Strategia Rozwoju Gminy Wiejskiej Starogard Gdański na lata 2012 – 2022 ______

Opracowanie sporządzone w ramach projektu Wzmocnienie potencjału Urzędu Gminy w Starogardzie Gdańskim w obszarze zarządzania finansami. Wieloletnia prognoza finansowa (POKL.05.02.01-00-105/10-00)

Człowiek – najlepsza inwestycja

Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Zleceniodawca:

Gmina Starogard Gdański ul. Sikorskiego 9 83-200 Starogard Gdański tel. (4858) 5625067 fax. (4858) 5624641 http: www.starogardgd.ug.pl e-mail: [email protected]

Autor opracowania:

Business Mobility International Spółka z o.o. ul. Lutosławskiego 18 76-200 Słupsk tel. (0 59) 8 456 301 fax.(0 59) 8 456 301 e-mail: [email protected] http:www.bmintl.com

Biuro regionalne:

Business Mobility International Spółka z o. o. Os. Stefana Batorego 79A/41 60-687 Poznań tel. (061) 642 28 45 e-mail: [email protected]

Siedziba w Brukseli:

Business Mobility International NV-SA Square de Meeûs 38-40 B-1000 Brussels, Belgium tel. [32-2] 644 36 89 fax [32-2] 648 07 80 http: www.bmintl.com

Publikacja dystrybuowana bezpłatnie.

2 SPIS TREŚCI

SPIS TREŚCI ...... 3 WSTĘP ...... 5 METODOLOGIA ...... 7 1 UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE ...... 8

1.1 UWARUNKOWANIA PRAWNO - POLITYCZNE MAKROOTOCZENIA ...... 8 1.2 UWARUNKOWANIA PRAWNO - POLITYCZNE MIKROOTOCZENIA ...... 17 2 CHARAKTERYSTYKA I DIAGNOZA AKTUALNEGO STANU SPOŁECZNO – GOSPODARCZEGO GMINY STAROGARD GDAŃSKI ...... 23

2.1 POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE ...... 23 2.1.1 Położenie geograficzne gminy Starogard Gdański...... 23 2.2 RYS HISTORYCZNY ...... 24 2.3 ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE ...... 25 2.3.1 Planowanie przestrzenne i urbanizacja ...... 25 2.3.2 Struktura użytkowania gruntów...... 27 2.3.3 Własność gruntów i budynków ...... 29 2.3.4 Infrastruktura techniczna ...... 32 2.4 GOSPODARKA ...... 46 2.4.1 Rolnictwo ...... 46 2.4.2 Leśnictwo ...... 48 2.4.3 Podmioty gospodarcze ...... 48 2.4.4 Turystyka i zagospodarowanie turystyczne ...... 51 2.4.5 Infrastruktura rozwoju gospodarczego ...... 55 2.5 POWIĄZANIA GMINY STAROGARD GDAŃSKI Z OTOCZENIEM ...... 55 2.6 SFERA SPOŁECZNA ...... 57 2.6.1 Struktura społeczna ...... 57 2.6.2 Grupy ryzyka społecznego ...... 59 2.6.3 Bezpieczeństwo publiczne ...... 65 2.6.4 Ochrona zdrowia ...... 66 2.6.5 Oświata i wychowanie ...... 67 2.6.6 Formy zorganizowania społeczeństwa ...... 68 2.7 WALORY KULTUROWE ...... 69 2.7.1 Obiekty architektury i budownictwa ...... 69 2.7.2 Strefy ochrony archeologicznej...... 73 2.7.3 Założenia ruralistyczne ...... 74 2.7.4 Instytucje kulturalne ...... 75 2.8 STAN INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ I SPOŁECZNEJ W MIEJSCOWOŚCIACH GMINY STAROGARD GDAŃSKI ...... 77 2.9 WALORY PRZYRODNICZE I KRAJOBRAZOWE ...... 79 2.9.1 Warunki klimatyczne ...... 79 2.9.2 Ukształtowanie terenu ...... 79 2.9.3 Sieć hydrologiczna ...... 80 2.9.4 Ekosystemy leśne ...... 82 2.9.5 Zasoby surowcowe ...... 83 2.9.6 Prawne formy ochrony przyrody ...... 84 2.9.7 Stan i ochrona środowiska ...... 86 2.10 WIELKOŚĆ I STRUKTURA BUDŻETU GMINY STAROGARD GDAŃSKI ...... 87 2.10.1 Polityka finansowa gminy Starogard Gdański ...... 87 2.10.2 Struktura dochodów gminy Starogard Gdański ...... 88 2.10.3 Struktura wydatków gminy Starogard Gdański ...... 90 2.10.4 Działalność inwestycyjna ...... 92 3 ANALIZA BENCHMARKINGOWA - MIEJSCE GMINY WIEJSKIEJ STAROGARD GDAŃSKI WŚRÓD GMIN POWIATU STAROGARDZKIEGO ...... 96 4 ANKIETY POGLĄDOWE ...... 111 5 ANALIZA SWOT ...... 112 6 DIAGNOZA STANU GMINY ...... 119

3 7 ZAŁOŻENIA DO STRATEGII ROZWOJU GMINY WIEJSKIEJ STAROGARD GDAŃSKI NA LATA 2012 - 2022 ...... 124 8 PERSPEKTYWY I KIERUNKI ROZWOJU SPOŁECZNO – GOSPODARCZEGO ...... 125

8.1 WIZJA I MISJA GMINY ...... 125 9 STRATEGICZNY PROGRAM ROZWOJU SPOŁECZNO – GOSPODARCZEGO GMINY STAROGARD GDAŃSKI - PRIORYTETY, CELE SZCZEGÓŁOWE, KIERUNKI DZIAŁANIA ...... 128 10 PROJEKTY ZREALIZOWANE I PRZEWIDZIANE DO REALIZACJI PRZEZ GMINĘ STAROGARD GDAŃSKI ...... 140 11 MONITORING I EWALUACJA STRATEGII ...... 147 12 WDRAŻANIE STRATEGII ...... 160 ZAŁĄCZNIKI ...... 162 SPIS MAP ...... 170 SPIS TABEL ...... 170 SPIS WYKRESÓW ...... 172 SPIS ZAŁĄCZNIKÓW ...... 172

4 WSTĘP

W 1999 roku Starogard Gdański przyjęła do realizacji Strategię Rozwoju gminy Wiejskiej Starogard Gdański, która określiła metody przygotowania i realizację działań administracyjno - gospodarczych, służących wszechstronnemu rozwojowi gminy. Władze samorządowe nakreśliły misję rozwoju gminy Starogard Gdański, deklarując: gmina Starogard Gdański będzie przyjaznym miejscem do życia ludzi pragnących korzystać z możliwości cywilizacji, dla których ważne jest mieszkanie w zdrowym i bezpiecznym środowisku. Oprócz rolnictwa w gminie rozwiną się nowoczesne przedsiębiorstwa przetwórstwa rolno - spożywczego, produkcyjne i nieprzemysłowe, firmy i gospodarstwa rodzinne. Rozwój gminy nie będzie zagrażał środowisku naturalnemu. Misja ta, sformułowana bardzo szeroko, nadal zachowuje aktualność. Wymaga jednak modyfikacji, przede wszystkim z powodu dostosowania do zmieniającej się rzeczywistości. Liczne zmiany w gospodarczym i społecznym otoczeniu lokalnym sprawiły, iż postanowiono dokonać aktualizacji dokumentu, który powinien być w większym stopniu powiązany ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego, jak również skorelowany z głównymi programami gminnymi. Od przyjęcia poprzedniej Strategii minęło ponad 12 lat. W tym czasie nastąpiło wiele przełomowych wydarzeń, proces wejścia Polski do Unii Europejskiej wniósł istotne zmiany w sposobie przygotowania i realizacji przedsięwzięć rozwojowych gminy, w świecie zapanował kryzys gospodarczy, co odbiło się również echem w funkcjonowaniu gminy Starogard Gdański. Wszystkie te czynniki powodują, że procesu rozwoju gminy nie można opierać na poprzedniej wersji Strategii, gdyż nowe wyzwania i problemy do rozwiązania budują nową rzeczywistość. W związku z powyższym podstawą rozwoju gminy Starogard Gdański jest Strategia, która określa misję oraz cele i kierunki działania do roku 2022. Jest to długookresowy plan działania, określający strategiczne cele rozwoju gminy i przyjmujący takie cele i kierunki działania, które są niezbędne dla realizacji przyjętych zamierzeń rozwojowych. Strategia stanowi podstawę do właściwego zarządzania gminą, do ubiegania się o środki zewnętrzne, zwłaszcza z Unii Europejskiej. Ustalenia zawarte w Strategii stanowią podstawę do prowadzenia przez władze gminy długookresowej polityki rozwoju społeczno i gospodarczego. Ponadto Strategia wskazuje, jakie są najważniejsze do rozwiązania problemy społeczne, gospodarcze, infrastrukturalne i ekologiczne, na których powinna być skoncentrowana uwaga Rady gminy w przyjętym horyzoncie czasowym. Strategia ma również na celu określenie funkcji gminy Starogard Gdański w stosunku do mieszkańców i osób przyjezdnych, odwiedzających gminę. Dodatkowym czynnikiem mającym wpływ na ostateczny kształt dokumentu jest Charakterystyka i diagnoza aktualnego stanu społeczno – gospodarczego gminy Starogard Gdański zawierająca podstawowe informacje o gminie. Raport stanowiący integralną część Strategii, został opracowany według wcześniej przygotowanego schematu przy udziale pracowników Urzędu Gminy w Starogardzie Gdańskim. Na podstawie rzetelnego i obiektywnego opisu kondycji gospodarczej i społecznej gminy Zespół Ekspercki we współpracy z gminą Starogard Gdański wypracował cele strategiczne, służące wzmocnieniu samorządu do sprostania wyzwaniom polityki rozwojowej.

5 Aktualizacja Strategii Rozwoju Gminy Wiejskiej Starogard Gdański na lata 2012 - 2022 pozwala na realizację kluczowych dla rozwoju gminy projektów, będących wynikiem strategicznej koncepcji rozwoju. Dokonując prac aktualizacyjnych, których efektem jest przedkładany dokument Strategii Rozwoju Gminy Wiejskiej Starogard Gdański na lata 2012 – 2022, uwzględniono również zasadnicze elementy, wpływające na realizację polityki rozwojowej, jak ocena i weryfikacja szans i słabości rozwojowych gminy oraz czynników rozwoju ekonomiczno - społecznego. Proces aktualizacji Strategii będzie przyjmowany jako systemowy element zarządzania strategicznego gminą Starogard Gdański. Strategia winna być aktualizowana i korygowana w takt zachodzących istotnych zmian w otoczeniu wewnętrznym, jak i zewnętrznym gminy.

6 METODOLOGIA

Przy realizacji prac aktualizacyjnych Strategii Rozwoju Gminy Wiejskiej Starogard Gdański na lata 2012 – 2022 obrano Metodę Ekspercko - Partnerską, która pozwoliła połączyć wiedzę i doświadczenie ekspertów i samorządu oraz uczestnictwo społeczne, zarówno instytucji, podmiotów gospodarczych, organizacji pozarządowych, jak i mieszkańców gminy. Proces zapoznawania się z atutami i wadami gminy Starogard Gdański obejmował badanie opinii liderów publicznych, mieszkańców i przedsiębiorców działających na terenie gminy w zakresie postrzegania przez nich zagadnień społecznych, gospodarczych i przestrzennych. Wyniki badań ankietowych stały się podstawą do wnioskowania o społecznym odbiorze rzeczywistej sytuacji w gminie, wykrycia różnic pomiędzy społecznymi ocenami faktów a ich rzeczywistym stanem, a także problemów najbardziej dotykających mieszkańców i przedsiębiorców. Na podstawie wypracowanej analizy SWOT: silne strony (wewnętrzne) gminy, słabe strony (wewnętrzne), szanse (zewnętrzne) i zagrożenia (zewnętrzne) zespół ekspercki postawił pytanie: Co należy zrobić, albo jakie podjąć działania lub spowodować efekty tych działań, żeby zlikwidować słabe strony gminy i zniwelować zagrożenia? Następnie opracowano kilkanaście celów operacyjnych opierając się na wcześniej wybranych słabych stronach i zagrożeniach. Podobnie zespół pracował przy budowaniu celów określonych na podstawie mocnych stron i szans. Kolejnym etapem prac zespołu ekspertów było zidentyfikowanie kierunków działania do wypracowanych wcześniej celów. Z uwagi na to, że zarówno dane statyczne, jak i dynamiczne, nie mogą zostać odpowiednio ocenione bez odpowiedniej grupy porównawczej, za celowe uznano umiejscowienie gminy Starogard Gdański pod względem rozwoju społeczno - gospodarczego, a także szczegółowo w zakresie rozwoju społecznego, gospodarczego, przestrzennego i turystycznego wśród innych, porównywalnych gmin powiatu starogardzkiego. Dla osiągnięcia tego celu przeprowadzono analizę porównawczą- benchmarkingową z użyciem mierników rozwoju. Metoda ta pozwala na uzyskanie wyniku w postaci procentowego miernika rozwoju w odniesieniu do gminy idealnej w zakresie dobranych wskaźników w grupie gmin uznanych za porównywalne (tzw. benchmarki). Oznacza to, że wynik odczytywany może być tylko w odniesieniu do konkretnej grupy gmin i dodatkowo tylko i wyłącznie w zakresie przyjętych do badania zmiennych. W efekcie analiza benchmarkingowa pozwala na zbudowanie rankingu badanych gmin. Zadaniem metodycznym w aktualizowaniu Strategii było również dostosowanie dokumentu do celów i priorytetów Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego. Zbieżność kierunków rozwoju obu dokumentów może być argumentem przy ubieganiu się przez samorząd o środki budżetu państwa oraz funduszy unijnych na realizację przedsięwzięć strategicznych.

7 1 Uwarunkowania zewnętrzne

1.1 Uwarunkowania prawno - polityczne makrootoczenia

Z punktu widzenia acquis communautaire 1 gminy są traktowane jako część administracji publicznej państwa członkowskiego UE.2;3 Z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej zaczęły obowiązywać przewidziane w art. 91 Konstytucji RP zasady określające stosunek prawa wspólnotowego do prawa krajowego, tj. zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego wobec prawa państw członkowskich oraz zasada bezpośredniego stosowania. Obowiązywanie tych zasad jest o tyle istotne dla władz samorządowych, że powoduje znaczącą zmianę w katalogu źródeł prawa stanowiących podstawę funkcjonowania administracji publicznej. Obok norm krajowego porządku prawnego administracja samorządowa zobowiązana jest do stosowania norm pierwotnego i wtórnego prawa wspólnotowego. Prawo Wspólnoty Europejskiej ma w dominującej części charakter gospodarczy. To ono jest głównym (aczkolwiek nie jedynym) środkiem, za pomocą którego realizuje się szeroko rozumiana integracja ekonomiczna państw UE. Gminy są jednostkami gospodarczymi jednolitego rynku Unii Europejskiej, gdyż po pierwsze, korzystają z uregulowań kształtujących jego działanie współuczestnicząc jako podmioty gospodarujące w obrocie handlowym a po drugie, mają do nich zastosowanie istotne ograniczenia wynikające z ochrony tego rynku przed zniekształceniami konkurencji lub zaburzeniami jego funkcjonowania spowodowanymi brakiem wyraźnego rozdziału pomiędzy spełniającymi także funkcje władcze organami działającymi w sektorze publicznym a sektorem prywatnym. Ograniczenie to wynika z prawa Unii Europejskiej, nawet chociażby konkretne akty prawne, które mają zastosowanie do gmin miały postać ustaw lub aktów niższego rzędu wydanych przez parlament krajowy. Reasumując, można najogólniej stwierdzić, iż prawo europejskie ma na gminy wpływ w trzech obszarach: - po pierwsze, w istotnym stopniu określa warunki makroekonomiczne ich funkcjonowania, - po drugie, tworzy narzędzia wspomagające (w szczególności o charakterze finansowym), - po trzecie, tworzy nowe zadania w stosunku do gmin lub też znacząco modyfikuje zadania już istniejące (powodując także konieczność wypracowania nowych kompetencji).

Jak to wynika z art. 5 TWE, Unia Europejska nie reguluje wszystkich sfer działania gmin. W zakresie kompetencji wspólnych z państwami członkowskimi musi się ona kierować zasadą subsydiarności, pozostawić wiele istotnych kwestii do regulacji prawodawców krajowych.

1 Rzadziej zwane acquis de l'Union – dorobek prawny Wspólnoty Europejskiej oraz Unii Europejskiej obejmujący tak prawo stanowione, jak i orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, zasady prawa WE oraz wspólne podstawowe zasady konstytucyjne państw członkowskich UE. Pod pojęciem tym należy rozumieć ujednolicanie, dostosowywanie, uzgadnianie lub zbliżanie regulacji prawnych państw członkowskich do całokształtu dorobku prawnego Wspólnoty Europejskiej, który obejmuje wszystkie uchwalone w jej ramach akty prawne. 2 Źródło: Polskie samorządy a prawo Unii Europejskiej, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, luty 2005 r.; A. Nowak – Far, Funkcjonowanie gmin w Unii Europejskiej, Poznań 2002; Samorząd terytorialny a prawo UE, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej. 3 Źródło: A. Nowak – Far, Funkcjonowanie gmin w Unii Europejskiej, Poznań 2002.

8 Tabela 1 Dyrektywy i zalecenia Unii Europejskiej Układ Europejski Układ Europejski (Europe Agreement) z 16 grudnia 1991 r., ustanawiający stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, był umową międzynarodową, która wyznaczyła ramy instytucjonalno-prawne stosunków Polski z Unią Europejską. Wszedł w życie, po zakończeniu po obu stronach procedury ratyfikacyjnej, 1 lutego 1994 r. Wcześniej jednak, bo od 1 marca 1992 r., rozpoczęto realizację handlowej części tego układu, pod postacią tzw. Umowy Przejściowej (Interim Agreement). Układ został opublikowany w Załączniku do nr 11 Dziennika Ustaw RP, poz. 38 z 27 stycznia 1994 r., a także w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich - OJ L 348/93. W Preambule Układu odnajdujemy ważny zapis, że „końcowym celem Polski jest członkostwo we Wspólnotach, a Stowarzyszenie, zdaniem Umawiających się Stron, pomoże Polsce osiągnąć ten cel”. Artykuł 1 definiuje następujące cele Układu: ustanowienie odpowiednich ram dla dialogu politycznego, który umożliwi rozwój bliskich stosunków politycznych między stronami, popieranie rozwoju handlu i harmonijnych stosunków gospodarczych między stronami, w celu sprzyjania dynamicznemu rozwojowi gospodarczemu i dobrobytowi w Polsce, stworzenie podstawy dla pomocy finansowej i technicznej Wspólnoty dla Polski, stworzenie właściwych ram dla stopniowej integracji Polski ze Wspólnotą, popieranie współpracy w dziedzinie kultury. Ten układ stał się podstawą integracji Polski z UE i przyjęcia przez nasz kraj kolejnych praw obowiązujących w całej Unii Europejskiej.

Traktat Akcesyjny Na mocy niniejszego Aktu nowe Państwa Członkowskie, w tym Polska przystąpiły do decyzji i umów przyjętych przez przedstawicieli rządów Państw Członkowskich zebranych w ramach Rady Wspólnoty. Nowe Państwa Członkowskie zobowiązały się dołączyć od dnia przystąpienia do wszystkich innych umów zawartych przez obecne Państwa Członkowskie i dotyczących funkcjonowania Unii lub związanych z jej działaniami. Oznacza to, że Polska zobowiązała się do przestrzegania wszystkich norm prawnych i przyjętych strategii rozwojowych dla poszczególych obszarów życia społeczno – gospodarczego, w tym polityki społecznej wyrażonej m.in. w Strategii Lizbońskiej przyjętej przez Unię Europejska w 2000 roku.

Strategia Lizbońska Celem Strategii Lizbońskiej jest uczynienie z UE obszaru o dynamicznie rozwijającej się gospodarce, jednocześnie zachowującego wysoką spójność społeczną. Spójność społeczna rozumiana jest tutaj jako zdolność społeczeństwa do zapewnienia dobrobytu wszystkim swoim członkom oraz minimalizowania rozbieżności między nimi. Polega więc nie tylko na zwalczaniu wykluczenia społecznego i ubóstwa, ale przede wszystkim na tworzeniu solidarności w społeczeństwie, tak aby ograniczać zasięg występowania tego zjawiska. Strategia ta opiera się na trzech filarach: konkurencyjności, zatrudnieniu i spójności społecznej. Założeniem europejskiego modelu społecznego Unii Europejskiej i Rady Europy jest: - odpowiedzialność państwa za poziom i jakość życia wszystkich obywateli wyrażająca się m.in. w aktywnym przeciwdziałaniu rosnącemu ubóstwu i nadmiernemu rozwarstwieniu społecznemu, - oparcie polityki społecznej na prawach społecznych i socjalnych, których katalog zawiera Zrewidowana Europejska Karta Społeczna - podstawowy dla Europejskiego Modelu Społecznego dokument Rady Europy, jak i Karta Podstawowych Praw Unii Europejskiej włączona w całości do projektu Traktatu Konstytucyjnego (w ostatecznej wersji do Traktatu Lizbońskiego), a następnie Traktatu Reformującego, - wielosektorowość i wielopoziomowość polityki społecznej, w której ważną rolę do odegrania mają sektor obywatelski i rynkowy oraz władze regionalne i lokalne przy aktywnej postawie państwa realizującego interes wspólny i chroniącego najbardziej podatnych na wykluczenie społeczne, - uznanie znaczenia mocnych i trwałych więzi rodzinnych i społecznych za jeden z istotnych czynników zapobiegających powstawaniu problemów społecznych i gospodarczych, - uwzględnianie trendów demograficznych w planowaniu polityki społecznej, a szczególnie takich zjawisk jak: zmieniająca się struktura wiekowa społeczeństwa, zmiany wzorów życia rodzinnego oraz migracje. Traktat Lizboński 13 grudnia 2007 r. podpisano w Lizbonie Traktat Lizboński, który ustanawia nowe ramy prawne i sposób zorganizowania Unii Europejskiej. Traktat został opracowany po to, aby Unia Europejska w XXI wieku lepiej odpowiadała na stojące przed nią wyzwania. Dzięki wprowadzanym w Traktacie zmianom Unia będzie bardziej demokratyczna, przejrzysta i skuteczna w działaniu. Traktat wzmacnia

9 rolę Parlamentu Europejskiego i parlamentów krajowych, gwarantując obywatelom większą możliwość uczestnictwa w procesie decyzyjnym UE. Uproszczeniu i usprawnieniu ulegną metody pracy i zasady podejmowania decyzji w UE. Instytucje europejskie w istotnym zakresie zostaną zreformowane. Zwiększą się możliwości działania w dziedzinach o istotnym znaczeniu dla dzisiejszej Unii takich jak bezpieczeństwo energetyczne czy walka z terroryzmem. Traktat wprowadza ponadto istotne zmiany w tak ważnej sferze działalności, jak polityka zagraniczna, m.in. poprzez ustanowienie funkcji Wysokiego Przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych oraz powołanie Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych. Zmiany te przyczynią się do lepszego promowania interesów i wartości europejskich w świecie oraz umocnienia pozycji międzynarodowej UE. Traktat lizboński został ratyfikowany przez wszystkie 27 państw członkowskich i wszedł w życie 1 grudnia 2009 roku.

Tabela 2 Akty prawne i dokumenty strategiczno – planistyczne odnoszące się do rozwoju społeczno - gospodarczego – obecnie obowiązujące w Polsce4 Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2010r. Nr 220, poz. 1447) Ustawa reguluje podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zadania organów administracji publicznej w tym zakresie. Art.7 Państwo udziela przedsiębiorcom pomocy publicznej na zasadach i w formach określonych w odrębnych przepisach, z poszanowaniem zasad równości i konkurencji. Art. 8. 1.Organy administracji publicznej wspierają rozwój przedsiębiorczości, tworząc korzystne warunki do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej, w szczególności wspierają mikroprzedsiębiorców oraz małych i średnich przedsiębiorców.

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. 2001, nr 142, poz.1591 z późn, zmianami) Konieczność posiadania aktualnej strategii rozwoju gminy podyktowana jest nie tylko względami praktycznymi „dobrego rządzenia”, ale również wynika z uregulowań prawnych, w tym w ustawie o samorządzie gminnym, która stanowi, iż do zadań gminy należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty, a art. 18 ustawy wśród kompetencji rady gminy wymienia „opracowanie programów gospodarczych”.

Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. 2009. nr 89, poz. 712 z późn. zmianami) Ustawa określa zasady prowadzenia polityki rozwoju, podmioty prowadzące tę politykę oraz tryb współpracy między nimi. Art. 2 Przez politykę rozwoju rozumie się zespół wzajemnie powiązanych działań podejmowanych i realizowanych w celu zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju kraju, spójności społeczno- gospodarczej, regionalnej i przestrzennej, podnoszenia konkurencyjności gospodarki oraz tworzenia nowych miejsc pracy w skali krajowej, regionalnej lub lokalnej. Ustawa ta obliguje samorządy do posiadania aktualnej strategii rozwoju, zaliczając strategie gmin i powiatów – obok strategii rozwoju kraju, strategii sektorowych oraz strategii wojewódzkich – do kluczowych dokumentów planistycznych, na podstawie których winna być prowadzona polityka rozwoju kraju.

Strategia Polityki Społecznej na lata 2007 - 2013 Celami Strategii Polityki Społecznej Rządu w latach 2007 – 2013 jest zbudowanie zintegrowanego systemu polityki państwa prowadzącej do ułatwienia wszystkim obywatelom równego dostępu do praw społecznych, poprawy warunków powstawania i funkcjonowania rodzin oraz wsparcia grup i osób zagrożonych wykluczeniem społecznym przy zapewnieniu demokratycznego współuczestnictwa obywateli. Na poziomie gminy dokumentem podporządkowanym tej strategii winna być Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w swoich celach spójna z następującymi priorytetami:

Priorytet 1 - Poprawa warunków powstawania i funkcjonowania rodzin. Wsparcie rodzin w wychowaniu i edukacji dzieci. 1.1. Tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi młodego pokolenia w rodzinie i w środowiskach pozarodzinnych jako czynnika poprawy jakości kapitału ludzkiego. 1.2. Tworzenie i wzmacnianie rozwiązań służących godzeniu pracy zawodowej

4 http://www.mgip.gov.pl/Prawo/Obowiazujace+prawo/Turystyka/ oraz J. Gospodarek, Prawo Turystyczne w zarysie, Bydgoszcz – Warszawa 2003.

10 i wychowywania dzieci, w celu podniesienia aktywności zawodowej oraz umożliwienia pełniejszej realizacji planów prokreacyjnych. 1.3. Zbudowanie systemu wsparcia dla rodzin mających trudności opiekuńczo-wychowawcze. 1.4. System pomocy dla rodzin z dziećmi, celem wyrównywania deficytów rozwojowych u dzieci uczących się. 1.5. Rozwijanie placówek świadczących usługi edukacyjne, sportowo-rekreacyjne i kulturalne. 1.6. Kształtowanie pozytywnego klimatu wobec rodziny, małżeństwa i dzietności. 1.7. Wsparcie dla rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi, w celu wyrównania szans dzieci i młodzieży podejmujących i kontynuujących naukę. 1.8. Stworzenie kompleksowego systemu zapobiegania przestępczości, demoralizacji i nadużywania substancji psychoaktywnych przez młodzież.

Priorytet 2 - Wdrożenie aktywnej polityki społecznej. 2.1. Wspieranie aktywności zawodowej i edukacyjnej poprzez system pomocy społecznej. 2.2. Rozwój zatrudnienia socjalnego, w celu przywrócenia możliwości zatrudnienia osobom podlegającym wykluczeniu społecznemu. 2.3. Rozwój form ekonomii społecznej, na rzecz pobudzenia aktywizacji zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. 2.4. Rozwój budownictwa mieszkaniowego i wsparcie gmin w budowie mieszkań dla osób wymagających pomocy socjalnej. 2.5. Stworzenie kompleksowego systemu probacyjnego. 2.6. Likwidacja pułapki dochodowej, ograniczenie zachęt do dezaktywizacji zawodowej oraz zwiększenie szans zatrudnienia dla osób o niskich kwalifikacjach.

Priorytet 3 - Kompleksowa rehabilitacja i aktywizacja osób niepełnosprawnych. 3.1. Rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych. 3.2. Tworzenie warunków do większej aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych jako podstawy społecznej integracji i poprawy warunków ich życia. 3.3. Zapewnienie osobom niepełnosprawnym dostępu do usług społecznych. 3.4. Kształtowanie pozytywnych postaw wobec niepełnosprawności. 3.5. Reforma systemu rentowego. 3.6. Usprawnienie systemu rehabilitacji, na rzecz utrzymania możliwości aktywności zawodowej. 3.7. Rozwijanie całościowych systemów pomocy dla osób obarczonych nietypowymi rodzajami niepełnosprawności, wymagających kompleksowych i systemowych działań ze strony państwa.

Priorytet 4 – Tworzenie warunków sprzyjających integracji w starzejącym się społeczeństwie. 4.1. Rozwijanie systemu opieki pielęgnacyjnej, celem zbudowania środowiskowego modelu integracji ludzi starszych i wymagających pomocy. 4.2. Wprowadzenie specjalizacji stacjonarnej opieki, celem budowy systemu specjalistycznego wsparcia dla osób wymagających szczególnej opieki. 4.3. Aktywizacja i integracja lokalna osób w wieku poprodukcyjnym, wykorzystanie potencjału osób starszych w środowisku lokalnym. 4.4. Zapewnienie odpowiednich świadczeń emerytalnych na starość. 4.5. Prowadzenie spójnej polityki wobec starości i na rzecz osób starszych.

Priorytet 5 - Aktywizacja i mobilizacja partnerów lokalnych. 5.1 Wdrożenie strategicznego planowania lokalnej i regionalnej polityki społecznej, celem stworzenia metody koordynacji krajowej polityki społecznej. 5.2 Profesjonalizacja służb społecznych jako czynnika integracji lokalnej, celem zwiększenia samodzielności i aktywizacji zawodowej osób wymagających pomocy socjalnej. 5.3 Wdrożenie systemu informacji i poradnictwa obywatelskiego oraz dostępu do lokalnych środków przekazu i Internetu.

Priorytet 6 - Partnerstwo publiczno-społeczne jako podstawa rozwoju usług społecznych. 6.1. Aktywizacja i mobilizacja partnerów lokalnych, regionalnych i krajowych. 6.2. Budowa partnerstwa publiczno-społecznego w zakresie działalności pożytku publicznego. 6.3. Wspieranie instytucji społeczeństwa obywatelskiego. 6.4. Wsparcie postaw obywatelskich. 6.5. Wzmocnienie partycypacji społecznej.

Priorytet 7 - Integracja społeczna i zawodowa imigrantów. 7.1. Wdrożenie polityki integracji społecznej i zawodowej imigrantów, celem prowadzenia kompleksowych działań wszystkich instytucji publicznych. 7.2. Wdrożenie polityki antydyskryminacyjnej, celem ograniczenia postaw ksenofobicznych wobec środowisk imigranckich.

11 7.3. Ustawiczne szkolenie kadr administracji publicznej oraz partnerów społecznych, celem przygotowania do pracy z uchodźcami. 7.4. Zaprojektowanie spójnego systemu współpracy z uchodźcami.

Narodowa Strategia Integracji Społecznej Celem prac nad Narodową Strategią Integracji Społecznej jest pomoc w procesie włączania się Polski w realizację drugiego z celów Strategii Lizbońskiej UE stawiającego na modernizację europejskiego modelu socjalnego, inwestowanie w ludzi oraz zwalczanie wykluczenia społecznego. Konkretne działania mają przyczynić się do: dostosowania edukacji i szkolenia do wymogów życia i pracy w społeczeństwie opartym na wiedzy, rozwijania aktywnej polityki zatrudnienia przyczyniającej się do tworzenia większej liczby lepszych miejsc pracy, modernizacji systemu ochrony socjalnej, w tym systemów emerytalnych i ochrony zdrowia, m.in. w celu zapewnienia ich finansowej stabilności oraz odpowiedniej koordynacji z celami polityki edukacyjnej i polityki zatrudnienia, wspierania integracji społecznej, aby uniknąć pojawienia się trwale zmarginalizowanej klasy ludzi niezdolnych do funkcjonowania w społeczeństwie opartym na wiedzy oraz konkretyzacja Strategii Lizbońskiej w obszarze integracji. Priorytety krajowe wyznaczające cele szczegółowe lokalnych strategii polityki społecznej opracowywanych na szczeblu samorządów lokalnych to: Wzrost uczestnictwa dzieci w wychowaniu przedszkolnym, Poprawa jakości kształcenia na poziomie gimnazjalnym i średnim, Upowszechnienie kształcenia wyższego i jego lepsze dostosowanie do potrzeb rynku pracy, Rekompensowanie deficytów rozwoju intelektualnego i sprawnościowego dzieci, Radykalne ograniczenie ubóstwa skrajnego, Ograniczenie tendencji do wzrostu różnic dochodowych, Ograniczenie bezrobocia długookresowego, Zmniejszenie bezrobocia młodzieży, Zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród osób niepełnosprawnych, Zwiększenie liczby uczestników w aktywnej polityce rynku pracy, Upowszechnienie kształcenia ustawicznego, Wydłużenie przeciętnego dalszego trwania życia w sprawności, Powszechne ubezpieczenie zdrowotne, Kobiety i dzieci objęte programami zdrowia publicznego, Wzrost dostępu do lokali (mieszkań) dla grup najbardziej zagrożonych bezdomnością, Dostęp do pracowników socjalnych, Rozwój pomocy środowiskowej – zwiększenie liczby osób objętych usługami pomocy środowiskowej, Zaangażowanie obywateli w działalność społeczną, Realizacja Narodowej Strategii Integracji Społecznej przez samorządy terytorialne, Dostęp do informacji obywatelskiej i poradnictwa obywatelskiego.

Narodowa Strategia Spójności5

Narodowa Strategia Spójności (NSS) (nazwa urzędowa: Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia) to dokument strategiczny określający priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdrażania funduszy unijnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności w ramach budżetu Wspólnoty na lata 2007– 2013. Celem strategicznym NSS jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej.

Cel strategiczny osiągany będzie poprzez realizację horyzontalnych celów szczegółowych. Celami horyzontalnymi NSS są: 1. Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa, 2. Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej, 3. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe

5 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie, Narodowa Strategia Spójności. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (Warszawa, maj 2007)

12 znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski, 4. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług, 5. Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej, 6. Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich.

Wybrane fragmenty NSS związane z rozwojem społeczno – gospodarczym:

Wsparcie podstawowej infrastruktury społecznej: Dla podniesienia poziomu życia mieszkańców Polski, a także przyśpieszenia rozwoju społeczno- gospodarczego, niezwykle istotne jest zapewnienie bardziej równomiernego dostępu do podstawowej infrastruktury społecznej, a także rozbudowa tych elementów, które wiążą się bezpośrednio ze wskaźnikami realizacji celów NSRO, w tym podniesieniem poziomu wykształcenia, zwiększenia liczby absolwentów na kierunkach technicznych i przyrodniczych, podniesienia zdrowotności pracowników i wydłużenia długości życia, a także podniesieniu jakości życia m.in. poprzez zwiększenie dostępu do obiektów kultury i promocje turystyki i rekreacji(...). Istotne znaczenie mają inwestycje służące zmniejszaniu nierówności w dostępie do infrastruktury medycznej, edukacyjnej, kultury i turystyki(...). Działania w dziedzinie infrastruktury kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego mają na celu przede wszystkim zwiększenie dostępu do kultury mieszkańców Polski oraz podniesienie kompetencji kulturalnych społeczeństwa, a także atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej kraju. Działania te będą koncentrować się na wykorzystaniu istniejącego już potencjału dziedzictwa kulturowego o znaczeniu światowym i europejskim, ochronie i zachowaniu dziedzictwa kulturowego, poprawie stanu infrastruktury kultury oraz rozwijaniu nowych, alternatywnych form korzystania z kultury(...). ...Istniejący potencjał kulturowy (w tym przebiegające przez Polskę europejskie szlaki kulturowe) i przyrodniczy oraz planowane działania w obszarze kultury, tworzą korzystne warunki dla rozbudowy infrastruktury turystycznej. Dla zapewnienia dostępu do odpowiedniej, wysokiej jakości usług oraz podniesienia atrakcyjności turystycznej Polski i jej regionów środki zostaną skoncentrowane przede wszystkim na poprawie jakości funkcjonującej infrastruktury turystycznej poprzez projekty z zakresu jej rozbudowy, modernizacji i wyposażenia. Przedsięwzięcia w tym zakresie będą również ukierunkowane na powstawanie nowych obiektów służących do prowadzenia działalności turystycznej, które będą spełniały standardy UE. Miejsca pracy w sektorze turystyki przyczynią się do wzrostu zatrudnienia w infrastrukturze towarzyszącej produkcji towarów i usług niezbędnych dla obsługi turystów. Wsparcie dotyczące turystyki dotyczyło będzie zarówno projektów spełniających kryteria infrastruktury społecznej - służącej nieodpłatnie ogółowi społeczeństwa, jak i na zasadach komercyjnych, stanowiących element schematów pomocy publicznej(...). Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług: Planowane wsparcie dotyczyć będzie zarówno sektora usług rynkowych, w tym sektora turystyki i kultury oraz usług medycznych, jak również tych usług podstawowych, które mogą pozytywnie wpływać na procesy rozwoju regionalnego i zwiększenie dostępności do usług na obszarach marginalizowanych (...). Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej: Rozwój turystyki jest szansą na wzmocnienie pozycji ośrodków metropolitalnych, a równocześnie nadanie nowej dynamiki rozwoju ośrodkom mniejszym, peryferyjnym oraz ośrodkom o wyczerpanych dotychczasowych potencjałach rozwojowych. Turystyka jest aktywnością spinającą regiony, łączącą obszary miejskie z wiejskimi, aktywizującą wieś dziedziną przyczyniającą się do rewitalizacji obszarów zdegradowanych, nadającą nowy sens obszarom podmiejskim z funkcjami turystyczno - rekreacyjnymi (...). Pełniejsze wykorzystanie potencjału endogenicznego największych ośrodków miejskich: Kluczowym zadaniem jest dalsze wspomaganie rozbudowy funkcji metropolitalnych (w tym naukowych, edukacyjnych, kulturalnych i turystycznych) (...). Jednocześnie działania powinny zostać ukierunkowane na pełniejsze wykorzystanie dla rozwoju sfery usług (w tym uzdrowiskowych, turystycznych), unikalnego w skali europejskiej środowiska naturalnego i walorów kulturowych oraz promocję wybranych produktów regionalnych (w tym ekologicznych), gałęzi przetwórstwa żywności i przemysłu, mających podstawowe znaczenie dla wzrostu gospodarczego i zatrudnienia na tym obszarze (...). Przeciwdziałanie marginalizacji i peryferyzacji obszarów problemowych: Zachowanie walorów historycznych, podkreślenie ich unikalności i kolorytu lokalnego, co może zwiększyć ich atrakcyjność turystyczną, a tym samym przyczynić się do wzrostu szans rozwojowych. Rewitalizacji powinny zostać poddane miasta o istotnym znaczeniu dla rozwoju otaczających je układów lokalnych, znajdujących się w trudnej sytuacji społecznej i gospodarczej, a także miasta o

13 wysokich walorach turystycznych (...). Konieczny jest rozwój współpracy przygranicznej, rozbudowa infrastruktury granicznej, transportowej, turystycznej (...).

Strategia Rozwoju Kraju 2007 – 20156 Strategia Rozwoju Kraju uchwalona przez Radę Ministrów 29 listopada 2006r. jest nadrzędnym, wieloletnim dokumentem strategicznym Rozwoju Społeczno - Gospodarczego kraju służącym jako punkt odniesienia dla innych strategii i programów zarówno rządowych jak i terytorialnych. Głównym celem strategii jest podniesienie poziomu i jakości życia mieszkańców Polski: poszczególnych obywateli i rodzin. Cel główny, a także problemy społeczno-gospodarcze wynikające z opóźnień rozwojowych, niedoinwestowania polskiej gospodarki oraz uwarunkowań zewnętrznych, wskazują na priorytety. Określają one najważniejsze kierunki i główne działania, dzięki którym możliwe będzie osiągnięcie głównego celu SRK. Priorytetami tymi są: Wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości Budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa Rozwój obszarów wiejskich Rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego na lata 2010-2020 Regiony, Miasta, Obszary wiejskie (KSRR) 7 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie (KSRR) wyznacza cele polityki regionalnej wobec poszczególnych terytoriów w kraju, w tym w szczególności obszarów miejskich i wiejskich, oraz definiuje ich relacje w odniesieniu do innych polityk publicznych o wyraźnym terytorialnym ukierunkowaniu. Dokument ten określa także sposób działania podmiotów publicznych, a w szczególności rządu i samorządów województw dla osiągnięcia strategicznych celów rozwoju kraju. Wizja rozwoju regionalnego: W 2020 roku polskie regiony mają stanowić lepsze miejsce do życia dzięki zwiększeniu poziomu i jakości życia oraz przez stworzenie takich ram gospodarczo- społecznych i instytucjonalnych, które zwiększają szanse rozwojowe we wszystkich regionach oraz realizacji aspiracji i możliwości zamieszkujących je jednostek i wspólnot lokalnych. Celem strategicznym polityki regionalnej - będącym jednym z kluczowych elementów osiągania celów rozwoju kraju - jest wzrost, zatrudnienie i spójność w horyzoncie długookresowym. Jego realizacja wymaga efektywnego wykorzystywania właściwych dla poszczególnych regionów lub terytoriów potencjałów rozwojowych oraz wzmocnienia przewag konkurencyjnych przy jednoczesnym usuwaniu barier rozwojowych. Cel strategiczny obejmuje trzy cele szczegółowe: 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów (konkurencyjność), 2. Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych (spójność), 3. Tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie (sprawność).

Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004 – 20138 W dokumencie rozwój dziedzictwa kulturowego, zwłaszcza w ujęciu regionalnym i lokalnym potraktowano jako atut wzmacniający atrakcyjność turystyczną, a tym samym jako impuls do wzrostu gospodarczego i zwiększenia liczby miejsc pracy. Kultywowanie i promocja szczególnie wartościowych zjawisk kultury lokalnej traktowane jest w dokumencie w wymiarze podstawowego czynnika rozwoju regionu w odniesieniu do kapitału intelektualnego, wyrównywania szans, rozwoju ekonomicznego – inwestycji i turystyki. Rosnące znaczenie powiązania kultury z rozwojem gospodarczym i dochodami regionów jest w tym dokumencie podstawą dla podjęcia działań w zakresie kształtowania zintegrowanych produktów turystycznych (w tym markowych produktów turystyki kulturowej), większego wykorzystania elementów dziedzictwa kulturowego także zabytków oraz aktywności instytucji kultury w rozwoju przedsiębiorczości, w tym turystyki.

6 Źródło: www.bip.mrr.gov.pl - Strategia Rozwoju Kraju 2007 - 2015 7 Źródło: www.mrr.gov.pl – Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie, Warszawa, 13 lipca 2010 r. 8 Źródło: www.mkidn.gov.pl - Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004 – 2013, przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 21 września 2004 r.

14 Wśród propozycji rozwiązań systemowych wskazano także możliwość wprowadzenia tzw. „opłaty kulturowej”, która w 50% przeznaczona byłaby na rozwój produktów turystycznych, a w 50% na ochronę zabytków. Zwrócono także uwagę na możliwe wykorzystanie sieci punktów bibliotecznych jako uzupełnienia systemu informacji turystycznej w Polsce.

Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (KPPZK) 9 - dokument planistyczny określający przyrodnicze, kulturowe, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania oraz cele polityki przestrzennej Polski. Dokument stanowi podstawę dla programowania ponadlokalnych przedsięwzięć publicznych, wpływających na przestrzenne zagospodarowanie kraju. Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju wskazuje na konieczność koncentracji aktywności społeczno-gospodarczej w miejscach najkorzystniejszych dla rozwoju gospodarczego. Przyjęta koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju w powiązaniu z działaniami realizowanymi w ramach polityki strukturalnej wyznacza następujące priorytety: wspieranie rozwoju funkcji stołecznych Warszawy, wspieranie kształtowania się aglomeracji miejskich o największych szansach na awans w hierarchii europejskiej (Warszawa, Trójmiasto, Poznań, Kraków, a w dłuższym okresie: Szczecin, Wrocław, Łódź, Katowice, Lublin, Bydgoszcz, Toruń, Białystok, Rzeszów); wspieranie ośrodków o znaczeniu krajowym i regionalnym, wspieranie kształtowania się dynamizujących rozwój kompleksów turystycznych, głównie Polski północnej, północno-wschodniej i wschodniej, wspieranie rozwoju turystyki, nakierowanego na ochronę środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego, zagospodarowanie wolnych zasobów pracy, wykorzystywanie możliwości gospodarki turystycznej w restrukturyzacji sektorów, takich jak: rolnictwo, zdrowie, gospodarka wodna.

Wyciąg Głównym celem przestrzennego zagospodarowania Polski jest wykorzystanie dobrze wykształconej policentrycznej struktury funkcjonalno-przestrzennej kraju do dynamizacji rozwoju Polski i przełamanie w ten sposób jej zapóźnienia cywilizacyjnego. Cel ten jest zbieżny ze strategicznym celem NPR 2007–2013. Zagospodarowanie przestrzenne kraju powinno umożliwiać osiągnięcie trwałego, wysokiego tempa wzrostu polskiej gospodarki, przy zapewnieniu poprawy stanu środowiska przyrodniczego i umożliwieniu obecnym i przyszłym mieszkańcom kraju równoprawnego dostępu do zasobów przyrody i dóbr kultury. W szczególności powinno zaś ułatwiać tworzenie gospodarki opartej na wiedzy i budowanie nowoczesnego, obywatelskiego społeczeństwa informacyjnego(...). Celem zagospodarowania przestrzennego jest zwiększanie dyfuzji rozwoju z miejsc i ośrodków już obecnie najwyżej rozwiniętych i mających szanse na uzyskanie wysokiej dynamiki wzrostu do obszarów rozwiniętych niżej, które z ośrodkami tymi mogą być lepiej powiązane dzięki rozwojowi infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej, a także dzięki dostępowi do informacji dostępnej w tych ośrodkach i zacieśniania kooperacji z instytucjami i firmami w nich funkcjonującymi. Ponadto celem zagospodarowania przestrzennego jest pomoc w przyspieszeniu wyposażenia w infrastrukturę materialną regionów, do których efekty dyfuzji docierają w mniejszym stopniu(...). Polityka przestrzenna państwa może oddziaływać na niektóre tylko sieci rozprzestrzeniania rozwoju – takie, które mają znaczenie międzynarodowe i ogólnokrajowe – i w związku z tym być realizowana przez: uzyskanie poprawy międzynarodowych połączeń komunikacyjnych między obszarami metropolitalnymi, a także między tymi obszarami a ich zapleczem regionalnym, szczególnie z miastami będącymi ośrodkami subregionalnymi, mającymi istotne znaczenie regionalne; czas dojazdu do miasta metropolitalnego nieprzekraczający 1 godz. umożliwia bowiem korzystanie z rynku pracy wielkiego miasta przez mieszkańców jego regionu, przy jednoczesnym pozostawaniu w dotychczasowym miejscu zamieszkania, podczas gdy utrudniony dostęp do wielkomiejskiego rynku pracy powoduje „ucieczkę” najbardziej wartościowych jednostek z regionu do obszaru metropolitalnego; rozwijanie sieci informatycznych i zapewnienie równego do nich dostępu na całym obszarze Polski, przy upowszechnieniu korzystania z Internetu w szkolnictwie, administracji publicznej i biznesie, co pozwoli wyrównać szanse mieszkańców całego kraju na włączenie się do tworzenia społeczeństwa informacyjnego, a tym samym na uzyskanie zdolności do efektywnego funkcjonowania w gospodarce opartej na wiedzy; rozwijanie sieci wspierania innowacji i transferu technologii umożliwiających korzystanie z informacji o innowacjach i technologiach przez wszystkie zainteresowane przedsiębiorstwa, nie tylko zaś te, które znajdują się w pobliżu placówek udostępniających takie dane; sieci te powinny

9 Źródło: www.funduszestrukturalne.gov.pl/informator/ - Koncepcja Polityki i Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, zaktualizowana Koncepcja.., Warszawa, Październik 2005

15 także zapewniać dostęp do całego istniejącego ogólnokrajowego (i międzynarodowego) zasobu informacyjnego o innowacjach i technologiach, nie tylko zaś do lokalnego; stymulowanie zwiększania mobilności młodzieży i studentów (np. przez systemy stypendialne), ułatwiające młodemu pokoleniu wydobycie się z obszarów zapaści gospodarczej i społecznej i uzyskanie wykształcenia, jak również wspieranie właściwych instytucji i organizacji w stwarzaniu materialnych możliwości zwiększania tej ruchliwości; udzielanie pomocy władzom regionalnym i lokalnym w osiągnięciu poprawy stanu technicznego i modernizacji lokalnej infrastruktury drogowej, w celu wsparcia rozwoju małego biznesu, turystyki i rekreacji w obszarach peryferyjnych.

Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 Polityka ekologiczna to dokument strategiczny, który przez określenie celów i priorytetów ekologicznych wskazuje kierunek działań koniecznych dla zapewnienia właściwej ochrony środowisku naturalnemu. Polityka ekologiczna państwa podejmuje wyzwania, w tym dotyczące: 1. realizacji założeń dyrektywy unijnej CAFE, dotyczącej ograniczenia emisji pyłów i o konieczności redukcji o 75% ładunku azotu i fosforu w oczyszczanych ściekach komunalnych, 2. sporządzania map akustycznych dla wszystkich miast powyżej 100 tysięcy mieszkańców i opracowania planów walki z hałasem, 3. prac nad dokumentem dotyczącym nadzoru nad chemikaliami dopuszczonymi na rynek, czyli o wdrażaniu rozporządzenia REACH. Wśród priorytetów polityki ekologicznej znajdują się także następujące działania: wspieranie platform technologicznych i ekoinnowacyjności w ochronie środowiska, przywrócenie podstawowej roli miejscowym planom zagospodarowania przestrzennego, jako podstawy lokalizacji inwestycji, zwiększenie retencji wody, opracowanie krajowej strategii ochrony gleb, promocja wykorzystania metanu z pokładu węgla, ochrona atmosfery, ochrona wód, gospodarka odpadami, modernizacja systemu energetycznego. Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły (M.P. 2011, Nr 49, poz. 549) Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły stanowi narzędzie planistyczne, które ma usprawnić proces osiągania celów środowiskowych. Stanowi on fundament podejmowania decyzji, mających wpływ na stan zasobów wodnych oraz zasady gospodarowania wodami w przyszłości. Plan gospodarowania wodami ma nie tylko wpływ na kształtowanie gospodarki wodnej, ale także na inne sektory gospodarki, w tym: przemysł, rolnictwo, leśnictwo, gospodarkę komunalną, transport czy turystykę.

16 1.2 Uwarunkowania prawno - polityczne mikrootoczenia

Polityka regionalna obowiązująca w województwie pomorskim i powiecie starogardzkim oraz jej podstawy prawne. Informacje zebrane w tabelach przedstawiają wybrane zapisy w dokumentach określających kierunki i cele rozwoju województwa pomorskiego oraz powiatu starogardzkiego.

Tabela 3 Dokumenty strategiczno – planistyczne obowiązujące w województwie pomorskim i powiecie starogardzkim Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego10 Poniżej przedstawione zostały główne cele strategiczne ujęte w ramach trzech priorytetów rozwoju społeczno – gospodarczego województwa pomorskiego.

Priorytet I. KONKURENCYJNOŚĆ - Oddziaływanie na silną i trwałą pozycję regionu w skali europejskiej poprzez: rozwój przedsiębiorczości, innowacji i nowych technologii; budowę aktywnego społeczeństwa opartego na wiedzy; poprawę atrakcyjności osiedleńczej, inwestycyjnej i turystycznej.

Cel strategiczny 1 Lepsze warunki dla przedsiębiorczości i innowacji, Cel strategiczny 2 Wysoki poziom edukacji i nauki, Cel strategiczny 3 Rozwój gospodarki wykorzystującej specyficzne zasoby regionalne, Cel strategiczny 4 Efektywna sfera publiczna, Cel strategiczny 5 Silna pozycja i powiązania Obszaru Metropolitalnego Trójmiasta w układzie ponadregionalnym, głównie bałtyckim.

Priorytet II. SPÓJNOŚĆ - Oddziaływanie na zmniejszenie zróżnicowań wewnątrz województwa w poziomie rozwoju społecznego, gospodarczego i przestrzennego.

Cel strategiczny 1 Wzrost zatrudnienia i mobilności zawodowej, Cel strategiczny 2 Silne, zdrowe i zintegrowane społeczeństwo, Cel strategiczny 3 Rozwój społeczeństwa obywatelskiego, Cel strategiczny 4 Kształtowanie procesów społecznych i przestrzennych dla poprawy jakości życia, Cel strategiczny 5 Wzmacnianie subregionalnych ośrodków rozwojowych.

Priorytet III. DOSTĘPNOŚĆ - Zapewnienie mobilności ludzi, dostępności usług oraz sprawnego i bezpiecznego przepływu towarów, informacji, wiedzy i energii dzięki efektywnie funkcjonującej infrastrukturze, z poszanowaniem zasobów i walorów środowiska.

Cel strategiczny 1 Efektywny i bezpieczny system transportowy, Cel strategiczny 2 Poprawa funkcjonowania systemów infrastruktury technicznej i teleinformatycznej, Cel strategiczny 3 Lepszy dostęp do infrastruktury społecznej, zwłaszcza na obszarach strukturalnie słabych, Cel strategiczny 4 Zachowanie i poprawa stanu środowiska przyrodniczego.

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa - określa zasady kształtowania struktury przestrzennej województwa w długim horyzoncie czasowym. Plan w nawiązaniu do strategii rozwoju województwa pomorskiego określa zasady organizacji struktury przestrzennej województwa: podstawowe elementy sieci osadniczej, w tym trójmiejskiej metropolii, rozmieszczenie infrastruktury społecznej, technicznej i ochronnej, wymagania w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego i ochrony dóbr kultury z uwzględnieniem obszarów podlegających szczególnej ochronie. 1. Strategiczne cele i kierunki zagospodarowania przestrzennego województwa. 1.1. Kierunki polityki zagospodarowania przestrzennego województwa: policentryzm, umiarkowanie wysoki, ale zróżnicowany stopień koncentracji jako ukształtowaną historycznie i trwałą cechę struktury gospodarczo-przestrzennej województwa; cecha ta winna być podtrzymywana w granicach realistycznie pojmowanych możliwości,

10 Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego (Uchwała nr 587/XXXV/05 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 18 lipca 2005 roku).

17 potrzebę łagodzenia polaryzacji struktury gospodarczo-przestrzennej jako trendu obiektywnie uwarunkowanego, zbieżnego z dążeniem do szybkiego i sprawnego wykorzystania szeroko rozumianych zasobów i predyspozycji rozwojowych w poszczególnych częściach regionu: wymaga to zewnętrznego impulsu pobudzającego rozwój przez "równanie w górę" do poziomu najlepiej funkcjonujących gospodarczo ośrodków i obszarów, wdrażanie zasad trwałego i zrównoważonego rozwoju, wyznacznika kierunkowego cywilizacji XXI w., musi być dokonywane z respektowaniem realiów ekonomicznych oraz społecznych województwa (nie może więc być ono jedyną wykładnią polityki przestrzennej i w jednakowy sposób realizowaną na całym obszarze województwa). Z odniesienia kierunków Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju do przestrzeni województwa wynika, że: występuje trwałe duże zróżnicowanie struktury gospodarczo-przestrzennej województwa, które jest wynikiem odmienności cech i predyspozycji środowiska oraz sposobów gospodarowania i struktur przestrzennych ukształtowanych w procesie historycznym występuje silne dążenie podmiotów gospodarczych do poprawy efektywności gospodarowania, zadaniem samorządu województwa jest dążenie do realizacji zasady "równych szans" przy uwzględnieniu zróżnicowanych przestrzennie możliwości, najlepszą i jedyną realną drogą równoważenia rozwoju w układach przestrzennych jest sprzyjanie dyfuzji innowacji i tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania efektywności z biegunów wzrostu (zwłaszcza z metropolii i miast o funkcjach podregionalnych) na całą przestrzeń województwa. 1.2. Rozwój i kształtowanie przestrzeni województwa. 1.2.1. System celów rozwoju instrumentem równoważenia. 1.2.2. Gospodarowania przestrzenią województwa uwarunkowane strukturą polskiej i europejskiej przestrzeni.

Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Pomorskiego na lata 2007 - 2013

Celem strategicznym RPO WP jest poprawa konkurencyjności gospodarczej, spójności społecznej i dostępności przestrzennej województwa przy zrównoważonym wykorzystaniu specyficznych cech potencjału gospodarczego i kulturowego regionu oraz przy pełnym poszanowaniu jego zasobów przyrodniczych. Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Pomorskiego realizowany jest przez 10 osi priorytetowych: Oś priorytetowa I Rozwój i innowacje w MŚP, Oś priorytetowa II Społeczeństwo wiedzy, Oś priorytetowa III Funkcje miejskie i metropolitalne, Oś priorytetowa IV Regionalny System transportowy Oś priorytetowa V Środowisko i energetyka przyjazna środowisku, Oś priorytetowa VI Turystyka i dziedzictwo kulturowe, Oś priorytetowa VII Ochrona zdrowia i system ratownictwa, Oś priorytetowa VIII Lokalna infrastruktura podstawowa, Oś priorytetowa IX Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie, Oś priorytetowa X Pomoc techniczna.

Regionalna Strategia Rozwoju Transportu w Województwie Pomorskim na lata 2007 - 2020 Celem strategicznym rozwoju transportu w województwie pomorskim jest stworzenie zrównoważonego, zintegrowanego i przyjaznego dla środowiska systemu infrastruktury transportu, zapewniającego dobrą dostępność zewnętrzną i wysoką jakości usług, przyczyniającego się do poprawy poziomu i warunków życia mieszkańców, rozwoju gospodarki i zwiększenia atrakcyjności inwestycyjnej.

Cel 1: Poprawa dostępności transportowej. Cel 2: Poprawa jakości systemu transportowego. Cel 3: Zmniejszenie zatłoczenia dróg. Cel 4: Integracja systemu transportu. Cel 5: Poprawa bezpieczeństwa. Cel 6: Ograniczenie oddziaływania transportu na środowisko.

18 Regionalna Strategia Innowacji dla Województwa Pomorskiego

Strategia RIS-P zakłada cele, które winny być zrealizowane możliwie najefektywniej wzmacniając pozycję konkurencyjną regionu. Cel generalny: Zbudowanie skutecznego i sprawnego systemu wspomagania rozwoju innowacji dla osiągnięcia wysokiej konkurencyjności Regionu. Cele główne: 1. Budowanie konsensusu i partnerstwa dla rozwoju społeczeństwa informacyjnego i innowacyjności w Regionie. 2. Kształtowanie kultury innowacyjnej i edukacja proinnowacyjna. 3. Wsparcie rozwoju obszarów poza aglomeracją trójmiejską poprzez innowacje. 4. Wsparcie rozwoju MSP w Regionie poprzez szerokie wykorzystanie potencjału innowacyjnego aglomeracji trójmiejskiej.

Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014 Opracowanie wojewódzkiego programu ochrony środowiska służy realizacji polityki ekologicznej państwa i regionu. W Programie sformułowano 4 cele perspektywiczne, o charakterze stałych dążeń i perspektywie osiągnięcia poza rokiem 2014. Cel I: Środowisko dla zdrowia, dalsza poprawa jakości środowiska i poprawa bezpieczeństwa ekologicznego, Cel II: Wzmocnienie systemu zarządzania środowiskiem oraz podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa, Cel III: ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, Cel IV: Zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii.

Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Pomorskim na lata 2004 - 2013

Strategia Rozwoju Turystyki w Województwa Pomorskiego na lata 2004-2013 została uchwalona przez Sejmik Województwa Pomorskiego uchwałą nr 327/XXIII/04 z dnia 17 maja 2004 roku.

Priorytety rozwoju turystyki w województwie pomorskim: Priorytet 1 Rozwój partnerstwa i współpracy na rzecz spójnego systemu zarządzania. Priorytet 2 Rozbudowa i modernizacja infrastruktury oraz poprawa dostępności transportowej dla turystyki. Priorytet 3 Tworzenie markowych produktów turystycznych. Priorytet 4 Opracowanie i wdrażanie koncepcji monitoringu rynku turystycznego. Priorytet 5 Tworzenie spójnej promocji oraz zintegrowanego systemu informacji turystycznej. Priorytet 6 Rozwój kapitału ludzkiego oparty na wiedzy i przedsiębiorczości skierowany na wzrost jakości usług turystycznych.

Tabela 4 Dokumenty strategiczno – planistyczne obowiązujące w powiecie starogardzkim Strategia Rozwoju Powiatu Starogardzkiego na lata 2003-2013 Poniżej przedstawione zostały cztery cele strategiczne które wpisują się w dalekosiężną wizję rozwojową powiatu.

Cel strategiczny 1: Podniesienie spójności społecznej i poziomu wykształcenia, Cel strategiczny 2: Wykorzystanie i rozwinięcie odrębności kulturowej Kociewia i jego walorów przyrodniczych, w celu rozwoju społecznego i gospodarczego, Cel strategiczny 3: Wzrost inwestycji zewnętrznych, Cel strategiczny 4: Pomyślne dostosowanie rolnictwa do wymogów UE i poprawa wsparcia dla MSP.

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska Powiatu Starogardzkiego na lata 2007 - 2010 z perspektywą na lata 2011 - 2014 W aktualizacji Programu Ochrony Środowiska sformułowano następujące cele ekologiczne dla powiatu starogardzkiego z zakresu ochrony środowiska: środowisko dla zdrowia – dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego,

19 wzmocnienie systemu zarządzania środowiskiem oraz podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa, ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii.

Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami Powiatu Starogardzkiego na lata 2007 - 2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011 - 2014 Zapobieganie i minimalizacja wytwarzania odpadów są priorytetem w ustanowionej w prawie wspólnotowym hierarchii postępowania z odpadami, stanowiąc jednocześnie cel, dla osiągnięcia którego kraje członkowskie Unii Europejskiej mają obowiązek podejmować odpowiednie działania. Zgodnie z polityką ekologiczną państwa, przyjęto następujące cele główne: zwiększenie udziału odzysku, w tym w szczególności odzysku energii z odpadów, zgodnego z wymaganiami ochrony środowiska, zmniejszenie ilości wszystkich odpadów kierowanych na składowiska odpadów, wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów.

Tabela 5 Miejscowe akty prawne dotyczące rozwoju społeczno – gospodarczego obowiązujące w gminie wiejskiej Starogard Gdański Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Starogard Gdański – projekt, 2011 r. Projekt Studium został sporządzony na podstawie Uchwały Nr XLVI/445/2010 Rady Gminy Starogard z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Starogard Gdański. Zmiana studium odnosi się do dokumentu opracowanego w 1999 r, zmienionego w całym zakresie, zgodnie z wymogami obecnie obowiązującej ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w roku 2005, a następnie czterokrotnie zmienianego fragmentarycznie w latach 2006 – 2010. Misją gminy jest kształtowanie przestrzeni w taki sposób, aby zapewnić jej obywatelom wysoki standard zamieszkania przy jednoczesnej ochronie zasobów przyrodniczych, wartości kulturowych i jakości ładu przestrzennego. Celem nadrzędnym polityki przestrzennej jest optymalizacja zagospodarowania przestrzennego gminy, służąca godzeniu ochrony zasobów przyrodniczych i kulturowych z dynamicznym rozwojem gminy przy uwzględnieniu wysokiej jakości zamieszkania oraz racjonalności ekonomicznej użytkowania gruntów i ich wyposażenia w infrastrukturę techniczną.

Cele ogólne: 1. Wysoka jakość zamieszkania. 2. Ochrona wartości i zasobów: 2.1. nieodtwarzalnych i zasobów ograniczonych (zasobów naturalnych, w tym kopalin, zwartych kompleksów leśnych, wszelkich obszarów cennych przyrodniczo, krajobrazu i wszelkich przestrzeni otwartych); 2.2. wartości kulturowych; 2.3. innych cennych walorów.

Cele dziedzinowe: 1. Kompletne ukształtowanie ośrodków wiejskich: 1.1. pełne wyposażenie funkcjonalne ośrodków, odpowiednio do rangi; 1.2. ukształtowanie przestrzenne zapewniające dostęp do usług oraz spójność terytorialną ośrodka; 1.3. zapewnienie wysokiej jakości estetycznej poszczególnych elementów zagospodarowania wsi. 2. Pełna obsługa transportowa ośrodków gminnych: 2.1. podstawowy dostęp drogami utwardzonymi do wszystkich ośrodków; 2.2. powiązania pomiędzy ośrodkami; 2.3. zapewnienie obsługi transportem publicznym. 3.Pełna obsługa infrastrukturą obszarów zwartej zabudowy ośrodków gminnych. 4.Ukształtowanie pełnostandardowych ośrodków wyposażonych w usługi publiczne, komercyjne oraz obiekty sportu i rekreacji, adekwatnie do rangi ośrodka: 4.1. kształtowanie wielofunkcyjnego modelu na wszystkich poziomach hierarchii ośrodków, o potencjale funkcji zgodnych z rangą ośrodków; 4.2. wzajemne dostosowanie potencjałów funkcjonalnych usługi do wielkości ośrodka i jego rangi. 5.Ochrona zasobów przyrodniczych i krajobrazowych poprzez konsekwentny podział przestrzeni, na

20 obszary zurbanizowane i przestrzenie otwarte 5.1. kształtowanie granic urbanizacji, stanowiącej krawędź pomiędzy zagospodarowaniem miejscowości a przestrzenią otwartą; 5.2. ograniczanie możliwości zabudowy poprzez prawo miejscowe.

Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Starogard Gdański na lata 2004-2006 i dalsze, do 2013 r. „Plan rozwoju lokalnego Gminy Starogard Gdański” określa najważniejsze kierunki zadań zmierzających do poprawy sytuacji społeczno-gospodarczej na terenie gminy:

1. Zaopatrzenie w wodę spełniające w pełni kryteria jakościowe i wysoce efektywne (uzupełnienie, modernizacja sieci istniejącej, rozwiązanie problemu dostarczenia wysokiej jakości wody do gospodarstw mleczarskich). 2. Kontynuacja budowy podstawowego układu sanitacyjnego – odprowadzania i unieszkodliwiania ścieków (kanalizacja osiedli podmiejskich i wsi , oczyszczalnie ścieków zapewniające wysokie parametry eksploatacyjne i ze względu na duży stan zapóźnienia bardzo efektywne pod względem finansowo - realizacyjnym), współgrający z tym system zagospodarowania odpadów stałych. 3. Modernizacja i przebudowa podstawowego układu dróg gminy w tym głównych ulic osiedlowych, brakujących powiązań między rejonami oraz budowa ciągów rowerowo- pieszych ważnych ze względów bezpieczeństwa mieszkańców i szans turystycznych. 4. Uzupełnienie i zmodernizowanie bazy materialnej szkół gminnych, zwłaszcza gimnazjów, w szczególności w odniesieniu do sal gimnastycznych, a także dla nowoczesnej edukacji multimedialnej. 5. Stworzenie podstaw rozwoju turystyki jako - alternatywnej w stosunku do dotychczasowych – ważnej i mającej dobre podstawy środowiskowo-kulturowe funkcji gospodarczej gminy: system informacyjno-promocyjny, infrastruktura podstawowa dla wybranych produktów (np. zagospodarowanie udostępniające jeziora, szlaki rowerowe i wodne), wsparcie rozwoju bazy recepcyjnej, w tym agroturystyki i turystyki aktywnej. 6. Zmodernizowanie sieci lokalnych obiektów kulturalno-socjalnych na bazie dotychczasowych świetlic, bibliotek, (z)likwidowanych) szkół wiejskich, obiektów i terenów rekreacyjno- sportowych oraz lepszego wykorzystania i rewitalizacji obiektów dziedzictwa kulturowego - kontynuacja programu odnowy wsi.

Założenia do Planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Starogard Gdański W dokumencie sformułowano następujące zadania gminnej polityki energetycznej: 1. Zmniejszenie zużycia energii średnio w gminie o około 20%, 2. Podniesienie poziomu lokalnego bezpieczeństwa energetycznego poprzez rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii w celu uzyskania udziału tych źródeł w ogólnym zużyciu energii na poziomie co najmniej 42%, 3. Zmniejszenie oddziaływania energetyki na środowisko i obniżenie kosztów pozyskania energii, 4. Edukacja, propagowanie i wspieranie różnych form wykorzystywania energii odnawialnych przez jej indywidualnych odbiorców.

Plan Odnowy Miejscowości: , Zduny, Janin, Siwiałka, Dąbrówka, Trzcińsk, Ciecholewy, , , Okole, Linowiec, Krąg, , Koteże, Szpęgawsk, , Jabłowo, Sumin, , Brzeźno Wielkie Plany Odnowy Miejscowości, przyjęte uchwałami Rady Gminy Starogard Gdański określają szereg zadań inwestycyjnych infrastrukturalnych i przedsięwzięć aktywizujących lokalną społeczność planowanych do realizacji w określonym horyzoncie czasowym. Założone zadania mają na celu zaspokojenie wszystkich potrzeb lokalnej społeczności poprzez zrealizowanie wielu inwestycji infrastrukturalnych oraz zorganizowanie licznych przedsięwzięć wspierających kapitał ludzki.

Podsumowanie Znaczącym dla Strategii Rozwoju Gminy Wiejskiej Starogard Gdański jest fakt, iż rozwój społeczno – gospodarczy na poziomie lokalnym zarówno na europejskim, jak i krajowym szczeblu administracyjnym uznawany jest za fundamentalną podstawę rozwoju regionów. Istnieje przekonanie o potrzebie zwiększania potencjału ekonomicznego poszczególnych samorządów lokalnych,

21 co można wywnioskować po rosnącej liczbie opracowań, analiz i dokumentów powstających na różnych szczeblach zarządzania terytorialnego, w tym opracowań, których celem jest integracja i koordynacja wysiłków i działań wielu podmiotów oraz instytucji oddziałujących na rozwój społeczno - gospodarczy. Pracom tym towarzyszy chęć poznania i zrozumienia prawidłowości w funkcjonowaniu i rozwoju lokalnej gospodarki, przestrzeni publicznej i spraw społecznych, co znajduje wyraz w coraz liczniejszych już wykonanych i planowanych do wykonania w przyszłości opracowaniach i studiach poświęconych tym zjawiskom. Znajomość prawidłowości i uwarunkowań, którym podlega rozwój społeczno - gospodarczy przyczyni się do poprawy skuteczności dokonywania ocen lub prognoz rozwojowych. Wobec złożoności wielu procesów składających się na rozwój gminy Starogard Gdański taką sytuację należy uznać za szansę dla jej dalszego rozwoju. Należy wskazać na wzrastającą tendencję do postrzegania gospodarki jako istotnego elementu rozwoju samorządności lokalnej przez instytucje tworzące prawo. Rozwój społeczno – gospodarczy w lokalnych samorządach na szczeblu krajowym znajduje coraz lepsze umocowanie w istniejących aktach prawnych oraz polityce państwa, choć nie obywa się bez pojedynczych prób zmierzających do centralizacji decyzji dotyczących różnych poziomów polskiej samorządności. Powstające kolejno krajowe strategie rozwoju dotyczące poszczególnych segmentów społeczno - gospodarczych są ważnym instrumentem sterowania rozwojem polskich gmin. Dają one szansę na większą spójność, koordynację a w efekcie wzajemne wzmacnianie działań państwa z podejmowanymi na innych szczeblach zarządzania terytorialnego. Jeżeli rozwój ma przebiegać w sposób harmonijny i zrównoważony, to Strategia rozwoju na szczeblu lokalnym nie może być tworzona w oderwaniu od kontekstu regionalnego. Warunkiem zrównoważonego rozwoju gminy Starogard Gdański winny stać się przemyślane i dobrze zorganizowane działania promocyjne oraz poszerzenie informacji o przyjętych planach rozwoju gminy, natomiast przyjęte cele i kierunki działania winny być spójne z dokumentami wyższego rzędu. Obecność Polski w Unii Europejskiej powoduje potrzebę reorganizacji punktów odniesienia wykorzystywanych przy tworzeniu planów rozwoju na niższych szczeblach zarządzania terytorialnego. Istotne znaczenie zyskuje możliwość pozyskiwania środków finansowych z funduszy Unii Europejskiej. W przypadku gminy Starogard Gdański korzystny wpływ na jej rozwój i znaczenie w regionie wywierają inwestycje i projekty finansowane z funduszy UE.

22 2 CHARAKTERYSTYKA I DIAGNOZA AKTUALNEGO STANU SPOŁECZNO – GOSPODARCZEGO GMINY STAROGARD GDAŃSKI

2.1 POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE

2.1.1 Położenie geograficzne gminy Starogard Gdański11

Gmina Starogard Gdański stanowi jednostkę samorządu terytorialnego o statusie gminy wiejskiej. Gmina wiejska Starogard Gdański usytuowana jest w południowo – wschodniej części województwa pomorskiego, w powiecie starogardzkim. Gmina położona jest na pograniczu Borów Tucholskich i stanowi integralną część Kociewia, a swoim terenem otacza stolicę regionu, 50 – tysięczne miasto Starogard Gdański. Większa część gminy Starogard Gdański położona jest w obszarze Pojezierza Starogardzkiego, za wyjątkiem niewielkiego obszaru porośniętego lasem, w okolicach jeziora Płaczewo na południowych krańcach gminy, który zgodnie z obowiązującą systematyką zaliczany jest do Borów Tucholskich. Na Pojezierzu Starogardzkim przeważają duże, względnie jednorodne, powierzchnie wysoczyzn morenowych falistych i równinnych, użytkowane rolniczo. Podstawowe urozmaicenie struktury środowiska przyrodniczego wprowadza dolina rzeki Wierzycy. Wierzyca tworzy liczne meandry i wielokrotnie zmienia bieg, wyznaczając przełomy, na przykład w Barchnowach i koło Klonówki. Jej wyjątkowy urok podziwiać można w okolicach Okola i Żabna, gdzie płynie w otoczeniu stromych, wysokich brzegów ukształtowanych w malownicze parowy. Teren położony po obu brzegach rzeki, w zakolu wsi Żabno tworzy wizytówkę krajobrazu rzeki Wierzycy nazywaną przez mieszkańców „Szwajcarią Żabieńską”. Gmina Starogard Gdański składa się z 27 sołectw położonych na obszarze 196 km2: Barchnowy, Brzeźno Wielkie, Ciecholewy, Dąbrówka, Jabłowo, Janin, Janowo, Klonówka, Kokoszkowy, Kolincz, Koteże, Krąg, Linowiec, Lipinki Szlacheckie, Nowa Wieś Rzeczna, Okole, Owidz, Rokocin, Rywałd, Siwiałka, Stary Las, , Sumin, Szpęgawsk, Trzcińsk, Zduny, Żabno. Największą miejscowością pod względem liczby mieszkańców są Kokoszkowy (1 568 osób) i Nowa Wieś Rzeczna (961 mieszkańców). Najmniej mieszkańców liczy Stary Las z 54 mieszkańcami i Janin ze 121 osobami zameldowanymi.

11 Opracowano na podstawie danych uzyskanych w Urzędzie Gminy Starogard Gdański oraz informacji zawartych na stronie internetowej gminy.

23 Mapa 1 Położenie gminy wiejskiej Starogard Gdański na terenie powiatu starogardzkiego

Źródło: Projekt Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Starogard Gdański, 2011 r.

Gmina wiejska Starogard Gdański graniczy z gminami wiejskimi , Lubichowo i oraz Subkowy i Tczew w powiecie tczewskim, z gminami miejsko-wiejskimi Skarszewy oraz z gminą Pelplin w powiecie tczewskim, a także z gminą miejską Starogard Gdański.

2.2 RYS HISTORYCZNY

Ziemia starogardzka należy do najdawniej zasiedlonych obszarów Polski północnej. Pierwsi osadnicy pojawili się tutaj około 4200 lat p.n.e., czyli w młodszej epoce kamienia. Początek ery nowożytnej związany jest ściśle z kulturą śródziemnomorską. Prowadził tędy bowiem końcowy odcinek szlaku bursztynowego, którym nad Bałtyk ciągnęli kupcy wabieni występującymi na tych terenach skórami dzikich zwierząt, puchem łabędzim i bursztynem. Jak mówią przekazy historyczne w roku 997 r. wiodła też tędy droga misyjna św. Wojciecha. W tym czasie prowadzony był tu ożywiony handel. Świadczą o tym choćby znalezione w Rokocinie monety duńskie z wizerunkiem księcia angielskiego Etelberga, pochodzące z około 900 r. W 1198 r. w wyniku fundacji księcia pomorskiego Grzymisława obszar obecnej gminy Starogard, m.in. wsie: Ciecholewy, Kokoszkowy, Okole, Żabno, Rokocin, Nowa Wieś Rzeczna i Trzcińsk znalazły się we władaniu Joannitów. W XVI w. ziemie te sukcesywnie przejmowali Krzyżacy, którzy krwawym piętnem odcisnęli się na historii Kociewia. Lata przynależności do Rzeczpospolitej szlacheckiej to okres intensywnego rozwoju. Niestety zakłócały go pożary, zarazy i wojny, choćby ze Szwedami w XVII w. W 1772 r. tereny te przeszły pod zabór pruski

24 i rozpoczął się okres ciężkiej próby dla mieszkańców, poddawanych silnej presji germanizacyjnej. Nie ulegli jej jednak, aktywnie broniąc polskości. Świadczy o tym choćby zbrojny marsz w lutym 1846 r. 160 chłopów z Klonówki i okolic na garnizon pruski w Starogardzie. Wydarzenie to o dwa lata wyprzedziło Wiosnę Ludów. Powstanie przygotowane przez Floriana Ceynowę niestety nie powiodło się. Protestowała również młodzież, która w 1906 roku przystąpiła do strajku szkolnego. Wyzwolenie przyszło w styczniu 1920 r. Niedługo jednak dane było cieszyć się mieszkańcom wolnością. Dziewiętnaście lat później wkroczył na okupant hitlerowski. Niemcy krwawo rozprawili się z miejscową inteligencją i umysłowo chorymi ze szpitala w starogardzkim Kocborowie. W Lesie Szpęgawskim znajdują się zbiorowe mogiły ponad 6 tys. ofiar hitleryzmu. Po wojnie następowała systematyczna odbudowa gospodarstw i domostw. Ziemia starogardzka dość szybko odradzała się z wojennej zawieruchy. W latach 70 i 80 na terenach gminy Starogard Gdański działało kilka prężnych Państwowych Gospodarstw Rolnych, żeby wymienić choćby te w Jabłowie i Nowej Wsi Rzecznej. Bardzo dobrze rozwijała się też spółdzielczość rolnicza, a swoją cegiełkę do dobrej kondycji tych terenów dołożyli rolnicy indywidualni. Od 1991 r. obserwuje się stały, dynamiczny rozwój małych i średnich przedsiębiorstw. W obecnym kształcie, czyli z 27 sołectwami, gmina wiejska Starogard Gdański istnieje od 1993 r. Gmina położona jest w regionie etniczno-kulturowym Kociewia, posiadającym własny zespół gwar, tworzący wyodrębniony etnolekt kociewski, o cechach łączących pierwiastki pomorskie (kaszubskie) oraz polskie (wielkopolskie, kujawskie). Razem z miastem Starogard Gdański, które uważane jest za stolicę Kociewia, stanowi ona centrum rolniczej, północno-wschodniej części Kociewia, w odróżnieniu od południowo-zachodniej, którą wypełniają w znacznej części bory Tucholskie.

2.3 ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE

2.3.1 Planowanie przestrzenne i urbanizacja

Gmina Starogard Gdański posiada studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy opracowane w 1999 r, zmienione w całym zakresie, zgodnie z wymogami obecnie obowiązującej ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w roku 2005, a następnie czterokrotnie zmieniane fragmentarycznie w latach 2006 – 2010. W chwili obecnej trwają końcowe prace nad aktualizacją studium. Aktualizacja dotyczy wszystkich zagadnień związanych z polityką przestrzenną gminy. Głównym problemem rozwoju przestrzennego gminy Starogard Gdański jest dynamiczny rozwój osadnictwa, które przyjmuje formy chaotycznej suburbanizacji, określanej często pojęciem „urban sprawl”. Ekspansja osadnicza ludności Miasta Starogard Gdański już obecnie spowodowała znaczne rozproszenie zabudowy i sprawia wrażenie, że dopiero się rozpędza. Napędzana jest ona różnicą cen gruntów budowlanych, między miastem a obszarami wiejskimi. Niestety brak obecnie hamulców, które pozwoliłyby ten proces kontrolować, natomiast sprzyjają mu: istniejąca praktyka, czy nawet nawyki budowlane oraz liberalne przepisy lokalizacyjne. Obecnie decyzje o warunkach zabudowy nie są narzędziem kształtowania przestrzeni – istniejące orzecznictwo bardzo ogranicza

25 możliwość odmowy wydania warunków zabudowy, sprowadzając kompetencje gminy wyłącznie do analizy zgodności zamierzenia z przepisami odrębnymi. W tej sytuacji niemal każdy teren staje się potencjalnym terenem budowlanym. Jednocześnie obserwowany popyt wpływa na lawinowe kształtowanie się podaży gruntów. Ponieważ zmiana przeznaczenia gruntów na cele budowlane stanowi stosunkowo prosty sposób na osiągnięcie korzyści, generuje to znaczną nadpodaż takich terenów, która nie jest uzasadniona ani potrzebami przyrostu naturalnego, ani nawet optymistycznie zakładaną migracją. Tworzy to groźbę powstania rozległych, ale ekstensywnie zabudowanych obszarów zabudowy, trudnych do racjonalnej obsługi transportowej i infrastrukturalnej. Jeżeli powyższe procesy nie zostaną zahamowane, spowoduje to ostateczną i nieodwracalną degradację przestrzeni otwartej, a także istotny wzrost kosztów świadczenia usług komunalnych. Utrudni to również osiągnięcie oczekiwanej jakości kompozycji przestrzennej, a także jakości zamieszkania. W przyszłości może więc nastąpić spadek atrakcyjności inwestycyjnej gminy, odpływ zamożniejszej ludności w inne obszary, oferujące wyższą jakość życia i dalsze obniżenie standardów estetycznych oraz krajobrazowych. Negatywne formy suburbanizacji, w perspektywie mogą stać się barierą rozwojową gminy, powodując nieodwracalną degradację przestrzeni, wzrost kosztów świadczenia usług komunalnych, a także uniemożliwią osiągnięcie oczekiwanej jakości kompozycji przestrzennej, a także jakości zamieszkania. Aktualizowane studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy proponuje modyfikację polityki przestrzennej gminy, która jako pierwsze zadanie stawia odzyskanie kontroli nad obserwowanymi procesami przekształceń przestrzeni gminy, ograniczenie lub nawet wyeliminowanie z nich zjawisk szczególnie niszcząco wpływających na ład przestrzenny i stymulowanie działań tworzących pożądaną strukturę. Studium formułuje więc zaktualizowane cele, zasady i ustalenia kierunkowe, które pozwolą zapobiec negatywnym przekształceniom, uchronią wartości środowiska naturalnego oraz dziedzictwa kultury i będą kształtować wysokiej jakości przestrzeń zamieszkania, warunkującą oczekiwane standardy życia. Tak zarysowane kierunki zmian w zagospodarowaniu wymagają następujących rozwiązań: 1) zapewnienia kontroli procesów osiedleńczych poprzez : określenie modelu przestrzennego rozwoju osadnictwa, wyznaczenie obszarów urbanizacji, określenie zasad i mechanizmów efektywnego wykorzystania terenów rozwoju zabudowy w granicach urbanizacji, 2) określenie dostosowanych do planowanego rozwoju warunków obsługi transportowej, infrastruktury technicznej oraz usług publicznych, 3) etapowania rozwoju zabudowy, dostosowanego do potrzeb demograficznych oraz możliwości uzbrojenia i obsłużenia obszarów urbanizacji. Narzędziem wdrożenia tych rozwiązań, jest proponowany zakres i sekwencja realizacji miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Studium proponuje objęcie planami miejscowymi całych obrębów, gdyż nie chodzi wyłącznie o określenie przeznaczenia terenów dla terenów planowanej zabudowy, ale również tych terenów, na których zabudowa winna być wykluczona, ograniczona lub odłożona w czasie. Kolejność sporządzania planów miejscowych określa jako priorytetowe obręby zlokalizowane w strefie podmiejskiej, wzdłuż drogi krajowej nr 22 oraz w rejonach węzłów autostradowych. Następnie, sukcesywnie, kolejne obręby byłyby obejmowane tymi

26 opracowaniami, koncentrycznie, ku zewnętrznym granicom gminy. Dopuszcza się sporządzenie planów miejscowych dla fragmentów obrębów w przypadku aktualizacji planów obowiązujących oraz w przypadkach istotnych z punktu widzenia potrzeb rozwoju gminy lub mających znaczenie dla poprawy stanu ładu przestrzennego. Uzasadnieniem dla przyjętych rozwiązań, jest zmierzanie do zapewnienia w procesach rozwojowych w Gminie, wymaganych w polskim prawodawstwie zasad racjonalnego gospodarowania zasobami przestrzeni, w tym ochrony środowiska, ochrony dóbr kultury oraz rozsądnej gospodarki środkami publicznymi. Polski system prawny wymogi te integruje w podstawowy paradygmat zrównoważonego rozwoju oraz postulat kształtowania ładu przestrzennego. Misją gminy jest kształtowanie przestrzeni w taki sposób, aby zapewnić jej obywatelom wysoki standard zamieszkania przy jednoczesnej ochronie zasobów przyrodniczych, wartości kulturowych i jakości ładu przestrzennego. Celem nadrzędnym polityki przestrzennej jest optymalizacja zagospodarowania przestrzennego gminy, służąca godzeniu ochrony zasobów przyrodniczych i kulturowych z dynamicznym rozwojem gminy przy uwzględnieniu: 1) wysokiej jakości zamieszkania oraz 2) racjonalności ekonomicznej użytkowania gruntów i ich wyposażenia w infrastrukturę techniczną.

2.3.2 Struktura użytkowania gruntów

Według danych ewidencyjnych powierzchnia geodezyjna gminy Starogard Gdański wynosi 19 621 ha. Struktura użytkowania gruntów według stanu na dzień 01.01.2011 r. w gminie Starogard Gdański przedstawia się następująco:

Tabela 6 Sposób użytkowania gruntów w gminie Starogard Gdański – według stanu na 01.01.2011 r. Udział % w ogólnej Powierzchnia [ha] Lp. Wyszczególnienie powierzchni 19 621 100 1. Użytki rolne, w tym: 11 776 60,02 grunty orne 9 705 46,46 sady 100 0,51 łąki 986 5,03 pastwiska 639 3,26 grunty rolne zabudowane 267 1,36 grunty pod stawami 26 0,13 grunty pod rowami 53 0,27 2. Lasy i grunty leśne 5 829 29,71 3. Grunty zabudowane i zurbanizowane, w tym: 956 4,87 tereny mieszkaniowe 196 1,00 tereny przemysłowe 43 0,22 inne tereny zabudowane 20 0,10 zurbanizowane tereny niezabudowane 121 0,62 tereny rekreacyjne 11 0,06 tereny komunikacyjne 564 2,87

27 Udział % w ogólnej Powierzchnia [ha] Lp. Wyszczególnienie powierzchni 19 621 100 użytki kopalne 1 0,01 4. Grunty pod wodami 443 2,26 5. Nieużytki 617 3,14 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych od Starostwa Powiatowego w Starogardzie Gdańskim.

Użytki rolne oraz lasy i grunty leśne, które odgrywają znaczącą rolę w obrazie gminy, stanowią łącznie 89,73% jej powierzchni, podczas gdy tereny zabudowane i zurbanizowane – 4,87%. Wyraźnie dominujący odsetek powierzchni użytków rolnych i lasów w całkowitej powierzchni gminy świadczy o znaczącej roli rolnictwa i leśnictwa na jej terenie. Użytki rolne są główną formą wykorzystania ziemi w gminie Starogard Gdański. Zajmują one łącznie 11 776 ha, co stanowi 60,02% powierzchni ogólnej. Udział ich jest bardzo zróżnicowany przestrzennie – od 98,3 ha w miejscowości Okole do 880,63 ha w Suminie. Największy odsetek gruntów rolnych (ponad 0,84%) występuje w Jabłowie, najmniejszy zaś w Lipinkach Szlacheckich (0,22% powierzchni obrębu). Wśród użytków rolnych przeważają grunty orne (ponad 64%). Największe kompleksy terenów rolniczych stanowią grunty rolne w Suminie.

Wykres 1 Struktura użytkowania gruntów w gminie

3,14% 4,87% 2,26%

29,71% 60,02%

Użytki rolne Lasy i grunty leśne Grunty zabudowane i zurbanizowane Grunty pod wodami Nieużytki

Źródło: Opracowanie własne.

Udział kompleksów przyrodniczych, tj. lasy, grunty leśne (29,71% powierzchni gminy) odgrywa znaczącą rolę w obrazie gminy, wzbogacając jej walory krajobrazowe. Największą lesistością cechują się Lipinki Szlacheckie, których ok. 69% powierzchni stanowią grunty leśne i zakrzewione oraz Szpęgawsk z blisko 60%. Trzecią z kolei co do wielkości formą wykorzystania ziemi są grunty zabudowane i zurbanizowane, które zajmują 956 ha, czyli 4,87% powierzchni gminy. Największą grupę stanowią drogi 564 ha (59% gruntów zabudowanych i zurbanizowanych) oraz tereny mieszkaniowe 196 ha (20,5% gruntów zabudowanych i zurbanizowanych). Największym kompleksem terenów drogowych charakteryzuje się Klonówka (59,35 ha), najmniejszym natomiast Żabno (2,53 ha). Największy odsetek terenów zabudowanych budynkami (0,36% powierzchni gminy) występuje w miejscowości Koteże, najmniejszy zaś w Starym Lesie (0,01% powierzchni gminy).

28 Nieco mniejszy jest udział innych zurbanizowanych terenów niezabudowanych (121 ha; 0,62% powierzchni gminy), terenów przemysłowych (43 ha; 0,22% powierzchni gminy). Najmniejszą powierzchnię zajmują użytki kopalne (1 ha; 0,01% powierzchni gminy). Obok użytków rolnych i lasów oraz gruntów zabudowanych i zurbanizowanych, w strukturze użytkowania ziemi wyodrębniamy inne grunty, do których zaliczamy grunty pod wodami, użytki ekologiczne oraz nieużytki. Na terenie gminy Starogard Gdański nie występują użytki ekologiczne. Grunty pod wodami w gminie zajmują 443 ha (czyli 2,26% powierzchni gminy) i obejmują grunty pod wodami płynącymi i grunty pod wodami stojącymi. Na nieużytki przypada 617 ha, czyli ok. 3,14% powierzchni gminy.

2.3.3 Własność gruntów i budynków

Własność gruntów

Powierzchnia ewidencyjna gruntów na terenie gminy Starogard Gdański wynosiła (na dzień 01.01.2011 r.) 19 604 ha. W strukturze własności dominują grunty osób fizycznych wchodzące w skład gospodarstw rolnych, stanowiące 50,70% powierzchni ogólnej gruntów gminy Starogard Gdański. Struktura własności gruntów w gminie Starogard Gdański wskazuje ponadto na przeważający udział gruntów pozostających w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe, stanowiących 25,61% powierzchni gminy. Szczegółową strukturę własności gruntów w gminie Starogard Gdański obrazuje poniższa tabela.

Tabela 7 Struktura własności gruntów w gminie Starogard Gdański – stan na 01.01.2011 r. Numer Numer Wyszczególnienie gruntów Powierzchnia Udział wchodzących w ogólnej grupy podgr. ogólna w skład grupy lub podgrupy powierzchni gruntów [ha] rej. rej. rejestrowej gminy [%] Grunty Skarbu Państwa z wyłączeniem gruntów 6 741 34,39 przekazanych w wieczyste użytkowanie, w tym: 1.1 Grunty wchodzące w skład Zasobu 5,68 Własności Rolnej Skarbu Państwa 1 114 1.2 Grunty w zarządzie Państwowego 25,61 Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe 5 020 1 1.3 Grunty w trwałym zarządzie państwowych jednostek organizacyjnych 116 0,59 z wyłączeniem gruntów PGL 1.4 Grunty wchodzące w skład zasobu nieruchomości Skarbu Państwa 322 1,64

1.7 Pozostałe grunty SP spośród gruntów 0,86 zaliczanych do 1 grupy 169 Grunty Skarbu Państwa przekazane w wieczyste użytkowanie, w tym: 95 0,48

2.1 Grunty SP w użytkowaniu wieczystym osób fizycznych 2 0,01 2 2.2 Grunty SP w użytkowaniu wieczystym 54 0,28 państwowych osób prawnych 2.4 Grunty SP w użytkowaniu wieczystym 0,20 pozostałych osób 39

29 Numer Numer Wyszczególnienie gruntów Powierzchnia Udział wchodzących w ogólnej grupy podgr. ogólna w skład grupy lub podgrupy powierzchni gruntów [ha] rej. rej. rejestrowej gminy [%] Grunty gmin i zw. międzygminnych z wyłączeniem gruntów przekazanych w wieczyste użytkowanie, 572 2,92 w tym: 3.1 Grunty wchodzące w skład gminnego zasobu nieruchomości 566 2,89 3 3.2 Grunty gmin i związków międzygminnych przekazanych w trwały zarząd gminnym 3 0,02 jednostkom organizacyjnym 3.3 Pozostałe grunty spośród gruntów 0,02 zaliczanych do 3 grupy 3 Grunty gmin i zw. międzygminnych przekazane 2 0,01 w wieczyste użytkowanie, w tym: 4.1 Grunty gmin i ich związków w użytkowaniu 4 wieczystym osób fizycznych 1 0,01 4.2 Grunty gmin i ich związków w użytkowaniu wieczystym pozostałych 1 0,01 osób Grunty osób fizycznych, w tym: 11 585 59,10 5.1 Grunty osób fizycznych wchodzące w skład gospodarstw rolnych 9 940 50,70 5 5.2 Grunty osób fizycznych nie wchodzące w skład gospodarstw rolnych 1 645 8,39

Grunty spółdzielni 26 0,13 6.1 Grunty, które są własnością roln. 6 spółdzielni produkcyjnych i ich związków oraz grunty których 26 0,13 właściciele nie są znani

Grunty kościołów i związków wyznaniowych 7 210 1,07 Grunty powiatów z wyłączeniem gruntów 43 0,22 przekazanych w wieczyste użytkowanie, w tym: 8.1 Grunty wchodzące w skład 0,17 powiatowego zasobu nieruchomości 34 8 8.2 Grunty powiatów przekazane w trwały 0,03 zarząd oraz grunty, których wł. nie są 5 znani 8.3 Pozostałe grunty spośród gruntów 0,02 zaliczanych do 8 grupy 4 Grunty powiatów przekazane w wieczyste 2 0,01 użytkowanie, w tym: 9 9.1 Grunty powiatów przekazane w wieczyste użytkowanie 2 0,01 Grunty województw przekazane w wieczyste 1 0,01 użytkowanie, w tym: 10 10.1 Grunty województw w użytkowaniu wieczystym spółdzielni 1 0,01 mieszkaniowych Grunty będące przedmiotem własności 327 1,67 i władania osób niewymienionych w pkt. 1 - 10 11 11.1 Grunty spółek prawa handlowego 320 1,63 11.2 Grunty partii politycznych i 0,04 stowarzyszeń 7 Powierzchnia ewidencyjna 19 604 100,00 Powierzchnia wyrównawcza 17

Powierzchnia geodezyjna 19 621 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych od Starostwa Powiatowego w Starogardzie Gdańskim.

30 Zasoby mieszkaniowe

Zabudowa mieszkaniowa na terenie gminy Starogard Gdański to przede wszystkim zabudowa zagrodowa i jednorodzinna. Zabudowa wielorodzinna powstała głównie we wsiach, gdzie zlokalizowane były dawne PGR-y, stanowiąc zaplecze mieszkalne dla pracowników zatrudnionych w zakładach rolnych lub bazach produkcyjno - hodowlanych. Zabudowa ta dominuje we wsiach: Jabłowo, Nowa Wieś Rzeczna, Kokoszkowy, Zduny, Siwiałka. Według danych GUS, w roku 2009 na terenie gminy były 3 782 mieszkania o powierzchni użytkowej 377 043 m2. Gmina jest właścicielem 55 mieszkań komunalnych (o łącznej powierzchni użytkowej 2 599 m2 ), z czego 14 (o łącznej powierzchni użytkowej 489 m2) jest wynajmowanych na prawach lokalu socjalnego. Lokale komunalne administrowane są przez Gminny Zakład Usług Komunalnych w Jabłowie. W zasobach mieszkaniowych w gminie Starogard Gdański przeciętna powierzchnia użytkowa jednego mieszkania wynosiła 99,7 m2, natomiast przeciętna powierzchnia użytkowa przypadająca na jedną osobę kształtowała się na poziomie 26,0 m2. Standard mieszkań określany według wyposażenia w instalacje wodno-kanalizacyjne i centralne ogrzewanie plasuje je na wysokim poziomie. Prawie wszystkie lokale mieszkalne podłączone są do wodociągu (95,2%). Oznacza to, że jedynie około 180 mieszkań na terenie gminy nie miało bieżącej wody. Ustępu brakowało w 10,8%, łazienki – w 11,5% mieszkań. Co roku na terenie gminy wzrasta procent mieszkań z centralnym ogrzewaniem, na koniec 2009 roku było to 80,3% mieszkań.

Tabela 8 Mieszkania wyposażone w instalacje techniczno – sanitarne – według stanu na 31.12.2009 r. Lp. Wyszczególnienie Liczba mieszkań

1. wodociąg 3 602 2. ustęp spłukiwany 3 374 3. łazienka 3 349 4. centralne ogrzewanie 3 035 5. gaz sieciowy 388 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych, GUS.

Zasoby mieszkaniowe gminy Starogard Gdański, w większości obejmują budynki wybudowane przed 1989 rokiem. Około 46% zasobów zostało zrealizowane w latach 1918 – 1970, a w latach 1971 – 1988 zrealizowano ok. 30% budynków. Pozostałe budynki (ok. 24%) zostały zrealizowane a latach 1989 - 2008.

31 Wykres 2 Struktura wiekowa budynków w gminie Starogard Gdański [stan na koniec 2008 r.]

3% 7% 14% przed 1918 1918 - 1944 16% 1945 - 1970 1971 - 1978 1979 - 1989 2002 - 2008 31% 15%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Aktualizacji założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Starogard Gdański.

Stan techniczny substancji mieszkaniowej w gminie Starogard Gdański jest zróżnicowany, od budynków nowych, powstałych w ostatnich latach, do tych zdegradowanych, wymagających działań modernizacyjnych. W 2009 przeprowadzono remonty i modernizacje komunalnych zasobów mieszkaniowych w następującym zakresie:

Tabela 9 Remonty mieszkań (instalacji/elementów w budynkach komunalnych) – według stanu na 31.12.2009 r. Lp. Wyszczególnienie Liczba mieszkań

1. roboty remontowe – remont dachu 16

2. roboty remontowe - wymiana stolarki budowlanej 4 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych, GUS.

2.3.4 Infrastruktura techniczna

Układ drogowy i komunikacyjny

. Sieć drogowa Układ komunikacyjny gminy tworzą drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne. Tabela nr 10 obrazuje podstawowe parametry dostępności komunikacyjnej gminy Starogard Gdański.

Tabela 10 Układ komunikacyjny gminy Starogard Gdański w tym utwardzone Lp. Rodzaj drogi Długość ogółem [km] [km] 1. drogi krajowe 13,19 13,19 2. drogi wojewódzkie 20,276 20,276 3. drogi powiatowe 53,031 44,931 4. drogi gminne 111,698 25,962 Źródło: Dane Urzędu Gminy Starogard Gdański.

Drogi przebiegające przez teren gminy zapewniają dobre powiązania komunikacyjne gminy zarówno z Trójmiastem, sąsiednimi ośrodkami regionalnymi, jak i obszarem kraju. Istotny wpływ na powiązania komunikacyjne gminy Starogard Gdański ma przede wszystkim przebiegająca

32 w granicach administracyjnych gminy autostrada A1. Dostęp do A1 odbywa się przez węzły położone w gminach sąsiednich (gmina Tczew – Węzeł Swarożyn, dojazd drogą krajową nr 22, – Węzeł Pelplin w miejscowości Ropuchy, dojazd drogą wojewódzką nr 229). Autostrada A1 jest częścią Trans-Europejskiego Korytarza Transportowego Północ-Południe łączącego Skandynawię z krajami leżącymi nad Morzem Śródziemnym. Korytarz biegnie od Morza Bałtyckiego przez terytorium Czech i Słowacji, aż do Austrii i będzie stanowić nowoczesne połączenie komunikacyjne pomiędzy Gdańskiem a Wiedniem12.

Mapa 2 Układ drogowy gminy Starogard Gdański

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania Gminy Starogard Gdański.

Szkielet drogowy gminy Starogard Gdański tworzą drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne.

Tabela 11 Wykaz dróg krajowych, wojewódzkich i powiatowych na terenie gminy Starogard Gdański Długość odcinka Kategoria drogi Numer drogi Przebieg drogi na obszarze gminy [km] Autostrada A1 - 7,2 Drogi krajowe granica państwa – Kostrzyn – Chojnice – Elbląg Droga krajowa nr 22 13,5 i dalej w kierunku granicy i Kaliningradu

nr 222 Gdańsk – Starogard Gdański - Skórcz 16,6 Drogi wojewódzkie nr 229 Jabłowo – Rudno 4,0

2703G Skarszewy – Kleszczewo – Karolewo – droga 0,2 Drogi powiatowe krajowa 22 2704G droga krajowa 22 – Radziejewo – – 0,5 Osieczna – Szlachta

12 www.autostradaa1.pl

33 Długość odcinka Kategoria drogi Numer drogi Przebieg drogi na obszarze gminy [km]

2705G Czarnocin – Bączek skrzyżowanie droga pow. 0,5 2706G – Liniowiec droga pow. 2707G 2706G Bączek droga pow. 2705 – Krąg – Starogard 6,7 Gdański droga pow. 2707G 2707G Skarszewy – Liniowiec – Starogard Gdański 5,1

2708G Bolesławowi – Obozin – Trzcińsk droga wojewódzka 0,4 222 2710G Starogard Gdański – Kolincz – Klonówka droga pow. 6,2 2718G 2711G Starogard Gdański – Zielona Góra - Lubichowo 4,4

2712G Sucumin droga krajowa 22 – Sumin – Koteże droga 7,6 pow. 2711G 2715G Dąbrówka droga pow. 2711G – Bobowo 3,1

2716G Klonówka droga pow. 2718G – Rajkowy – Rudno 2,0

2717G Rywałd droga pow. 2718G – Brzeźno Wielkie – 3,6 (Radostowo – Subkowy – droga krajowa nr 1)

Starogard Gdański droga krajowa nr 22 – Rywałd 2718G skrzyżowanie droga powiatowa 2717G – Klonówka 8,5 skrzyżowanie droga powiatowa 2710G – (Pelplin)

2725G Kokoszkowy droga woj. nr 22 – Ciecholewy – Zduny 8,6 droga krajowa nr 22 Źródło: na podstawie Projektu Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Starogard Gdański, 2011 r.

Długość dróg gminnych o nawierzchniach utwardzonej i nie utwardzonej wynosiła na dzień 22.04.2010 r. 111,698 km.

Tabela 12 Wykaz dróg gminnych na terenie gminy Starogard Gdański – stan na 22.04.2010 r. Długość w [km] Lp. Nr drogi Opis przebiegu drogi (ulicy) utwardzone nieutwardzone ogółem Siwiałka droga woj. nr 222 – granica gm. Tczew 1. 213001G 0 1,60 1,60 (kier Damaszka) Siwiałka droga woj. nr 222 – granica gm. Tczew – 2. 213002G teren gm. Tczew granica gm. Starogard Gd. – 0 2,25 2,25 droga gm. nr 213005G Ciecholewy - Trzcińsk Trzcińsk droga woj. nr 222 – granica gm. Tczew 3. 213003G 0 1,25 1,25 (kier Boroszewo) Ciecholewy droga pow. nr 2725G – granica gm. 4. 213004G 0 1,30 1,30 Tczew (kier Boroszewo) Ciecholewy droga pow. nr 2725G – Trzcińsk 5. 213005G 0,67 2,98 3,65 droga woj. nr 222 Trzcińsk droga woj. nr 222 –Janin – Linowiec 6. 213006G 0,70 3,25 3,95 droga pow. nr 2707G 7. 213007G Janin droga gm. nr 213006G – droga woj. nr 222 1,05 0 1,05 Kokoszkowy droga woj. nr 222 - Janin droga gm. 8. 213008G 0 2,85 2,85 nr 213006G Kręski Młyn skrzyżowanie drogi pow. nr 2707G z 9. 213009G drogą pow. nr 2706G – Kokoszkowy droga gm. nr 1,92 0 1,92 213014G Krąg droga pow. nr 2706G – granica gm. Zblewo 10. 213010G 0 1,00 1,00 (kier Czarnocin) Krąg droga pow. nr 2706G – granica gm. Zblewo 11. 213011G 0 1,30 1,30 (kier Lipia Góra) Krąg droga pow. nr 2706G – granica gm. Zblewo 12. 213012G 0 1,15 1,15 (kier. Semlin) Żabno ul. ks. F. Kalinowskiego – granica miasta 13. 213013G 0 1,70 1,70 Starogard Gd.- Kręski Młyn drogą pow. nr 2707G

34 Długość w [km] Lp. Nr drogi Opis przebiegu drogi (ulicy) utwardzone nieutwardzone ogółem Kokoszkowy droga woj. nr 222 - granica miasta 14. 213014G Starogard Gd – granica gm. Starogard Gd – 0,77 1,48 2,25 Kokoszkowydroga pow. nr skrzyżowanie 2707G ( ul. Skarszewska drogi woj. nr w222 z 15. 213015G drogąStarogardzie pow. nr Gd.) 2725G – granica miasta Starogard 0,712 1,188 1,90 SzpęgawskGd droga kraj nr 22 – Ciecholewy droga 16. 213016G 1,70 2,20 3,90 pow. nr 2725G Szpęgawsk droga kraj nr 22 – Rywałd droga pow. 17. 213017G 0 2,185 2,185 nr 2718G Brzeźno Wielkie droga gm. nr 213019G – 18. 213018G 0 2,94 2,94 Szpęgawsk droga gm. nr 213017G Zduny droga kraj. nr 22 - Brzeżno Wielkie droga 19. 213019G 3,445 0 3,445 pow. nr 2717G Brzeźno Wielkie droga pow. nr 2717G – 20. 213020G 0 1,795 1,795 droga pow. nr 2718G Sucumin droga kraj. nr 22 – granica gm. Zblewo 21. 213021G 0,450 0,85 1,30 (kier. Piesienica) Rokocin droga kraj. nr 22 – granica gm. Zblewo 22. 213022G 0 3,00 3,00 (kier. Piesienica) Leśniczówka Semlin – linia kolejowa PKP (I 23. 213023G 0 3,89 3,89 odcinek) i Stary Las - Sucumin (II odcinek) droga kraj. nr 22 – Nowa Wieś Rzeczna droga 24. 213024G 1,60 0 1,60 gm. nr 213025G Nowa Wieś Rzeczna droga gm. nr 213024G – 25. 213025G 0 3,20 3,20 granica gm. Zblewo (kier Semlin) 26. 213026G Sucumin droga kraj. nr 22 – kierunek (cegielnia) 0 1,05 1,05 Sumin droga pow. nr 2712G – Rokocin droga 27. 213027G 0,832 2,133 2,965 kraj. nr 22 Rokocin droga gm. nr 231027G – Koteże droga 28. 213028G 2,315 1,635 3,95 pow. nr 2712G – droga pow. nr 2711G droga gm. nr 213030G – granica gm. Zblewo 29. 213029G 0 0,495 0,495 (kier. Radziejewo) Sumin droga pow. nr 2712G – granica gm. 30. 213030G 0 1,54 1,54 Lubichowo (kier. Szteklin) (z kier. Zielona Góra) granica gm. Zblewo – 31. 213031G 0 2,684 2,684 Sumin droga gm. nr 213033 G Wygoda droga gm. nr 213033G – droga gm. nr 32. 213032G 0 2,985 2,985 213031G-granica gm. Lubichowo(kier. Szteklin) Sumin droga pow. nr 2712G-granica gm. 33. 213033G 0 2,353 2,353 Lubichowo (kier. Lipinki Królewskie) granica gm. Lubichowo – Koteże droga pow. nr 34. 213034G 0 1,97 1,97 2712G Jabłowo droga woj. nr 222 – Koteże droga pow. 35. 213035G 4,22 0 4,22 nr 2711G Jabłowo droga woj. nr 222 – granica gm. Bobowo 36. 213036G – granica gm. Starogard Gd.- Dąbrówka droga 0 3,95 3,95 Dąbrówkapow. nr 2715 droga G gm. nr 213036G – granica gm. 37. 213037G 0 0,80 0,80 Bobowo (kier. Jabłówko) Płaczewo droga pow. nr 2711G – granica miasta 38. 213038G 0 5,22 5,22 Starogard Gd. (ul. Lubichowska) droga pow. nr 2710G – Owidz – Janowo droga 39. 213039G 1,125 0 1,125 woj. nr 222 Jabłowo droga woj. nr 229 – Gospodarstwo 40. 213040G 0,53 0 0,53 Rolne ANRSP Owidz droga gm. nr 213039G – Barchanowy – 41. 213041G 2,012 2,428 4,44 Lipinki Szlacheckie droga woj. nr 229 Jabłowo droga woj. nr 229 – Barchanowy droga 42. 213042G 0 2,02 2,02 gm. nr 213041G 43. 213043G Kolincz droga pow. nr 2710G – Owidzki Młyn 0 0,35 0,35 (z kier. Grabowiec) granica gm. Bobowo – 44. 213044G 0 1,41 1,41 Jabłowo droga woj. nr 229 Starogard Gd. droga kraj. nr 22 – Kolincz droga 45. 213045G 0 2,12 2,12 pow. nr 2710G Lipinki Szlacheckie droga woj. nr 229 – granica 46. 213046G 0 1,43 1,43 gm. Bobowo (kier. Jabłówko)

35 Długość w [km] Lp. Nr drogi Opis przebiegu drogi (ulicy) utwardzone nieutwardzone ogółem Lipinki Szlacheckie droga woj. nr 229 – granica 47. 213047G 0 1,515 1,515 gm. Bobowo(kier. Mysinek, Grabowiec) Klonówka droga pow. nr 2710G – Lipinki 48. 213048G 0 4,29 4,29 Szlacheckie droga woj. nr 229 49. 213049G droga przez wieś Sucumin 0,30 0 0,30 Koteże droga pow. 2712G – Koteże droga gm. 50. 213050 1,611 0 1,611 213028G ŁĄCZNIE 25,962 85,736 111,698 Źródło: Dane Urzędu Gminy Starogard Gdański.

Najwyższą klasę techniczną, obok autostrady A1, ma droga krajowa nr 22. Stan techniczny dróg wojewódzkich nr 222 i nr 229 na odcinkach w granicach gminy można ocenić jako bardzo zły. Na licznych odcinkach dróg nie są zachowane szerokości drogi w liniach rozgraniczających, ponadto stan poboczy i odwodnienia dróg nie jest zadowalający. Drogi krajowe i wojewódzkie posiadają nawierzchnię bitumiczną. Większość dróg powiatowych posiada nawierzchnię utwardzoną (44,931 km w granicach gminy). Odcinek drogi 2712G na odcinku od Koteż do Sumina posiada nawierzchnię twardą nieulepszoną lub gruntową. Droga 2725G w środkowej części jest drogą z nawierzchnią brukową lub gruntową, a na odcinku Kokoszkowy – Ciecholewy, na którym jest nawierzchnia bitumiczna, znajduje się ona w bardzo złym stanie. Drogi gminne w części stanowią drogi twarde o nawierzchni ulepszonej (213019G, 213039G, 213041G, 213009G, 213014G, 213035G). Pozostałe drogi gminne są drogami gruntowymi lub o nawierzchni twardej nieulepszonej (np. bruk). Drogami gminnymi są również ulice dojazdowe w ośrodkach wiejskich. Niektóre spośród nich, szczególnie w Kokoszkowych, Nowej Wsi Rzecznej, Koteżach, Rokocinie i innych wsiach posiadają nawierzchnię twardą ulepszoną (bitumiczną lub z kostki betonowej). Większość jednak ulic z tej grupy pozostaje drogami o nawierzchni gruntowej.

. Sieć kolejowa Na terenie gminy znacznie ograniczona jest rola transportu kolejowego. Przez gminę przebiegają 2 linie kolejowe: A. Linia kolejowa nr 203 Tczew – Kostrzyń (Tczew – Kostrzyń przez Starogard Gdański – Chojnice – Piłę) – linia o znaczeniu lokalnym, przebiegająca przez miejscowości Zduny i Szpęgawsk. Na tej linii funkcjonuje tylko jeden przystanek w Szpęgawsku, B. Linia kolejowa nr 243 (Skórcz – Skarszewy): na odcinku Skórcz – Starogard Gdański: transport osobowy nieczynny, zachowana możliwość prowadzenia ruchu towarowego, na odcinku Starogard Gdański – Skarszewy nieczynna (od miejscowości Krąg rozebrane torowisko). Gmina obsługiwana jest przez stację kolejową w mieście Starogard Gdański, wyposażoną w dworzec kolejowy. Dostęp do tej stacji ułatwia bliskość dworca międzymiastowej komunikacji samochodowej oraz szeregu przystanków komunikacji miejskiej miasta Starogard Gdański.

