T.C. SÜLEYMAN DEM İREL ÜN İVERS İTES İ FEN B İLİMLER İ ENST İTÜSÜ

KUZEYBATI ANADOLU’NUN KARASAL GASTROPODLARI

ÜM İT KEBAPÇI

Danı şman: Prof. Dr. M. Zeki YILDIRIM

DOKTORA TEZ İ BİYOLOJ İ ANAB İLİMDALI ISPARTA – 2007

Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürlü ğüne

Bu çalı şma jürimiz tarafından …………. ANAB İLİM DALI'nda oybirli ği/oyçoklu ğu ile DOKTORA TEZ İ olarak kabul edilmi ştir.

Ba şkan : (Ünvanı, Adı ve Soyadı) (İmza)

(Kurumu)......

Üye : (Ünvanı, Adı ve Soyadı) (İmza)

(Kurumu)......

Üye : (Ünvanı, Adı ve Soyadı) (İmza)

(Kurumu)......

Üye: (Ünvanı, Adı ve Soyadı) (İmza)

(Kurumu)......

Üye : (Ünvanı, Adı ve Soyadı) (İmza)

(Kurumu)......

ONAY

Bu tez .../.../20.. tarihinde yapılan tez savunma sınavı sonucunda, yukarıdaki jüri üyeleri tarafından kabul edilmi ştir.

...../...../20...

Prof. Dr. Fatma GÖKTEPE

Enstitü Müdürü

İÇİNDEK İLER Sayfa İÇİNDEK İLER...... i ÖZET...... ix ABSTRACT...... x TE ŞEKKÜR ...... xi ŞEK İLLER D İZİNİ...... xii ÇİZELGELER D İZİNİ...... xiii KISALTMALAR...... xiv 1. G İRİŞ ...... 1 1.1. Kara Salyangozlarında Anatomik ve Morfolojik Yapı……………………….. 2 1.1.1.Ba ğırlar kesesi……………………………………………………………...... 2 1.1.2.Ba ş ve Ayak………………………………………………………………..... 4 1.1.3. Kabuk……………………………………………………………………….. 5 1.2. Kara Salyangozlarında Üreme Sistemi……………………………………….. 7 1.3. Kara Salyangozlarında Beslenme…………………………………………….. 9 1.4. Hayat Döngüsü………………………………………………………………... 10 1.5. Kara Salyangozlarının Ekolojisi………………………………………...……. 10 1.5.1. İklim Faktörü………………………………………………………………... 11 1.5.2. Salyangozlar ve Tabii Dü şmanları………………………………………….. 13 1.6. Kara Salyangozlarının Ekolojik ve Ekonomik Önemleri………………...…... 16 1.6.1. Ekololojik Önemleri………………………………………………………… 16 1.6.2. Ekonomik Önemleri……………………………………………………….... 17 1.6.2.1. İnsan Tüketimi Açısından Önemleri ……………………………………... 17 1.6.2.2.Parazitolojik Önemleri…………………………………………………….. 19 1.6.2.3. Tarım Bakımından Önemleri:…………………………………………….. 20 1.7. Ülkemizde Kara Salyangozlarının Durumu…………………………………... 21 1.8. Literatür Özeti………………………………………………………………… 21 2. MATERYAL VE YÖNTEM………………………………………………..… 27 2.1. Çalı şma Sahası………………………………………………………………... 27 2.1.1. Çalı şma Sahasının Sınırları…………………………………………………. 27 2.1.2. Genel Co ğrafya …………….………………………………………………. 27

i 2.1.3. İklim……………………...…………………………………………………. 28 2.1.4. Bitki Örtüsü…………………………………………………………………. 29 2.2. Materyal………………………………………………………………………. 30 2.3. Yöntem……………………………………………………………………….. 36 2.3.1. Türlerinin Toplanması ve Laboratuvarda İncelenmesi…………... 36 3 .ARA ŞTIRMA BULGULARI...... ……………………..…………………..……. 38 3.1. Genel Taksonomik De ğerlendirme…………………………………...... …… 38 3.1.1. Sistematik…………………………………………………………………… 38 3.1.2. Familya Anahtarı……………………………………………………………. 44 3.2. Türlerin İncelenmesi………………………………………………………….. 46 3.2.1. Pomatiidae Familyası ………………………………………………………. 46 3.2.1.1. Pomatias elegans (O. F. MÜLLER, 1774)……………………………….. 46 3.2.1.2. Pomatias rivularis (EICHWALD, 1829) ……………………………….... 47 3.2.2. Cochlicopidae Familyası……………...……………...……………...……… 48 3.2.2.1. Cochlicopa lubrica (O.F. MÜLLER, 1774) ……………...……………… 48 3.2.3. Lauriidae Familyası……………...……………...……………...…………… 50 3.2.3.1. Lauria ( Lauria ) cylindracea (DA COSTA, 1778) ……………...…:..…… 50 3.2.3.2. Euxinolauria superba (HAUSDORF, 1990) ……………...……………... 51 3.2.4. Orculidae Familyası……………...……………...……………...…………... 53 3.2.4.1. Schileykula scypus (L. PFEIFFER, 1848) ……………...……………...... 53 3.2.4.2. Alvariella multiplicata HAUSDORF, 1996……………...……………...... 54 3.2.4.3. Sphyradium doliolum (BRUGUIERE, 1792) ……………...……………. 55 3.2.4.4. Pilorcula trifilaris (MOUSSON, 1856) ……………...……………...…… 57 3.2.5. Valloniidae familyası……………...……………...……………...…………. 58 3.2.5.1. Vallonia costata (O.F. MÜLLER, 1774) ……………...……………...... 58 3.2.5.2. Vallonia enniensis GREDLER, 1856……………...……………...... 59 3.2.5.3. Vallonia pulchella (O.F. MÜLLER, 1774 ) ……………...……………...... 60 3.2.5.4. Acanthinula aculeata (O.F. MÜLLER, 1774) ……………...……………. 61 3.2.6. Familyası……………...……………...……………...…………... 62 3.2.6.1. triplicata (STUDER, 1820) ……………...……………..………... 62 3.2.7. Pyramidulidae Familyası……………...……………...……………...……… 63 3.2.7.1. Pyramidula rupestris (DRAPARNAUD, 1801) ……………...………...... 63

ii 3.2.8. Pleurodiscidae Familyası……………...……………...……………...……... 64 3.2.8.1. Pleurodiscus balmei (POTIEZ ve MICHAUD, 1838) ……………...……. 64 3.2.9. Chondrinidae Familyası……………...……………...……………...………. 65 3.2.9.1. Chondrina arcadica (REINHARDT, 1881)……………...……………..... 65 3.2.9.2. Rupestrella rhodia (ROTH, 1839) ……………...……………...………… 66 3.2.10. Familyası……………...……………...……………...………. 67 3.2.10.1. Truncatellina cylindrica (FÉRUSSAC, 1807) ……………...…………... 67 3.2.11. Enidae Familyası……………...……………...……………...…………….. 68 3.2.11.1. Pseudochondrula seductilis (ROSSMÄSSLER, 1837) ……………...... 70 3.2.11.2. Megalena crassa (RETOWSKI, 1883) ……………..…………………... 72 3.2.11.3. Borlumastus frivaldskyi (L. PFEIFFER, 1847) ……………..……...……. 73 3.2.11.4. Ena nogelii (ROTH, 1850) ……………...……………...……………...... 74 3.2.11. 5. Amphiscopus sturmii (KÜSTER, 1852) ……………...……………...... 75 3.2.11.6. Spaniodonta diodon (RETOWSKI, 1883) ……………...……………..... 76 3.2.11.7. Bollingeria lamellifera (E. A. ROSSMÄSSLER, 1858) …...……...... 77 3.2.11.8. Multidentula ovularis (OLIVIER, 1801) ……………...…………...... … 77 3.2.11.9. Multidentula microdon (SCHÜTT, 1995) ……………...…………...... 78 3.2.11.10. Multidentula squalina (E. A. ROSSMÄSSLER, 1848) ……………..… 79 3.2.11.11. Merdigera obscura (O.F. MÜLLER, 1774) …………...... ……...…….. 80 3.2.11.12. Thoanteus corneus HAUSDORF, 1993………………………………... 81 3.2.11.13. detrita (O. F. MÜLLER, 1774)……...……………...………… 82 3.2.11.14. Zebrina dardana (PHILIPPI, 1844)……………………………...…….. 83 3.2.11.15. Zebrina kindermanni (L. PFEIFFER, 1850)………………...…………. 83 3.2.11.16. Chondrus tournefortianus (FÉRUSSAC, 1821)…………...………...… 85 3.2.11.17. Chondrus zebrula (A. FÉRUSSAC, 1821)………………………...…... 85 3.2.11.18. Chondrula microtragus (E. A. ROSSMÄSSLER, 1839) …………..…. 87 3.2.11.19. Eubrephulus orientalis (L. PFEIFFER, 1848) ………...………………. 88 3.2.11.20. ? Mastus ponticus (RETOWSKI, 1887) ……………………………….. 89 3.2.11.21. Mastus etuberculatus (FRAUENFELD, 1867)…………………...……. 90 3.2.11.22. Mastus rossmaessleri (L. PFEIFFER, 1847)……………………...... …. 91 3.2.12. Succineidae Familyası…………...…………...…………...…………...…... 91 3.2.12.1. Succinella oblonga (DRAPARNAUD, 1801) …………...……...…...... 92

iii 3.2.12.2. Oxyloma ( Oxyloma ) elegans (RISSO, 1826) …………...…………...…... 92 3.2.13. Ferussacidae Familyası…………...…………...…………...…………...... 93 3.2.13.1. Cecilioides ( Cecilioides ) acicula (O. F. MÜLLER, 1774) …………...... 93 3.2.14. Subulinidae Familyası…………...…………...…………...…………...…... 94 3.2.14.1. Rumina decollata (LINNAEUS, 1758) …………...…….…………...... 94 3.2.15. Patulidae Familyası…………...…………...…………...…………...……... 96 3.2.15.1. Discus ( Gonyodiscus ) rotundatus (O.F. MÜLLER, 1774) …………...... 96 3.2.16. Familyası…………...…………...…………...…………...……. 96 3.2.16.1. Vitrina pellucida (O.F.MÜLLER, 1774) …………...…………...………. 97 3.2.16.2. Gallandia annularis (STUDER, 1820) …………...…………...……….... 97 3.2.17. Familyası…………...…………...…………...…………..... 98 3.2.17.1. ilgazdaglariensis NEUBERT ve RIEDEL, 1993…………...……. 99 3.2.17.2. Vitrea riedeli DAMJANOV ve PINTER, 1969…………...…...……...... 99 3.2.17.3. Vitrea sorella (MOUSSON, 1863) …………...………...………..…...... 100 3.2.18. Familyası…………...…………...…………...…………...... 101 3.2.18.1. (?) amisena (FORCART, 1950) …………...……….....…… 102 3.2.18.2. Oxychilus ( Longiphallus ) deilus (J. R. BOURGUIGNAT, 1857) ……… 102 3.2.18.3. Oxychilus (Schistophallus) kobelti (LINDHOLM, 1910) …………...... 104 3.2.18.4. Oxychilus ( Hiramia ) camelinus (J. R. BOURGUIGNAT, 1852) ……… 105 3.2.18.5. Oxychilus ( Hiramia ) paphlagonicus RIEDEL, 1993…………...……….. 105 3.2.19. Familyası…………...…………...…………...…………...... 106 3.2.19.1. gagates (DRAPARNAUD,1801) …………...... 106 3.2.19.2. cristata (KALENICZENKO,1851) …………...…………...... 107 3.2.19.3.Tandonia budapestensis (HAZAY, 1881) …………...…………...... 108

3.2.20. Familyası…………...…………...…………...…………...……. 109 3.2.20.1. ( Limacus ) flavus LINNAEUS, 1758…………...…………....……. 109 3.2.20.2. Limax ( Limacus ) maculatus (KALENICZENKO, 1851) …………...... 110 3.2.21. Familyası…………...…………...…………...………….... 111 3.2.21.1. ( Deroceras ) berytensis (BOURGUIGNAT, 1852) ………..... 112 3.2.21.2. Deroceras ( Deroceras ) reticulatum (O.F. MÜLLER, 1774) ………….... 112 3.2.21.3. Krynickillus melanocephalus KALENICZENKO, 1851…………...….... 114 3.2.21.4. Toxolimax hoplites (SIMROTH, 1899) …………...…………...……….. 115

iv 3.2.22. Familyası …………...…………...…………...…..………...... 115 3.2.22.1. Serrulina ( Serrulina ) serrulata (L. PFEIFFER, 1847) …………...….…. 117 3.2.22.2. Olympicola olympica (L. PFEIFFER, 1848) …………...…………...... 118 3.2.22.3. Strumosa abanti (BRANDT, 1961) …………...………...…...... ……….. 119 3.2.22.4. Strumosa strumosa (L. PFEIFFER, 1848) …………...…………...... 120 3.2.22.5. Armenica ( Armenica ) laevicollis (CHARPENTIER, 1852) ...………...... 121 3.2.22.6. Phrygica jelskii H. NORDSIECK, 1994 ...………...…………...... 122 3.2.22.7. Euxina ( Euxina ) circumdata (L. PFEIFFER, 1848) …………...……..… 123 3.2.22.8. Euxina ( Euxina ) hetaera (L. PFEIFFER, 1848) …………...……...…..... 124 3.2.22.9. Euxina ( Euxina ) persica (O. BOETTGER, 1879) …………...... 125 3.2.22.10. Euxina ( Euxina ) pontica (RETOWSKI, 1887) …………...... 126 3.2.22.11. Elia ( Elia ) corpulenta (L. PFEIFFER, 1848) …………...... 127 3.2.22.12. Elia ( Acroeuxina ) huebneri (L. PFEIFFER, 1848) …………...……….. 128 3.2.22.13. Elia ( Acroeuxina ) retowskii H. NORDSIECK, 1984 …………...... 130 3.2.22.14. Galeata ( Galeata ) schwerzenbachii (L. PFEIFFER, 1848) ……...…..... 132 3.2.22.15. Laciniaria plicata (DRAPARNAUD, 1801) …………...……...…...... 133 3.2.22.16. Bulgarica ( Denticularia ) denticulata (OLIVIER, 1801) …………...... 134 3.2.23. Arionidae Familyası…………...…………...... ………...…………...……... 135 3.2.23.1. Arion ( Mesarion ) subfuscus (DRAPARNAUD, 1805) …………...... 135 3.2.24. Helicodontidae Familyası…………...…………...…………...………….... 136 3.2.24.1. Lindholmiola lens (FÉRUSSAC, 1832) …………..………………..…… 136 3.2.25. Familyası…………...…………...…………...…..………...... 137 3.2.25.1. Cochlicella ( Cochlicella ) acuta (O. F. MÜLLER, 1774) …………..….. 139 3.2.25.2. Cochlicella ( Prietocella ) barbara (LINNAEUS, 1758) …………...…... 140 3.2.25.3. Monacha (Monacha ) carascaloides (J. R. BOURGUIGNAT, 1855) .... 140 3.2.25.4. Monacha (Monacha ) crenophila (L. PFEIFFER, 1857) ..………...….... 141 3.2.25.5. Monacha (Monacha ) liebegottae HAUSDORF, 2000……….....…….... 142 3.2.25.6. Monacha (Monacha ) ocellata (ROTH, 1839) ...………...……...... 143 3.2.25.7. Monacha (Monacha ) solidior (MOUSSON, 1863) ……...…...…...…… 144 3.2.25.8. Monacha (Metatheba ) samsunensis (L. PFEIFFER, 1868) ……...... 144 3.2.25.9. Monacha (Metatheba ?) densecostulata (RETOWSKI, 1866) ……….... 145 3.2.25.10. Monacha (Paratheba ) ascania HAUSDORF, 2000…………...... 146

v 3.2.25.11. Monacha (Paratheba ) badia HAUSDORF, 2000…………...... 146 3.2.25.12. Monacha (Paratheba ) bithynica HAUSDORF, 2000…………...... 147 3.2.25.13. Monacha (Paratheba ) magna HAUSDORF, 2000…………...... 148 3.2.25.14. Monacha (Paratheba ) margarita HAUSDORF, 2000………...... ….… 149 3.2.25.15. pyramidata (DRAPARNAUD, 1805) ….………...... 149 3.2.25.16. Helicopsis striata (O.F. MÜLLER, 1774) …………...…………...... 150 3.2.25.17. Helicopsis subcalcarata (NAEGELE, 1903) ……………...….….....…. 151 3.2.25.18. Xeropicta derbentina (KRYNICKI, 1836) ……….….....……...... ….... 152 3.2.25.19. Xeropicta krynickii (KRYNICKI, 1833) …………...…...... ………...... 153 3.2.25.20. ( Cernuella ) virgata (DA COSTA, 1778) ………...... …...... 154 3.2.25.21. Cernuella (Cernuella ) cisalpina (ROSSMÄSSLER 1837) …...... …… 155 3.2.25.22. obvia (MENKE, 1828) …………...………...... …...……….. 156 3.2.26. Helicidae Familyası…………...…………...…………...…………...……. 157 3.2.26.1. Tacheopsis nicaeensis (A. FÉRUSSAC, 1821) …………...……...…...... 157 3.2.26.2. Eobania vermiculata (O.F. MÜLLER, 1774) …………...... ……….….... 158 3.2.26.3. Cornu aspersum (O. F. MÜLLER, 1774) …………...……...…..………. 159 3.2.26.4. ( Helix ) lucorum LINNAEUS, 1758…………...………...…...….... 160 3.2.26.5. Helix ( Pelasga ) pomacella MOUSSON, 1854…………...... ……...... 161 3.2.26.6. Helix ( Pelasga ) escherichi (O. BOETTGER, 1898)……...……………... 162 3.3. Çalı şma Sahasında Rastlanan Di ğer Salyangoz Türleri………………………. 163 3.3.1. (O.F. MÜLLER, 1774) ……………………….…………. 163 3.4. Bulguların De ğerlendirilmesi……………………….………………………… 164 3.4.1. Genel Değerlendirme……………………….………………………………. 164 3.4.2. Endemizm…………………………………………………………………... 166 3.4.3. Korotip Analizi…………………….……………………………………….. 166 3.4.4. Çalı şma Sahasının Türkiye’deki Di ğer Bölgelerle İli şkisi...... 168 3.4.5. Biyoçe şitlilik...... 172 4. TARTI ŞMA VE SONUÇ……………...... ….. 176 4.1. Sistematik Durum …………………………………………………….....…… 176 4.1.1. Pomatiidae Familyası...... 176 4.1.2. Cochlicopidae Familyası...... 177 4.1.3. Lauriidae Familyası...... 177

vi 4.1.4. Orculidae Familyası...... 178 4.1.5. Valloniidae Familyası...... 179 4.1.6. Pupillidae Familyası...... 180 4.1.7. Pyramidulidae Familyası...... 181 4.1.8. Pleurodiscidae Familyası...... 181 4.1.9. Chondrinidae Familyası...... 182 4.1.10. Vertiginidae Familyası...... 182 4.1.11. Enidae Familyası...... 183 4.1.12. Succineidae Familyası...... 188 4.1.13. Ferussaciidae Familyası...... 189 4.1.14. Subulinidae Familyası...... 189 4.1.15. Patulidae Familyası...... 189 4.1.16. Pristilomatidae Familyası...... 189 4.1.17. Oxychilidae Familyası...... 190 4.1.18. Milacidae Familyası...... 190 4.1.19. Vitrinidae Familyası...... 191 4.1.20. Limacidae Familyası...... 191 4.1.21. Agriolimacidae Familyası...... 192 4.1.22. Clausiliidae Familyası...... 192 4.1.23. Arionidae Familyası...... 194 4.1.24. Helicodontidae Familyası...... 195 4.1.25. Hygromiidae Familyası...... 195 4.1.26. Helicidae Familyası...... 198 4.2. Rastlanılmayan Türler...... 200 4.2.1. Tükenme İhtimali Olan veya Şüpheli Taksonlar ...... 200 4.2.2. Dar Yayılı şlı veya Nokta Şeklinde Da ğılım Gösteren Türler...... 202 4.2.2.1. Sadece Tip Lokaliteden Bilinen Taksonlar...... 202 4.2.2.2. Marjinal Da ğılımlar...... 203 4.2.2.3. Nokta Şeklinde Da ğılımlar...... 203 4.2.3. Örnekleme, Zamanlama ve Ula şım ile İlgili Problemler...... 205 4.2.3.1. Örnekleme ile İlgili Problemler...... 205 4.2.3.2. Zamanlama ve Ula şım ile İlgili Problemler...... 207

vii 4.3. Tür Çe şitlili ği Ve Kompozisyonu...... 208 4.4. Yıllara Göre Malakolojik Çalı şmaların Durumu...... ……………... 209 4.5. Biyoco ğrafya...... 211 4.6. Da ğılım………………………………………………………………………... 213 4.7. Ekotipler ve Polimorfizm……………………………………………………... 214 4.8. Salyangozların Di ğer Canlılarla İli şkileri…………………………………….. 216 5. KAYNAKLAR………………………………………………………………… 217 ÖZGEÇM İŞ ……………………………………………………………………….. 238 EKLER…………………………………………………………………………….. 239

viii

ÖZET

Doktora Tezi

KUZEYBATI ANADOLU’NUN KARASAL GASTROPODLARI

Ümit KEBAPÇI

Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı

Jüri: Prof. Dr. M. Zeki YILDIRIM (Danı şman) Prof. Dr. Ali ERDO ĞAN Prof. Dr. Yusuf AYVAZ Prof. Dr. İdris O ĞURLU Doç. Dr. Ali GÖK

Boreal ve Avrupa kökenli türlerin Anadolu’ya giri ş bölgesi olması ve barındırdı ğı ya şlı da ğ ve da ğ sistemleri üzerinde endemizm alanları nedeniyle Kuzeybatı Anadolu, kara salyangozlarının faunistik incelemesi açısından doktora tez konusu olarak seçilmi ş olup bu amaçla Mart 2002-Temmuz 2007 tarihleri arasında arazi çalı şmaları gerçekle ştirilmi ştir. Çalı şma neticesinde, 111 tür içerisinde de ğerlendirilen 120 takson tespit edilmi ştir. Bunların tanım, ekolojik tercih, genel ve çalı şma sahasındaki da ğılımları verilmi ş olup çalı şmada bulunamayan türlerin durumları, endemizm ve biyoçe şitlilik açısından varolan faunanın de ğerlendirilmesi gerçekle ştirilmi ştir. Bölgede saptanan türler için ilk kez familya anahtarı ve birden çok tür içeren familyalar için cins anahtarı meydana getirilmi ştir.

Anahtar Kelimeler: Kuzeybatı Anadolu, salyangoz, endemizm, biyoçe şitlilik

2007, 232 sayfa

ix

Ph.D. Thesis

TERRESTRIAL GASTROPODS OF NORTHWESTERN ANATOLIA

Ümit KEBAPÇI

Süleyman Demirel University Graduate School of Applied and Natural Sciences

Department of Biology

Thesis Committee: Prof. Dr. M. Zeki YILDIRIM (Supervisor) Prof. Dr. Ali ERDO ĞAN Prof. Dr. Yusuf AYVAZ Prof. Dr. İdris O ĞURLU Doç. Dr. Ali GÖK

Northwest Anatolia, being a gate to Boreal and European elements penetrating into Anatolia as well as bearing the endemism areas on ancient mountain ranges, was selected for doctoral study of its terrrestrial gastropods and field studies have been conducted between March 2002 and July 2007. Conclusively 120 taxa to 111 have been determined, of which descriptions, ecological preferences, general and studied distributions were given. Furthermore, the situation of unrecovered species, endemism and biodiversity of the exisiting fauna were discussed. For the first time a family key and for main families the genera key to the snails determined were also given.

Key Words: Northwest Anatolia, snail, endemism, biodiversity 2007, 232 pages

x

TE ŞEKKÜR

Öncelikle tezimin ba şlangıcından itibaren çe şitli a şamalarında teknik ve moral deste ğini esirgemeyen danı şman hocam Prof.Dr. M. Zeki YILDIRIM’a; her türlü güçlükte en büyük manevi destekçim olan ve varlıklarını sürekli hissetiğim de ğerli aileme bu çalı şmanın olabilmesinde e şsiz katkılarından dolayı sonsuz şükranlarımı sunarım.

Arazi ve izinler konusunda problem ve güçlükler için yardımlarını esirgemeyen de ğerli bölüm ba şkanım Prof. Dr. Yusuf AYVAZ ve görevlendirildi ğim derslerdeki sayın hocalarıma, arazi konusunda fikirlerinden yararlandı ğım ba şta Ar ş. Gör. Kür şat ÇAVU ŞOĞLU, Ar ş. Gör. Semra KILIÇ olmak üzere mesai arkada şlarıma te şekkürlerimi sunarım.

Literatür temini ve di ğer konularda yardımlarını aldı ğım Sayın Aydın ÖRSTAN, Francisco WELTER-SCHULTES, Sergei LEONOV ve di ğer hocalarıma, arazi çalı şmalarında gayretimin samimiyetine inanarak çalı şmalarımda kolaylık gösteren Orman Bakanlı ğı personeli ve şahsi arazilerinde çalı şma imkanı sa ğlayan insanlarımıza te şekkür ederim.

831-D-2004 kodlu doktora projesi ile tezimi maddi olarak destekleyen Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Ara ştırma Projeleri Yönetim Birimi Ba şkanlı ğı’na ve TBAG-HD/62(105T290) no'lu Hızlı Destek Programı deste ği ile destekleyen TÜB İTAK’a te şekkür ederim.

