju zrównowa żonym. Planowanie i wdra żanie polityka ochrony środowiska, poradnik, Warszawa, 2001. − Poskrobko B., Zarz ądzanie środowiskiem, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2006, − Poskrobko B: Sterowanie ekorozwojem tom I i III Regionalne i gospodarcze aspekty ekorozwoju, Wydawnictwo Politechniki Białostockiej, Białystok, 1998, − Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Pa ństwa na lata 2002-2010, Warszawa, listopad 2002, − Śleszy ński J., Ekonomiczne problemy ochrony środowiska, ARIES, Warszawa 2000, − Wo ś A., Klimat Polski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1999, − Raport o stanie środowiska województwa pomorskiego w roku 2006 – WIOŚ Gda ńsk 2007r. − Strona internetowa Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gda ńsku, − Strona internetowa Głównego Urz ędu Statystycznego, − Strona internetowa Pa ństwowej Stra ży Po żarnej, − Strona internetowa Ministerstwa Środowiska, − Strona internetowa Pomorskiego Urz ędu Wojewódzkiego .

137 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

ZAŁ ĄCZNIK NR 3 Proponowane kryteria pilno ści

Proponowane kryteria pilno ści realizacji inwestycji z zakresu ochrony środowiska:

 Kryteria ogólne:

- Gotowo ść zadania do realizacji (pozwolenie na budow ę, decyzja środowiskowa itp.) - Pozytywne oddziaływanie na środowisko, RO Ś - Wkład własny realizuj ącego projekt - Poparcie społeczne dla inwestycji

 Inwestycje drogowe:

- Poło żenie na wa żnym, z punktu widzenia społecznego, odcinku komunikacyjnym - Poło żenie w pobli żu istotnych obiektów publicznych - Nadmierne nat ęż enie ruchu - Ochrona przed hałasem komunikacyjnym

 Inwestycje z zakresu gospodarki wodno – ściekowej:

- Usytuowanie w pobli żu zbiorników zasobu wody pitnej - Usytuowanie na obszarach chronionych - Usytuowanie w pobli żu wód powierzchniowych

 Inwestycje z zakresu gospodarki odpadami:

− Zgodno ść z Plan Gospodarki Odpadami Województwa Pomorskiego,

 Inwestycje z zakresu gospodarki energetycznej:

- Inwestycje przy wykorzystaniu źródeł energii odnawialnej - Inwestycje maj ące na celu oszcz ędzanie energii i obni żaj ące emisj ę zanieczyszcze ń do powietrza

138 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

ZAŁ ĄCZNIK NR 4 Kompetencje starosty

Na podstawie Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. Ochrona przyrody (Dz. U. z 2004r. Nr 92, poz 880 z pó ź. zmianami), kompetencje starosty to :

• wydawanie zezwole ń na usuni ęcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomo ści b ędących własno ści ą gminy, • w odniesieniu do nieruchomo ści b ędących własno ści ą gminy starosta wymierza administracyjn ą kar ę pieni ęż ną za:
zniszczenie terenów zieleni albo drzew lub krzewów spowodowane niewła ściwym wykonywaniem robót ziemnych lub wykorzystaniem sprzętu mechanicznego albo urz ądze ń technicznych oraz zastosowaniem środków chemicznych w sposób szkodliwy dla ro ślinno ści;
usuwanie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia;
zniszczenie drzew, krzewów lub terenów zieleni spowodowane niewła ściwym wykonaniem zabiegów piel ęgnacyjnych.

- Na podstawie Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Tekst jednolity: Dz. U. z 2008r. Nr 25, poz. 150 z pó ź. zmianami) oraz z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r. Nr 39 poz. 251 z pó ź. zm.) ustawy z dnia kompetencje starosty to:

• wydanie opinii w sprawie projektu uchwały programu ochrony powietrza; • prowadzenie okresowych bada ń jako ści gleby i ziemi; • prowadzenie obserwacji terenów zagro żonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których wyst ępuj ą te ruchy, a tak że rejestr zawieraj ący informacje o tych terenach; • wydawanie decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu w przypadku stwierdzenia, że poza zakładem, w wyniku jego działalno ści, przekroczone s ą dopuszczalne poziomy hałasu; • sporz ądzanie co 5 lat map akustycznych, które niezwłocznie przekazuje zarz ądowi województwa, wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska i pa ństwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu; • przekazywanie wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska programu ochrony środowiska przed hałasem niezwłocznie po uchwaleniu programu przez rad ę powiatu; • ze wzgl ędu na potrzeb ę zapewnienia systematycznej kontroli wielko ści emisji lub innych warunków korzystania ze środowiska, sprawdzanie wyników pomiarów wielko ści emisji i pomiarów ilo ści pobieranej wody; • przyjmowanie zgłoszenia instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, a mo że negatywnie oddziaływa ć na środowisko; • ustalanie w drodze decyzji wymagania w zakresie ochrony środowiska dotycz ącego eksploatacji instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, o ile jest to uzasadnione konieczno ści ą ochrony środowiska; • w drodze decyzji nakładanie na zarz ądzaj ącego drog ą, lini ą kolejow ą, lini ą tramwajow ą, lotniskiem lub portem obowi ązek prowadzenia w okre ślonym czasie pomiarów poziomów substancji lub energii w środowisku wprowadzonych w zwi ązku z eksploatacj ą tych obiektów, je żeli poziom substancji lub energii w środowisku; • wydawanie, ograniczanie b ądź te ż cofni ęcie pozwolenia na:
wprowadzanie gazów lub płynów do powietrza,
wodno prawnego na wprowadzanie ścieków do wód i ziemi,
na wytwarzanie odpadów; • w razie stwierdzenia okoliczno ści wskazuj ących na mo żliwo ść negatywnego oddziaływania instalacji na środowisko, nało żenie zobowi ązania, w drodze decyzji, prowadz ącemu instalacj ę podmiotu korzystaj ącego ze środowiska do sporz ądzenia i przedło żenia przegl ądu ekologicznego; • nało żenie obowi ązku w drodze decyzji:

139 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

ograniczenia oddziaływania na środowisko i jego zagro żenia,
przywrócenia środowiska do stanu wła ściwego, je żeli podmiot korzystaj ący ze środowiska negatywnie oddziałuje na środowisko; • sprawowanie kontroli przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie obj ętym wła ściwo ści ą oraz wydaje upowa żnienia pracownikom sobie podległym; • nakładanie obowi ązków dotycz ących gospodarowania odpadami powstaj ącymi w drodze wypadków przez wytwórc ę, w tym obowi ązek przekazania ich wskazanemu posiadaczowi odpadów, z tym że za wytwórc ę odpadów z wypadków uwa ża si ę sprawc ę wypadku; • gospodarowanie odpadami z wypadków, je żeli:

⇒ nie mo żna wszcz ąć post ępowania egzekucyjnego dotycz ącego obowi ązku zagospodarowania odpadów z wypadków albo egzekucja okazała si ę bezskuteczna lub ⇒ jest konieczne natychmiastowe zagospodarowanie tych odpadów ze wzgl ędu na zagro żenie życia lub zdrowia ludzi lub mo żliwo ść zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku;

• przekazanie kopii wydanego pozwolenia na wytwarzanie odpadów wła ściwemu ze wzgl ędu na miejsce wytwarzania odpadów marszałkowi województwa, wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska oraz wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta; • zatwierdzanie w drodze decyzji programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi po zasi ęgni ęciu opinii wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, wła ściwych ze wzgl ędu na miejsce wytwarzania odpadów niebezpiecznych dla przedsi ęwzi ęć lub instalacji innych ni ż tych, o których mowa w art. 378 ust.2a ustawy- Prawo ochrony środowiska; • przekazywanie kopii wła ściwemu ze wzgl ędu na miejsce wytwarzania odpadów niebezpiecznych marszałkowi województwa, wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska oraz wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta; • przedkładanie informacji o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami dla przedsi ęwzi ęć lub instalacji innych ni ż tych, o których mowa w art. 378 ust.2a ustawy- Prawo ochrony środowiska, wła ściwemu organowi w terminie 30 dni przed rozpocz ęciem działalno ści powoduj ącej powstawanie odpadów lub zmian ą tej działalno ści wpływaj ącą na ilo ść lub rodzaj wytwarzanych odpadów lub sposób gospodarowania nimi; • zezwalanie na prowadzenie działalno ści w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów dla przedsi ęwzi ęć lub instalacji innych ni ż tych, o których mowa w art. 378 ust.2a ustawy- Prawo ochrony środowiska, nie dłu ższy ni ż 10 lat; • wydawanie zezwolenia na prowadzenie działalno ści w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, po zasi ęgni ęciu opinii wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, wła ściwych ze wzgl ędu na miejsce prowadzenia działalno ści w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów; • przekazanie kopii wydanej decyzji wła ściwemu ze wzgl ędu na miejsce odzysku i unieszkodliwiania odpadów marszałkowi województwa, wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska oraz wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta; • wydawanie zezwolenia na prowadzenie działalno ści w zakresie lub transporcie odpadów; • przekazywanie marszałkowi województwa ł ącznego zestawienia rejestrów, w terminie do ko ńca pierwszego kwartału za poprzedni rok kalendarzowy; • skre ślenie z rejestru posiadacza odpadów lub prowadz ącego działalno ść w zakresie transportu odpadów; • zatwierdzenie instrukcji eksploatacji składowiska odpadów dla przedsi ęwzi ęć lub instalacji innych ni ż tych, o których mowa w art. 378 ust.2a ustawy – Prawo ochrony środowiska; • udzielenie zgody na zamkni ęcie składowiska odpadów lub jego wydzielonej cz ęś ci na wniosek zarz ądzaj ącego składowiskiem dla przedsi ęwzi ęć lub instalacji innych ni ż w art. 378 ust.2a ustawy- Prawo ochrony środowiska po przeprowadzenie kontroli składowiska przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska .

140 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

ZAŁ ĄCZNIK NR 5 Poziomy dopuszczalne substancji w powietrzu ze względu na ochron ę zdrowia ludzi i ochron ę ro ślin, w uzdrowiskach i na obszarach ochrony uzdrowiskowej, terminy ich osi ągni ęcia, dopuszczalne cz ęsto ści ich przekraczania oraz poziomy docelowe i celów długoterminowych 41 Dopuszczalna Okres cz ęsto ść Termin osi ągni ęcia poziomów uśredniania przekraczania dopuszczalnych /docelowego Nazwa substancji Poziom dopuszczalny wyników poziomu poziomu/ poziomu celu pomiarów dopuszczalnego długoterminowego/ substancji w roku

5 µg/ml (margines tolerancji 2010 r w 2007r- 3µg/ ml) Benzen rok kalendarzowy 4 µg/ml - ochrona

uzdrowiskowa

200 µg/ml (margines 18 razy (bez jedna godzina tolerancji w 2007r- 30 przekrocze ń dla 2010 r µg/ml) uzdrowisk)

Dwutlenek azotu 40 µg/ml (margines tolerancji w 2007r - 6 rok kalendarzowy µg/ml)

35 µg/ml - ochrona

uzdrowiskowa

Tlenki azotu rok kalendarzowy 30 µg/ml - ochrona ro ślin 2003 r

24 razy (bez jedna godzina 350 µg/ml przekrocze ń dla 2005 r uzdrowisk)

3 razy (bez Dwutlenek siarki 24 godziny 125 µg/ml przekrocze ń dla 2005 r uzdrowisk)

rok kalendarzowy i pora zimowa (od 20 µg/ml - ochrona ro ślin 2003 r 01.X do 31.III) Ołów w pyle zawieszonym rok kalendarzowy 0,5 µg/ml PM10

41 Rozporz ądzenie M Ś z dnia 3 marca 2008r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu Dz. U. Nr. 47, poz. 281).

141 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

Dopuszczalna Okres cz ęsto ść Termin osi ągni ęcia poziomów uśredniania przekraczania dopuszczalnych /docelowego Nazwa substancji Poziom dopuszczalny wyników poziomu poziomu/ poziomu celu pomiarów dopuszczalnego długoterminowego/ substancji w roku

24 godziny 50 µg/ml 35 razy 2005 r Pył zawieszony PM10 rok kalendarzowy 40 µg/ml 2005 r

10000 µg/ml 2005 r Tlenek w ęgla osiem godzin 5000 µg/ml - ochrona

uzdrowiskowa

Arsen w pyle 2013 r – osi ągni ęcie docelowego rok kalendarzowy 6 ng/ml zawieszonym poziomu

Benzo(a)piren w 2013 r – osi ągni ęcie docelowego rok kalendarzowy 1 ng/ml pyle zawieszonym poziomu

Kadm w pyle 2013 r – osi ągni ęcie docelowego rok kalendarzowy 5 ng/ml zawieszonym poziomu

Nikiel w pyle 2013 r – osi ągni ęcie docelowego rok kalendarzowy 20 ng/ml zawieszonym poziomu

25 dni (liczona 2010 r – osi ągni ęcie docelowego 120 µg/ml jako średnia z poziomu ost. 3 lat) osiem godzin 2020 r – osi ągni ęcie celu 120 µg/ml bez przekrocze ń długoterminowego Ozon 18000 µg/ml (wyra żony jako AOT 40 - średnia z 2010 r – osi ągni ęcie docelowego

okres ostatnich 5 lat) - ochrona poziomu wegetacyjny (1.V ro ślin - 31.VII) 6000 µg/ml (wyra żony jako 2020 r – osi ągni ęcie celu AOT 40 - średnia z ostatnich długoterminowego 5 lat) - ochrona ro ślin

142 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

ZAŁ ĄCZNIK NR 6 Obiekty wpływaj ące w najwi ększym stopniu na zanieczyszczenie powietrza.