36 Mapa 3 Linie kolejowe na terenie gminy Starogard Gdański

Źródło: Projekt Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Starogard Gdański, 2011 r.

. Transport zbiorowy

Obsługę transportu publicznego na terenie gminy prowadzi PKS oraz prywatne podmioty świadczące usługi przewozu osób. Komunikacja autobusowa na terenie gminy przebiega w następujących kierunkach: Starogard Gdański – Owidz - Kolincz –Klonówka, Starogard Gdański – Ciecholewy, Starogard Gdański – Krąg, Starogard Gdański – Rywałd – Klonówka, Starogard Gdański – Rywałd – Brzeźno Wlk. – Szpęgawsk, Starogard Gdański – Rywałd – Brzeźno Wlk. – Klonówka – Owidz, Starogard Gdański – Sumin, Starogard Gdański – Rokocin – Koteże.

37 Gospodarka wodno - ściekowa

Sieć wodociągowa Zaopatrzenie w wodę mieszkańców gminy odbywa się w oparciu o ujęcia wód podziemnych poziomu trzecio – i czwartorzędowego. Wszystkie miejscowości gminy, za wyjątkiem wsi Stary Las, objęte są zasięgiem obsługi wodociągów. Eksploatacją systemu wodociągowego na terenie gminy Starogard Gdański zajmuje się Gminny Zakład Usług Komunalnych w Jabłowie. Gmina jest zasilana w wodę z 10 ujęć wód podziemnych. Wszystkie ujęcia są własnością gminy, oprócz ujęcia w Zdunach, będące w zarządzie firmy Grall, od której gmina zakupuje wodę. Ujęcie w Zdunach zaopatruje w wodę Zduny, Brzeźno, Rywałd i Szpęgawsk. Zasoby tego ujęcia wynoszą ok. 80 m3/h, wydajność ok. 50 m3/h, zużycie wody w zasięgu obsługi – ok. 10,0 m3/h. Wykaz funkcjonujących na terenie gminy wodociągów grupowych przedstawiono w tabeli nr 13.

Tabela 13 Wodociągi grupowe na terenie gminy Starogard Gdański Max zużycie Obszar Rok Rok Wydajność Ujęcie Materiał Zasoby 3 wody zasilania budowy rozbudowy [m /h] [m3/h] [m3/h]

Trzcińsk, Janin, Trzcińsk 2000 PCV 45,0 18,0 16,2 Ciecholewy, Siwiałka

Siwiałka (wyłączone Siwiałka z eksploatacji, uruchamiane 1970 PCV w przypadku awarii) PCV, Kokoszkowy Kokoszkowy, część 1980 60,0 21,0 3,0 Starogardu, Janin azbest Klonówka Klonówka 1980 PCV 60,0 21,0 2,9 Krąg- 1980, Krąg Krąg, Okole, Linowiec 1995 PCV 60,0 30,0 20,7 Okole - 1980 Sumin, Rokocin, Koteże, 1973 - Sumin 1984 PCV 65,0 50,0 33,1 Dąbrówka osiedle 1995 część Rokocina

Sucumin spinka na sieci 1973 1995 PCV 50,0 20,0 6,0 wodociągowej Sumin – Sucumin (w przypadku awarii)

Żabno, część Starogardu, 1970 część Kręga PCV, Żabno 40,0 10,4 8,5 spinka na sieci azbest wodociągowej Żabno – 2010 Krąg Dąbrówka PCV, Dąbrówka 1970 44,0 12,3 6,0 azbest Jabłowo, Barchnowy, Jabłowo PCV, Lipniki Szlacheckie, Owidz, 1975 1998 56,0 18,3 37,0 azbest część Janowa Źródło: Dane Urzędu Gminy Starogard Gdański, Projekt studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Starogard Gdański, 2011 r.

Wszystkie ujęcia wyposażone są w stacje uzdatniania wody. Wodociągi przystosowane są do

38 potrzeb ochrony przeciwpożarowej. Na sieciach zainstalowane są hydranty, a w niektórych miejscowościach istnieją zbiorniki przeciwpożarowe. Ujęcia posiadają studnie awaryjne. Cześć miejscowości gminy korzysta z wodociągów włączonych do sieci miasta Starogard Gdański. Są to: Kolincz i Nowa Wieś Rzeczna oraz fragmenty: Janowa, Okola i Owidza. Niewielki fragment gminy w południowej jej części zaopatrywany jest w wodę z ujęć gminy Bobowo. System wodociągów grupowych funkcjonujący na terenie gminy nie wymaga powiększenia o kolejne wodociągi grupowe. Niemniej jednak gmina Starogard Gdański planuje rozbudowę istniejącej sieci wodociągowej w związku ze zwiększającą się liczbą nieruchomości na terenie gminy oraz koniecznością uzbrojenia zabudowy rozproszonej. Z sieci wodociągowej według stanu na 31.12.2009 r. korzystało 71,6% mieszkańców. Obserwuje się od wielu lat wzrost zużycia wody w gminie. Na przestrzeni lat 2007 - 2009 wyniósł on około 9,5%. Według danych na koniec 2009 roku średnioroczne zużycie wody w gminie Starogard Gdański wynosiło 25,5 l/dobę/mieszkańca.

Tabela 14 Sieć wodociągowa w gminie Starogard Gdański Wyszczególnienie J.m. 2007 2008 2009 długość czynnej sieci rozdzielczej km 173,99 177,84 179,70 2 sieć rozdzielcza na 100 km km 94,9 95,7 95,7 połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych szt. 2 679 2 745 2 745 i zbiorowego zamieszkania woda dostarczona gospodarstwom domowym dam3 311,5 350,3 370,1 ludność korzystająca z sieci wodociągowej osoba 9 995 10 276 10 388 korzystający z instalacji w % ogółu ludności % 71,1 71,6 71,6 zużycie wody na 1 mieszkańca m3 22,3 24,7 25,5 woda dostarczona do wodociągu na terenie gminy w czasie doby 3 dam - 1,1 1,2 w badanym roku woda sprzedana z wodociągu ogółem dam3 - 1,1 1,2 woda sprzedana z wodociągu gospodarstwom domowym dam3 - 1,0 1,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Sieć kanalizacyjna W 2009 r. na terenie gminy Starogard Gdański odprowadzono 107 dam3 ścieków. Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków stanowiła tylko 25,9% ludności ogółem. Długość sieci kanalizacyjnej w gminie na koniec 2009 r. wynosiła 33,3 km i w porównaniu do roku 2007 nastąpił jej wzrost o 6,7%.

Tabela 15 Sieć kanalizacyjna w gminie Starogard Gdański Wyszczególnienie J.m. 2007 2008 2009 długość czynnej sieci kanalizacyjnej km 31,2 31,2 33,3 sieć rozdzielcza na 100 km2 km 15,9 17,0 17,0 połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych szt. 528 715 746 i zbiorowego zamieszkania ścieki odprowadzone dam3 98,0 102,1 107,0 ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej osoba 2 988 3 620 3 749 korzystający z instalacji w % ogółu ludności % 21,3 25,2 25,9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

39 Na terenie gminy urządzenia kanalizacyjne funkcjonują w następujących miejscowościach i obejmują głównie części wsi o zwartej zabudowie: Szpęgawsk, Zduny, Jabłowo, Owidz, Nowa Wieś Rzeczna, Koteże, Kokoszkowy, Kolincz, Barchnowy, Dąbrówka, Lipinki Szlacheckie. Sieć kanalizacyjna w Owidzu, Nowej Wsi Rzecznej, Koteżach, Kolinczu i Barchnowach odprowadza ścieki do układu kanalizacyjnego miasta Starogard Gdański. W zakresie odbioru i oczyszczania ścieków na terenie gminy Starogard Gdański funkcjonują trzy oczyszczalnie ścieków. Tabela 16 Oczyszczalnie ścieków na terenie gminy Starogard Gdański Lokalizacja Typ oczyszczalni Parametry Odbiornik ścieków przepustowość: 267 m3/d kanał Kochanka obciążenie [RLM]:130 w zlewni rzeki Wierzycy rzeczywista ilość ścieków wpływająca 126 m3/d średnia moc przerobowa: 215 m3/d % redukcji ładunku: BZT5 98,24, CHZT mechaniczno - Kokoszkowy 99,63, fosfor 78,8, azot org. 89,12, zawiesina biologiczna 96,27 ilość wytworzonych osadów ściekowych: 0,2 tsm/rok odbiornik: rów melioracyjny sposób zagospodarowania osadów: składowanie mechaniczno - przepustowość: 195 m3/d rów łączący jeziora Szpęgawsk 3 Rywałd i Szpęgawskie biologiczna średnia moc przerobowa: 150 m /d ciek w zlewni mechaniczno - przepustowość: 215 m3/d Jabłowo Węgiermucy biologiczna średnia moc przerobowa: 165 m3/d Źródło: Dane Urzędu Gminy Starogard Gdański, www.-starogardzki.info

Gazownictwo

Przez teren gminy Starogard Gdański przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia DN 125 mm doprowadzający gaz ziemny wysoko metanowy GZ-50 z sieci krajowej (wyprowadzony z gazociągu wysokiego ciśnienia Włocławek – Gdynia w rejonie wsi Walichnowy) do miasta Starogard Gdański. Na terenie miasta znajduje się stacja redukcyjno – pomiarowa I stopnia, a w rejonie wsi Kokoszkowy - II stopnia oraz gazociągi średniego i niskiego ciśnienia. Na terenie gminy z gazu korzystają jedynie mieszkańcy wsi: Kokoszkowy, Nowa Wieś Rzeczna, Żabno i część Kręga, przylegających do miasta, które zostały włączone do sieci miejskiej. We wsi Kokoszkowy znajduje się stacja redukcyjno - pomiarowa II stopnia oraz sieć rozdzielcza niskiego ciśnienia13. Stan techniczny urządzeń zaopatrzenia w gaz jest dobry. Są one stosunkowo nowe i posiadają znaczne rezerwy przepustowości. Parametry charakteryzujące sieć gazową na terenie gminy przedstawia tabela nr 17.

Tabela 17 Sieć gazowa w gminie Starogard Gdański Wyszczególnienie J.m. 2007 2008 2009 długość czynnej sieci ogółem m 25 802 28 790 29 137 długość czynnej sieci przesyłowej m 8 660 8 660 8 660 długość czynnej sieci rozdzielczej m 17 142 20 130 20 477

13 Źródło: Aktualizacja założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe gminy Starogard Gdański.

40 Wyszczególnienie J.m. 2007 2008 2009 sieć rozdzielcza na 100 km2 km 8,7 10,3 10,4 czynne przyłącza do budynków szt. 251 414 363 mieszkalnych i niemieszkalnych odbiorcy gazu gosp. dom. 324 365 388 odbiorcy gazu ogrzewający mieszkania gosp. dom. 270 308 328 gazem zużycie gazu tys. m3 390,80 416,50 465,10 zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań tys. m3 353,3 370,9 438,7 ludność korzystająca z sieci gazowej osoba 1081 1076 1486 korzystający z instalacji w % ogółu % 7,7 7,5 10,2 ludności zużycie gazu na 1 mieszkańca m3 28,0 29,4 32,1 zużycie gazu na 1 odbiorcę / 3 m 1 206,2 1 141,1 1 198,7 korzystającego Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Gaz łupkowy Obecnie można mówić o prawdopodobieństwie występowania gazu łupkowego na terenie gminy. Ministerstwo Środowiska wydało 3 koncesje na poszukiwanie gazu łupkowego (nr 69, 89 i 90) obejmujące obszar całej gminy Starogard Gdański. Jeżeli w wyniku poszukiwań zostaną udokumentowane zasoby gazu zaistnieje konieczność wyznaczenia terenów i obszarów górniczych jego wydobywania. Dla obszarów tych konieczne będzie sporządzenie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Mapa 4 Tereny koncesji na poszukiwanie gazu łupkowego na terenie gminy Starogard Gdański

Źródło: Aktualizacja założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Starogard Gdański.

41

Energetyka

Zaopatrzenie w ciepło14 Na terenie gminy Starogard Gdański nie funkcjonuje zorganizowany system zaopatrzenia w ciepło. Zaspokajanie potrzeb cieplnych odbywa się obecnie w oparciu o: lokalne kotłownie opalane węglem, gazem ziemnym, olejem opałowym i biomasą, zasilające wielorodzinne budynki mieszkalne, obiekty użyteczności publicznej i produkcyjne. Łącznie lokalne kotłownie wytwarzają ok. 100,1 TJ ciepła. indywidualne źródła w domach mieszkalnych jedno - i wielorodzinnych oraz obiektach usługowych, na gaz ziemny, paliwa stałe – głównie węgiel oraz drewno i jego odpady, dostarczające energię cieplną na potrzeby centralnego ogrzewania i przygotowania ciepłej wody, w szczątkowej formie występują też elektryczne urządzenia grzewcze. Obecne wymogi ochrony powietrza atmosferycznego wymuszają potrzebę podjęcia inicjatyw związanych ze zmianą obecnego rodzaju paliw używanych do celów grzewczych, szczególnie węgla i koksu, w kierunku szerszego wykorzystania paliw uznawanych za ekologiczne. Takim nośnikiem energii może stać się np. gaz przewodowy lub biomasa.

Sieć energetyczna15 Na terenie gminy Starogard Gdański istnieją następujące linie elektroenergetyczne najwyższych i wysokich napięć: a. linia przesyłowa - 220 kV: Gdańsk – Bydgoszcz – przebiegająca przez gminę tranzytem, eksploatowana przez Polskie Sieci Elektroenergetyczne, b. linie dystrybucyjne, eksploatowane przez Kompanię Energetyczną ENERGA: 110 kV Starogard Gdański - Kościerzyna, 110 kV Starogard Gdański - Tczew, 110 kV Starogard Gdański - .

Gmina Starogard Gdański zasilana jest w energię elektryczną z dwóch Głównych Punktów Zasilania (GPZ) 110/15 kV: GPZ „Starogard Gdański” (na terenie miasta) – wyposażony w trzy transformatory 110/15 kV o mocy znamionowej 25 MWA i mocy czynnej 21,5 MW. Średnie ich obciążenie w 2009 r. szacuje się na ok. 55 %. Z GPZ wyprowadzono na teren gminy Starogard Gdański 8 linii elektroenergetycznych 15 kV, GPZ „Skarszewy” (na terenie gminy Skarszewy) - wyposażony w dwa transformatory 110/15 kV o mocy znamionowej 10 MWA i mocy czynnej 8,6 MW. Średnie ich obciążenie w 2009 r. szacuje się na ok. 60 %. Stan techniczny linii 15 KV – w zdecydowanej większości prowadzonych napowietrznie - jest zadowalający, a ich wiek wynosi ok. 20 lat. Problemem, który będzie się nasilał w związku ze zmianami klimatycznymi jest narastająca ilość awarii napowietrznych linii elektroenergetycznych przebiegających przez tereny leśne. Silne watry powodują przewracanie się drzew uszkadzających

14 Ibidem. 15 Ibidem.

42 linie. Konieczne jest rozważenie przekształcenia linii napowietrznych w kablowe lub poszerzenie pasa przebiegu linii wolnego od drzew na tych terenach. Linie elektroenergetyczne 15 kV zasilają ok. 150 stacji transformatorowych 15/0,4 kV. Stopień obciążenia stacji 15/0,4 kV oceniany jest na ok. 60 – 85 %. Stan techniczny linii napowietrznych 0,4 KV można określić jako dobry. Natomiast stan techniczny linii kablowych niskiego napięcia jest zróżnicowany w zależności od roku ich budowy. W najlepszym stanie jest sieć wybudowana po 1995 r. Przewiduje się sukcesywnie remontowanie i modernizowanie sieci napowietrznych z wprowadzeniem linii napowietrznych izolowanych lub podziemnych linii kablowych. Linie kablowe winny być obligatoryjnie realizowane na terenach zwartej zabudowy wsi. Ponadto planuje się modernizację istniejącej linii elektroenergetycznej 220 kV z zamianą jej napięcia na 400 kV związaną z poprawa funkcjonalności krajowego systemu elektroenergetycznego.

Na terenie gminy zainstalowanych jest ok. 600 punktów oświetlenia ulicznego, przede wszystkim z żarówkami (75%) o mocy 70 W. Zużycie energii elektrycznej na ten cel w 2009 r. wynosiło ok. 240 KWh. Oświetlenie uliczne w latach ubiegłych poddano modernizacji.

W 2009 r. zużycie energii w gminie wyniosło ok. 11200 MWh. Główni odbiorcy energii na terenie gminy to: budownictwo mieszkaniowe, obiekty użyteczności publicznej i usługi - ok. 7400 MWh; wskaźnik - ok. 0,503 MWh/mieszkańca, gospodarka komunalna (ujęcia wody, oświetlenie ulic) - ok. 550 MWh; wskaźnik - ok. 0,038 MWh/mieszkańca, przemysł - ok. 3250 MWh, wskaźnik - ok. 28,76 MWh/ha.

Odnawialne źródła energii16 Gmina Starogard Gdański nie posiada żadnych zasobów energii kopalnych, a jej lokalne zasoby energetyczne lokują się wyłącznie w niektórych rodzajach energii odnawialnych.

Biomasa Zasoby biomasy (słoma, siano, drewno odpadowe i rośliny energetyczne) są wystarczające dla zaspokojenia perspektywicznego zapotrzebowanie gminy na ciepło poprzez jej spalania. Zasoby te przetworzone na biogaz są w stanie zaspokoić: 100 % zapotrzebowania na ciepło całej gminy w stanie istniejącym, ok. 78 % zapotrzebowania na ciepło całej gminy w perspektywie i ok. 100% perspektywicznego zapotrzebowania na ciepło budownictwa mieszkaniowego, usług i obiektów użyteczności publicznej (bez potrzeb przemysłu).

Energia wiatru Gmina Starogard Gdański ma bardzo dobre warunki do rozwoju energetyki wiatrowej. Na terenie gminy są sprzyjające wiatry, których moc jest wystarczająca do produkcji energii. Po stronie południowej miasta znajdują się duże obszary upraw rolnych, wolne od zabudowy. Po stronie południowej miasta

16 Opracowano na podstawie Aktualizacji założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe gminy Starogard Gdański i Projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Starogard Gdański.

43 Starogard Gdański znajduje się również Główny Punkt Zasilania, który może przyjąć wytworzoną przez wiatr energię wiatrową. Projekt studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Starogard Gdański przewiduje lokalizację na terenie gminy czterech farm elektrowni wiatrowych. Dwie z nich: w rejonie Jabłowa i Owidza są w trakcie przygotowania realizacji. Wytwarzana w nich energia będzie przekazywana do GPZ 110/15 kV Starogard za pomocą kablowej linii elektroenergetycznej 15 kV. W ten sam sposób przewiduje się przesył energii z trzeciej farmy wiatrowej lokalizowanej w rejonie Klonówki oraz czwartej lokalizowanej w rejonie Rywałd – Szpęgawsk – Brzeźno Wielkie. Energia elektryczna wytwarzana w tych elektrowniach będzie przekazywana do krajowego systemu elektroenergetycznego, a ich funkcjonowanie nie będzie miało żadnego wpływu na stan zaopatrzenia w energię mieszkańców gminy.

Energia słońca Potencjał gminy Starogard Gdański w zakresie energii słonecznej jest wystarczający do zaspokojenia potrzeb całej gminy w zakresie przygotowywania ciepłej wody w okresie letnim (od kwietnia do października). Szacuje się, że wykorzystanie energii słońca do zaspokojenia potrzeb gminy w zakresie energii elektrycznej wymagałoby łącznej powierzchni paneli kolektorów słonecznych w wysokości ok. 130 000 m2 (przy sprawności ok. 30 %). W tabeli nr 18 zestawiono potencjał energetyczny gminy w zakresie energii słonecznej.

Tabela 18 Potencjalna energia użyteczna słońca w kWh/m2/rok na obszarze gminy Starogard Gdański Gmina Starogard Rok Półrocze letnie Sezon letni Półrocze zimowe Gdański (I - XII) (IV – IX) (VI – VIII) (X – III) 490 785 449 200

Źródło: Aktualizacja założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Starogard Gdański.

Energia wody Na terenie gminy Starogard Gdański funkcjonują następujące elektrownie wodne: Elektrownia w Owidzu na Wierzycy o mocy 250 kW, Elektrownia w Kolinczu na Wierzycy o mocy 407 kW, Elektrownia w Nowej Wsi Rzecznej na Wierzycy o mocy 328 kW, Elektrownia wodna w Klonówce na Wierzycy o mocy 0,19 MW.

Na terenie gminy istnieją warunki wykorzystywania energii wody na rzekach: Wierzyca i Piesienica. Dotyczy to zwłaszcza rzeki Wierzycy, której całkowity spad na całym odcinku wynosi ok. 200 m. Jest to, zatem rzeka o reżimie przepływu zbliżonym do górskiego. Liczne jeziora w jej zlewni wpływają stabilizująco na natężenia przepływu. Ze względu na wielkości przepływu rzeki do wykorzystania energetycznego nadaje się jej dolny odcinek poniżej Skarszew.

Energia geotermalna Na terenie gminy Starogard Gdański praktycznie nieograniczoną i powszechnie dostępną dla wykorzystywania w pompach ciepła jest energia geotermalna „niskotemperaturowa”, opierająca się o ciepło zakumulowane w stosunkowo płytko położonych (10 – 30 m pod poziomem terenu) zasobach wód podziemnych o temperaturze utrzymującej się w ciągu roku na poziomie 9 – 12 0C.

44

Gospodarka odpadami

W 2010 r. na terenie gminy Starogard Gdański zebrano 5 310,85 Mg odpadów, w tym 4 818,00 Mg odpadów komunalnych zmieszanych, nie poddanych segregacji oraz 191,76 Mg odpadów zebranych selektywnie. Od wielu lat obserwuje się ciągły wzrost ilości odpadów komunalnych, zwłaszcza z gospodarstw domowych zebranych w ciągu roku. Dla porównania ilość zebranych odpadów w 2009r. wynosiła 4 207,33 Mg, w tym 3 735,98 Mg odpadów komunalnych zmieszanych, nie poddanych segregacji oraz 223,20 Mg odpadów zebranych selektywnie. Według danych zawartych w aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami Powiatu Starogardzkiego, w gminie wiejskiej Starogard Gdański zorganizowanym systemem zbiórki odpadów zmieszanych objętych jest 80% mieszkańców. Odpady z terenu gminy wywożone są na składowisko odpadów w Linowcu, którego właścicielem jest Miasto Starogard Gdański. Zarządcą wysypiska odpadów komunalnych jest Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej „STARKOM”. Ilość odpadów przyjmowanych na wysypisko w ostatnich latach ciągle wzrasta. Wśród dostarczanych odpadów dominują odpady gospodarczo - bytowe (pochodzące w szczególności z gospodarstw domowych oraz obiektów socjalnych i zakładów usługowo - przemysłowych); odpady przemysłowe o charakterze zbliżonym do odpadów komunalnych; gruz budowlany i ziemia z wykopów; żużel, popiół z lokalnych kotłowni; odpady wielkogabarytowe - w postaci starych przedmiotów użytku trwałego. W celu poprawienia gospodarki odpadami upowszechniono w skali całej gminy selektywną zbiórkę odpadów poprzez odbiór wyselekcjonowanych odpadów: makulatury, szkła, opakowań plastikowych, odpadów wielkogabarytowych, sprzętu elektrycznego, odpadów niebezpiecznych, gruzu oraz odpadów biodegradowalnych. W czerwcu 2003 roku powołany został Zakład Utylizacji Odpadów Komunalnych „Stary Las” Sp. z o.o., którego udziałowcami jest 13 gmin powiatu starogardzkiego oraz 5 gmin sąsiadujących (cztery z powiatu kościerskiego i jedna z powiatu chojnickiego). Do zakładu będą kierowane zbierane selektywnie „u źródła” strumienie odpadów surowcowych tj. (makulatura, szkło, tworzywa sztuczne) oraz odpadów niebezpiecznych, odpadów wielkogabarytowych, odpadów budowlanych, odpadów zielonych, osadów ściekowych z komunalnych oczyszczalni, a także zmieszanych odpadów komunalnych. Realizacja projektu przyniesie takie efekty ekologiczne jak: Redukcja ilości składowanych odpadów do max 30% strumienia wejściowego, czyli odzysk 70% z całkowitego strumienia odpadów, Zmniejszenie strumienia składowanych odpadów ulegających biodegradacji poniżej 35% ilości wytworzonych w 1995 r., zgodnie z wymogami dyrektywy 1999/31/UE, Budowany Zakład jest zlokalizowany poza terenami chronionymi i obszarami Sieci Natura 2000. Dodatkowo przedsięwzięcie umożliwi zamknięcie i rekultywację funkcjonujących obecnie składowisk gminnych na terenie objętym projektem oraz redukcję zanieczyszczeń gleby i wód gruntowych, poprzez likwidację składowisk nielegalnych oraz niespełniających obowiązujących norm ochrony środowiska.

45 Telekomunikacja

Na terenie gminy Starogard Gdański głównym operatorem telekomunikacyjnym jest Telekomunikacja Polska SA. Ponadto istnieje dostęp do wszystkich sieci GSM, działających na terenie kraju. Istnieją potrzeby rozszerzenia sieci telefonii przewodowej oraz modernizacji istniejącej infrastruktury. Istniejące centrale telefonii przewodowej nie udostępniają szerokopasmowego dostępu do Internetu.

2.4 GOSPODARKA

2.4.1 Rolnictwo17

Tereny produkcji rolnej stanowią dominującą część obszaru gminy. Grunty rolne wynosiły w 2010 roku 11 430 ha, czyli około 60% powierzchni gminy. Na przestrzeni lat zauważa się tendencję spadkową powierzchni terenów rolniczych. Związane jest to z ekspansją obszarów zabudowy, głównie jednorodzinnej. Na terenie gminy Starogard Gdański dominuje gospodarka indywidualna, która obejmuje ponad 60% całości użytków rolnych w gminie. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa posiada 1.674 ha użytków rolnych, są to grunty po byłych Państwowych Gospodarstwach Rolnych, obecnie zarządzane przez dzierżawców, którzy w przyszłości staną się ich właścicielami. Na terenie gminy funkcjonują następujące Spółdzielnie Produkcyjne: RSP Kokoszkowy i RSP Koteże. RSP Kokoszkowy założona w 1947 roku funkcjonuje obecnie koncentrując się na sprzedaży opału. RSP Koteże prowadzi działalność w zakresie produkcji wyrobów stalowych oraz materiałów budowlanych. Gmina Starogard Gdański charakteryzuje się przeciętną przydatnością gleb do produkcji rolnej. Dominującym typem gleb w gminie są gleby brunatne. Stanowią one około 85% gruntów ornych. Do najlepszych gleb na terenie gminy Starogard Gdański zalicza się kompleksy gleb pszennych. Są to najlepsze gleby do celów rolniczych. Stanowią one około 25% gruntów ornych. Nadają się pod uprawę roślin o wysokich wymaganiach glebowych (pszenica, buraki cukrowe i rzepak). Największe kompleksy tych gleb znajdują się we wsiach: Ciecholewy, Janowo, Jabłowo, Klonówka, Rywałd, Sucumin, Sumin i Szpęgawsk. Nieco gorsze od wyżej wymienionych są gleby kompleksów pszennożytnich, stanowiących około 18% gruntów ornych. Przy odpowiedniej agrotechnice i nawożeniu można na nich uprawiać rośliny wymagające jak na kompleksach pszennych. Największe powierzchnie tych gleb występują we wsiach: Dąbrówka, Rokocin, Sucumin. Zdecydowaną przewagę wśród gleb gruntów ornych stanowią gleby kompleksu żytniego dobrego stanowiącego około 46% gleb gruntów ornych. Najsłabsze gleby żytnio łubinowe wśród gruntów ornych stanowią zaledwie 9%. Uprawia się na nich żyto i łubin. Największe powierzchnie występują we wsiach: Brzeźno Wielkie, Kolincz, Sumin.

17 Opracowano na podstawie danych ewidencyjnych dostępnych w Urzędzie Gminy, informacji zawartych na stronie internetowej Gminy, danych GUS oraz informacji zawartych w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Starogard Gdański, 2005 r. i Projekcie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Starogard Gdański, 2011 r.

46 Na obszarze gminy przeważają gleby IV (46%) i III klasy bonitacyjnej (26%). Stosunkowo niewiele jest gleb bardzo dobrych – brak gleb klasy I i niewiele jest gleb II klasy bonitacyjnej (41 ha, co stanowi 0,34% powierzchni gruntów rolnych).

Tabela 19 Udział klas bonitacyjnych w powierzchni gruntów rolnych na terenie gminy Starogard Gdański Wyszczególnienie Powierzchnia [ha] Udział w powierzchni gruntów rolnych [%] Klasa II 41 0,34

Klasa III 3 052 25,77

Klasa IV 5 453 46,04

Klasa V 2 303 19,44

Klasa VI 996 8,41

Ogółem 11 844 100,00

Źródło: Projekt studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Starogard Gdański.

Wykres 3 Udział klas bonitacyjnych w powierzchni gruntów rolnych na terenie gminy Starogard Gdański

8,41% 0,34% 25,77% 19,44% Klasa II Klasa III Klasa IV Klasa V Klasa VI 46,04%

Źródło: Opracowanie własne.

Najlepsze gleby występują w Szpęgawsku, gdzie jest najwyższy udział gleb klasy II, a gleby klasy III sięgają 70%. Dobra przydatność gruntów do produkcji rolnej jest notowana w Kokoszkowych, Janowie, Jabłowie, Ciecholewach, Rywałdzie i Siwiałce. W obrębach tych gleby klasy III przekraczają 40% - 50%. Najsłabsze gleby posiada obręb Lipinki Szlacheckie, gdzie większość stanowią gleby klasy V. Również słabą jakością charakteryzują się gleby w obrębach Sumin, Barchnowy, Kolincz, Trzcińsk, Janin, Stary Las i Okole, w których gleb klasy III jest mniej niż 5 %, przy wysokim udziale gleb V i VI klasy. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego na terenie gminy wynosi około 10 ha. Gospodarstwa o powierzchni większej niż 10 ha stanowią około 40% ogólnej ich liczby. W gminie funkcjonują także gospodarstwa wielkopowierzchniowe o obszarze w granicach 300 ha. Szacuje się, że z działalności rolniczej utrzymuje się około 30% mieszkańców gminy.

47 2.4.2 Leśnictwo18

Leśnictwo w gminie Starogard Gdański opiera się na zasobach gruntów leśnych o powierzchni 5 677,9 ha. Własność Skarbu Państwa stanowi 4 826,5 ha (85,01%) ogólnej powierzchni lasów. Lesistość gminy kształtuje się na poziomie 28,20%. Eksploatacja lasów dotyczy przede wszystkim planowanego wyrębu na terenach należących do Skarbu Państwa. Zarząd nad gospodarką leśną w tych lasach prowadzi Nadleśnictwo Starogard Gdański. Największy kompleks stanowią Lasy Szpęgawskie, obejmujące znaczną część obrębu Szpęgawsk i Ciecholewy oraz rozciągające się na sąsiadujące fragmenty obrębów Trzcińsk, Kokoszowy, Kolincz. Ponadto na terenie gminy wyróżnia się kompleks lasów pomiędzy Wierzycą a Węgiermucą (obręb Lipinki Szlacheckie i Klonówka) oraz kompleks lasów rozciągających się od obrębu Stary Las, poprzez Krąg do Okola. Poza nimi znajduje się szereg „wysp” leśnych w obrębach Koteże, Dąbrówka (przy granicy z Miastem Starogard Gdański). Gmina jest podzielona na 4 leśne obwody łowieckie, w których poluje się głównie na jelenie, dziki i sarny, a także zające i kaczki. Zagospodarowanie terenów leśnych związane jest z prowadzoną na nich gospodarką leśną, obejmującą eksploatację i odtwarzanie drzewostanu. Specyfika tej gospodarki oraz wymogi prowadzenia zabiegów pielęgnacyjnych warunkują układ dróg leśnych, obsługujących te tereny. W ramach lasów znajduje się również zabudowa służąca prowadzeniu gospodarki leśnej (leśnictwa i gospodarstwa z nimi związane).

2.4.3 Podmioty gospodarcze

Na koniec 2010 roku, na terenie Gminy funkcjonowało 768 podmiotów gospodarczych, w tym 738 osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą oraz 30 osób prawnych. Na 1 tys. mieszkańców w 2010 roku przypadało 52,65 podmiotów gospodarczych. W strukturze form organizacyjno – prawnych istniejących podmiotów gospodarczych dominowała działalność gospodarcza prowadzona przez osoby fizyczne. W 2010 r. udział podmiotów sektora prywatnego w liczbie podmiotów ogółem wynosił 96,09%.

Tabela 20 Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na terenie gminy Placówki Produkcja Produkcja Zakłady Usługi Ogółem handlowe i wyrobów wyrobów Budownictwo produkcyjno Inne transportowe gastronomiczne przemysłowych spożywczych - usługowe

738 245 68 25 120 61 34 185 Źródło: Dane Urzędu Gminy Starogard Gdański.

Tabela 21 Osoby prawne prowadzące działalność gospodarczą na terenie gminy Zakłady Placówki Zakłady Placówki Ogółem produkcyjno Inne handlowe produkcyjne usługowe - usługowe

30 3 4 8 13 2

Źródło: Dane Urzędu Gminy Starogard Gdański.

18 Opracowano na podstawie danych GUS oraz informacji zawartych w Projekcie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Starogard Gdański, 2011 r.

48 Na skutek zmian zaistniałych w polskiej rzeczywistości po 1989 roku dynamicznym zmianom ulega struktura podmiotów prowadzących działalność gospodarczą – od znacznej przewagi dużych zakładów produkcyjnych do wzrostu znaczenia małych i średnich przedsiębiorstw. Taką sytuację można zaobserwować również w gminie Starogard Gdański, gdzie na polu przedsiębiorczości działają głównie podmioty nie tworzące dużej ilości miejsc pracy, a przeważnie oparte na samozatrudnieniu. Głównym kierunkiem działalności gospodarczej w gminie jest handel. Uwagę zwraca duży udział podmiotów w dziale budownictwo, produkcji wyrobów przemysłowych i transporcie. Liczba podmiotów gospodarczych na terenie gminy na przestrzeni lat 2000 – 2010 wykazywała tendencję wzrostową. Największym przyrostem podmiotów gospodarczych prowadzonych przez osoby fizyczne charakteryzowały się następujące miejscowości: Dąbrówka, Kokoszkowy, Rokocin, Koteże.

Tabela 22 Podmioty gospodarcze w poszczególnych miejscowościach gminy Starogard Gdański Podmioty gospodarcze - osoby fizyczne Podmioty gospodarcze - osoby prawne Stan na Stan na Stan na Stan na Miejscowość zmiana 31.12.2000r. 31.12.2010r. zmiana 31.12.2000r. 31.12.2010r.

ilość % ilość % Barchnowy 0 4 4 400 0 0 0 0 Brzeźno Wielkie 0 9 9 900 0 0 0 0 Ciecholewy 1 11 10 1 000 0 0 0 0 Dąbrówka 10 47 37 370 0 0 0 0 Jabłowo 10 27 17 170 1 1 0 0 Janin 0 1 1 100 0 0 0 0 Janowo 9 24 15 166 1 2 1 100 Klonówka 2 5 3 150 1 1 0 0 Kokoszkowy 21 74 53 252 3 3 0 0 Kolincz 17 44 27 158 0 0 0 0 Koteże 8 44 36 450 1 2 1 100 Krąg 6 21 15 250 0 0 0 0 Linowiec 4 8 4 100 1 3 2 200 Lipinki 5 32 27 540 0 0 0 0 Szlacheckie Nowa Wieś 14 51 37 264 3 6 3 100 Rzeczna Okole 0 15 15 1 500 0 1 1 100 Owidz 6 15 9 150 0 0 0 0 Rokocin 10 65 55 550 2 3 1 50 Rywałd 4 19 15 375 0 2 2 200 Siwiałka 4 4 0 0 0 1 1 100 Stary Las 0 1 1 100 0 0 0 0 Sucumin 7 16 9 128,57 1 2 1 100 Sumin 4 14 10 250 0 0 0 0 Szpęgawsk 4 15 11 275 0 0 0 0 Trzcińsk 1 6 5 500 0 0 0 0 Zduny 2 8 6 300 3 3 0 0 Żabno 2 7 5 250 0 0 0 0 Źródło: Dane Urzędu Gminy Starogard Gdański.

49 Położenie w obrębie stolicy regionu spowodowało, że usługi z zakresu administracji terenowej, gospodarczej, ochrony bezpieczeństwa publicznego, usługi związane z gospodarką finansową i ubezpieczeniem, a więc usługi stopnia gminnego, obejmujące obsługą cały obszar gminy, zlokalizowane są na terenie miasta Starogard Gdański. Gmina wiejska Starogard Gdański dzięki przebiegającym przez jej teren szlakom komunikacyjnym takim jak: Berlin - Kaliningrad, Starogard – Trójmiasto, czy autostrada A1 stanowi dogodne miejsce do rozwoju działalności gospodarczej. Dodatkowym atutem jest miasto Starogard Gdański, które tworzy rynek zbytu dla stale rozwijających się firm z gminy wiejskiej. Ponadto niskie ceny nieruchomości, możliwość powiększenia obszarów działek wynikająca z większej niż w mieście, ilości wolnych terenów oraz niskiej renty gruntowej, dobre powiązania komunikacyjne, a także tańsza siła robocza stwarzają szanse do przenoszenia działalności gospodarczej z terenu miasta Starogard Gdański na teren gminy. Wśród wiodących przedsiębiorstw na terenie gminy wymienia się:

Tabela 23 Przedsiębiorstwa działające na terenie gminy Starogard Gdański Lp. Miejscowość Przedsiębiorstwo Profil działalności

producent wyrobów stalowych i materiałów 1. Koteże Spółdzielnia Produkcyjna ROLNIK budowlanych Drukarnia BB druki offsetowe i druki rolowe CONTES producent obuwia 2. Kokoszkowy Zakład szklarski REFLEX Usługi szklarskie

3. producent maszyn pakujących i wysokiej Krąg GRASO jakości opakowań 4. Linowiec Zakład stolarki meblowej JAWOR stolarstwo meblowe 5. Nowa Wieś WERXAL producent mebli Rzeczna EGA Hurtownia narzędzi 6. Siwiałka Zakład MASZ – ROL stolarka okienna i drzwiowa 7. producent konstrukcji metalowych Sucumin NIERTECH 8. Rokocin GILLMET produkcja hal i konstrukcji stalowych GRAAL S.A., Centrum Dystrybucyjne, Zakład w Zdunach Dystrybucja konserw rybnych i mięsnych 9. Zduny Kooperol Sp. z o.o. Produkcja konserw mięsnych NORDENIA Polska S.A. producent opakowań wielkogabarytowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy w Starogardzie Gdańskim.

Rosnąca z każdym rokiem ilość podmiotów gospodarczych na terenie gminy Starogard Gdański, i to głównie w obszarze mikro i małych firm, winna stać się inspiracją dla tworzenia nowych ofert inwestycyjnych na terenie gminy. Jednocześnie analizując przyrost uruchamianych działalności gospodarczych należy zwrócić uwagę na ich lokalny charakter, w tym również w zakresie właścicielskim, stąd koniecznym jest funkcjonowanie systemu wspierania mikro i małych przedsiębiorców oraz lokalny system preferencji ekonomicznych. Zmniejszający się z roku na rok udział sektora publicznego w stosunku do ogółu firm funkcjonujących na terenie gminy Starogard Gdański jest wskaźnikiem potwierdzającym wysokie tempo wzrostu gospodarczego na terenie gminy.

50 2.4.4 Turystyka i zagospodarowanie turystyczne

Baza noclegowa

Na terenie gminy Starogard Gdański struktura rodzajowa bazy noclegowej oparta jest przede wszystkim na kwaterach agroturystycznych oraz obiektach oferujących pokoje gościnne. Na obszarze gminy funkcjonuje 6 gospodarstw agroturystycznych, z których największe to Kręski Młyn w Kręgu i Pod Brzozami w Sucuminie. Natomiast wśród obiektów udostępniających pokoje gościnne największą ilością miejsc dysponują: Karczma Kociewska w Szpęgawsku oraz Zajazd Amazonka w Sucuminie. N terenie gminy funkcjonuje 1 hotel Hubertus, dysponujący około 50 miejscami noclegowymi. Na terenie gminy brak jest natomiast pensjonatów, schronisk młodzieżowych oraz pól namiotowych.

Tabela 24 Obiekty turystyczne w gminie Starogard Gdański Obiekt Miejscowość Okres usług Rodzaj obiektu Liczba pokoi Liczba miejsc Zajazd Podolski Rokocin całoroczne pokoje gościnne 3 6 Gospodarstwo kwatera agroturystyczne Krąg całoroczne 5 12 agroturystyczna Kręgski Młyn Karczma Szpęgawsk całoroczne pokoje gościnne 11 20 Kociewska Kwatera kwatera agroturystyczna Ciecholewy sezonowe 2 4 agroturystyczna Teresa Trzewik Miejsca noclegowe Szpęgawsk całoroczne pokoje gościnne 1 3 Katarzyna Otta Zajazd Sucumin całoroczne pokoje gościnne 6 14 Amazonka Gospodarstwo kwatera agroturystyczne Sucumin całoroczne 5 14 agroturystyczna Pod Brzozami Gospodarstwo agroturystyczne kwatera Klonówka całoroczne 4 13 Bakuła agroturystyczna Wiesława Agroturystyka Lipinki kwatera całoroczne 4 6 u Teresy Szlacheckie agroturystyczna Agroturystyka kwatera Dorota Rokocin całoroczne 4 4 agroturystyczna Szufrajda Hotel Hubertus Rokocin całoroczne hotel 16 50 Źródło: Dane Urzędu Gminy Starogard Gdański.

Baza sportowa i rekreacyjna

Na terenie gminy znajduje się kilka kąpielisk lokalnych między innymi w: Siwiałce, Rokocinie, Suminie, Trzcińsku, Szpęgawsku i Zdunach. Najbardziej przystosowaną do wypoczynku (plaża i kąpielisko) jest miejscowość Siwiałka. Gmina Starogard Gdański dysponuje następującą bazą obiektów sportowo – rekreacyjnych udostępnianych dla mieszkańców i turystów.

51 Tabela 25 Obiekty sportowe na terenie gminy Starogard Gdański Spełnienie wymogów Lp. Miejscowość Obiekt sportowy Pomorskiego Związku Wyposażenie Piłki Nożnej 1. Dąbrówka stadion sportowy  mała scena 2. Jabłowo stadion sportowy  brak szatni 3. Klonówka boisko wiejskie brak szatni i ogrodzenia

2 sala gimnastyczna powierzchnia 285,2 m sprzęt sportowy i rehabilitacyjny boisko do piłki ręcznej, boisko do piłki koszykowej, 4. Kokoszkowy kompleks boisk skocznia wzwyż, rzutnia do pchnięcia kulą, sportowych skoczni w dal z rozbiegiem, bieżnia, tereny trawiaste 5. Kolincz boisko brak szatni, w realizacji budowa ogrodzenia 6. Krąg boisko szatnie w budynku OSP, brak ogrodzenia boisko do piłki brak szatni i ogrodzenia 7. Koteże nożnej, boisko do piłki plażowej. boisko do koszykówki, 8. Linowiec boisko  boisko do piłki siatkowej, nawierzchnia z kostki brukowej Nowa Wieś możliwość podlewania murawy 9. stadion sportowy  Rzeczna boisko brak szatni 10. Rokocin pełnowymiarowe boisko szkolne 11. Rywałd boisko szkolne stadion brak szatni 12. Siwiałka  pełnowymiarowy 13. Sucumin stadion sportowy  ogrodzony boisko wiejskie, brak szatni 14. Sumin boisko do piłki plażowej. boisko do piłki brak szatni i ogrodzenia nożnej, 15. Szpęgawsk boisko do piłki plażowej 16. Trzcińsk boisko szkolne ogrodzony, ogrzewane szatnie, 17. Zduny stadion sportowy  prysznic, siłownia Źródło: Dane Urzędu Gminy Starogard Gdański, www.starogardgd.ug.pl.

Obecnie trwa gruntowna przebudowa boiska w Rywałdzie, które będzie spełniało wymogi PZPN.

52 Szlaki turystyczne

Przez teren gminy przebiegają liczne trasy turystyczne, w pełni ukazujące jej walory krajoznawcze i turystyczne. Należą do nich szlaki piesze, rowerowe, konne oraz kajakowe. Do szlaków kajakowych zalicza się: Szlak Rzeki Wierzycy, Szlak Rzeki Piesienicy, Szlak Jezior Borzechowskich.

Szlaki piesze

Jezior Kociewskich czerwony

Skarszewy – Trzcińsk – L. Żydowice – Zduny – Szpęgawsk – Rywałd – 18,4 km Starogard Gdański Kolincz – L. Kochanki

Rzeki Wierzycy niebieski Skarszewy Las - Klonówka – Barchanowy – Kolincz – L. Kochanki 13.1 km Gniew Kociewski żółty

Tczew – Czarna L. Boroszewo – Zduny – J. Płaczewskie – Starogard – Nowa 14,2 km Woda Wieś Rzeczna – Stary Las

Szlaki rowerowe

Starościński czerwony

Sumin - Olpuch Sumin - Radziejewo 3,2 km

Maternów czerwony

Starogard - Pelplin Owidz – Kolincz - Klonówka 8,0 km

Starogardzki niebieski Czersk – Starogard Kazub – Cis – Zblewo – – Semlin – Semlinek 4,1 km Gdański Jeziorny zielony Trzcińsk – Szpęgawsk – Rywałd – Starogard Stado Ogierów - Skarszewy - Osiek 23,1 km … - Rokocin - Sumin Świętego Rocha żółty

Osiek – Starogard Dąbrówka – Starogard ul. Rebelki 5,4 km

Joannitów czarny Krąg – Kręgski Młyn – Żabno - … - Kokoszkowy – Skarszewy – Tczew 19,4 km J. Płaczewskie – L. Boroszewo Opata Wernera czarny

Pogódki – Pelplin Sucumin – Sumin- J. Płaczewo – Dąbrówka 13,2 km

53 Mapa 5 Szlaki turystyczne na terenie gminy Starogard Gdański

Źródło: Dane Urzędu Gminy Starogard Gdański.

Szlaki rowerowe

Starościński czerwony

Sumin - Olpuch Sumin - Radziejewo 3,2 km

Maternów czerwony

Starogard - Pelplin Owidz – Kolincz - Klonówka 8,0 km

Starogardzki niebieski Czersk – Starogard Kazub – Cis – Zblewo – Pinczyn – Semlin – Semlinek 4,1 km Gdański Jeziorny zielony Trzcińsk – Szpęgawsk – Rywałd – Starogard Stado Ogierów - Skarszewy - Osiek 23,1 km … - Rokocin - Sumin Świętego Rocha żółty

Osiek – Starogard Dąbrówka – Starogard ul. Rebelki 5,4 km

Joannitów czarny Krąg – Kręgski Młyn – Żabno - … - Kokoszkowy – Skarszewy – Tczew 19,4 km J. Płaczewskie – L. Boroszewo Opata Wernera czarny

Pogódki – Pelplin Sucumin – Sumin- J. Płaczewo – Dąbrówka 13,2 km

54 Szlaki konne

7 główny

Mysinek - Boroszewo Marywil – Klonówka 5,8 km

8 główny

Boroszewo - Krąg Bojary – Trzcińsk - … - Bączek - Krąg 3,2 km

9 niebieski

Krąg – Stara Kiszewa Krąg - Wałdówko 3,5 km

A łącznikowy

Grabowiec - Krąg Dąbrówka - … - Płaczewo Rokocin – Kręgski Młyn - Krąg 23,2 km

2.4.5 Infrastruktura rozwoju gospodarczego

Na terenie gminy Starogard Gdański nie funkcjonują centra wsparcia lokalnej przedsiębiorczości. W gminie wyraźnie brakuje instytucji typu inkubatory przedsiębiorczości czy instytucji typu one-stop-shop 19 . Brakuje efektywnej, sprofilowanej infrastruktury informacyjnej i doradczej dla lokalnych MSP w zakresie innowacji. Popyt MSP na usługi wsparcia w zakresie procesów innowacyjnych jest zatem niezaspokojony. Dla wzrostu inwestycji w gminie konieczne jest także wyznaczenie terenów przeznaczonych pod inwestycje oraz ich uzbrojenie. Brak jest dużych kompleksów (powyżej 100 ha) o dobrym dostępie transportowym. Istotny potencjał gospodarczy gminy uzasadniony jest sąsiedztwem dwóch węzłów autostradowych. Gmina Starogard Gdański winna ponadto nawiązać współpracę z rozwijającą się Specjalną Strefą Ekonomiczną „Pomorze” oraz ewentualnie, potencjalną w Starogardzie Gdańskim.

2.5 POWIĄZANIA GMINY STAROGARD GDAŃSKI Z OTOCZENIEM

Powiązania funkcjonalno – przestrzenne z otoczeniem

Gospodarcze i administracyjne powiązania gminy Starogard Gdański, z racji bezpośredniego sąsiedztwa, odnoszą się do miasta Starogard Gdański, który jest siedzibą powiatu oraz jednym z najbliższych ośrodków usługowych, oświatowych w zakresie szkolnictwa ponadgimnazjalnego, ośrodka ochrony zdrowia w zakresie lecznictwa poza podstawową opieką zdrowotną, w tym szpitalnictwo, ośrodka kultury, bankowości. Gmina Starogard Gdański współpracuje z sąsiednimi gminami na polu ochrony środowiska ze względu na położenie obszarów chronionego krajobrazu, których granice wykraczają poza obszar gminy. Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wierzycy wykracza na teren gminy Skarszewy,

19 Instytucja typu one-stop-shop - instytucja, w której istnieje możliwość przedkładania i uzyskania przez podmioty wszelkich dokumentów i informacji w jednym miejscu.

55 natomiast Obszar Chronionego Krajobrazu Borów Tucholskich zasięgiem obejmuje gminę Zblewo i Lubichowo. Ponadto w sferze infrastruktury technicznej istnieją także silne powiązania gminy Starogard Gdański z gminami sąsiadującymi, dotyczące zarówno przebiegu magistralnych linii elektroenergetycznych, gazowych i radiowych, jak i lokalnych obiektów infrastruktury sieci wodociągowych i kanalizacyjnych oraz składowania odpadów. Gmina Starogard Gdański należy do siedmiu stowarzyszeń o różnym profilu, od turystycznego poprzez zrzeszające gminy wiejskie a na zaangażowanych w modernizację dróg kończąc. Przedstawiciele gminy aktywnie uczestniczą w spotkaniach i działalności poszczególnych stowarzyszeń oraz zasiadają w ich władzach. Gmina jest członkiem: Związku Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej, Pomorskiego Stowarzyszenia Gmin Wiejskich, Związku Samorządów na Rzecz Modernizacji Dróg Krajowych w Chojnicach, Porozumienia „Agroturystyka Kociewie”, Stowarzyszenia Gmin Pomorskich na Rzecz Budowy Autostrady A1, Stowarzyszenie - Lokalna Grupa Działania „Chata Kociewia”.

W zakresie zadań własnych związki gminy Starogard Gdański z gminami sąsiednimi dotyczą obsługi mieszkańców i mają typowo sąsiedzki charakter wzajemnej wymiany usług w zakresie oświaty podstawowej i gimnazjalnej, możliwości korzystania z usług służby zdrowia i posługi religijnej. Mieszkańcy gminy Starogard Gdański dojeżdżają do pracy w gminach sąsiednich, a także w mieście Starogard Gdański.

Powiązania komunikacyjne

Szkielet drogowy gminy zapewnia dobre powiązania komunikacyjne gminy Starogard Gdański z Trójmiastem, gminami sąsiadującymi oraz krajem. Istotny wpływ na powiązania komunikacyjne gminy ma przebiegająca w granicach administracyjnych gminy autostrada A1. Dostęp do A1 odbywa się przez węzły położone w gminach sąsiednich (gmina Tczew – Węzeł Swarożyn, dojazd drogą krajową nr 22, gmina Pelplin – Węzeł Pelplin w miejscowości Ropuchy, dojazd drogą wojewódzką nr 229). Autostrada A1 jest częścią Trans-Europejskiego Korytarza Transportowego Północ-Południe łączącego Skandynawię z krajami leżącymi nad Morzem Śródziemnym. Autostrada, dzięki dwom węzłom położonym przy granicy administracyjnej, stanowi ważny element ułatwiający dostęp transportowy do gminy z zewnątrz. Powiązania komunikacyjne gminy z otoczeniem odbywają się po drodze krajowej nr 22, która prowadzi ruch tranzytowy pomiędzy przejściem granicznym w Kostrzynie, a przejściem granicznym w Grzechotkach. Jednocześnie jest ważną osią transportową samej gminy. Ponadto istotne powiązania komunikacyjne gminy z otoczeniem stanowi droga wojewódzka nr 222, stanowiąca szlak transportowy wiążący Gdańsk z południem województwa (w Skórczu łączy się z drogą wojewódzką nr 214, prowadzącą do granicy południowej) – w Jabłowie na terenie gminy łączy się z drogą wojewódzką nr 229, będącą głównym powiązaniem południowego fragmentu Pomorza z autostradą A1. Uzupełnienie powiązań z sąsiednimi gminami zapewniają drogi powiatowe i gminne.

56 2.6 SFERA SPOŁECZNA

2.6.1 Struktura społeczna

Według ewidencji gminy Starogard Gdański na dzień 31.12.2010r. ludność gminy Starogard Gdański liczyła 14 577 mieszkańców, co stanowiło około 12% mieszkańców powiatu starogardzkiego, 0,65% mieszkańców województwa pomorskiego i 0,04% mieszkańców kraju. W ostatnich dziesięciu latach w całej gminie odnotowano bardzo istotny wzrost zaludnienia. Tak znaczny przyrost ludności na przestrzeni lat 2000 – 2010 związany jest z migracją mieszkańców Starogardu Gdańskiego do miejscowości gminy, zlokalizowanych w bliskim otoczeniu miasta. Przekłada się na to znaczna różnica cen nieruchomości i gruntów budowlanych pomiędzy miastem a obszarami wiejskimi. Na 1 km2 powierzchni ogólnej gminy przypadało przeciętnie 75 osób, przy średniej dla powiatu starogardzkiego 93 osoby, a dla województwa pomorskiego 122 osoby.

Wykres 4 Ludność gminy Starogard Gdański

15 000

14 500 14 577 14 284 14 000

13 500 13 200 13 000

12 500

12 000

11 665 11 500

11 000 2000 2005 2009 2010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Starogard Gdański.

Spośród miejscowości gminy najwięcej ludności według stanu na 31.12.2010 r. zamieszkiwało Kokoszkowy (1 568 osób) i Nową Wieś Rzeczną (961 osób). Najmniej ludności było w Starym Lesie (54 mieszkańców) i Janinie (121 osób zameldowanych). Podobnie jak w całej gminie, również w poszczególnych sołectwach odnotowano na przestrzeni lat wzrost liczby ludności. Dotyczył on przede wszystkim miejscowości graniczących z miastem Starogard Gdański.

Tabela 26 Liczba ludności w poszczególnych sołectwach gminy Starogard Gdański

zmiana 2010 - 2000 Stan na Stan na Stan na Stan Miejscowość liczba 31.12.2000r. 31.12.2005r. 31.12.2009r. na 31.12.2010r. % osób Barchnowy 131 125 158 160 29 22,14 Brzeźno Wielkie 232 222 220 225 -7 -3,02 Ciecholewy 238 238 259 262 24 10,08 Dąbrówka 642 763 856 882 240 37,38

57 Jabłowo 761 795 849 860 99 13,01 Janin 132 122 116 121 -11 -8,33 Janowo 351 399 430 443 92 26,21 Klonówka 409 437 430 441 32 7,82 Kokoszkowy 1 138 1383 1557 1 568 430 37,79 Kolincz 599 719 769 800 201 33,56 Koteże 479 672 764 796 317 66,18 Krąg 498 538 586 601 103 20,68 Linowiec 340 362 352 367 27 7,94

Lipinki 260 367 444 457 Szlacheckie 197 75,77 Nowa Wieś 714 835 940 961 Rzeczna 247 34,59 Okole 47 85 163 184 137 291,49 Owidz 417 507 528 531 114 27,34 Rokocin 576 758 929 948 372 64,58 Rywałd 601 642 680 681 80 13,31 Siwiałka 267 272 295 301 34 12,73 Stary Las 47 45 53 54 7 14,89 Sucumin 578 577 554 560 -18 -3,11 Sumin 596 655 666 677 81 13,59 Szpęgawsk 602 644 653 654 52 8,64 Trzcińsk 266 265 247 248 -18 -6,77 Zduny 614 597 606 605 -9 -1,47 Żabno 130 176 180 190 60 46,15 Źródło: Dane demograficzne z ewidencji ludności prowadzonej przez Urząd Gminy Starogard Gdański.