Ümit KEBAPÇI ISPARTA, 2007

xi ŞEK İLLER D İZİNİ

Şekil 1.1. Türkiye’den tespit edilmi ş kara salyangozu türlerinin taksonomik gruplara yüzde olarak da ğılımları...... 1 Şekil 1.2. 1999-2004 yılları arasında resmi verilere göre kara salyangozlarıyla ilgili ürünlerin ihracat-ithalat miktarları (beyaz sütun: ithalat, siyah sütun ihracat, ton/yıl) (Anonim, 2004))………………………..…………………..18 Şekil 1.3. 1999-2004 yılları arasında resmi verilere göre bütün yumu şakçalarla ilgili ürünlerin ihracat-ithalat miktarları (beyaz sütun: ithalat, siyah sütun ihracat, ton/yıl) (Anonim, 2004))……………………..……………………..18 Şekil 2.1. Çalı şma sahasının sınırları...... 27 Şekil 2.2. Bir gastropod kavkının kısımları ve ölçüm alınan bölgeleri ………….…37 Şekil 3.1. Türkiye geneli ile çalı şma sahasının familya ba şına dü şen takson yüzdeleri bakımından kar şıla ştırılması...... 165 Şekil 3.2. Türkiye’nin co ğrafi bölgelerinin kümelenme analizleri (a- Jaccard, b-Öklit uzaklı ğı metoduna göre)...... 173 Şekil 3.3. Batı Anadolu’nun tür zenginli ği haritası...... ……..175 Şekil 3.4. Batı Anadolu’nun biyoçe şitlilik haritası...... ……..175 Şekil 4.1. Türkiye’nin kalker alanları...... 208 Şekil 4.2. Türkiye’den kaydedilmi ş geçerli taksonların tanımlanma tarihleri...... 210 Şekil 4.3. Türkiye’den kaydedilmi ş geçerli endemik taksonların tanımlanma tarihleri...... 210 Şekil 4.4. Bölgede bulunan geçerli endemik taksonların tanımlanma tarihleri...... 211

xii ÇİZELGELER D İZİNİ

Çizelge 3.1. Çalı şma sahasında tespit edilen birden çok cins içeren familyalarda cins, tür ve türaltı taksonlarının da ğılımları, tür ve tür altı taksonlarının oranları ve Türkiye geneli ile kar şıla ştırılmaları …………………………..165 Çizelge 3.2. Korotiplerine göre endemik olmayan Türkiye kara salyangozlarının da ğılımı (Kebapçı ve Yıldırım, 2007a)……………………………...……..167 Çizelge 3.3. Bölgelerimizde tespit edilen tür sayısı, endemik tür sayısı ve bu türlerin di ğer bölgelerde yayılı şları………………………………...………168 Çizelge 3.4. Bölgelerimizde tespit edilen taksonların toplam sayı, lokal ve toplam endemik sayısı ve di ğer bölgelerde bulunu şlarına göre da ğılımları.171 Çizelge 3.5. Bölgelerimizin benzerlik indeks de ğerleri…………...... 168

xiii SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ

A Ağrı

Alm Almanca (kökenli)

AD Adana

Ad. Ada (-sı)

AF Afyonkarahisar

ANK Ankara

ANT Antalya

AO Apertür oranı, mündungverhältnis (Alm) (=H/D)

Ap Apertür

Alb Arnavutluk

AM Amasya

Arm Ermenistan

ART Artvin

Au Avusturya

AS Aksaray

AY Aydın

Az Azerbaycan

B. Batı

BAR Bartın

BD Basıklık de ğeri, Wölbungsgrad (Alm) (=100xH/D)

BIL Bilecik

BR Bursa

Bu Bulgaristan

xiv BUR Burdur

BT Batman

BY Bayburt

Can Kanarya Adaları (= İng . Canaries, Canary Islands)

Cau Kafkasya

CK Çanakkale

CN Çankırı

CO Çorum

Cro Hırvatistan

Cr Girit

Cy Kıbrıs Adası d Apertür çapı (geni şli ği)

D Kavk çapı (geni şli ği), Almanya

D. Do ğu

DB Diyarbakır

DN Denizli

ED Edirne

ER Erzincan

ERZ Erzurum

ES Eski şehir

Fr Fransa

G. Güney

GD. Güneydo ğu

Geo Gürcistan

xv GM Gümü şhane

GR Giresun

Gr Yunanistan h Apertür yüksekli ği

H Kavk yüksekli ği

HT Hatay

I İçel

Ir

Irl İrlanda

IS Isparta

Isr İsrail

IST

It İtalya

IZM İzmir

İng İngilizce (kökenli)

K Kars

K. Kuzey; -köyü

KB Karabük

KE Kırklareli

KN Konya

KRS Kır şehir

KS Kastamonu

KT Kütahya

KY Kayseri

xvi maks Maksimum, en yüksek min Minimum, en dü şük

MN Manisa

MP Milli Park(-ı)

MG Mu ğla

ML Malatya

MR Mardin

NG Ni ğde

NZ Yeni Zelanda

O. Orta ort ortalama

Rho Rodos Adası

Ro Romanya

Ru SSCB, eski Rusya

SI Siirt

Sic Siciya Adası

SK Sakarya

Slo Slovenya

SM Samsuın

SN Sinop

Sp İspanya

SV Sivas

Sy Suriye

Sw İsveç

xvii Sz İsviçre

TD Tekirda ğ

TK Tokat

TRB Trabzon

UK Ümit KEBAPÇI, İngiltere

Ukr Ukrayna

UR Şanlıurfa

US Amerika Birle şik Devletleri

V Van

Yu (eski) Yugoslavya

ZN Zonguldak

xviii 1. GİRİŞ

Halk arasında salyangoz veya sümüklüböcek olarak isimlendirilen (Karındanbacaklılar) sınıfı üyeleri kabuklu ve kabuksuz salyangozları kapsayan asimetrik yapılı yumu şakçalardır. Genelde sarmal kabukları vardır. Ba şlarında bir ya da iki çift tentakül bulunur. Eklembacaklılar’dan sonra en kalabalık ikinci omurgasız hayvan şubesi olan Mollusca’nın (Yumu şakçalar) 80.000 türü bu sınıfa ait olup, bunlardan 31.643 deniz, 8.735 tatlısu ve 24.503 kara olmak üzere 65.000 türün isimlendirilmesi ve sistematikteki yeri belirlenmi ştir (Riedl, 1983).

Bunlar içerisinde ülkemizde (Akci ğerli salyangozlar) altsınıfından bütünüyle karacıl takımına ait 37 familya dı şında Acteophila’dan 1 (Ellobiidae) ve Prosobranchia altsınıfından 4 (Cochlostomatidae, Pomatiidae, Truncatellidae, Aciculidae) familyaya mensup kara salyangozları bulunmaktadır (Schütt, 2005). Tür da ğılımında ise ( Şekil 1.1) Stylommatophora dı şındaki gruplar çok küçük bir kısmı te şkil etmektedir.

Stylommatophora %97,3

Neotaenioglossa Acteophila % 1,5 % 1,2

Şekil 1.1. Türkiye’den tespit edilmi ş kara salyangozu türlerinin taksonomik gruplara yüzde olarak da ğılımları

Stylommatophora üyelerine Antarktika hariç bütün kıtalarda, kıyılar ve çöllerden da ğ çayırlarına dek de ğişik habitatlarda rastlanılmaktadır (Kerney ve Cameron, 1979). Acteophila ve Truncatellidae ağırlıklı olarak kıyı şeridinde ya şayan amfibik türler olup kozmopolittirler. Cochlostomatidae ve Aciculidae Akdeniz havzasına özgü olup, Pomatiidae Eski Dünya’ya yayılmı ş vaziyettedir (Schütt, 2005).

1 Genellikle kara salyangozları kireç kayalıklarındaki yarık ve çatlaklarda, ta ş altlarında veya ormanlık alanlarda a ğaçların altında biriken yaprak örtüsünün içinde, bazen ma ğaralar ve bataklıklar gibi özel habitatlarda bulunabilmektedirler. Bazıları gölgede kalan, nemli yerleri tercih ederken, bazıları da güneşe maruz olan sıcak ve kuru yerlerde bulunurlar. Paleoco ğrafik, zooco ğrafik ve paleontolojik incelemeler sonucu Palearktik’te bulunan türlere ait fosil örneklerine, Alt Kretase’ den (145-95 milyon yıl önce) itibaren rastlanıldı ğı tespit edilmi ştir. Kireçta şı olu şumlarının, Jura’da karakteristik olup ve Kretase’de devam etti ği bilinmektedir (Sayar, 1991).

Türkiye’de kireç kayalıklarından devamlılık gösterdi ği Kuzey Anadolu ve Toros da ğ sistemlerinin endemizm ve türce zengin oldu ğu görülmektedir (Kebapçı ve Yıldırım, 2007a).

1.1. Kara Salyangozlarında Anatomik ve Morfolojik Yapı

Salyangozlarda vücut temel olarak ba şlıca ba ş, ayak ve kabuklu türlerde daima kabuk (kavkı) içinde duran ba ğırlar kesesi ( viseral kitle ) olmak üzere 3 kısımdan olu şur. Tipik olarak asimetrik büyüme sonucu olu şan ve arkada olması gereken yapıların (genital, pallial ve di ğer viseral organlar) önde konumlanmasına yolaçan torsiyon ve kabuk ta şıyanlarda spiralle şme ile temsil edilirler

1.1.1.Ba ğırlar Kesesi

Ço ğunlukla kabuk ve ba ğırlar kesesi sarmal şekil almı ştır. Söz konusu spiralin dönü ş yönüne göre kabuk dekstral (sa ğa) veya sinistral (sola) şeklinde ifade edilir. Ba ğırlar kesesinin dip kısmını çatı şeklindeki manto çevreler, bu ikisini ayıran manto bo şlu ğu zengin damarlı tavan kısmı ile bir solunum organı olarak i şlev görür. Normalde prosobran şlarda bu bo şlukta kalbin ardında yeralan kitenidyum (tarak solungaç) karacıl türlerde bulunmaz. Karacıl prosobran şlar, buna benzer çok sayıda yakınsama (konverjans) göstermektedirler. Manto içerisindeki organlar (böbrek, kalp ve akci ğer) pallial kompleks adını alır. Bütün karacıl salyangozlarda bir adet kalp, bunun sa ğında ise yeralan ve manto açıklı ğına ba ğlanan bir adet böbrek mevcuttur.

2 Stylommatophora takımında manto açıklı ğı özel bir sfinkter ile kontraktil olan küçük bir solunum deli ği ( pnömostom , spirakulum) haline gelmi ştir, di ğer karacıl türlerde bu kısım geni ş bir açıklıktır.

Salyangozlarda en az farklılık gösteren kısım sindirim kanalının ba ş kısmıdır (Wiktor, 2000). Sindirim kanalı radula ucunun hafif dı şa çıktı ğı a ğız ile ba şlar. Ağızda 1 veya 2 (Prosobran şlar) parçalı üst çene ve odontofor denen kıkırdak destek üzerinde yeralan radula yeralır. A ğzın arka kısmı (bukkal kavite ) direkt olarak yuta ğa açılır, daha sonra kıs bir yemek borusu ve düz, kalın bir boru şeklindeki kursak yeralır. Kursakta tükrük bezleri ve kursak cidarı tarafından salgılanan enzimler ve mikrobiyal aktivite sonucu ön sindirim meydana gelir. Mide ufak fakat işlevseldir; hepatopankreas tarafından gönderilen özsu ile karı şan besininin sindirilebilir kısmı ayrılarak hepatopankreasa, atılacak kısımlar ise ba ğırsa ğa buradan yönlendirilir. Ba ğırsak torsiyona tabidir, 2-3 ilmik olu şturacak şekilde uzanan ba ğırsa ğın sonu ( rektum , anüs) bu nedenle a ğız yönünde ve pnömostoma yakın bir noktada dı şa açılır. İki lobdan olu şan hepatopankreas oldukça büyük bir organ olup sindirim özsularının üretimi, emilim ve hatta kısmen bo şaltımdan sorumludur.

Kas sistemi oldukça karma şıktır. Başlıcaları kolumellar kastır. Kabuklu türlerde içe çekilmeyi sa ğlayan bu kas kolumellanın ortasına, di ğer uçta çe şitli organlar ve aya ğa ba ğkanmı ştır. Yutak ve tentaküllere ait retraktör kaslar bu kasın uzantısıdır.

Dola şım sistemi sinüs ler, toplar ve atardamarlarca olu şturulur. Kalp perikardiyum içinde birer kulakçık ve karıncıktan olu şmu ştur. Pigment içeriğine göre kan mavi (hemosiyanin ), nadiren bazılarında ise (hemoglobin ) renksiz veya kırmızıya çalar renktedir.

5-6 çift gangliyondan olu şan sinir sistemleri merkezile şmi ştir; ayak, ba ş ve plevral gangliyonların birle şiktir, Pulmonatlarda di ğerleriyle yemek borusu etrafında toplu olarak bulunurlar ve viseral konnektifler çok kısadır. Prosobran şlarda plevro-viseral konnektiflerin çaprazlanması di ğerlerinde bulunmaz. Duyu organları karma şık bir yapı gösterir. Koku algısı tentaküller ve vücudun ön kısmındaki deri hücrelerince

3 sa ğlanır. Osfradiyum kimyasal algıda görevli olup karacıl türlerde çok nadir olarak geli şmi ştir. Denge organları ba ş (serebral) gangliyonlara ba ğlı bir çift statosist tir. Bunlar ayak (pedal) gangliyon hizasında kesecikler olup içlerinde çok sayıda uzun oval (Pulmonatlar), veya tek bir küremsi (Prosobran şlar) kalkerden tanecik(ler) bulunur.

1.1.2. Ba ş ve Ayak

Ayak ve ba ş kısımları torsiyona u ğramamı şlardır ve bilateral simetriktirler. Ba ş kısmında duyu görevi üstlenen tentakül ler mevcuttur. Bunlar bir çift ve gözler bunların bazalinde (Acteophila ve Prosobranchia), veya iki çift ve gözler ikinci çiftin uçlarında olabilirler (Stylommatophora). Yeraltında ya şayan türlerde ( Cecilioides ) gözler bulunmaz. Tentaküller yanında a ğzın kenarındaki ve yanlardaki, hatta mantodaki bazı bölgelerin kimyasal alıcı özelli ği gösterdi ği tespit olunmu ştur. Ellobiidae’de kısa ve kalın olan tentaküller içeri çekilemez. Stylommatophora’da ikinci çift (posterior tentaküller ) genellikle uzun bir sapın ucunda gözü ta şıyan küremsi bir kısımla sonlanır ve ommatofor adını alır. 1 çift apertürün yanlarında ve oldukça kısa, ancak şişkin uçlu anterior tentaküller besin arama esnasında i şlev görmekte olup en öenmli kemotaktik organlardır (Likharev ve Rammelmeier, 1962). Çekici ( retraktör ) kaslarla çekilen tentaküller vasküler sinüs ten pompalanan kanın basıncı ile uzarlar. Çekici kaslar vücut içerisindeki çekici kas sistemine ba ğlı di ğer kaslarla birle şiktir ve konumlanmaları sistematik açıdan önemlidir. Ayak uzantısız, kaslı bir yapı olup düz olan alt kısmı taban adını alır. Prosobran şlarda aya ğın arka dorsalinde operkulum denen ve hayvan kabu ğa kendini çekti ğinde apertürü kapamaya yarar bir kapak yapısı mevcuttur. Taban düz veya boyuna iki yarı ğa sahiptir. Bunlarda hareket taban ekseni boyunca arkadan öne do ğru kasılmalar sonucu dalgalar şeklindedir. Ancak Pomatias cinsinde durum farklıdır. Bunlarda boyuna bir yarık bulunmakta olup tabanın iki yarısı adım atmaya benzer şekilde müstakil hareket ederler. Bu esnada uzamı ş ve tutunmaya uyum sa ğlamı ş proboscis (burun) yardım sa ğlar.

4 Deri çe şitli kırı şıklıklar ve yarıklar ile desenlenmi ştir. Bunlar sistematik açıdan ayırt edici olabilmektedir. Ense kısmında 1 veya 3 adet servikal kıvrım , bazen genital por (gonopor) ile pnömostom arasında genital yarık, sümüklüböceklerde manto ile kaudal uç arasında çe şitli uzunlukta bir karina mevcut olabilir. Genelde homojen bir pigmentasyon mevcuttur, ancak sümüklüböceklerde (kabuksuz salyangozlar) desenlenme ve renk farklıla şması görülür. Desenlenme rengin besin kaynakları varyasyonundan dolayı daha güvenilir bir karakterdir.

Epidermis içinde ve altında (ba ğ doku) çok sayıda tek hücreli bez vardır. Bunlardan en önemlileri mukus bezleridir. Salgıları dehidrasyondan korunma için hayati önem ta şır, ayrıca hareket ve korunmada da (Wiktor, 2000) i şlev görür. Manto kenarında yerle şmi ş olan kalsiyum ve albumin bezleri sırası ile epifragma olu şturma ve koruma görevlerini üstlenirler. Epifragma genellikle estivasyon esnasında apertürü tamamen kapatarak su kaybını önleyen ince, zarsı bir tabakadır. Kabuk ise mantonun en önemli salgısıdır. Gastropodlarda kabuk altta ve daha kalın olan, mantonun üst yüzeyince ( pallial epitelyum ) olu şturulan ostrakum (kalsit ve aragonit mineralleri, organik makromoleküller); üstte ve derimsi olup sadece manto kenarınca meydana getirilen periostrakum (kon şiyolin) tabakalarından olu şur.

1.1.3. Kabuk

Kabuk (veya kavkı) temel olarak turbospiral (bir eksen etrafında spiral olu şturan koni) olup bazılarında ise indirgenmi ştir (sümüklüböcekler, Daudebardiidae gibi). Düzgün spiral özellikteki kabukta tepeden ( apeks ) dik olarak inen çizgiye kabu ğun ekseni adı verilir. Eksen üzerinde kabu ğun ardı şık olarak kesti ği noktalar arası sarmal (tur) adını alır, sarmalların dı ştan birle ştikleri hatta sutur adı verilir.

Apekste embryonal sarmallar ( protokon ş) bulunur, bu yumurtadan çıkan salyangozun kabu ğudur ve genelikle desen ve renkçe kabu ğun di ğer kısmından (teleokon ş) ayrılır. Desenlenme kabuk üzerinde ± düzenli tüberkül, çizgi (oluk, kanal), damar veya kabuk çıkıntısı (=rib, İng ), kosta, tüy veya dikenler gibi çe şitli spiral, radyal veya aksiyal olabilen girinti ve çıkıntılardır. Desenler periostrakum

5 yapısı olup bazen alt tabakalar da yapıya katılır. A şınmı ş kabuklarda rengin beyaza dönmesi yanında desenin de büyük ölçüde kayboldu ğu gözlenir.

Turbospiralin abapikal ucuna apertür (peristom, a ğız) adı verilir. Kara salyangozlarında eri şkinlik ile beraber kabu ğun büyümesi durur ve genellikle apertür kenarı içerlek veya en dı şta kalınla şma göstererek dudak adını alır. Ek olarak belirli sayıda di ş, tüberkül veya lamel olu şabilir. Bu yapılar apertürü daraltıp dü şmanlara kar şı korunma ve su bütçesine katkı sa ğlarlar. Apertürün oldu ğu sarmal genellikle bariz daha geni ş olup son bir sarmal ile birlikte ba ğırlar kesesinin ta şındı ğı yerdir; son sarmal ( vücut sarmalı ) adını alır. Son sarmal dı şındaki kubbemsi kısım spir adını alır ve daha çok bo ş olup subuharı ve hava tutmaya yarar; bazı uzunsak kabuklarda uçtaki sarmallar atılır ve kesik koni şekli olu şur ( Rumina, bazı Clausiliidae), bunlara da dekollat kabuk adı verilir.

Kabu ğun dönme ekseni ( kolumella ) içi bo ş veya dolu (Clausiliidae) bir tüp şeklinde olup kanal ta şıyanların dı şa açıldı ğı kısma umbilikus (göbek) denir. Umbilikus delik şeklinde (bazı Vitrea türleri), yarık şeklinde (), kolumellar kenarca kısmen ( Monacha türleri) veya tamamen (bazı Helix türleri) örtülü, bazı durumlarda ise perspektif yani tüm iç sarmalların görünebilece ği kadar huni a ğzı biçiminde geni şlemi ş ( Xeropicta derbentina ) olabilir.

Sarmalların dönü ş biçimi hiçbir zaman tekdüze de ğildir. Apertürün bir önceki sarmalın apertüre dahil olması (çentik ) veya nadiren tamamen son sarmalca te şkiline (tam-Pomatias, Olympicola vb) göre ayrı tipe ayrılır. Bazen birinci halde apertürün iki kesen ucu kalsiyum yı ğılması olabilen parietal kallus denen bir zarla birle şiktir. Apertürde kenarlar palatal (dı ş), parietal (üst), kolumellar (iç) olmak üzere üç adettir. Bazen dip kısım düzle şmi ş olup bazal ismini alır. Apertürdeki farklı kenar yapıları (di ş vb) kenarlara göre adlandırılır.

Parietal kenarın kö şesinde bazı gruplarda parietalis (parietal lamel) ile palatal kenar arasında sinulus denilen bir kanal olu şabilir (Clausiliidae). Dudak gibi apertür kenarındaki lamel ve di şler ergin bireyde ortaya çıkar, ancak dı ş (mineralizasyon-

6 asidite, hastalık veya parazit) veya iç (polimorfizm veya birey varyasyonu) faktörler yapıların olu şmasına engel olabilir. Yaralanma vb nedeniyle normal fenotipe göre küçük bireylerde apertür olgunla şabilir. Bazen nedeni tam bilinemese de (Oldham, 1931) bazen spiralin –koçboynuzu gibi- açılması ile skalariform (merdivenimsi) denilen anormal bireylere rastlanabilmektedir.

Kabu ğun sinistral veya dekstral olu şu ( kirelite ) genellikle takson bazında genetik olarak sabittir. Clausiliidae familya olarak sinistraldir, Enidae familyasında (Eubrephulus orientalis, Chondrus tournefortianus, Thoanteus corneus gibi) ve Pupilloidea üyelerinde sinistrallik seyrek cins ve tür karakteridir. Ancak bölgemizde di ğer familyalarda bu özellik rastlanmaz. Yine bölgemizde rastlanmayan bazı türler (bazı Enidae türleri) için kirelite de ğişken birey varyasyonudur. Helicidae türlerinde çok nadir olarak sinistral fertlere rastlannmaktadır (Oldham, 1931; Baur ve Baur, 2005). Aynı şekilde çok nadir de olsa sinistral populasyonlarda dekstral bireylere rastlanabilmektedir (Örstan ve Welter-Schultes, 2002).

1.2. Kara Salyangozlarında Üreme Sistemi

Eşey organları karma şık ve çok çe şitli yapıdadır. Üreme sistemi hemen hemen tamamen ektodermal kökenli olup erselik (hermafrodit ) veya tek e şeyli (Prosobran şlar) bir yapı mevcuttur. Ancak bazı cinslerde ( Vallonia, Rumina ) kendi kendini dölleme ve partenogenez tipiktir. Bazı bireyler ise afallik (di şi) olabilir.

Ergin erseliklerde hepatopankreas tarafından sarılmı ş gonad (glandula hermaphroditica, ovotestis ) bir ortak kanalla ( hermafrodit kanalı ) spermovidukt a her iki e şeye ait üreme hücrelerini salar. Bu e şzamanlı de ğildir. Ayrıca spermovidukt ile birle şme noktasında albumin bezi (=glandula abdominalis), bazen sperm kesesi (=vesicula seminalis) ve alttan vas deferens e alttan ba ğlı bir prostat bezi yeralır. Bunlardan ilki belirsiz olup, di ğer bireyden gelen spermleri olgunla şan yumurtalar için depolar, ikincisi ise yumurtada çeperi, besin ve kalsiyum rezervini (Metabolik kalsiyumun % 40’ı yumurtalarca alınır), üçüncüsü ise sperm için gerekli sıvı ortamı sa ğlar. Spermovidukt ön kısımda yumurtaları taşıyan ovidukt ve sperm iletimini

7 sa ğlayan ince bir kanala ( vas deferens ) dallanır. Oviduktun daha silindirik olan son kısmı sıklıkla vajina olarak isimlendirilir. Kural olarak, yüz yüze kopulasyon gerçekle ştiren üst pulmonatlar ( gibi) dı şında, di şi kısımda fazla uzantı bulunmaz (Davison vd, 2005). Helicoidea üyelerinde ço ğunlukla ok kesesi ve/veya mukus bezleri yeralır. Ok kesesi ortası yarık şişkin bir uzantıdır, kese cidarı tarafından olu şturulan ok çiftle şme esnasında kar şı tarafın derisine batırılır ve bir tür stimülatör i şlevi görür. Sprematekanın kasılmasını sa ğladı ğı ve dölleme ba şarısını artırdı ğı yönünde bulgular mevcuttur (Davison vd, 2005). Mukus bezleri ok kesesinin biraz ilerisinde veya ona biti şik halde çok sayıda parmaksı veya şişkin uzantıdan olu şur.

Vas deferensin genellikle ard ucuna ba ğlı oldu ğu penis taksonomik olarak en karakteristik organlardan olup çe şitli bez ve uzantılara (apendiks) sahip olabilir. İçte veya atriyumda stimulator (sarcobelum) olup olmaması da taksonomik önem ta şır. Genellikle bir bo ğumla penisten ayrılan, vas deferensin ba ğlandı ğı epifallus ve aynı noktadan çıkan flagellum (kamçı) spermatoforları bulundururlar. Son kısımda yeralan atriyum penis ve vajinanın birle şti ği bir kanal olup bu noktaya veya vajinaya ba ğlı spermateka (=bursa copulatriks) sperm depolamada görevlidir. Bunda da sıkça uzun bir divertikuluma rastlanılır.

Acteophila üyelerinde erkek ve di şi e şey organları ayrı ayrı gonopora sahiptirler. Ayrı e şeylilerde ovaryum ve testis bulunur. Sperm kanalı basit, uzun ve sarmallı bir tüp olup kolumella boyunca uzanır, sa ğ tentakülün ardında geni şleyerek penise dönü şür. Di şi üreme kanalı da aynı derecede basittir. Ovaryumdan çıkan ovidukt iç cidarından mukus ve albumin salan bezemsi uterus a (spermovidukt) ba ğlanır. Bazen albumin bezi vb yardımcı bezler de geli şmi ş olabilir. Son kısımda vagina ve spermateka (bursa copulatriks, seminal reseptakül) yeralır.