 Gminna Energetyka Cieplna Sp. z o.o. w Skarszewach

 Kotłownia Miejska KM-1 os. Sikorskiego (moc zainstalowana: 3,720 MWt, rodzaj paliwa: miał węglowy no śnik energii: woda),  Kotłownia olejowa KO-2 Plac Hallera 18 (moc zainstalowana: 0,465 MWt, no śnik energii: olej opałowy lekki),  Kotłownia olejowa KO-3 ul. Ko ściuszki 2/10 (moc zainstalowana 0,505 MWt, nośnik energii: olej opałowy lekki),

 Zakład Energetyki Cieplnej STARPEC Sp. z o.o., ul. Owidzka 20, 83-200 Starogard Gda ński

 KS-101-Ciepłownia Rejonowa przy ul. Pomorskiej 26 w Starogardzie Gda ńskim (moc zainstalowana: 58,150 kWh, no śnik energii: miał w ęglowy),  KS-322-wspomagajaca, ul. Traugutta 56, 83-200 Starogard Gda ński (moc zainstalowana: 4,095 kWh, no śnik energii: miał w ęglowy),  KS-301-wspomagajaca, Al. Wojska Polskiego 27, 83-200 Starogard Gda ński (moc zainstalowana: 2,250 kWh),  KS-308-wspomagajaca, ul. Gda ńska 9, 83-200 Starogard Gda ński (moc zainstalowana: 0,625 kWh),  KS-303-wspomagajaca, ul. Gda ńska 6, 83-200 Starogard Gda ński (moc zainstalowana: 0,460 kWh, no śnik energii: olej opałowy),  Pozostałe kotłownie olejowe – moc zainstalowana: 0,040 kWh,  Kotłownie koksowo-węglowe – moc zainstalowana: 2,630 kWh,

 POLBRAND Sp. z o.o. Warszawa, ul. Obozowa 20, Gmina Sm ętowo Graniczne – no śnik energii: węgiel,  Ośrodek Zdrowia Kaliska, Gmina Kaliska – moc: 0,6 MW, no śnik energii: w ęgiel,  Kotłownia Sydkraft Term Sp. z o.o., ul. Za dworcem 3, 77-400 Złotów,

 Kotłownia przy ul. Mickiewicza, 83-262 Czarna Woda (moc: 3,2 MW, no śnik energii: trociny),

 Elektrociepłownia Starogard Sp. z o.o. (adres: ul. Jabłowska 17, 83-200 Starogard Gda ński, rodzaj i wielko ść produkcji: produkcja ciepła, liczba zatrudnionych: 62, moc zainstalowana 120,4 MW – no śnik energii – miał w ęgla kamiennego),  Spółdzielnia Mieszkaniowa Lokatorsko-Własno ściowa "WIERZYCA" – adres: Stara Kiszewa 15, 83-430.

Poza obiektami emituj ącymi wył ącznie produkty spalania paliw, na terenie gmin znajduj ą si ę równie ż zakłady emituj ące zanieczyszczenia ze źródeł technologicznych. Główne zakłady przemysłowe, a w szczególno ści posiadaj ące pozwolenie zintegrowane lub zatrudniaj ące powy żej 250 osób:

 Zakłady Farmaceutyczne „Polpharma” S.A. (adres: ul. Pelpli ńska 19, 83-200 Starogard Gda ński, rodzaj i wielko ść produkcji: produkcja farmaceutyczna, liczba zatrudnionych: 1689, zakładowa spalarnia odpadów, kotłownia „Rumia”),  IGLOTEX S.A. (adres ul. Le śna 2, 83-220 Skórcz, rodzaj i wielko ść produkcji: bran ża spo żywcza: produkcja mro żonych wyrobów garma żeryjnych (tj. pizza, zapiekanka, pierogi, knedle, kluski, kopytka, pyzy, uszka), liczba zatrudnionych: 388),  STEICO S.A. (adres: ul. Mickiewicza 10, 83-262 Czarna Woda, rodzaj i wielko ść produkcji: produkcja płyt pil śniowych – 68.843,51 Mg, liczba zatrudnionych: 183),  Destylarnia Sobieski S.A. (adres: ul. Skarszewska 1, Starogard Gda ński),

143 | Strona

„Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy wiejskiej Bobowo będącej udziałowcem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o. na lata 2010 – 2013, z perspektyw ą na lata 2014– 2017”

 Fabryka Mebli Okr ętowych FAMOS Sp. z o.o. (adres: ul. Gda ńska 37, 83-200 Starogard Gda ński, rodzaj i wielko ść produkcji: produkcja mebli okr ętowych, wyposa żenie w meble stolark ę drzwiow ą i wyko ńczeniow ą hoteli, domów wczasowych, sanatoriów, oraz obiektów użyteczno ści publicznej tj: aule, sale widowiskowe, teatry, banki, biura i szpitale).

144 | Strona