Od 2000 r. do 2010 r. liczba ludności gminy Starogard Gdański wzrosła o 2 912 osób, na co wpływ miał dodatni przyrost naturalny (liczba urodzeń przewyższyła liczbę zgonów) oraz dodatnie saldo migracji. Napływ migracyjny na teren gminy w większości dotyczy ludności z miasta Starogard Gdański i związany jest z celami osiedleńczymi. Przyrost liczby ludności dotyczy przede wszystkim miejscowości położonych w sąsiedztwie miasta Starogard Gdański lub dogodnie z nim powiązanych siecią komunikacyjną i drogową. Na przestrzeni 10 lat największy wzrost liczby mieszkańców odnotowano w następujących sołectwach: Dąbrówka, Kokoszkowy, Koteże, Rokocin, Nowa Wieś Rzeczna, Lipinki, Okole. Największy wzrost liczby ludności miał miejsce w miejscowości Okole, w którym w porównaniu do roku 2000 liczba mieszkańców wzrosła niemalże 4 – krotnie. W Brzeźnie Wielkim, Janinie, Sucuminie, Trzcińsku i Zdunach na przestrzeni lat 2000 – 2010 zauważa się spadek liczby mieszkańców.

58 Wykres 5 Ruch naturalny ludności gminy Starogard Gdański

250

200

Urodzenia 150 żywe

Zgony 100 ogółem

50

0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, GUS.

Tabela 27 Stan i ruch naturalny ludności w gminie Starogard Gdański WYSZCZEGÓLNIENIE 2000 r. 2005 r. 2009 r. 2010r. Stan ludności ogółem 11 665 13 200 14 284 14 577 Liczba zawartych małżeństw 57 74 90 76 Urodzenia żywe 146 165 206 200 Zgony ogółem 95 74 97 92 Przyrost naturalny 51 91 109 108 Saldo migracji 142 252 198 199 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Starogard Gdański, Banku Danych Lokalnych, GUS.

Analiza demograficzna z jednej strony napawa optymizmem ze względu na wzrost liczby mieszkańców i rozwijające się nowe osadnictwo na terenie gminy Starogard Gdański. Jednakże prognozy wskazują na tendencje postępującego procesu starzenia się społeczeństwa. Dotyczy to również naszego kraju. Następuje wzrost wskaźnika obciążenia demograficznego, a co za tym idzie zwiększanie się odsetka ludności w wieku poprodukcyjnym i zmniejszanie się odsetka ludności w wieku przedprodukcyjnym. Na proces starzenia się społeczeństwa ma wpływ głównie rosnąca średnia długość życia, a także poziom urodzeń, który pomimo wzrostu swojej wartości nie jest w stanie doprowadzić do wyjścia z recesji demograficznej.

2.6.2 Grupy ryzyka społecznego

Rynek pracy i bezrobocie

W powiecie starogardzkim liczba osób bezrobotnych ogółem według stanu na koniec grudnia 2010 roku wynosiła 8 469 i była wyższa o 373 osoby w porównaniu z końcem roku 2009, natomiast w stosunku do grudnia 2008 roku liczba bezrobotnych była wyższa aż o 2 646 osób. Stopa bezrobocia 20 w powiecie starogardzkim na koniec 2010 roku wynosiła: 19,1%. Natomiast na koniec I półrocza 2011 roku stopa bezrobocia spadła do poziomu 18,3%.

20 Stopa bezrobocia – obliczana w stosunku do powiatu, regionu i Polski liczona metodą: procentowy udział bezrobotnych w liczbie cywilnej ludności aktywnych zawodowo, szacowany na koniec każdego – badanego okresu.

59 Wykres 6 Stopa bezrobocia (w %) w okresie od XII.2005 - VI.2011 r.

35,0 30,0 30,0 26,7 25,0

19,3 19,6 19,7 19,1 18,3 20,0 15,5 14,5 15,0 17,6 14,9 12,0 12,2 10,9 11,6 10,0 8,4 11,4 11,9 12,3 11,8 9,5 5,0 XII 2005 XII 2006 XII 2007 XII 2008 XII 2009 XII 2010 VI 2011

pow iat starogardzki w ojew ództw o pomorskie Polska

Źródło: Opracowano na podstawie danych zawartych na stronie psz.praca.gov.pl.

Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w gminie Starogard Gdański w końcu grudnia 2010 roku ukształtowała się na poziomie 877 osób, tj. o 30 osób mniej niż w roku 2009 (spadek wyniósł 3,3%). Natomiast w porównaniu z rokiem 2008, liczba osób bezrobotnych w gminie wzrosła o 55,5% (zarejestrowane były w 2008 roku 564 osoby). Bezrobotni zarejestrowani stanowili w 2010 roku 5,9% mieszkańców gminy, co w porównaniu do roku 2008 daje wzrost o 2% i 9,0% osób w wieku produkcyjnym (w porównaniu do roku 2008 zauważalny jest wzrost o 3%).

Wykres 7 Udział bezrobotnych w liczbie mieszkańców ogółem oraz w liczbie osób w wieku produkcyjnym w latach 2008 - 2010 udział w liczbie mieszkańców ogółem udział w liczbie ludności w wieku produkcyjnym

9,6% 9,0% 10,0%

8,0% 6,1%

6,0%

4,0% 6,3% 5,9% 3,9% 2,0%

0,0% 2008 2009 2010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych, GUS i danych Powiatowego Urzędu Pracy w Starogardzie Gdańskim.

Najwyższy udział osób posiadających prawo do zasiłku w ogólnej populacji bezrobotnych wystąpił w roku 2009 i wyniósł 23,9%, najniższy udział natomiast przypadł na rok 2008 i kształtował się na poziomie 15,4%.

60 Wykres 8 Struktura procentowa osób posiadających prawo do zasiłku do liczby bezrobotnych ogółem w latach 2008 - 2010

25,0%

20,0%

15,0% 23,9% 22,9% 15,4% 10,0%

5,0%

0,0% 2008 2009 2010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Powiatowego Urzędu Pracy w Starogardzie Gdańskim.

Według stanu na 31 grudnia 2010 r. udział kobiet w ogólnej liczbie bezrobotnych wyniósł 56,1% i był o 1,3 pkt proc. niższy niż przed rokiem.

Wykres 9 Struktura procentowa bezrobocia według płci w latach 2008 - 2010

100,0% 34,6% 42,6% 80,0% 43,9%

60,0% mężczyźni kobiety 40,0% 65,4% 57,4% 56,1%

20,0%

0,0% 2008 2009 2010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Starogardzie Gdańskim.

Tabela 28 Bezrobocie zarejestrowane w gminie Starogard Gdański Lp. Wyszczególnienie Stan na Stan na Stan na 31.12.2008r. 31.12.2009r. 31.12.2010r. 1. Liczba bezrobotnych ogółem 564 907 877 kobiety 369 521 492 2. W tym z prawem do zasiłku ogółem 87 217 201 kobiety 54 114 111 3. Liczba długotrwale bezrobotnych ogółem 317 359 405 kobiety 237 250 262 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Starogardzie Gdańskim.

61 Bezrobocie trwające dłużej niż 12 miesięcy w końcu grudnia 2010 r. dotyczyło 405 zarejestrowanych bezrobotnych (46,2% ogółu, wobec 317, tj. 56,2% w roku 2008), przy czym częściej dotykało kobiet (64,7% ogółu zarejestrowanych w tej grupie kobiet, wobec 74,8% w roku 2008) niż mężczyzn (35,3% ogółu zarejestrowanych w tej grupie mężczyzn, wobec 25,2% w roku 2008).

Tabela 29 Bezrobotni zarejestrowani według poziomu wykształcenia

Poziom Stan na Stan na Stan na Lp. Liczba bezrobotnych wykształcenia 31.12. 2008r. 31.12. 2009 r. 31.12. 2010 r.

Ogółem 26 47 43

1. Wyższe w tym kobiety 21 37 31

Ogółem 93 144 142 Średnie zawodowe (łącznie 2. z policealnym) w tym kobiety 75 97 100

Ogółem 76 142 134

3. Średnie ogólnokształcące w tym kobiety 55 89 88

Ogółem 171 280 282

4. Zasadnicze zawodowe w tym kobiety 105 148 143

Ogółem 198 294 276 Gimnazjalne, podstawowe 5. i niepełne podstawowe w tym kobiety 113 150 130

Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Starogardzie Gdańskim.

Większość bezrobotnych z terenu gminy zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Starogardzie Gdańskim to osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niższym oraz zasadniczym zawodowym (odpowiednio 31,5% i 32,2% ogólnej liczby zarejestrowanych bezrobotnych na koniec 2010 r.), które podobnie jak w 2008 r. łącznie stanowiły ponad połowę populacji bezrobotnych (63,6% w roku 2010 wobec 65,4% w roku 2008). Potwierdza to regułę, że największe problemy na rynku pracy mają osoby z niskimi kwalifikacjami. Wśród tej grupy istnieje też duża niechęć do podnoszenia kwalifikacji. Osoby z wykształceniem średnim zawodowym i ogólnokształcącym stanowiły w 2010 r. 31,5% ogółu bezrobotnych (wobec 30,0% w roku 2008), natomiast osoby z wykształceniem wyższym w 2010 r. stanowiły 4,9% populacji bezrobotnych (wobec 4,6% w roku 2008).

62 Wykres 10 Bezrobotni według poziomu wykształcenia w gminie wiejskiej Starogard Gdański w latach 2008-2010

wyższe policealne i średnie zawodowe średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe gimnazjalne i poniżej

100%

90% 35,1 32,4 32,6

80%

70%

60% 30,9 31,0 30,3 50%

40% 13,5 15,7 15,3 30%

20% 16,5 15,9 16,2

10% 4,6 5,2 4,9 0% 2008 2009 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Starogardzie Gdańskim.

Bezrobotne kobiety charakteryzowały się odmienną strukturą wykształcenia niż mężczyźni. Wykształcenie średnie i wyższe posiadało według stanu na koniec grudnia 2010 r. 21,1% kobiet (wobec 17,0% w 2008 roku), podczas gdy odsetek mężczyzn o tym poziomie wykształcenia wyniósł 29,2% (wobec 24,0% w roku 2008).

Pomoc społeczna

Na terenie gminy Starogard Gdański pomoc społeczną realizuje Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Starogardzie Gdańskim. Celem działania ośrodka jest realizacja polityki społecznej państwa zmierzająca do umożliwienia osobom i rodzinom przezwyciężenia trudnych sytuacji życiowych, jak również działania profilaktyczne mające na celu zapobieganie powstawaniu sytuacji będących zagrożeniem potrzeb bytowych odpowiadających godności człowieka. W 2010 roku Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Starogardzie Gdańskim objął pomocą rodziny, którym przysługiwało prawo do świadczeń z pomocy społecznej, zgodnie z art. 8. ust. 1 Ustawy o pomocy społecznej, których dochód nie przekraczał: na osobę samotnie gospodarującą - 477,00 zł, na osobę w rodzinie - 351,00 zł. przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednej z okoliczności wymienionych w art.7 Ustawy o pomocy społecznej, takich jak przedstawione w poniższej tabeli.

Tabela 30 Powody przyznania pomocy Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach Powód trudnej sytuacji życiowej 2008r. 2009r 2010r. 2008r. 2009r 2010r.

Ubóstwo 515 538 485 2070 2150 1875

Bezdomność 4 4 14 6 6 22

63 Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach Powód trudnej sytuacji życiowej 2008r. 2009r 2010r. 2008r. 2009r 2010r.

Potrzeba ochrony macierzyństwa 70 42 91 295 210 501

Bezrobocie 297 277 328 1189 1059 1211

Niepełnosprawność 123 116 127 381 325 342

Długotrwała choroba 95 88 102 293 263 304

Bezradność w sprawach opiekuńczo – wychowawczych 136 125 117 715 634 656 i prowadzenia gospodarstwa domowego – ogółem, w tym: rodziny niepełne 68 55 62 254 204 236

rodziny wielodzietne 68 71 55 461 430 329

Alkoholizm 29 29 28 99 82 88

Narkomania 0 2 0 0 3 0

Przemoc w rodzinie 17 18 2 72 76 12

Trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu 7 2 5 7 4 9 karnego

Źródło: Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Starogardzie Gdańskim.

Na przełomie ostatnich 3 lat największą liczbę rodzin objętych pomocą społeczną, stanowiły osoby żyjące w ubóstwie, bezrobotni, osoby niepełnosprawne oraz rodziny niepełne i wielodzietne. Wobec powyższego największe środki pieniężne Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej były rozdysponowane na obiady i posiłki, żywność, zasiłki okresowe, zasiłki celowe.

Tabela 31 Świadczenia w ramach zadań własnych gminy w latach 2008 – 2010 Liczba świadczeń Kwota świadczeń [zł] Formy pomocy 2008r. 2009r. 2010r. 2008r. 2009r. 2010r.

Obiady, posiłki, w tym dotacja 85 662 74 043 67 772 164 607 168 119 186 137 z budżetu państwa

Żywność 918 842 1 176 93 687 94 840 136 367

Opał 20 4 10 11 638 1 758 5 800

Schronienie 154 436 636 2 782 11 126 8 235

Zasiłki okresowe 1 274 1 326 1 053 365 300 365 000 280 158

Pozostałe zasiłki celowe 185 237 290 223 709 233 597 61 070

Zasiłki celowe specjalne 99 124 124 28 820 22 280 28 044

Opłata za Domy Pomocy Społecznej - 8 20 - 12 053 36 133

Źródło: Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Starogardzie Gdańskim.

64 Na mocy ustawy o pomocy społecznej Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej świadczy również pomoc w formie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych, które przysługują osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona. Usługi opiekuńcze obejmują pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz w miarę możliwości zapewnienie kontaktów z otoczeniem w szczególności z rodziną i społecznością lokalną. Na terenie gminy Starogard Gdański funkcjonuje Dom Pomocy Społecznej w Szpęgawsku i Dom Pomocy Społecznej w Rokocinie. Dom Pomocy Społecznej w Szpęgawsku przeznaczony jest dla osób przewlekle psychicznie chorych oraz dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie. Przebywają w niej zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Placówka posiada 206 miejsc dla mieszkańców, w tym: 136 miejsc dla osób przewlekle psychicznie chorych i 76 miejsc dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie. Dom Pomocy Społecznej w Rokocinie przeznaczony jest dla dorosłych mężczyzn niepełnosprawnych intelektualnie. Dysponuje 86 miejscami. Biorąc pod uwagę statystyki i prognozy do roku 2030, które zapowiadają znaczy przyrost osób w wieku poprodukcyjnym, to funkcjonujący system opieki społecznej winien być rozbudowywany o infrastrukturę przede wszystkim opartą o obiekty dziennego pobytu, takie jak Dzienny Dom Opieki i Rehabilitacji dla Seniorów i mieszkańców gminy Starogard Gdański zagrożonych wykluczeniem społecznym.

2.6.3 Bezpieczeństwo publiczne

Na terenie gminy Starogard Gdański na koniec 2010 roku popełniono 225 przestępstw (średnio 4 przestępstwa tygodniowo) , tj. o 47,06% więcej niż w roku ubiegłym. Analizując dane w perspektywie lat 2008 – 2010 należy mówić o systematycznym wzroście liczby popełnianych przestępstw.

Tabela 32 Przestępstwa stwierdzone na terenie gminy Starogard Gdański Lp. Kategoria przestępstw 2008 r. 2009 r. 2010 r.

1. Liczba przestępstw – ogółem 133 153 225 2. Przeciwko zdrowiu i życiu 10 5 6 3. Drogowe 42 52 86 4. Kradzieże rzeczy 53 43 43 5. Kradzieże z włamaniem 25 42 52 6. Rozbój, kradzieże rozbójnicze, 3 2 4 wymuszenia rozbójnicze 7. Gospodarcze 0 9 34 Źródło: dane Komendy Powiatowej Policji w Starogardzie Gdańskim.

Na terenie gminy Starogard Gdański najwięcej przestępstw na przestrzeni lat 2008 – 2010 dotyczyło przestępstw drogowych, odpowiednio 42, 52, 86. W 2010 r. stanowiły one ponad 38% ogółu popełnionych przestępstw. Największy wzrost liczby stwierdzonych przestępstw na koniec 2010 r. odnotowano w następujących kategoriach: przestępstwa gospodarcze (wzrost o 25 w odniesieniu do roku 2009), przestępstwa drogowe (tj. o 65,4% w porównaniu z rokiem 2009).

65 Wykres 11 Struktura popełnionych przestępstw na terenie gminy Starogard Gdański – stan na 31.12.2010 r.

Przeciw ko zdrow iu i życiu

Drogow e

Kradzieże rzeczy

Kradzieże z w łamaniem

Rozbój, kradzieże rozbójnicze, w ymuszenia rozbójnicze 1,78% Gospodarcze 23,11% 15,11%

2,67%

19,11%

38,22%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Powiatowej Policji w Starogardzie Gdańskim.

W 2010 roku na obszarze funkcjonowania Komendy Powiatowej Policji w Starogardzie Gdańskim zarejestrowano 1 074 zdarzenia drogowe, w tym w gminie Starogard Gdański 182, tj. 41 wypadków i 141 kolizji, w których nastąpiły tylko straty w mieniu. W wyniku tych zdarzeń 5 osób zginęło na miejscu. Natomiast 47 osób doznało obrażeń ciała. Na terenie gminy w 2010 roku z winy kierującego doszło do 179 zdarzeń, tj, wypadków i kolizji. Z winy pieszego w 2010 roku doszło do 2 zdarzeń drogowych. Zatrzymano 45 nietrzeźwych kierowców.

2.6.4 Ochrona zdrowia

Na terenie gminy Starogard Gdański opiekę zdrowotną zapewnia Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej ,,Polmed” S.A. w Rywałdzie. W zakresie opieki specjalistycznej pacjenci z terenu gminy korzystają przede wszystkim ze szpitala w Starogardzie Gdańskim oraz z okolicznych szpitali w Tczewie, Gdańsku i Kościerzynie. Zgodnie z Gminnym Programem Przeciwdziałania Narkomanii w 2010 roku, w celu zabezpieczenia dostępności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych od narkotyków oraz osób należących do grup ryzyka, zawarto umowę z Agencją Usług Profilaktycznych „SILOE” w Jabłówku. W zakresie usług świadczonych przez Punkt Konsultacyjny Agencji „SILOE” jest udzielanie porad i motywowanie do terapii osób z problemami narkotykowymi, informowanie o zagrożeniu narkotykami oraz innymi substancjami psychotropowymi, a także informowanie i kierowanie uzależnionych do grup samopomocowych oraz udzielanie rodzinom, w których występują problemy uzależnień pomocy psychospołecznej.

66 Na terenie gminy funkcjonują świetlice opiekuńczo – wychowawcze w: Brzeźnie Wielkim, Dąbrówce, Jabłowie, Kokoszkowach, Rywałdzie, Trzcińsku, Rokocinie i Suminie. W świetlicach tych w 2010 r. zatrudnionych było 9 nauczycieli, prowadzących zajęcia dla dzieci z rodzin z problemem alkoholowym. Ponadto w Szpęgawsku i Ciecholewach działalność prowadzą świetlice opiekuńczo- wychowawcze z programem socjoterapeutycznym. Na terenie gminy funkcjonuje Klub Abstynenta „Przystań” w Kolinczu, którego celem działania jest propagowanie trzeźwości oraz zmiana obyczajów w kierunku usuwania z życia rodzinnego napojów alkoholowych, propagowanie abstynencji oraz pomoc w integracji członków ze społecznością lokalną.

2.6.5 Oświata i wychowanie

System oświaty gminy Starogard Gdański opiera się na funkcjonujących placówkach z zakresu wychowania przedszkolnego, szkolnictwa podstawowego i gimnazjalnego. W roku szkolnym 2009/2010 w gminie funkcjonowały dwa przedszkola, do których uczęszczało łącznie 92 dzieci: 1. Publiczne Przedszkole w Rywałdzie, wchodzące w skład Zespołu Kształcenia i Wychowania w Rywałdzie, 2. Publiczne Przedszkole w Kokoszkowach. Przedszkole w Kokoszkowach obejmuje swoją działalnością dzieci w wieku od 3 do 6 lat. W 2010 r. do przedszkola uczęszczało 67 dzieci, w tym 41 dzieci w wieku 3, 4, 5 lat oraz 26 dzieci w wieku 6 i 7 lat. Przedszkole w Rywałdzie jest jednooddziałowe, głównie dla dzieci 6-letnich. W 2010 r. liczyło 25 wychowanków. Na terenie gminy funkcjonuje ponadto 6 Zespołów Wychowania Przedszkolnego, podlegających Gminie Starogard Gdański. Mieszczą się one w następujących miejscowościach: Krąg, Dąbrówka, Szpęgawsk, Owidz, Janowo, Zduny. Sieć publicznych szkół i placówek oświatowych prowadzonych przez gminę Wiejską Starogard Gdański przedstawia się następująco:

Tabela 33 Wykaz szkół na terenie gminy Starogard Gdański Pracownicy Pracownicy Liczba obsługi L.p. Nazwa szkoły pedagogiczni uczniów i administracji [etat] [etat] 1. Publiczna Szkoła Podstawowa w Brzeźnie 81 10,82 3,63 Wielkim 2. Publiczna Szkoła Podstawowa w Dąbrówce 49 11,86 3,75 3. Zespół Szkół Publicznych w Jabłowie 215 Publiczna Szkoła Podstawowa 117 24,63 8,50 Publiczne Gimnazjum 98 4. Zespół Szkół Publicznych w Kokoszkowach 284 Publiczna Szkoła Podstawowa 154 25,58 9,50 Publiczne Gimnazjum 130 5. Publiczna Szkoła Podstawowa w Rokocinie 84 11,68 3,08 6. Zespół Kształcenia i Wychowania 311 w Rywałdzie Publiczna Szkoła Podstawowa 71 26,08 5,25 Publiczne Gimnazjum (w tym OHP 154 240 uczniów)

67 Pracownicy Pracownicy Liczba obsługi L.p. Nazwa szkoły pedagogiczni uczniów i administracji [etat] [etat] 7. Zespół Szkół Publicznych w Suminie 157

75 Publiczna Szkoła Podstawowa 20,27 4,45 Publiczne Gimnazjum 82 8. Publiczna Szkoła Podstawowa w Trzcińsku 47 9,65 4

Razem 1228 140,57 42,16

Źródło: Urząd Gminy w Starogardzie Gdańskim.

Do szkół na terenie gminy w 2010 r. uczęszczało 1 228 uczniów, w tym 678 uczniów do szkół podstawowych i 550 do gimnazjów. W Publicznym Gimnazjum w Rywałdzie odbywały się zajęcia dydaktyczne dla młodzieży klas gimnazjalnych przysposabiających się do zawodu, zgrupowanej w OHP prowadzonym przez Pomorską Wojewódzką Komendę OHP w Gdańsku. W zajęciach uczestniczyło 154 uczniów. Absolwenci szkół gimnazjalnych mogą kontynuować naukę w szkołach w Starogardzie Gdańskim.

2.6.6 Formy zorganizowania społeczeństwa

Organizacje pozarządowe działające na terenie gminy Starogard Gdański stanowią wartościowy potencjał, który w istotnym stopniu przyczynia się do budowania społeczeństwa obywatelskiego. Na terenie gminy funkcjonują następujące organizacje pozarządowe: . Gminny Związek Sportowy ,,Kociewie” – organizacja prowadząca działania na rzecz wspierania i upowszechniania kultury fizycznej i sportu, . Stowarzyszenie Przyjaciół Szkoły ,,Przyjazna Szkoła” - celem stowarzyszenia jest prowadzenie działalności edukacyjnej i kulturalnej, zwłaszcza w zakresie inicjowania, wspierania i pomocy w przedsięwzięciach edukacyjno - kulturalnych, w szczególności na rzecz dzieci i młodzieży, a także wspieranie dzieci i młodzieży oraz rodzin w trudnej sytuacji życiowej. . Stowarzyszenie Przyjaciół Kokoszkowych – misją stowarzyszenia jest propagowanie działalności społeczno – kulturalnej, . Stowarzyszenie ,,Kobiety Kwiaty Kociewia” - Stowarzyszenie działające na rzecz aktywizacji i integracji mieszkańców wsi wokół rozwiązywania codziennych problemów, dbałości o kulturę, tradycję i dziedzictwo kulturowe. . Lokalna Grupa Działania ,,Chata Kociewia” - organizacja pozarządowa, która łączy podmioty gospodarcze, instytucje, samorządy oraz inne organizacje pozarządowe we wspólnym działaniu na rzecz rozwoju 14 gmin: Bobowo, Lubichowo, Kaliska, Osieczna, Osiek, Skarszewy, Skórcz, Stara Kiszewa, Starogard Gdański, Smętowo Graniczne, Zblewo, Liniewo, Czarna Woda, gmina miejska Skórcz, . Kluby sportowe: ZRYW Sucumin, POLANKA Rokocin, KORONA Rywałd, SUMBI Sumin, TĘCZA Siwiałka, NEPTUN Zduny, KLON Klonówka, RELAX Barchnowy, OGNIK Krąg, SPRINT Owidz, WIKTORIA Koteże, ORZEŁ Kolincz, DĄBROWIAK Dąbrówka, SKRA Linowiec, STRZAŁ Jabłowo oraz Uczniowski Klub Sportowy,

68 . Ochotnicza Straż Pożarna: w Dąbrówce, w Kręgu, w Rokicinie, w Siwiałce, w Sucuminie, w Suminie.

2.7 WALORY KULTUROWE

2.7.1 Obiekty architektury i budownictwa

W granicach administracyjnych gminy znajduje się 267 obiektów o istotnych wartościach kulturowych, z czego 24 to obiekty wpisane do rejestru zabytków a pozostałe zostały wpisane do gminnej ewidencji zabytków. Najwięcej tego rodzaju obiektów posiada wieś Sumin bo aż 29, co stanowi ponad 10 % wszystkich obiektów w gminie. W rejestrze Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków znajdują się następujące obiekty z obszaru gminy Starogard Gdański:

Tabela 34 Obiekty wpisane do rejestru zabytków Numer ewidencyjny Lp. Miejscowość Obiekt Numer decyzji działki Kościół parafialny p.w. 1. Dąbrówka 144 235/8.09.1962 Podwyższenia Krzyża Świętego 2. Jabłowo 57 Kościół p.w. Świętego Wawrzyńca 236/8.09.1962

Kościół parafialny p.w. św. 618/21.12.1972 3. Klonówka 157 Katarzyny

4. Kokoszkowy 68 kościół parafialny p.w. św. Barbary 238/06.08.1962

kościół parafialny p.w. 90 1193/23.09.1998 5. Krąg Wniebowzięcia NMP 1193/23.09.1998 90 ubikacja przykościelna 775/07.07.1982 124/5 dwór 6. Nowa Wieś Rzeczna 775/07.07.1982 124/5 park dworski

132/15 dwór 1005/25.05.1987

132/15 park dworski 1005/25.05.1987

132/15 obora podworska 1005/25.05.1987 7. Owidz 132/18 budynek gospodarczy w zespole 1005/25.05.1987 dworu

132/16 stodoła w zespole dworu 1005/25.05.1987

132/8 budynek mieszkalny w zespole 1005/25.05.1987 dworu

114 dwór 8. Rokocin 1028/15.02.1988

114 park dworski 1029 1028/15.02.1988 37/27 pałac 745/25.04.1977

9. Sucumin 37/27 park dworski z bramą w zespole 745/25.04.1977 pałacowym

37/27 stajnia I w zespole pałacowym 745/25.04.1977

69 Numer ewidencyjny Lp. Miejscowość Obiekt Numer decyzji działki

37/27 stajnia II w zespole pałacowym 745/25.04.1977

37/27 chlewnia IV w zespole pałacowo - 745/25.04.1977 folwarcznym

37/27 dawna stajnia/obora 745/25.04.1977

37/27 rządcówka w zespole pałacowym 745/25.04.1977

10. Sumin 103 kościół parafialny p.w. św. Jana 1014/20.10.1987 Chrzciciela 317/4 dwór 619/21.12.1972 11. Szpęgawsk 317/4 park dworski 619/21.12.1972 Źródło: dane uzyskane od Urzędu Gminy w Starogardzie Gdańskim.

Wykaz obiektów wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytków gminy Starogard Gdański stanowi załącznik nr 1 do niniejszego opracowania.

Do najwybitniejszych i najstarszych obiektów kultu religijnego na terenie gminy zalicza się: . kościoły – Dąbrówka, Jabłowo, Klonówka, Kokoszkowy, Krąg, Sumin, . kapliczki przydrożne - Barchnowy – 2 szt., Brzeźno, Dąbrówka – 2 szt., Janin, Klonówka, Krąg, Lipinki Szlacheckie, Nowa Wieś Rzeczna, Rywałd, Sumin, Żabno, . figury – Kolincz . zabytkowe cmentarze - Jabłowo, Klonówka, Sumin, Trzcińsk, Krąg, . przykościelne cmentarze - Kokoszkowy i Dąbrówka.

Wśród założeń i obiektów o wartościach kulturowych wyróżnia się: . zabytkowe siedliska o zachowanej kompozycji przestrzennej i elementach struktury, są to w większości poniatówki, . budynki osad leśnych – leśniczówki w Szpęgawsku, Ciecholewach, Suminie, Rokocinie, Kolinczu, . obiekty dworców kolejowych - Krąg, Szpęgawsk, Jabłowo, Nowa Wieś Rzeczna, . szkoły - Barchnowy, Brzeźno Wielkie, Ciecholewy, Jabłowo, Klonówka, Kolincz, Koteże, Krąg, Linowiec, Sucumin, Trzcińsk, Żabno przedszkole, . organistówki i plebanie związane z funkcjonowaniem kościołów, . zabytkowe obiekty inżynierskie z początku XX wieku: elektrownie wodne – młyny w Rokocinie, Kolinczu i Owidzu oraz stacje transformatorowe w Klonówce, Sucuminie, Zdunach.

Do najcenniejszych zabytków na terenie gminy należy zaliczyć: . Kościół św. Barbary w Kokoszkowach Jest to kamienno – ceglany kościół z połowy XIV wieku z drewnianą wieżą wzniesioną w XVII wieku. Architektoniczną ozdobą kościoła jest schodowy przyczółek płaskiej absydy. Dodatkowo na uwagę zasługują płyta nagrobna w kościele, na której widnieje napis: "Sophia z Maszewa małżonka Christopha Stanisławskiego tu leży Anno 1619 rok", ołtarz główny barokowy z początku XVIII wieku, rzeźbiony, polichromowany, dwa ołtarze boczne rokokowe z drugiej połowy XVIII wieku, krucyfiks

70 drewniany, rzeźbiony, barokowy z XVIII wieku i chrzcielnica drewniana z XVIII wieku, dwa feretrony z XIX w., obraz "Ukrzyżowanie", barokowy w rokokowej złoconej ramie oraz krucyfiks ołtarzowy papieski mosiężny z inskrypcją i datą 1770 r.

Zdjęcie 1 Kościół św. Barbary w Kokoszkowach

Źródło: www.starogardgd.ug.pl

. Kościół św. Katarzyny w Klonówce z I połowy XIV Jest to budowla ceglana, jednonawowa z wydzielonym nieco węższym prostokątnym prezbiterium, którego ścianę wschodnią zdobi trójosiowy gotycki szczyt. Bryłę świątyni wzbogaca od zachodu czterokondygnacyjna wieża zwieńczona XIX-wiecznym hełmem z latarnią. Wnętrze kościoła posiada osiemnastowieczne sklepienia i późnobarokowe, głównie rokokowe wyposażenie (ołtarz główny, 2 ołtarze boczne, ambona, chrzcielnica), które wraz z dwudziestowieczną polichromią i neobarokowym prospektem organowym stanowią dobrze zharmonizowaną całość. Niezwykle cennym obiektem z pierwotnego wyposażenia kościoła jest gotycka (datowana na ok. 1400 r.) Madonna szafkowa, przechowywana w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie. Kościół otacza czynny do dziś cmentarz przykościelny ogrodzony kamienno-ceglanym murem z osiemnastowieczną bramą. Zdjęcie 2 Kościół św. Katarzyny w Klonówce

Źródło: www.pomorskie.eu

Dodatkowo po przeciwnej stronie drogi mieści się plebania powstała w 1846 r., która była siedzibą sztabu powstańczego oddziałów Floriana Ceynowy w czasie tzw. wyprawy starogardzkiej, a miejscowy proboszcz ks. Józef Stanisław Łobodzki, uważny jest za głównego organizatora spisku. Dla upamiętnienia tej wybitnej postaci w ścianę kościoła wmurowana została tablica.

71 . Dwór w Suminie Dwór w Suminie, który jest pozostałością dawnego majątku. Obecnie w pałacu mieści się szkoła, a zrewitalizowany park jako jeden z nielicznych w powiecie starogardzkim jest ogólnodostępny.

Zdjęcie 3 Dwór w Suminie

Źródło: www.chatakociewia.pl

. Dwór w Rokocinie Zbudowany w pierwszej połowie XIX wieku. Rezydencję wzniesiono na planie wydłużonego prostokąta z płytkim ryzalitem i dobudowaną werandą w północno - wschodnim narożniku. W jej skład wchodzą trzy bryły: frontowa, zachodnia, o dwóch kondygnacjach, środkowa, wysoka na półtorej kondygnacji i wschodnia, parterowa. Elewacje dworu posiadają wystrój klasycyzujący z zachowanymi licznymi elementami detali architektonicznych jak: gzyms wieńczący, gzymsowe nadproża okienne, zdwojone kolumny w poziomie pierwszego piętra i formy pilastrów na parterze. W budowli zachowała się oryginalna stolarka drzwiowa. W salonie zobaczyć można stiukową dekorację sufitu. Od frontu główne wejście do dworu poprzedzone jest paradnym podjazdem. Budowla jest otoczona zabytkowym parkiem krajobrazowym z drzewostanem liściastym. Zarówno pałac jak i park wpisane są do rejestru zabytków jako zespół dworsko - parkowy. Obecnie mieści się tam Dom Opieki Społecznej.

Zdjęcie 4 Dwór w Rokocinie

Źródło: www.rotmanka.com

72 2.7.2 Strefy ochrony archeologicznej21

Na terenie gminy Starogard Gdański odkryto łącznie 362 stanowiska archeologiczne, wśród których znajdują się cztery grodziska: w Owidzu, Ciecholewach, Siwiałce i Jabłowie. Bogate osadniczo są tereny położone w pobliżu rzek (Wierzycy, Węgiermucy i Piesienicy), co odzwierciedla tendencje osadnicze w okresach pradziejowych. Wiele śladów z okresu średniowiecza znajduje się w pobliżu starych wsi. Zarejestrowane stanowiska z terenu gminy wykazują ciągłość osadniczą od epoki kamienia do okresu średniowiecza. Dynamika zmian w procesach osadniczych i kulturowych na terenie gminy związana jest z historią całego Pomorza Wschodniego. Cechą charakterystyczną regionu starogardzkiego są znaleziska grobów skrzynkowych, w wyposażeniu których znajdują się popielnice twarzowe z charakterystyczną ornamentyką i cechami miejscowego garncarstwa. Niektóre obiekty archeologiczne zostały wpisane bardzo wyraźnie w krajobraz kulturowy gminy. Należą do nich przede wszystkim grodziska wczesnośredniowieczne: w Jabłowie – teren grodziska zajmuje obecnie kościół i cmentarz, w Owidzu – grodzisko stanowi wyróżniające się miejsce w krajobrazie wsi. Na terenie gminy rozpoznano następującą liczbę stanowisk archeologicznych w miejscowościach: Barchnowy - 23, Brzeźno – 5, Ciecholewy – 1, Dąbrówka – 6, Janin – 1, Jabłowo – 25, Janowo - Owidz – 27, Kokoszkowy – 4, Klonówka – 9, Koteże – 10, Kolincz – 44, Linowiec – 30, Okole - Kręgski Młyn – 26, Nowa Wieś Rzeczna – 33, Lipinki Szlacheckie – brak danych, Rywałd – 1, Rokocin – 32, Krąg – 41, Siwiałka – 1, Sumin – 2, Sucumin – 11, Stary Las – 11, Żabno – 9, Zduny – 4, Szpęgawsk – 4. Ponadto do Rejestru Zabytków Województwa Pomorskiego wpisano następujące stanowiska archeologiczne:

Tabela 35 Stanowiska archeologiczne wpisane do Rejestru Zabytków Województwa Pomorskiego Lp. Numer decyzji Miejscowość Numer na planszy

1. 022/ Archeol. Owidz 67

2. 027/ Archeol. Siwiałka 1

3. 057/ Archeol. Ciecholewy 32

4. 169/ Archeol. Klonówka 45

5. 241/ Archeol. Kokoszkowy 65

6. 242/ Archeol. Linowiec 3

7. 305/ Archeol. Kolincz 91

8. 306/ Archeol. Sumin 14 Źródło: Projekt studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Starogard Gdański.

Stanowiska archeologiczne będące zabytkami kultury materialnej stanowią integralną część krajobrazu gminy. Specyfika ich ochrony polega m. in. na właściwym wykorzystaniu zasobów kulturowych umożliwiających ich integrację funkcjonalno - przestrzenną z istniejącą strukturą osadniczą, jak również ograniczeniu zbędnych działań inwestycyjnych na terenach zabytkowych.

21 Źródło: Opracowano na podstawie Projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Starogard Gdański.

73 2.7.3 Założenia ruralistyczne22

Na terenie gminy Starogard Gdański zidentyfikowano następujące założenia ruralistyczne - układy przestrzenne całych wsi oraz zespoły dworsko - parkowe o wyjątkowo zachowanych planie i elementach struktury: . zespoły ruralistyczne: Owidz, Jabłowo, Dąbrówka, Sucumin, Sumin, Rokocin, Nowa Wieś Rzeczna, Krąg, Żabno, Janin, Ciecholewy, Szpęgawsk, Rywałd, Brzeźno Wielkie, Klonówka, . zespoły dworsko - parkowe: w Jabłowie, w Kręgu, w Nowej Wsi Rzecznej (z folwarkiem), w Owidzu, w Rokocinie, w Suminie, w Szpęgawsku, . zespół dworsko - folwarczny w Rywałdzie, . zespół pałacowo - folwarczny w Sucuminie. . parki podworskie zachowały częściowo cenne skupiska zabytkowej zieleni, jednak część z nich uległa dewastacji: Krąg – obszar 23 ha, regularny charakter założenia, krzyżujące się osie alei, regularne czworoboki szpalerów grabowych, 300 - letnie lipy, Nowa Wieś Rzeczna – ok. 6 ha, rozległe o różnorodnym charakterze założenie parkowe. Ciekawe elementy krajobrazowo – kompozycyjne, rozbiegające się osie parkowe. Szpalery starych lip, szpaler bardzo wysokich świerków, wyraźne wnętrza z dominantami na obrzeżach w postaci pojedynczych drzew. Drzewostan bardzo ciekawy, m.in. dąb strzępolistny, modrzew japoński, jawor czerwony, jesion płaczący, sosna wejmutka. W głębi park przechodzi w park leśny, Rokocin - ok. 4,0 ha, park o charakterze kompozycji swobodnej, aleja bukowa, dominanty parkowe na zamknięciach ciągów pieszych, ciekawe gatunki drzew. Przez park płynie strumień. Szpęgawsk – 13,5 ha, rozległe założenie krajobrazowe, do pałacu wiedzie asymetryczna aleja, za pałacem swobodny park ze strumieniem, przechodzący w park leśny, Klonówka - 5,0 ha, dawniej duży park o swobodnym charakterze, położony nad Wierzycą, sporo starych drzew, ślady polany parkowej z otwarciem na zakole rzeki, krąg lipowy. Obecnie park leśny bezplanowo dosadzany klonami, Jabłowo - 3 ha, założenie zajmuje wzniesienie nad jeziorem, sporo ciekawych okazów drzew, na osi podjazdu jezioro, w głębi parku staw, Owidz - 4,5 ha, park naturalistyczny, tworzone wnętrze parkowe, małe stawy połączone strumieniem. Na osi dworu alejka zakomponowana w krąg, Sucumin - kilka drzew w pobliżu pałacu, resztki alei dojazdowej, Sumin - ok. 4 ha, park nad jeziorem, rozległe polany, wnętrza parkowe, dużo starych drzew gatunków rodzimych, park w stanie dość dobrym, przed dworem bezplanowe dosadzenia.

Oprócz parków podworskich z cennej, zabytkowej zieleni na uwagę zasługują aleje przydrożne oraz walory krajobrazowe i ekspozycyjne wokół obiektów i zespołów zabytkowych, podkreślające usytuowanie ruralistycznych zespołów i obiektów zabytkowych w krajobrazie naturalnym.

22 Źródło: Opracowano na podstawie Projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Starogard Gdański.

74 2.7.4 Instytucje kulturalne

. Biblioteka Publiczna w Kokoszkowach

Siedzibą biblioteki jest Zespół Szkół Publicznych w Kokoszkowach. Księgozbiór biblioteczny jest w całości skomputeryzowany, a elektroniczny katalog jest udostępniany wszystkim zainteresowanym czytelnikom. Biblioteka Publiczna podlega władzom samorządowym gminy Starogard Gdański. Władze gminy w ramach realizacji zadań związanych z rozwojem kultury, przekazują co roku dotację na bieżącą działalność, utrzymanie i wyposażenie biblioteki. Ponadto na terenie gminy funkcjonują dwa punkty biblioteczne w miejscowości Sucumin i Szpęgawsk.

Tabela 36 Charakterystyka bibliotek – według stanu na 31.12.2010 r. Rok 2010 Dane Księgozbiór [szt.] 17 891 Pracownicy bibliotek [os.] 660 Czytelnicy w ciągu roku [os.] 156 Wypożyczenia księgozbioru na zewnątrz [szt.] 18 069 Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS.

. Zespół Świetlic Wiejskich w Starogardzie Gdańskim Samorządowa instytucja kultury pod nazwą Zespół Świetlic Wiejskich w Starogardzie Gdańskim skupia 21 świetlic wiejskich z miejscowości: Barchnowy, Brzeźno Wielkie, Ciecholewy, Dąbrówka, Jabłowo, Janowo, Klonówka, Kolincz, Kokoszkowy, Koteże, Krąg, Linowiec, Lipinki Szlacheckie, Nowa Wieś Rzeczna, Owidz, Rokocin, Siwiałka, Sucumin, Sumin, Szpęgawsk, Zduny. Świetlice wiejskie na terenie gminy pełnią funkcję lokalnych centrów społeczno - kulturalnych. Odbywają się w nich zebrania wiejskie, uroczystości oraz imprezy okolicznościowe, spotkania członkiń Kół Gospodyń Wiejskich. W ramach działalności Zespołu Świetlic Wiejskich co roku realizowany jest szereg projektów mających na celu zagospodarowanie czasu wolnego i rozwój mieszkańców poszczególnych miejscowości gminy Starogard Gdański. Poniższa tabela zawiera wykaz przykładowych projektów realizowanych w świetlicach wiejskich.

Tabela 37 Projekty realizowane przez świetlice wiejskie

L.p. Świetlica Projekty realizowane przez świetlice wiejskie

1 Barchnowy "Bomba pomysłów", "Wesołe wakacje bez komputera", "Dla ciała i duszy", "Akademia zdrowia" 2 Ciecholewy "Wakacyjna świetlica dla dzieci i młodzieży: W zdrowym ciele - zdrowy duch" 3 Jabłowo "AKADEMIA ZDROWIA" 4 Janowo "Just Dance -zajęcia z tańca nowoczesnego dla młodzieży", "Zielono mi - kurs architektury ogrodu i zagospodarowania terenów zielonych", "Janowo w obiektywie - kurs fotografii dla mieszkańców Janowa", "Taniec dobry na wszystko - kurs tańca towarzyskiego cz. II", "Taniec dobry na wszystko - kurs tańca towarzyskiego cz. I" 5 Klonówka "Ferie 2011" 6 Koteże "Hula - hop", „Ferie w świetlicy”

75 L.p. Świetlica Projekty realizowane przez świetlice wiejskie

7 Krąg "Zajęcia ruchowe - aerobik" 8 Linowiec "Aktywne na wiosnę", "Nauka gry w piłkę siatkową", "Zajęcia świetlicowe dla dzieci i młodzieży" 9 Lipinki Szlacheckie "Tenis stołowy", "Jak się pozbyć celulitu", "Jesteśmy łasuchami", "Karnawał i bezpieczne zabawy zimowe" 10 Nowa Wieś "Tenis stołowy" 11 Owidz "Dokształcenie gimnazjalisty", "W wakacje się nie nudzimy bo dobrze się bawimy" 12 Rokocin "Witamy wiosnę" 13 Siwiałka "Zajęcia rehabilitacyjno - ruchowe", "Bezpieczne ferie - org. wolnego czasu, zajęcia świetlicowe dla dzieci i młodzieży", "Siwiałka na sportowo - nauka gry w tenisa stołowego dla dzieci i młodzieży z Siwiałki" 14 Sumin "DEUTSCH - nauka języka niemieckiego - 2011", "ENGLISH - nauka języka angielskiego dla dorosłych - 2011", "Nordic walking w Suminie - 2011", "Lato ze świetlicą – 2011,"Świetlica czeka - wiosna 2011", "Sumin Girls - 2011", "Świetlica wiejska czeka - 2011", "Wiosenny kiermasz różności", "KICK BOXING w Suminie", "ENGLISH - korepetycje dla młodzieży - 2011", "Nauka gry na gitarze" 15 Szpęgawsk "Zajęcia sportowo rekreacyjne dla dzieci i młodzieży z miejscowości Szpęgawsk podczas wakacji", "Zajęcia świetlicowe w czasie ferii zimowych" 16 Zduny "Ognisko pracy przedszkolnej" 17 Brzeźno Wielkie ,,Konkurs tenisa stołowego”, ,,Konkurs wiedzy o twórczości Bernard Janowicza” 18 Dąbrówka ,,Nauka gry w tenisa stołowego”, ,,Kurs j. angielskiego”, ,,Kurs florystyki” 19 Kolincz ,,Kurs tańca towarzyskiego”, ,,Kurs tradycji, gwary i kuchni kociewskiej’’ ,,Zajęcia rekreacyjno – sportowe” 20 Sucumin ,,Zajęcia teatralne i muzyczne” 21 Kokoszkowy ,,Kurs tworzenia stron internetowych i obsługi komputera” Źródło: Dane Urzędu Gminy w Starogardzie Gdańskim.

Stan techniczny świetlic wiejskich jest bardzo zróżnicowany. Kilka z nich, jak w: Janowie, Ciecholewach, Suminie czy Nowej Wsi Rzecznej jest w bardzo dobrym stanie technicznym, posiada bogate zaplecze i nie wymaga w najbliższym czasie większych nakładów inwestycyjnych. Planuje się przeprowadzenie kompleksowych remontów w budynkach w Szpęgawsku, Dąbrówce i w najbardziej zaniedbanej świetlicy w Rokocinie. Pozostałe świetlice są w stanie technicznym pozwalającym na swobodne ich użytkowanie, jednak w miarę możliwości finansowych należałoby sukcesywnie przeprowadzać w tych obiektach remonty. Obecnie trwa remont świetlicy wiejskiej w Kolinczu.

76 2.8 STAN INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ I SPOŁECZNEJ W MIEJSCOWOŚCIACH GMINY STAROGARD GDAŃSKI

Tabela 38 Zasoby - infrastruktura techniczna i społeczna z podziałem na miejscowości gminy Starogard Gdański – stan na 30.12.2011 r.

Drogi

Lp Miejscowość

Ludność Wodociągi Kanalizacja ziemny Gaz Świetlica Odnowy Grupy Wsi / Pkt Biblioteka biblioteczny Remiza OSP Boisko sportowy Klub zabaw Plac Sklep spożywczy Kościół Hala sportowa Szkoła Przedszkole Oddział przedszkolny/‘0” Inne formy przedszkolne krajowa wojewódzka powiatowa gminne chodniki w centrum ścieżki rowerowe Komunikacja publiczna Gastronomia Noclegi Kąpielisko Stan na 30.12.2011 r. 1 Barchnowy 168 x x x x x x x x x Brzeźno 2 232 x x x x x x x x x x x Wielkie 3 Ciecholewy 259 x x x x x x x x 4 Dąbrówka 876 x x x x x x x x x x x x x x x x x x 5 Jabłowo 872 x x x x x x x x x x x x x x x x

6 Janin 120 x x x x x 7 Janowo 450 x x x x x x x x x 8 Klonówka 452 x x x x x x x x x x x x x x x 9 Kokoszkowy 1600 x x x x x x x x x x x x x x x x x x 10 Kolincz 836 x x x x x x x x x x x x 11 Koteże 807 x x x x x x x x x x x x x x x x x 12 Krąg 599 x x x x x x x x x x x x x x x x 13 Linowiec 366 x x x x x x x x x x

Lipinki 14 461 x x x x x x x x x x Szlacheckie

Nowa Wieś 15 967 x x x x x x x x x x x Rzeczna 16 Okole 184 x x x x x x x

Drogi

Lp Miejscowość

Ludność Wodociągi Kanalizacja ziemny Gaz Świetlica Odnowy Grupy Wsi / Pkt Biblioteka biblioteczny Remiza OSP Boisko sportowy Klub zabaw Plac Sklep spożywczy Kościół Hala sportowa Szkoła Przedszkole Oddział przedszkolny/‘0” Inne formy przedszkolne krajowa wojewódzka powiatowa gminne chodniki w centrum ścieżki rowerowe Komunikacja publiczna Gastronomia Noclegi Kąpielisko

17 Owidz 533 x x x x x x x x x x x x 18 Rokocin 987 x x x x x x x x x x x x x x xx x

19 Rywałd 704 x x x x x x x x x x x x x 20 Siwiałka 299 x x x x x x x x x x x x x x x 21 Stary Las 58 x x x 22 Sucumin 572 x x x x x x x x x x x x x x x x x 23 Sumin 671 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 24 Szpęgawsk 649 x x x x x x x x x x x x x x x 25 Trzcińsk 260 x x x x x x x x x x x x 26 Zduny 608 x x x x x x x x x x x x x

27 Żabno 192 x x x x Razem 14786 19 24 2 8 8 20 16 20 6 2 8 2 9 6 8 4 Źródło: Dane Urzędu Gminy Starogard Gdański.

78 2.9 WALORY PRZYRODNICZE I KRAJOBRAZOWE

2.9.1 Warunki klimatyczne23

Według A. Wosia (1995) gmina leży w regionie klimatycznym Dolnej Wisły. Charakteryzuje się on względnie dobrze zarysowanymi granicami a także wykazuje znaczne odrębności w zakresie stosunków klimatycznych w stosunku do obszarów leżących w sąsiedztwie. Obszar gminy leży w zasięgu wpływów oceanicznych, zimy nie są mroźne, a lato łagodne. Średnia roczna temperatura wynosi około 7°C (w lipcu 16,5°C, a w styczniu od –3,0 do –1,0°C). W okresie wiosennym zjawiskiem niekorzystnym są gwałtowne spadki temperatur związane z napływem chłodnego powietrza arktycznego. Na obszarze gminy dominują wiatry z sektora południowego i południowo – zachodniego, a ich średnia prędkość szacowana jest na ok. 4 – 5 m/s. Gmina położona jest w I strefie klimatycznej, dla której zewnętrzna temperatura obliczeniowa wynosi – 16°C oraz w tzw. III rejonie zasobów energii słońca. Oznacza to, że potencjalna użyteczna energia słoneczna wynosi 915 kWh/m2. W półroczu letnim (kwiecień – wrzesień) wartość tej energii szacuje się na ok. 750 kWh/m, a liczba godzin słonecznych wynosi ok. 1 640.

2.9.2 Ukształtowanie terenu24

Opierając się na podziale obszaru Polski na jednostki fizyczno – geograficzne obszar gminy Starogard Gdański położony jest w północnej części mezoregionu Pojezierze Starogardzkie, obejmując swoim zasięgiem fragmenty Wysoczyzny Starogardzkiej (część wschodnia) i Pojezierze Szpęgawskie (część zachodnia). Obszar gminy jest nachylony w kierunku wschodnim, od wysokości osiągających 127 m npm w północno – zachodniej części obszaru gminy (na północ od wsi Krąg) do 43 m npm w dolinie Wierzycy u ujścia Węgiermucy, w części wschodniej, czyli maksymalne wysokości względne wynoszą 84 m. Średnie wysokości względne są niewielkie (kilka lub kilkanaście metrów) z wyjątkiem strefy krawędziowej doliny Wierzycy oraz rynny jezior polodowcowych w rejonie Szpęgawska i Zdun. Na obszarze gminy występują 3 obszary sandrowe: . sandr Trzciński zaczynający się pod Trzcińskiem, który biegnie wzdłuż Jeziora Kochanka w kierunku południowym, przecinając dolinę Wierzycy, . sandr Koteż biegnący wzdłuż rynny Rokocińskiej, . sandr Staroleski położony w okolicy Starego Lasu. Pod względem rzeźby terenu są to obszary o monotonnej, płaskiej powierzchni, sporadycznie lekko sfałdowanej. Do innych form działalności wodnolodowcowej, jakie występują na terenie gminy, zaliczyć należy niezbyt głębokie rynny, z jeziorami w zagłębieniach, z reguły o kierunku południowym, na niektórych odcinkach wykorzystywane przez rzeki i częściowo przez nie przekształcone. Wyróżnić można 3 ciągi rynien: . rynnę Jeziora Kochanka,

23 Źródło: Aktualizacja założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. 24 Źródło: Opracowano na podstawie Projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Starogard Gdański, 2011 r. oraz Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Starogard Gdański, 2010 r.

. rynnę Szpęgawską (z jeziorami Zduńskim i Szpęgawskim), . rynnę Rokocińską (z Jeziorem Sumińskim).

Istotnym elementem nie tylko krajobrazowym, ale przede wszystkim morfologicznym jest dolina rzeki Wierzycy. Na obszarze gminy wykształciła ona wszystkie typowe elementy morfologiczne dla rzek Pojezierza, tzn. płaskie dno z silnie meandrującym korytem i starorzeczami oraz odcinki przełomowe o wąskiej dolinie o zboczach z systemem teras i krawędzi. Na całym terenie gminy, na sandrach i obszarach morenowych występują liczne zagłębienia bezodpływowe, bardzo różnej wielkości, od znacznych na obszarach sandrowych, po niewielkie, ale w znacznej liczbie, zwłaszcza na obszarach moreny dennej. Najczęściej ich dna są zabagnione i zatorfione, rzadko spotyka się formy suche.

2.9.3 Sieć hydrologiczna25

Wody podziemne

Głównym źródłem zaopatrzenia gospodarczego w wodę są warstwy międzymorenowe. Na terenie gminy studnie głębinowe czerpią wodę głównie z utworów czwartorzędowych, jedynie ujęcie w Rywałdzie pobiera wodę z utworów trzeciorzędowych. Wykorzystanie zasobów zatwierdzonych w kat. B z utworów czwartorzędowych wynosi 5% w stosunku do poboru dobowego i 4,8% z utworów trzeciorzędowych, czyli można mówić, że na obszarze gminy nie ma deficytu wody, gdyż zatwierdzone zasoby są wykorzystywane w niewielkim stopniu. W związku z tym można przyjąć, że perspektywiczne zapotrzebowanie na wodę na obszarze gminy powinno być zaspokojone. W wyniku nadmiernej eksploatacji wód w najbliższej okolicy miasta Starogard Gdański obserwuje się obniżenie zwierciadła wody i powstanie leja depresyjnego. Pierwszy poziom, który jest zasilany głównie przez infiltrację wód opadowych, charakteryzuje się z reguły niekorzystnymi właściwościami fizykochemicznymi, podobnie jak zaskórne wody holoceńskie. Wody te są jakościowo najgorsze. Znaczenie gospodarcze mają przede wszystkim wody plejstoceńskie głębsze (od II poziomu). Na obszarze gminy Starogard Gdański nie występują obszary chronione Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP).

Wody powierzchniowe

. Rzeki Gmina Starogard Gdański leży w obrębie dwóch jednostek hydrograficznych: dorzecza Wierzycy i Raduni. Wody powierzchniowe zajmują w gminie 334,1 ha, co stanowi 1,7% jej powierzchni. Dorzecze Raduni obejmuje tylko północne i północno – wschodnie części gminy odwadnianą przez Szpęgawę w części północno – wschodniej (ciek II rzędu) i Stynę w części północnej (ciek IV rzędu) przepływającą przez Jezioro Godziszewskie. Głównym systemem hydrograficznym jest zlewnia Wierzycy, której powierzchnia na obszarze gminy wynosi ok. 188 km2. Przez gminę wiejską Starogard Gdański przepływa początkowo w kierunku ku południu następnie ku wschodowi silnie meandrując. W kilku miejscach tworzy, nietypowe dla

25 Źródło: Opracowano na podstawie Projekt studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Starogard Gdański, 2011 r

80 regionu pomorskiego przełomy, o głęboko wciętych skarpach. Wierzyca płynie kolejno przez Okole, Kręgski Młyn, Żabno, a następnie poniżej miasta Starogard Gdański przez Owidz, Owidzki Młyn, Barchnowy, Kolincz, Klonówkę i Najmusy. Największe dopływy Wierzycy to Piesienica i Węgiermuca. Piesienica wypływa z gminy Zblewo – płynie przez Stary Las, do Wierzycy wpada kilka kilometrów od zachodnich granic miasta Starogard Gdański. Węgiermuca płynie wzdłuż wschodniej granicy gminy w okolicach Lipinek Szlacheckich i osady Marywil, a następnie wpada do Wierzycy na południowy wschód od Klonówki.