Daima iç döllenme görülür. Erselik olanlarda daima kar şılıklı döllenme görülür. Serbest larva evresi yoktur. Yumurtalar genellikle görece az sayıda (200>), nadiren tek tek ( Discus ), toprak veya çürüyen ağaç kabuklarının altına yerle ştirilir. Çok miktarda vitellüs içeren izolesital yumurtalardan çıkan yavrular do ğrudan do ğruya

8 geli şir. Kuruma engeli veliger safhasının yumurta içinde tamamlanması, ovoviviparlık ve do ğurma ( Lauria cylindracea ) ile a şılmı ştır. Do ğuran türlerde emriyolar dişi üreme kanalındaki özel bölmelerde geli şirler. Yumurta kabu ğu jelatinimsi veya kireç içerikli fakat suyu geçirecek şekildedir. Ekstrem şartlar için yumurta oldukça dayanıklıdır, zira Deroceras reticulatum embriyoları –10 o Cde hayatta kalabilmektedir.

1.3. Kara Salyangozlarında Beslenme

Bitki örtüsü, derin kaya çatlakları ve ma ğaralar sıcaklık ve nemdeki dalgalanmaları kesmeleri ve özellikle mikroklimatik etkileri ile salyangozlar için birincil önem ta şırlar. Ancak salyangozların tercih etti ği örtü veya bitkiler beslenme tercihleri konusunda fikir vermeyebilir (Boycott, 1934).

Kabaca herbivorlar olarak isimlendirilebilecek grup en geni ş olanıdır; bunlar görünü şe göre mantarlar, likenler, algler (a ğırlıklı olarak) ve bitkilerin bütün gruplarını tüketmektedirler; mantar vb dı şında bitki artıkları (Clausiliidae, Pupilloidea) veya ye şil kısımlar (Succinidae, Helicoidea) ile beslenmelerine göre 2 altgruba ayrılırlar. Daha yaygın olan ilk altgruptakiler, humus ve döküntüler içinde ya şayan küçük boyutlu salyangozlardır. Büyük türlerde ya şla birlikte beslenme tercihlerinde de ğişim olabilmektedir (Likharev ve Rammelmeier, 1962).

Fungi (Myxomycetes, küfler ve Amanita vb dahil) yaygın tercih edilen besin grubunu te şkil eder. Ağaçlar üzerindeki likenlerin de tüketildi ği, ancak alg bile şeninin sindirilmedi ği, bazı sümüklüböceklerin (Limacidae, Arion türleri) neredeyse tamamen misetofil (=mikofaj) oldukları rapor edilmektedir (Boycott, 1934, Likharev ve Rammelmeier, 1962, Wiktor, 1983).

Uyulan habitatlardaki farklı besin ve ko şullara adaptasyon gözlenebilmektedir. Örne ğin, ibreli ve funda yaprakları tercih edilmez, ancak yaprak örtüsü altında misetofil veya omnivor türlere rastlamak mümkündür. Örne ğin, Chondrinidae üyelerinin radula di şler oldukça geriye kıvrık olup, çıplak kaya yüzeylerindeki ince

9 alg filmini kazımaya yarar (Gittenberger, 1984). Ancak besin konusundaki özelle şme monofaji düzeyine çıkmaz ve tercihler daha çok besin bollu ğu ile ilintilidir.

Sümüklüböcekler genellikle omnivor olup bitkilerin ye şil kısımları, yosunlar, algler, likenler ve mantarlar ile birlikte solucan, le ş, deri, dı şkı vb de tüketebilirler (Wiktor, 1983).

Oxychilus ve Vitrea gibi salyangozların için tamamiyle geçerli olmasa bile (Boycott, 1934), bazı gruplar (Subulinidae, Daudebardiidae gibi) etçil özellik gösterirler. Bunlar solucanlar, di ğer salyangozlar ve bunlara ait artıklar ile beslenirler. Etçillerde vücut planı biraz uzunsak ve radula özelle şmi ştir. Limax maximus türü (Limacidae) laboratuar ko şullarında do ğadakinin aksine tam bir etçil (yamyam) olabilmektedir (Boycott, 1934).

1.4. Hayat Döngüsü

Genellikle yıllık çevrim sözkonusudur. 8-15 aylık bir periyod normal kabul edilebilir. Ancak daha iri cinslerin ( Helix, Cornu gibi) üyeleri oldukça uzun ömürlü olabilmekte, ehli olanlarda daha da fazla ya şayan örneklere rastlanılabilmektedır. Yılda boyuta göre 50-200 arası yumurta üretilir. Vivipar türlerde ise yavru sayısı çok daha azdır.

1.5. Kara Salyangozlarının Ekolojisi

Kara gastropodları (Sylommatophora) Negev çölü'nden ( İsrail) (Heller ve Dolev, 1994) Grönland'a kadar (Hunter, 1964) tuzluluk, nem ve sıcaklık açısından en uç ortamlarda bile bulunabilmeleriyle kara organizmaları içerisinde bütün habitatlarda bulunabilen ender gruplardan birini te şkil ederler.

10 1.5.1. İklim Faktörü

İklim unsurlarından sıcaklık ve nem en önemlileridir. Yıllık sıcaklık de ğerlerine paralel, ancak denize uzaklı ğa ters orantılı olarak tür zenginli ğinin arttı ğı görülebilir (Likharev ve Rammelmeier, 1962). Da ğlık yörelerde de benzer şekilde, her ne kadar endemizm yüksek olsa da, tür zenginli ği dü şüktür.

Genellikle yıl boyu aktif olmayan kara salyangozlarında mevsimsellik göz çarpar ve desikasyon, dü şük sıcaklıklar veya ı şık süresi ile ilintili bir dormant (uyu şuk) faz (hibernasyon/estivasyon ) yaygındır. Aktif olmayan evre döküntü, ta ş veya toprak altında ( Helix spp.), kaya yarıklarında ( Zebrina dardana vb) geçirilir. Estivasyon esnasında kabuklu türler epifragma, kabuksuz türler ise kalın mukus tabakasıyla kaplanmak suretiyle kurak ko şulları atlatırlar. Bu esnada metabolizma hızını oldukça dü şürebildikleri ve bir yılı a şan sürelerle (Örstan, 2005a) dormant fazda bekleyebildikleri saptanmı ştır. Kı şları sucul türler kadar olmasa da özellikle Pupilloidea üyelerinden gibi küçük türlerin donmayı atlatabildi ği (-15-25 C o), C. aspersum, Helix pomatia gibi iri türlerin ise daha kısa sürelerle olmak üzere kısmi donmaya toleranslı oldukları tespit edilmi ştir (Ansart vd, 2001a,b; Ansart ve Vernon, 2003).

Eobania vermiculata , Chondrus tournefortianus , Cernuella virgata ve Xeropicta derbentina gibi termofilik türler ısı regülasyonu için yazın çalı vb dik yüzeylere tırmanarak öbek olu ştururlar. Sıcaklık tercihleri ni ş düzeyinde ayrılmayı da sa ğlar. Örne ğin Zebrina detrita genellikle kayalıkların güney yamaçlarında rastlanırken, heliofobik türler (Pupilloidea) genellikle döküntü tabakasının derinlerinde ya şarlar. Sümüklüböceklerde görülen mukus ile korunma stratejisi özellikle Milacidae türlerinin yüksek rakımlardaki termofilik habitatlara ve ikincil ortamlarda uyum yetene ğine katkı sa ğlamaktadır (Wiktor, 1987).

Su ve nem ihtiyacı salyangozlar için metabolizma kaynaklı bir gereksinimden öte hayat şeklini ve aktivite biçimleri için belirleyici bir faktördür. Su ağız veya kısmen deri aracılı ğı ile alınır. Su ve nem hareket, solunum gibi metabolizma faaliyetlerinde

11 özel öneme sahiptir. Tabanda tek tabakalı epidermis nedeniyle dehidrasyona kar şı olu şan hassasiyet mukus salgısıyla a şılır. Mukus salgısı harekete de yardımcıdır. Ancak mukus yüksek oranda su ihtiva etti ğinden su kaybı nedenlerinin önemli bir kalemini olu şturur.

Salyangozları nem gereksinimi bakımından üç grupta toplamak mümnkündür: a) Psikrofiller (Nemseven): Ortamda daimi nem ihtiyacı gösteren; dere kenarı, nemli yaprak (çayır) ve yosun diplerinde ya şayan türlerdir ( Cochlicopa, Oxyloma türleri). b) Mezofiller (Ortaseven): Orta düzey nem ihtiyacı gösteren; orman ve di ğer vejetasyona ihtiyaç gösteren türlerdir ( Euxina, Ena türleri). c) Kserofiller (Kurakseven): Bunlar dü şük nem ta şıyan kumul, step veya güne şe bakan yüzeyler vb bulunan türlerdir ( Xeropicta, Helicopsis, Zebrina, Chondrus vb).

Ara formlar (ksero-mezofil) daha çok Helisidlerce ( Helix) temsil edilir ve habitatların geçi ş bölgelerinde bulunur. Dü şük nem oranlarına uyumlu türler yıl ve gün içindeki en nemli dilimlerde aktifle şirler. Uç de ğerler tercih edilmez. Nemli bölgelerde ya şayanlar daha geni ş ve ince, kurak bölgedekiler ise daha kalın ve görece ufak kabuklara sahiptir ( Helix /Pelasga altcinslerinde oldu ğu gibi).

Kurakçıl türler dispersalist e ğilim gösterirler. Kserofil Xeropicta türleri olan X. krynickii ve X. derdentina üzerinde yapılan bir çalı şma oldukça yüksek yayılma hızına sahip olduklarını (300 cm gün -1) göstermektedir (Popov ve Kramarenko, 2004).

Eğim ve kayaç/toprak toprak yapısı da ortam tercihlerinde öncelikli bir faktördür. Bazı grupların mezofil veya kserofil habitatlarda çıplak kayaların yarıklarında ya şamaya adapte oldukları görülmektedir ( Armenica, Olympicola, Amphiscopus, Chondrinidae).

Sümüklüböcekler nispi çeviklik ve hafif yapıları ile salyangozların ula şamadı ğı birçok habitatta bulunabilirler. Bunlar yer ve yeraltında; ta ş altlarında, seralarda, ırmak kenarlarında, ormanlarda, bazen kayalık veya kuru ortamlarda bulunurlar. Ani

12 hava de ğişikliklerinde substratum müsait oldu ğu müddetçe saklanabildikleri çatlak, oyuk vs. yerlere sı ğınabilirler. Genellikle çevre birçok habitat tipini içeren tiptedir (örn. Akdeniz Bölgesi).

1.5.2. Salyangozlar ve Tabii Dü şmanları

Salyangozların do ğal parazit ve dü şmanlarını zorunlu ve fakültatif olarak ikiye ayırmak mümkündir. Parazitler ve larva dönemini salyangozlarda geçiren canlılar birinci gruba girer, bunlar dı şında salyangozlar üzerine özelle şmi ş avcılar bölgemizde rastlanmazlar. İkinci olan gruptaki avcı ve parazitler ise besinin önemli kısmı salyangozlarca te şkil edilse bile di ğer avlarla da geçinebilmektedirler. A şağıda çalı şmada tespit olunan salyangozlar ve tabii dü şmanlarına ait kısa bir de ğerlendirme yeralmaktadır (sistematik sıraya göre):

Siliatlardan Colpoda agreste ve özellikle C. aspersa türleri Deroceras reticulatum ; Tetrahymena limacis , T. rostrata ve T. pyriformis ise Limax flavus ve Milax gagates gibi di ğer sümüklüböceklerde de görülen yaygın parazitlerdir (Godon, 1979).

Flagellatlardan Trichomonas limacis ( Limax türleri), Cryptobia helicis (Helisidler), yanında Kökayaklılardan da birtakım parazitlerin varlı ğı bilinmektedir (Godan, 1979). Sporozoa’dan bazı Klossia türleri (Nabih, 1938) kara salyangozlarının (Limax, Arion, Cepaea vb) böbreklerinde parazittirler. Izosporozis etkeni Isospora türlerinden I. rara ’nın konakçısı sümüklüböceklerdir.

Fungi imperfecti üyesi Verticillium, Fusarium, Beauveria, Arthrobotrys Deroceras türleri üzerinde etkilidirler (South, 1992).

Tenyalardan Hymenolepis spp., Rodentotaenia crassiscolex , Railletina bonini, Aporina delafondi, Anomotaenia subterranea, A. arionis (sadece Arion ), Choanotaenia estavarensis ba şlıca Deroceras türleri olmak üzere sümüklüböcekleri infekte ederler (Godan, 1979; South, 1992).

13 Lutztrema monenteron, Entosiphonus thompsoni, Monocerus sp ., Panopistus pricei, Brachycoelium obesum, ve Brachylaema spp. Deroceras türlerinde etkili olan kelebek türleridir (South, 1992).

Rhabditida takımı üyeleri ise günümüzde aktif olarak biyokontrol i şlerinde kulllanılmakta olup (Jaworska, 1993), bunlardan en önemlisi Phasmarhabditis hermaphrodita ( Tandonia , Deroceras , Arion vb) türüdür (Wilson vd, 1995). Rhabditis lambdiensis (Godan, 1979) , Diplogaster sp. (South, 1992), Angiostoma stammeri (Limax spp.-South, 1992), A. limacis (Arion ve Limax spp.-Godan, 1979), A. dentifera (Arion subfuscus -South, 1992), Alloionema appendiculatum (Godan, 1979), Crenosoma vulpis (Deroceras spp.- Likharev ve Rammelmeier, 1962; Godan, 1979), Cosmocercoides dukae, Hexamermis albicans, Mermis nigrescens, Anafilaroides rustratus, Ascaroides limacis ( Deroceras spp.-South 1992) etkinli ği saptanmı ş di ğer türlerdir.

Haemopsis sanguisuga türü sülü ğün İsrail’de L. flavus predasyonu rapor edilmi ştir (Mienis ve Ortal, 1994).

Gastrodontoidea grubundan bazı cinsler ( Ageopinella, Oxychilus, vb), Rumina decollata (Subulindae) di ğer salyangozları avlarlar. Bu esnada radulaları ile kabu ğu delmek suretiyle hayvanın etli kısmına ula ştıkları için tipik izler bırakırlar (Fechter ve Falkner, 1990).

Riccardoella cinsinden 2 adet akar türü (Turk ve Philips, 1946; Baur ve Baur, 2005), özellikle 4 sümüklüböcek familyası türleri ve Pomatias elegans ’ta tespit edilmi ş olan R. limacum türü etkili kontrol ajanı adaylarıdırlar. Arachnoidea içindeki di ğer gruplardan özelle şmi ş ( Ischyropsalis ) ve özelle şmemi ş (veya rastgele avlanan, Steatoda gibi) salyangoz predatörleri bulunur.

Sciomycidae, Phoridae familyasından sineklerin larvaları salyangoz ve sümüklüböceklerin ergin, genç ve yumurtaları üzerinde geli şirler (Godan, 1979).

14 Calliphoridae, Sarcophagidae, Muscidae ve Fanniidae familyasında türlerin de etkinli ği tespit edilmi ştir.

Lampyridae ve Drilus cinsi kınkanatlı larvaları, ayrıca Silphidae, Staphylinidae, di ğer familyalarda daha az temsil edilmek üzere çok sayıda kınkanatlı türü salyangozlarla beslenirler. Carabidae –özellikle sümüklüböcekler için- avcı türler içerisinde önemli bir yer tutar. Örne ğin, Pterostichus madidus, Abax parallepipedus (Coleoptera: Carabidae) Deroceras reticulatum için etkili kontrol ajanları olarak sunulmu ştur (Asteraki, 1993).

Pelobates syriacus’ un mide içeri ğinde gastropodların önemli yer tuttu ğu (U ğurta ş ve Öz, 1995); kara kurba ğasının ( Bufo spp.) salyangoz ve sümüklüböcekleri; reptillerden babakö şün ( Anguis fragilis ) Deroceras reticulatum avladı ğı tespit edilmi ştir (South, 1992).

Turdidae üyeleri ba şta olmak üzere ku şlar bölgemizde salyangozların en önemli tüketicilerindendir. Küçük türler bütün olarak yutulur, büyüklerin kabuklarında ise tipik delikler açarak etli kısım alınır. Yuva döneminde salyangoz kabukları kalsiyum kayna ğı i şlevi görür. Ülkemizde ya şayan Turdus türlerinin tamamının günlük besinlerinde salyangoz ( Cornu, Zebrina, Helix gibi iri türler dahil) ve sümüklüböcekler ( Arion subfuscus , Limax spp.) yeralır (Fechter ve Falkner, 1990; South, 1992). Ayrıca Phasianidae ve Corvidae türlerinin salyangoz ve sümüklüböcekler (Bogon, 1990); Anatidae üyeleri, güvercin ( Columba livia ) dönerboyun ( Jynx torquilla ) ve sı ğırcı ğın ( Sturnus vulgaris ) ise sümüklüböcekler ile (D. reticulatum vb) beslendikleri bildirilmektedir (South, 1992)

Böcekçillerden kirpi ( Erinaceus europaeus) , köstebek (Talpa europaea ) ve bazı sivrifare ( Sorex ) türlerinin sümüklüböcekleri, porsuk ( Meles meles ) ve sıçanların (Muridae) çe şitli salyangoz ve sümüklüböcekler ile beslendi ği rapor edilmi ştir (South, 1992). Kemirgenlerin kalsiyum ihtiyacını kar şılamak için de salyangozları ve kabuklarını tükettikleri sıkça gözlenmektedir.

15 Mikrobiyal ve di ğer hastalıklar yeterince bilinmemekle beraber yer yer epidemik etki gösterebilmektedir. Lökodermi Rumina decollata ve Helix pomatia ’da saptanmı ştır Bunun dı şında sarı floresans, kabarma, dermal lekeler, göbek deli ği, kara halka, uyuz, depigmentasyon, ülser, tümörler, ye şil leke ve kırı şık kabuk di ğer tanımlanabilen hastalık ve rahatsızlıklardır (Raut, 2004). Bu son konudaki çalı şmaların yetersiz oldu ğu görülmektedir.

1.6. Kara Salyangozlarının Ekolojik ve Ekonomik Önemleri

1.6.1. Ekolojik Önemleri

Kara gastropodları yüksek uyum yetenekleriyle, hava hariç bütün ortamlarda geni ş yayılı şa sahip hayvan gruplarından biridir.

Kara gastropodları (kara ve tatlısu türleri) özellikle ku şlar, böcekler, di ğer gastropodların besinini olu şturup, besin zincirinin vazgeçilmez bir halkasını olu şturmaktadırlar ve özel bir ekolojik i şleve sahiptirler. Ayrıca genellikle birincil tüketici olarak çe şitli sistemlerde beslenme piramidinin alt basamaklarını olu ştururlar.

Farklı toprak pH seviyelerine özelle şmi ş türlerin (Boycott, 1934; Coney vd, 1982) yanısıra topraktaki kalsiyum veya pH oranıyla nitelik ve nicelik bakımlarından bolluk arasındaki ilintinin varlı ğı çe şitli empirik çalı şmalar ile teyit edilmi ştir (Burch 1955; Valovirta, 1968; Riggle, 1976; Wäreborn, 1992; Nekola ve Smith, 1999). Ba şlıca asit ya ğmurları ve orman kesimi nedenleriyle (McLaughlin ve Wimmer, 1999) olu şan toprak kalsiyumundaki azalma ile salyangoz bolluk düzeyleri arasında direkt bir orantı oldu ğu da tespit edilmi ştir (Hotopp, 2002).

Salyangozların önemli bir ekolojik i şlevi de toprak ve kayalardan aldıkları kalsiyumu üst trofik seviyelere ta şımalarıdır (Hotopp, 2002). Salyangozlar metabolizmaları için gerekli kalsiyumu toprak taneciklerini sindirerek, ta ş ve kaya yüzeylerini veya bo ş salyangoz kabuklarını radulalarıyla kazıyarak (Fournié ve Chétail 1984) temin

16 ederler; salyangoz kabukları birçok hayvan grubu (kemirgenler, ötücü ku şlar vs) için de kalsiyum kayna ğı özelli ği ta şır. Kalsiyum eksikli ği sonucu salyangoz populasyorında görülen çökü ş (Wäreborn, 1992), özellikle ötücü ku şlarda üreme ba şarısında dü şme biçiminde yansımaktadır (Graveland, 1996; Graveland vd, 1994).

1.6.2. Ekonomik Önemleri

Salyangozların ekonomik önemleri tüketim açısından, parazitolojik ve tarım bakımından olmak üzere üç ba şlık altında toplanabilir.

1.6.2.1. İnsan Tüketimi Açısından Önemleri

Ekosistemler içerisindeki bu konumları yanında, insan dahil üst grupların besinini olu şturmaları, bazı türleri ekonomik olarak önemli kılmaktadır. Yerli tüketimin çok sınırlı oldu ğu salyangozlar özellikle ülkemiz için önemli bir ihraç ürünüdür ve özellikle Kuzey Anadolu yöresi ve Ege’de toplayıcılı ğı yaygındır. Kabuklu veya ayıklanarak ihraç edilen salyangozlar yurtdı şında i şlenilerek konserve tarzı tüketilmektedir (Yıldırım vd, 1999). Avrupa’da en çok Helix pomatia , daha sonra ise Cornu aspersum türü tercih edilmektedir (Hardouin, 1995). İhracat içinde en önemli payı çalı şma sahasında geni ş yayılı şı bulunan ve Türk salyangozu adıyla bilinen Helix lucorum , daha sonra di ğer Helix türleri ve Cornu aspersum te şkil etmektedir (Yıldırım vd, 2004).

T.C. Ba şbakanlık Dı ş Ticaret Müste şarlı ğı verilerine göre, 1999–2004 yılları arasında ba şlıca İspanya, Hindistan ve Bulgaristan olmak üzere 39 ülkeden yumu şakça, ba şlıca Bulgaristan olmak üzere 10 ülkeden ise kara salyangozu ithalatı yapılmı ştır. Aynı dönemde ise ba şlıca Japonya olmak üzere 37 ülkeye yumu şakça, ba şta Fransa olmak üzere 12 ülkeye kara salyangozu satılmı ştır. İhraç verileri bu dönemde 1988–1990 ortalamasına göre (Anonim, 1994) dü şmü ştür. İhracat ve ithalattaki birim de ğerlere baktı ğımızda ihraç ürünlerinin tam i şlenmemi ş mal satımı nedeniyle görece ithal ürünlere göre dü şük de ğerli oldukları gözlenmektedir.

17 1200

1000

800

600

400

200

0 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Şekil 1.2. 1999-2004 arası resmi verilere göre kara salyangozlarına ait ürünlerin ihracat-ithalat miktarları (beyaz: ithalat, siyah: ihracat, ton/yıl) (Anonim, 2004))

10000

8000

6000

4000

2000

0 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Şekil 1.3. 1999-2004 arası resmi verilere göre bütün yumuşakçalara ait ürünlerin ihracat-ithalat miktarları (beyaz: ithalat, siyah: ihracat, ton/yıl) (Anonim, 2004))

18 1.6.2.2.Parazitolojik Önemleri

Genellikle tam olarak ortaya konamasa da evcil ve yabanıl hayvanlardaki parazitlerin (özellikle nematodlarda) birço ğu konakçı olarak salyangozları kullanmaktadır.

Trematodlar (Trematoda): Bunlar daha çok tatlısu salyangozlarını konakçı olarak kullanır (Yıldırım vd, 2006), birkaçı ise karacıl türlerden bilinir. Dicrocoelium dendriticum (Küçük karaci ğer kelebe ği) bunlardan en önemlisi olup ara konakçı Cochlicopa lubrica (Krull ve Mapes, 1952), Zebrina detrita (Wenk ve Renz, 2003), Xeropicta derbentina (Likharev ve Rammelmeier, 1962) gibi salyangozlar, son konakçı ise insan, koyun, sı ğır, keçi, geyik, deve, at, tav şan, domuz, köpek ve su maymunudur (Stunkard, 1957). Daha çok su ku şları ve ötücülerde parazitik olan ku ş kelebeklerinin (Leucochloridinae altfamilyası üyeleri) arakonakçıları Succineid ( Oxyloma, Succinea ) salyangozlardır (Kagan, 1952; Fechter ve Falkner, 1990). Ya ğmurlu havalarda salyangozları terk ettiklerinden böyle havalarda otlatma yapılmaması tavsiye edilmektedir (Likharev ve Rammelmeier, 1962).

Tenyalar (Cestoda): Konakçı olarak sadece kara salyangozlarını kullanan yöredeki tek tür Davaina proglottina (Davaine) bazı sümüklüböceklerle birlikte Deroceras reticulatum, Limacus flavus, Tandonia budapestensis türlerinde de tespit edilmi ştir (Abdou, 1958). Son konakçı kümes hayvanlarıdır.

Yuvarlak kurtlar (Nematoda): Deri yolu ile tabandan (genelde) salyangozlara geçen larvalar burada erginle şip son konakçısı olan hayvanlara geçerler. Ekonomik zararca en önemliler akci ğer kurtlarıdır. Bunların ba şlıcaları Muellerius capillaris, Synthetocaulus spp. (6 tür), Spiculocaulus leuckarti, Cystocaulus nigrescens, Bicaulus schultzi koyun ve keçilerin alveollerine yerle şerek tahribata yol açarlar (Likharev ve Rammelmeier, 1962). Bunlar hemen hemen bütün gruplardan kara salyangozlarıyla ta şınırlar, yalnız

19 bula şma oranınca farklar mevcuttur. Filaroides bronchialis ve Skrjapingylus petrowi ise daha seyrek rastlanır akci ğer ve sinüs parazitleridir.

Sayılanlar dı şında 'dan Syngamus trachea (sümüklüböcekler), Skriabingylus nasicola ( Deroceras reticulatum ), S. chitwoodorum ( Limax, Deroceras ve Milax türleri), Protostrongylus capreoli ve Cooperia oncophora ( Deroceras spp.), Morerastrongylus andersoni ve Pneumostrongylus tenuis ( D. reticulatum ), Neostrongylus linearis ( Limax sp.), Angiostrongylus cantonensis ve A. vasorum (yaygın), Aleurostrongylus abstrusus ( Arion , Limax ve Deroceras ) türleri daha çok sümüklüböceklerde tespit edilmi şlerdir.

1.6.2.3. Tarım Bakımından Önemleri

Tarımsal bitkiler yabani olanlara göre daha yumu şak ve lezzetli olduklarından bir kısım türler insana yakın ya şama ve papates, havuç vb. ürünlerde tarım zararlısı olma eğilimindedir. Bu anlamda sümüklüböceklerin özel bir yeri vardır. Tarım zararlısı kabul edilen sümüklüböceklere örnek olarak Tandonia budapestensis, T. sowerbyi, Deroceras reticulatum, D. laeve, Limax maximus, Limacus flavus, Milax gagates verilebilir.