Tabela 39 Przepływy charakterystyczne Wierzycy i w jej dopływach na obszarze gminy Starogard Gdański 3 Pow. zlewni Przepływy w m /s Lp. Nazwa rzeki Przekrój rzeki 2 w km do przekroju SWQ Q śr SNq

Starogard - Żabno 1. Wierzyca 838,6 14,800 4,76 2,04

2. Piesienica ujście do Wierzcy 204,5 3,880 1,30 0,49 poniżej ujścia do 3. Wierzyca 1 043,1 17,300 5,99 2,59 Piesienicy 4. Wierzyca Starogard Gdański 1 052,2 17,300 5,99 2,61 Dopływ spod Starogard Gdański – 5. - 0,152 0,78 0,05 Trzcińska most drogowy 6. Węgiermuca ujście do Wierzycy 168,4 3,400 1,07 0,40 poniżej ujścia do 7. Wierzyca 1 303,0 20,000 7,40 3,30 Węgiermucy Źródło: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Starogard Gdański, 2010 r.

. Jeziora Do zbiorników naturalnych na terenie gminy należą liczne jeziora Pojezierza Starogardzkiego Na terenie gminy znajduje się wiele jezior, z których część posiada walory rekreacyjne. Największe to Godziszewskie (163,00 ha) leżące na granicy z gminą Skarszewy w północnej części gminy, a następnie Sumińskie (95,4 ha) i Płaczewo (42,37 ha) w części południowej oraz Zduńskie (56,54 ha) i Szpęgawskie (29,59 ha) w północno wschodniej. Ważniejszych jezior, o wielkości powyżej 1 ha, jest 14 i liczą one łącznie ponad 479,10 ha, przy czym niektóre z tych jezior (np. Godziszewskie) graniczą jedynie z obszarem gminy lub tylko częściowo wchodzą w skład tego obszaru. Ponadto na obszarze gminy występuje blisko 200 jezior o powierzchni poniżej 1 ha, których łączna powierzchnia wynosi około 140 ha.

Tabela 40 Wykaz jezior o powierzchni powyżej 1 ha

Lp. Wyszczególnienie Położenie Powierzchnia Przybliżona długość [ha] linii brzegowej [m]

1. J. Godziszewskie Trzcińsk, Siwiałka 163,00 11 292,83

2. J. Grygorek Sucumin 14,04 2 277,09

3. J. Płaczewo Koteże, Dąbrówka 42,37 3 664,50

4. J. Płaczewskie Szpęgawsk, Kokoszkowy 7,74 1 061,18

5. J. Rokocińskie Rokocin 13,04 1 441,78

6. J. Skolinek Trzcińsk 1,89 582,56

81 Lp. Wyszczególnienie Położenie Powierzchnia Przybliżona długość [ha] linii brzegowej [m]

7. J. Staroleskie Nowa Wieś Rzeczna, 13,13 1 564,07 Stary Las

8. J. Sumińskie Sumin 95,41 6 465,82

9. J. Szpęgawskie Szpęgawsk 29,59 3 695,35

10. J. Szpęgawskie Szpęgawsk, Rywałd 21,99 3 019,14

11. J. Zduńskie Szpęgawsk, Ciecholewy 56,54 6 504,89

12. J. Żygowickie Ciecholewy 5,94 1 332,96

13. J. Trzcińskie Trzcińsk 2,49 655,00

14. J. Jabłowskie Jabłowo 11,92 1 310,00

Razem 479,10

Źródło: Projekt studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Starogard Gdański, 2011 r.

Na terenie gminy istnieje rozległa sieć cieków i rowów melioracyjnych. Ich stan techniczny jest na ogół niezadowalający, wynika on z zaniedbań w zakresie utrzymania drożności cieków i rowów melioracyjnych. Na terenie gminy nie ma systemu zorganizowanego odprowadzania wód opadowych. W większych wsiach istnieją fragmentaryczne odcinki kanalizacji deszczowej odwadniającej ulice w ich centralnych częściach.

2.9.4 Ekosystemy leśne

Ekosystemy leśne reprezentowane są przez 3 siedliskowe typy lasów: bór mieszany świeży, las mieszany i las świeży z nieznaczną przewagą dwóch pierwszych. Największe kompleksy boru mieszanego świeżego występują na wschód, północny wschód i północ od Starogardu Gdańskiego, na zachód od wsi Nowa Wieś Rzeczna, na południe od Rokocina i na południe od Jezioro Płaczewo. W składzie gatunków siedlisk borowych dominuje buk, dąb, świerk, modrzew i osika. W wymienionych wyżej kompleksach leśnych oraz na wschód od Kolincza i na północ od Jeziora Sumińskiego duże powierzchnie zajmuje las mieszany. Porasta również skarpy nad rzeką Wierzycą. Drzewostan tworzy sosna z bukiem i dębem, w domieszce występuje świerk, modrzew, osika, brzoza, lipa, klon, grab. Las świeży, tworzy kilka enklaw: na północ od wsi Krąg, na południe od Jeziora Staroleskiego, nad oboma Jeziorami Szpęgawskimi oraz na wschód od Kolincza. Drzewostan zbudowany jest z buka i dębu. W domieszce występują: modrzew, daglezja, świerk, osika, klon, lipa, jawor. Część lasów na terenie gminy, ze względu na pełnioną rolę, zakwalifikowana została do lasów ochronnych. Są to lasy wodo - i glebochronne oraz lasy przeznaczone do masowego wypoczynku.

82 Lasy wodochronne mają za zadanie utrzymanie zdolności retencyjnej gleb leśnych i działanie w ten sposób na polepszenie użytecznego obiegu wody w przyrodzie. Wyznaczone zostały nad jeziorami: Płaczewskim, Szpęgawskim, Sumińskim oraz w dolinie rzeki Wierzycy: na północ od Nowej Wsi Rzecznej, na południe od wsi Kręgski Młyn, na zachód od wsi Okole, na zachód od wsi Linowiec, na południe od Rywałdu, na wschód od wsi Barchnowy i Owidz. Lasy glebochronne wyznaczone w dolinie rzeki Wierzycy na wschód od Kolincza i na północ od Nowej Wsi Rzecznej, mają za zadanie stałe zabezpieczenie wierzchnich warstw gleby przed zwiewaniem lub zmywaniem, przeciwdziałanie rozmywaniu gleby i innym zjawiskom erozyjnym. Na terenie gminy, nad Jeziorem Zduńskim oraz na wschód od wsi Kokoszkowy zostały wyznaczone lasy do masowego wypoczynku. Mają one za zadanie stworzenie najlepszych warunków rekreacji.

2.9.5 Zasoby surowcowe26

Kruszywa naturalne Na terenie gminy brak jest udokumentowanych złóż kruszywa grubego – piasku ze żwirem. Stwierdzono jednak istnienie jednego wyrobiska – Brzeźno II, w którym prowadzona była eksploatacja kruszywa grubego na potrzeby budowlane okolicznej ludności. Obecnie eksploatacji zaniechano. Udokumentowano trzy złoża kruszywa naturalnego drobnego – piasku. W pierwszym “Kolincz” prowadzi się, w oparciu o koncesję, eksploatację 61,3 tys. ton piasku. Wyznaczono teren i obszar górniczy o nazwie „Kolincz IA” (powierzchnia terenu górniczego 11 400 m², obszaru – 8 158 m²). W drugim “Klonówka” zakończono eksploatację w polu B, zaś w polu A udokumentowano złoża w kat. C1 w ilości 668,9 tys. ton. Udokumentowano także złoże „Siwiałka” w ilości 1 036,5 tys. ton. Prowadzi się wydobycie w oparciu o koncesję, wyznaczono teren i obszar górniczy (powierzchnia terenu górniczego 115 488 m², obszaru – 93 172 m²).

Surowce ilaste ceramiki budowlanej Na terenie gminy Starogard Gdański udokumentowano dwa złoża: złoże “Nowa Wieś” udokumentowano w kategorii C2, C1 i B, obecnie wykreślone z bilansu kopalin, złoże “Sucumin” udokumentowano w kategorii B oraz C2. Zasoby geologiczne wynosiły w kat. C2 171,0 tys. m3 (zasoby warunkowe) i w kat. B – 143,0 tys. m3. Zasoby bilansowe wynoszą obecnie 73 tys. m3. Prowadzi się eksploatację w oparciu o koncesję, wyznaczono tereny i obszary górnicze („Sucumin Południe” teren o powierzchni 22 388 m² i obszar 16 784 m², oraz „Sucumin Północ” o powierzchniach odpowiednio 46 318 m² i 9 674 m²).

Złoża torfu Złoża torfów zajmują w gminie Starogard Gdański powierzchnię 2 202,95 ha (ok. 8,7% powierzchni gminy) o łącznych zasobach geologicznych 25 882,0 tys.m3, w tym pozabilansowych 15 878,0 tys.m3, tj. 61% zasobów ogółem. 36 największych złóż (powyżej 10,0 ha) zajmuje powierzchnię 1442,5 ha, tj. 65,5% powierzchni złóż ogółem, z zasobami wynoszącymi 14 872,0 tys.m3, tj. 58% zasobów

26 Źródło: Projekt studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Starogard Gdański.

83 ogółem. Wszystkie położone są w dolinie Węgiermucy, z czego dwa w części obejmują również teren sąsiedniej gminy.

2.9.6 Prawne formy ochrony przyrody

Obszary Chronionego Krajobrazu

Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wierzycy – obszar ten obejmuje kilkudziesięciokilometrowy odcinek rzeki Wierzycy z jej doliną, wieloma jeziorami, z których najbardziej znaczące to Godziszewskie, Krąg i Przywłoczno wraz z przylegającymi do nich gruntami. Charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu oraz interesującą florą i fauną. Znajduje się tu rezerwat Brzęczek oraz projektowany rezerwat Jeziorka. Gnieździ się tu m.in. bocian czarny, żuraw, gągoł, i wiele innych gatunków ptaków. Ograniczenia i zalecenia dotyczą ochrony wód i brzegów, rzek i jezior, uregulowania gospodarki wodno - ściekowej w miejscowościach Stara Kiszewa, Pogódki, zabezpieczenia stoków doliny przed erozją. Powierzchnia całego OCHK Doliny Wierzycy wynosi 10 784 ha. Obszar Chronionego Krajobrazu Borów Tucholskich – obszar o powierzchni 65 780 ha obejmuje kompleksy leśne w południowo - zachodniej części obrębu Starogard w obrębie jezior Sumińskie, Borzechowskie Wielkie i Szteklin, położone przy jego wschodniej granicy. Drzewostany zajmują tu żyzne siedliska i nie przypominają swoją budową właściwych temu obszarowi borów.

Pomniki przyrody

Na terenie gminy Starogard Gdański występują następujące pomniki: drzewo sosna pospolita, obwód pnia 3,95 m, lokalizacja Sumin, przy szkole podstawowej, data powołania 16.12.1978r. (rejestr Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody – nr 362), grupa drzew 5 dębów szypułkowych o wymiarach: 6,20, 5,10, 4,40, 4,20, 4,00 m, lokalizacja Leśnictwo Szpęgawsk, oddział 130d, na skarpie wzdłuż wschodniego brzegu Jeziora Szpęgawskiego, data powołania – 17.12.1984r. (rejestr Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody – nr 436).

Obszary Natura 2000

Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Dolina Wierzycy (PLH220094)

Obszar obejmuje dolinę Wierzycy, o długości około 21 km, na odcinku między jazem w Czarnocińskich Piecach a mostem drogowym w Starogardzie Gdańskim. Rzeka ma charakter podgórski. Koryto rzeczne ma tutaj szerokość do kilkunastu metrów, głęboko wcina się w otaczający teren tworząc wyraźne jary i wąwozy. Dolina, mimo obecnego w wielu miejscach zagospodarowania przez człowieka (m.in. elektrownia wodna, mosty, użytkowanie leśne i rolnicze) utrzymuje bogactwo szaty roślinnej (zbiorowisk i flory) oraz fauny i cechuje się wysokimi walorami krajobrazowymi. Na bardzo wysoką różnorodność biologiczną składa się występowanie 12 siedlisk programu Natura 2000 oraz wielu rzadkich, chronionych gatunków, zarówno roślin, jak i zwierząt. Powierzchnia obszaru wynosi 4 618,3 ha.

84 Mapa 6 Dolina Wierzycy

Źródło: www.natura2000.gdos.gov.pl

Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Grądy nad Jeziorami Zduńskim i Szpęgawskim (PLH220067)

Wyznaczony obszar zajmuje powierzchnię 174,33 ha i odznacza się urozmaiconą rzeźbą terenu. Obszar Natura 2000 ma kształt pasa (o zróżnicowanej szerokości) otaczającego bezpośrednio całe Jez. Zduńskie oraz dużą część zachodniego i wschodniego obrzeża Jeziora Szpęgawskiego Północnego.

Mapa 7 Grądy nad Jeziorami Zduński i Szpęgawskim

Źródło: www.natura2000.gdos.gov.pl.

85 2.9.7 Stan i ochrona środowiska

Ochrona wód

Stan czystości rzek nie jest zadowalający. Wody Wierzycy, Piesienicy i Węgiermucy klasyfikowane są w IV klasie czystości. Na stan taki wpływa głównie zawartość bakterii typu fekalnego i związków fosforu. Głównym źródłem zanieczyszczenia są ścieki komunalne gminy Starogard Gdański, a także ścieki z gmin sąsiednich Zblewa i Bobowa, które za pośrednictwem Piesienicy i Węgiermucy trafiają do Wierzycy. W ostatnim dziesięcioleciu, wśród jezior znajdujących się na obszarze gminy Starogard Gdański, tylko jezioro Sumińskie objęte było badaniami stanu czystości wód. W tym samym roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku prowadził także badania wód jeziora Godziszewskiego, które znajduje się wprawdzie poza granicami analizowanej gminy, ale trzy stanowiska kontrolne na ciekach wpływających do tego zbiornika znajdowały się w obrębie gminy. Na podstawie przeprowadzonych w 1999 roku badań, wody jeziora Sumińskiego zakwalifikowano do III klasy czystości. Ich stan sanitarny był bardzo dobry w całym zbiorniku i odpowiadał I klasie. Na podstawie badań stanu czystości wód jeziora Godziszewskiego, zbiornik ten zaliczono do II klasy czystości, jednak jakość jego wód była zróżnicowana. Najlepszą jakość stwierdzono w rejonie odpływu, najgorszą w części centralnej – III klasa. Stan sanitarny odpowiadał I klasie w całym zbiorniku. Wody zasilające zbiornik, w tym wody cieków spływających z obszaru gminy (z okolic miejscowości Siwiałka i Trzcińsk) były dobrej jakości. Państwowy Terenowy Inspektor Sanitarny w Starogardzie Gdańskim prowadzi regularne, coroczne badania wód kilku jezior znajdujących się na obszarze gminy Starogard Gdański (m.in. jezioro Sumińskie, Płaczewo, Siwiałka). W roku 2003 udostępniono wszystkie badane jeziora do organizowania kąpielisk. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku wyznaczył obszary bezpośredniego zagrożenia powodzią. Położone są one wzdłuż obydwu brzegów Wierzycy w całym jej przebiegu przez teren gminy.

Ochrona powietrza

Gmina Starogard Gdański znajduje się poza zasięgiem szkodliwego wpływu emisji zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł ponadlokalnych. Głównym źródłem zanieczyszczeń są kotłownie lokalne oraz paleniska domowe, sukcesywnie eliminowane poprzez upowszechnianie paliw ekologicznych. Na terenie gminy nie przewiduje się negatywnych działań ani lokalizacji inwestycji powodujących emisję szkodliwych lub uciążliwych zanieczyszczeń.

Hałas

Na obszarze gminy głównym czynnikiem pogarszania się klimatu akustycznego jest ruch samochodowy związany z istniejącym rozwojem motoryzacji. Do obszarów, na których okresowo występują przekroczenia dopuszczalnych norm hałasu należą główne drogi tranzytowe, które przebiegają przez teren gminy, tj. droga krajowa Nr 22 i droga wojewódzka Nr 222. Przekroczenia wzdłuż tych dróg mogą wynosić nawet 15 dB od dopuszczalnych natężeń. Odrębnym źródłem hałasu jest autostrada A1, jednak w tym przypadku już od etapu przygotowania inwestycji uwzględniano,

86 zarówno przy wyborze przebiegu oraz poprzez urządzenia ograniczające te oddziaływania (ekrany akustyczne) minimalizację uciążliwości tej inwestycji na otoczenie.

2.10 WIELKOŚĆ I STRUKTURA BUDŻETU GMINY STAROGARD GDAŃSKI

2.10.1 Polityka finansowa gminy Starogard Gdański

Finanse gminy są integralną częścią publicznego systemu finansowego, obejmującego procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz z ich rozdysponowaniem. Gospodarka finansowa gminy Starogard Gdański oparta jest na corocznie opracowywanym i uchwalanym przez Radę Gminy budżecie zawierającym zestawienie prognozowanych dochodów, planowanych wydatków oraz przychodów i rozchodów. Przygotowanie i opracowanie budżetu odbywa się zgodnie z określonymi przepisami gminnymi – przede wszystkim uchwałami Rady Gminy w sprawie uchwalenia budżetu gminy. Podstawowym aktem prawnym określającym zasady opracowania budżetu, jego uchwalanie oraz wykonywanie jest ustawa o finansach publicznych27.

Tabela 41 Kształtowanie się wyników finansowych samorządu w latach 2006-2010 [w zł]

07/06 08/07 09/08 10/09 2006 2007 2008 2009 2010 (%) (%) (%) (%) Dochody ogółem 24 830 299,54 114 28 227 293,79 114 32 137 451,11 105 33 821 908,35 139 46 859 807,21 Wydatki ogółem 27 260 178,32 102 27 754 506,21 108 29 868 814,47 111 33 012 948,42 163 53 791 486,92 Wynik finansowy -2 429 878,78 472 787,58 2 268 636,64 808 959,93 -6 931 679,71 Wynik finansowy/ Dochody [%] -9,8 1,7 7,1 2,4 -14,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych, GUS.

Wynik różnicy między dochodami ogółem budżetu JST a wydatkami ogółem JST stanowi odpowiednio nadwyżkę 28 budżetu (gdy różnica jest wartością dodatnią) lub deficyt budżetu (gdy różnica jest wartością ujemną). Z kolei wynik różnicy między dochodami bieżącymi budżetu i wydatkami bieżącymi jest tzw. wynikiem operacyjnym. Wynik ten może przyjąć wartość dodatnią lub ujemną. W przypadku gdy wynik ten ma wartość dodatnią, wówczas mówimy o nadwyżce operacyjnej. Pożądana nadwyżka operacyjna, jest bardzo ważnym aspektem wieloletniego planowania finansowego, bowiem jest to istotny element średniej przy obliczaniu indywidualnego dla gminy i dopuszczalnego od 2014 r. progu zadłużenia, czyli determinuje potrzeby pożyczkowe gminy. Gmina Starogard Gdański w latach 2007 - 2009 wygenerowała nadwyżkę budżetową (odpowiednio 472 787,58 zł, 2 268 636,64 zł, 808 959,93 zł), natomiast lata 2006 i 2010 zamknęły się deficytem (odpowiednio – 2 429 878,78 zł, - 6 931 679,71 zł). Relacja wyniku finansowego do dochodów wyniosła, w poszczególnych latach badanego okresu, odpowiednio: -9,80%; 1,70%; 7,10%; 2,4%; -14,80.

27 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. 2009 nr 157 poz. 1240). 28 Art. 217 ust. 1 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. 2009 nr 157 poz. 1240).

87 2.10.2 Struktura dochodów gminy Starogard Gdański

Gmina w celu realizacji zadań gromadzi dochody. Według zapisów ustawy z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2008 r., Nr 88, poz. 539) na dochody tych jednostek składają się trzy podstawowe elementy: dochody własne, subwencja ogólna, dotacje z budżetu państwa, udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych oraz z podatku dochodowego od osób prawnych. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być także: środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz inne środki określone w odrębnych przepisach. Dochody gminy Starogard Gdański w 2010 r. wyniosły 46 859 807,21 zł. Były one wyższe o 66,01% niż w roku 2007.

Tabela 42 Dochody budżetowe gminy Starogard Gdański [w zł] Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 Dochody ogółem ogółem 28 227 293,79 32 137 451,11 33 821 908,35 46 859 807,21 Dochody majątkowe ogółem 668 092,60 858 058,61 730 240,34 9 382 027,27 wpływy ze sprzedaży składników majątkowych 195 519,33 616 429,98 202 420,44 384 453,81 Dochody własne razem 12 606 334,13 15 208 946,11 15 949 569,99 19 354 810,10 dochody podatkowe - ustalone i pobierane na podstawie odrębnych ustaw 5 907 503,52 6 534 258,98 6 696 379,02 6 548 232,03 dochody podatkowe - podatek rolny 745 331,04 1 094 370,03 1 131 237,99 801 754,25 dochody podatkowe - podatek leśny 0,00 76 516,40 79 804,02 71 999,54 dochody podatkowe - podatek od nieruchomości 4 106 969,16 4 253 359,73 4 567 771,95 4 730 457,89

dochody podatkowe - podatek od środków transportowych 370 440,18 338 931,50 292 792,61 285 149,60

dochody podatkowe - podatek od czynności cywilnoprawnych 557 230,66 648 195,60 619 949,87 595 366,40 wpływy z innych lokalnych opłat pobieranych przez jednostki samorządu 199 290,45 169 629,00 157 843,14 207 927,65 terytorialnego na podstawie odrębnych ustaw wpływy z opłaty skarbowej 41 441,72 29 173,15 32 164,00 37 123,00 dochody z majątku 223 848,67 651 895,58 237 288,35 505 484,78 dochody z majątku - dochody z najmu i dzierżawy składników 27 663,42 34 860,86 34 453,21 36 026,27 majątkowych JST oraz innych umów o podobnym charakterze wpływy z usług 95 149,78 122 078,04 122 445,18 158 912,97 udziały w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa razem 5 135 172,35 6 418 063,86 7 309 228,54 6 408 007,64 udziały w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa podatek 5 050 626,00 6 369 367,00 7 144 538,00 6 168 330,00 dochodowy od osób fizycznych

udziały w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa podatek 84 546,35 48 696,86 164 690,54 239 677,64 dochodowy od osób prawnych pozostałe dochody - środki na dofinansowanie własnych zadań pozyskane 640 007,35 232 321,98 362 400,00 570 615,32 z innych źródeł - razem pozostałe dochody - środki na dofinansowanie własnych zadań pozyskane 466 907,35 213 924,56 362 400,00 570 615,32 z innych źródeł - inwestycyjne Subwencje ogólne razem 8 282 502,00 9 833 797,00 10 622 773,00 10 947 875,00 Dotacje ogółem - - 7 249 565,36 16 557 122,11 inwestycyjne - - 165 005,20 8 151 582,84 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych, GUS.

Obserwowany stały wzrost dochodów w budżecie gminy ma swoje odzwierciedlenie również w wielkości dochodu w przeliczeniu na 1 mieszkańca. W 2010 r. dochód na 1 mieszkańca w gminie kształtował się na poziomie 3 210,23 zł, stanowiąc około 89% średniej dla województwa pomorskiego.

88

Wykres 12 Dochód w przeliczeniu na 1 mieszkańca [w zł]

4000,00

3589,54 3500,00

3135,45 3210,02 3130,18 3000,00 2999,41

2500,00 2267,51 2333,19

2000,00 2020,42

1500,00 2007 2008 2009 2010

Gmina Starogard Gdański województwo pomorskie

Źródło: Opracowanie własne.

W strukturze dochodów gminy Starogard Gdański dominują dochody własne. Stanowiły one w 2007 r. – 44,66%, a w 2008 r. – 47,32%, w 2009 r.: 47,16%, w 2010 r.: 41,30%, całkowitych dochodów gminy.

Wykres 13 Struktura dochodów gminy Starogard Gdański w latach 2007 – 2010 [w zł]

50,00%

45,00%

40,00%

35,00%

30,00%

25,00%

20,00%

15,00%

10,00%

5,00%

0,00% 2007 2008 2009 2010

Dochody własne Subwencje ogólne Dotacje

Źródło: Opracowanie własne.

Na wielkość dochodów budżetowych gminy Starogard Gdański na przestrzeni lat 2007 – 2010 znaczący wpływ miały następujące źródła: . subwencje i dotacje na działalność związaną z realizacją zadań własnych i zleconych: w 2007 r.: 29,34%, w 2008 r.: 30,60%, w 2009 r.: 52,84%, w 2010 r.: 58,70%, . podatki i opłaty lokalne: w 2007 r.: 20,93%, w 2008 r.: 20,33%, w 2009 r.: 19,80%, w 2010 r.: 13,97%,

89 . udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa, tj. wpływy z podatku dochodowego od osób prawnych i fizycznych: w 2007 r.: 17,89%, w 2008 r.: 19,82%, w 2009 r.: 21,12%, w 2010 r.: 13,16%. Podatki i opłaty lokalne to znaczące i zarazem stabilne źródło dochodów gminy. Największy udział w dochodach gminy ma podatek od nieruchomości, który jest najważniejszym z podatków lokalnych. Dochody z tego podatku stanowiły w latach 2007 - 2010 odpowiednio 14,55%, 13,23%, 13,51% i 10,09% dochodów gminy. Dotacje w budżecie gminy stanowiły w 2010 r. 35,33% (w roku 2009: 21,43%) dochodów gminy ogółem. Największy udział miały dotacje celowe (20,29% w roku 2009 i 23,51% w roku 2010 dochodów ogółem). Dochody z tytułu subwencji ogólnej wyniosły 5,47% w roku 2007 i 4,56% w roku 2010 dochodów ogółem. Największą część subwencji stanowiła część oświatowa (81,13% w roku 2007 do 80,23% w roku 2010 subwencji ogółem). Udziały w dochodach budżetu państwa obejmują: – udział w dochodach z tytułu podatku od osób prawnych (CIT), – udział w dochodach z tytułu podatku od osób fizycznych (PIT). Wprowadzone w 2004 r. zmiany w ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego dla budżetu gminy Starogard Gdański oznaczały wzrost wpływów z udziałów w wyżej wymienionych podatkach. W 2003 r. wpływy te stanowiły 8,71% wszystkich dochodów budżetowych, podczas gdy w 2009 r. – 21,61%. Wpływy z tytułu udziałów w PIT i CIT należą do tych dochodów budżetu gminy, które charakteryzują się wysoką wrażliwością na zmiany koniunkturalne. Wspomniane zmiany ustawowe a także korzystna sytuacja na rynku gospodarczym przyczyniały się do systematycznego wzrostu wpływów z tego źródła.

Tabela 43 Dochody gminy z tytułu udziału w podatkach od osób fizycznych i prawnych w latach 2007 - 2010 2008/2007 2009/2008 2010/2009 2007 [zł] 2008 [zł] 2009 [zł] 2010 [zł] [%] [%] [%]

Udziały w PIT 5 050 626,00 6 369 367,00 126,11% 7 144 538,00 112,17% 6 168 330,00 86,34%

Udziały w CIT 84 546,35 48 696,86 57,60% 164 690,54 338,20% 239 677,64 145,53%

Razem 5 135 172,35 6 418 063,86 124,98% 7 309 228,54 113,89% 6 408 007,64 87,67% Źródło: Opracowanie własne.

W 2010r. do budżetu gminy z tytułu udziału w PIT wpłynęło o 976 208,00 zł mniej niż w roku poprzednim, co w głównej mierze wiązać można z kryzysem gospodarczym. W 2010 r. zanotowano wyższe niż w 2009 r. wpływy z tytułu udziałów w podatku od osób prawnych (CIT).

2.10.3 Struktura wydatków gminy Starogard Gdański

Wydatki gminy ogółem w 2010 r. wyniosły 53 791 486,92 zł (wzrost o 93,81% w porównaniu z 2007 r.).

Tabela 44 Wydatki budżetowe gminy Starogard Gdański [w zł] Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010

ogółem 27 754 506,21 29 868 814,47 33 012 948,42 53 791 486,92 wydatki majątkowe ogółem 5 768 035,71 6 060 882,46 7 803 355,63 24 942 923,50 wydatki bieżące ogółem - 23 807 932,01 25 209 592,79 28 848 563,42

90 Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 wydatki bieżące na wynagrodzenia - 9 327 301,09 10 193 600,51 11 509 694,29 wydatki bieżące na pochodne od wynagrodzeń - 1 690 313,38 1 736 090,85 1 977 278,65 wydatki bieżące na zakup materiałów i usług - 3 948 399,74 4 154 959,35 5 037 333,60 dotacje ogółem 746 507,37 998 856,61 1 033 582,85 1 211 113,00 dotacje dla zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i funduszy celowych 197 795,00 331 871,00 150 000,00 151 500,00 świadczenia na rzecz osób fizycznych 6 803 081,04 6 851 371,27 6 929 881,29 7 811 106,30 wydatki bieżące jednostek budżetowych ogółem 14 360 996,83 15 903 572,80 17 220 669,66 19 723 066,74 wydatki bieżące jednostek budżetowych na wynagrodzenia 8 075 734,30 - - - wydatki bieżące jednostek budżetowych pochodne od wynagrodzeń 1 633 606,44 - - - wydatki bieżące jednostek budżetowych na zakup materiałów i usług 3 855 094,38 - - - obsługa długu publicznego 60 208,61 32 235,11 2 478,57 44 869,38 pozostałe wydatki 75 885,26 - - - Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych, GUS.

Główną pozycją wydatków gminy w podziale według rodzajów były wydatki bieżące, które stanowiły w 2010 r. 53,63% wydatków ogółem wobec 79,71% w roku 2007. Spośród wydatków bieżących najwięcej, bo 39,90% w roku 2010 wobec 39,18 % w roku 2008, przeznaczono na wynagrodzenia.

Wykres 14 Struktura wydatków gminy Starogard Gdański w latach 2007 – 2010 według źródeł [w zł]

35 000 000,00

30 000 000,00 28 848 563,42 25 209 592,79 25 000 000,00 23 807 932,01 24 942 923,50

20 000 000,00

15 000 000,00

10 000 000,00 5 768 035,71 6 060 882,46 7 803 355,63 5 000 000,00 0,00 0,00 2007 2008 2009 2010

wydatki bieżące ogółem wydatki majątkowe ogółem

Źródło: Opracowanie własne.

Udział wydatków majątkowych w wydatkach budżetowych gminy w latach 2007 - 2010 wynosił odpowiednio: 20,78%, 20,29%, 23,64% i 46,37%. Wyższy udział wydatków majątkowych w strukturze wydatków gminy Starogard Gdański jest efektem między innymi dostępu do środków pomocowych z Unii Europejskiej. Korzystanie z nich wymaga jednak posiadania w określonych rozmiarach własnych środków finansowych na realizację przedsięwzięcia inwestycyjnego.

91 Tabela 45 Wydatki gminy Starogard Gdański według sfer wydatkowania w latach 2008 – 2010 [w zł]

Wyszczególnienie 2008 rok 2009 rok 2010 rok

Wydatki budżetu gminy ogółem 29 868 814,47 33 012 948,42 53 791 486,92 (w złotych), w tym na:

gospodarkę mieszkaniową 677 527,83 1 135 587,18 1 571 916,71

administrację publiczną 3 672 343,02 4 075 914,77 4 136 780,62

oświatę i wychowanie 12 101 823,44 12 221 282,52 15 368 503,92

ochronę zdrowia 153 114,77 187 609,17 127 185,58 opiekę społeczną i pozostałe zadania 6 858 991,95 7 322 540,23 8 579 858,22 w zakresie polityki społecznej Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych, GUS.

W strukturze wydatków gminy największą część stanowią wydatki na finansowanie sfery edukacji i nauki. W 2008 r. wydatki na tę sferę wyniosły 12 101 823,44 zł (40,52% wydatków ogółem), w 2010 r. – 15 368 503,93 zł (28,57% wydatków gminy). Poważny udział w wydatkach budżetu gminy mają wydatki związane z ochroną zdrowia i pomocą społeczną. W 2008 r. w tej sferze wyniosły 7 012 106,72 zł, a w 2010 r. – 8 707 043,80 zł, stanowiąc kolejno 23,48% i 16,19% wydatków ogółem.

2.10.4 Działalność inwestycyjna

Realizacja konkretnych zadań inwestycyjnych przez gminę Starogard Gdański odbywa się na podstawie określenia projektów priorytetowych przy uwzględnieniu możliwości ich finansowania. Ważność inwestycji jest wymuszana przez oczekiwania społeczne, postęp cywilizacyjny, starzenie i zużywanie się istniejącej infrastruktury, konieczność poprawy bezpieczeństwa, zmieniające się uwarunkowania prawne, a także wizję i strategię rozwoju. W ostatnich latach największe nakłady przeznaczane są na sfery transportu i łączności, zaopatrzenia mieszkańców w wodę, oświaty i gospodarki komunalnej. Ograniczone środki w znacznym stopniu uniemożliwiają podejmowanie większych przedsięwzięć rozwojowych. W strukturze wydatków gminy Starogard Gdański środków finansowych przeznaczonych na wydatki majątkowe inwestycyjne w ogólnej kwocie wydatków w kolejnych latach przejawiał wyraźną tendencję rosnącą. Wraz ze zwiększającym się budżetem gminy rokrocznie zwiększają się też nakłady finansowe na wydatki majątkowe.

92 Wykres 15 Udział wydatków majątkowych inwestycyjnych w wydatkach ogółem [zł]

50,0%

46,4% 45,0%

40,0%

35,0%

30,0%

25,0% 23,6% 20,8% 20,3%

20,0%

15,0% 2007 2008 2009 2010

Źródło: Opracowanie własne.

Tabela 46 Wydatki majątkowe w roku 2010 według sfer [zł] Lp. Wydatki wg sfer 2010 1. Rolnictwo i łowiectwo 7 062 524,00 2. Transport i łączność 8 858 987,00 3. Turystyka 19 867,00 4. Gospodarka mieszkaniowa 1 363 721,00 5. Administracja publiczna 4 619,00 Bezpieczeństwo publiczne i ochrona 6. 358 489,00 przeciwpożarowa 7. Oświata i wychowanie 3 215 436,00 8. Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 2 651 089,00 9. Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 1 284 552,00 10. Kultura fizyczna i sport 123 640,00 Razem 24 942 924,00 Źródło: Sprawozdanie z wykonania budżetu gminy 2010.

W 2010 roku gmina Starogard Gdański poniosła wydatki majątkowe inwestycyjne w wysokości 24 942 924,00 zł na przedsięwzięcia inwestycyjne zrealizowane w 2010 r. oraz na kontynuację zadań rozpoczętych w latach poprzednich.

Wykres 16 Udział wydatków majątkowych w wydatkach ogółem w 2010 r. [zł]

5,15% 0,50% 10,63% 28,31%

12,89%

0,02% ,

1,44% 5,47% 0,08% 35,52%

Rolnictwo i łowiectwo Transport i łączność Turystyka Gospodarka mieszkaniowa Administracja publiczna Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa Oświata i wychowanie Gospodarka komunalna i ochrona środowiska Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego Kultura fizyczna i sport

Źródło: Opracowanie własne.

93

W strukturze wydatków budżetowych według sfer dominowały nakłady przeznaczone na zadania inwestycyjne w obszarze transportu i łączności. Stanowiły one 35,5% wydatków majątkowych. Wśród inwestycji istotnych dla układu komunikacyjnego gminy zalicza się m.in.: . budowę drogi gminnej nr 2130356 Jabłowo - Koteże stanowiącej obwodnicę dla miasta Starogard Gdański, . budowę drogi gminnej Kokoszkowy – Linowiec, . budowę drogi gminnej w Koteżach ul. Sokoła, Sikorki i Piaskowa, . budowę drogi gminnej - ulicy Południowej i Kwiatowej w Kokoszkowach. Ważną dziedziną w działalności inwestycyjnej gminy jest rolnictwo i łowiectwo, obejmująca infrastrukturę wodociągową i sanitacyjną wsi. Wydatki inwestycyjne w tej sferze w 2010 roku wynosiły 28,3% wydatków majątkowych gminy. Najwięcej środków przeznaczono na: . budowę kanalizacji sanitarnej Kolincz - Owidz – Barchnowy, . budowę kanalizacji sanitarnej w Dąbrówce gmina Starogard Gd. i Jabłówku , . rozbudowę sieci kanalizacji sanitarnej w m. Kokoszkowy, Żabno wraz z budową sieci wodociągowe w miejscowości Żabno. Wysoki udział wydatków poniesionych w sferze oświaty i wychowania (12,9% wydatków majątkowych) spowodowany jest przede wszystkim rewitalizacją zabytkowego budynku szkoły w Brzeźnie Wielkim, termomodernizacją obiektów szkolnych Brzeźno Wielkie – Rywałd – Jabłowo oraz budową sali gimnastycznej w Kokoszkowach.

W sferze gospodarki komunalnej i ochrony środowiska znaczne środki finansowe w 2010 r. przeznaczono na realizację następujących przedsięwzięć: . budowa kanalizacji w Szpęgawsku, . budowa wodociągu w Rywałdzie (Najmusy) i w Klonówce, . budowa wodociągu w Szpęgawsku, ul. Starogardzka, . budowa wodociągu w Janinie i Kokoszkowach ul. Podgórna i Podmiejska, . budowa stacji podnoszenia ciśnienia wody ze zbiornikiem retencyjnym w Barchnowach, . odbudowa rurociągu w Sucuminie. W sferze kultury i ochrony dziedzictwa narodowego największe wydatki majątkowe przeznaczono na rekonstrukcję grodziska średniowiecznego w miejscowości Owidz. Ściśle określone i ograniczone środki finansowe, jakimi rokrocznie dysponuje gmina Starogard Gdański, nie pozwalają na szybkie i ciągłe realizowanie najważniejszych zadań inwestycyjnych. Dlatego tak ważne stało się dofinansowanie zewnętrzne, przede wszystkim z funduszy UE, dzięki czemu możliwa stała się realizacja dużych inwestycji. Największą inwestycją dotowaną ze środków zewnętrznych jest rekonstrukcja grodziska średniowiecznego w miejscowości Owidz, realizowana przy współpracy z gminą miejską Starogard Gdański oraz Stowarzyszeniem Lokalna Grupa Działania „Chata Kociewia” w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013. Ze środków UE na ten projekt przekazane zostało 3 399 694,83 zł. Inne główne inwestycje, o podobnym źródle finansowania (Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego) to budowa kanalizacji sanitarnej w Dąbrówce gmina Starogard Gdański i Jabłówku gmina Bobowo, termomodernizacja budynków szkół w Rywałdzie, Brzeźnie Wielkim i Jabłowie, budowa sali sportowej i kompleksu boisk sportowych w Kokoszkowach.

94 W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko ze środków Funduszu Spójności gmina Starogard Gdański pozyskała dofinansowanie w wysokości 3 259 781,96 zł na budowę kanalizacji sanitarnej Kolincz – Owidz – Barchnowy. W ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich gmina pozyskała dofinansowanie na realizację następujących przedsięwzięć: budowa świetlicy wiejskiej w miejscowości Janowo, rewitalizacja zabytkowego budynku szkoły w Brzeźnie Wielkim, budowa sieci wodociągowej w miejscowości Żabno oraz rozbudowa sieć kanalizacji sanitarnej w miejscowościach Kokoszkowy i Żabno, budowa parkingu przy szkole w Jabłowie, budowa ścieżki rowerowej w miejscowościach Rokocin – Koteże, rekonstrukcja grodziska średniowiecznego w Owidzu (etap II – budowa amfiteatru i wieży schodkowej wraz z zapleczem sanitarnym), budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowościach Kolincz, Rywałd, Kokoszkowy oraz wodociągu w Kokoszkowach. Szczegółowy wykaz zadań inwestycyjnych zrealizowanych przez gminę Starogard Gdański w latach 1999 – 2011 oraz planowanych do realizacji w latach następnych znajduje się w Rozdziale 10. Projekty zrealizowane i przewidziane do realizacji przez gminę Starogard Gdański niniejszego opracowania.

95 3 ANALIZA BENCHMARKINGOWA - MIEJSCE GMINY WIEJSKIEJ STAROGARD GDAŃSKI WŚRÓD GMIN POWIATU STAROGARDZKIEGO

W celu przeprowadzenia analizy porównawczej i określenia miejsca gminy wiejskiej Starogard Gdański wśród gmin powiatu starogardzkiego dokonano budowy grupy odniesienia. Do analizy benchmarkingowej zakwalifikowano następujące gminy: Bobowo, Kaliska, Lubichowo, Osieczna, Osiek, Skarszewy, Skórcz, Smętowo Graniczne, Starogard Gdański, Zblewo. Są to gminy wiejskie oraz miejsko – wiejskie, z analizy wyłączono gminy miejskie Starogard Gdański, Czarna Woda i Skórcz. Zawężenia tego dokonano z uwagi na potrzebę przeprowadzenia badania w grupie gmin charakteryzującej się podobnym potencjałem rozwojowym, zarówno społecznym, jak i gospodarczym. Benchmarking przeprowadzono dla następujących obszarów: rozwój społeczny, rozwój gospodarczy, rozwój przestrzenny i rozwój turystyczny w oparciu o odpowiednie mierniki i wykorzystując zbiór danych statystycznych gromadzonych przez GUS. Przy analizie porównawczej posłużono się zmiennymi, określając jednocześnie ich typ: . stymulanty (wskaźniki pozytywne) – zmienne, których rosnąca wartość świadczy o wzroście poziomu badanego zjawiska, rosnącym wartościom tych wskaźników przyporządkowane są rosnące oceny, wartością najkorzystniejszą stymulanty jest wartość maksymalna, najmniej korzystną – wartość minimalna, . destymulanty – zmienne, których malejąca wartość świadczy o wzroście poziomu badanego zjawiska, rosnącym wartościom tych wskaźników przyporządkowane są malejące oceny, wartością najkorzystniejszą destymulanty jest wartość minimalna, najmniej korzystną – wartość maksymalna.

W celu dokonania analizy benchmarkingowej posłużono się wskaźnikiem standaryzowanym w taki sposób, aby możliwe stało się porównanie pozycji konkurencyjnej w różnych obszarach potencjału gminy wiejskiej Starogard Gdański. W tym celu posłużono się wzorem:

M M W GX GBmin 100 s M M GBmax GBmin , gdzie:

Ws – wartość wskaźnika standaryzowanego, MGX – wartość miernika w analizowanej gminie,

MGBmin – wartość miernika w gminie najsłabszej z grupy przyjętej do porównania,

MGBmax – wartość miernika w gminie najsilniejszej z grupy przyjętej do porównania. Niezależnie od tego w jakich jednostkach podawany jest miernik wyjściowy, wartość wskaźnika standaryzowanego może przybierać wartości z przedziału od 0 do 1. Im wartość W s bliższa 1, tym większy potencjał danej gminy w analizowanym obszarze względem benchmarku. Ponadto określono rozwój netto gminy, określany jako dystans pomiędzy procesami rozwojowymi w gminie wiejskiej Starogard Gdański oraz gminach przyjętych jako punkty odniesienia w ocenie. Uzyskanie wartości wskaźników rozwoju netto pozwoli na określenie kierunku oraz skali

96 zmian w gminie wiejskiej Starogard Gdański względem zmian w gminach traktowanych jako benchmark. Wskaźniki rozwoju gminy wiejskiej Starogard Gdański oraz gmin traktowanych jako benchmark wyliczone zostały na podstawie wartości mierników w różnych okresach (rok 2005 i rok 2009).

Wzór na wartość wskaźnika rozwoju przyjmuje następującą postać:

W W Si n 100 % GXRN W Si , gdzie:

WGXRN – wartość wskaźnika rozwoju netto gminy,

WSi – wskaźnik standaryzowany dla roku 2005 (i = 2005 r.)

WSi+n – wskaźnik standaryzowany dla roku 2009 (n= 4 lata, i+n = 2009 r.).

Jeśli WGXRN>100%, to gmina rozwija się szybciej niż konkurencyjne. Jeżeli natomiast WGXRN<100%, to mówi się o rozwoju wolniejszym.

W wyniku przeprowadzonej analizy uzyskano ocenę bieżącego potencjału rozwojowego poprzez określenie pozycji konkurencyjnej gminy wiejskiej Starogard Gdański względem przyjętych benchmarków.

Miernik rozwoju społecznego

Pomiar rozwoju społecznego dotyczy ochrony zdrowia, edukacji i wychowania, kultury i sztuki, a także warunków życia w gminie i demografii. W efekcie miernik ma za zadanie wskazać relatywny, tj. ograniczony odniesieniem do porównywanych gmin, poziom zapewnienia warunków dla zaspokajania potrzeb społecznych mieszkańców poszczególnych gmin, a także obecny poziom rozwoju społecznego samych mieszkańców, mierzony ich aktywnością w poszczególnych obszarach.

Tabela 47 Zmienne składowe miernika rozwoju społecznego

Nr Nazwa zmiennej diagnostycznej X1 Przyrost naturalny na 1 000 osób X2 Saldo migracji na 1 000 osób X3 Wskaźnik obciążenia ekonomicznego ludności X4 Liczba oddziałów przedszkolnych ogółem na 10 tys. mieszkańców X5 Uczniowie przypadający na 1 komputer w szkołach podstawowych X6 Wypożyczenie księgozbioru na 1 czytelnika X7 Wskaźnik zatrudnienia ogółem X8 Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym X9 Liczba zakładów opieki zdrowotnej na 1 000 mieszkańców

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Dla przeprowadzenia oszacowania miernika rozwoju społecznego posłużono się dziewięcioma wskaźnikami. W zakresie ochrony zdrowia skorzystano ze wskaźnika liczby zakładów opieki zdrowotnej na 1000 mieszkańców. Edukacja i wychowanie reprezentowane są poprzez liczbę

97 oddziałów przedszkolnych na 10 tys. mieszkańców oraz liczbę uczniów przypadającą na komputer w pracowni informatycznej w szkole podstawowej oraz liczbę studentów na 1 000 mieszkańców.

Wskaźniki udziału bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym, zatrudnienia ogółem oraz średniego wypożyczenia księgozbioru na czytelnika obrazują poziom rozwoju gmin i ich mieszkańców w obszarze kultury i jakości życia. Zagadnienia demograficzne odzwierciedlone są w mierniku rozwoju społecznego poprzez wskaźnik migracji, przyrostu naturalnego oraz obciążenia ekonomicznego.

W poniższych tabelach zaprezentowano wartości wybranych do analizy benchmarkingowej w sferze społecznej zmiennych dla poszczególnych gmin dla roku 2005 i 2009.

Tabela 48 Zmienne składowe miernika rozwoju społecznego – wartości w roku 2005 dla gmin porównywanych Smętow Stym.[s Starogar N Bobow Kalisk Lubichow Osieczn Osie Skarszew Skórc o Zblew Rok Miara ]/ d r o a o a k y z Graniczn o Dest/[d] Gdański e X 200 1 5 - s 11,2 4,50 5,00 5,70 -7,30 5,50 4,50 4,30 6,90 3,80 X 200 - 2 5 % s -9,2 4,30 -3,60 5,00 12,00 0,40 0,40 -4,00 18,40 -1,80 X 200 3 5 osoba d 60,9 65,80 66,70 71,00 65,3 60,60 62,20 59,50 60,30 62,80 X 200 4 5 ilość s 3,5 1,90 1,80 7,20 0,00 -1,40 0,00 1,90 1,50 1,90 X 200 5 5 ilość s 10,68 47,10 23,22 13,00 12,57 39,25 19,44 37,54 18,09 28,82 X 200 wolume 6 5 n s 13,8 18,00 46,90 11,0 18,6 23,1 30,0 27,00 28,40 16,60 X 200 7 5 wsk. s 5 9,50 6,50 13,00 4,80 16,50 8,30 8,80 16,80 10,30 X 200 8 5 % d 22,9 19,2 18,9 23,6 15,9 17,1 18,4 15,3 15,1 18,5 X 200 9 5 ilość s 0,4 0,2 0,2 0,4 0,4 0,1 0 0,2 0,1 0,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Tabela 49 Zmienne składowe miernika rozwoju społecznego – wartości w roku 2009 dla gmin porównywanych Stym.[s]/ Smętowo Starogard Nr Rok Miara Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek Skarszewy Skórcz Zblewo Dest/[d] Graniczne Gdański

X1 2005 - s 1 3,4 5,3 -3,2 -2,8 6,4 3,9 3,9 7,5 4,5 X2 2005 % s 9,7 3,5 9,1 2,4 2 0,9 -5,5 -1,5 13,2 0,1 X3 2005 osoba d 57,7 59,1 60,8 63,7 58,3 55,6 57,2 53,40 53,2 55,4 X4 2005 ilość s 3,3 1,9 1,7 7,1 0 -2,8 0 1,9 1,4 4,5 X5 2005 ilość s 13,27 34,82 16,29 6,71 8,17 14,17 9,03 8,22 6,3 11 X6 2005 wolumen s 14 16 33 12,0 17,0 28,0 24,0 38,00 29 19 X7 2005 wsk. s 5,1 8,7 5,8 11,9 5,4 22,5 7,3 7,4 19,3 13,7

X8 2005 % d 13 13,2 10,6 14,7 10,5 10,8 12,7 12,9 9,6 11,8

X9 2005 ilość s 0,30 0,40 0,20 0,40 0,40 0,20 0,00 0,40 0,10 0,30 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Po kalkulacji wartości znormalizowanych poszczególnych zmiennych w grupie zmiennych dla porównywanych gmin, poszczególne wartości w przedziale od 0 do 1 charakteryzują miejsce wartości opisywanego zjawiska w przedziale ograniczonym najniższą i najwyższą wartością wśród analizowanej grupy. Poniższe tabele prezentują wartość standaryzowaną wskaźnika potencjału konkurencyjnego

[WS] w rozbiciu na poszczególne lata badawcze:

Tabela 50 Wartość standaryzowana wskaźnika potencjału konkurencyjnego [WS] – rok 2005

Nr Rok Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek Skarszewy Skórcz Smętowo Starogard Zblewo Graniczne Gdański

98 Nr Rok Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek Skarszewy Skórcz Smętowo Starogard Zblewo Graniczne Gdański

X1 2005 1,000 0,638 0,665 0,703 0,000 0,692 0,638 0,627 0,768 0,600

X2 2005 0,092 0,536 0,276 0,559 0,000 0,408 0,408 0,263 1,000 0,336

X3 2005 0,122 0,548 0,626 1,000 0,504 0,096 0,235 0,000 0,070 0,287

X4 2005 0,570 0,384 0,372 1,000 0,163 0,000 0,163 0,384 0,337 0,384

X5 2005 0,000 1,000 0,344 0,064 0,052 0,784 0,241 0,738 0,203 0,498

X6 2005 0,078 0,195 1,000 0,000 0,212 0,337 0,529 0,446 0,485 0,156

X7 2005 0,017 0,392 0,142 0,683 0,000 0,975 0,292 0,333 1,000 0,458

X8 2005 0,918 0,482 0,447 1,000 0,094 0,235 0,388 0,024 0,000 0,400

X9 2005 1,000 0,500 0,500 1,000 1,000 0,250 0,000 0,500 0,250 0,750 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Tabela 51 Wartość standaryzowana wskaźnika potencjału konkurencyjnego [WS] – rok 2009

Nr Rok Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek Skarszewy Skórcz Smętowo Starogard Zblewo Graniczne Gdański

X1 2009 0,393 0,617 0,794 0,000 0,037 0,897 0,664 0,664 1,000 0,720

X2 2009 0,813 0,481 0,781 0,422 0,401 0,342 0,000 0,214 1,000 0,299

X3 2009 0,417 0,553 0,718 1,000 0,476 0,214 0,369 0,000 0,000 0,194

X4 2009 0,616 0,475 0,455 1,000 0,283 0,000 0,283 0,475 0,424 0,737

X5 2009 0,244 1,000 0,350 0,014 0,066 0,276 0,096 0,067 0,000 0,165

X6 2009 0,077 0,154 0,808 0,000 0,192 0,615 0,462 1,000 0,654 0,269

X7 2009 0,000 0,207 0,040 0,391 0,017 1,000 0,126 0,132 0,816 0,494

X8 2009 0,667 0,706 0,196 1,000 0,176 0,235 0,608 0,647 0,000 0,431

X9 2009 0,750 1,000 0,500 1,000 1,000 0,500 0,000 1,000 0,250 0,750 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Na podstawie wybranych zmiennych i przyjętej metodologii oszacowano poszczególne mierniki rozwoju społecznego dla poszczególnych gmin, których wartości zaprezentowano poniżej.

Tabela 52 Wartość wskaźnika rozwoju netto gminy liczonego na podstawie wskaźników standaryzowanych [WGXRN] Starogard Nr Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek Skarszewy Skórcz Smętowo Graniczne Gdański Zblewo

X1 39% 97% 119% 0% 0% 130% 104% 106% 0% 120%

X2 883% 90% 283% 76% 0% 84% 0% 0% 100% 89%

X3 343% 101% 115% 100% 94% 223% 157% 0% 0% 68%

X4 108% 124% 122% 100% 174% 0% 174% 124% 126% 192%

X5 0% 100% 102% 23% 0% 35% 40% 0% 0% 33%

X6 99% 79% 81% 0% 91% 183% 87% 224% 135% 173%

X7 0% 53% 28% 57% 0% 103% 43% 40% 82% 108%

X8 73% 146% 44% 100% 188% 100% 157% 0% 0% 0%

X9 75% 200% 100% 100% 100% 200% 0% 200% 100% 100% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

99 Obliczone mierniki rozwoju społecznego analizowanych gmin pozwalają na stworzenie relatywnego rankingu ich rozwoju w analizowanej sferze.

Tabela 53 Wartość wskaźnika rozwoju społecznego gminy Lp. Gmina Miernik rozwoju społecznego

1 Bobowo 180% 2 Kaliska 110% 3 Lubichowo 110% 4 Osieczna 62% 5 Osiek 72% 6 Skarszewy 117% 7 Skórcz 85% 8 Smętowo Graniczne 77% 9 Starogard Gdański 60% 10 Zblewo 98% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Na podstawie przyjętych założeń syntetyczny miernik rozwoju społecznego pokazuje dość niekorzystną sytuację w gminie i sytuuje gminę wiejską Starogard Gdański na ostatniej pozycji wśród 10 analizowanych gmin z wynikiem na poziomie 60%. Jest to wynik najsłabszy jednakże zbliżony do wyniku, jaki osiągnęła gmina Osieczna, czyli 62%. Pozycję najwyższą w rozwoju społecznym uzyskała gmina Bobowo z wynikiem 180%.

Wykres 17 Miernik rozwoju społecznego dla analizowanych gmin

Zblew o

Starogard Gdański

Smętow o Graniczne

Skórcz

Skarszew y

Osiek

Osieczna

Lubichow o

Kaliska

Bobow o

0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% 140% 160% 180%

Źródło: Opracowanie własne.

Miernik rozwoju gospodarczego

Pomiar rozwoju gospodarczego dotyczy obszarów struktury branżowej gospodarki, działalności inwestycyjnej oraz potencjału strategicznego gminy w obszarze polityki budżetowej gminy. W efekcie miernik ma za zadanie wskazać relatywny, tj. ograniczony odniesieniem do porównywanych

100 gmin, poziom rozwoju gospodarczego oraz atrakcyjności inwestycyjnej mierzonej czynnikami konkurencji lokalnej, która może przyczynić się do rozwoju w latach następnych.

Tabela 54 Zmienne składowe miernika rozwoju gospodarczego Nr Nazwa zmiennej diagnostycznej X1 Liczba podmiotów gospodarczych ogółem X2 Poziom przedsiębiorczości w gminie X3 Dochody budżetu gminy ogółem X4 Dochody własne JST na mieszkańca X5 Wydatki JST majątkowe inwestycyjne X6 Wydatki majątkowe na 1 mieszkańca Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Struktura branżowa gospodarki zobrazowana została poprzez wskaźnik liczby podmiotów gospodarki narodowej oraz poziom przedsiębiorczości, określający liczbę zarejestrowanych podmiotów gospodarczych względem liczby mieszkańców. Potencjał strategiczny i inwestycyjny jednostki samorządu terytorialnego w sferze polityki budżetowej określają mierniki dochodu budżetu gminy, dochodu własnego JST na mieszkańca, a także wydatki JST majątkowe inwestycyjne oraz wydatki majątkowe na 1 mieszkańca. W poniższych tabelach zaprezentowano wartości wybranych do analizy benchmarkingowej w sferze gospodarczej zmiennych dla poszczególnych gmin dla roku 2005 i 2009.

Tabela 55 Zmienne składowe miernika rozwoju gospodarczego – wartości w roku 2005 dla gmin porównywanych

Nr Rok Miara Stym.[s]/Dest/[d Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek

X1 2005 jedn.gosp. s 158 336 329 137 182 X2 2005 jedn.gosp. s 557 654 586 493 756 X3 2005 zł s 5 280 862,0 11 254 784,0 11 293 539,0 6 289 181,0 4 153 761,0 X4 2005 zł s 462,7 587,9 670,0 521,1 629,4 X5 2005 zł s 1 328 524,0 3 753 650,0 810 525,0 1 208 678,0 81 503,0 X6 2005 zł s 468,3 730,3 144,5 434,6 33,8

Smętowo Starogard Nr Rok Miara Stym.[s]/Dest/[d Skórcz Zblewo Graniczne Gdański X1 2005 jedn.gosp. s 174 229 737 737 X2 2005 jedn.gosp. s 381 434 543 686 X3 2005 zł s 10 309 269,0 9 604 222,0 24 661 118,0 20 190 145,0 X4 2005 zł s 458,6 539,5 700,9 486,4 X5 2005 zł s 2 748 216,0 749 904,0 6 184 161,0 8 012 915,0 X6 2005 zł s 602,0 142,0 455,6 745,6 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Tabela 56 Zmienne składowe miernika rozwoju gospodarczego – wartości w roku 2009 dla gmin porównywanych

Nr Rok Miara Stym.[s]/Dest/[d] Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek

X1 2009 jedn.gosp. s 177 386 377 146 199 X2 2009 jedn.gosp. s 592 744 647 516 793 X3 2009 zł s 7 137 670,7 13 334 548,1 16 466 185,9 8 286 669,1 5 736 859,9 X4 2009 zł s 586,1 743,2 898,3 882,5 852,0 X5 2009 zł s 131 793,88 738 857,6 1 298 636,0 1 769 189,3 601 666,0 X6 2009 zł s 44,0 142,4 222,8 625,6 239,6

101 Smętowo Starogard Nr Rok Miara Stym.[s]/Dest/[d] Skarszewy Skórcz Zblewo Graniczne Gdański

X1 2009 jedn.gosp. s 926 198 270 1 115 850 X2 2009 jedn.gosp. s 644 439 516 769 767 X3 2009 zł s 33 895 964,7 11 227 446,0 13 663 654,1 33 821 908,4 29 159 347,9 X4 2009 zł s 858,0 662,6 840,7 1 100,3 673,3 X5 2009 zł s 3 900 402,0 1 257 991,0 2 793 430,7 7 803 355,6 4 251 147,3 X6 2009 zł s 271,3 279,2 534,1 538,1 383,6 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Po kalkulacji wartości znormalizowanych poszczególnych zmiennych w grupie zmiennych dla porównywanych gmin, poszczególne wartości w przedziale od 0 do 1 charakteryzują miejsce wartości opisywanego zjawiska w przedziale ograniczonym najniższą i najwyższą wartością wśród analizowanej grupy.

Poniższe tabele prezentują wartość standaryzowaną wskaźnika potencjału konkurencyjnego

[WS] w rozbiciu na poszczególne lata badawcze.

Tabela 57 Wartość standaryzowana wskaźnika potencjału konkurencyjnego [WS] – rok 2005 Smętowo Starogard Nr Rok Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek Skarszewy Skórcz Zblewo Graniczne Gdański X1 2005 0,035 0,331 0,319 0,000 0,075 1,000 0,061 0,153 0,997 0,997 X2 2005 0,469 0,728 0,547 0,299 1,000 0,392 0,000 0,141 0,432 0,813 X3 2005 0,055 0,346 0,348 0,104 0,000 0,999 0,300 0,266 1,000 0,782 X4 2005 0,017 0,534 0,873 0,258 0,705 0,524 0,000 0,334 1,000 0,115 X5 2005 0,157 0,463 0,092 0,142 0,000 0,390 0,336 0,084 0,769 1,000 X6 2005 0,610 0,978 0,155 0,563 0,000 0,272 0,798 0,152 0,593 1,000 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Tabela 58 Wartość standaryzowana wskaźnika potencjału konkurencyjnego [WS] – rok 2009 Smętowo Starogard Nr Rok Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek Skarszewy Skórcz Zblewo Graniczne Gdański

X1 2009 0,032 0,248 0,238 0,000 0,055 0,805 0,054 0,128 1,000 0,727 X2 2009 0,432 0,862 0,588 0,218 1,000 0,579 0,000 0,218 0,932 0,927 X3 2009 0,050 0,270 0,381 0,091 0,000 1,000 0,195 0,282 0,997 0,832 X4 2009 0,000 0,306 0,607 0,576 0,517 0,529 0,149 0,495 1,000 0,170 X5 2009 0,000 0,079 0,152 0,213 0,061 0,491 0,147 0,347 1,000 0,537 X6 2009 0,000 0,169 0,307 1,000 0,336 0,391 0,404 0,843 0,850 0,584 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Na podstawie wybranych zmiennych i przyjętej metodologii dokonano oszacowania poszczególnych mierników rozwoju gospodarczego dla poszczególnych gmin, których wartości zaprezentowano poniżej.

Tabela 59 Wartość wskaźnika rozwoju netto gminy liczonego na podstawie wskaźników standaryzowanych [WGXRN] Smętowo Starogard Nr Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek Skarszewy Skórcz Zblewo Graniczne Gdański

X1 92% 75% 75% 0% 73% 80% 87% 84% 100% 73%

X2 92% 118% 107% 73% 100% 148% 0% 154% 216% 114% X3 91% 78% 109% 87% 0% 100% 65% 106% 100% 106% X4 0% 57% 70% 223% 73% 101% 0% 148% 100% 148% X5 0% 17% 165% 150% 0% 126% 44% 412% 130% 54% X6 0% 17% 198% 178% 0% 144% 51% 555% 143% 58% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

102 Obliczone mierniki rozwoju gospodarczego analizowanych gmin pozwalają na stworzenie relatywnego rankingu ich rozwoju w analizowanej sferze.

Tabela 60 Wartość wskaźnika rozwoju gospodarczego gminy Lp. Gmina Miernik rozwoju gospodarczego

1 Bobowo 46% 2 Kaliska 60% 3 Lubichowo 121% 4 Osieczna 118% 5 Osiek 41% 6 Skarszewy 117% 7 Skórcz 41% 8 Smętowo Graniczne 243% 9 Starogard Gdański 132% 10 Zblewo 92% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Na podstawie przyjętych założeń syntetyczny miernik rozwoju gospodarczego sytuuje gminę wiejską Starogard Gdański na drugiej pozycji z wynikiem na poziomie 132% jako gminę rozwijającą się szybciej niż pozostałe osiem gmin. Najwyższy wskaźnik rozwoju gospodarczego uzyskała gmina Smętowo Graniczne kształtujący się na poziomie 243%. Gminami odstającymi gospodarczo od pozostałych są Skórcz i Osiek z wynikiem 41%.

Wykres 18 Miernik rozwoju gospodarczego dla analizowanych gmin

Zblewo

Starogard Gdański

Smętowo Graniczne

Skórcz

Skarszewy

Osiek

Osieczna

Lubichowo

Kaliska

Bobowo

0% 50% 100% 150% 200% 250%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Miernik rozwoju przestrzennego

Analiza obszarów rozwoju przestrzennego została oparta o zasoby mieszkaniowe i infrastrukturę techniczną. Celem badania tej sfery jest porównanie gmin w aspekcie rozwoju przestrzennego, wyrażającego techniczne warunki zamieszkiwania.

103 Tabela 61 Zmienne składowe miernika rozwoju przestrzennego Nr Nazwa zmiennej diagnostycznej X1 Korzystający z instalacji w % ogółu ludności - wodociągi X2 Korzystający z instalacji w % ogółu ludności - kanalizacja X3 Korzystający z instalacji w % ogółu ludności - gaz X4 Powierzchnia użytkowa mieszkań na 1 mieszkańca Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

W zakresie dostępu do infrastruktury technicznej uwzględniono odsetki osób korzystających z sieci wodnej, kanalizacyjnej i gazowej. Wśród proponowanych zmiennych diagnostycznych zastosowano także powierzchnię użytkową mieszkań przypadającą na 1 mieszkańca celem rozszerzenia analizy dotyczącej warunków zamieszkania. W poniższych tabelach zaprezentowano wartości wybranych do analizy benchmarkingowej w sferze gospodarczej zmiennych dla poszczególnych gmin dla roku 2005 i 2009.

Tabela 62 Zmienne składowe miernika rozwoju przestrzennego – wartości w roku 2005 dla gmin porównywanych

Stym.[s] Smętowo Starogard Nr Rok Miara Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek Skarszewy Skórcz Zblewo /Dest/[d] Graniczne Gdański

X1 2005 % s 68,3 86,5 59,4 84,2 26,9 84,0 88,1 80,2 70,5 94,7 X2 2005 % s 0,0 19,9 25,9 0,0 0,0 46,4 11,5 23,1 15,7 29,0 X3 2005 % s 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 7,8 0,0 X4 2005 m2 s 21,2 23,4 26,4 23,4 31,9 20,7 22,2 22,2 24,4 22,4 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Tabela 63 Zmienne składowe miernika rozwoju przestrzennego – wartości w roku 2009 dla gmin porównywanych Stym.[s]/ Smętowo Starogard Nr Rok Miara Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek Skarszewy Skórcz Zblewo Dest/[d] Graniczne Gdański

X1 2009 % s 68,6 87,4 60,7 84,4 27,6 86,5 88,3 82,6 71,6 94,8 X2 2009 % s 0,0 34,0 26,8 0,0 25,1 45,7 12,2 27,3 25,9 38,9 X3 2009 % s 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 10,2 0,0 X4 2009 m2 s 21,2 24,4 27,5 24,0 32,8 21,4 22,9 22,7 26,0 23,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Po kalkulacji wartości znormalizowanych poszczególnych zmiennych w grupie zmiennych dla porównywanych gmin, poszczególne wartości w przedziale od 0 do 1 charakteryzują miejsce wartości opisywanego zjawiska w przedziale ograniczonym najniższą i najwyższą wartością wśród analizowanej grupy. Poniższe tabele prezentują wartość standaryzowaną wskaźnika potencjału konkurencyjnego

[WS] w rozbiciu na poszczególne lata badawcze.

Tabela 64 Wartość standaryzowana wskaźnika potencjału konkurencyjnego [WS] – rok 2005 Smętowo Starogard Nr Rok Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek Skarszewy Skórcz Zblewo Graniczne Gdański X1 2005 0,611 0,879 0,479 0,845 0,000 0,842 0,903 0,786 0,643 1,000 X2 2005 0,000 0,429 0,558 0,000 0,000 1,000 0,248 0,498 0,338 0,625 X3 2005 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,013 0,000 0,000 1,000 0,000 X4 2005 0,000 0,206 0,486 0,206 1,000 -0,047 0,093 0,093 0,299 0,112 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

104 Tabela 65 Wartość standaryzowana wskaźnika potencjału konkurencyjnego [WS] – rok 2009 Smętowo Starogard Nr Rok Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek Skarszewy Skórcz Zblewo Graniczne Gdański X1 2009 0,610 0,890 0,493 0,845 0,000 0,876 0,903 0,818 0,655 1,000 X2 2009 0,000 0,744 0,586 0,000 0,549 1,000 0,267 0,597 0,567 0,851 X3 2009 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,010 0,000 0,000 1,000 0,000 X4 2009 0,000 0,276 0,543 0,241 1,000 0,017 0,147 0,129 0,414 0,155 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Na podstawie wybranych zmiennych i przyjętej metodologii dokonano oszacowania poszczególnych mierników rozwoju przestrzennego dla poszczególnych gmin, których wartości zaprezentowano poniżej.

Tabela 66 Wartość wskaźnika rozwoju netto gminy liczonego na podstawie wskaźników standaryzowanych [WGXRN] Smętowo Starogard Nr Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek Skarszewy Skórcz Zblewo Graniczne Gdański X1 100% 101% 103% 100% 0% 104% 100% 104% 102% 100% X2 0% 173% 105% 0% 0% 100% 108% 120% 167% 136% X3 0% 0% 0% 0% 0% 76% 0% 0% 0% 0% X4 0% 134% 112% 117% 100% -37% 157% 0% 138% 0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Obliczone mierniki rozwoju przestrzennego analizowanych gmin pozwalają na stworzenie relatywnego rankingu ich rozwoju w analizowanej sferze.

Tabela 67 Wartość wskaźnika rozwoju przestrzennego gminy Lp. Gmina Miernik rozwoju przestrzennego

1 Bobowo 20% 2 Kaliska 82% 3 Lubichowo 64% 4 Osieczna 43% 5 Osiek 20% 6 Skarszewy 49% 7 Skórcz 73% 8 Smętowo Graniczne 45% 9 Starogard Gdański 82% 10 Zblewo 47% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Na podstawie przyjętych założeń syntetyczny miernik rozwoju przestrzennego sytuuje gminę wiejską Starogard Gdański na pierwszej pozycji wśród 10 analizowanych gmin z wynikiem na poziomie 82%. Wartość ta wskazuje na wysoki poziom rozwoju gminy wiejskiej Starogard Gdański w sferze przestrzennej. Najniższy wskaźnik osiągnęły gminy Osiek i Bobowo z wynikiem 20%.

105 Wykres 19 Miernik rozwoju przestrzennego dla analizowanych gmin

Zblewo

Starogard Gdański

Smętowo Graniczne

Skórcz

Skarszewy

Osiek

Osieczna

Lubichowo

Kaliska

Bobowo

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Miernik rozwoju turystycznego

Objęte analizą obszary rozwoju turystycznego to baza noclegowa, wyrażona liczbą obiektów i miejsc noclegowych oraz udzielonych noclegów. W efekcie miernik ma za zadanie wskazać relatywny, tj. ograniczony odniesieniem do porównywanych gmin, poziom rozwoju turystycznego, wyrażający stopień zagospodarowania turystycznego.

Tabela 68 Zmienne składowe miernika rozwoju turystycznego Nr Nazwa zmiennej diagnostycznej X1 Liczba obiektów turystycznych X2 Liczba miejsc noclegowych ogółem X3 Liczba osób korzystających z noclegów ogółem X4 Liczba udzielonych noclegów ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

W poniższych tabelach zaprezentowano wartości wybranych do analizy benchmarkingowej w sferze turystycznej zmiennych dla poszczególnych gmin dla roku 2005 i 2009.

Tabela 69 Zmienne składowe miernika rozwoju turystycznego – wartości w roku 2005 dla gmin porównywanych

Stym.[s] Smętowo Starogard Nr Rok Miara Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek Skarszewy Skórcz Zblewo /Dest/[d] Graniczne Gdański

X1 2005 ob. s 0 0 6 0 0 4 0 0 2 2 X2 2005 msc s 0 0 370 0 0 263 0 0 107 160 X3 2005 osoba s 0 0 4 704 0 0 3 054 0 0 601 1 167 X4 2005 - s 0 0 18 797 0 0 11 905 0 0 996 5 712 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

106 Tabela 70 Zmienne składowe miernika rozwoju turystycznego – wartości w roku 2009 dla gmin porównywanych

Stym.[s] Smętowo Starogard Nr Rok Miara Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek Skarszewy Skórcz Zblewo /Dest/[d] Graniczne Gdański

X1 2009 ob. s 0 0 4 0 0 4 0 0 2 4 X2 2009 msc s 0 0 292 0 0 258 0 0 126 291 X3 2009 osoba s 0 0 4 838 0 0 2 146 0 0 180 2 536 X4 2009 - s 0 0 18 395 0 0 9 825 0 0 2 626 9 037 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Po kalkulacji wartości znormalizowanych poszczególnych zmiennych w grupie zmiennych dla porównywanych gmin, poszczególne wartości w przedziale od 0 do 1 charakteryzują miejsce wartości opisywanego zjawiska w przedziale ograniczonym najniższą i najwyższą wartością wśród analizowanej grupy. Poniższe tabele prezentują wartość standaryzowaną wskaźnika potencjału konkurencyjnego

[WS] w rozbiciu na poszczególne lata badawcze.

Tabela 71 Wartość standaryzowana wskaźnika potencjału konkurencyjnego [WS] – rok 2005 Smętowo Starogard Nr Rok Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek Skarszewy Skórcz Zblewo Graniczne Gdański X1 2005 0,00 0,00 1,00 0,00 0,00 0,67 0,00 0,00 0,33 0,33 X2 2005 0,00 0,00 1,00 0,00 0,00 0,71 0,00 0,00 0,29 0,43 X3 2005 0,00 0,00 1,00 0,00 0,00 0,65 0,00 0,00 0,13 0,25 X4 2005 0,00 0,00 1,00 0,00 0,00 0,63 0,00 0,00 0,05 0,30 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Tabela 72 Wartość standaryzowana wskaźnika potencjału konkurencyjnego [WS] – rok 2009

Smętowo Starogard Nr Rok Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek Skarszewy Skórcz Zblewo Graniczne Gdański

X1 2009 0,00 0,00 1,00 0,00 0,00 1,00 0,00 0,00 0,50 1,00 X2 2009 0,00 0,00 1,00 0,00 0,00 0,88 0,00 0,00 0,43 1,00 X3 2009 0,00 0,00 1,00 0,00 0,00 0,44 0,00 0,00 0,04 0,52 X4 2009 0,00 0,00 1,00 0,00 0,00 0,53 0,00 0,00 0,14 0,49 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Na podstawie wybranych zmiennych i przyjętej metodologii dokonano oszacowania poszczególnych mierników rozwoju turystycznego dla poszczególnych gmin, których wartości zaprezentowano poniżej.

Tabela 73 Wartość wskaźnika rozwoju netto gminy liczonego na podstawie wskaźników standaryzowanych [WGXRN] Smętowo Starogard Nr Bobowo Kaliska Lubichowo Osieczna Osiek Skarszewy Skórcz Zblewo Graniczne Gdański X1 0% 0% 100% 0% 0% 150% 0% 0% 150% 300% X2 0% 0% 100% 0% 0% 124% 0% 0% 149% 230% X3 0% 0% 100% 0% 0% 68% 0% 0% 29% 211% X4 0% 0% 100% 0% 0% 84% 0% 0% 269% 162% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Obliczone mierniki rozwoju turystycznego analizowanych gmin pozwalają na stworzenie relatywnego rankingu ich rozwoju w analizowanej sferze.

107 Tabela 74 Wartość wskaźnika rozwoju turystycznego gminy Lp. Gmina Miernik rozwoju turystycznego

1 Bobowo 0% 2 Kaliska 0% 3 Lubichowo 100% 4 Osieczna 0% 5 Osiek 0% 6 Skarszewy 107% 7 Skórcz 0% 8 Smętowo Graniczne 0% 9 Starogard Gdański 149% 10 Zblewo 226% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Na podstawie przyjętych założeń syntetyczny miernik rozwoju turystycznego sytuuje gminę wiejską Starogard Gdański na drugiej pozycji wśród analizowanych gmin z wynikiem na poziomie 149%. Poziom rozwoju turystycznego przekraczający 100 % klasyfikuje gminę jako rozwijającą się w sferze turystycznej szybciej niż gminy przyjęte jako benchmarki. Najwyższy rozwój turystyczny w badaniu osiągnęła uzyskując wynik 226%. Ponadto badanie to pokazało, iż o poziomie rozwoju turystycznego w powiecie starogardzkim można mówić tylko w przypadku czterech z dziesięciu badanych gmin, gdyż w pozostałych gminach wskaźniki utrzymywały się na poziomie 0%.

Wykres 20 Miernik rozwoju turystycznego dla analizowanych gmin

Zblew o

Starogard Gdański

Smętow o Graniczne

Skórcz

Skarszew y

Osiek

Osieczna

Lubichow o

Kaliska

Bobow o

0% 50% 100% 150% 200% 250%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

108 Wskaźnik syntetyczny

W celu uzyskania maksymalnie syntetycznego wskazania rozwoju społeczno - gospodarczego gminy wiejskiej Starogard Gdański i gmin wskazanych jako benchmarki dokonano oszacowania mierników syntetycznych wykorzystujących zmienne i wskaźniki ze wszystkich sfer, tj. społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Analizy dokonano w oparciu o 23 zmienne dobrane do mierników syntetycznych rozwoju społecznego, gospodarczego, przestrzennego i turystycznego. Wyniki syntetycznej analizy benchmarkingowej zaprezentowano poniżej:

Tabela 75 Wartość syntetycznego rozwoju (społeczno – gospodarczego) gmin w oparciu o 23 zmienne Miernik Miernik Miernik Miernik Wskaźnik Gmina rozwoju rozwoju rozwoju rozwoju syntetycznego społecznego gospodarczego przestrzennego turystycznego rozwoju Bobowo 180% 46% 20% 0% 61% Kaliska 110% 60% 82% 0% 63% Lubichowo 110% 121% 64% 100% 99% Osieczna 62% 118% 43% 0% 56% Osiek 72% 41% 20% 0% 33% Skarszewy 117% 117% 49% 107% 97% Skórcz 85% 41% 73% 0% 50% Smętowo Graniczne 77% 243% 45% 0% 91% Starogard Gdański 60% 132% 82% 149% 106% Zblewo 98% 92% 47% 226% 116% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Wykres 21 Miernik rozwoju analizowanych gmin

Zblew o

Starogard Gdański

Smętow o Graniczne

Skórcz

Skarszew y

Osiek

Osieczna

Lubichow o

Kaliska

Bobow o

0% 20% 40% 60% 80% 100% 120%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. W przypadku syntetycznego miernika rozwoju, tj. obejmującego sfery społeczną, gospodarczą przestrzenną i turystyczną gmina wiejska Starogard Gdański uzyskała drugi pod względem wysokości wskaźnik (na poziomie 106%), sytuując się zaraz za gminą Zblewo, która uzyskała 116%. Osiągnięcie

109 wskaźnika rozwoju powyżej 100%, oznacza szybszy rozwój społeczno – gospodarczy gminy wiejskiej Starogard Gdański w odniesieniu do gmin przyjętych do analizy. Wśród badanych jednostek wszystkie pozostałe gminy osiągnęły wskaźnik poniżej 100%, natomiast najniższy wynik osiągnęła gmina Osiek na poziomie około 33%.

110 4 ANKIETY POGLĄDOWE

Szczegółowa analiza przeprowadzonych konsultacji społecznych za pomocą ankietyzacji została zaprezentowana w Raporcie z przeprowadzonej ankiety do Strategii Rozwoju Gminy Wiejskiej Starogard Gdański na lata 2012-2022.

Na potrzeby Strategii Rozwoju Gminy Wiejskiej Starogard Gdański na lata 2012 – 2022 opracowano ankietę, skierowaną do liderów opinii publicznej, przedsiębiorców, mieszkańców oraz wszystkich zainteresowanych rozwojem gminy Starogard Gdański. Celem ankiety było pozyskanie szczegółowych danych na temat obszaru gminy Starogard Gdański. Dane uzyskane w ankiecie uzupełniają informacje otrzymane z instytucji odpowiedzialnych za poszczególne działania w gminie Starogard Gdański. Ankieta składała się z 20 pytań, w tym również metryczki i miała formę pytań zamkniętych, jak i otwartych, w których respondenci oceniali poszczególne elementy rozwoju społeczno – gospodarczego gminy, władzę samorządową oraz funkcjonowanie Urzędu Gminy. W wypełnianiu ankiety uczestniczyło 216 osób, jednak rozkład liczby głosów w poszczególnych pytaniach był zróżnicowany, ponieważ nie wszyscy respondenci udzielali odpowiedzi na każde z postawionych w ankiecie pytań. Pytania w ankiecie były tak sformułowane, aby dać odpowiedź, co stanowi problem dla mieszkańców i jak założyć długookresowy plan działania niezbędny dla realizacji zamierzeń rozwojowych gminy.

Wypowiedzi osób ankietowanych znalazły odzwierciedlenie w zbudowanej diagnozie dla potrzeb dokumentu Strategii oraz w tworzonych celach i kierunkach rozwoju gminy.

111 5 ANALIZA SWOT

Analiza SWOT stała się podstawą do zidentyfikowania i sformułowania podstawowych problemów i zagadnień strategicznych.

Nazwa SWOT jest akronimem angielskich słów Strengths (mocne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse w otoczeniu), Threats (zagrożenia w otoczeniu).

Jest ona efektywną metodą identyfikacji słabych i silnych stron gminy oraz badania szans i zagrożeń jakie stoją przed gminą. SWOT zawiera określenie czterech grup czynników:

„mocnych stron” – uwarunkowań wewnętrznych, które stanowią silne strony gminy i które należycie wykorzystane sprzyjać będą jej rozwojowi (utrzymać je jako mocne, i na których należy oprzeć jej przyszły rozwój);

„słabych stron” – uwarunkowań wewnętrznych, które stanowią słabe strony gminy i które niewyeliminowane utrudniać będą jej rozwój (ich oddziaływanie należy minimalizować);

„szans” - uwarunkowań zewnętrznych, które nie są bezpośrednio zależne od zachowania społeczności gminy, ale które mogą być traktowane jako szanse, i przy odpowiednio podjętych przez nią działaniach, wykorzystane jako czynniki sprzyjające rozwojowi gminy;

„zagrożeń” - uwarunkowań zewnętrznych, które także nie są bezpośrednio zależne od zachowania społeczności gminy, ale które mogą stanowić zagrożenie dla jej rozwoju (należy unikać ich negatywnego oddziaływania na rozwój gminy).

Analiza dotyczy sytuacji, w jakiej obecnie znajduje się gmina, pozwala sformułować koncepcje zrównoważonego rozwoju.

Przedstawiona poniżej analiza mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń jest syntezą poszczególnych obszarów życia społeczno - gospodarczego gminy. Poniższy zbiór informacji o mocnych i słabych stronach gminy i stojących przed nią szansach i zagrożeniach jest uzgodnioną wypadkową wiedzy o stanie i potrzebach gminy ułożonych przekrojowo (w ramach poszczególnych obszarów życia społeczno – gospodarczego.

112

Tabela 76 Analiza SWOT sfery społecznej

SFERA SPOŁECZNA WEWNĘTRZNE ZEWNĘTRZNE MOCNE STRONY SZANSE dobrze rozwinięta współpraca gminy z organizacjami pozarządowymi, bogate dziedzictwo kulturowe gminy, rozwinięta baza sportowo – rekreacyjna, wzrost liczby ludności ogółem w gminie, zmodernizowana i systematycznie remontowana baza lokalowa szkół i placówek oświatowych, integracja lokalnej społeczności, wysoko wykwalifikowana kadra pedagogiczna, zwiększona dostępność do środków zewnętrznych, służących rozwiązywaniu aktywne środowisko lokalne, konkretnych problemów społecznych,

korzystna struktura wiekowa mieszkańców, aktywność organizacji pozarządowych, POZYTYWNE dodatni przyrost naturalny, rozwój oferty edukacyjnej szkolnictwa na poziomie ponadgimnazjalnym, utożsamianie się lokalnej społeczności z miejscem zamieszkania, dobre regulacje prawne na poziome Państwa pozwalające na prowadzenie silne więzi lokalne (Kociewie), skutecznej polityki społecznej w samorządach, spadek liczby osób bezrobotnych, stworzenie warunków do rozwoju rynku pracy, działalność świetlic wiejskich, edukacja społeczeństwa w kierunku kształtowania pozytywnych postaw funkcjonowanie świetlic środowiskowo – opiekuńczych, w zakresie zdrowego stylu życia, działalność Domu Pomocy Społecznej w Szpęgawsku i Domu Pomocy Społecznej w Rokocinie,

pomoc terapeutycznych dla osób uzależnionych od narkotyków i alkoholu.

WEWNĘTRZNE ZEWNĘTRZNE SŁABE STRONY ZAGROŻENIA

rosnąca dysproporcja w strukturze wiekowej mieszkańców (starzenie się

społeczeństwa), pauperyzacja społeczeństwa, starzenie się społeczeństwa,

wzrost liczby popełnionych przestępstw, postępujący kryzys rodziny,

mała liczba mieszkań socjalnych, wzrost problemów społecznych wynikający z pogorszenia się sytuacji niewystarczająca ilość miejsc pracy, gospodarczej,

niestabilna sytuacja na rynku pracy, wzrost bezrobocia długotrwałego i zjawisko jego dziedziczenia oraz wzrost NEGATYWNE NEGATYWNE spadek liczby osób w wieku przedprodukcyjnym, obszarów wykluczenia społecznego, niski poziom świadczonych usług medycznych, istnienie zjawiska zmęczenia, bezsilności i bezradności społecznej, brak dostępu do lekarzy specjalistów w pozostałych miejscowościach, występowanie zjawiska rozpadu więzi społecznych i zaniku kontroli społecznej niski poziom świadomości ekologicznej i zdrowotnej, oraz zagrożeń funkcjonowania rodziny: uzależnień, zjawiska rozpadu więzi brak monitoringu wizyjnego i elektronicznego gminy. rodzinnych, bezrobocia, przemocy w rodzinie i ubóstwa.

113

Tabela 77 Analiza SWOT sfery infrastrukturalnej SFERA INFRASTRUKTURALNA

WEWNĘTRZNE ZEWNĘTRZNE MOCNE STRONY SZANSE

wysoki poziom zwodociągowania gminy, korzystne warunki dostępu do zasobów energii dla inwestycji energochłonnych, w coraz większym stopniu sprzyjające warunki infrastrukturalne do rozwoju dostępność środków UE sprzyjających rozwojowi infrastruktury technicznej, funkcji pozarolniczych w obszarach wiejskich, tworzenie inicjatyw i partnerstw publiczno – prywatnych oraz publiczno – sieć infrastruktury drogowej, w tym autostrada A1, publicznych w zakresie budowy infrastruktury turystycznej, POZYTYWNE dobre połączenie komunikacyjne z Trójmiastem i sąsiednimi ośrodkami współpraca z sąsiednimi samorządami w sprawie modernizacji infrastruktury regionalnymi, drogowej. dobrze rozwinięta infrastruktura sportowa, istniejące oczyszczalnie ścieków.

WEWNĘTRZNE ZEWNĘTRZNE SŁABE STRONY ZAGROŻENIA

niepełne wykorzystanie Funduszy Strukturalnych przy realizacji inwestycji infrastrukturalnych, niski poziom zgazyfikowania gminy, znaczący wzrost natężenia ruchu kołowego, brak wystarczającej ilości chodników przy drogach powiatowych, gminnych, skutki rozwoju infrastruktury związanej z wydobyciem gazu łupkowego, słabo rozwinięte zaplecze socjalne i serwisowe dla form turystyki, niekontrolowany rozwój infrastruktury związanej z farmami wiatrowymi. duża ilość napowietrznej sieci energetycznej wysokiego napięcia – ograniczenia dla zabudowy, zagrożenie niskiej absorpcji środków z UE na infrastrukturę w nowym okresie Programowania, z uwagi na dominująca rolę aglomeracji trójmiejskiej,

NEGATYWNE niezadowalający stan dróg gminnych, przepisy – np. dot. NATURA 2000, procedury środowiskowe – ograniczenia dla niewystarczające oświetlenie na terenie gminy, inwestycji infrastrukturalnych, rozproszona zabudowa mieszkaniowa, ograniczenia i wstrzymania przewozów na liniach kolejowych i komunikacji brak zorganizowanego systemu odprowadzania wód opadowych. autobusowej.

114

Tabela 78 Analiza SWOT sfery gospodarczej SFERA GOSPODARCZA WEWNĘTRZNE ZEWNĘTRZNE MOCNE STRONY SZANSE bliskość Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Pomorze”, ożywienie gospodarki w skali makro, rozwój bazy noclegowej oraz gastronomicznej, dostępność funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, położenie gminy (jeziora, lasy, ukształtowanie terenu), budowa południowej obwodnicy dla miasta Starogard Gdański, dobra dostępność komunikacyjna, budowa północnej obwodnicy dla drogi wojewódzkiej nr 222, korzystne warunki do rozwoju turystyki, eko - i agroturystyki, budowa pola golfowego i aqua parku w Nowej Wsi Rzecznej, duża powierzchnia akwenów wodnych,

rozwój przedsiębiorczości opartej na nowoczesnych, nieuciążliwych ekologicznie środowisko naturalne sprzyjające rozwojowi rolnictwa ekologicznego technologiach, i produkcji zdrowej żywności, swoboda podejmowania działalności gospodarczej i realizacji inwestycji istniejąca baza surowcowa dla rozwoju przemysłu rolno-spożywczego, wynikająca z członkostwa Polski w Unii Europejskiej, Starogard Gdański, stanowiący rynek zbytu dla firm z gminy wiejskiej, rozwój usług w MŚP, możliwość rozwoju przemysłu drzewnego, wprowadzanie nowych technologii i know - how w sferę produkcyjną i usługową, wzrost popytu na działki budowlane, POZYTYWNE brak barier we współpracy zagranicznej, zasoby naturalne, aktywna współpraca z sąsiednimi samorządami, działalność Lokalnej Grupy Działania „Chata Kociewia”, rosnący popyt turystyczny, aktywność i przedsiębiorczość mieszkańców, moda na mieszkanie na wsi, potencjał tradycji i kultury regionalnej dla kreowania produktów stworzenie produktu lokalnego – turystycznego, turystycznych, wspieranie rozwoju turystyki przez samorząd, duża liczba podmiotów gospodarczych, kontynuowanie samorządowych inwestycji turystycznych i infrastrukturalnych, korzystne warunki do inwestowania, inwestycje w przemysł i przetwórstwo rolno – spożywcze, potencjał turystyczny, historyczny i przyrodniczy. sprzyjające warunki do rozwoju rolnictwa ekologicznego i upraw roślin

energetycznych,

możliwość rozwoju drobnej przedsiębiorczości, sprzyjające warunki do rozwoju agro - i ekoturystyki, sprzyjające warunki do rozwoju turystyki pieszej, rowerowej i wodnej,

rozwój bazy turystycznej.

WEWNĘTRZNE ZEWNĘTRZNE

SŁABE STRONY ZAGROŻENIA E słabo promowane tereny inwestycyjne, spadek PKB w Polsce,

istnienie zjawiska nielegalnego zatrudnienia, kryzys finansów publicznych w Polsce, NEGATYWN brak silnego wewnętrznego kapitału inwestycyjnego, pogłębienie problemów gospodarki światowej,

115

brak lokalnego rynku zbytu produktów rolnych, wzrost bezrobocia w skali makro, niski poziom technologii rolniczej, spadek konsumpcji, brak grup producenckich rolników, trudności w pozyskiwaniu kredytów bankowych (oprocentowanie, niska wartość bonitacyjna gruntów ornych, zabezpieczenia), mała aktywność ekonomiczna gospodarstw i trudności z akumulacją zmniejszenie zakresu i wielkości pomocy publicznej, kapitału, recesja gospodarcza, brak środków finansowych na inwestycje w rolnictwie, import surowców rolnych i żywność. brak systemu informacji gospodarczej, brak instytucji wspierającej lokalną przedsiębiorczość, Miasto Starogard Gdański koncentrujące większość oferty gospodarczej, brak dostępu do Internetu szerokopasmowego.

116

Tabela 79 Analiza SWOT sfery przestrzennej SFERA PRZESTRZENNA WEWNĘTRZNE ZEWNĘTRZNE MOCNE STRONY SZANSE dalsze podnoszenie jakości przestrzeni gospodarczej w gminie, korzystne położenie geograficzne w pobliżu aglomeracji trójmiejskiej, poprawa stanu technicznego istniejącej infrastruktury, korzystne warunki środowiska naturalnego, znaczna poprawa nawierzchni dróg, atrakcyjność krajobrazowa i przyrodnicza, konieczność wdrożenia norm europejskich w zakresie ochrony stanu środowiska średniowieczne grodzisko w Owidzu, przyrodniczego i rozwoju systemów infrastrukturalnych, czyste środowisko, brak uciążliwego przemysłu, inwestycje publiczne, realizowane w oparciu o koncepcję współpracy publiczno- sprawny system odbioru i oczyszczania ścieków, prywatnej,

wolne tereny pod zabudowę stałą, intensyfikacja współpracy międzynarodowej, POZYTYWNE tereny pod budowę wiatraków prądotwórczych, napływ kapitału zewnętrznego, duże zasoby wód powierzchniowych, wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł energii, wysoki stopień lesistości gminy, wzrost zainteresowania w Polsce i na świecie wypoczynkiem organizowanym zasoby kulturowe, w czystym, nieskażonym środowisku o atrakcyjnych i unikatowych zasobach strefy ochrony archeologicznej, przyrody. wiele cennych architektonicznie elementów krajobrazu, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego.

WEWNĘTRZNE ZEWNĘTRZNE

SŁABE STRONY ZAGROŻENIA niezadowalający standard urządzenia przestrzeni publicznych, tj. ulic, placów, parków, zły stan oświetlenia ulic, niekorzystna segregacja przestrzeni kulturalnej i historycznej, zły stan techniczny zabytkowych obiektów, zmiany podziału administracyjnego kraju,

NEGATYWNE ekspansja osadnicza ludności Miasta Starogard Gdański powoduje znaczne centralizacja rozwoju kraju w ramach Obszarów Metropolitalnych, rozproszenie zabudowy. marginalizacja powiatu starogardzkiego w przestrzeni województwa pomorskiego.

117

Tabela 80 Analiza SWOT sfery ekologicznej SFERA EKOLOGICZNA

WEWNĘTRZNE ZEWNĘTRZNE

MOCNE STRONY SZANSE zainteresowanie inwestorów i ludności terenami o czystym, atrakcyjnym formy ochrony przyrody, środowisku, występowanie wód powierzchniowych umożliwiających zagospodarowanie wzrost popytu na usługi agroturystyczne związane z wykorzystaniem bogactwa szlaków wodnych, kajakowych, środowiska naturalnego, brak przemysłu uciążliwego dla środowiska, POZYTYWNE wzrost świadomości ekologicznej, duża lesistość terenu, uporządkowana gospodarka odpadami w skali makro, dobry stan powietrza atmosferycznego, poprawa stanu sanitarnego wód rzecznych, elektrownie wodne, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. znaczne zasoby naturalne (np. wody powierzchniowe, drewno).

WEWNĘTRZNE ZEWNĘTRZNE

SŁABE STRONY ZAGROŻENIA

niewystarczające wykorzystanie zasobów odnawialnych, chemizacja żywności (środki ochrony roślin, substancje dodatkowe do nieprawidłowe stosowanie środków ochrony roślin i nawozów, żywności), zanieczyszczanie lasów i innych terenów przez ludność, zmiany klimatyczne i skutki tych zmian, dominujący system ogrzewania węglem – duża emisja gazów, realna możliwość skażenia wód podziemnych, zanieczyszczenia związane z ruchem komunikacyjnym, przemysłowy charakter wydobywania gazu łupkowego,

NEGATYWNE zanieczyszczenie rzeki Wierzycy, niekontrolowana rozbudowa farm wiatrowych, brak inwestycji związanych z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii, wysokie zagrożenie wystąpienia katastrofy ekologicznej na Bałtyku. niewystarczające nakłady na inwestycje w ochronie środowiska naturalnego, szybkie tempo degradacji zasobów przyrodniczo – krajobrazowych.

118

6 DIAGNOZA STANU GMINY

Diagnoza zawiera informacje o uwarunkowaniach demograficznych, gospodarczych, przestrzennych i ekologicznych, analizy społeczne i ekonomiczne, na podstawie których sformułowano wnioski będące punktem wyjścia do zdefiniowania głównych kierunków strategii stanowiących treść niniejszego dokumentu.

Diagnoza Stanu jest syntezą wyników debat strategicznych, raportu o stanie gminy Starogard Gdański, jak również konsultacji społecznych.

Charakterystykę obszarów cechuje wyszczególnienie ich cech w odniesieniu do gminy jako całości, jej zróżnicowań wewnętrznych oraz pozycji w powiecie i województwie.

Poszczególnym wnioskom przyporządkowano następujące znaczenia:

wartość pozytywna dla rozwoju gminy

Czynnik społeczny lub ekonomiczny zidentyfikowany w Bilansie Otwarcia i/lub Analizie SWOT mający dodatni wpływ - sprzyjający tworzeniu nowych wartości dodanych i działający ”in plus” dla rozwoju społeczno – gospodarczego gminy.

wartość obecnie o niewielkim znaczeniu dla rozwoju gminy

Czynnik społeczny lub ekonomiczny zidentyfikowany w Bilansie Otwarcia i/lub Analizie SWOT nie mający znaczącego wpływu na rozwój społeczno – gospodarczy gminy na obecnym etapie poziomu rozwoju tego czynnika, ale w przyszłości w zależności od jego tendencji rozwojowych zależnych bezpośrednio lub pośrednio od polityki społecznej i gospodarczej samorządu mogący stać się wartością pozytywną lub negatywną dla rozwoju gminy.

wartość negatywna dla rozwoju społeczno – gospodarczego gminy Starogard Gdański

Czynnik społeczny lub ekonomiczny zidentyfikowany w Bilansie Otwarcia i/lub Analizie SWOT mający ujemny wpływ- niesprzyjający tworzeniu się nowych wartości dodanych i działający ”in minus” dla rozwoju społeczno – gospodarczego gminy.

119

Społeczność

Szczególnej uwagi wymagają osoby o złożonych, wielorakich potrzebach, uzależniających je od pomocy innych oraz ich rodziny. Niepełnosprawni z terenu gminy są często gorzej wykształceni, co zdecydowanie utrudnia ich funkcjonowanie na rynku pracy. Ubóstwo, brak zatrudnienia, uzależnienia, zerwanie więzi rodzinnych przyczyniają się najczęściej do występowania różnych form wykluczenia społecznego. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej na terenie gminy Starogard Gdański powinien w części rosnących problemów społecznych poprawić położenie tej grupy społecznej zagrożonej wykluczeniem społecznym. Problem uzależnień występujący w korelacji z ubóstwem i bezrobociem stanowi istotny problem lokalnej społeczności. Dotychczasowe działania, które hamowały tendencje wzrostowe problemów uzależnień i minimalizowały ich skutki, wymagają kontynuacji i ukierunkowania na kompleksową i systemową pomoc obejmującą całą rodzinę. Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym zmniejsza się, natomiast wzrasta udział ludności w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym co powinno się bezpośrednio przełożyć na korektę polityki socjalnej i oświatowej na terenie gminy. W pośredni sposób na funkcjonowanie lokalnej społeczności wpływają również kondycja i działalność organizacji pozarządowych oraz system monitorowania i oceny pojawiających się problemów społecznych. Wymusza to zwiększenie działań o charakterze partnerstw publiczno – pozarządowych. Dominującymi powodami trudnej sytuacji życiowej beneficjentów pomocy społecznej w gminie Starogard Gdański, oprócz oczywistego ubóstwa, są: bezrobocie, niepełnosprawność, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego. W związku z tym nie można zaniechać realizacji projektów edukacyjnych i profilaktycznych realizowanych przy wsparciu środków UE. Należy zwrócić uwagę na tzw. zjawisko zamkniętego kręgu ubóstwa w gminie Starogard Gdański. Dotyczy ono wielu ubogich rodzin, a przejawia się m.in. tym, że dzieci z tych rodzin zazwyczaj kończą swoją edukację po szkole gimnazjalnej lub zawodowej. Sytuacja ta wymaga większego dostosowania kształcenia ustawicznego na terenie gminy do potrzeb rynku pracy. Na terenie gminy utrwala się w wielu środowiskach symptom wyuczonej bezradności, co oznacza, że pokoleniowo całe rodziny stają się stałymi podopiecznymi Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Bezrobocie, choć jego poziom w gminie w ostatnim okresie stopniowo malał to wskutek spowolnienia gospodarczego spowodowanego światowym kryzysem, nadal dotyka znaczną część populacji, przyczyniając się do ubożenia rodzin i w efekcie ich marginalizacji.

120

Infrastruktura

Wartość o pozytywnym znaczeniu stanowi infrastruktura kulturalna oraz społeczno-publiczna gminy. Jednak istniejące placówki kulturalne w dalszym ciągu wymagają poszerzenia zakresu prowadzonej dotychczas działalności edukacyjnej i kulturalnej. Dobrze rozwinięta sieć dróg na terenie gminy winna być przedmiotem dalszych inwestycji poprawiających ich jakość i dostępność dla komunikacji zbiorowej i indywidualnej. Istotny element, ułatwiający dostęp transportowy do gminy z zewnątrz stanowi autostrada A1. Barierę w budowaniu spójnego terytorium gminy przy natężonym ruchu kołowym stanowi układ dróg, powodujący, że przejazd z północnej części gminy do południowej i ze wschodniej do zachodniej odbywa się przez miasto Starogard Gdański, co umacnia dominującą rolę miasta na obszarze gminy. Dla poprawy gospodarki energetycznej gminy konieczna jest budowa biogazowi i gminnej sieci biogazu, obejmującej obszary zwartej zabudowy na terenie całej gminy, przesyłającej gaz do opalania kotłowni lokalnych i źródeł indywidualnych. Infrastruktura turystyczna na terenie gminy wymaga nie tylko działań na rzecz rozbudowy o nowe szlaki turystyki rowerowej, pieszej, kajakowej czy rozbudowy bazy noclegowej i gastronomicznej, ale także stworzenia kompatybilności tej infrastruktury z ofertą turystyczną opartą o zasoby i walory przyrodnicze. Infrastruktura sportowa i rekreacyjna wymaga dalszej rozbudowy oraz modernizacji poszczególnych obiektów zwłaszcza w zakresie ogólnodostępnych obiektów otwartych i terenów rekreacyjnych w obszarach predestynowanych dla rozwoju różnych form turystyki i wypoczynku. Infrastruktura gminy to także dostępność wszystkich jego beneficjentów do wysokich technologii. Stąd istnieje konieczność zwiększenia dostępności do Internetu szerokopasmowego i podniesienia sprawności funkcjonowania administracji publicznej poprzez wprowadzenie pełnej i niczym nieograniczonej usługi e- urząd.

Gospodarka

Pozytywną wartością gospodarczą w gminie Starogard Gdański jest wykształcenie się na dobrym poziomie procesów rozwojowych w sektorze prywatnym, jednak zauważa się brak struktur wspierających rozwój małej i średniej przedsiębiorczości.

Duże znaczenie dla organizacji sprawnego zarządzania całym obszarem gospodarczym gminy Starogard Gdański, w tym również na zasadach określonych pojęciem klastra gospodarczego zyskującego w Europie coraz większe uznanie również jako formy sprzyjającej efektywniejszemu dystrybuowaniu funduszy unijnych ma odpowiednia współpraca na szczeblu ponadlokalnym.

Występujące walory kulturowe i przyrodnicze sprzyjają rozwojowi turystyki na terenie gminy, która jest dziedziną wschodzącej perspektywy gospodarczej gminy. Turystyka jednodniowa, ewentualnie weekendowa i wypoczynkowa oparta o klientów z Pomorza winna stać się główną ofertą gminy Starogard Gdański.

121

Struktura użytków rolnych w gminie stwarza warunki do rozwoju przetwórstwa rolno - spożywczego w skali mikro w zakresie produkcji zdrowej żywności. Ponadto ze względu na funkcje rolnicze gminy winny one stać się w wymiarze lokalnym jedną z podstaw rozwoju działalności gospodarczej prowadzonej w ramach mikroprzedsiębiorstw i dotacji dostępnych na ten cel.

Struktura użytków rolnych na terenie gminy jest również pozytywnym elementem jej rozwoju, bowiem na terenie gminy Starogard Gdański istnieją korzystne warunki dla rozwoju agroturystyki. Obecnie jednak wartości te są wykorzystywane na niewystarczającym poziomie.

Koniecznym działaniem jest modernizacja gospodarki energetycznej gminy poprzez wprowadzenie upraw roślin energetycznych (np. kukurydza, buraki, zboża, trawy energetyczne).

Utworzenie celowego związku z Miastem Starogard Gdański, którego zadaniem byłoby pozyskiwanie, przetwarzanie i handel nadwyżkami biomasy, warunkowałoby rozwój gospodarczy gminy.

Ponadprzeciętny wskaźnik udziału osób w wieku produkcyjnym do ogółu ludności winien tworzyć podstawy do działań zachęcających do tworzenia małej i średniej przedsiębiorczości przez kapitał wewnętrzny przy zapewnieniu wsparcia ze strony gminy w postaci lokalnej organizacji wpierania MSP i preferencji podatkowych.

Względnie niskie zadłużenie gminy Starogard Gdański w stosunku do dochodów daje możliwości zwiększenia potencjału inwestycyjnego i ukierunkowania inwestycji w stronę poprawy infrastruktury drogowej i komunikacji wewnętrznej również w partnerstwie z powiatem, co znacznie zwiększy atrakcyjność gospodarczą gminy.

Internet jest nie tylko źródłem informacji, ale zaczyna odgrywać także coraz większą rolę przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych, zakupie usług, w tym akomodacyjnych, dlatego warto nadal pracować nad wizerunkiem oferty gospodarczej i turystycznej gminy w Internecie.

Przestrzeń

W obszarze przestrzeni za pozytywny element należy uznać istnienie obszarów o walorach turystyczno - krajobrazowych (obszary leśne, przyrzeczne, przyjeziorne), które sprzyjają rozwojowi różnych form rekreacji i turystyki. Konieczne są działania minimalizujące skutki wprowadzenia budownictwa mieszkaniowego do pierwotnego krajobrazu poprzez wprowadzenie zieleni izolacyjnej i nasadzeń zieleni poprawiającej cechy estetyczne krajobrazu. Ekspansja budownictwa mieszkaniowego na terenie gminy o charakterze podmiejskim nie wpisuje się w rolniczy charakter gminy, co powoduje rozproszenie zabudowy i utrudnioną obsługę infrastrukturalną i transportową tych obszarów. Gmina Starogard Gdański jest nierozłącznie związana z miastem Starogard Gdański oddziaływującym na sferę gospodarczą i administracyjną mieszkańców gminy, stąd koniecznym

122

jest wypracowanie wspólnej polityki rozwoju gospodarczego przy udziale wszystkich gmin powiatu starogardzkiego.

Ekologia

Jednym z istotnych problemów ekologicznych gminy jest ciągle utrzymujące się zagrożenie dla czystości powietrza powstające głównie poprzez spalanie odpadów, tworzyw sztucznych w indywidualnych gospodarstwach rolnych oraz obiektach mieszkalnych. Gospodarka wodno – ściekowa w gminie jest na dobrym poziomie, choć wymaga dalszych inwestycji związanych z jej rozbudową i rozdziałem sieci kanalizacyjnej ogólnospławnej na kanalizacyjną i deszczową Brak pełnej świadomości znaczenia unikalności przyrodniczej obszarów prawnie chronionych dla rozwoju agroturystyki, turystyki kwalifikowanej i rekreacyjnej na terenie gminy Starogard Gdański powoduje tworzenie planów inwestycyjnych sprzecznych z zasadami zrównoważonego rozwoju.

Na rozwój turystyki negatywnie wpływa duża ilość źródeł niskiej emisji, dlatego konieczna jest promocja energii odnawialnej, również wśród rolników i mieszkańców tzw. zabudowy rozproszonej.

Koniecznym działaniem jest promocja biomasy (w tym słomy, siana i drewna odpadowego) do ogrzewania budownictwa mieszkaniowego w zabudowie rozproszonej.

Koniecznym działaniem przed przystąpieniem do wielu rozwiązań proekologicznych jest w dalszym ciągu propagowanie szeroko rozumianej edukacji ekologicznej, zarówno wśród dzieci i młodzieży szkolnej, jak i dorosłych mieszkańców gminy.

Konieczna jest edukacja, propagowanie i wspieranie rożnych form wykorzystania energii odnawialnej przez jej indywidualnych odbiorców.

123

7 ZAŁOŻENIA DO STRATEGII ROZWOJU GMINY WIEJSKIEJ STAROGARD GDAŃSKI NA LATA 2012 - 2022

Przy tworzeniu Strategii Rozwoju Gminy Wiejskiej Starogard Gdański na lata 2012 - 2022 przyjęto następujące założenia: Gmina Starogard Gdański posiada predyspozycje i możliwości do rozwoju różnych form małej i średniej przedsiębiorczości, kultury, sportu, rekreacji, wypoczynku, mieszkalnictwa, usług socjalnych i zdrowotnych. Podniesienie konkurencyjności gminy jako obszaru o wysokim poziomie rozwoju społeczno – gospodarczego jest możliwe poprzez wzmocnienie istniejącej oferty inwestycyjnej gminy oraz uzupełnienie jej o nowe formy aktywności w obszarze turystyki, rekreacji i wypoczynku. Prowadzenie monitoringu rodzących się zjawisk społecznych i istniejących problemów społecznych stworzy warunki dla prawidłowego podejmowania decyzji strategicznych dla rozwoju gminy i zaspokojenia potrzeb jego mieszkańców. Istniejące i potencjalne zasoby energii odnawialnych na terenie gminy Starogard Gdański, a szczególnie biomasy są wystarczające dla zaspokojenia perspektywicznych potrzeb cieplnych budownictwa mieszkaniowego, usług i obiektów użyteczności publicznej i przemysłu. Wykorzystanie tych zasobów może przynieść społeczności gminy wymierne korzyści w postaci: zwiększenie lokalnego bezpieczeństwa energetycznego, poprawy stanu środowiska, zmniejszenia bezrobocia i aktywizacji lokalnej przedsiębiorczości czy znaczącego obniżenia kosztów ogrzewania. Należy zadbać, aby rozwój społeczno – gospodarczy gminy Starogard Gdański nie przebiegał z naruszeniem interesów jego mieszkańców ani kosztem utraty komfortu życia osób, dla których gmina stała się miejscem stałego pobytu i życia rodzinnego. Należy doprowadzić do zrównoważonego rozwoju wszystkich obszarów gminy w oparciu o rozwój i powszechną dostępność mieszkańców gminy do infrastruktury technicznej, kulturalnej, sportowej, rekreacyjnej i wypoczynkowej oraz gminnych zasobów społecznych. Rozwój społeczno – gospodarczy gminy Starogard Gdański uzależniony jest także od uwarunkowań subregionalnych określonych strategiami gmin sąsiednich, szczególnie miasta Starogard Gdański.

124

8 PERSPEKTYWY I KIERUNKI ROZWOJU SPOŁECZNO – GOSPODARCZEGO

8.1 WIZJA I MISJA GMINY

Wizja

Wizja jest nieokreślonym w czasie i przestrzeni (chociaż odnosi się w tym przypadku do obszaru gminy Starogard Gdański) spojrzeniem w przyszłość, jaką lokalna społeczność widzi dla siebie i określeniem miejsca, w którym chce żyć, pracować i wypoczywać i z którym wiąże swoje nadzieje na realizację swoich życiowych planów i marzeń.

WIZJA

Gmina Starogard Gdański – gmina przyjazna mieszkańcom i inwestorom, gmina z rozwijającą się infrastrukturą techniczną i społeczną, bezpieczny i ekologiczny obszar rozwoju gospodarczego, na terenie której stosowane są zasady zrównoważonego rozwoju we wszystkich aspektach życia. Dzięki licznym atutom środowiska naturalnego oraz rozwiniętej infrastrukturze stwarzająca korzystne warunki zamieszkania, spędzania wolnego czasu oraz rozwojowi małej i średniej przedsiębiorczości.

Misja

Misja jest wyrażeniem, które określa główny cel gminy, jej „sens życia”. Jest wyrazem dążeń i oczekiwań w stosunku do gminy, dla której została sformułowana.

Wypracowana misja rozwoju gminy poprzez wizję, pokazuje pozytywny obraz gminy Starogard Gdański w perspektywie do roku 2022. Przeprowadzone analizy i wyartykułowane potrzeby mieszkańców, pozwalają na określenie głównych celów strategii. Cele te będą wyznacznikiem kierunku wszystkich działań objętych strategią.

Misja dla gminy Starogard Gdański jest opisem wizji gminy oraz głównego pola działań w najbliższych latach. Koncentruje się ona na istocie rzeczy, dostosowuje kierunki działań do długoterminowych celów, równocześnie pełni funkcje motywacyjne i promocyjne.

Misja wyraźnie określa charakter gminy i wskazuje jej atuty. Z misji bezpośrednio wynikają obszary, które powinny być rozwijane. Obszary rozwojowe gminy Starogard Gdański wzajemnie się uzupełniają.

W dalszej części strategii przedstawiono obszary, cele i kierunki działania dla każdego z obszarów życia społeczno – gospodarczego (przestrzeń, gospodarka, społeczność, ekologia).

125

Dla każdego obszaru priorytetowego wskazano powiązania z priorytetami zapisanymi w Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego. Podobnie uczyniono z każdym z celów szczegółowych tej strategii wskazując na jego powiązania z wybranym celem szczegółowym strategii wojewódzkiej.

MISJA

Teraźniejszością i przyszłością gminy Starogard Gdański jest jej zrównoważony rozwój w harmonii ze środowiskiem przyrodniczym, gospodarczym i społecznym, umożliwiający przekształcenie gminy w wyróżniające się w powiecie starogardzkim atrakcyjne miejsce zamieszkania, pracy i wypoczynku z dobrze wykształconymi i silnymi funkcjami gospodarczymi, turystycznymi, rekreacyjnymi i wypoczynkowymi o znaczeniu regionalnym.

Dążenie do równomiernego, kompleksowego rozwoju gminy Starogard Gdański poprzez zachowanie równowagi pomiędzy aktywnością gospodarczą opartą na solidnej bazie usługowo – gospodarczej i rolniczej a ochroną środowiska przyrodniczego i kulturowego.