Bunlarda sıcaklık ve toprak iki önemli ekolojik parametredir. Uzun olumsuz ko şullar vücut tarafından salgılanan mukus içerisinde, ekstrem şartlar ise ancak yumurta halinde geçirilir, zira D. reticulatum embriyoları –10 o Cde hayatta kalabilmektedir .– 3.5 ve 35+ oC uç de ğerleri olu şturmakta, bu de ğerler arasında geli şme için ve beslenme için optimal aralıklar (gen. 10-20 oC arası) mevcuttur. Geli şim ( Deroceras türlerinde) hızlı olup 2 ay içerisinde cinsi olgunluk gözlenmektedir. Alkali ve a şırı asidik olmayan topraklarda, deriye yapı şarak tahri ş eden kumlu zeminde bulunmazlar. Buna kar şın genellikle tercih edilen toprak kalsiyum içerikli killi topraklardır. Hava nemine ihtiyaç yönelme davranı şını ve günlük ritmi belirler. Bazı türler % 80 su kaybını atlatabilmektedir (Likharev ve Rammelmeier, 1962; Wiktor, 2000). Sümüklüböcekler dı şında Succinea , Hygromiinae üyeleri vb kısmi tarım

20 zararlısı niteli ğinde olanlar da mevcuttur. Bunlar nadiren veya arasıra tarım arazilerine ve bahçelere giren türlerdir.

1.7. Ülkemizde Kara Salyangozlarının Durumu

Palearktik bölgede yer alan ülkemiz birçok canlı türü için oldu ğu gibi akci ğerli salyangozların yayılı şında da özel bir konuma sahiptir. Ülkemiz iki kıtanın akci ğerli salyangozları için geçi ş bölgesi olu şturmasının yanı sıra sahip oldu ğu de ğişik bölge ve iklim ku şakları nedeniyle de farklı tür ve alttürlerin olu şumuna imkân sa ğlamı ştır (Demirsoy, 1999b).

Ülkemizde bu geni ş grubun türlerini belirlemeye yönelik çalı şmalar 1800'lü yıllardan beri sürdürülmektedir. Ancak bu çalı şmaların ço ğu yabancı taksonomistlere aittir. Bu çalı şmalar Anadolu' nun sadece belirli bölgelerinde, özellikle ula şımın elverdi ği kısımlarında yapılmı ştır Son yıllarda ülkemizde konu ile ilgili çalı şmalarda bir artı ş görülmektedir. Günümüzde bütünüyle açı ğa çıkarılmamı ş olmasına kar şılık, yapılan bu çalı şmalar ile Batı Anadolu, Akdeniz, Güneydo ğu ve Do ğu Anadolu Bölgeleri'nin molluska türleri kısmen açı ğa çıkarılmı ştır. Bu çalı şmalarda Batı Karadeniz bölgesi’nin hemen hiç çalı şılmadı ğı, Kuzeybatı Anadolu’nun ise (özellikle Güney Marmara kesimi) tam olarak yaygın bir çalı şmaya tabi tutulmadı ğı dikkati çekmektedir.

Bugüne kadar Türkiye’de yakla şık olarak 37 familyaya ait 593 türün yayılı ş gösterdi ği belirlenmi ştir (Kebapçı ve Yıldırım, 2007a)

1.8. Literatür Özeti

Çalı şma sahamızda bulunan kara salyangozu türleri hakkında yapılmı ş veya bu canlıların incelenmesinde kullanılmı ş yerli ve yabancı ara ştırmacılarca yapılmı ş çalı şmaların kısa özetleri kronolojik olarak aşağıda sırıalanmıştır:

21 Retowski (1883b), Sudak (Kırım) sahilinde Anadolu veya Kafkasya kaynaklı oldu ğunu tahmin etti ği bir seri kabuk örneklerinden çalı şma alanımızdan daha soraları tespit olunan yeni taksonlar tanımlamı ştır: Buliminus ( Chondrula ) incertus , Buliminus ( Chondrula ) crassus , Buliminus ( Chondrula ) diodon .

Sturany (1902), Anadolu’da yayılı ş gösteren kara ve tatlısu Gastropoda türlerini tanımlamı ş olup, özellikle Akdeniz ve İç Anadolu bölgelerinin bazı önemli tatlısularında çalı şmalar yapılmı ştır.

Sturany (1905), Türkiye’nin İstanbul, İzmit, Çanakkale, Trabzon, Bursa, Konya, Eski şehir, Çorum, Isparta, Antalya, Adana, Van illeri ve ilçelerinde gerçekle ştirdi ği biyolojik ara ştırma gezisi kapsamında topladı ğı kara ve tatlı su gastropodlarını listelemi ştir.

Germain (1936), Anadolu‘ nun çe şitli bölgelerinde ( İzmir ve Ankara bölgesi) bazı molluska türlerininin yayılı şını tespit etmi ştir. Çalı şmada tespit edilen türler listelenmi ş ve tespit edildikleri bölgeler ilave edilmi ştir.

Forcart (1940), Türkiye Enidae familyası ile ilgili monograf yayınlamı ştır.

Forcart (1953), Kuzeybatı Anadolu’da yer alan Zonguldak ve Bolu illeri arasında kalan bölgeye düzenlenen biyolojik ara ştırma gezisinde toplanan örneklerin konkolojik özelliklerini açıkladı ğı bu çalı şmasında türlere ait kabuk çizimlerini ve kabu ğa ait karakterlerin (kabuk yüksekli ği, geni şli ği, apertür yüksekli ği, apertür geni şli ği) ölçüm de ğerlerini de vermi ştir.

Forcart (1961), Kuzey Anadolu’dan çe şitli lokalitelerden eline geçen koleksiyondaki türlerin tanımlarının listeledi ği eserinde Enidae familyasından yeni bir tür tasnifine yer vermi ştir: Paramastus goettingi. Bu tür Abant gölü civarından tanımlanmı ştır.

22 Götting (1963), Kuzey Anadolu’dan daha önce Abant da ğları’nda kayın ormanı ku şağından toplanmı ş koleksiyon materyalinden Leiostyla (Euxinolauria) schweigeri türünü tanımlamı ştır.

Likharev ve Rammelmeier (1962), Rusya ve yakın çevresindeki kara salyangozlarının morfolojileri, fizyolojileri, ekolojileri, co ğrafik da ğılı şları hakkında açıklamalar yaptıkları bu kitapta, Prosobranchia ve Pulmonata alt sınıfları altında 3 takım ve 24 familya, bunlara ait tanı anahtarları yeralmaktadır. Bu çalı şma 1952 yılında yapılmı ş orijinal yayının İngilizce tercümesidir ( İsrail).

Riedel (1970), Türkiye’de familyasından gastropodların yayılı şları hakkında bilgiler vermektedir.

Kerney ve Cameron (1979), “ İngiltere ve Kuzeybatı Avrupa.nın Kara Salyangozları Üzerine Arazi Rehberi” adlı kitaplarında, kara gastropodlarını 2 takım ve 28 familya olarak incelemi şlerdir. Kitapta 290 türü içeren bir sistematik kontrol listesi ve bazı cinslere ait tanı anahtarları bulunmaktadır. Ara ştırıcılar türlerin taksonomik özelliklerini ayrıntılarıyla açıklamı şlar ve taksonomik tanıya yardımcı olmak üzere türlerin kabuk ve genital organlarına ait yapıların çizimleri ile da ğılı ş haritalarını vermi şlerdir.

Tillier ve Mordan (1983), Brugiére ve Olivier’in 1792-1798 yılları arasında Küçük Asya olarak tanımlanan bölgede, İstanbul, Batı Anadolu ve Güney Anadolu sahillerinden, Ege Denizi’ndeki takım adalardan, Kıbrıs, Mısır, İran, Yunanistan ve İtalya’dan topladıkları ve Museum d’Histoire Naturelle (Paris Do ğa Tarihi Müzesi)’de korunan gastropod örneklerini listeledikleri bu çalı şmada, 33 gastropod türünün sinonimlerini, tip lokalitelerini ve bu türlerin Palearktik bölgenin, Akdeniz alt bölgesindeki yayılı şlarını vermi şlerdir.

Nordsieck (1984), Avrupa ve Türkiye’den bazı Clausiliidae türlerine ait sınıflama ile ilgili de ğerlendirmelerini içerdi ği eserinde çalı şma sahasından Strumosa aban ti türüne ait yeni bir alttür ( S. a. schnelli ) ve yayılı ş hakkında bilgiler vermi ştir.

23

Schileyko (1984) Rusya dahilinde tespit edilmi ş Pupilloidea grubu salyangozları listelemi ş, sistematik ve anatomik özelliklerini incelemi ştir.

Stojaspal (1986), İstanbul, İzmit, Çanakkale, Trabzon, Bursa, Konya, Eski şehir, Çorum, Isparta, Antalya, Adana, Van illeri ve ilçelerinde gerçekle ştirdi ği biyolojik ara ştırma gezisi kapsamında topladı ğı kara ve tatlı su gastropodlarını listelemi ştir. . Clauss (1990), Acaristan’ın Karadeniz kıyı bölgesindeki kara salyangozlarının tür listesini vermi ştir.

Fechter ve Falkner (1990), Palearktik bölgenin malakofaunasına ait tür listelerini, literatür bilgilerini derledikleri çalı şmalarında Türkiye’de yeralan türler de yeralmaktadır. Kitapta türlerin renkli foto ğrafları ve yayılı ş haritaları bulunmaktadır.

Rähle (1992), Kuzey Anadolu’dan sümüklüböcek kayıtları vermi ştir.

Neubert (1993), Türkiye’nin Do ğu Karadeniz bölgesinde yayılı ş gösteren Mentissoideinae ve Clausiliinae alt familyalarının literatürdeki yerlerini incelemi ştir. Bu alt familyalara ait tür ve alttürleri listelemi ştir.

Hausdorf (1993), daha önce sadece Kırım’dan bilinen Thoanteus cinsine (Enidae) ait Kastamonu’dan iki yeni tür tanımlamı ştır.

Hausdorf (1994), Kırım’dan dördüncü bir Thoanteus türü tanımlamı ş ve cinsin filogenetik ili şkileri ve da ğılı şı üzerine yorumlar yapmı ştır.

Bank ve Menkhorst (1994), Anadolu’da yayılı ş gösteren Clausiliidae familyası üyelerine ait bir katolog çalı şması yapmı şlardır. Ara ştırıcılar Serrulininae Forcart, 1935, Alopiinae A. J. Wagner, 1913, Mentissoideinae Lindholm, 1924 ve Baleinae H. Nordsieck, 1969 altfamilyalarına ait 23 cins, 50 tür ve 22 alttürün sinonimlerini, literatürde yayınlandıkları yerleri ve yayılı şlarını vermi şlerdir.

24

Wiktor (1994), Türkiye’de yayılı ş gösteren sümüklüböcekler ile ilgili bilgiler vermi ştir

Nordsieck (1994), Türkiye Clausiliidae familyası üzerine yaptı ğı revizyon şeklindeki çalı şmanın ikinci kısmında, pek çok yeni tür tanımı yapmı ştır. Tanımlamalarda tirbur ve cinslere ait genital ve konkolojik karakterler detaylı olarak açıklanmı ş ve tartı şılmı ştır. Yeni taksonlar arasında Phyrgica NORDSIECK, 1994 cinsi ve Sakarya vadisi’nden verilen Phyrgica jelskii türü de yeralmaktadır.

Nemeth ve Szekeres (1995), Euxina recedens türlerinin orijinal tanımlarını yaptıkları çalı şmalarında holotiplerin foto ğraflarını ve genital organların çizimlerini sunmu şlardır.

Neubert (1995), Türkiye’nin Karadeniz Bölgesi’nde yayılı ş gösteren 4 cins ve 4 türün taksonomik karakterlerini incelemi ştir. Ara ştırıcı bu türlerin tanılarına yardımcı olan konkolojik ölçümler ile genital organların farklı kısımlarına ait çizimlere de yer verdi ği çalı şmasında, yeni 1 altcins ve 1 türün orijinal tanımlarını vermi ştir.

Yıldırım ve Morkoyunlu (1996), Türkiye için yeni bir Vallonia , Vallonia enniensis kaydı tespit etmi şlerdir.

Hausdorf (1996), Türkiye Orculidlerini inceledi ği çalı şmada Kuzey Anadolu temsilcileri için revizyonel bir çalı şma gerçekle ştirmi ştir.

Hausdorf (1997), sadece Kuzeybatı Anadolu’da yayılı ş gösteren Elia (Acroeuxina) Boettger, 1877’ya ait 3 politipik tür üzerinde bir revizyon yapmı ştır. Üç adet yeni alttürün orijinal tanımlamalarının da verildi ği çalı şmada, taksonların konkolojik özellikleri açıklanmı ş, şekilleri çizilmi ş ve genital organların farklı kısımlarına ait ölçümler verilmi ştir.

25 Hausdorf (1999), Abant gölü civarından bilinen Paramastus goettingi taksonu için yeni bir cins, Megalena, tanımlamı ş, anatomik incelemelerin bulgular ve olası filoco ğrafik ba ğlantılar hakkında detaylı bir şekilde tartı şmı ştır.

Schileyko (2000), Palearktik bölgede ya şayan yumu şakçaları inceledi ği “Günümüz Kara Pulmonatları Üzerine Ara ştırmalar” adlı kitabının 5. cildinde, bu bölgede yayılı ş gösteren Clausiliidae familyası türlerine ait taksonomik tanımları ve literatür bilgilerini sunmu ştur.

Hausdorf (2000), Türkiye’de Monacha cinsi (Pulmonata: Hygromiidae) revizyonu sırasında Kuzeybatı Anadolu’dan 20 (12’si yeni) tür vermi ştir.

Schütt (2001), “Die Türkische landschnecken” adlı eserinin 3. baskısında (ilki 1993) Linnaeus zamanından 2001 yılına dek Anadolu’da yapılmı ş olan kara salyangozu çalı şmalarını derlemi ş, müze materyalleri, şah şi koleksiyonu ve eldeki revizyon ve çalı şmalar ı şığında bilinen türlerin sistematik de ğerlendirmesini ortaya koymu ştur.

Schütt (2005), “Turkish Land Snails” adlı kitapta (4. geni şletilmi ş baskı, ilki 1993) Türkiye’de yayılı ş gösteren; Prosobranchia, Basommatophora, Sytlommatophora içinde yeralan 583 kara salyangozu türünün tanım, da ğılım, taksonomi ve habitatları konusunda varolan bilgileri derlemi ş ve 1 adet yeni tür tanımlamı ştır.

26 2. MATERYAL VE YÖNTEM

2.1. Çalı şma Sahası

2.1.1. Çalı şma Sahasının Sınırları

Malakolojik kaynaklara göre çalı şma sahasının sınırları Gelibolu ve Marmara Bölgesi’nin Anadolu’ki kısmını, Geyve’ye kadar Batı Karadeniz Bölgesi’ni, Kütahya, Eski şehir, Çankırı ve Ankara illerinin ise bir kısmını içine almaktadır ( Şekil 2.1). Sınırları belirlerken görece yakın zamanda şekillenmi ş da ğılım tipleriyle kesi şimi olmayan yerli salyangozların da ğılımları esas alınmı ştır.

Şekil 2.1. Çalı şma sahasının sınırları

2.1.2. Genel Co ğrafya

Kuzeybatı Anadolu adı altında ara ştırma alanı olarak seçti ğimiz bölge 18 ili kısmen veya tamamen içermektedir ( İstanbul ilinin Anadolu yakası, Kocaeli, Sakarya, Çanakkale, Balıkesir, Bursa, Bilecik, Eski şehir ve Kütahya’nın bir ksımı, Düzce, Bolu, Zonguldak, Bartın, Karabük, Kastamonu, Çankırı, Sinop ve Ankara'nın kuzeybatısı).

27 Büyük bir kısmı Batı Karadeniz Bölgesi’nden olu şan ve Türkiye topraklarının %13'ünden fazlasını kapsayan ara ştırma bölgesi genel olarak da ğlıktır. Do ğu Karadeniz'den ba şlayan büyük da ğ sıraları ara ştırma alanı içinde 3 sıra halinde dizilidir. İsfendiyar (Küre) Dağları (Sinop-Kastamonu), Ilgaz Dağları (Kastamonu- Çankırı), Bolu Dağları (Bolu), Akda ğ ve Köro ğlu Dağları (Bolu-Ankara-Çankırı) yörenin önemli yükseltileridir. Bu da ğların en yüksek tepesi Büyük Hacet Tepesi olup yüksekli ği 2546 m'dir.

Bölgede en önemli nehir Sakarya olup, bu ve bunun gibi Karadeniz ve Marmara denizine dökülen birçok çay ve derenin olu şturdu ğu da ğ aralarındaki vadi ve düzlükler da ğlardan sonra önemli yeryüzü şekilleridir. Sapanca ve Abant gölleri ise bölgenin ba şlıca gölleridir.

2.1.3. İklim

Bölgenin iklimini belirleyen ba şlıca etkenler denize yakınlık ve kıyıya paralel uzanan da ğ sıralarıdır. Bu yerle şim deniz kıyılarda mevsimlik sıcaklık farklarının azalmasına ve nemlili ğin artmasına neden olur. Da ğ sıraları ise denize bakan yamaçlar ile iç kesimler arasında sıcaklık ve ya ğış bakımından önemli farklar yaratır. İklim kı şları kıyılarda ılık geçmesine kar şın iç kesimlerde genellikle sert geçer. Ya ğışlar kıyı da ğlarının gerisindeki kesimlerde birdenbire azalır. Buna ra ğmen bu bölgedeki ya ğış miktarı mevsimlere göre oldukça düzenlidir.

Çalı şma sahasının iklimsel ko şulları, özellikle kıyı kesimlerde, bol ya ğış ve nem imkânını sundu ğundan gastropod faunasının zengin olmasını sa ğlar. Batı Karadeniz bölgesi’nde (Adapazarı-Sinop arası) kara iklimi etkisinin görüldü ğü alan (yıllık ya ğış <600 mm.) kıyıya do ğru geni şçe sokulur (Ilgaz da ğları’nın güneyi ve Tosya), ancak kıyıya do ğru dar şeritte yıllık toplam ya ğış e ğrileri oldukça sıkla şmaktadır. Bahsedilen bölgenin batısı ( İzmit ile Çanakkale arası) Akdeniz iklimi etkisinde ya ğışça tekdüzelik sergiler (yakl. 700 mm/yıl), yalnız Bursa ve Karadeniz sahili yükselti ve deniz etkisine ba ğlı olarak fazla ya ğış alır (Kadıo ğlu vd, 1999).

28 2.1.4. Bitki Örtüsü

Bölgenin ideal bitki örtüsü iklim özelli ğine uymu ştur. Genel anlamda Avrupa- Sibirya fitoco ğrafik bölgesine giren sahanın denize yakın kesimi, Güneydo ğu Bulgaristan’a dek ve biraz modifiye şekli ile Kırım’da, Öksin bölgenin daha kuru batı yakası kabul edilebilir. Tipik ağaç ve çalı türleri arasında Abies nordmanniana, Acer campestre, A. trautvetteri, Alnus glutinosa, Buxus sempervirens, Carpinus betulus, C. orientalis, Castanea sativa, Cornus australis, Corylus avellana, C. colurna, Crataegus microphylla, Fagus orientalis , Daphne pontica, Fraxinus excelsior, Laurocerasus officinalis, Mespilus germanica, Ostrya carpinifolia, Pinus nigra subsp. pallasiana , P. sylvestris , Quercus petraea-Q. dschorocensis grubu, Q. hartwissiana, Q. pedunculiflora, Rhododendron luteum, R. ponticum, Smilax excelsa, Sorbus torminalis, Staphylea pinnata, Tilia rubra sayılabilir. Sahada Öksin bölgeye tipik olarak 1200 m’ye kadar Fagus, Carpinus, Alnus gibi yaprakdöker türler ile ibreli türlerin karı şımı tarzında, daha yükseklerde sarıçam (iç kesimde karaçam) ve göknar ormanlar geni ş alanı kaplar. Ancak tipik Öksin türlerin batıya do ğru seyreldi ği, oldukça fazla elemanın ise Kaz ve Murat Da ğı’na ve hatta Amanoslar’a dek uzandı ğı gözlenmektedir. Trakya kısmındaki floranın geri kalanı daha çok Balkanlara air bir özellik arzetmekte olup, Orta Avrupa-Balkan türlerinin ( Lilium martagon , Tilia tomentosa ve Quercus frainetto gibi) do ğuya do ğru penetrasyonu sözkonusudur (Davis, 1965).

Do ğu Karadeniz bölgesinin tersine Iran-Turan bölgesine geçi ş zonu oldukça geni ş yer tutar (Davis, 1965); sahile yakın yalancı maki ku şağı da te şkil eden ( Phillyrea, Quercus, Erica, Spartium, Cercis, Pistacia, Vitex, Cistus, Genista, Myrtus, Arbutus vb) bazı Akdeniz elemanları (WWF-Türkiye, 2006) ise do ğuya do ğru zayıflayan kesintisiz bir hat olu ştururlar. Ayrıca Zonguldak ve Sakarya'nın bazı kesimlerinde kalkerli arazide tipik makiye benzer do ğal örtüye rastlanılır. İç kesimlere do ğru vadi boyları ve ovalık kesimlerde a ğaçlı, daha içeride a ğaçsız bozkır mevcuttur (Yalçın, 1986)

29 Alpin flora ekseriyetle Iran-Turan bölgesine yakın olup, Oreo-Mediterran hatta Alpin ba ğlantılar da gösteren karma şık bir yapı arzeder (Davis 1965). Bazı tipik Öksin türlerin rastlanmadı ğı Kastamonu-Çankırı bölgesinin (Czeczott, 1932), Anadolu endemiklerinin en yo ğun oldu ğu 5 bölgeden bir tanesi oldu ğu belirtilmektedir (Davis, 1965).

Akdeniz bölgesi ise Kuzey Anadoluda dar kıyı şeridinde temsil edilir ve Trakya’da Gelibolu Yarımadasını içine alır (Davis, 1965).

Burada özetlenen fitoco ğrafik tablonun büyük ölçüde malakoco ğrafyasına uygun olu şu bitkiler gibi salyangoz da ğılımının ba şlıca makro iklim de ğişimleri ile ilintili oldu ğunu dü şündürmektedir.

2.2. Materyal

Çalı şma Mart 2002 – Ocak 2007 tarihleri arasında yapılmı ştır. Saha çalı şmalarında belirlenen iller içerisinde bölgeyi temsilen seçilmi ş 164 lokaliteden örnekler toplanmı ştır.