Gmina propagująca nowe technologie w zakresie ochrony środowiska i technik wytwarzania energii.

Atrakcyjna turystycznie rolnicza gmina Starogard Gdański, jest przyjazna mieszkańcom i inwestorom, sprzyja rozwojowi przedsiębiorstw tworzonych zarówno przez inwestorów zewnętrznych, jak i wewnętrznych oraz posiada zróżnicowany sektor usług. Rolnicy są skupieni w organizacjach, grupach producenckich i spółdzielczych.

126

SŁOWNICZEK

Diagnoza, przy uwzględnieniu przyjętej misji rozwoju gospodarczego gminy Starogard Gdański, stała się podstawą podjęcia prac nad częścią strategiczną opracowania i punktem odniesienia przy określaniu priorytetów i celów szczegółowych, które mają przybliżyć realizację tej misji.

W niniejszym opracowaniu zastosowano następującą strukturę planu strategicznego:

Wizja Widzenie i wyobrażenia, oznacza szeroką koncepcję, pożądany obraz przyszłości gminy i jej miejsca w otoczeniu, wyrażanie intencji i aspiracji bez szczegółowego określenia sposobów i środków osiągania celów.

Misja Misja jest elementem, który ma motywować do podejmowania działań. Jednocześnie pełni funkcję integrującą dla różnych, często będących w sprzeczności interesów, środowisk życia gospodarczego i społecznego, skupionych wokół pewnej wiodącej dziedziny. Niniejsza Misja jest oparta na długofalowej osi, która została wyodrębniona w Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego.

Priorytety Priorytety rozwoju są to główne obszary działań, jakie powinny być uwzględnione w ciągu okresu objętego Strategią. Inaczej można powiedzieć, że są to wybrane dziedziny rozwoju społeczno - gospodarczego na bazie, których powinna zostać zbudowana sfera działalności rozwojowej. Efektem prac konsultacyjnych oraz szerokich analiz uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych wyodrębniono pięć obszarów priorytetowych dla gminy Starogard Gdański.

Cele szczegółowe Cele szczegółowe pokazują działania, które odnoszą się do polityki średniookresowej. Są drogowskazami popartymi narzędziami i sposobami wspierania rozwoju społeczno - gospodarczego w gminie.

Kierunki działania Wyznaczają kierunki realizacji celów szczegółowych stanowiąc podstawę do formułowania konkretnych programów operacyjnych będących już zbiorem projektów i zadań z określonej dziedziny zagadnień społeczno - gospodarczych mających bezpośredni wpływ na rozwój gminy. Dla kierunków wyodrębniono również wskaźniki produktu i rezultatu, które pozwolą na bieżącą weryfikację zadań wyodrębnionych w dokumentach programów sektorowych i Wieloletnim Planie Finansowym dla gminy Starogard Gdański. Jednocześnie należy zaznaczyć, że taki układ charakterystyki każdego kierunku (w tym zastosowane wskaźniki oceny), odpowiada logice konstruowania matryc projektów aplikacyjnych o funduszy UE.

127

9 STRATEGICZNY PROGRAM ROZWOJU SPOŁECZNO – GOSPODARCZEGO GMINY STAROGARD GDAŃSKI - PRIORYTETY, CELE SZCZEGÓŁOWE, KIERUNKI DZIAŁANIA

Tabela 81 PRZESTRZEŃ – cele i kierunki działania 1. PRZESTRZEŃ

Powiązanie ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego, Priorytet I. KONKURENCYJNOŚĆ, Priorytet III. DOSTĘPNOŚĆ. CELE SZCZEGÓŁOWE Kierunki działania / opis

1.1. Podjąć działania w kierunku 1.1.1. Działania na rzecz podniesienia jakości przestrzeni porządkowania struktury urbanistycznej gminy z uwzględnieniem ochrony przestrzennej gminy Starogard gruntów cennych rolniczo i przyrodniczo. Gdański Opis kierunku: Założeniem kierunku jest porządkowanie

ekstensywnie wykorzystanej przestrzeni gminy, zagrożonej Powiązanie ze Strategią Rozwoju chaosem urbanistycznym i tym samym unikanie rozproszenia Województwa Pomorskiego: zabudowy. Ponadto kierunek zakłada ograniczenie CEL STRATEGICZNY 4 Kształtowanie niekontrolowanych procesów urbanistycznych i nadzorowanie procesów społecznych i przestrzennych urbanizacji gminy zgodnie z obowiązującym Studium uwarunkowań dla poprawy jakości życia. i kierunków zagospodarowania Gminy Starogard Gdański.

1.1.2. Sporządzenie nowych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zgodnie z zatwierdzonym harmonogramem prac planistycznych. Opis kierunku: Głównym przesłaniem tego kierunku jest opracowanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w obszarach predestynowanych pod zabudowę mieszkaniową z określeniem funkcji tej zabudowy.

1.2. Podjąć działania w kierunku 1.2.1 Różnicowanie źródeł dochodów osób mających pracę równomiernego rozwoju w obszarze gminy związanych z sektorem rolnym. poszczególnych miejscowości położonych na terenie gminy Opis kierunku: Założeniem kierunku jest rozwijanie pozarolniczej Stargard Gdański oraz tworzyć działalności gospodarczej przez osoby mające pracę związaną warunki dla korzystniejszego z sektorem rolniczym, w tym: budowa, przebudowa lub rozbiórka gospodarowania w rolnictwie. obiektów służących do prowadzenia działalności gospodarczej lub unieszkodliwianie odpadów pochodzących z rozbiórki, Powiązanie ze Strategią Rozwoju zagospodarowanie terenu, na którym ma być prowadzona nowa Województwa Pomorskiego: działalność gospodarcza i wyposażenie obiektów służących do CEL STRATEGICZNY 3 Rozwój prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie niezbędnym do gospodarki wykorzystującej specyficzne jej przebranżowienia. zasoby regionalne. 1.2.2 Działanie na rzecz poprawy konkurencyjności sektora rolnego. Opis kierunku: Ideą tego kierunku jest czynny udział gminy Starogard Gdański w pracach Lokalnej Grupy Działania „Chata Kociewia” w zakresie tworzenia i popularyzacji form wsparcia rolników, grup producenckich.

128

1.3. Podjąć działania w kierunku 1.3.1 Podniesienie konkurencyjności regionu poprzez rozwoju infrastruktury rekreacyjnej wykorzystanie specyficznych zasobów gminy. i turystycznej oraz lepiej wykorzystywać istniejące szlaki Opis kierunku: Ideą tego kierunku jest rozwój turystyczny gminy komunikacyjne. poprzez wykorzystanie specyficznych zasobów regionu, jakie stanowi teren grodziska średniowiecznego w Owidzu. Powiązanie ze Strategią Rozwoju Rekonstrukcja grodziska w Owidzu wraz z infrastrukturą Województwa Pomorskiego: towarzyszącą spowoduje zwiększenie oferty turystycznej, CEL STRATEGICZNY 3 Rozwój kulturalnej i edukacyjnej na terenie gminy. gospodarki wykorzystującej specyficzne zasoby regionalne. 1.3.2 Promocja projektów i zamierzeń inwestycyjnych opartych o partnerstwo publiczno - prywatne zwiększających ofertę turystyczną gminy Starogard Gdański.

Opis kierunku: Głównym przesłaniem tego kierunku jest zaakcentowanie potrzeby realizacji inwestycji turystycznych (np. rekonstrukcja grodziska w Owidzu) i okołoturystycznych opartych o umowy partnerstwa publiczno – prywatnego. Promocja projektów ppp tworzonych przez gminę może być doskonałą ofertą zachęcającą inwestorów prywatnych do inwestowania w infrastrukturę turystyczną wspólnie z samorządem oraz mogą się one stać elementem montażu finansowego z udziałem funduszy strukturalnych Unii Europejskiej.

1.4. Stworzyć warunki do wykorzystania 1.4.1 Aktywne włączanie się gminy w działania zmierzające istniejących do ochrony obszarów naturowych z wykorzystaniem i tworzenia nowych obszarów szans pozyskania środków z UE na ich ochronę. chronionych dla zwiększenia potencjału zasobów Opis kierunku: Obszary Natury 2000 to nie tylko ograniczenia przyrodniczych sprzyjających w zakresie inwestowania. To także powód do realizacji inwestycji rozwojowi turystyki. ochrony środowiska, stąd istnieje konieczność tworzenia dalszych procesów przygotowania inwestycji, pomimo że obecny poziom Powiązanie ze Strategią Rozwoju dofinansowania tych inwestycji z RPO wydaje się nie dawać szans Województwa Pomorskiego: na realizację wszystkich zamierzeń z tego zakresu. Obszary CEL STRATEGICZNY 4 Zachowanie i Naturowe po roku 2013 będą objęte dalszym wsparciem poprawa stanu środowiska finansowym ze strony UE. przyrodniczego.

1.4.2 Lepiej wykorzystać istniejące tereny leśne i zbiorniki wodne dla rozwoju turystyki (turystyka kwalifikowana) i agroturystyki.

Opis kierunku: Istotą kierunku jest zagospodarowanie rekreacyjnych szlaków turystycznych (szlaki piesze, konne, ścieżki przyrodnicze, ścieżki rowerowe, szlaki kajakowe) w obszarach leśnych gminy oraz wzdłuż rzeki Wierzycy.

129

Tabela 82 GOSPODARKA– cele i kierunki działania 2. GOSPODARKA

Powiązanie ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego, Priorytet I. KONKURENCYJNOŚĆ.

CELE SZCZEGÓŁOWE Kierunki działania / opis 2.1. Tworzenie warunków dla dalszego 2.1.1 Inicjowanie i podejmowanie działań na rzecz wzrostu rozwoju gospodarczego gminy. zainteresowania przez inwestorów strategicznych terenami inwestycyjnymi gminy. Powiązanie ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego: Opis kierunku: Głównym przesłaniem tego kierunku jest promocja CEL STRATEGICZNY 3 Rozwój warunków tworzenia i prowadzenia działalności gospodarczej na gospodarki wykorzystującej specyficzne terenach inwestycyjnych gminy oraz dążenie do wzmocnienia zasoby regionalne. współpracy z tzw. otoczeniem biznesu mogącym stworzyć dodatkowe atrakcyjne warunki inwestowania w gminie.

2.1.2 Uzbrojenie terenów inwestycyjnych w infrastrukturę

techniczną, w tym dla potrzeb wysokich technologii

(HT).

Opis kierunku: Założeniem tego kierunku jest dalsza rozbudowa

infrastruktury technicznej z zakresu ochrony środowiska, dostępu

do technologii informatycznych i sprawnej organizacji

nowoczesnych centrów logistycznych.

2.2. Stworzyć system promocji gminy 2.2.1 Tworzenie płaszczyzn współpracy międzynarodowej Starogard Gdański. w różnych dziedzinach życia społecznego i gospodarczego. Powiązanie ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego: Opis kierunku: Założeniem tego kierunku jest dążenie do CEL STRATEGICZNY 4 Efektywna sfera zwiększania aktywności gminy w tworzeniu umów partnerskich publiczna. z samorządami UE, nie tylko w kierunku kurtuazyjnych wymian na szczeblu administracji, ale organizacji konferencji typu „business to business” – popularnej w UE formy współpracy na poziomie konkretnych firm i organizacji pozarządowych.

2.2.2 Kształtowanie pozytywnego wizerunku gminy w środkach masowego przekazu o zasięgu lokalnym i ponadlokalnym.

Opis kierunku: Głównym przesłaniem tego kierunku jest wypracowanie spójnego systemu współpracy z ośrodkami masowego przekazu, które pozwolą na stworzenie pozytywnego wizerunku gminy.

2.2.3 Stworzenie systemu wizualnej identyfikacji gminy.

Opis kierunku: Kierunek ten winien jednoznacznie odpowiedzieć jakie symbole gminy winny zostać włączone w system promocji.

130

2.3. Gospodarcze wykorzystanie 2.3.1 Wspieranie rozwoju różnych form usług skierowanych atrakcyjnych turystycznie terenów pod potrzeby mieszkańców i przybywających gminy Starogard Gdański turystów.

Powiązanie ze Strategią Rozwoju Opis kierunku: Kierunek zakłada wspieranie rozwoju usług Województwa Pomorskiego: turystycznych (rekreacyjnych, gastronomicznych, noclegowych) CEL STRATEGICZNY 3 Rozwój skierowanych do mieszkańców gminy i przebywających turystów na gospodarki wykorzystującej specyficzne teren gminy Starogard Gdański poprzez dostępność do uzbrojonych zasoby regionalne. terenów inwestycyjnych i preferencyjne warunki inwestowania oraz profesjonalną obsługę inwestora.

2.3.2 Rozwijanie infrastruktury technicznej niezbędnej dla realizacji zamierzeń inwestycyjnych (w tym turystycznych obszarów zainteresowań inwestorów).

Opis kierunku: Przesłaniem kierunku jest budowa niezbędnej infrastruktury technicznej (wodno-kanalizacyjnej, drogowej itp.) w obszarach atrakcji turystycznych gminy, które są skłonne do przyjęcia inwestorów.

131

Tabela 83 INFRASTRUKTURA– cele i kierunki działania 3. INFRASTRUKTURA

Powiązanie ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego, Priorytet III. DOSTĘPNOŚĆ.

CELE SZCZEGÓŁOWE Kierunki działania / opis 3.1. Podejmowanie działań 3.1.1. Budowa i modernizacja infrastruktury drogowej w kierunku polepszenia standardu i na terenie gminy. jakości komunikacyjnej na terenie gminy Starogard Gdański. Opis kierunku: : Ideą tego kierunku jest przebudowa istniejących ciągów komunikacyjnych i poprawa stanu technicznego dróg Powiązanie ze Strategią Rozwoju gminnych łączących poszczególne miejscowości gminy Starogard Województwa Pomorskiego: Gdański wraz ze zmianą organizacji ruchu dla zwiększenia CEL STRATEGICZNY 4 Efektywna sfera płynności ruchu pojazdów i poprawy komunikacji. Kierunek ten publiczna zakłada również budowę dróg w obszarach nowej zabudowy mieszkaniowej i terenów inwestycyjnych.

3.1.2. Rozbudowa i przebudowa obiektów infrastruktury okołodrogowej (chodniki, ścieżki rowerowe, oświetlenie, przystanki autobusowe).

Opis kierunku: Zamierzeniem kierunku jest dostosowanie istniejącej infrastruktury okołodrogowej do obowiązujących standardów, w związku z powyższym prowadzone będą prace związane z budową nowych i przebudową istniejących chodników, ścieżek rowerowych oraz prace związane z uzupełnieniem punktów świetlnych na terenie całej gminy.

3.2. Sprzyjać rozwojowi infrastruktury 3.2.1 Budowa infrastruktury sprzyjającej rozwojowi proturystycznej i różnych form agroturystyki w obszarach predestynowanych do tej turystyki. formy wypoczynku.

Powiązanie ze Strategią Rozwoju Opis kierunku: Budowa infrastruktury ścieżek przyrodniczych, Województwa Pomorskiego: miejsc rekreacji i wypoczynku, dróg dojazdowych, miejsc CEL STRATEGICZNY 3 Rozwój parkingowych w obszarach agroturystycznych z jednoczesną gospodarki wykorzystującej specyficzne promocją działalności agroturystycznej w porozumieniu z Lokalną zasoby regionalne. Grupą Działania „Chata Kociewia”.

3.2.2 Budowa sieci zintegrowanych szlaków turystycznych.

Opis kierunku: Głównym przesłaniem tego kierunku jest aktywne uczestnictwo gminy w tworzeniu inicjatyw i partnerstw publiczno – prywatnych oraz publiczno – publicznych w zakresie budowy ścieżek rowerowych, szlaków pieszych przystosowanych do Nordic Walking, szlaków wodnych w tym kajakowych, łączących główne atrakcje turystyczne krainy lasów, rzek i jezior gminy.

3.2.3 Stworzenie systemu promocji atrakcji turystycznych gminy w oparciu o przewodniki drukowane i multimedialne skierowane do turystów i inwestorów.

Opis kierunku: Ideą kierunku jest promocja atrakcji turystycznych i tworzenie produktów turystycznych, które winny stać się tematami wiodącymi wydawnictw drukowanych i multimedialnych oraz wszelkich nośników promocyjnych i działań reklamowych, w tym przewodników, kampanii promocyjnych, medialnych, internetowych o gminie Starogard Gdański. Zadanie prowadzone powinno być we współpracy z innymi samorządami oraz organizacjami.

132

3.3. Stwarzać warunki dla rozwoju 3.3.1 Stworzenie Gminnej Sieci Szerokopasmowej infrastruktury technicznej przeciwdziałającej tzw. wykluczeniu Opis kierunku: Założeniem kierunku jest zrealizowanie projektu cyfrowemu mieszkańców gminy polegającego na stworzeniu Gminnej Sieci Szerokopasmowej oraz Starogard Gdański. podłączeniu do niej Urzędu Gminy, szkół, instytucji publicznych. Sieć stanowić będzie medium dające możliwości szybkiej wymiany Powiązanie ze Strategią Rozwoju informacji, dostępu bo bazy danych, usprawniające obsługę Województwa Pomorskiego: petentów m.in. poprzez system SEKAP. Ponadto umożliwiające CEL STRATEGICZNY 2 Wysoki poziom realizację wszelkich usług jak np. monitoring, budowa centrów edukacji i nauki. przetwarzania danych, telefonia VoIP. W następnej kolejności dające podstawę do powszechnego dostępu do Internetu wszystkim mieszkańcom gminy Starogard Gdański.

3.3.2 Uruchomienie systemu edukacji informatycznej dla wszystkich mieszkańców gminy Starogard Gdański w oparciu o istniejące placówki oświatowe.

Opis kierunku: Winno się stworzyć system edukacji pozaszkolnej posługiwania się i praktycznych zastosowań Internetu przez dzieci i młodzież, ale również albo przede wszystkim osoby dorosłe, które wielokrotnie z bojaźni przed nowymi technikami same poddają się procesowi wykluczenia cyfrowego, zmniejszając tym samym możliwości zwiększenia swojej aktywności w kreowaniu własnej osobowości i wpływu na rozwój otoczenia mającego bezpośredni wpływ na ich życie.

133

Tabela 84 SPOŁECZNOŚĆ – cele i kierunki działania 4. SPOŁECZNOŚĆ

Powiązanie ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego, Priorytet I. KONKURENCYJNOŚĆ, Priorytet II. SPÓJNOŚĆ.

CELE SZCZEGÓŁOWE Kierunki działania / opis 4.1 Podniesienie jakości usług 4.1.1 Udostępnienie działalności gminy wszystkim w obiektach użyteczności mieszkańcom, ze szczególnym uwzględnieniem publicznej. dostosowania obiektów do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz ze standaryzacją usług w zakresie polityki społecznej. Powiązanie ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego: Opis kierunku: Głównym przesłaniem tego kierunku jest CEL STRATEGICZNY 2 Silne, zdrowe i podniesienie jakości świadczeń usług przez gminę i ich zintegrowane społeczeństwo. standaryzacja do norm obowiązujących w UE oraz zapewnienie komfortu beneficjentom pomocy społecznej w procesach realizacji świadczeń społecznych.

4.1.2 Wspieranie wszelkich działań na rzecz poprawy warunków świadczonych usług w obiektach służby zdrowia.

Opis kierunku: Ideą tego kierunku jest włączanie się gminy w inicjatywy i projekty, których główną ideą jest poprawa infrastruktury obiektów służby zdrowia.

4.1.3 Podnoszenie dostępności mieszkańców do programów profilaktycznych i zdrowotnych.

Opis kierunku: Założeniem tego kierunku jest poprawa dostępności mieszkańców do świadczeń zdrowotnych min. poprzez wzbogacenie ich o programy profilaktyczne i zdrowotne ukierunkowane na wczesną diagnostykę, leczenie i rehabilitację schorzeń u mieszkańców gminy (np. gruźlica, wady postawy.)

4.1.4 Informatyzacja oraz usprawnienie funkcjonowania administracji samorządowej w ramach projektu e-urząd.

Opis kierunku: Główną ideą tego kierunku jest w końcowym etapie jego realizacji doprowadzenie do pełnej możliwości obsługi klienta urzędu na drodze elektronicznej przy jednoczesnej rozbudowie dostępu do Internetu szerokopasmowego.

4.2 Budowanie zintegrowanego 4.2.1 Pomoc w likwidacji przyczyn dysfunkcji oraz systemu wsparcia zapobiegającego rozwijanie i usprawnianie systemu wsparcia rodziny, kryzysom w szczególności: psychologicznego, prawnego, w rodzinie oraz wzmacniającego socjalnego. pozycję dziecka. Opis kierunku: Główną ideą tego kierunku jest rozwój specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego, a także terapii Powiązanie ze Strategią Rozwoju rodzinnej, zintensyfikowanie i rozwój form pracy socjalnej ze Województwa Pomorskiego: szczególnym uwzględnieniem dzieci ze środowisk niewydolnych CEL STRATEGICZNY 2 Silne, zdrowe wychowawczo oraz podejmowanie inicjatyw i nowatorskich i zintegrowane społeczeństwo. rozwiązań na rzecz ochrony macierzyństwa i dziecka w rodzinie.

4.2.2 Zapewnienie dzieciom i młodzieży odpowiednich warunków do życia i rozwoju zgodnie z ich potrzebami i przysługującymi im prawami.

Opis kierunku: Głównym założeniem tego kierunku jest zabezpieczenie potrzeb bytowych dzieci i młodzieży z rodzin

134

ubogich, szkolenie i podnoszenie kwalifikacji kadry specjalistów do pracy z rodziną i dziećmi oraz tworzenie warunków do realizacji programów socjoterapeutycznych.

4.3 Działania na rzecz stworzenia 4.3.1 Integracja osób niepełnosprawnych ze środowiskiem. zintegrowanego systemu wsparcia i aktywizacji osób Opis kierunku: Główną ideą tego kierunku jest zwiększenie niepełnosprawnych. dostępu do obiektów użyteczności publicznej poprzez likwidację barier architektonicznych. Ponadto kierunek ten zmierza do Powiązanie ze Strategią Rozwoju zapewnienia zajęć rewalidacyjnych w zależności od rodzaju Województwa Pomorskiego: niepełnosprawności oraz organizowania przedsięwzięć o CEL STRATEGICZNY 2 Silne, zdrowe charakterze integracyjnym. i zintegrowane społeczeństwo.

4.4 Aktywizowanie grup zagrożonych 4.4.1 Redukowanie zjawiska ubóstwa i wszystkich form wykluczeniem społecznym. wykluczenia społecznego.

Opis kierunku: Główną ideą tego kierunku jest dążenie do Powiązanie ze Strategią Rozwoju zwiększenia zakresu usług dla osób wykluczonych społecznie Województwa Pomorskiego: w celu ich reintegracji społecznej i zawodowej, pomoc finansowa CEL STRATEGICZNY 2 Silne, zdrowe i materialna oraz wsparcie i aktywizacja poprzez m.in. tworzenie i zintegrowane społeczeństwo. i rozwijanie działań Klubu Integracji Społecznej oraz wspieranie idei sektora ekonomii społecznej.

4.4.2 Wzmacnianie i rozbudowa zintegrowanego systemu rozwiązywania problemów uzależnień.

Opis kierunku: Zamierzeniem tego kierunku jest wzmacnianie istniejącego systemu pomocy osobom uzależnionym od alkoholu

i ich rodzinom (pomoc terapeutyczna, psychologiczna, prawna, socjalna, medyczna) oraz wzmacnianie i rozwijanie istniejącego systemu rozwiązywania problemu przemocy domowej.

4.5 Tworzenie podstaw dla rozwoju 4.5.1 Profesjonalizacja służb społecznych jako czynnika współpracy z organizacjami integracji lokalnej. pozarządowymi. Opis kierunku: Główną ideą tego kierunku jest wzmocnienie roli Powiązanie ze Strategią Rozwoju pracownika socjalnego jako profesjonalisty działającego na rzecz Województwa Pomorskiego: pełniejszej integracji społecznej osób ubogich i wykluczonych CEL STRATEGICZNY 2 Silne, zdrowe społecznie, w tym poprzez systematyczne dokształcenie i zintegrowane społeczeństwo. pracowników socjalnych.

4.5.2 Wspieranie i współpraca z instytucjami społeczeństwa obywatelskiego.

Opis kierunku: Główną ideą tego kierunku jest zwiększenie koordynacji współdziałania z organizacjami pozarządowymi, aktywna współpraca z tymi organizacjami i wsparcie postaw obywatelskich m.in. poprzez tworzenie partnerstw publiczno- społecznych.

4.5.3 Współpraca władz gminy Starogard Gdański z podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego

Opis kierunku: Zamierzeniem kierunku jest stworzenie Programu współpracy gminy Starogard Gdański z organizacjami pozarządowymi. Kierunek zakłada w szczególności współpracę gminy z organizacjami pozarządowymi w zakresie informowania o potencjalnych źródłach finansowania i zasadach udzielania dotacji, opiniowania wniosków o dotacje ze źródeł zewnętrznych oraz promowania ciekawych programów mogących uzyskać środki ze źródeł zewnętrznych.

135

4.6 Działania na rzecz 4.6.1 Organizacja zajęć pozalekcyjnych na bazie placówek wszechstronnego rozwoju oświatowych i kulturalnych. edukacyjnego dzieci i młodzieży z terenu gminy. Opis kierunku: Organizacja zajęć pozalekcyjnych skierowanych do dzieci i młodzieży z terenu gminy Starogard Gdański, opartych na Powiązanie ze Strategią Rozwoju bazie istniejących placówek oświatowych i kulturalnych winna stać Województwa Pomorskiego: się uzupełnieniem istniejącego programu nauczania i podstawą CEL STRATEGICZNY 2 Silne, zdrowe realizacji programu otwartych szkół. i zintegrowane społeczeństwo. 4.6.2 Podnoszenie poziomu i jakości kształcenia w placówkach oświatowych.

Opis kierunku: Ideą tego kierunku jest podniesienie poziomu kształcenia w istniejących placówkach oświatowych na terenie gminy poprzez doposażenie je w sprzęt komputerowy i multimedialny.

4.6.3 Tworzenie warunków umożliwiających zwiększenie zastosowania nowych technik w realizacji programów nauczania we wszystkich placówkach oświatowych gminy.

Opis kierunku: Głównym przesłaniem tego kierunku jest uruchomienie zakupów inwestycyjnych oraz zwiększenie nakładów finansowych na ich realizację, które pozwolą w placówkach oświatowych gminy na wprowadzenie nowoczesnych metod i programów nauczania.

4.6.4 Działanie na rzecz dostosowania oferty zajęć pozalekcyjnych do zainteresowań oraz talentów uczniów.

Opis kierunku: Ideą tego kierunku jest wczesne diagnozowanie zdolności, zainteresowań oraz talentów uczniów w celu dostosowania oferty kształcenia na wszystkich poziomach edukacji organizowanych na terenie gminy i pod potrzeby zdolności ucznia.

4.6.5 Stałe doskonalenie uwarunkowań jakości pracy przedszkoli i innych form wychowania przedszkolnego na terenie gminy.

Opis kierunku: Ideą tego kierunku jest poprawa oferty edukacyjnej istniejących placówek przedszkolnych i innych form wychowania przedszkolnego, standardu ich wyposażenia oraz wspieranie tworzenia nowych przedszkoli i innych form wychowania przedszkolnego.

4.6.6 Remont, budowa i przebudowa istniejącej w gminie infrastruktury sportowej.

Opis kierunku: W ramach tego kierunku zakłada się remont i modernizację otwartych boisk sportowych i sal gimnastycznych oraz przebudowę istniejącej infrastruktury obiektów sportowych opartej na zasobach szkół działających na terenie gminy.

4.6.7 Prowadzenie remontów, przebudowy i rozbudowy obiektów oświatowych.

Opis kierunku: W ramach tego kierunku przewiduje się m.in.

remonty, przebudowy i rozbudowy obiektów oświatowych oraz realizacje programu termomodernizacji i optymalizacji zużycia

energii w tych obiektach.

136

4.7 Działania na rzecz umacniania 4.7.1 Wspieranie działań edukacyjnych i promocyjnych oraz tożsamości regionalnej popularyzujących wiedzę o dziedzictwie kulturowym z zachowaniem tradycji regionu. i dziedzictwa kulturowego gminy. Opis kierunku: Ideą tego kierunku jest organizacja konferencji, opracowanie publikacji, organizacja konkursów, a także Powiązanie ze Strategią Rozwoju zagospodarowanie obszarów cennych przyrodniczo i kulturowo na Województwa Pomorskiego: terenie gminy Starogard Gdański. Celem kierunku jest CEL STRATEGICZNY 3 Rozwój propagowanie działań na rzecz zachowania dziedzictwa społeczeństwa obywatelskiego. kulturowego Kociewia, popularyzacja wiedzy na temat kultury, historii i tradycji Kociewia, mających na celu umacnianie poczucia tożsamości Kociewiaków. Realizacja tego kierunku winna być oparta w głównej mierze o zrekonstruowane średniowieczne grodzisko w Owidzu i Zespół Świetlic Wiejskich.

4.8 Integracja i aktywność społeczna 4.8.1 Zwiększenie aktywnej integracji mieszkańców gminy mieszkańców. Starogard Gdański poprzez stworzenie oferty kulturalno-integracyjnej. Powiązanie ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego: Opis kierunku: W ramach zwiększenia integracji i aktywności CEL STRATEGICZNY 3 Rozwój społecznej mieszkańców gminy ze szczególnym uwzględnieniem społeczeństwa obywatelskiego. liderów społecznych, osób starszych i osób zagrożonych wykluczeniem społecznym kierunek ten zakłada organizowanie licznych i cyklicznych imprez kulturalnych na terenie gminy o charakterze lokalnym i ponadlokalnym.

137

Tabela 85 OCHRONA ŚRODOWISKA – cele i kierunki działania 5. OCHRONA ŚRODOWISKA

Powiązanie ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego, Priorytet III. DOSTĘPNOŚĆ.

CELE SZCZEGÓŁOWE Kierunki działania / opis

5.1 Poprawa jakości ochrony 5.1.1 Likwidacja i ograniczenie niskiej emisji. środowiska na terenie gminy Starogard Gdański. Opis kierunku: Założeniem kierunku jest zwiększenie udziału nowych technologii grzewczych opartych o odnawialne źródła Powiązanie ze Strategią Rozwoju energii (np. solary – jako naturalne źródło pozyskiwania energii Województwa Pomorskiego: cieplnej, biomasa, pompy cieplne) w obszarach zwartej zabudowy CEL STRATEGICZNY 4 Zachowanie i oraz promocja nowych technologii grzewczych wśród mieszkańców. poprawa stanu środowiska przyrodniczego. 5.1.2 Przebudowa, rozbudowa sieci kanalizacyjnej i budowa sieci kanalizacji deszczowej oraz rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowej, w tym uzbrojenie terenów przeznaczonych pod budownictwo mieszkaniowe i nowe inwestycje gospodarcze.

Opis kierunku: Główną ideą tego kierunku jest przede wszystkim budowa i rozbudowa sieci kanalizacyjnej i wodociągowej na terenie gminy z włączeniem terenów przeznaczonych pod budownictwo mieszkaniowe oraz budowa sieci kanalizacji deszczowej na obszarach zwartej zabudowy. Docelowo nie dopuszcza się funkcjonowania na terenie gminy równocześnie kanalizacji sanitarnej i zbiorników bezodpływowych. Po wybudowaniu zbiorczej kanalizacji sanitarnej wszystkie obiekty winny być podłączone do sieci, natomiast zbiorniki bezodpływowe zlikwidowane. Jednocześnie w ramach prowadzonej gospodarki ściekowej należy dążyć do zminimalizowania możliwości wystąpienia zagrożeń dla wód powierzchniowych, podziemnych i gruntu.

5.1.3 Utworzenie na terenie gminy systemu gospodarki odpadami komunalnymi opartego na segregacji.

Opis kierunku: Ideą tego kierunku jest przede wszystkim

stworzenie Gminnego Programu Gospodarki Odpadami oraz

edukacja mieszkańców z zakresu selektywnej zbiórki odpadami.

Kierunek zakłada ponadto objęcie wszystkich mieszkańców gminy

systemem selektywnej zbiórki odpadów, ograniczenie ilości

odpadów poddawanych procesowi unieszkodliwiania poprzez

składowanie oraz sukcesywne zwiększanie ilości odpadów

poddawanych procesom odzysku.

5.1.4 Przygotowanie terenów inwestycyjnych pod względem

prawnym i technicznym dla rozwoju produkcji energii

odnawialnej i opartej o HT.

Opis kierunku: Ideą są działania w kierunku produkcji energii

odnawialnej na terenie gminy w oparciu o istniejące wolne tereny

inwestycyjne na bazie elektrowni wiatrowych, na biomasę, biogaz,

a także elektrowni węglowych opartych o nowoczesne technologie

z zachowaniem dotychczasowego komfortu życia mieszkańców.

138

5.1.5 Stworzenie warunków do budowy biogazowni i gminnej sieci biogazu.

Opis kierunku: Ideą kierunku jest budowa biogazowni i gminnej sieci biogazu, obejmująca obszary zwartej zabudowy na terenie gminy, przesyłającej gaz do opalania kotłowni lokalnych i źródeł indywidualnych.

5.2. Podnoszenie świadomości 5.2.1 Tworzenie programów edukacji ekologicznej dzieci ekologicznej mieszkańców gminy i młodzieży. Starogard Gdański. Opis kierunku: Przesłaniem kierunku jest podnoszenie Powiązanie ze Strategią Rozwoju świadomości ekologicznej wśród dzieci i młodzieży szkolnej Województwa Pomorskiego: poprzez wdrażanie programów edukacji ekologicznej. CEL STRATEGICZNY 4 Zachowanie i poprawa stanu środowiska przyrodniczego. 5.2.2 Edukacja społeczności lokalnej poprzez lokalne media w zakresie nowych technologii ochrony środowiska i zagrożeń ekologicznych.

Opis kierunku: Główną ideą kierunku jest wykorzystanie lokalnych mediów do edukacji ekologicznej mieszkańców z zakresu nowych technologii ochrony środowiska oraz potencjalnych zagrożeń ekologicznych. Kierunek zakłada również rozpowszechnianie wśród mieszkańców świadomość ekologiczną, dotyczącą istoty zrównoważonego rozwoju i zasad jego stosowania, konieczności prowadzenia prawidłowej gospodarki odpadami oraz gospodarki wodno – ściekowej.

139

10 PROJEKTY ZREALIZOWANE I PRZEWIDZIANE DO REALIZACJI PRZEZ GMINĘ STAROGARD GDAŃSKI

Kluczowe projekty zrealizowane przez gminę Starogard Gdański w latach 1999 - 2011

Tabela 86 Projekty zrealizowane przez gminę Starogard Gdański – infrastruktura sanitacyjna Okres Koszt Nazwa zadania Opis realizacji przedsięwzięcia [zł] Wybudowano: 1088 mb kanału tłocznego, Budowa sieci kanalizacji 2000 474 654,00 4 779,5 mb sieci kanalizacyjnej, w Nowej Wsi Rzecznej 1 145 mb przykanalików, przepompownię ścieków. Wykonano: Budowa kanalizacji oraz 2 361 mb sieci, modernizacja oczyszczalni 2003 2 627 223,00 oczyszczalnię biologiczno – ścieków w Szpęgawsku. chemiczną. Wybudowano: Rozbudowa kanalizacji 2004 158 595,00 623 mb sieci, w Kokoszkowach. 154 mb przyłączy. Budowa oczyszczalni Wybudowano: ścieków w Jabłowie oraz mechaniczno – biologiczną budowa sieci sanitarnej 2005 - 2006 5 019 643,00 oczyszczalnię ścieków, Jabłowo – Lipinki sieć sanitarną o długości 11 km, Szlacheckie 10 przepompowni ścieków. Budowa kanalizacji w Kokoszkowach – ul. 2007 233 156,00 Wybudowano 885 mb sieci. Leśna Wybudowano: Budowa kanalizacji 2046 mb rurociągu tłocznego, 2007 804 004,00 w Zdunach 1697 mb rurociągu grawitacyjnego. Budowa kanalizacji sanitarnej w Dąbrówce – Wybudowano sieć kanalizacji sanitarnej 2008 - 2011 2 092 871,00 Gmina Starogard Gdański i o długości 12 033,50 mb. Jabłówku – Gmina Bobowo Budowa kanalizacji Wybudowano: w Kolinczu, Owidzu, 2009-2010 4 323 384,00 13 605 mb sieci, Barchnowach. 14 przepompowni. Budowa kanalizacji Wybudowano: w Kokoszkowach - 2009 155 866,00 478 mb sieci, ul. Klonowa przepompownię ścieków. Rozbudowa sieci kanalizacji 2010 1 060 000,00 Wybudowano 2 350 mb sieci. w Szpęgawsku Budowa kanalizacji Wybudowano sieć kanalizacji o długości 2010 - 2011 1 527 832,00 sanitarnej w Dąbrówce 8 700 mb. Źródło: opracowano na podstawie danych Urzędu Gminy Starogard Gdański.

140

Tabela 87 Projekty zrealizowane przez gminę Starogard Gdański – infrastruktura wodociągowa Okres Koszt Nazwa zadania Opis realizacji przedsięwzięcia [zł] Wybudowano: Budowa wodociągu 1999 129 897,00 2 955 mb sieci, w Trzcińsku 1057 mb przyłączy (38 szt.). Wybudowano: Budowa wodociągu Lipinki 2000 137 717,00 3 256 mb sieci, Szlacheckie - Barchnowy 1 021 mb przyłączy. Wykonano: Rozbudowa wodociągu 2000 21 101,00 524 mb sieci, w Kolinczu – ul. Polna 242 mb przyłączy. Wykonano: Budowa wodociągu 2002 sieć o długości 8 266 mb, w Ciecholewach 1 641 mb przyłączy. Wykonano: Budowa wodociągu 2002 485 604,00 sieć o długości 2 892,7 mb, w Kolinczu. 971 mb przyłączy. Wykonano: Budowa wodociągu 2002 sieć o długości 164,5 mb, w Kokoszkowach 450 mb przyłączy. Budowa wodociągu Sumin 2003 164 430,00 Wykonano 3 406 mb sieci. – Koteże.

Wodociąg Trzcińsk – Wybudowano 6 793 mb sieci 2005 – 2006 255 241,00 Siwiałka wodociągowej.

Budowa sieci wodociągowej 2006 69 915,00 Wybudowano 1 284 mb sieci. w Rywałdzie. Wybudowano studnię głębinową o Budowa drugiej studni głębokości 32 m wraz z wyposażeniem, 2007 128 244,00 w Jabłowie. wykonaniem przyłącza energetycznego i wodnego. Budowa wodociągu 2007 91 863,00 Wybudowano 1078 mb sieci. w Kolinczu - elektrownia Budowa wodociągu w Kokoszkowach – 2007 60 878,00 Wybudowano 600 mb sieci. ul. Leśna Budowa wodociągu w Kokoszkowach – 2007 57 942,00 Wybudowano 722 mb sieci. ul. Podgórna Budowa wodociągu w Kolinczu – przy 2008 12 961,00 Wybudowano 197 mb sieci. elektrowni. Budowa wodociągu 2008 145 139,00 Wybudowano sieć o długości 1 760,00. w Rywałdzie – ul. Sadowa Budowa wodociągu 2008 63 561,00 Wybudowano 1 058 mb sieci. w Jabłowie – ul. Polna Budowa wodociągu 2009 23 140,00 Wybudowano 494 m sieci. w Jabłowie – ul. Krótka Budowa spinki Zaprojektowano oraz wybudowano 227 wodociągowej Janowo - 2009 31 844,00 mb sieci. Jabłowo Budowa wodociągu 2009 13 262,00 Wybudowano 196 mb sieci. w Kolinczu. Budowa wodociągu 2010 38 757,00 Wybudowano 826,25 m sieci. w Kolinczu – domy w lesie. Rozbudowa wodociągu 2010 300 000,00 Wybudowano 3 236 mb sieci. w Rywałdzie

141

Okres Koszt Nazwa zadania Opis realizacji przedsięwzięcia [zł] Rozbudowa wodociągu w Kokoszkowach oraz 2010 480 000,00 Wybudowano 4 644 mb sieci. budowa wodociągu w Janinie Źródło: opracowano na podstawie danych Urzędu Gminy Starogard Gdański.

Tabela 88 Projekty zrealizowane przez gminę Starogard Gdański – infrastruktura drogowa Okres Koszt Nazwa zadania Opis realizacji przedsięwzięcia [zł] Wybudowano: Budowa drogi 470 mb nawierzchni asfaltowej, w Kokoszkowach – 1999 493 569,00 chodnik, ul. Lipowa kanalizację deszczową.

Budowa chodnika Wybudowano chodnik o długości 120 2000 27 917,00 w Rokocinie mb.

Budowa rozjazdu i drogi do 2000 220 000,00 remizy OSP w Sucuminie Wybudowano 420 mb drogi Budowa drogi od OSP do o nawierzchni z kostki brukowej. 2001 192 086,00 końca osiedla w Sucuminie Wykonano: Budowa drogi oraz drogę o nawierzchni asfaltowej chodnika w Rokocinie – na 2001 371 136,00 o długości 651,1 mb, odcinku od drogi krajowej nr chodnik z kostki o długości 365,6 22 do rozwidlenia dróg. mb. Budowa drogi Rokocin - wybudowano drogę o nawierzchni 2003 2 210 218,00 Koteże asfaltowej o długości 2,3 km. Budowa drogi lokalnej wraz z odcinkiem kanalizacji wykonano 599 mb drogi z kostki deszczowej – ul. 2003 849 425,00 brukowej. Kasztanowa w nowej Wsi Rzecznej Wykonano: Położenie nowego dywanu nową nawierzchnię na odcinku asfaltowego na ul. Wiejskiej 2005 198 973,00 470 mb, w Nowej Wsi Rzecznej wymieniono krawężniki. Wykonano: drogę gminną o nawierzchni Budowa drogi gminnej asfaltowej o długości 1834 mb, 2005 2 378 163,00 2 Kokoszkowy – Linowiec 490 m zjazdów i zatok, 662 m2 chodników, ustawiono 2 wiaty przystankowe. utwardzono drogę o długości 320 Budowa drogi ul. Działkowa 2006 389 047,00 mb kostką brukową, w Szpęgawsku wykonano 413 mb odwodnienia. wyremontowano nawierzchnię na Modernizacja drogi do odcinku 700 mb, 2007 217 114,00 wieży w Trzcińsku uporządkowano pobocza i odbudowano rów. Budowa drogi gminnej nr wybudowano 4 198,90 mb 2007 - 2010 7 606 081,61 213035G Jabłowo - Koteże nawierzchni asfaltowej. Budowa chodnika 2008 197 816,00 wybudowano 349 mb chodnika. w Kolinczu. utwardzono drogę kostką – Budowa ul. Kwiatowej 3 560,75 m2, 2008 1 270 533,00 w Kokoszkowach wybudowano chodnik, wjazdy oraz kanalizację deszczową.

142

Okres Koszt Nazwa zadania Opis realizacji przedsięwzięcia [zł] wybudowano 1 620m drogi Budowa drogi gminnej asfaltowej, w Koteżach, ul. Sokoła, 2009 - 2010 3 106 267,00 wybudowano1 300 m kanalizacji Sikorki i Piaskowa deszczowej, obustronne chodniki oraz oświetlenie uliczne. wybudowano 1 227 mb drogi, Budowa ul. Południowej chodnik, ścieżkę rowerową, i Kwiatowej 2009 - 2011 4 030 656,00 przebudowano skrzyżowanie w Kokoszkowach z drogą wojewódzką nr 222. Źródło: opracowano na podstawie danych Urzędu Gminy Starogard Gdański.

Tabela 89 Projekty zrealizowane przez gminę Starogard Gdański – infrastruktura oświatowa Okres Koszt Nazwa zadania Opis realizacji przedsięwzięcia [zł] wybudowano salę oraz Budowa sali gimnastycznej 1999 - 2001 2 122 199,00 wyposażono ją w sprzęt ruchomy i w Jabłowie stały. Wykonano: Rozbudowa szkoły prace termo modernizacyjne, 1999 - 2005 156 896,00 w Trzcińsku prace remontowe wewnątrz budynku. Wykonano: Modernizacja szkoły w modernizację istniejącej szkoły, 2005 - 2008 4 786 000,00 Kokoszkowach dobudowano nowy segment szkoły. Termomodernizacja Wykonano: obiektów szkolnych w prace termo modernizacyjne, 2007 - 2011 1 613 529,00 Brzeźnie Wielkim, prace remontowe wewnątrz Rywałdzie i Jabłowie budynku. Wykonano: Modernizacja szkoły 2009 - 2010 2 682 382,00 prace termo modernizacyjne, w Brzeźnie Wielkim prace renowacyjne budynku. Budowa sali gimnastycznej wybudowano salę gimnastyczną 2009 - 2010 2 791 814,00 w Kokoszkowach o powierzchni 825,02 m2. wybudowano m.in. boisko do piłki Budowa kompleksu boisk ręcznej, piłki koszykowej, skocznię sportowych w miejscowości 2010 - 2011 399 690,00 wzwyż, skocznię w dal, rzutnię do Kokoszkowy pchnięcia kulą Źródło: opracowano na podstawie danych Urzędu Gminy Starogard Gdański, informacji zawartych na stronie internetowej www.starogardgd.ug.pl

Kluczowe projekty realizowane i planowane do realizacji przez gminę Starogard Gdański

Tabela 90 Projekty realizowane przez gminę Starogard Gdański [zł] Całkowita Okres Lp. Nazwa projektu wartość Źródło finansowania realizacji projektu [zł] ZADANIA INWESTYCYJNE Regionalny Program Rekonstrukcja grodziska średniowiecznego wraz Operacyjny 2008 – 1. z zagospodarowaniem podgrodzia w miejscowości 5 630 339,00 Województwa 2011 Owidz Gm. Starogard Gdański Pomorskiego, budżet gminy Rekonstrukcja grodziska średniowiecznego Program Rozwoju 2011 – 2. w Owidzu – etap II – budowa amfiteatru i wieży 2 103 690,00 Obszarów Wiejskich, 2013 schodowej z zapleczem sanitarnym budżet gminy

143

Całkowita Okres Lp. Nazwa projektu wartość Źródło finansowania realizacji projektu [zł] ZADANIA INWESTYCYJNE Rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej Program Rozwoju w miejscowościach Kokoszkowy, Żabno wraz 2008 – 3. 1 767 171,00 Obszarów Wiejskich, z budową sieci wodociągowej w miejscowości 2011 budżet gminy Żabno gmina Starogard Gdański Program Rozwoju Budowa zaplecza dla boiska sportowego 2011 – 4. 256 406,00 Obszarów Wiejskich, w Dąbrówce 2012 budżet gminy Program Rozwoju Budowa ścieżki rowerowej w miejscowościach 2009 – 5. 964 982,00 Obszarów Wiejskich, Rokocin – Koteże 2013 budżet gminy Budowa kanalizacji w Kolinczu, Rywałdzie Program Rozwoju 2012 – 6. i Kokoszkowach wraz z budową wodociągu 5 838 496,00 Obszarów Wiejskich, 2013 w Kokoszkowach budżet gminy Szlakiem historii - oznakowanie miejsc 2011 - Program Rozwoju 7. 224 904,00 historycznych na terenie gminy Starogard Gdański 2012 Obszarów Wiejskich, Budowa zawrotki autobusowej w Nowej Wsi 2011 - Budżetbudżet gminy 8. 310 000,00 Rzecznej 2012 Budowa budynku z mieszkaniami socjalnymi 2011 - Fundusz Dopłat, budżet 9. 1 200 000,00 w Barchnowach 2012 gminy Narodowy program Przebudowa drogi nr 213024 – ul Rzecznej 2011 - 10. 1 809 022,00 Przebudowy Dróg w Nowej Wsi Rzecznej 2012 Lokalnych, budżet gminy ZADANIA NIEINWESTYCYJNE

Zespoły wychowania przedszkolnego (ZWP) 2010 - Program Operacyjny 11. sposobem na upowszechnienie edukacji 975 710,00 2012 Kapitał Ludzki przedszkolnej w gminie Starogard Gdański Wzmocnienie potencjału Urzędu Gminy Program Operacyjny 2011 - 12. w Starogardzie Gdańskim w obszarze zarządzania 150 592,00 Kapitał Ludzki, budżet 2012 finansami. Wieloletnia prognoza finansowa gminy Zajęcia dodatkowe - wyrównywanie szans 2011 – Program Operacyjny 13. edukacyjnych i rozwojowych dzieci klas I – III szkół 244 904,00 2013 Kapitał Ludzki podstawowych Europejski Fundusz 2011 - 14. Youngster – j. angielski w gimnazjum 13 000,00 Rozwoju Wsi Polskiej, 2012 budżet gminy Źródło: Opracowanie własne na podstawie Załącznika nr 2 do Zarządzenie nr FIN 111/2011 w sprawie ustalenia projektu zmiany wieloletniej prognozy finansowej gminy Starogard Gdański na lata 2011 – 2017 i Załącznika nr 16 do projektu budżetu gminy na rok 2012.

Tabela 91 Inwestycje planowane do realizacji przez gminę Starogard Gdański [zł] Lp. Wyszczególnienie

INWESTYCJE DROGOWE 1. Budowa i modernizacja dróg na terenie gminy 2. Budowa zawrotek i zatok autobusowych na terenie gminy 3. Budowa chodników oraz ścieżek rowerowych na terenie gminy 4. Budowa zbiorczej kanalizacji deszczowej OŚWIETLENIE ULICZNE 5. Rozbudowa sieci oświetlenia ulicznego na terenie gminy 6. Wymiana dotychczasowego oświetlenia ulicznego na energooszczędne INWESTYCJE OŚWIATOWE

7. Budowa hali sportowej przy Zespole Kształcenia i Wychowania w Rywałdzie

144

8. Budowa hali sportowej przy Zespole Szkół Publicznych w Suminie 9. Budowa basenu przy Zespole Szkół Publicznych w Kokoszkowach 10. Rozbudowa budynku szkoły w Kokoszkowach 11. Uporządkowanie ruchu drogowego przy Zespole Szkół Publicznych w Kokoszkowach 12. Termomodernizacja budynków szkół na terenie gminy 13. Budowa przedszkola oraz żłobka na terenie gminy w zależności od potrzeb demograficznych 14. Budowa infrastruktury sportowej przy szkołach na terenie gminy INFRASTRUKTURA WODOCIĄGOWA 15. Rozbudowa istniejącej sieci wodociągowej na terenie gminy 16. Budowa sieci wodociągowej w Starym Lesie 17. Modernizacja istniejącej sieci wodociągowej INFRASTRUKTURA SANITACYJNA Budowa sieci kanalizacji w Suminie, Sucuminie i Rokocinie wraz z budową oczyszczalni ścieków 18. w Rokocinie 19. Uzbrojenie terenów komunalnych w Okolu 20. Rozbudowa istniejącej sieci kanalizacyjnej na terenie gminy ŚWIETLICE WIEJSKIE 21. Budowa świetlicy wiejskiej w Rokocinie 22. Termomodernizacja budynków świetlic wiejskich na terenie gminy MIESZKANIA SOCJALNE 23. Budowa mieszkań socjalnych w Jabłowie i Barchnowach TURYSTYKA 24. Rozbudowa Grodziska Średniowiecznego w Owidzu 25. Zagospodarowanie terenu nad jeziorem w Jabłowie TELEKOMUNIKACJA 26. Budowa sieci szerokopasmowego Internetu na terenie gminy ADMINISTRACJA 27. Adaptacja budynku gminnego na pomieszczenia biurowe Źródło: opracowano na podstawie danych Urzędu Gminy Starogard Gdański.

Tabela 92 Zadania postulowane do realizacji przez inne podmioty, których wykonanie wspierała będzie Gmina Starogard Gdański Nazwa zadania Podmiot realizujący zadanie

Budowa południowej obwodnicy drogi krajowej nr 22 Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad

Budowa dojazdu do autostrady A1 oraz modernizacja drogi wojewódzkiej nr 222 i 229 na odcinku Starogard Gdański – Zarząd Dróg Wojewódzkich w Gdańsku Lipinki Szlacheckie

Budowa obwodnicy drogi nr 222 w miejscowości Kokoszkowy Zarząd Dróg Wojewódzkich w Gdańsku Modernizacja drogi wojewódzkiej nr 222 na odcinku Kokoszkowy - Siwiałka Zarząd Dróg Wojewódzkich w Gdańsku

Modernizacja dróg powiatowych na terenie gminy Starostwo Powiatowe w Starogardzie Gdańskim

Budowa ścieżki rowerowej na odcinku Starogard Gdański - Skarszewy Starostwo Powiatowe w Starogardzie Gdańskim

Budowa biogazowi w Owidzu Inwestorzy prywatni

Budowa wszelkich źródeł energii odnawialnej Inwestorzy prywatni

145

Nazwa zadania Podmiot realizujący zadanie

Budowa schroniska dla zwierząt Urząd Miasta Starogard Gdański

Budowa sieci gazowej Pomorska Spółka Gazownictwa w Gdańsku

Budowa pól golfowych i parku wodnego w Nowej Wsi Rzecznej Inwestor prywatny

Budowa Zakładu Utylizacji Odpadów w Starym Lesie Zakład Utylizacji Odpadów Stary Las Spółka z o.o.

Budowa drogi Zduny (centrum logistyczne) – droga krajowa Firma Graal SA nr 22

Źródło: opracowano na podstawie danych Urzędu Gminy Starogard Gdański.

Działania inwestycyjne przewidziane do realizacji w ramach Strategii winny zostać przeprowadzone zgodnie z obowiązującymi przepisami dotyczącymi ochrony środowiska z jednoczesnym uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju.

146

11 MONITORING I EWALUACJA STRATEGII

Ocena strategicznych dokumentów zawierających programy rozwoju winna być dokonywana trzykrotnie: przed rozpoczęciem realizacji (ex-ante), w połowie okresu realizacji (mid-term) oraz po zakończeniu realizacji (ex-post). Aby umożliwić pośrednie dokonywanie ocen mid-term i ex-post, należy określić powiązania pomiędzy Strategią gminy a strategiami sektorowymi oraz Wieloletnim Planem Inwestycyjnym. Ocena ex-post jest najbardziej istotna i miarodajna dla całościowej oceny polityki rozwoju gminy w długim okresie czasu oraz spełnia najwięcej funkcji. Wszelkie oceny oddziaływania podmiotów publicznych na procesy rozwoju przeprowadzane są w kontekście społecznych potrzeb, celów i nakładów. Mierzone i oceniane są uzyskane produkty, wyniki, efekty i skutki. Działania i przedsięwzięcia służące realizacji celów operacyjnych oceniane są na podstawie czterech kryteriów: skuteczności, celowości, efektywności, wydajności. Cały proces dodatkowo oceniany jest z punktu widzenia praworządności i gospodarności (oszczędności). Oceny wymagają podejścia uporządkowanego, obiektywnych kryteriów oraz stosowania zróżnicowanych i wyrafinowanych metod. Ocena realizacji Strategii jest procesem wymagającym udziału społecznego, a przede wszystkim współdziałania podmiotów i uczestników strategicznego planowania rozwoju gminy Starogard Gdański. Aby spełnić powyższe wymagania, każdy cel operacyjny wymaga monitorowania. Wymóg monitorowania wynika również z przepisów regulujących finansowanie przedsięwzięć z funduszy strukturalnych UE. Monitorowaniem Strategii na poziomie celów operacyjnych (używając wskaźników produktu i rezultatu przypisanych tym celom) winna zajmować się jednostka organizacyjna odpowiedzialna za jego wdrażanie, w tym wypadku – samorząd gminny. Wizja, misja gminy Starogard Gdański zawarta w Strategii sformułowana jest na tak ogólnym poziomie, że bezpośrednia ocena stopnia ich realizacji nie jest możliwa. Można jednak ocenić stopień realizacji celów operacyjnych. Mają one na tyle konkretny charakter i są powiązane bezpośrednio z realizowanymi i planowanymi do realizacji przedsięwzięciami, że można stosować bardziej wyspecjalizowane wskaźniki. W charakterystyce każdego z celów operacyjnych zawarto propozycje wskaźników produktów oraz rezultatów. Zestaw wskaźników dla celów monitorowania Strategii na poziomie celów operacyjnych zawiera poniższa tabela 92. Ich coroczne obliczenie rozpoczynając od roku bazowego 2011 (stan 31 grudnia – dane będą dostępne wiosną 2012) umożliwi dokonanie w latach 2017 i 2022 ocen realizacji Strategii pod kątem: skuteczności, celowości, efektywności, wydajności. Odpowiednie jednostki organizacyjne powiatu i instytucje zewnętrzne dokonywać będą bieżącej (raz w roku) i okresowej (w 2017 i 2022 r.) kontroli realizacji Strategii. Efektem kontroli może być konieczność zmodyfikowania Strategii Rozwoju Gminy Wiejskiej Starogard Gdański.

Źródłami pozyskiwania danych do oceny realizacji Strategii mogą być: 1. Źródła pierwotne: - badania ankietowe za pomocą kwestionariusza – np. z wykorzystaniem Internetu, w formie drukowanej – skrzynka na opinie w punkcie obsługi gminy,

147

- otwarte dla wszystkich Forum Internetowe, pozwalające na swobodną wypowiedź, - cykliczne, coroczne spotkania grup eksperckich oraz innych podmiotów działających w różnych obszarach społecznych i gospodarczych gminy, - inne.

2. Źródła wtórne: - statystyki, w tym Urzędu Statystycznego oraz innych jednostek i instytucji, informacje medialne oraz raporty, biuletyny, sprawozdania z działalności i in. pochodzące od środowisk turystycznych, inne, - raporty z badań ruchu turystycznego w gminie Starogard Gdański.

Wybór źródeł informacji do oceny realizacji Strategii będzie każdorazowo weryfikowany, zgodnie z przyjętymi wskaźnikami.

148

Tabela 93 Wskaźniki monitoringu Strategii Rozwoju Gminy Wiejskiej Starogard Gdański na lata 2012 - 2022 Wskaźniki Nr celu/ kier. dział. Nazwa priorytetu/celu szczegółowego produktu rezultatu Rok bazowy 2011, lata oceny: 2013, 2017 i 2022 1 PRZESTRZEŃ

PODJĄĆ DZIAŁANIA W KIERUNKU PORZĄDKOWANIA STRUKTURY PRZESTRZENNEJ GMINY STAROGARD GDAŃSKI 1.1. Kierunki działania Liczba podjętych inicjatyw mających Działania na rzecz podniesienia jakości przestrzeni urbanistycznej gminy z na celu ograniczenie Powierzchnia [ha] uporządkowanej 1.1.1. uwzględnieniem ochrony gruntów cennych rolniczo i przyrodniczo. niekontrolowanych procesów przestrzeni gminy.

urbanistycznych na terenie gminy. Tworzenie nowych miejscowych Powierzchnia w ha obszarów Sporządzenie nowych miejscowych planów zagospodarowania planów zagospodarowania predestynowanych pod zabudowę 1.1.2. przestrzennego zgodnie z zatwierdzonym harmonogramem prac przestrzennego według mieszkaniową z określeniem funkcji planistycznych. zatwierdzonego harmonogramu tej zabudowy. prac planistycznych.

PODJĄĆ DZIAŁANIA W KIERUNKU RÓWNOMIERNEGO ROZWOJU POSZCZEGÓLNYCH MIEJSCOWOŚCI POŁOŻONYCH NA TERENIE 1.2. GMINY STAROGARD GDAŃSKI ORAZ TWORZYĆ WARUNKI DLA KORZYSTNIEJSZEGO GOSPODAROWANIA W ROLNICTWIE.

Kierunki działania Powierzchnia (w ha) obiektów Liczba nowopowstałych podmiotów Różnicowanie źródeł dochodów osób mających pracę w obszarze gminy służących do prowadzenia 1.2.1. gospodarczych poza sektorem związanych z sektorem rolnym. działalności gospodarczej poza rolnym. sektorem rolnym.

Liczba utworzonych inicjatyw przez Liczba rolników, grup producenckich gminę Starogard Gdański zakresie korzystających z inicjatyw 1.2.2. Działanie na rzecz poprawy konkurencyjności sektora rolnego. tworzenia i popularyzacji form utworzonych przez gminę Starogard wsparcia rolników, grup Gdański. producenckich.

149

Wskaźniki Nr celu/ kier. dział. Nazwa priorytetu/celu szczegółowego produktu rezultatu Rok bazowy 2011, lata oceny: 2013, 2017 i 2022 PODJĄĆ DZIAŁANIA W KIERUNKU ROZWOJU INFRASTRUKTURY REKREACYJNEJ I TURYSTYCZNEJ ORAZ LEPIEJ 1.3. WYKORZYSTYWAĆ ISTNIEJĄCE SZLAKI KOMUNIKACYJNE. Kierunki działania

Podniesienie konkurencyjności regionu poprzez wykorzystanie specyficznych Liczba projektów zrealizowanych Liczba turystów odwiedzających 1.3.1. zasobów gminy. na terenie średniowiecznego średniowieczne grodzisko w Owidzu. grodziska w Owidzu.

Liczba projektów turystycznych Wartość nakładów inwestycyjnych Promocja projektów i zamierzeń inwestycyjnych opartych o partnerstwo i zamierzeń inwestycyjnych (w PLN) liczona dla nowych publiczno - prywatne zwiększających ofertę turystyczną gminy Starogard realizowanych na terenie gminy inwestycji turystycznych 1.3.2. Gdański. Starogard Gdański w ramach w przeliczeniu na jednego partnerstwa publiczno – mieszkańca powstałych w ramach prywatnego PPP STWORZYĆ WARUNKI DO WYKORZYSTANIA ISTNIEJĄCYCH I TWORZENIA NOWYCH OBSZARÓW CHRONIONYCH 1.4. DLA ZWIĘKSZENIA POTENCJAŁU ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH SPRZYJAJĄCYCH ROZWOJOWI TURYSTYKI. Kierunki działania

Liczba utworzonych projektów Liczba obszarów naturowych Aktywne włączanie się gminy w działania zmierzające do ochrony obszarów zmierzających do ochrony objętych utworzonymi projektami 1.4.1. naturowych z wykorzystaniem szans pozyskania środków z UE na ich obszarów naturowych ochrony ochronę. z wykorzystaniem szans z wykorzystaniem szans pozyskania pozyskania środków z UE na ich środków z UE. ochronę. Liczba turystów korzystających Długość (w km) wyznaczonych z wyznaczonych i zagospodarowanych i zagospodarowanych rekreacyjnych rekreacyjnych szlaków Lepiej wykorzystać istniejące tereny leśne i zbiorniki wodne dla rozwoju szlaków turystycznych (w ciągu 1.4.2. turystycznych według podziału na turystyki (turystyka kwalifikowana) i agroturystyki. roku) według podziału na różne różne formy turystyki kwalifikowanej formy turystyki kwalifikowanej (piesza, konna, rowerowa, (piesza, konna, rowerowa, kajakowa). kajakowa).

150

Wskaźniki Nr celu/ kier. dział. Nazwa priorytetu/celu szczegółowego produktu rezultatu Rok bazowy 2011, lata oceny: 2013, 2017 i 2022 2. GOSPODARKA

TWORZENIE WARUNKÓW DLA DALSZEGO ROZWOJU GOSPODARCZEGO GMINY. 2.1. Kierunki działania Liczba zorganizowanych działań Inicjowanie i podejmowanie działań na rzecz wzrostu zainteresowania przez na rzecz wzrostu zainteresowania Liczba nowych inwestycji na 2.1.1. inwestorów strategicznych terenami inwestycyjnymi gminy. przez inwestorów strategicznych terenach inwestycyjnych gminy terenami inwestycyjnymi na terenie gminy Liczba powstałych przedsiębiorstw na nowo uzbrojonych terenach Uzbrojenie terenów inwestycyjnych w infrastrukturę techniczną, w tym dla Powierzchnia (m²) uzbrojonych inwestycyjnych. potrzeb wysokich technologii (HT). terenów inwestycyjnych Liczba nakładów inwestycyjnych 2.1.2. w infrastrukturę techniczną, w tym w PLN wniesionych przez dla potrzeb wysokich technologii inwestorów na nowo uzbrojonych terenach inwestycyjnych, w tym wartość w PLN inwestycji typu HT. STWORZYĆ SYSTEM PROMOCJI GMINY STAROGARD GDAŃSKI. 2.2. Kierunki działania

Liczba utworzonych projektów Liczba zrealizowanych projektów Tworzenie płaszczyzn współpracy międzynarodowej w różnych dziedzinach współpracy międzynarodowej współpracy międzynarodowej 2.2.1. życia społecznego i gospodarczego. w różnych dziedzinach życia w różnych dziedzinach życia społecznego i gospodarczego. społecznego i gospodarczego.

Liczba turystów krajowych i zagranicznych oraz Liczba projektów promocji potencjalnych inwestorów Kształtowanie pozytywnego wizerunku gminy w środkach masowego przekazu o pozytywnego wizerunku gminy w przybywających na teren gminy 2.2.2. zasięgu lokalnym i ponadlokalnym. oparciu o media lokalne, krajowe i Starogard Gdański w ciągu roku z aktywne strony internetowe. tytułu prowadzonych akcji kształtujących pozytywny wizerunek gminy.

151

Wskaźniki Nr celu/ kier. dział. Nazwa priorytetu/celu szczegółowego produktu rezultatu Rok bazowy 2011, lata oceny: 2013, 2017 i 2022

Liczba projektów mających na celu Stworzenie systemu wizualnej identyfikacji gminy. Liczba symboli włączonych 2.2.3. stworzenie systemu wizualnej w system promocji gminy. identyfikacji gminy

GOSPODARCZE WYKORZYSTANIE ATRAKCYJNYCH TURYSTYCZNIE TERENÓW GMINY STAROGARD GDAŃSKI. 2.3. Kierunki działania Liczba działań promujących Liczba mieszkańców Wspieranie rozwoju różnych form usług skierowanych pod potrzeby i wspierających rozwój różnych i przybywających turystów 2.3.1. mieszkańców i przybywających turystów. form usług skierowanych pod w ciągu roku korzystających potrzeby mieszkańców różnych form usług. i przybywających turystów. Liczba projektów z zakresu Wartość (w PLN) Rozwijanie infrastruktury technicznej niezbędnej dla realizacji zamierzeń rozbudowy infrastruktury zainwestowanego kapitału 2.3.2. inwestycyjnych (w tym turystycznych obszarach zainteresowań inwestorów). technicznej w turystycznych w turystycznych obszarach obszarach zainteresowań zainteresowań inwestorów. inwestorów. 3. INFRASTRUKTURA PODEJMOWANIE DZIAŁAŃ W KIERUNKU POLEPSZENIA STANDARDU I JAKOŚCI KOMUNIKACYJNEJ NA TERENIE GMINY 3.1. STAROGARD GDAŃSKI Kierunki działania Liczba projektów mających na celu Długość (w km) nowo Budowa i modernizacja infrastruktury drogowej na terenie gminy. modernizację i rozbudowę wybudowanych 3.1.1. infrastruktury drogowej. i wyremontowanych dróg na terenie gminy. Liczba projektów mających na celu Długość (w km) ciągów modernizację i rozbudowę komunikacyjnych, wzdłuż których infrastruktury okołodrogowej, zmodernizowano Długość (w km) wybudowanych i rozbudowano infrastrukturę Rozbudowa i przebudowa obiektów infrastruktury okołodrogowej (chodniki, i zmodernizowanych ciągów okołodrogową. 3.1.2. ścieżki rowerowe, oświetlenie, przystanki autobusowe). pieszych, rowerowych i pieszo- Liczba osób korzystających rowerowych na terenie gminy. z nowo wybudowanych ciągów Liczba wybudowanych pieszo-rowerowych na terenie i zmodernizowanych punktów gminy. oświetleniowych na terenie gminy. Liczba osób korzystających

152

Wskaźniki Nr celu/ kier. dział. Nazwa priorytetu/celu szczegółowego produktu rezultatu Rok bazowy 2011, lata oceny: 2013, 2017 i 2022 Liczba wybudowanych z nowo wybudowanych i zmodernizowanych innych i zmodernizowanych punktów obiektów infrastruktury drogowej. oświetleniowych na terenie gminy. Liczba osób korzystających z nowo wybudowanych i zmodernizowanych innych obiektów infrastruktury drogowej na terenie gminy. SPRZYJAĆ ROZWOJOWI INFRASTRUKTURY PROTURYSTYCZNEJ I RÓŻNYCH FORM TURYSTYKI. 3.2 Kierunki działania Liczba nowowybudowanych Budowa infrastruktury sprzyjającej rozwojowi agroturystyki w obszarach obiektów infrastruktury Liczba turystów korzystających predestynowanych do tej formy wypoczynku. sprzyjającej rozwojowi 3.2.1. z nowowybudowanych obiektów agroturystyki w obszarach turystycznych. predestynowanych do tej formy wypoczynku na terenie gminy. Liczba wybudowanych sieci zintegrowanych szlaków turystycznych. Liczba inicjatyw i partnerstw publiczno – prywatnych oraz Liczba turystów korzystających publiczno – publicznych 3.2.2. Budowa sieci zintegrowanych szlaków turystycznych. z oferty powstałych inicjatyw oraz w zakresie budowy ścieżek partnerstw. rowerowych, szlaków pieszych przystosowanych do Nordic Walking, szlaków konnych, szlaków wodnych, w tym kajakowych. Liczba projektów promujących atrakcje turystyczne gminy Starogard Gdański w oparciu Liczba turystów krajowych o przewodniki drukowane Stworzenie systemu promocji atrakcji turystycznych gminy w oparciu i zagranicznych przybywających 3.2.3. i multimedialne. o przewodniki drukowane i multimedialne skierowane do turystów i inwestorów. na teren gminy w ciągu roku. Liczba pozycji takich jak

przewodniki drukowane i multimedialne skierowanych do turystów

153

Wskaźniki Nr celu/ kier. dział. Nazwa priorytetu/celu szczegółowego produktu rezultatu Rok bazowy 2011, lata oceny: 2013, 2017 i 2022 i inwestorów. STWARZAĆ WARUNKI DLA ROZWOJU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ PRZECIWDZIAŁAJĄCEJ TZW. WYKLUCZENIU CYFROWEMU 3.3. MIESZKAŃCÓW GMINY STAROGARD GDAŃSKI. Kierunki działania Liczba osób korzystająca Utworzenie Gminnej Sieci 3.3.1. Stworzenie Gminnej Sieci Szerokopasmowej. w ciągu roku z utworzonej Szerokopasmowej. Gminnej Sieci Szerokopasmowej. Liczba utworzonych programów Liczba mieszkańców gminy edukacji informatycznej dla Uruchomienie systemu edukacji informatycznej dla wszystkich mieszkańców Starogard Gdański korzystających 3.3.2. mieszkańców gminy Starogard gminy Starogard Gdański w oparciu o istniejące placówki oświatowe. z utworzonych programów Gdański w oparciu o istniejące edukacji informatycznej. placówki oświatowe. 4. SPOŁECZNOŚĆ

PODNIESIENIE JAKOŚCI USŁUG W OBIEKTACH UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ. 4.1. Kierunki działania Udostępnienie działalności gminy wszystkim mieszkańcom, ze szczególnym Liczba podjętych działań Liczba beneficjentów pomocy uwzględnieniem dostosowania obiektów do potrzeb osób niepełnosprawnych z zakresu standaryzacji usług społecznej korzystająca ze 4.1.1. oraz ze standaryzacją usług w zakresie polityki społecznej. w obiektach publicznych służących świadczeń usług społecznych realizacji zadań gminy. o podwyższonej jakości. Liczba projektów i inicjatyw Liczba mieszkańców gminy Wspieranie wszelkich działań na rzecz poprawy warunków świadczonych usług podjętych przez gminę dla korzystająca z obiektów służby 4.1.2. w obiektach służby zdrowia. zapewnienia poprawy warunków zdrowia o poprawionym świadczonych usług w obiektach standardzie świadczonych usług w służby zdrowia. ciągu roku. Liczba projektów Podnoszenie dostępności mieszkańców do programów profilaktycznych podnoszących dostępność Liczba osób korzystających 4.1.3. i zdrowotnych. mieszkańców b do programów w ciągu roku z programów profilaktycznych profilaktycznych i zdrowotnych. i zdrowotnych na terenie gminy. Liczba zrealizowanych projektów Liczba petentów korzystających Informatyzacja oraz usprawnienie funkcjonowania administracji samorządowej w umożliwiających usprawnienie z administracji samorządowej 4.1.4. ramach projektu e-urząd. funkcjonowania administracji w wyniku zrealizowanego projektu samorządowej w ramach projektu e-urząd.

154

Wskaźniki Nr celu/ kier. dział. Nazwa priorytetu/celu szczegółowego produktu rezultatu Rok bazowy 2011, lata oceny: 2013, 2017 i 2022 e-urząd. BUDOWANIE ZINTEGROWANEGO SYSTEMU WSPARCIA ZAPOBIEGAJĄCEGO KRYZYSOM W RODZINIE ORAZ WZMACNIAJĄCEGO 4.2. POZYCJĘ DZIECKA. Kierunki działania Liczba podjętych działań mających Liczba rodzin objętych projektami Pomoc w likwidacji przyczyn dysfunkcji oraz rozwijanie i usprawnianie systemu na celu likwidację przyczyn wsparcia psychologicznego, 4.2.1. wsparcia rodziny, w szczególności: psychologicznego, prawnego, socjalnego. dysfunkcji oraz rozwijanie prawnego i socjalnego w ciągu i usprawnianie systemu wsparcia roku. rodziny. Liczba inicjatyw i projektów stworzonych na terenie gminy, Zapewnienie dzieciom i młodzieży odpowiednich warunków do życia i rozwoju Liczba dzieci i młodzieży objętych których celem było zapewnienie 4.2.2. zgodnie z ich potrzebami i przysługującymi im prawami. projektami zabezpieczenia potrzeb dzieciom i młodzieży bytowych w ciągu roku. odpowiednich warunków do życia i rozwoju DZIAŁANIA NA RZECZ STWORZENIA ZINTEGROWANEGO SYSTEMU WSPARCIA I AKTYWIZACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH. 4.3. Kierunki działania Liczba projektów, których głównym założeniem była integracja osób Liczba osób niepełnosprawnych – niepełnosprawnych mieszkających mieszkańców na terenie gminy Integracja osób niepełnosprawnych ze środowiskiem. 4.3.1. na terenie gminy ze środowiskiem uczestniczących w projektach lokalnym. integracyjnych ze środowiskiem Liczba zlikwidowanych barier dla lokalnym. osób niepełnosprawnych. AKTYWIZOWANIE GRUP ZAGROŻONYCH WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM. 4.4. Kierunki działania Liczba projektów utworzonych Liczba beneficjentów projektów i wdrożonych na terenie gminy, realizowanych na terenie gminy, 4.4.1. Redukowanie zjawiska ubóstwa i wszystkich form wykluczenia społecznego. których celem było redukowanie których celem było redukowanie zjawiska ubóstwa i wszystkich zjawiska ubóstwa i wszystkich form wykluczenia społecznego form wykluczenia społecznego Liczba podjętych działań Liczba osób uzależnionych i ich Wzmacnianie i rozbudowa zintegrowanego systemu rozwiązywania problemów 4.4.2. z zakresu rozwiązywania rodzin objętych programami uzależnień. problemów uzależnień. wsparcia.

155

Wskaźniki Nr celu/ kier. dział. Nazwa priorytetu/celu szczegółowego produktu rezultatu Rok bazowy 2011, lata oceny: 2013, 2017 i 2022

TWORZENIE PODSTAW DLA ROZWOJU WSPÓŁPRACY Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI. 4.5. Kierunki działania Liczba przeprowadzonych szkoleń Liczba uczestników szkoleń mających na celu wzmacnianie roli organizowanych dla służb 4.5.1. Profesjonalizacja służb społecznych jako czynnika integracji lokalnej. służb społecznych skierowanych społecznych do pracowników socjalnych. w ciągu roku na terenie gminy. Liczba podjętych działań na terenie gminy, których celem było Liczba utworzonych partnerstw 4.5.2. Wspieranie i współpraca z instytucjami społeczeństwa obywatelskiego. wspieranie i współpraca publiczno – społecznych. z instytucjami społeczeństwa obywatelskiego. Liczba podjętych działań na terenie gminy, których celem było wspieranie i współpraca Współpraca władz gminy Starogard Gdański Wartość (w PLN) pozyskanych na płaszczyźnie gmina – 4.5.3. z podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego środków z funduszy zewnętrznych. organizacje pozarządowe.

Liczba naborów konkursowych skierowanych do organizacji pozarządowych.

DZIAŁANIA NA RZECZ WSZECHSTRONNEGO ROZWOJU EDUKACYJNEGO DZIECI I MŁODZIEŻY Z TERENU GMINY. 4.6. Kierunki działania Liczba zorganizowanych zajęć Liczba dzieci i młodzieży Organizacja zajęć pozalekcyjnych na bazie placówek oświatowych 4.6.1. pozalekcyjnych na bazie placówek biorących udział w zajęciach i kulturalnych. oświatowych i kulturalnych. pozalekcyjnych. Liczba uczniów korzystających Podnoszenie poziomu i jakości kształcenia Liczba zakupionych komputerów i 4.6.2. z komputerów i sprzętu w placówkach oświatowych. sprzętu multimedialnego. multimedialnego. Liczba projektów wdrożonych Liczba uczniów w placówkach Tworzenie warunków umożliwiających zwiększenie zastosowania nowych w placówkach oświatowych gminy, oświatowych gminy biorących 4.6.3. technik w realizacji programów nauczania we wszystkich placówkach które umożliwiły zwiększenie udział w procesach nauczania oświatowych gminy. zastosowania nowych technik z zastosowaniem nowych technik. w realizacji programów nauczania. Działania na rzecz dostosowania oferty zajęć pozalekcyjnych do zainteresowań Liczba przeprowadzonych działań Liczba uczniów korzystających 4.6.4. oraz talentów uczniów. na terenie gminy Starogard z dostosowanej oferty zajęć

156

Wskaźniki Nr celu/ kier. dział. Nazwa priorytetu/celu szczegółowego produktu rezultatu Rok bazowy 2011, lata oceny: 2013, 2017 i 2022 Gdański, pozalekcyjnych pod kątem w celu poznania profilu zdolności zdolności i zainteresowań ucznia. ucznia. Liczba projektów dostosowujących ofertę zajęć pozalekcyjnych do zainteresowań i talentów uczniów. Liczba funkcjonujących przedszkoli i innych form Działania na rzecz doskonalenia uwarunkowań jakości pracy przedszkoli na wychowania przedszkolnego na Liczba dzieci 4.6.5. terenie gminy. terenie gminy. korzystających z wychowania Liczba utworzonych przedszkoli i przedszkolnego. innych form wychowania przedszkolnego na terenie gminy.

Liczba projektów mających na celu Liczba osób korzystająca remont budowę i przebudowę z wyremontowanej i 4.6.6. Remont, budowa i przebudowa istniejącej w gminie infrastruktury sportowej. istniejącej infrastruktury sportowej przebudowanej infrastruktury w gminie. sportowej w ciągu roku.

Liczba przedsięwzięć Powierzchnia (w m²) inwestycyjnych zorganizowanych wyremontowanych, przez gminę, których celem było przebudowanych i rozbudowanych przeprowadzenie remontów, obiektów oświatowych. przebudowy i rozbudowy obiektów Procentowe obniżenie kosztów oświatowych, w tym związanych ogrzewania obiektów oświatowych 4.6.7. Prowadzenie remontów i przebudowy obiektów oświatowych. z termomodernizacją związane z termomodernizacją i optymalizacją zużycia energii. i optymalizacją zużycia energii. Liczba uczniów korzystających z obiektów oświatowych wyremontowanych, przebudowanych i rozbudowanych każdego roku. DZIAŁANIA NA RZECZ UMACNIANIA TOŻSAMOŚCI REGIONALNEJ Z ZACHOWANIEM TRADYCJI I DZIEDZICTWA KULTUROWEGO 4.7. GMINY Kierunki działania Liczba działań popularyzujących Wspieranie działań edukacyjnych i promocyjnych oraz popularyzujących wiedzę wiedzę o dziedzictwie kulturowym Liczba osób biorących udział o dziedzictwie kulturowym regionu. 4.7.1. regionu. w działaniach popularyzujących

Powierzchnia [ha] dziedzictwo kulturowe regionu.

zagospodarowanych obszarów

157

Wskaźniki Nr celu/ kier. dział. Nazwa priorytetu/celu szczegółowego produktu rezultatu Rok bazowy 2011, lata oceny: 2013, 2017 i 2022 cennych przyrodniczo i kulturowo. INTEGRACJA I AKTYWNOŚĆ SPOŁECZNA MIESZKAŃCÓW 4.8. Kierunki działania Liczba osób biorących udział Liczba imprez kulturalnych Zwiększenie aktywnej integracji mieszkańców gminy Starogard Gdański poprzez w imprezach kulturalnych 4.8.1. zorganizowanych na terenie stworzenie oferty kulturalno-integracyjnej. zorganizowanych na terenie gminy. gminy. 5. OCHRONA ŚRODOWISKA POPRAWA JAKOŚCI OCHRONY ŚRODOWISKA NA TERENIE GMINY STAROGARD GDAŃSKI. 5.1. Kierunki działania Liczba utworzonych projektów mających na celu likwidację Liczba gospodarstw domowych i ograniczenie niskiej emisji 5.1.1. Likwidacja i ograniczenie niskiej emisji. wdrażających nowe technologie Liczba działań promujących nowe grzewcze na terenie gminy. technologie grzewcze wśród mieszkańców. Wartość (w PLN) zainwestowanego Liczba projektów z zakresu kapitału w obszarach terenów uzbrojenia terenów przeznaczonych pod budownictwo przeznaczonych pod budownictwo Przebudowa, rozbudowa sieci kanalizacyjnej i budowa sieci kanalizacji mieszkaniowe i nowe inwestycje mieszkaniowe deszczowej oraz rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowej, w tym gospodarcze. i nowe inwestycje gospodarcze. 5.1.2. uzbrojenie terenów przeznaczonych pod budownictwo mieszkaniowe i nowe Liczba gospodarstw domowych Długość (w km) nowo inwestycje gospodarcze. podłączonych do sieci wybudowanej sieci kanalizacyjnej kanalizacyjnej. i sieci kanalizacji deszczowej. Liczba gospodarstw domowych Długość (w km) wybudowanej sieci podłączona do nowowybudowanej wodociągowej. sieci wodociągowej. Waga (w tonach) segregowanych odpadów na terenie gminy w ramach Liczba powstałych i zrealizowanych opracowanego jednolitego systemu projektów selektywnej zbiórki odpadów Utworzenie na terenie gminy systemu gospodarki odpadami komunalnymi w poszczególnych częściach 5.1.3. surowcowych. opartego na segregacji. gminy, których celem było Waga (w tonach) segregowanych wdrożenie jednolitego systemu odpadów w poszczególnych selektywnej zbiórki odpadów. asortymentach np. szkło, papier, tworzywa sztuczne.

158

Wskaźniki Nr celu/ kier. dział. Nazwa priorytetu/celu szczegółowego produktu rezultatu Rok bazowy 2011, lata oceny: 2013, 2017 i 2022 Liczba powstałych przedsiębiorstw na nowo uzbrojonych terenach Powierzchnia (m²) uzbrojonych inwestycyjnych. Przygotowanie terenów inwestycyjnych pod względem prawnym gruntów inwestycyjnych pod Liczba nakładów inwestycyjnych 5.1.4. i technicznym dla rozwoju produkcji energii odnawialnej i opartej o HT. potrzeby rozwoju redukcji energii, w PLN wniesionych przez w tym wysokich technologii. inwestorów na nowo uzbrojonych terenach inwestycyjnych, w tym wartość w PLN inwestycji typu HT.

Powierzchnia (m²) zabudowy Liczba odbiorców podłączonych do biogazowni. 5.1.5. Stworzenie warunków do budowy biogazowni i gminnej sieci biogazu. gminnej sieci biogazu. Moc cieplna wybudowanej Całkowita produkcja ciepła (GJ/rok). biogazowni (MWt).

PODNOSZENIE ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ MIESZKAŃCÓW GMINY STAROGARD GDAŃSKI. 5.2. Kierunki działania Liczba przeprowadzonych godzin Liczba dzieci i młodzieży objętych 5.2.1. Tworzenie programów edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży. zajęć edukacji ekologicznej dzieci i programem edukacji ekologicznej. młodzieży. Liczba projektów skierowanych do społeczności lokalnej z zakresu Liczba mieszkańców gminy Edukacja społeczności lokalnej poprzez lokalne media w zakresie nowych nowych technologii ochrony 5.2.2. stosujących nowe technologie technologii ochrony środowiska i zagrożeń ekologicznych. środowiska i zagrożeń ochrony środowiska. ekologicznych prowadzonych przy wykorzystaniu lokalnych mediów.

159

12 WDRAŻANIE STRATEGII

Strategia rozwoju gminy jest istotnym elementem jej rozwoju. Jednakże sam fakt posiadania dokumentu nie gwarantuje sukcesu. Aby Strategia przyniosła zaplanowane efekty, niezbędne jest sukcesywne jej wdrażanie, czuwanie nad jej realizacją i przede wszystkim kontrolowanie jej przebiegu. Strategia Rozwoju Gminy Wiejskiej Starogard Gdański na lata 2012 – 2022 przyjmowana jest uchwałą Rady Gminy Starogard Gdański. Za zadanie wdrażania zapisów Strategii odpowiedzialny jest Wójt Gminy. Cele strategiczne i kierunki działania wyszczególnione w Strategii realizować będą poszczególne wydziały Urzędu Gminy Starogard Gdański, a także jednostki podległe Urzędu, w których kompetencjach zawierają się konkretne działania. System wdrożenia Strategii winien opierać się na wykorzystaniu metody zarządzania projektem. W tym celu należy wyznaczyć Zespół Koordynujący ds. Strategii, który będzie odpowiedzialny za wdrażanie celów strategicznych, jak również będzie monitorował stopień ich realizacji. Kierunki działania, wskazane w dokumencie, niejednokrotnie wymagają zaangażowania nie tylko samych władz samorządowych, ale również innych podmiotów działających na rzecz rozwoju gminy Starogard Gdański. Warto zatem w realizację Strategii zaangażować także organizacje pozarządowe działające na terenie gminy, grupy nieformalne, przedsiębiorców, przedstawicieli środowisk rolniczych, a także inne podmioty mogące przyczynić się do rozwoju gminy Starogard Gdański. W chwili obecnej sektor publiczny, prywatny i pozarządowy posiadają płaszczyznę do wspólnego działania na szeroko rozumianym polu działań rozwoju gminy. Pozwala to na sprawną organizację relacji społecznych i gospodarczych między trzema sektorami odpowiedzialnymi za wdrażanie Strategii. Duże możliwości skutecznego wdrażania Strategii daje Ustawa o partnerstwie publiczno – prywatnym, która otwiera zupełnie nowe możliwości finansowania przedsięwzięć o charakterze publicznym. Wspólne przedsięwzięcia sektora publicznego i prywatnego dotyczyć mogą inwestycji infrastrukturalnych, ale również działań o charakterze społecznym i kulturalnym. Czynnik prywatny w PPP daje gwarancję podwyższenia stopnia efektywności ekonomicznej przedsięwzięcia. Natomiast czynnik publiczny poza ewentualnym udziałem finansowym tworzy swoistego rodzaju parasol ochronny nad wspólnie realizowaną inwestycją. Zarówno partner publiczny, jak i prywatny musi dokonać analizy ryzyka i korzyści wynikających z partnerstwa. Zarówno jednej, jak i drugiej stronie musi się to opłacać. Brak równowagi w opłacalności realizowanego projektu po którejkolwiek ze stron może doprowadzić do niezrealizowania umowy PPP. Jednym z elementów wdrażania celów strategicznych i kierunków działania jest aktualizacja strategii, dostosowująca jej zapisy do zmieniających się realiów życia społeczno - gospodarczego gminy Starogard Gdański. W praktyce aktualizacja winna sprowadzać się do: realizacji założonych celów strategii – weryfikacji aktualności celów dokumentu,

160

rejestracji nowych celów strategicznych, operacyjnych i kierunków działania, hierarchizacji realizacji celów strategicznych, celów operacyjnych, monitoringu realizacji celów pod kątem terminu realizacji zadań lub określenia nowych terminów realizacji.

161

ZAŁĄCZNIKI

Załącznik 1 Obiekty wpisane do Gminnej Ewidencji Zabytków gminy Starogard Gdański Lp. MIEJSCOWOŚĆ NR EWIDENC. OBIEKT DZIAŁKI 1. 20 kapliczka przydrożna Barchnowy 2. 20 dawna szkoła

3. 20 bud. gospodarczy dawnej szkoły

4. 151 kapliczka figury Chrystusa Króla

5. 141/2 szkoła podstawowa

6. 141/2 obora w zespole szkoły

7. 141/2 bud. gospodarczy (obora) Brzeźno Wielkie 8. 142/2 budynek mieszkalny

9. 120 budynek mieszkalny

10. 122 budynek mieszkalny

11. 119 budynek mieszkalny

12. 10/1 obora w zespole dawnej leśniczówki

13. 19/3 budynek mieszkalny

14. 19/3 stodoła

15. 87 budynek mieszkalny z cz. gospodarczą

16. 57 budynek mieszkalny z cz. gospodarczą

17. 34/2 budynek mieszkalny

18. Ciecholewy 34/2 obora

19. 34/2 stodoła

20. 49/2 bud. mieszkalny - poniatówka

21. 49/2 obora

22. 56/5 dawna szkoła

23. 10/1 dawna leśniczówka

24. 10/1 stodoła w zespole dawnej leśniczówki

25. 141 kapliczka

26. 253 kapliczka

27. 144 Kościół parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża Dąbrówka Świętego 28. 144 Ogrodzenie z dwiema bramami kościoła parafialnego i cmentarza 29. 183 budynek mieszkalny

30. 187 budynek gospodarczy

31. Jabłowo 57 kościół p.w. Świętego Wawrzyńca

162

Lp. MIEJSCOWOŚĆ NR EWIDENC. OBIEKT DZIAŁKI 32. 57 ogrodzenie kościoła p.w. Świętego Wawrzyńca i cmentarza przykościelnego 33. 57 kolumna Świętego Wawrzyńca

34. 57 grobowiec Jackowskich

35. 57 plebania kościoła p.w. Świętego Wawrzyńca

36. 61/3 szkoła

37. 20/39 dwór

38. 20/39 park dworski

39. 20/39 fragment ogrodzenia - brama wjazdowa w zespole dworsko - folwarcznym 40. 20/40 chlewnia w zespole dworsko - folwarcznym

41. 20/40 dawna stodoła w zespole dworsko - folwarcznym

42. 20/35 budynek podworski, rządcówka

43. 20/40 budynek podworski gospodarczy

44. 20/40 budynek podworski magazyn

45. 76/2 budynek mieszkalny

46. 76/2 budynek gospodarczy

47. 61/2 dawna szkoła

48. 61/2 budynek gospodarczy dawnej szkoły

49. 49/4 budynek mieszkalny

50. 61/4 budynek mieszkalny

51. 62/2 obora

52. 63/2 budynek mieszkalny

53. 51/1 budynek mieszkalny

54. Janin 51/3 obora

55. 46 budynek mieszkalny

56. 46 kapliczka z figurą Matki Boskiej

57. 46 obora

58. 42 budynek mieszkalny

59. 61/4 obora

60. 68 budynek mieszkalny

61. 93 budynek mieszkalny

62. 128 budynek gospodarczy plebani Klonówka 63. 128 dawna rządcówka

64. 157 Kościół parafialny p.w. św. Katarzyny

65. 125 cmentarz

163

Lp. MIEJSCOWOŚĆ NR EWIDENC. OBIEKT DZIAŁKI 66. 128 kapliczna przy plebani

67. 157 ogrodzenie kościoła

68. 128 budynek mieszkalny plebani

69. 130/1 szkoła

70. 130/2 budynek gospodarczy szkoły

71. 130/2 budynek mieszkalny

72. 129 budynek mieszkalny (organistówka)

73. 122 budynek mieszkalny

74. 119 budynek mieszkalny

75. 85/26 park dworski

76. 85/27 kuźnia w zespole dworsko - folwarcznym

77. 85/27 brama w zespole dworsko - folwarcznym

78. 85/27 transformator w zespole dworsko - folwarcznym

79. 85/27 dawna płatkarnia w zespole dworsko - folwarcznym

80. 68 kościół parafialny p.w. św. Barbary

81. 68 ogrodzenie kościoła p.w. św. Barbary oraz cmentarza przykościelnego 82. 68 plebania

83. 221/77 spichlerz

84. 552 bud. mieszkalny - poniatówka

85. 6/1 bud. mieszkalny - poniatówka

86. 6/1 stodoła

87. 6/1 obora

88. Kokoszkowy 8/2 bud. mieszkalny - poniatówka

89. 8/2 stodoła

90. 8/2 obora

91. 4/1 stodoła

92. 4/1 obora

93. 3/1 bud. mieszkalny - poniatówka

94. 562/1 bud. mieszkalny - poniatówka

95. 562/1 obora

96. 119/5 budynek gospodarczy

97. 12/4 budynek gospodarczy dawnej szkoły

98. Kolincz 56 budynek mieszkalny

99. 55 elektrownia wodna

164

Lp. MIEJSCOWOŚĆ NR EWIDENC. OBIEKT DZIAŁKI 100. 64/1 budynek mieszkalny

101. 62/4 budynek mieszkalny

102. 12/4 dawna szkoła

103. 77/15 figura Matki Boskiej

104. 77/8 dwór

105. 77/8 fragment zieleni w zespole dworsko - folwarcznym

106. 204/12 dawny młyn wodny

107. 95/8 stodoła

108. 145 budynek mieszkalny

109. 200 leśniczówka Kochanki

110. 200/9 budynek mieszkalny

111. 102 elektrownia wodna

112. 62 szkoła

113. 62 budynek gospodarczy szkoły

114. 195/2 budynek mieszkalny

115. 203/2 budynek mieszkalny

116. Koteże 203/2 obora

117. 213 budynek mieszkalny

118. 83 budynek mieszkalny

119. 39/4 budynek mieszkalny

120. 259/2 budynek mieszkalny osady leśnej

121. 90 park dworski

122. 89 dwór, obecnie szkoła

123. 90 kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP

124. 90 ubikacja przykościelna

125. 84/2 kapliczka

126. 89 ogrodzenie kościoła p.w. Wniebowzięcia NMP oraz dworu z parkiem i dwoma bramami 127. Krąg 181/2 cmentarz niemiecki

128. 253 budynek mieszkalny

129. 253 obora

130. 194/4 budynek mieszkalny

131. 175/1 budynek mieszkalny

132. 175/1 obora

133. 175/1 stodoła

165

Lp. MIEJSCOWOŚĆ NR EWIDENC. OBIEKT DZIAŁKI 134. 152 budynek mieszkalny

135. 151/1 budynek mieszkalny

136. 118 budynek mieszkalny

137. 54/2 budynek mieszkalny

138. 95/2 budynek mieszkalny

139. 94/4 budynek mieszkalny

140. 24/3 budynek gospodarczy

141. 103/1 budynek mieszkalny PKP

142. 117 budynek mieszkalny

143. 103 dworzec PKP

144. 103/1 budynek gospodarczy PKP

145. 82/2 szkoła

146. Linowiec 68/3 obora w zespole folwarcznym

147. 84 budynek mieszkalny

148. 12/6 kapliczka figura Matki Boskiej

149. Lipinki Szlacheckie 18 szkoła

150. 18 budynek gospodarczy szkoły

151. 124/5 dwór

152. 124/5 park dworski

153. 65/1 szkoła

154. 65/1 budynek gospodarczy dawnej szkoły Nowa Wieś Rzeczna 155. 65/2 kapliczka

156. 5 budynek gospodarczy PKP

157. 5 budynek mieszkalny

158. 5 budynek mieszkalny

159. Okole 31/1 budynek mieszkalny

160. 132/15 dwór

161. 132/15 park dworski

162. 132/15 obora podworska Owidz 163. 132/18 budynek gospodarczy w zespole dworu

164. 132/16 stodoła w zespole dworu

165. 132/8 budynek mieszkalny w zespole dworu

166. 114 dwór Rokocin 167. 114 park dworski

166

Lp. MIEJSCOWOŚĆ NR EWIDENC. OBIEKT DZIAŁKI 168. 35/4 obora

169. 54/29 budynek gospodarczy

170. 121/3 kapliczka – figura Matki Boskiej

171. 91 piwniczka

172. 91 stodoła

173. 87 budynek mieszkalny

174. 86 budynek mieszkalny PGR

175. 85 budynek mieszkalny Rywałd 176. 84 budynek mieszkalny

177. 83/2 budynek mieszkalny

178. 121/14 dwór

179. 121/14 brama w zespole folwarcznym

180. 69 budynek mieszkalny

181. 91 budynek mieszkalny

182. 167/2 budynek mieszkalny

183. 167/2 budynek gospodarczy

184. 117 budynek mieszkalny

185. 144/1 budynek mieszkalny

186. Siwiałka 127 budynek mieszkalny

187. 127 budynek gospodarczy

188. 127 obora

189. 125/4 stajnia

190. 123 budynek mieszkalny

191. 39, 40 budynek mieszkalny

192. Stary Las 14/12 kuźnia obecnie składzik

193. 12 budynek mieszkalny

194. 37/27 pałac

195. 37/27 park dworski z bramą w zespole pałacowym

196. 37/24 transformator przy pałacu

197. 37/27 ogrodzenie wraz z bramami i budynek magazynu Sucumin 198. 37/27 stajnia I w zespole pałacowym

199. 37/27 stajnia II w zespole pałacowym

200. 37/27 chlewnia IV w zespole pałacowo - folwarcznym

201. 37/27 chlewnia VI w zespole pałacowo – folwarcznym tzw. owczarnia

167

Lp. MIEJSCOWOŚĆ NR EWIDENC. OBIEKT DZIAŁKI 202. 37/27 dawna stajnia/obora

203. 37/27 rządcówka w zespole pałacowym

204. 155/9 cegielnia związana z pałacem

205. 155/8 budynek mieszkalny w zespole cegielni

206. 155/9 transformator w zespole cegielni

207. 40/3 dawna szkoła

208. 185/3 chlew, obora

209. 103 kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela

210. 162 cmentarz

211. 102/3 kapliczka przydrożna

212. 121 dwór

213. 121, 122 park dworski

214. 15/1 budynek mieszkalny

215. 101/17 budynek mieszkalny

216. 35 budynek mieszkalny

217. 133 dawna gorzelnia

218. 128/2 budynek mieszkalny, dawna karczma

219. 32/4 budynek mieszkalny

220. 124/2 stodoła

221. 124/2 obora

222. Sumin 125 budynek mieszkalny

223. 157 dawna plebania

224. 93 budynek mieszkalny

225. 255/1 Leśniczówka Wygoda

226. 258 budynek mieszkalny

227. 254 stodoła

228. 253/1 budynek mieszkalny

229. 253/1 budynek gospodarczy

230. 241/1 budynek mieszkalny

231. 141/1 budynek gospodarczy

232. 252 budynek mieszkalny

233. 243/1 budynek mieszkalny

234. 243/1 Brama w zagrodzie nr 78

235. 153 budynek mieszkalny

168

Lp. MIEJSCOWOŚĆ NR EWIDENC. OBIEKT DZIAŁKI 236. 260 budynek mieszkalny, dom rybaka

237. 149 budynek gospodarczy

238. 317/4 dwór

239. 317/4 park dworski

240. 317/4 budynek gospodarczy podworski

241. 314/1 budynek gospodarczy w zespole dworskim

242. 314/1 budynek mieszkalny

243. 324/4 budynek mieszkalny

244. 135/4 grobowiec na cmentarzu poewangelickim

245. 64 szkoła

246. 269/1 budynek mieszkalny

247. 68 budynek mieszkalny - poniatówka

248. Szpęgawsk 68 stodoła

249. 68 obora

250. 334 budynek mieszkalny PKP

251. 334 budynek gospodarczy PKP

252. 334 budynek mieszkalny PKP

253. 334 budynek mieszkalny PKP

254. 334 budynek gospodarczy PKP

255. 132/5 budynek mieszkalny osady robotników LP

256. 132/5 budynek gospodarczy osady robotników LP

257. 69 dworzec PKP

258. 69 budynek mieszkalny obok dworca

259. 113 cmentarz poniemiecki

260. Trzcińsk 47/1 dawna szkoła

261. 65 budynek mieszkalny

262. 11 budynek mieszkalny

263. 48/13 budynek mieszkalny

264. Zduny 74, 75/2 budynek mieszkalny

265. 293/2 budynek mieszkalny

266. 39/1 transformator w zespole zagrody

267. Żabno 47/6 budynek mieszkalny

169

SPIS MAP

Mapa 1 Położenie gminy wiejskiej Starogard Gdański na terenie powiatu starogardzkiego ...... 23 Mapa 2 Układ drogowy gminy Starogard Gdański ...... 33 Mapa 3 Linie kolejowe na terenie gminy Starogard Gdański ...... 37 Mapa 4 Tereny koncesji na poszukiwanie gazu łupkowego na terenie gminy Starogard Gdański ...... 41 Mapa 5 Szlaki turystyczne na terenie gminy Starogard Gdański ...... 54 Mapa 6 Dolina Wierzycy ...... 85 Mapa 7 Grądy nad Jeziorami Zduński i Szpęgawskim ...... 85

SPIS TABEL

Tabela 1 Dyrektywy i zalecenia Unii Europejskiej ...... 9 Tabela 2 Akty prawne i dokumenty strategiczno – planistyczne odnoszące się do rozwoju społeczno - gospodarczego – obecnie obowiązujące w Polsce ...... 10 Tabela 3 Dokumenty strategiczno – planistyczne obowiązujące w województwie pomorskim i powiecie starogardzkim ...... 17 Tabela 4 Dokumenty strategiczno – planistyczne obowiązujące w powiecie starogardzkim ...... 19 Tabela 5 Miejscowe akty prawne dotyczące rozwoju społeczno – gospodarczego obowiązujące w gminie wiejskiej Starogard Gdański ...... 20 Tabela 6 Sposób użytkowania gruntów w gminie Starogard Gdański – według stanu na 01.01.2011 r...... 27 Tabela 7 Struktura własności gruntów w gminie Starogard Gdański – stan na 01.01.2011 r...... 29 Tabela 8 Mieszkania wyposażone w instalacje techniczno – sanitarne – według stanu na 31.12.2009 r...... 31 Tabela 9 Remonty mieszkań (instalacji/elementów w budynkach komunalnych) – według stanu na 31.12.2009 r...... 32 Tabela 10 Układ komunikacyjny gminy Starogard Gdański ...... 32 Tabela 11 Wykaz dróg krajowych, wojewódzkich i powiatowych na terenie gminy Starogard Gdański ...... 33 Tabela 12 Wykaz dróg gminnych na terenie gminy Starogard Gdański – stan na 22.04.2010 r...... 34 Tabela 13 Wodociągi grupowe na terenie gminy Starogard Gdański ...... 38 Tabela 14 Sieć wodociągowa w gminie Starogard Gdański ...... 39 Tabela 15 Sieć kanalizacyjna w gminie Starogard Gdański ...... 39 Tabela 16 Oczyszczalnie ścieków na terenie gminy Starogard Gdański ...... 40 Tabela 17 Sieć gazowa w gminie Starogard Gdański ...... 40 Tabela 18 Potencjalna energia użyteczna słońca w kWh/m2/rok na obszarze gminy Starogard Gdański ...... 44 Tabela 19 Udział klas bonitacyjnych w powierzchni gruntów rolnych na terenie gminy Starogard Gdański...... 47 Tabela 20 Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na terenie gminy ...... 48 Tabela 21 Osoby prawne prowadzące działalność gospodarczą na terenie gminy ...... 48 Tabela 22 Podmioty gospodarcze w poszczególnych miejscowościach gminy Starogard Gdański .... 49 Tabela 23 Przedsiębiorstwa działające na terenie gminy Starogard Gdański ...... 50 Tabela 24 Obiekty turystyczne w gminie Starogard Gdański...... 51 Tabela 25 Obiekty sportowe na terenie gminy Starogard Gdański ...... 52 Tabela 26 Liczba ludności w poszczególnych sołectwach gminy Starogard Gdański ...... 57 Tabela 27 Stan i ruch naturalny ludności w gminie Starogard Gdański ...... 59 Tabela 28 Bezrobocie zarejestrowane w gminie Starogard Gdański ...... 61 Tabela 29 Bezrobotni zarejestrowani według poziomu wykształcenia ...... 62 Tabela 30 Powody przyznania pomocy ...... 63 Tabela 31 Świadczenia w ramach zadań własnych gminy w latach 2008 – 2010 ...... 64 Tabela 32 Przestępstwa stwierdzone na terenie gminy Starogard Gdański ...... 65 Tabela 33 Wykaz szkół na terenie gminy Starogard Gdański...... 67

170

Tabela 34 Obiekty wpisane do rejestru zabytków ...... 69 Tabela 35 Stanowiska archeologiczne wpisane do Rejestru Zabytków Województwa Pomorskiego .. 73 Tabela 36 Charakterystyka bibliotek – według stanu na 31.12.2010 r...... 75 Tabela 37 Projekty realizowane przez świetlice wiejskie ...... 75 Tabela 38 Zasoby - infrastruktura techniczna i społeczna z podziałem na miejscowości gminy Starogard Gdański – stan na 30.12.2011 r...... 77 Tabela 39 Przepływy charakterystyczne Wierzycy i w jej dopływach na obszarze gminy Starogard Gdański...... 81 Tabela 40 Wykaz jezior o powierzchni powyżej 1 ha ...... 81 Tabela 41 Kształtowanie się wyników finansowych samorządu w latach 2006-2010 [w zł] ...... 87 Tabela 42 Dochody budżetowe gminy Starogard Gdański [w zł] ...... 88 Tabela 43 Dochody gminy z tytułu udziału w podatkach od osób fizycznych i prawnych w latach 2007 - 2010 ...... 90 Tabela 44 Wydatki budżetowe gminy Starogard Gdański [w zł] ...... 90 Tabela 45 Wydatki gminy Starogard Gdański według sfer wydatkowania w latach 2008 – 2010 [w zł] 92 Tabela 46 Wydatki majątkowe w roku 2010 według sfer [zł] ...... 93 Tabela 47 Zmienne składowe miernika rozwoju społecznego ...... 97 Tabela 48 Zmienne składowe miernika rozwoju społecznego – wartości w roku 2005 dla gmin porównywanych ...... 98 Tabela 49 Zmienne składowe miernika rozwoju społecznego – wartości w roku 2009 dla gmin porównywanych ...... 98 Tabela 50 Wartość standaryzowana wskaźnika potencjału konkurencyjnego [WS] – rok 2005 ...... 98 Tabela 51 Wartość standaryzowana wskaźnika potencjału konkurencyjnego [WS] – rok 2009 ...... 99 Tabela 52 Wartość wskaźnika rozwoju netto gminy liczonego na podstawie wskaźników standaryzowanych [WGXRN] ...... 99 Tabela 53 Wartość wskaźnika rozwoju społecznego gminy ...... 100 Tabela 54 Zmienne składowe miernika rozwoju gospodarczego...... 101 Tabela 55 Zmienne składowe miernika rozwoju gospodarczego – wartości w roku 2005 dla gmin porównywanych ...... 101 Tabela 56 Zmienne składowe miernika rozwoju gospodarczego – wartości w roku 2009 dla gmin porównywanych ...... 101 Tabela 57 Wartość standaryzowana wskaźnika potencjału konkurencyjnego [WS] – rok 2005 ...... 102 Tabela 58 Wartość standaryzowana wskaźnika potencjału konkurencyjnego [WS] – rok 2009 ...... 102 Tabela 59 Wartość wskaźnika rozwoju netto gminy liczonego na podstawie wskaźników standaryzowanych [WGXRN] ...... 102 Tabela 60 Wartość wskaźnika rozwoju gospodarczego gminy ...... 103 Tabela 61 Zmienne składowe miernika rozwoju przestrzennego ...... 104 Tabela 62 Zmienne składowe miernika rozwoju przestrzennego – wartości w roku 2005 dla gmin porównywanych ...... 104 Tabela 63 Zmienne składowe miernika rozwoju przestrzennego – wartości w roku 2009 dla gmin porównywanych ...... 104 Tabela 64 Wartość standaryzowana wskaźnika potencjału konkurencyjnego [WS] – rok 2005 ...... 104 Tabela 65 Wartość standaryzowana wskaźnika potencjału konkurencyjnego [WS] – rok 2009 ...... 105 Tabela 66 Wartość wskaźnika rozwoju netto gminy liczonego na podstawie wskaźników standaryzowanych [WGXRN] ...... 105 Tabela 67 Wartość wskaźnika rozwoju przestrzennego gminy ...... 105 Tabela 68 Zmienne składowe miernika rozwoju turystycznego ...... 106 Tabela 69 Zmienne składowe miernika rozwoju turystycznego – wartości w roku 2005 dla gmin porównywanych ...... 106 Tabela 70 Zmienne składowe miernika rozwoju turystycznego – wartości w roku 2009 dla gmin porównywanych ...... 107 Tabela 71 Wartość standaryzowana wskaźnika potencjału konkurencyjnego [WS] – rok 2005 ...... 107 Tabela 72 Wartość standaryzowana wskaźnika potencjału konkurencyjnego [WS] – rok 2009 ...... 107 Tabela 73 Wartość wskaźnika rozwoju netto gminy liczonego na podstawie wskaźników standaryzowanych [WGXRN] ...... 107 Tabela 74 Wartość wskaźnika rozwoju turystycznego gminy ...... 108 Tabela 75 Wartość syntetycznego rozwoju (społeczno – gospodarczego) gmin w oparciu o 23 zmienne ...... 109 Tabela 76 Analiza SWOT sfery społecznej ...... 113 Tabela 77 Analiza SWOT sfery infrastrukturalnej ...... 114

171

Tabela 78 Analiza SWOT sfery gospodarczej...... 115 Tabela 79 Analiza SWOT sfery przestrzennej ...... 117 Tabela 80 Analiza SWOT sfery ekologicznej ...... 118 Tabela 81 PRZESTRZEŃ – cele i kierunki działania ...... 128 Tabela 82 GOSPODARKA– cele i kierunki działania ...... 130 Tabela 83 INFRASTRUKTURA– cele i kierunki działania ...... 132 Tabela 84 SPOŁECZNOŚĆ – cele i kierunki działania ...... 134 Tabela 85 OCHRONA ŚRODOWISKA – cele i kierunki działania ...... 138 Tabela 86 Projekty zrealizowane przez gminę Starogard Gdański – infrastruktura sanitacyjna ...... 140 Tabela 87 Projekty zrealizowane przez gminę Starogard Gdański – infrastruktura wodociągowa .... 141 Tabela 88 Projekty zrealizowane przez gminę Starogard Gdański – infrastruktura drogowa ...... 142 Tabela 89 Projekty zrealizowane przez gminę Starogard Gdański – infrastruktura oświatowa ...... 143 Tabela 90 Projekty realizowane przez gminę Starogard Gdański ...... 143 Tabela 91 Inwestycje planowane do realizacji przez gminę Starogard Gdański ...... 144 Tabela 92 Zadania postulowane do realizacji przez inne podmioty, których wykonanie wspierała będzie Gmina Starogard Gdański ...... 145 Tabela 93 Wskaźniki monitoringu Strategii Rozwoju Gminy Wiejskiej Starogard Gdański na lata 2012 - 2022 ...... 149

SPIS WYKRESÓW

Wykres 1 Struktura użytkowania gruntów w gminie ...... 28 Wykres 2 Struktura wiekowa budynków w gminie Starogard Gdański [stan na koniec 2008 r.] ...... 32 Wykres 3 Udział klas bonitacyjnych w powierzchni gruntów rolnych na terenie gminy Starogard Gdański...... 47 Wykres 4 Ludność gminy Starogard Gdański ...... 57 Wykres 5 Ruch naturalny ludności gminy Starogard Gdański ...... 59 Wykres 6 Stopa bezrobocia (w %) w okresie od XII.2005 - VI.2011 r...... 60 Wykres 7 Udział bezrobotnych w liczbie mieszkańców ogółem oraz w liczbie osób w wieku produkcyjnym w latach 2008 - 2010 ...... 60 Wykres 8 Struktura procentowa osób posiadających prawo do zasiłku do liczby bezrobotnych ogółem w latach 2008 - 2010 ...... 61 Wykres 9 Struktura procentowa bezrobocia według płci w latach 2008 - 2010 ...... 61 Wykres 10 Bezrobotni według poziomu wykształcenia w gminie wiejskiej Starogard Gdański w latach 2008-2010 ...... 63 Wykres 11 Struktura popełnionych przestępstw na terenie gminy Starogard Gdański – stan na 31.12.2010 r...... 66 Wykres 12 Dochód w przeliczeniu na 1 mieszkańca [w zł] ...... 89 Wykres 13 Struktura dochodów gminy Starogard Gdański w latach 2007 – 2010 [w zł] ...... 89 Wykres 14 Struktura wydatków gminy Starogard Gdański w latach 2007 – 2010 według źródeł [w zł] 91 Wykres 15 Udział wydatków majątkowych inwestycyjnych w wydatkach ogółem [zł] ...... 93 Wykres 16 Udział wydatków majątkowych w wydatkach ogółem w 2010 r. [zł] ...... 93 Wykres 17 Miernik rozwoju społecznego dla analizowanych gmin ...... 100 Wykres 18 Miernik rozwoju gospodarczego dla analizowanych gmin ...... 103 Wykres 19 Miernik rozwoju przestrzennego dla analizowanych gmin ...... 106 Wykres 20 Miernik rozwoju turystycznego dla analizowanych gmin ...... 108 Wykres 21 Miernik rozwoju analizowanych gmin ...... 109

SPIS ZAŁĄCZNIKÓW

Załącznik 1 Obiekty wpisane do gminne Ewidencji Zabytków gminy Starogard Gdański ...... 162

172