Lokaliteler a şağıda verildi ği gibidir: UK1: Domaniç (KÜTAHYA), 14 Mayıs 2006 UK2: Karaköy (KÜTAHYA), 14 Mayıs 2006 UK3: Tav şanlı (KÜTAHYA), 13 Mayıs 2006 UK4: Kütahya’nın 20 km güneyi (KÜTAHYA), 26 Mart 2006 UK5: Kütahya’nın 10 km güneyi (KÜTAHYA), 26 Mart 2006 UK6: Av şa (BALIKES İR), 12 Nisan 2006 UK7: Orhaneli (BURSA), 13 Nisan 2006 UK8: Harmancık (KÜTAHYA), 14 Nisan 2006 UK9: Bigadiç (BALIKES İR), 15 Nisan 2006 UK10: Kertil (Sındırgı, BALIKES İR), 16 Nisan 2006 UK11: Sındırgı (BALIKES İR), 17 Nisan 2006 UK12: Suçıkan (Dursunbey, BALIKES İR), 12 Nisan 2006

30 UK13: Öğretmenevi (Dursunbey, BALIKES İR), 12 Nisan 2006 UK14: Seyitgazi tepesi (Erdek, BALIKES İR), 11 Nisan 2006 UK15: Öğretmenevi yanı sahil ta ş yı ğınları (Erdek, BALIKES İR), 11 Nisan 2006 UK16: Muradiye Camii (BURSA), 20 Mayıs 2004 UK17: Osmangazi Türbesi civarı kayalıklar (BURSA), 20 Mayıs 2004 UK18: Eflani gölet (KARABÜK), 8 A ğustos 2004 UK19: Aytur Dinlenme Tesisleri (KARABÜK), 9 Eylül 2005 UK20: Ere ğli Cehennema ğzı Mağaraları (ZONGULDAK), 17 Eylül 2006 UK21: Alaplı (ZONGULDAK), 17 Eylül 2006 UK22: Ere ğli (ZONGULDAK), 17 Eylül 2006 UK23: Otogar kar şısı tepe yamacı (KARABÜK), 25 Eylül 2003 UK24: Otogar arkası (KARABÜK), 25 Eylül 2003 UK25: Metin Dinlenme Tesisleri (BİLEC İK), 13 Mart 2006 UK26: Anadolu kava ğı (ISTANBUL), 15 Mart 2006 UK27: Çamlıca tepesi (ISTANBUL), 14 Mart 2006 UK28: Beykoz mezarlık (ISTANBUL), 15 Mart 2006 UK29: Beykoz (ISTANBUL), 15 Mart 2006 UK30: Şile yolu (ISTANBUL), 16 Mart 2006 UK31: Şile kayalıkları (ISTANBUL), 16 Mart 2006 UK32: Şile (ISTANBUL), 16 Mart 2006 UK33: A İBÜ (BOLU), 11 Eylül 2005 UK34: Narlıca (BURSA), 14 Haziran 2006 UK35: Sapanca Gölü civarı (SAKARYA), 11 Eylül 2003 UK36: İznik (BURSA), 14 Haziran 2006 UK37: Cumalıkızık (BURSA), 13 Haziran 2006 UK38: Çekirge (BURSA), 20 Mayıs 2004 UK39: Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi (ANKARA), XX Mayıs 2006 UK40: Dikmen (ANKARA), 30 Mart 2007; 19 Mayıs 2007 UK41: Ömer Seyfettin Lisesi bahçesi (Balgat, ANKARA), 7 kasim 2004 UK42: Nusret Mayın gemisi (ÇANAKKALE), 22 Mayıs 2004 UK43: Gökçeada (ÇANAKKALE), 21 Mayıs 2004 UK44: Truva (ÇANAKKALE), 20 Mayıs 2004

31 UK45: Çanakkale Bo ğazı (ÇANAKKALE), 29 Mayıs 2004 UK46: Ayvalık sahili (BALIKES İR), 30 Mayıs 2004 UK47: Çatak köprüsü (KASTAMONU), 8 Agustos 2006 UK48: Azdavay (KASTAMONU), 8 Agustos 2006 UK49: Pınarba şı, 2,5 km do ğusu (KASTAMONU), 27/30 Eylül 2003; 6 Ekim 2003 UK50: Pınarba şı (KASTAMONU), 8 Agustos 2006 UK51: Mezarlık, Pınarba şıdan 1 km do ğu, gök ta şların altı, mezarların civarları (KASTAMONU), 3 Ekim 2003; kayalıklar 6 Ekim 2003 UK52: Kumara (KASTAMONU), 7 Aralik 2004 UK53: Kumara yolu (KASTAMONU), 7 Aralik 2004 UK54: Araç piknik (KASTAMONU), 11 Agustos 2006 UK55: Muratba şı Köyü (KASTAMONU), 8 Agustos 2006 UK56: Muratba şı K. Seyir tepesi/Valla Kanyonu (KASTAMONU), 8 Agustos 2006 UK57: Horma (KASTAMONU), 8 Agustos 2006 UK58: Ilıca (KASTAMONU), 8 Agustos 2006 UK59: Kuzeykent (KASTAMONU), 8 Mayıs 2006 UK60: Öğretmenevi arkası tepelik (KASTAMONU), 8 Mayıs 2006 UK61: Akkaya köyü (KASTAMONU), 8 Eylül 2005 UK62: Araç çıkı şı (KASTAMONU), 17 Kasim 2004 UK63: Yaralıgöz (KASTAMONU), 4 Eylül 2005 UK64: Daday üzeri tarlalar (KASTAMONU), 3 Eylül 2005 UK65: Daday (KASTAMONU), 3 Eylül 2005 UK66: Otogar civarı (Ta şköprü, KASTAMONU), 7 Eylül 2005 UK67: Çöplük (KASTAMONU), 8 Eylül 2005 UK68: Hisarardı Mahallesi yukarı taraf (KASTAMONU), 16 Agustos 2006 UK69: Hisarardı Mahallesi a şağı taraf, Kayamezarlarının kuzey tarafı kaya kovukları (KASTAMONU), 23 Ekim 2003 UK70: Şeyh Şaban-ı Veli Türbesi (KASTAMONU), 16 Agustos 2006 UK71: Yurtkur civarı (KASTAMONU), 16 Agustos 2006 UK72: A.Ü.M.Y.O civarı (KASTAMONU), 16 Agustos 2006 UK73: Do ğruyol Dinlenme Tesisleri (KASTAMONU), 10 Eylül 2005 UK74: Tosya Ilgazı (KASTAMONU), 18 Kasim 2004

32 UK75: Tosya (KASTAMONU), 18 Kasim 2004 UK76: İnebolu (KASTAMONU), 19 Kasim 2004 UK77: Alparslan Türke ş Parkı (KASTAMONU), 17 Agustos 2006 UK78: Sanayi (KASTAMONU), 24 Ekim 2003 UK79: Kuzeykent Sanayi (KASTAMONU), 16 Agustos 2006 UK80: Pattabano ğlu Camii (KASTAMONU), 24 Ekim 2003 UK81: Mezarlık yolu (KASTAMONU), 24 Ekim 2003 UK82: Suluceviz (KASTAMONU), 24 Ekim 2003 UK83: Kalenin do ğu tarafı, ta ş altı ve kaya dipleri (KASTAMONU), 24 Ekim 2003 UK84: EML önü kayalıklar (KASTAMONU), 11 Eylül 2006 UK85: KML bahçesi (KASTAMONU), 7 Eylül 2006 UK86: Cevizlipark (KASTAMONU), 15 Kasim 2004 UK87: Çatalzeytin (KASTAMONU), 23 Agustos 2006 UK88: Türkeli (SINOP), 23 Agustos 2006 UK89: Ayancık (SINOP), 22 Agustos 2006 UK90: Sinop limanı (SINOP), 22 Agustos 2006 UK91: Boyabat kalesi (SINOP), 7 Eylül 2005; 22 Agustos 2006 UK92: Dura ğan çıkı şı (SINOP), 7 Eylül 2005 UK93: Atatürk Lisesi bahçesi (BOLU) 10 Eylül 2005 UK94: Duraklar (BOLU) 10 Eylül 2005 UK95: Bolu merkez (BOLU), 10 Eylül 2005 UK96: Yurtkur Müdürlü ğü civarı (BOLU) ,10 Eylül 2005 UK97: Taskesti yolu (BOLU), 16 Eylül 2005 UK98: Mudurnu sa ğ taraf (BOLU), 15 Eylül 2005 UK99: Mudurnu sol taraf (BOLU), 15 Eylül 2005 UK100: Abant (BOLU), 13-14 Eylül 2005 UK101: Seben (BOLU), 11 Eylül 2005 UK102: Gölcük (BOLU), 10 Eylül 2005 UK103: Öğretmenevi (BİLEC İK), 9 Nisan 2006 UK104: Otogar- Şeyh Edebali arası (BİLEC İK), 8 Nisan 2006 UK105: Otogar (BİLEC İK), 8 Nisan 2006 UK106: Tepeba şı semti (BİLEC İK), 10 Nisan 2006

33 UK107: Vezirhan (BİLEC İK), 9 Nisan 2006 UK108: Gölpazarı (BİLEC İK), 9 Nisan 2006 UK109: Şeyh Edebali Camii (BİLEC İK), 8 Nisan 2006 UK110: Otogar (BALIKES İR), 11 Nisan 2006 UK111: Otogar (KASTAMONU), 27 Agustos 2006 UK112: Eski Otogar (KASTAMONU), 15 Kasim 2004 UK113: Pelitözü Köyü (BİLEC İK), 10 Nisan 2006 UK114: İlhan Tan Dinl. Tesisleri (Alifuatpa şa, SAKARYA), 26/28 Kasım 2006 UK115: Yaya yolu kenarı duvar (Üsküdar, ISTANBUL), 26 Kasım 2006 UK116: Tarihi mezarlik (Kadiköy, ISTANBUL), 27 Kasım 2006 UK117: Ata şehir Dinlenme Tesisleri (ISTANBUL), 27 Kasım 2006 UK118: Büyükada (ISTANBUL) 7 Nisan 2006 UK119: Kınalıada (ISTANBUL) 7 Nisan 2006 UK120: Burgaz (ISTANBUL) 7 Nisan 2006 UK121: tepe (ISTANBUL) 7 Nisan 2006 UK122: Heybeliada kale (ISTANBUL) 7 Nisan 2006 UK123: Mamuca (ESK İŞ EH İR), 25 Nisan 2006 UK124: Öğretmenevi (ESK İŞ EH İR), 23 Nisan 2006 UK125: Anadolu Üniversitesi kampüsü (ESK İŞ EH İR), 23 Nisan 2006 UK126: Kent ormanı (ESK İŞ EH İR), 23 Nisan 2006 UK127: Sarıcakaya (ESK İŞ EH İR), 26 Nisan 2006 UK128: Gökçekısık (ESK İŞ EH İR), 25 Nisan 2006 UK129: Kızılinler (ESK İŞ EH İR), 25 Nisan 2006 UK130: İnönü (ESK İŞ EH İR), 24 Nisan 2006 UK131: Sö ğüt Mezarlık (BİLEC İK), 26 Nisan 2006 UK132: Sö ğüt Yukarıdere Mesireli ği (BİLEC İK), 27 Nisan 2006 UK133: Sö ğüt çıkı şı (BİLEC İK), 27 Nisan 2006 UK134: Sö ğüt merkez (BİLEC İK), 27 Nisan 2006 UK135: Ekin pastanesi kar şısı, çınar dipleri (KASTAMONU), 9 Ocak 2007 UK136: Harem İskelesi arkası ( İSTANBUL), 5 Nisan 2006 UK137: Ceneviz kalesi ( İSTANBUL), 15 Mart 2006 UK138: Kuyudibi, evlerin arasında bahçe (KASTAMONU), XX XX 2005

34 UK139: Rehabilitasyon hastanesi civarı (KASTAMONU), 23 Ekim 2003 UK140: Eski Safranbolu (KARABÜK) XX Eylül 2003 UK141: Pınarba şı, Mezarlıkaltı deresine kom şu bahçe, mermer altı-kuru ortam (KASTAMONU) 3 Eylül 2003 UK142: Hisarardı Mahallesi, televizyon vericileri (KASTAMONU) XX XX 2006 UK143: Bursa Tophane, duvar dipleri (BURSA), 20 Mayıs 2004 UK144: Süt fabrikası arkası (KASTAMONU), XX XX 2005 UK145: Gelibolu Şehitlik (ÇANAKKALE), 21 Mayıs 2004 UK146: Pınarba şı, Yılanlı Tarla mevkii, dere yata ğı sedimentleri ve ta ş altları (KASTAMONU), 27 Eylül 2003 UK147: Pınarba şı, dere kıyısı, ta ş altları (KASTAMONU), 30 Eylül 2003 UK148: Mencilis ma ğarası (KARABÜK) XX XX 2003 UK149: A ğlı’nın 2 km güneyi (KASTAMONU) XX XX 2005 UK150: Sarıömer köyü (KASTAMONU) XX XX 2005 UK151: Kastamonu Devlet Hastanesinin üstü, yol kenarındaki killi kayalar ve çamlık (KASTAMONU), 18 Ekim 2003 UK152: Babas Kaplıcası, Mudurnu (BOLU), 16 Eylül 2005 UK153: Kızılcahamam (ANKARA), XX Mayıs 2006 UK154: Ankara kalesi (ANKARA), XX Mayıs 2006 UK155: Pınarba şı Zarıpınarı deresi civarı ta ş altları (KASTAMONU) XX XX 2003 UK156: Kastamonu Karanlık Camii yanı (KASTAMONU), XX XX 2004 UK157: Mezarlıkaltı deresinin kıyısı (KASTAMONU) 1 Ekim 2003 UK158: Boluda ğı (BOLU) XX XX 2006 UK159: Büyük Çamlıca Tepesi (ISTANBUL) XX XX 2002 UK160: Pınarba şı, Yurt Binası, güne ş gören yerler (KASTAMONU), 30 Eylül 2003 UK161: Zonguldak tren istasyonu (ZONGULDAK), XX XX 2005 UK162: Ömür Dinlenme Tesisleri, Bozüyük (B İLEC İK), 13 Temmuz 2007. UK163: Pamukova Dinlenme Tesisleri, Pamukova (SAKARYA), 23 Temmuz 2007 UK164: Sinantekke Köyü, Devrekâni (KASTAMONU), 7 Eylül 2006

Ziyaret edilen lokalitelerden yalnız 25 Mayıs 2006 tarihli İnözü vadisi ve Beypazarı’ndan (ANKARA) materyal elde edilememi ştir.

35 2.3.Yöntem

2.3.1. Mollusca Türlerinin Toplanması ve Laboratuvarda İncelenmesi

Habitatlardan pens ve küçük fırçalar yardımıyla toplanan örnekler % 70 lik etil alkol içerisinde fikse edilerek laboratuara getirilmi ştir. Laboratuarda binoküler stereo mikroskop altında incelenerek konuyla ilgili literatür yardımıyla tür te şhisleri yapılarak ölçümleri yapılmı ş ve foto ğrafları çekilmi ştir.

Kavk ölçümleri büyük türlerde dijital kumpas, mikroskobik türlerde mikroskop aracılı ğı ile yapılmı ştır. Bir kavkın kısımları ve ölçüm alınan bölümleri Şekil 1.1.’ de verilmi ştir.

Kavk geni şli ği (D) dik ve uzak uçlar arasında olmak suretiyle iki şekilde ölçülebilir. (Örstan, 2003b); çalı şmada apertür ebatları (d,h) en uzak uçlara göre, geni şlik (D) ise dik (kabuk ekseni normali te şkil edecek şekilde) olarak alınmı ştır

Toplanılan örnekler standart koleksiyon ve saklama teknikleri yardımıyla saklanılmakta ve Ümit KEBAPÇI’nın şahsi koleksiyonunda tutulmaktadır.

Biyoçe şitlili ğin tespitinde lokaliteler (n=7091) GPS aracılı ğıyla veya interaktif haritalardan (Microsoft Autoroute 1998) veya internet kaynaklarından (Geonet) okunarak onlu ( İng. decimal ) sistemde kaydedilmi ş, veri de ğerlendirmede CBS (Diva GIS) ve biyoçe şitlilik analizi (Biodiversity Pro V.2) yazılımları, çe şitlilik indeksinde Shannon indeksi kullanılmı ştır. Yapılan analizlerde aksi belirtilmedikçe, türaltı taksonlar allopatrik oldukları ve filogenetik açıdan ayrı birimler te şkil ettiklerinden, tür ve türaltı taksonlar kullanılmı ştır.

Hazırlanmı ş olan tayin anahtarları orijinal olup eldeki kaynaklardan ve materyal verilerinden elde edilen bulguların birle ştirilmesiyle hazırlanmı şlardır. Esas olarak kullanım kolaylı ğı nedeniyle konkolojik karakterler verilmi ştir.

36

Şekil 2.2. Bir gastropod kavkının kısımları ve ölçüm alınan bölgeleri 1 Kavk yüksekli ği (H) 7 Sutur(lar) 2 Apertur yüksekli ği (h) 8 Umbilikus 3 Kavk geni şli ği (D) 9 Apertür 4 Apertur geni şli ği (d) 9a Parietal (Üst) kenar 5 Spir bölgesi 9b Palatal (Dı ş) kenar 6 Apeks 9c Kolumellar ( İç) kenar 9d Dudak

37 3. ARA ŞTIRMA BULGULARI

3.1. Genel Taksonomik De ğerlendirme

3.1.1. Sistematik

Çalı şma sahasından toplanan kara salyangozları, Gastropoda sınıfı altsınıfı Neotaenioglossa ve Pulmonata altsınıfı Stylommatophora takımlarına mensuptur. Sistematik Bank vd (2001)’e göre, türlerin sıralanı şı ise kullanım kolaylı ğı için Schütt (2005)’e göre düzenlenmi ştir. Sistematik durum (türüstü kategoriler) ve tür da ğılımı a şağıdaki gibidir:

Sınıf: Gastropoda Cuvier, 1797 Altsınıf: Orthogastropoda Ponder ve Lindberg, 1995 Takım: Neotaenioglossa Haller, 1892……………………... 2 tür Üstfamilya : Littorinoidea Children, 1834 Familya: Pomatiidae Newton, 1891…………………...... 2 tür Altfamilya: Pomatiinae Newton, 1891 Cins: Pomatias Studer, 1789

Altsınıf: Pulmonata Cuvier, 1814 Takım: Stylommatophora A. Schmidt, 1855………………. 109 tür Alttakım: Pilsbry, 1900 Üstfamilya: Cochlicopoidea Pilsbry, 1900 Familya: Cochlicopidae Pilsbry, 1900………………………. 1 tür Cins: Cochlicopa A. Férussac 1821

Üstfamilya: Pupilloidea Turton, 1831 Familya: Lauriidae Steenberg, 1925………………………… 2 tür Cins: Lauria J.E. Gray, 1840 Altcins: Lauria J.E. Gray, 1840 Cins: Euxinolauria Lindholm, 1924 Altcins: Euxinolauria Lindholm, 1924

Familya: Orculidae Pilsbry, 1918……………………………. 4 tür

38 Altfamilya: Orculinae Pilsbry, 1918 Cins: Schileykula E. Gittenberger, 1983 Cins: Alvariella Hausdorf, 1996 Cins: Sphyradium Charpentier, 1837 Cins: Pilorcula Germain, 1912

Familya: Valloniidae Morse, 1864…………………………... 4 tür Altfamilya: Valloniinae Morse, 1864 Cins: Vallonia Risso, 1826

Altfamilya: Acanthinulinae Pilsbry, 1926 Cins: Acanthinula Beck, 1847

Familya: Pupillidae Turton 1831…………………………….. 1 tür Cins: Pupilla Fleming, 1828

Familya: Pyramidulidae Kennard ve B.B. Woodward, 1914... 1 tür Cins: Pyramidula Fitzinger, 1833

Familya: Pleurodiscidae Wenz, 1923………………………... 1 tür Cins: Pleurodiscus Wenz, 1919

Familya: Chondrinidae Steenberg, 1925…………………….. 2 tür Cins: Chondrina Reichenbach, 1828 Cins: Rupestrella Monterosato, 1894

Familya: Vertiginidae Fitzinger, 1833………………………. 1 tür Altfamilya: Truncatellininae Steenberg, 1925 Cins: Truncatellina Lowe, 1852

Üstfamilya: Enoidea B.B. Woodward, 1903 Familya: Enidae B.B. Woodward, 1903…………………….. 22 tür Altfamilya: Eninae B.B. Woodward, 1903 Cins: Pseudochondrula P. Hesse, 1933 Cins: Megalena Hausdorf, 1999 Cins: Borlumastus Örstan ve Yıldırım, 2004 Cins: Ena Turton, 1831 Cins: Amphiscopus Westerlund, 1887 Cins: Spaniodonta Kobelt ve

39 Moellendorff, 1902 Cins: Bollingeria Forcart, 1940 Cins: Multidentula Lindholm, 1925 Cins: Merdigera Held, 1838 Cins: Thoanteus Lindholm, 1925 Cins: Zebrina Held, 1838 Cins: Chondrus Cuvıer, 1817 Cins: Chondrula H. Beck, 1837 Cins: Eubrephulus Wagner, 1927 Cins: Mastus H. BECK, 1837

Alttakım: Pilsbry, 1900 Familya: Succineidae Beck 1837……………………………. 2 tür Altfamilya: Succineinae Beck 1837 Cins: Succinella Mabille 1871 Cins: Oxyloma Westerlund, 1885 Altcins: Oxyloma Westerlund, 1885

Üstfamilya: Achatinoidea Swainson, 1840 Familya: Ferussaciidae Bourguignat, 1883………………….. 1 tür Cins: Cecilioides A. Férussac 1814 Altcins: Cecilioides A. Férussac 1814

Familya: Subulinidae Thiele 1831…………………………... 1 tür Altfamilya: Rumininae Wenz, 1923 Cins: Rumina Risso, 1826

Üstfamilya: Punctoidea Morse, 1864 Familya: Patulidae Tryon, 1866……………………………... 1 tür Cins: Discus Fitzinger, 1833 Altcins: Gonyodiscus Fitzinger 1833

Üstfamilya: Tryon, 1866 Familya: Pristilomatidae Cockerell, 1891…………………… 3 tür Cins: Vitrea Fitzinger, 1833

Familya: Oxychilidae Hesse, 1927…………………………... 5 tür Altfamilya: Oxychilinae Hesse, 1927

40 Cins: Oxychilus Fitzinger, 1833 Altcins: Longiphallus Riedel, 1958 Altcins: Schistophallus Wagner, 1914 Altcins: Hiramia Pallary, 1939

Altfamilya: Daudebardiinae Kobelt, 1906 Cins: Carpathica A.J. Wagner, 1895

Üstfamilya: Fischer, 1856 Familya: Milacidae Ellis, 1926………………………...... 3 tür Cins: Milax Gray, 1855 Cins: Tandonia Lessona ve Pollonera, 1882

Üstfamilya: Lamarck, 1801 Familya: Vitrinidae Fitzinger, 1833…………………………. 2 tür Altfamilya: Vitrininae Fitzinger, 1833 Cins: Vitrina Draparnaud, 1801 Cins: Gallandia Bourguignat, 1880

Familya: Limacidae Lamarck, 1801…………………………. 2 tür Altfamilya: Limacinae Lamarck, 1801 Cins: Limax Linnaeus, 1758 Altcins: Limacus Lehmann, 1864

Familya: Agriolimacidae H. Wagner, 1935…………………. 4 tür Altfamilya: Agriolimacinae H. Wagner, 1935 Cins: Deroceras Rafinesque, 1820 Altcins: Deroceras Rafinesque, 1820 Cins: Krynickillus Kaleniczenko, 1851 Cins: Toxolimax Simroth, 1899

Üstfamilya: J.E. Gray, 1855 Familya: Clausiliidae J.E. Gray, 1855………………………. 16 tür Altfamilya: Serrulininae Ehrmann, 1927 Cins: Serrulina Mousson, 1873

Altfamilya: Mentissoideinae Lindholm, 1924ü Cins: Olympicola Hesse, 1916

41 Cins: Strumosa O. Boettger, 1877 Cins: Armenica O. Boettger, 1877 Altcins: Armenica O. Boettger, 1877 Cins: Phrygica Nordsieck, 1994 Cins: Euxina O. Boettger, 1877 Altcins: Euxina O. Boettger, 1877 Cins: Elia H. ve A. Adams, 1855 Altcins: Elia H. ve A. Adams, 1855 Altcins: Acroeuxina O. Boettger, 1877 Cins: Galeata O. Boettger, 1877 Altcins: Galeata O. Boettger, 1877

Altfamilya: Baleinae Wagner, 1913 Cins: Laciniaria W. Hartmann, 1842 Cins: Bulgarica O. Boettger, 1877 Altcins: Denticularia Lindholm, 1924

Üstfamilya: Helicoidea Rafinesque, 1815 Familya: Arionidae Gray, 1840…………………………….. 1 tür Altfamilya: Arioninae Gray, 1840 Cins: Arion A. Férussac, 1819 Altcins: Mesarion P. Hesse, 1926

Familya: Helicodontidae Kobelt, 1904……………………… 1 tür Altfamilya: Lindholmiolinae Schileyko, 1978 Cins: Lindholmiola Hesse, 1931

Familya: Hygromiidae Tryon, 1866…………………………. 22 tür Altfamilya: Cochlicellinae Schileyko, 1972 Cins: Cochlicella A. Férussac, 1821 Altcins: Cochlicella A. Férussac, 1821 Altcins: Prietocella Schıleyko ve Menkhorst, 1997 Altfamilya: Monachinae Wenz, 1930 Cins: Monacha Fitzinger, 1833 Altcins: Monacha Fitzinger, 1833 Altcins: Metatheba Hesse, 1914

42 Altcins: Paratheba Hesse, 1914

Altfamilya: Geomitrinae C. Boettger, 1909 Cins: Trochoidea Brown, 1827 Altcins: Trochoidea Brown, 1827

Altfamilya: Hygromiinae Tryon, 1866 Cins: Helicopsis Fitzinger, 1833 Altcins: Helicopsis Fitzinger, 1833 Cins: Xeropicta Monterosato, 1892 Cins: Cernuella Schlüter, 1838 Altcins: Cernuella Schlüter, 1838 Cins: Xerolenta Monterosato, 1892

Familya: Helicidae Rafınesque, 1815……………………….. 6 tür Altfamilya: Helicinae Rafınesque, 1815 Cins: Tacheopsis C. Boettger, 1909 Cins: Eobania P. Hesse, 1913 Cins: Cornu Born, 1778

Cins: Helix Lınnaeus, 1758 Altcins: Helix Lınnaeus, 1758 Altcins: Pelasga P. Hesse, 1908

43 3.1.2. Familya Anahtarı

1. Hayvan içeri çekilince apertürü tamamen örten bir operkulum var.....…Pomatiidae - Operkulum yok………………….………………………………………………….2 2. Belirgin bir dış kabuk mevcut………………………………………………..…….3 - Kabuk yapısı oldukça körelmi ş veya yalnız mantoya gömülü halde (iç kabuk)...... 22 3. Kabuk ± küremsi veya basık (Cochlicella cinsi hariç)…………….….……….…..4 - Kabuk ± konik veya i ğ şeklinde (H>D)....………..………………………………..11 4. Kabuk ± ince, saydam ve/veya parlak, pürüzsüz, umbilikus genelde dar….……...5 - Kabuk ±saydam olsa bile pürüzsüz de ğil, umbilikus genellikle geni ş. ………..…...7 5. Kabuk saydam ve ince, küremsi konik, sarmal sayısı < 4……………….Vitrinidae - Kabuk disk şekline yakın, sarmal sayısı ≥ 4………………...………………..……6 6. Kabuk D < 6 mm, camsı saydamlıkta, spir basık (diskoidal)..……...Pristilomatidae - Kabuk genellikle daha büyük, az saydam, spir alçak...... ………...... Oxychilidae 7. Kabuk D < 3 mm, seyrek kalın ribli, basık apertür kalın dudaklı……....Valloniidae - Dudak ince veya yok, kabuk kalın ve ± küremsi, ribler aralı ve yassı……..……...10 - Dudak yok, kabuk genellikle yassı ve ince, sık ve ince ribli………….…..….……..8 8. Kabuk ≥8 mm, sarımsı renkte, bazal kısımda düz…….…………….Pleurodiscidae - Kabuk genellikle çok daha küçük, koyu, bazalde yuvarlak……………….………..9 9. Kabuk diskoidal……………………………………………………...……Patulidae - Kabuk enli konimsi…………………………………………….……..Pyramidulidae 10. Divertikulum yok…………………………………………………….Hygromiidae - Divertikulum var……………………………………………………...……Helicidae 11. Kabuk sivri oval ve ince, h>1/2H, apertür ka şık şeklinde…………….Succineidae - Kabuk yapısı farklı, h ≤ 1/3 H…………………………………………..……...…12 12. Kabuk sinistral ve i ğ şeklinde, sinulus mevcut………………..………Clausiliidae - Kabuk dekstral, sinistral ise oval şekilli, sinulus yok……………………….….….13 13. Kabuk konik (külah şeklinde)……………...……….... Hygromiidae (Cochlicella) - Kabuk oval, mekik ya da i ğ şeklinde……………………………………..………..14 14. Kabuk saydam, oval veya i ğimsi, kolumellar kenar kalınla şmı ş…………….….15 - Kabuk farklı……………………………………………………..…………………16 15. Apertür yarık şeklinde, kolumellar kenarın ucu küt…………………Ferussaciidae

44 - Apertür oval, kolumellar kenar ucu yuvarla ğımsı………………..…...Cochlicopidae 16. Eri şkin kabuk düz, silindirik ve dekollat …………………..Subulinidae (Rumina) - Kabuk hiçbir zaman dekollat de ğil, silindirik olsa bile sarmallar bombeli…….…17 17. Kabuk dekstral ve silindirik, H<3 mm….……….. Vertiginidae (Truncatellininae) - Kabuk dekstral/sinistral, silindirik ise H>3 mm…………………………….…….18 18. Kavk fıçı veya oval şekilli, H ≤ 4,3 mm, apertür di şli…………………………...19 - Kavk daha uzunsak veya H ≥4,3 mm, apertür di şli/ d şisiz…………...…..……..…20 19. Di şler derinde……….…………………….…………..…………………Pupilllidae - Dişler kenarda………………………..……………….....…………………Lauriidae 20. Derinde, yatay konumlu ve lamelimsi 2-3 palatal di şçik mevcut…...Chondrinidae - Palatal di ş (var ise) kenarda……………………………………………..…………21 21. Kolumellar lamel mevcut veya sadece parietalis belirgin….Orculidae (Orculinae) - Apertür di şsiz veya kolumellar di ş mevcut, lamel yapısı yok………..…….…Enidae 22. Kabuk mantoya gömülü (iç kabuk)...…………………………………………....23 - Kabuk vücudun sonunda, kulak şeklinde, indirgenmi ş……..…….....Daudebardiidae 23. Pnömostom mantonun ön yarısında……………………………….……Arionidae - Pnömostom mantonun arka yarısında………………….…………...……….……24 24. Karina mantoya kadar uzanır, manto bariz at nalı desenli…………..…..Milacidae - Karina daha kısa veya manto bariz at nalı desenli de ğil…….…….…..…………..25 25. Karina indirgenmi ş (manto-uç arasının yarısından kısa)…….……Agriolimacidae - Karina mantoya kadar olan mesafenin yarısından uzun……………….….Limacidae

45 3.2. Türlerin İncelenmesi

Türler tek tek tür ve türaltı düzeyde incelenirken tanım, ölçüm, toplanan materyal ve lokaliteleri, habitat ve ekolojileri, da ğılım ve Türkiye’deki da ğılımları verilmi ştir. Türkiye da ğılımları verilirken koyu olarak ifade edilen iller daha önce kaydı olan çalı şma sahası kapsamındaki illeri, koyu ve altı çizili iller ise taksonların sözkonusu iller için ilk kayıt niteli ği ta şıdı ğını belirtmektedir. Ölçüm de ğerleri aksi belirtilmedi ği takdirde Schütt’ten (2001, 2005) alınmı şlardır. Endemik türlerin yayılı şarı sadece ‘da ğılım’ ba şlı ğı altında incelenmi ştir.

3.2.1. Pomatiidae Familyası

Bölgede tespit edilmi ş olan Pomatiidae türlerine ait tayin anahtarı a şağıda verilmi ştir: 1. Kavk konik oval (H>D), spiral desen dikey çizgilerle kesilir…..…… .... P. elegans - Kavk enli konik (H

3.2.1.1. Pomatias elegans (O. F. MÜLLER, 1774)

Tanım: Kavk dekstral, konik oval, kalın ve mat olup, üzerinde düzenli, belirgin spiral ribleri kesen ve son sarmallara do ğru zayıflayan ince, dikey riblerin olu şturdu ğu a ğ deseni göze çarpar. Umbilikus oldukça dar ve sı ğdır. Sarmal sayısı 1 yakla şık 4 /2 kadar olup, suturları derindir. Renk protokon şta (2 düz sarmal) leylak, teleokon şta pembemsi ile menek şe-kahverengi arası olup, yer yer koyu belirsiz 1 lekelenmeler de görülebilir. Apertür dairemsi (h< /2 H), kenarları keskin, bazen de içten kalınla şma göstermekedir. Operkulum kalsifiye ve 4–5 sarmallı olup, a ğzı tamamen dı ştan örter.

Ölçümler: H = 14±3; D= 10±1 mm.

Materyal: Bursa (UK17), İstanbul (UK118, UK137)

46 Habitat ve ekolojileri : Kalsifil bir türdür. Ara ştırma sahasında kentsel alanlardaki kayalıklarda, bahçelerde, kale harabelerinde rastlanmı şlardır. Prosobran ş olmalarına kar şın kuraklık şartlarında operkulumlarını kapatarak aktifliklerini sürdürmektedirler.

Da ğılım: Da ğılı ş Atlantik-Akdeniz tipidir: Irl, UK, Andorra, Fr, D, Au, It, Alb, Yu, Bu, Thasos (Damjanov ve Likharev, 1975; Reischütz, 1983; Štamol ve Jovanovic, 1990; Dhora ve Welter-Schultes, 1996; Faklner vd, 2001). adasına ise sonradan götürülmü ştür (Thake, 1973). Türkiye da ğılımın en do ğu ucunu te şkil eder (Örstan, 2005). Bo ğaziçi civarında takip eden türle simpatrik olarak bulunur. (Schütt, 2001).

Türkiye da ğılımı: IST (Schütt, 2001), BR (Boettger, 1957)

3.2.1.2. Pomatias rivularis (EICHWALD, 1829)

Tanım: Kavk dekstral, enli konik, kalın olup,–protokon ş dı şında- düzenli, sık, belirgin spiral ribleri düzenli kesen büyüme çizgileri mevcuttur. Sarmal sayısı 1 yakla şık 4 /2 kadar olup, yuvarlak sarmallar derin suturlarla ayrılır, apex daha sivri, son sarmal ise daha geni ştir. Renk protokon şta (2 sarmal) boynuzrengi, teleokon şta kızıl kahve-leylak arası, sutur bölgesinde daha açık ve beneksizdir. Umbilikus 1 oldukça açık ve görece derindir. Apertür dairemsi (h~ /2 H), kenarlar keskin ve ince bir iç duda ğa sahiptir. Operkulum kalsifiye ve 3–4 sarmallı olup, a ğzı tamamen dı ştan örter.

Tür epiteti ço ğu yerde rivulare olarak telaffuz edilmi ştir (Schütt, 2001; 2005). Ancak pomatias eril bir köke sahip oldu ğu için bu ifadenin rivularis şeklinde düzeltilmesi daha do ğrudur.

Ölçümler: H = 14±2; D= 16,5±1,5 mm.

Materyal: Kastamonu (UK58), Sinop (UK88, UK89), Zonguldak (UK20)

47 Habitat ve ekolojileri : Di ğer türe göre daha ormanlık ve gölgelik yerleri tercih etmekte olup, ara ştırma sahasında ormanlık ve a ğaçlık alanlardaki yaprak, çalı altları veya bunlara yakın ta şlık yerlerde tespit edilmi ştir.

Da ğılım: Da ğılı ş Pontik tip olup, Macaristan ve Eski Yugoslavya ülkelerinden Bulgaristan ve Ukrayna’ya, ayrıca (özellikle) Kuzey ve Güney Anadolu’dan, Büyük Kafkaslar ve Mezenderan’a ( İran) kadar olan yörede bulunur (Damjanov ve Likharev, 1975; Kerney ve Cameron, 1979; Štamol ve Jovanovic, 1990; Falkner vd, 2001, Egorov ve Greke, 2003; Schütt, 2005)

Türkiye da ğılımı: ZN (Beycuma) (Forcart, 1951); KS, SN ; IST, TRB (Maçka) (Schütt, 2001)

3.2.2. Cochlicopidae Familyası

3.2.2.1. Cochlicopa lubrica (O.F. MÜLLER, 1774)

Tanım: Kavk dekstral, üst yarıda daralan uzun oval, camsı saydamlıkta ve zayıf 1/ desenli, apeks yuvarla ğımsı ve biraz küt, umbilikus kapalıdır. 5 2-6 arası hafif dı şbükey, son sarmal bölgesi öncekilerden uzundur. Son sarmal kolumelladan itibaren daralır. Renk ve morfoloji bu türde varyasyon gösterir, boyut normalden ufak veya en/boy oranı farklı farklı olabilmektedir. Renk genel itibariyle sarımsı koyu kızılımsı kahve arası olup homojendir. Apertür oval olup alta do ğru hafiçe geni şler, kolumella biraz e ğiktir. İnce parietal kallustan ba şlayan ve kolumellanın alt ucuna dek devam eden kalınla şma tipiktir. Kenarlar sade olup, kırmızımsı ve belirgin bir iç dudak mevcuttur.

Bu cins üyelerinin Avrupa türleri ( lubrica, lubricella, nitens, repentina ) birbirleriyle morfolojik olarak kolayca karı şabilmektedir; genital yapı görece basit ancak özellikle lubrica türünde de ğişkendir (Armbruster, 1994). Bu de ğişkenlik habitat ve ekolojik ko şullarıyla açıklanmaktadır.

48 Uyum yetene ği ve genelde kendini dölleyerek üreyebilmesi (Bkz. Vallonia türleri) nedeniyle C. lubrica kolayca ta şınabilen bir türdür

Son yıllarda bu cins (ve familyasına) ait soy hatlarının moleküler yöntemlerle belirlenmesi çalı şmaları yapılmaktadır (Armbruster, 1995)

Ölçümler: H = 6,0±1,5; D= 3±0,4 mm

Materyal: Eski şehir (UK125), Kastamonu (UK70, UK77, UK85, UK111, UK138)

Habitat ve ekolojileri : Habitat yelpazesi oldukça nemli habitatlardan kuru submontan habitatlara kadar geni şler. Özellikle ya ğmur mevsiminde bahçelerde, ağaç diplerinde yaprakların veya yosunların, ta şların altında bulunurlar. Tür yerli oldu ğu ortamlarda dahi suni habitatlarda yayılma özelli ği gösterir (Roth ve Pearce, 1984). Ancak, çalı şma sahasında tamamiyle kent ekosistemlerinde bahçe ve ye şilliklerde tespit olunması, en azından çalı şma sahasında türün yerli olmadı ğına işaret etmektedir.

Da ğılım: Holarktiktir. Kuzey Amerika’da Point Barrow ile Washington, D.C. ve Meksika’ya kadar (Pilsbry, 1948); Cape Verde ve Azor Adaları (Backhuys, 1975); Avrasya’da İrlanda ve Finlandiya’dan Sibirya, Çin ve Japonya’ya, Kuzeybatı Afrika’dan Gürcistan ve Kuzey İran’a dek (Dall 1905, Habe 1964, Kerney ve Cameron 1979; Mansoorian ve Edlinger, 2001) yayılır. Yeni Zelanda (Barker, 1982), Venezeuela (Adam 1960, Backhuys, 1975), Madeira (Cameron ve Cook 1996) ve Güney (van Bruggen 1980) ise sonradan götürüldü ğü yerler arasındadır.

Türkiye da ğılımı: IST, IZM, BUR: ~, ES , KS , SM, TRB, ART ( Şav şat), DB:~ (Schütt, 2001).

49 3.2.3. Lauriidae Familyası

Lauriidae familyasının bölgede tespit edilmi ş taksonlarına ait tayin anahtarı a şağıda verilmi ştir:

1. Sadece angular lamel bariz olarak belirgin……………….....………L. cylindracea - Apertürde çok sayıda lamle ve tüberkül var…….…………....……2 ( Euxinolauria ) 2. Kavk uzun oval, palatal di şler indirgenmi ş………………………………………..3 - Kavk daha basık, konik oval, palatal di şler belirgin…………………….………….4 3. Apertür kenarları kalınla şmı ş……………….……...……………….. E. crassilabris - Apertür kenarları ince, kenarlardaki di şler belirgin……....…….. E. p. paphlagonica - Apertür kenarları ince, kenarlardaki di şler zayıf …………....………….. E. p. incisa 4. Sinulus dar, subangularis zayıf, parietal tüberküller yok…...……….. E. schweigeri - Sinulus geni ş, subangularis güçlü, parietal tüberküller mevcut……..….. E.s.superba

3.2.3.1. Lauria (Lauria) cylindracea (DA COSTA, 1778)

Tanım: Kavk dekstral, üste do ğru daralan fıçı şeklinde, oldukça küçük, saydam ve parlaktır. Umbilikus dar ama açıktır. Desen olarak ince büyüme çizgileri bulunur. Kahverenginin çe şitli tonlarında renkleri vardır. 6–7 hafif dı şbükey sarmalların sonuncusu baskındır. Son sarmalın boyun kısmında bir varis bulunur, yandan sarmal 1 bu varis veya sonrasında düz olarak apertürde sonlanır. Apertür yarı oval (h> /3 H), hafif e ğiktir. Keskin kenarlar kalınla şma gösterir ve bariz büküktür. İçte kuvvetli beyaz renkte bir dudak bulunur. Ağızda di şler mevcuttur, ancak bunlar sayı ve belirginlik açısından varyasyon gösterir. Parietal kenarda kuvvetli ve dı ş duda ğa yakın bir angular lamel daima –bazen çok zayıf olarak- bulunur, bu içe do ğru zayıflayarak devam eder. Bazen bir kolumellar lamel de e şlik eder. Jüvenillerde bunlar daha incedir, ayrıca bir tane de palatal lamel yeralır. Bu e şkenar kö şegeni lameller dı ştan ince, orta uzunlukta birer çizgi olarak görünürler. Bu lameller gittikçe kütle şirler, ekseri kolumellar veya palatal lamel kalıntısal olarak bir kalınla şma şeklinde görünürler.

50 Ölçümler: H = 3,6 ± 0,4; D= 1,9±0,1 mm

Materyal: Bilecik (UK107, UK131, UK132), Kastamonu (UK47, UK139)

Habitat ve ekolojileri : Nispeten açıklık ve güne şe maruz habitatların gölgeli kısımlarında ya şayan bir türdür. Genellikle orman açıklıklarında ve kayalık vejetasyonu altında yaprakların, yosunların ve sarma şıkların altında toplu halde rastlanırlar. Ma ğaralarda da rastlanmı şlardır (Vadell vd, 2006)

Da ğılım: Atlantik-Akdeniz tipi yayılı ş gösteren türün yayılı şı Norveç’in batısı, İsveç’in güney sahili (Von Proschwitz, 2000), İrlanda, İngiltere, Kanarya Adaları’ndan ba şlayarak İsrail, Kafkasya ve İran’ın kuzeyine kadardır (Likharev ve Rammelmeier, 1962; Schütt, 2001). British Columbia (Forsyth, 1999b), Yeni Zelanda’ya sonradan götürülmü ştür (Schütt, 2001). Uzak adalardan da tespit edilmi ştir: Kanarya Adaları (El Hierro, La Palma, Tenerife, Gran Canaria, Fuerteventura) (Fakner vd, 2001), Balear Adaları (Vadell vd, 2006), Thasos (Reischütz, 1983), Lesbos (Bank, 1988), Tristan da Cunha, St. Helena (Ashmole ve Ashmole, 1997)

Türkiye da ğılımı: Daha çok Kuzeybatı ve Güneybatı Anadolu’da rastlanır: IST, AF, IS (Schütt, 2001); BIL , KS.

3.2.3.2. Euxinolauria superba (HAUSDORF, 1990)  Euxinolauria superba superba (HAUSDORF, 1990)

Tanım: Kavk dekstral, üste do ğru sivrilen fıçı şeklinde, orta kalınlıktadır Umbilikus delik şeklindedir. Desen olarak ince, sık ve e ğik büyüme çizgileri bulunur. Açık 1/ kahverengi renktedir. 6 2 hafif dışbükey sarmalların sonuncusu baskındır. Apertüre do ğru son sarmal çok hafif yükselir. Hafif geni şleyen apertür dairemsi oval ve hafif eğiktir. Keskin kenarlar bir iç duda ğa sahip olup, hafif bükük ve zayıf di şlidir. Apertürde güçlü subangularis ve angularis belirgin bir sinulus meydana getirir, birbirlerine ve dı ş kenara bir kallus ile ba ğlıdırlar. Parietal kenarda içerlek duran

51 parietalis, parietal kenarda yeralan angularis gibi sa ğa e ğik olarak bulunur. Ayrıca iç kö şede çe şitli tüberküllerin bulunması karakteristiktir. Yatay kolumellaris ve daha kısa suprakolumellaris kenarda yeralırlar. Dipte bazalis ayırt edilebilir. Palatalis inferior kenara kadar uzanmaz, palatalis superior ise kenrda bir di şçi ğe ba ğlıdır.

Örneklerimizin parietal kenar kö şesinde tüberküllerin olması, kavk şekli bu takson içerisine alınmasını gerekli kılmaktadır. Ancak bunlara ra ğmen di ş ve apertürün yapısı crassilabris ile de örtü şmektedir, yani di ş yapısı indirgenmi ş kenarlar ise kalınla şmı ştır. İleride yapılacak olan çalı şmalar ile örne ğimiz ve di ğer taksonlar üzerine yeni bir de ğerlendirme gerekti ği dü şünülmektedir.

Daha ufak, geni ş kavk üzerindeki daha belirgin çıkıntılar ve parietal kenarda daha zayıf di ş yapısı ile (Subai, 1993) ayırt edilen E. s. zilchi Subai, 1993 alttürü ilginç bir biyoco ğrafik özellik gösterir. Zira sadece Köprülü Kanyon’dan bilinen alttür di ğer alttür ile arasındaki uzak yalıtım yanında Güney Anadolu’da cinsin tek temsilcisi olması ile de istisnai hususiyet arzeder.

Ölçümler: H = 2,45-2,85; D= 1,9-2,1 mm

Materyal: Kastamonu (UK 56)

Habitat ve ekolojileri : Normalde orman örtüsü altındaki kireç kayalıklarındaki yarıklardan ve a ğaç gövdelerinden tespit edilen (Hausdorf, 1990a) tür, nispeten açıklık sayılabiliecek bir vadi kenarında kayaların diplerinden alınan Zebrina detrita kabuklarının içlerinden ve kum örneklerinden elde edilmi şlerdir.

Da ğılım: Endemik bir tür olup, lokalite dı şında Kapısu (Bartın) ve Do ğancı yol ayrımının 12 km güneyi (Bursa) olamk üzere sadece 2 uzak lokalitede ve E. schweigeri (GÖTTİNG, 1963) ile simpatrik olarak bulunmu şlardır (Hausdorf, 1990a).

52 3.2.4. Orculidae Familyası

Orculidae familyasının bölgede tespit edilmi ş taksonlarına ait tayin anahtarı a şağıda verilmi ştir:

1. Boyun kısmında çok sayıda dı şarıdan gözüken lamel mevcut...……A. multiplicata - Boyun kısmında lameller gözükmez………………………….…………………….2 2. Kavk silindirik, parlak ve düz yüzeyli…….……………...…………... S. s. scyphus - Kavk fıçı şekilli, yüzey düz veya aralıklı çıkıntılara sahip………………………….3 3. Spir bölgesi belirgin şekilde konik………………………………..……...... O. zilchi - Spir bölgesi yuvarlak veya küt…………………………………….………………..4 4. Kö şeye yakın 2-3 ince kolumellar di ş kenarlarda belirgin……………………...…5 - Kolumellar di şler içerlek ve mesafeli…………………..…………………………...6 5. Kolumellar di şler 3 adet, apertür kenarları birbirine yakın…...…...... …P. t. longior - Kolumellar di şler 2 adet, apertür kenarları birbirine uzak……....….....…S. doliolum 6. Di şler indigenmi ş, sadece zayıf parietalis kar şıdan görülür…….….. O. b. bulgarica - Parietalis belirgin………………………………………………..…………………..7 7. Kısa parietal lamel içte ventralateral sola kadar yükselir…….…….…….. O. critica Görece uzun parietal lamel içte lateral sola kadar yükselir……... ……….. O. ignorata

3.2.4.1. Schileykula scypus (L. PFEIFFER, 1848)  Schileykula scypus scypus (L. PFEIFFER, 1848)

Tanım (Alttüre göre) : Kavk dekstral, küçük veya orta boy, ince, saydam, konik tepeli silindiriktir. Umbilikus yarık şeklindedir. Renk kahverengimsidir. 2 Protokon ş sarmalı spiral desenlidir; kalan 5–8 telekon ş sarmalında suturlar sı ğ, rib deseni ve sarmallarda bombe gittikçe azalır, son sarmal neredeyse düz ve desensizdir. Son sarmal apertüre do ğru hafif yükselir. Apertür dörtgenimsi yarı oval, hafif e ğik, kenarlar bükük ve kalınla şmı ştır. Boyunda kuvvetli bir varis, ayrıca dı şta bir oluk te şkil eden belirgin beyaz bir iç dudak yeralır. Parietal kallus kuvvetli olup üzerinde zayıf veya belirgin bir subangularis bulunur. Parietalis kuvvetli bir lamel şeklinde ağız kenarına kadar uzanır. İçte sol ventrolateralde tüm lümeni kaplayacak şekilde

53 geni şler, daha sonra kıvrılarak sondan bir önceki sarmalda do ğru zayıflayarak devam eder. İki adet içerlek kolumellar lamelden alttaki daha belirgindir, periomfalumun hemen üzerinde ise kısa ve kavk dı şından görülebilen bir adet palatalis inferior bulunur.

Tür yakın türlerden ufak silindirik kavk, belirgin apertür kalınla şması ve içte kalan lamellar kolumellaris ile ayırt olunur. Alttür ayrımında desenlenme ve di ş yapısı göz önüne alınmı ştır.

Ölçümler: H = 7±1,5; D= 3,25±0,25 mm

Materyal: Bilecik (UK107, UK132), Karabük (UK140)

Habitat ve ekolojileri : Nispeten güne şe maruz kireç kayalıklarının dip ve yarıklarından toplanmı şlardır.

Da ğılım: Geni ş yayılı şlı bir endemiktir . S. scyphus türünün di ğer alttürleri cilicica (Konya, Ni ğde, İçel), crassa (Malatya), enteroplax (Sivas; Kahramanmara ş; Gümü şhane), erecta (Samsun; Çorum; Amasya; Tokat; Kır şehir, Sivas, Erzincan; Gümü şhane), lycaonica (Konya) şeklindedir. Görüldü ğü üzere Kuzey ve Orta Anadolu’da yo ğunla şmı ş bir da ğılım sözkonusudur (Hausdorf, 1996), bölgedeki alttür ise Batı Anadolu’da rastlanır: BR, B, KB , ANK (Hausdorf, 1996); BIL

3.2.4.2. Alvariella multiplicata HAUSDORF, 1996

Tanım : Kavk dekstral, orta boy, silindirik, tepede yuvarlaktır. Umbilikus yarıksı veya perforattır. Protokon ş ve üst sarmallar düzensiz kuvvetli, daha a şağıdakiler ise 1 1 çok zayıf riblidir. Genellikle 7 /2-8 /2 arası olan hafif dı şbükey sarmallar sı ğ suturlarla ayrılır. Son sarmal a şağıya do ğru darla şır. Apertür uçları birbirinden uzak olup ince kallus ile ba ğlıdırlar. Apertür dörtgenimsi oval, kenarlar keskin ve büküktür, içte ise beyaz iç dudak yer alır. Palatal kenar ortada hafif girinti yapar. Subangualris (mevcut ise) belirsiz tüberkül halinde, ince bir lamel şeklindeki

54 parietalis ise içte ventrolateral solda en yüksek halini alır, bir önceki sarmal ba şlangıcına kadar alçalarak daha sonra ise bir ince lamel olarak devam eder. Kolumellaris ve suprakolumellaris bir çıkıntı şeklinde kar şıdan görünürler, kenara ula şmazlar. Kolumellaris kolumellaya dik açı te şkil eder bir lamel, suprakolumellaris ise alçak bir çıkıntı olarak yükselir. Her iki lamelde apertür kenarına do ğru alçalırlar. Zayıf bir subkolumellaris de bulunabilir. 3-4 adet palatal lamel cins için tipiktir. En belirgin olan palatalis inferior son sarmal boyunca apertüre kadar uzanır. Buna ek olarak infrakolumellaris, palatalis superior, nadiren de suprapalatalis bulunur. Örneklerimizde 3 lameli olanlar daha çok bulunmu ştur

Ölçümler: H = 6,4-7,7; D= 2,9-3,2 mm

Materyal: Kastamonu (UK56)

Habitat ve ekolojileri : Kütük ve yaprak döküntüsü altında (yaprak döken ormanlar) rastlanmı şlardır.

Da ğılım: Cins ve tür çalı şma sahasına endemiktir . Bu tür sadece orijinal tanımda belirlenen yerlerden (Amasra-Bartın yolu 0,5 km; Kapısu Cide arası; Kumluca, Cide- Bartın yolu 11. km) (Hausdorf, 1996) ve bu çalı şmadaki lokaliteden bilinmektedir.

3.2.4.3. Sphyradium doliolum (BRUGUIERE, 1792)

Tanım: Kavk görece ufak, dekstral, labut benzeri –aşağıya do ğru daralan- silindiriktir. Umbilikus perforat ve yarık şeklindedir. Renk olarak açık veya kızılımsı 1 kahverengi, yarı saydam ve parlaktır. Genellikle 7 /2-9 orta derecede bombeli sarmallar derin suturlarla ayrılır. Apeks dı şında aralıklı, düzgün ve sık rib desenleri tipiktir (cf. clausiliidae), özellikle üstlerdeki riblerin diplerine yakın tüy şeklinde uzantıları da görülür. Desen periostrakum yapısı oldu ğundan a şınmı ş kavklarda tamamen kaybolmu ş veya zayıflamı ş olabilir. Son sarmal dipte yuvarlak olup apertüre do ğru hafifçe yükselir. Apertür oval olup bazalde daralır. Zayıf bir kallus ile ba ğlı uçları birbirinden uzaktır. Bükük kenarlar ortalama kalınla şma gösterir.

55 Parietalis merkezde, ince fakat yüksekçedir. İçte sol laterale do ğru yükselir, daha sonra sa ğ laterale do ğru tekdüze alçalarak devam eder. Kö şede yeralan biti şik kolumellaris ve suprakolumellaris kavk içine do ğru yükselerek devam ederler.

Genç bireyler çıkıntıları olan Pyramidula ’lara benzerler. Bunlarda birer ince kolumellaris ve parietalis bulunur.

Ölçümler: H = 5±1; D = 2,25±0,25 mm.

Materyal: Kastamonu (UK69)

Habitat ve ekolojileri : Kalsifil bir tür olup, nispeten gölgelik habitatları tercih ederler. Genelde da ğlık alanlarda kaya yarıklarında, aktifken döküntü içerisinde rastlanabilirler (Schütt, 2001). Çalı şmamızda kent ortamına yakın bir kayalık alanda toprak yı ğını içinden bir örnek olarak tespit edilmi ş, ancak türün izine daha sonraki ziyaretlerde rastlanamamı ştır.

Da ğılım: Akdeniz tipi da ğılım gösterir. Da ğılımı neredeyse bütün Orculinae türlerini kapsar. İspanya’dan ba şlayarak Kafkaslar, Fergana ve Tien Şan’a kadar yüksek da ğ sistemlerini takip ederek yayılır (Schileyko, 1984; Hausdorf, 1996): Sp, Fr, D, Slo, Sz, Au, Alb (Falkner vd, 2001), Kırım (Retowski, 1883a); Ege adalarından Syra (Pfeiffer, 1857), Thasos (Reischütz, 1983), Samos (Bank ve Maassen, 1981), Lesbos (Bank, 1988).

Türkiye da ğılımı: ED, KE, CK, BE, BR, ANT, KN, B, KS , CN, SM, CO, AM, TK, NG, SV, K (Hausdorf, 1996); IZM, AY: Samsun Da ğı MP, IS: Akdag-Guvercinlik, Zindan Ma ğarası, Cire Köyü, Aksu Köprüçay (Schütt, 2001).

56 3.2.4.4. Pilorcula trifilaris (MOUSSON, 1856)  Pilorcula trifilaris longior HAUSDORF, 1996

Tanım (Alttüre göre) : Kavk görece ufak, dekstral, fıçı şeklinde, apeks kısa ve biraz yuvarlaktır. Daha önceki türe genel olarak benzemekle birlikte daha uzunsaktır. Umbilikus yarık şeklindedir. Renk kızılımsı kahverengi ile kahverengimsi 1 boynuzrengi, kavk saydamdır. Genellikle 8- 9 /4 yuvarlak sarmal fazla derin olmayan suturlarla ayrılır. Emriyonal sarmallarda zayıf spiral desen görülür. Apeks dı şında aralıklı, düzgün ribler (sondan bir önceki sarmalda 3-6/mm, cf. Clausiliidae) ve bunların arasında düzensiz çizgiler bulunur, özellikle üst ve alt üçte birlik kısımda önceki türden daha belirgin dikensi uzantılar da vardır. Son sarmal dipte az yuvarlak olup apertüre do ğru hafifçe yükselir. Boyunda varis yoktur. Apertür dörtgenimsi oval olup kalın bir kallus ile ba ğlı uçları birbiriyle parietal kenarın oldukça üstünde birle şiktir. Kenarlar oldukça bükük ve kalınla şmı ş, palatal kenar basıktır. Parietalis dı ştan merkezde, yüksekçe sa ğa dönük ve ucu kıvrık bir lamel olarak görünür. İçte sol laterale do ğru yükselir, daha sonra sa ğ lateralde alçalır, fakat kavk içlerine kadar belirgin bir lamel olarak devam eder. Yukarıda yeralan belirgin kolumellaris ve suprakolumellaris arasında çok nadir olarak bir yardımcı lamel de bulunabilir. Subkolumellaris kenarda zayıf bir çıkıntı olarak görünür, bazen bulunmayabilir. Kolumellar lameller bir önceki sarmalın lateral sa ğında son bulur. Kısa bir palatalis inferior mevcut olup, suprapalatalis bazen iz kalıntı şeklinde gözükebilir.

Genç bireyler ribleri olan Pyramidula ’lara benzerler. Bunlarda belirgin kolumellaris ve suprakolumellaris bulunur.

Ölçümler: H = 4,5-7; D = 2,1-3,1 mm.

Materyal: Kastamonu (UK49)

Habitat ve ekolojileri : Kalsifil bir tür olup, kayaların yarıklarında rastlanmı şlardır.

57 Da ğılım: Alttür Kuzey Anadolu için endemik tir. Cins Filistin, Kafkasya, Toroslar ve Kuzey Anadolu’ da ayrık bir da ğılım gösterir (Hausdorf, 1996). P. trifilaris türü iki alttür halinde Kafkasya, 2 endemik alttür halinde de ülkemizde bulunur. Alttürün yayılı şı: BR, SK, B, ZN, KS , SN, SM, GR, TRB, ART, KT

3.2.5. Valloniidae familyası

Valloniidae familyasının bölgede tespit edilmi ş taksonlarına ait tayin anahtarı aşağıda verilmi ştir:

1. Kavk çıkıntıları ortada diken şeklini almı ş…………………..…...……. A. aculeata - Kavk çıkıntıları damar şeklinde veya belirsiz...... …………………….2 ( Vallonia ) 2. Kavk çıkıntıları belirsiz…………………………….……………..……V. pulchella - Kavk çıkıntıları belirgin……………………………………………..………………3 3. Son sarmaldaki çıkıntıların sayısı 25-36 arası, dudak ince………....…..V.enniensis - Son sarmaldaki çıkıntıların sayısı 45-50 arası, Dudak kalın.....………...... V.costata

3.2.5.1. Vallonia costata (O.F. MÜLLER, 1774)

Tanım: Kavk dekstral, oldukça küçük, diskoidal, biraz saydamdır. Spir düz veya hafif yüksek, düz olan yüzey görece seyrek fakat yüksek ve keskin lamelimsi riblerle kaplıdır. Bunların yapısına kısmen kavk da katılmı ştır; kavk a şındı ğında da bu riblerin izleri görülebilir. Ribler uzaktan bakıldı ğında parlaklık etkisi verirler. 1 Genellikle 3 /4 oldukça yassı sarmal mevcuttur. Kavk rengi beyaz ile sarımsı gri arası de ğişir. Son sarmal apertüre do ğru belirgin olarak alçalır. Apertür dairemsi ve eğiktir, uçları birbirine yakın ve keskin olan kenarlar –di ğer türlere göre- oldukça kalınla şmı ş, bükük, parlak beyaz renkte bir iç dudak meydana getirir. Apertürün bükük kenarları üstten bakıldı ğında az çok seçilir. Umbilikus geni ştir.

Bu tür bazı cinste şleri de gibi varyasyon (ribler, dudak kalınla şması) gösteren bir türdür. Bazı durumlarda ribler daha indirgenmi ş olabilir. Oldukça eski Akdeniz endemi ği olan Gittenbergia sororcula türü yakın zamanlarda Toroslar’dan ve Honaz

58 Da ğı’ndan kaydedilmi ştir. Bu tür V. costata türünün indirgenmi ş dudak yapısına sahip bireylerine ve bir sonraki tür genel görüntü olarak çok benzese de mikroskop altında ayırt edilebilmektedirler.

Ölçümler: H= 1,3±0,1, D = 2,5±0,2 mm

Materyal: Kastamonu (UK83)

Habitat ve ekolojileri : Orman kenarları, bahçeler, kayalık alanlar gibi yerlerde, kireç içerikli nemli topraklarda, açıklık alanlarda bulunur. Yosun ve yaprak örtüsünün altında, otların kökleri arasında bulunurlar. V. pulchella türüne göre kara iklimine daha iyi uyum sa ğlayabildikleri için yüksek da ğlarda bile bulunabilirler.

Da ğılım: Holarktik bir türdür (Gerber, 1996): Irl, UK, F, Can (Gran Canaria), Andorra, Fr, D, Slo, Au, Alb, Ru (Falkner vd, 2001)

Türkiye da ğılımı: IST, CK, B, BR, KS , SN, TK, TRB: De ğirmendere, GM, ERZ, K, IS: Yalvac-Akkopru, AD

3.2.5.2. Vallonia enniensis GREDLER, 1856

Tanım: Kavk dekstral, oldukça küçük, diskoidal, biraz saydam ve mattır. Spir hafif yüksek, düz olan protokon ş dı şında yüzey son sarmalda sayıları 45 ila 50 arasında olan, daha kısa ve düzenli riblerle kaplıdır, bunların arasında düzensiz daha ufak 1 ribler de bulunur. Genellikle 3 /2 oldukça yassı, derin suturlarla ayrılmı ş sarmallar mevcuttur. Kavk sarımsı gri renktedir. Son sarmal apertüre do ğru hafifçe yükselir, apertür bölgesinde özellikle altta geni şleme gösterir ve apertürün bükük kenarları da (costata türüne göre daha bariz) geri dönük olarak üstten bakıldı ğında görülür. Apertür dairemsi, kendisi ve ekseni hafif e ğiktir. Az bükük ve keskin kenarlardaki kalınla şması dar ve beyaz bir iç dudak meydana getirir. Umbilikus ovaldir ve sarmalın son çeyre ğinde geni şleme gösterir.

59 Ölçümler: H= 2,1–2,5; D= 1,1-1,3 mm

Materyal: Kastamonu (UK 141)

Habitat ve ekolojileri : Vallonia türleri içinde en nadir olanıdır. Higrofil bir türdür. Nemli ve sıcak, hatta suya yakın (hendeklerin kenarları, kireçli bataklık arazi, ıslak çayırlar, deltalar, dere yatakları vb.) habitatları tercih eder. Çalı şma sahamızda bir dereye 3 metre kadar mesafede bir büyük ta şın altından toplanmı şlardır.

Da ğılım: Akdeniz tipi da ğılım gösterir. Güney Avrupa merkezli dar ve serpintili yayılı şı İspanya’nın güneyinden do ğuda İsrail, kuzeyde ise Alpler ve Danimarka’ya dek uzanır (Gitttenberger, 1989; Gerber, 1996). Güney İsveç, Polonya, Beyaz Rusya ve Mısır’da şüpheli kayıtlar mevcuttur (Gerber, 1996).

Türkiye da ğılımı: ED, AM, ANT (Bunarba şa bei Yeniköy), Isparta: E ğirdir, AD (Schütt, 2001); KS

3.2.5.3. Vallonia pulchella (O.F. MÜLLER, 1774 )

Tanım: Kavk dekstral, oldukça küçük, diskoidale yakın, biraz saydam ve parlaktır. Spir hemen hemen düz, teleokon ş üzerinde düzensiz büyüme çizgileri dı şında rib 1 deseni yoktur. Genellikle 3 /2 oldukça yassı, derin suturlarla ayrılmı ş sarmallar mevcuttur. Kavk donuk beyaz renktedir. Son sarmal apertüre do ğru borazanı andırır şekilde geni şler ve apertür öncesinde hafifçe alçalır. Apertür uçları birbirine kallus ile ba ğlı de ğildir. Dairemsi ve e ğik apertürün bükük kenarında görülen kalınla şma costata türündeki kadar belirgin olmayan beyaz bir iç dudak meydana getirir. Umbilikus ovale yakın dairemsi ve derincedir.

Ölçümler: H= 2,2–2,5; D= 1,2-1,3 mm

Materyal: Kastamonu (UK77, UK80, UK84, UK111), Sinop (UK89, UK91)

60 Habitat ve ekolojileri : Açıklık arazilerde, nemli ve kireç barındıran topraklarda bulunur, ormanlık arazilerde ise bulunmaz. Yaptı ğımız çalı şmalarda suni ye şil alanlarda en çok rastlanılan tür budur, ancak türe do ğal habitatlarda da rastlanmı ştır. Sıcaklık toleransı costata türüne göre daha yüksektir.

Da ğılım: Holarktik bir türdür. Vallonia türleri içinde en yaygın olanıdır: Irl, UK, F, Can (La Palma, Tenerife, Gran Canaria), Andorra, Fr, D, Slo, Au, Malta, Alb, Ru (Faklner vd, 2001), ayrıca Cape Verde, Ascension Adası, Kuzeybatı Afrika (Ashmole ve Ashmole, 1997). İnsan eliyle Güney Afrika Cumhuriyeti (Macdonald vd, 2003) gibi pek çok yere götürülmü ştür.

Türkiye da ğılımı: Muhtemelen yaygın bir türdür. IST, CK, B, SN , SM, ERZ, IZM, MG, ANT, KN, AD, MR (Schütt, 2001); KS .

3.2.5.4. Acanthinula aculeata (O.F. MÜLLER, 1774)

Tanım: Kavk küremsi, spir küt uçlu konik, umbilikus açıktır, ancak derin ve çok dardır. Genellikle 4 kadar oldukça bombeli sarmalın sonuncusu biraz kö şelidir. 1 Spiral desenlenme gösteren ilk 1 /2 embriyonal sarmalın dı şındakiler aralıklı belirgin ribler bunların ortasında üçgenimsi dikenler vardır. Aşınmı ş kavk yüzeylerinde sadece rib kalıntıları mevcuttur. Ayrıca riblerin aralarında örgü gibi desenlenme bulunur. Apertür dairemsi veya e ğik oval, kenarlar hafif bükük ve dar iç dudak beyaz renktedir. Apertür kenarları birbirlerine kallus ile ba ğlı de ğildir.

Ölçümler: H= D: 2-2,2 mm

Materyal: Çanakkale (UK43)

Habitat ve ekolojileri : Nispeten yaygın ama seyrek bir türdür. Bir orman türü olarak daha çok karı şık ormanlar, korularda yaprak altları ve yere yakın dalların üzerinde bulunurlar. Kayaların üzerinde de rastlanabilmektedirler.

61 Da ğılım: Palearktik bir türdür. Kuzeybatı Afrika ile Murmansk arasında yayılı ş gösterir. Thasos adasından da (Reischütz, 1983) kayıt vardır

Türkiye da ğılımı: Ülkemiz yayılı şının güney sınırını olu şturması nedeniyle serpintili bir yayılı ş sözkonusudur. Nadir bir türdür. ED, SM, GR, AD (Schütt, 2001); CK .

3.2.6. Pupillidae Familyası

3.2.6.1. Pupilla triplicata (STUDER, 1820)  Pupilla triplicata triplicata (STUDER, 1820)

Tanım (Alttüre göre) : Kavk oldukça küçük, kısa silindirik, apeks kubbemsidir. Renk 1 açık kızıl kahvedir. Desen olarak düzgün ince ribsi çizgiler bulunur. Genellikle 5 /2- 7 arası bombeli sarmallar derin suturlarla ayırt edilmi ştir. Son sarmalda kalın beyaz bir varis ve belirgin bir oluk bulunur, dip kısım basık görünür. Apertür dairemsi, uçları birbirine çok yakın ve kallusla ba ğlıdır. Kenarlar ince ve basittir. Genelde üç adet lamelimsi di ş bulunur: içerlek parietalis, kolumellaris ve çapraz uzanan, dı ştan kısa çizgi olaraka görülen palatalis.

Di ğer alttür ( P. t. luxurians ) 2 palatal lamel ile tanınır ve Kafkasya’a bulunur.

Ölçümler: H= 2,2-2,8; D= 1,4-1,5 mm

Materyal: Bilecik (UK107, UK131, UK132), Kastamonu (UK83), Sinop (UK91)

Habitat ve ekolojileri : Kireç içeri ği olan topraklar, kayalar ve ta şlar üzerindeki yosun ve di ğer bitkilerin altında tespit edilmi şlerdir.

Da ğılım: Avrupa’da Alplerin güneyinde, Do ğu Avrupa’da, Türkiye ve Kafkasya’da, Batı Asya’da Baykal gölüne kadarki alanda rastlanılır: Andorra, S-Fr, D, Sz, It, Slo, Au, Alb (Falkner vd, 2001), Kırım (Retowski 1883a), Thasos (Reischütz, 1983).

62

Türkiye da ğılımı: Da ğılı şının sınırları tam bilinmemektedir; IST (Örstan vd, 2005)), BR, DN, IS, AM, ERZ (Schütt, 2001); ART (Retowski, 1889), BIL , KS , SN

3.2.7. Pyramidulidae Familyası

3.2.7.1. Pyramidula rupestris (DRAPARNAUD, 1801)

Tanım: Kavk oldukça ufak, spir hafif konik. Umbilikus perspektiftir. Koyu kırmızımsı kahverengi renktedir. Genellikle 4-5 yuvarlak sarmal derin suturlarla ayrılmı ştır. Protokon ş mikroskobik granüllerle, teleokon ş ise sık e ğik çizgilerle kaplıdır. Sarmallar üstte düz olduklarında kö şeli görüntü verirler. Apertür uçları birbirine yakın fakat ba ğlantısızdır. Apertür dairemsi, kenarlar basit ve keskindir.

Yakın zamandaki çalı şmalara kadar (Gittenberger ve Bank, 1986), ço ğu ara ştırıcı cinsteki hemen hemen bütün türleri bu tür altında toplamı şlardır. Bu nedenle Türkiye’deki daha evvelki bütün kayıtların yeniden de ğerlendirilmesi gerekmektedir. Genel durumun terinse bu grupta türler kavk morfolojisiyle birbirinden ayrılırlar, zira genital yapı çok benzerdir.

Ölçümler: H= 1,5-2; D= 2,5-3 mm

Materyal: Bilecik (UK107, UK131, UK132), Kastamonu (UK47, UK83, UK84), Sinop (UK91)

Habitat ve ekolojileri : Daha güne şe maruz, açıklık kayalıklarda ya şarlar. Sadece ya ğmur sonrası likenlerle beslenmek üzere aktiftirler. A ğaçların üzerinde ve kütüklerin altında da rastlanabilirler (Schütt, 2001).

Da ğılım: Türün yayılı ş tipi Atlantik-Akdeniz özelli ği ta şır. İspanya ve Fransa’dan ba şlayarak Orta Avrupa üzerinden, Türkiye, İsrail ve Kafkasya’ya, hatta Orta Asya ve Japonya’ya dek (Kerney ve Cameron, 1979; Fechter ve Falkner, 1990; Schütt,

63 2001) uygun biyotoplarda rastlanırlar. Thasos (Reischütz, 1983) ve İsrail’den (Mienis in litt .) de kayıt vardır.

Türkiye da ğılımı: Türkiye’de genellikle denize yakın kesimlerde da ğılım gösterir, fakat iç kısımlarda da bulunur: CK, BUR, AF, IS: Keçiborlu Akda ğ, Aksu Koprucay Kaynak, SDÜ Ormanı, ANT: Pinargözü, Köprüçay, KN, AD, TK, TRB (Schütt, 2005); KS , SN , BIL .

3.2.8. Pleurodiscidae Familyası

3.2.8.1. Pleurodiscus balmei (POTIEZ ve MICHAUD, 1838)

Tanım: Kavk dekstral, orta boy, lens şekilli; üstte yassı konik, altta ise düzdür. Umbilikus perspektiftir. Renk açık boynuzrengi ile sarımsı kahverengi arasında 1 de ğişir. Alt taraf daha parlak ve belirgin olarak daha açık renktedir. Genellikle 5 /2-6 1 /2 arası orta dı şbükey sarmal derin suturlarlarla ayrılır. Kö şeler biraz basık gibidir. Protokon ş düz, parlak ve zayıf radyal çizgili; teleokon ş ise S şeklinde düzdün riblerle örtülüdür, bunların arasına daha ince çizgiler de katılır. Altta ribler daha az belirgindir. Apertür uçları birbirinden uzak ve ba ğlantısızdır. Apertür oblik oval (h

Ölçümler: H= 6-8; D= 8-14 mm

Materyal: Bursa (UK17), İstanbul (UK26, UK115, UK137), Sinop (UK90)

Habitat ve ekolojileri : Sahile yakın yerlerde bulunur ve daha çok kumsallarda, tarihi binalar ve kayaların yarıklarında rastlanırlar.

Da ğılım: Akdeniz yayılı şlı bir türdür. Malta, Sic, Rho

64 Türkiye da ğılımı: Türkiye’de denize yakın kesimlerde da ğılım gösterir. TD, IST : (Arnavutkoy, Kızıl Adalar), KC, BIL, BR, IZM (Ephesos), AY, MG, ANT, I, HT (Schütt, 2005); SN

3.2.9. Chondrinidae Familyası

Chondrinidae familyasının bölgede tespit edilmi ş taksonlarına ait tayin anahtarı aşağıda verilmi ştir: 1. Kavk şişe biçimli, palatal di şler kenarda………………………...... C. c. bulgarica - Kavk konik biçimli, palatal di şler içeride……………..……………...... R. rhodia

3.2.9.1. Chondrina arcadica (REINHARDT, 1881)  Chondrina arcadica bulgarica NORDSIECK, 1970

Tanım (Alttüre göre): Kavk dekstral, enli fusiform, spir konik, apeks biraz küttür. Umbilikus yarıksı veya kapalıdır. Renk mat boynuzrengimsi veya kırmızımsı kahverengidir. Düzenli ve düzensiz çizgilerden olu şan desen mevcuttur. Yakla şık 7 dı şbükey sonuncusu üstte daha dar olup (damlamsı), boyunda ise sırt meydana getirir. Apertür uçları birbirine bükük palatal kenar nedeniyle çok yakındır, ancak ba ğlı de ğillerdir. Apertür oval, kenarlar bariz bükük ve beyaz iç duda ğa sahiptir. Apertürün iç tarafı açık sarımsı kahverengidir. Di şler genelde 9 adettir. Parietalis güçlü, angularis ise genelde yüksek bir spiralis ile temas eder, bazen de indirgenmi ş olarak bulunur. Kolumellaris ve infrakolumellaris güçlü olup palatalis superior ve inferior ile kar şılıklı vaziyettedirler. Infrapalatalis belirgin ise de nadiren palatalalis inferior kadar güçlüdür, kısa suprapalatalis bazen mevcut olmayabilir.

Ch. clienta (WESTRELUND, 1883) adı uzun müddet Ch. arcadica (REINHARDT, 1881) için kullanılmı ş olup (Bkz Schütt, 2001; 2005) sinonim oldu ğu anla şılmı ştır.

Ölçümler: H= 6-7; D= 1,9-2,2 mm

65 Materyal: Bilecik (UK132), Kastamonu (UK47, UK61, UK78, UK142)

Habitat ve ekolojileri : Alçak alanlardaki tepeliklerde kayaların üzerine yapı şmı ş vaziyette rastlanırlar. Familya üyeleri çıplak kayaların üzerinde geli şen liken ve algleri kazımak üzere özelle şmi şlerdir. Bu nedenle di ğer kalsifil türlerin bulunmadı ğı kayalarda ya şayabilirler

Da ğılım: Tür Güneydo ğu Avrupa tip yayılı ş gösterir: Çek Cumhuriyeti, İtalya’nın kuzeydo ğusu ve Arnavutluk’tan Batı Anadolu’ya, kuzeyde izole populasyonlar halinde İsveç’in güneyine kadar ve do ğuda Ukrayna üzerinden Kafkasya’ya kadar yayılır (Damjanov ve Likharev, 1975; Dhora ve Welter-Schultes, 1996; Horsak ve Noval, 2005; Schütt, 2005). Türkiye’deki di ğer alttür Ch. a. caucasica EHRMANN, 1931 Kafkasya’da da ğılı ş gösterir ve Do ğu Karadeniz bölgesi’nin Gürcistan’a yakın kısmında görülebilir.

Türkiye da ğılımı: Alttür Bulgaristan ve Batı Anadolu’da bulunur. BR, AM (Otogar), TK (Sigara fabrikası civarı), IZM (Ödemi ş), AY (Priene), IS ( İle ğidere, Akdag), AD (Pozantı) (Schütt, 2001); KS, BIL ,

3.2.9.2. Rupestrella rhodia (ROTH, 1839)

Tanım: Kavk dekstral, koni ğe yakın dar fusiform, spir yükseldikçe sivrilir, apeks ise biraz küttür. Umbilikus yarıksı ve dardır. Renk mat zeytin ye şili ile boynuz rengi arası olup, belirgin ve düzenli eğik çizgilerden olu şan desen mevcuttur. Genellikle 6 ile 7 arası dı şbükey sarmal derin suturlar ile birbirinden ayrılır. Apertür uçları birbirine bükük palatal kenar nedeniyle çok yakındır, ancak ba ğlı de ğillerdir. Apertür oval, kenarlar beyas renkte ve basittir. Di şler nomalde 6 adettir. Parietalis güçlü ve içerlek, angularis ise çok zayıf veya yok, kolumellaris güçlü ve yatay, daha zayıf (bazen bulunmaz) subkolumellaris ise buna yakın ve küçüktür. Palatal kenar iki kuvvetli palatal di şe sahiptir.

66 Türkiye ve Do ğu Akdeniz’de bulunan di ğer cinste şi R. philippii (Cantraine, 1840) daha enli protokon ş, subkolumellarisin olmayı şı, zayıf çizgiler, kuvvetli angularis ile ayırt olunur.

Ölçümler: H= 4-5,5; D= 2,3-2,6 mm

Materyal: Bilecik (UK109)

Habitat ve ekolojileri : Kalsifil bir tür olup kaya yarıkları ve bunların yakın çevresindeki ta şların aralarında rastlanırlar.

Da ğılım : Do ğu Akdeniz tip yayılı ş gösterir; Kırım, Balkanlar ve Thasos gibi bazı Ege Adaları’nda, Güney ve Batı, seyrek olarak ta Kuzey Anadolu’da, ayrıca Suriye ve İsrail’de görülür (Reischütz, 1983; Likharev ve Rammelmeier, 1962, Schileyko, 1984; Heller, 1993).

Türkiye da ğılımı: İzmir’den Lice’ye dek güney illerimizden kayıtlar vardır. Ancak. Kuzey Anadolu’dan sadece 2 yerden kayıt vardır (Amasya Otogarı ve İznik Narlıca mevkii) (Schütt, 2005).

3.2.10. Vertiginidae Familyası

3.2.10.1. Truncatellina cylindrica (FÉRUSSAC, 1807)

Tanım: Kavk oldukça ufak, silindirik, ince ve saydamdır. Umbilikus derin, yarık veya delik şeklindedir. Renk grimsi kahverengidir. Yakla şık 6 orta dı şbükey sarmal, ilki dı şında ince ve düzenli riblerle desenlenmi ştir. Apertür kö şeli yarım daire şeklinde ve di şsizdir. Kenarlar az bükük ve dar bir iç duda ğa sahiptir. Palatal kenar ucu büküktür, zayıf bir kallus mevcuttur.

Ölçümler: H= 1,8-2, D= 0,8-0,9 mm

67 Materyal: Bilecik (UK107, UK132), Bursa (UK143), Kastamonu (UK56, UK83)

Habitat ve ekolojileri : Kireç kayalıklarının yarıklarında ve bunlara yakın vejetasyonun (özellikle Sedum kökleri arasında) kök ve yaprakları arasında bulunurlar.

Da ğılım: Akdeniz tip yayılı ş gösterir; UK, Andorra, (güney) Fr, D, Slo, Au, Alb, Ru (Falkner vd, 2001); Kırım (Retowski, 1883a), Lesbos (Bank, 1988), Kafkasya (Schütt, 2005)

Türkiye da ğılımı: IST (Buyukada), BR (Narlıca), BUR, IS (Senirkent, Yalvaç), AD (Seyhan, Hamitkale), TK (Horoztepe), ART (Yusufeli) (Schütt, 2005); KS , BIL

3.2.11. Enidae Familyası Forcart’tan (1940) uyarlanarak hazırlanan, familyanın çalı şma sahasında rastlanılan türleri için kavk morfolojisine dayalı tür tayin anahtarı a şağıda verilmi ştir: 1. Apertür di şsiz veya sadece angular tüberkül mevcut………..………………….….2 - Apertürde di ş mevcut……………………………………………....………………17 2. Kavk sinistral………………………………………………...... …………………..3 - Kavk dekstral……………..………………………………………………..………..4 3. H< 16 mm……………………………………………………………….. T. corneus - H> 16 mm……….………………………………………………………….. T. zilchi 4. Kavk parlak, ± saydam ve ince, düz sarımsı/kahverengimsi tonlarda……………..5 - Kavk mat/az parlak, kalın, sadece hafif saydam, beyazımsı veya kırmızımsı, bazen de çizgili………………………………………….……………………………….…13 5. Angular tüberkül mevcut……………….………………………………………… 6 - Angular tüberkül bulunmaz..… ……………………...…...……………...……...... 10 1 6. Sarmallar 8 /2 üzerinde...... ……..………………..………...… E. f. raynevalianus 1 - Sarmallar 8 /2 altında...... … ……..………….……...………..…………………..7 7. H<11 mm, D<4,5 mm………….…………....…………………M. r. subcarneolus - H>11 mm, D>4,5 mm………………………..………….………...…...…….….….8 8. BD<220……………………………………………………….….. M. etuberculatus

68 - BD>220…………………….……………………………….………………………9

9. Dort = 5,3 mm …………………………………….…….……... M. r. rossmaessleri

- Dmaks = 5,3 mm….……………….…………………...... …...……… M. r. carneolus 10. D<4,6 mm……………………………………………….…………………...….11 - D>4,6 mm …………………………………..…...…………..…………..….……..12 11. Kavk mekik şekilli, sarmal sayısı>7 ……...………..….…...…… E. f. frivaldskyi - Kavk konik oval şekilli, sarmal sayısı<7.…..………….….….…………M. obscura 12. BD>290………..………………………………...……….……..….……E. nogelii - BD<290……………………………………………...……….…….……M. ponticus 13. Kavk koyu renkte, belirgin angular tüberkül mevcut…………………... M. crassa - Kavk açık renk, angular tüberkül zayıf veya yok………………………………….14 14. BD>300………..………………………………...……………..….……….……15 - BD<300………..………….……………..………...………………………………16 15. H>26 mm, D>8,5 mm, h>9,4 mm………………………….…….….…Z. d. obesa - H<26 mm, D<8,5 mm, h<9,4 mm……...………………………..….…Z. d. dardana 16. D<8 mm, çizgisiz ………………………………………...……Z. k. kindermanni - D>8 mm, çizgili ……...………………………………….……...………. Z.d. detrita 17. AO>4,5………………………………………………………..……….. A. sturmii - AO<4,5…………..………………………………………….……………………..18 18. Kolumella kenarda belirgin ve kavisli, genellikle de üst yarıda sonlanır……….19 - Kolumella kenara dek uzanırsa düz/hafif kavisli ve alt yarıda sonlanır…….....…. 21 19. Kolumellanın altında bir adet lamel daha bulunur...... ……………………….20 - Ba şka bir lamel mevcut de ğil, kavk sinistral….…………...... …… E. orientalis 20. Bazal kenar içbükey ve bazen sivri, kısa bir bazalis mevcut....Ch. m. tricuspidata - Bazal kenar kalınla şmı ş, dı şbükey veya düz……...……………Ch. m. microtragus 21. Bazal lamel veya di ş belirgin…….……………………………………………...22 - Bazal lamel veya di ş belirgin mevcut de ğil ………..…………………………….. 26 22. BD>220…………………………………………………………………………24 - BD<220……….…………..……………………………………………………….23 23. 1 Angular tüberkül ve ekseri kavisli bir parietalis mevcut..…..……B. lamellifera - 1 Angular tüberkül, birle şik parietalis-angularis, H<7 mm………....…... M. ovularis 24. Kavk sinistral, di şler indirdenmi ş…………...... ………….……... M. microdon

69 - Kavk dekstral, di şler belirgin.……..… ..…………...... …………………..…..25

25. AO ort =3,6, bazal ve alt palatal di şler sivri………………...……….. M. s. squalina

- AO maks =3,6, bazal ve alt palatal di şler yassı……..………………….. M. s. eudoxina 26. Kavk sinistral……………………………………...... ……………………….27 - Kavk dekstral………………….…………………...... …………………..…..29 27. H>18, D>5,5, h>5 mm………………………………...……. Ch. tournefortianus - H<18, D<5,5, h<5 mm …………………………..………...………...... ……….28 28. Yüzey parlak, embriyonal kısım sivri…………..……………....….. P. s. seductilis - Yüzey mat, embriyonal kısım dü ğmemsi….….....………………....….. P. s. incerta 29. Düz boynuz renkli, kolumellaris yok, parietal kallus ince…………...…. S. diodon - Çizgili beyazımsı renkli, kolumellaris ve parietal kallus belirgin…………..……..30 30. Kolumellaris palatalisten zayıf, di şlerin arası açık…………...…..…Ch. z. zebrula - Di şler daha güçlü olup e ş boyutta, uçları birbirlerine yakın…....…….Ch. z. tantalus

3.2.11.1. Pseudochondrula seductilis (ROSSMÄSSLER, 1837)  Pseudochondrula seductilis seductilis (ROSSMÄSSLER, 1837)

Tanım: Kavk orta boy, sinistral, uzun fusiform, umbilikus ise açıktır Açık kahverengi, küçük ve düz embriyonal kısım dı şında ipeksi parlaklıkta (mat de ğil) ve 1 ince e ğik desenli; 7 /2-11 sarmal yuvarlak, suturları ise derindir. Apertür oval, ancak parietal kenar e ğimlidir. Birer parietal ve palatal lamel her zaman bulunur, ancak 1 zayıf angular di ş ve özellikle bazale do ğru e ğik duran kolumellar lamel bazen bulunmayabilir.

Ölçümler: H= 8,6-12,9, D= 3-4 mm

Materyal: Çanakkale (UK45)

Habitat ve ekolojileri : Kireç kayalıklarının yarıklarında ve bunlara yakın vejetasyonun (özellikle Sedum kökleri arasında) kök ve yaprakları arasında bulunurlar.

70 Da ğılım: Tür olarak Dalmaçya’dan bazı (Do ğu) Ege Adaları, Anadolu ve Kafkasya’ya kadar, alttür olarak Dalmaçya’dan (Do ğu) Ege Adaları ve Kuzeybatı Anadolu’ya (+Güney Anadolu?) kadar yayılmı ştır (Forcart, 1940, Schileyko, 1984, Bank, 1988)

Türkiye da ğılımı: CK , ?NG (Bulgardag)

 Pseudochondrula seductilis incerta (RETOWSKI, 1883)

Tanım: Kavk orta boy, sinistral, mermi şeklinde, umbilikus ise açıktır Açık kahverengi, küçük ve düz embriyonal kısım dı şında ipeksi parlaklıkta (mat de ğil) ve 1 ince e ğik desenli, 6-9 /2 sarmallar yuvarlak, suturları ise derindir. Apertür üçgenimsi-oval, ancak parietal kenar e ğimlidir. Parietal lamel her zaman bulunur, ayrıca 1 zayıf angular di ş, 1 palatal lamel, özellikle de dipte, bazale do ğru e ğik duran zayıf kolumellar lamel bazen bulunmayabilir. Di ş yapısı konusunda büyük varyasyon görülür.

Di ğer alttürlerden daha oval (geni ş) kavk ve zayıf di ş yapısıyla ayırt edilir. Ayrıca alttürde protokon ş yumrumsu ( seductilis alttüründe küçük), yüzey ipeksi parlaklıkta, ayrıca kolumellar lamel apertür kenarında daha zayıf olmasıyla nominat alttürden ayrılır.

Ölçümler: H= 7,6-13,2, D= 3,4-4,6 mm

Materyal: Bolu (UK101), Kastamonu (UK51, n=3; UK53, UK81, UK82, UK144)

Habitat ve ekolojileri : Orman örtüsü olmayan, vejetasyonu zayıf açıklık alanlarda ve yol kenarlarındaki kireçli alanlarında çalıların altında ve ta ş altlarında bulunur.

Da ğılım: Alttür incerta Sudak’tan (Kırım) tanımlanmı ş olmakla beraber bizzat tasnif edildi ği eserde (Retowski, 1883b) akıntıyla sürüklenmi ş olabilece ği ifade edilmektedir. Türkiye yayılı şı Orta Karadeniz, İç Anadolu ve Do ğu Anadolu’nun

71 batısı’nı içerir ve di ğer üç alttür ( cylindrata, komarowi , scapa ) gibi Anadolu’ya endemik tir. Malatya (+ cylindrata ), Sivas, Samsun, Tokat, Ankara, Amasya (+ scapa ), Kayseri, Ni ğde (+ seductilis ?), İçel illerinde tespit edilmi ştir (Gittenberger, 1967; Schütt, 2005).

3.2.11.2. Megalena crassa (RETOWSKI, 1883)

1 Tanım: Kavk dekstral, konik oval, kalın, umbilikus yarık şeklinde, yakla şık 7 /2 biraz dı şbükey ve orta derin sarmal mevcuttur. Düzensiz e ğik çizgili ve ilk sarmallarda belirsiz spiral desen görülür. Apertür uçları birbirlerinden uzak ve zayıf kallus ve angular tüberkül ile ba ğlıdırlar. Apertür oval, kenarlar bazalden kolumellar 1 kenarın üst ucuna artarak bükük, iç dudak ince ve beyaz renklidir. Protokon ş (2 /2 sarmal) düz, açık kahverengi; kalan kısımlar kırmızımsı kahverengidir (fındık rengi).

Daha önceden Paramastus goettingi FORCART, 1961 olarak bilinen takson örnekleri üzerinde yapılan anatomik incelemeler sonucu (Hausdorf, 1999), cins tanımı olarak Paramastus ’un uygun olmadı ğı ve yeni bir cins tanımına ihtiyaç duyuldu ğu anla şılmı ş, yanısıra sözkonusu taksonun Buliminus crassus (RETOWSKI, 1883) ile sinonimize edilmesi gerekti ği anla şılmı ştır (Hausdorf, 1999)

Ölçümler: H= 26; D= 11,5-11,8 mm

Materyal: Bolu (UK100)

Habitat ve ekolojileri : Orman örtüsüyle kaplı arazide ve ıslak yaprak döküntüleri içinde rastlanmı şlardır.

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik tir. Esas olarak Bolu Abant Gölü civarından bilinmektedir.

72 3.2.11.3. Borlumastus frivaldskyi (L. PFEIFFER, 1847)  Borlumastus frivaldskyi frivaldskyi (L. PFEIFFER, 1847)

Tanım: Kavk dekstral, fusiform veya uzun fusiform, yarık şeklindeki umbilikus 1 1 kolumellar kenar tarafından kısmen örtüktür. Genellikle 7 /2 ile 8 /4 arası az dı şbükey sarmal, hafif derin suturlarla ayrılmı ştır. Renk boynuz rengimsi kahverengi, kavk yüzeyi düzensiz e ğik çizgilidir. Uzak apertür uçları birbirine ince bir kallus ile ba ğlıdır. Apertür oval, eksene göre biraz e ğiktir. Belirgin iç dudak sarı yansımalı (dı ştan görünür), palatal kenarın üst yarısı hafifçe basıktır. Palatal kenardaki kalınla şma bazen üst içte birlik kısımda yumru te şkil eder.

Genellikle Ena TURTON, 1831 cinsine dahil edilen (Schütt, 2005) tür anatomik özellikleri bakımından ve palatal kenardaki di şçi ğin olması ile ondan ayrılabilir (Hausdorf, 2001). Penis içi yapısının incelenmesi sonucu türün Borlumastus ÖRSTAN ve YILDIRIM, 2004 cinsine dahil edilmesinin do ğru olaca ğı anla şılmı ştır.

Ölçümler: H= 11,2-14,5; D= 3,7-4,7 mm

Materyal: Bursa (UK17)

Habitat ve ekolojileri : Çalı şmamızda kent içerisinde sınırlı kalmı ş kayalık bir alanda, a ğaç örtüsüyle kaplı arazide ve küflü yaprak döküntüleri içinde rastlanmı şlardır.

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik tir. Esas olarak Bursa ve civarından bilinir (Forcart, 1940).

 Borlumastus frivaldskyi raynevalianus (J. R. BOURGUIGNAT, 1855)

Tanım: Kavk dekstral, uzun fusiform, yarık şeklindeki umbilikus kolumellar kenar 1 tarafından kısmen örtüktür. 9 ile 9 /2 arası az dı şbükey sarmal, hafif derin suturlarla

73 ayrılmı ştır. Renk boynuz rengimsi kahverengi, kavk yüzeyi düzensiz e ğik çizgilidir. Uzak apertür uçları birbirine ince bir kallus ile ba ğlıdır. Apertür oval, eksene göre biraz e ğik, palatal kenarın üst yarısı basıktır. Palatal kenardaki kalınla şma üst içte birlik kısımda yumru te şkil eder.

Di ğer alttürden daha iri ve nispeten daha narin kavk şekli, daha fazla sarmal sayısı, genelde palatal duda ğın ve üzerindeki yumrunun daha kuvvetli olu şu ile ayırt edilir. Bazen kolumellar kenarın dibinde bir çıkıntı ve angular tüberkül bulunabilir.

Ölçümler: H= 11,2-14,5; D= 3,7-4,7 mm

Materyal: Çanakkale (UK44, UK145)

Habitat ve ekolojileri : Çam ibrelerinin altında ve açıklık makilik alanda ta ş altında rastlanmı şlardır.

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik tir. Çanakkale boğazının her iki yanında yayılmı ştır(Forcart, 1940).

3.2.11.4. Ena nogelii (ROTH, 1850)

Tanım: Kavk dekstral, fusiform veya uzun fusiform, yarık şeklindeki umbilikus 1 kolumellar kenar tarafından kısmen örtüktür. 8 ile 9 /2 arası az dı şbükey sarmal, hafif derin suturlarla ayrılmı ştır. Renk suturlarda daha açık olmak üzere boynuz rengimsi kahverengi, kavk yüzeyi üst sarmallarda daha belirgin düzensiz eğik çizgilidir. Apertür uçları birbirine ince bir kallus ile ba ğlıdır. Apertür oval, eksene göre biraz e ğiktir. Belirgin bir beyaz iç dudak mevcut olup, palatal kenarın üst yarısı hafifçe basıktır. Kolumella dı şa kıvrılarak kenarın yarısına kadar uzanır.

Ölçümler: H= 15,1-21,5; D= 4,7-6,1 mm

Materyal: Bolu (UK33), Kastamonu (UK87), Zonguldak (UK22)

74

Habitat ve ekolojileri : Karadeniz orman örtüsüyle kaplı alçak arazide rastlanmı şlardır.

Da ğılım: Kuzey Anadolu’ya endemik tir. Bilecik’ten ba şlayarak Ünye’ye kadar Batı ve Orta Karadeniz Bölgesi illerinde daha çok kıyı bakan kesimlerde, ancak Tokat ve Bolu gibi iç kısımlarda da bulunur (Hausdorf, 2001). Tokat ve Ünye’den Türkiye’nin do ğu sınırına E. menkhorsti HAUSDORF, 2001 E. nogelii ROTH, 1850 türü ile yer de ğiştirir.

3.2.11. 5. Amphiscopus sturmii (KÜSTER, 1852)

Tanım: Kavk dekstral, uzun konik, boynuz rengi -kahverengi, yüzeyi e ğik çizgili; 10 1 yuvarlak ve normal artan sarmallar biraz derin suturlu, 1 /2 sarmal kubbemsi protokon şa aittir. Son sarmal son çeyrekte biraz yükselir, ayrıca apertür kenarına kadar ula şan bir sırt meydana getirir. Apertür dairemsi oval, kolumellar kenar bükük, parietal kenarda bir angular di ş mevcuttur. Palatal kenar düzdür. Dudak yapısı güçlü olup, kolumellar kenardan parietal kenarın üzerini dolanarak bir kallus meydana getirir. Kenarın gerisinde bir adet parietal lamel ve kenarda bir adet palatal lamel mevcuttur.

Schütt (2005)’e göre tür Amphiscopus altcinsi altında -takip eden cins gibi- Chondrula BECK, 1837 içine dahil edilmelidir. Ancak anatomik ve konkolojik yapılarına bakıldı ğında (Schileyko, 1998b) sistematik anlamda Chondrula ’dan oldukça uzak oldukları bildirilmi ştir. Amphiscopus cinsi de Spaniodonta gibi Anadolu’ya endemik bir cinstir.

Ölçümler: H= 7,5-9,5; D= 2,5-3 mm

Materyal: Bilecik (UK108, UK109, UK131), Kütahya (UK8)

75 Habitat ve ekolojileri : Kireç kayalıklarının yarıklarında ve diplerinden toplanmı şlardır.

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik tir; BR (Forcart, 1940), KT , BIL

3.2.11.6. Spaniodonta diodon (RETOWSKI, 1883)

Tanım: Kavk dekstral, uzun oval veya fusiform, spir konik, apeks küt, umbilikus aşağıya do ğru daralan son sarmal nedeniyle kesik şeklinde ve dardır. 9 kadar oldukça dı şbükey sarmal, basık suturlarla ayrılmı ştır. Renk açık veya koyu boynuz rengimsi, oldukça parlak kavk yüzeyi ince, düzensiz e ğik çizgilidir. Uzak apertür uçları birbirine çok ince bir kallus ile ba ğlıdır. Apertür küt oval, eksene göre biraz e ğiktir; kenarlar ise büküktür. Dudak dar ve beyaz renklidir. Sadece parietal kenarda ve palatal kenarın alt yarısında kısa birer di şçik mevcuttur. Palatal di şçik daha belirgin ve sivri, parietaldeki ise içeriye devam eden kısa bir di şçik halindedir.

Schütt (2005), türü Chondrula ( Spaniodonta ) altcinsi içerisine yerle ştirmi ştir. Ancak anatomik bakımdan Spaniodonta cinsinin ayrı bir cins olması gerekti ği görülmektedir (Schileyko, 1998b)

Ölçümler: H= 6,5-8,3; D= 2,3-3 mm.

Materyal: Karabük (UK23), Kastamonu (UK51-Pınarba şı harmanyeri üzeri, UK67, UK84, UK 142)

Habitat ve ekolojileri : Kireç kayalıklarına yakın açıklık yerlerde toprak üzerinde ve çalı altlarında rastlanmı şlardır. Kent ortamlarında tepelik alanlarda da ya şayabilen ho şgörüsü geni ş bir endemik türdür.

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik tir; B (Abant), KAR , KS

76 3.2.11.7. Bollingeria lamellifera (E. A. ROSSMÄSSLER, 1858)

Tanım: Kavk dekstral, ufak, ovaldir. Yakla şık 5 dı şbükey sarmal basık suturlar ile ayrılır. Umbilikus dar ancak açıktır. Desen olarak kaba ve düzensiz çizgiler görülür, yalnız protokon ş düz ve parlaktır. Renk boynuzrengimsi kahverengi olup, apertür dörtgenimsi, dü şey; kenarlar beyaz, keskin ve kalındır. Kenar ve kolumella girintileri biribirinden uzak ve zayıf bir kallusla birle şik haldedir. Normalde apertürde 6-7 di ş görülebilir. Parietal kenarda kuvvetli ve kavisli bir parietal lamel ve subangularis mevcut olup bir sonraki türün aksine angularis bulunmaz; kolumellar kenarda kenara dik bir lamel; palatal kenarda bazalis ve palatalise göre zayıf bir palatalis superior, iz şeklinde birer suprapalatalis ve suturalis görülebilir.

Neredeyse tamamen aynı kavk morfolojisini payla şan Multidentulini oyma ğının di ğer üyelerinden (Senaridenta, Euchondrus, Multidentula, Improvisa ) anatomik olarak ayrım mümkündür. Aksi takdirde Multidentula ve Bollingeria kavk morfolojisi bakımından ayırt edilemez derecede benzerdirler.

Ölçümler: H= 5-6; D= 2,8-3,8 mm.

Materyal: Çanakkale (UK145)

Habitat ve ekolojileri : Orman ve çalılıklarda toprak zemin üzerinde rastlanırlar.

Da ğılım: Türkiye’ye endemik olan tür Çanakkale, Amasya, Tokat, Sivas, Mardin ve Manisa’da da ğınık bir yayılı ş gösterir (Schütt, 2001).

3.2.11.8. Multidentula ovularis (OLIVIER, 1801)

Tanım: Kavk dekstral, ufak, ovaldir. Genellikle 5 ¼-5 ¾ arası yuvarlak sarmallar derin suturlara sahiptir. Umbilikus dar ancak açıktır. Desen olarak ince ve e ğimli çizgiler görülür. Renk kızılımsı ile koyu kahverengi arasıdır. Apertür yuvarlak, dü şey; kenarlar beyaz, keskin ve kalındır. Kenar ve kolumella girintileri biribirinden

77 uzak ve bir kallusla birle şik haldedir. Parietal kenarda birer parietal ve angular lamel (≤), ayrıca (sıklıkla) kö şede angular bir çıkıntı yakın/yapı şık olarak bulunur; kolumellar kenarda kenara dik bir lamel; palatal kenarda ise zayıf bir suprapalatalis, birer üst ve alt palatalis ve 1 basalis bulunur.

Ölçümler: H= 4,6-6,1; D= 2,6-3,4 mm.

Materyal: Bilecik (UK113), Karabük (UK23), Kastamonu (UK49c-kayalıklar ve düzlükler, UK60, UK81-Mezarlık, UK82, UK83, UK84, UK135, UK146-bol!, UK147, UK151)

Habitat ve ekolojileri : Kireçli topraklara sahip çe şitli düzlük, orman örtüsü altında olmayan ve çalı vejetasyonuna sahip çe şitli habitatlarda bulunurlar.

Da ğılım: Bulgaristan ve Türkiye ile da ğılım sınırlıdır. Bu tür sistematikçe karma şık bir grup üyesi olup, yeri ve da ğılı şı tartı şmalıdır. Buna ra ğmen Batı, Kuzey, ve Orta Anadolu’da (Çanakkale, Bursa, Bilecik, Sakarya, Eski şehir, Afyon, Konya, Aksaray, Karabük, Kastamonu, Sinop, Samsun, Sivas) çok yaygındır (Schütt, 2005). Erzurum ve Mersin’den kayıtların (Forcart, 1940) ba şka türlere ait olma olasılı ğı yüksektir. Ortado ğu’daki bu türe ait di ğer kayıtların (Kıbrıs, İsrail, Lübnan) Euchondrus psedovularis , E. stylus vs. ait oldukları belirlenmi ştir (Bank ve Hovestadt, 1993).

Türkiye da ğılımı: B (Abant), KAR , KS, BIL, CK, BR (Gemlik), SK, ES, AF (Bulucalan, Suçıkan, Dinar), BUR (Kurna), KN, AS, SN, SM, TK, SV (Schütt, 2005)

3.2.11.9. Multidentula microdon (SCHÜTT, 1995)

Tanım : Kavk sinistral, fusiform, saydam, açık boynuz rengi ve parlak, umbilikus kapalıdır. Yakla şık 8 oldukça bombeli sarmallar derin suturlarla ayrılmı ştır. Embriyonal sarmallar düz, di ğerleri sık ve düzgün çizgilidir. Apertür oval olup uzak olan uçları zayıf bir kallus ile ba ğlantılıdır. Kenarlar keskin, parietal dı şında bütün kenarlarda beyazımsı bir iç dudak görülür. Zayıf birer parietal lamel ve subangularis,

78 palatal kenarın üst yarısında yumru şeklinde bir di şçik mevcuttur. Kolumella hafifçe apertüre içine kadar uzanır.

Ölçümler: H= 7,3-7,5; D= 1,9-2 mm.

Materyal: Bursa (UK34), Kütahya (UK4, UK5) Habitat ve ekolojileri : Vadiler ve çam ormanlarında nemli bölgelerde ta ş altlarında rastlanmı şlardır.

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik tir; BR (Uluda ğ, İnegöl, Narlıca) (Schütt, 2005), KT

3.2.11.10. Multidentula squalina (E. A. ROSSMÄSSLER, 1848)  Multidentula squalina squalina (E. A. ROSSMÄSSLER, 1848)

1 Tanım: Kavk dekstral, uzun konik, umbilikus açık, 6 ¼ ile 6 /2 arası yuvarlak sarmallar derin suturlu; protokon ş mat renkli ve kubbemsi, geri kalan sarmallar eğik çizgili, mat parlaklıkta, koyu boynuz rengi-kahverengidir. Apertür uçları kallus ile ba ğlntılıdır. Apertür oval, hafif eksene göre e ğik, iç dudak açık renktedir. Apertür di şleri 5-6 adettir: 1 kuvvetli ve kıvrık parietal lamel, 1 angular tüberkül, kolumellar kenara dik duran 1 adet lamel, 1 basalis, 2 palatal lamel, ve bazen bulunmayabilen zayıf 1 suprapalatalis.

Ölçümler: H= 6,1-6,2; D= 2,3-2,5 mm.

Materyal: Bursa (UK34)

Habitat ve ekolojileri : Kireç kayalıklarının yarıklarında rastlanmı şlardır

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik tir; BR (Apolyont, Narlıca, Demirı şık) (Schütt, 2005)

79  Multidentula squalina eudoxinus (NAEGELE, 1894)

Nominat alttüre çok benzemekle beraber oranca büyük apertür, kuvvetli dudak ve di ş yapısıyla (özellikle palatalisi geçen oldukça güçlü parietal lamel) ayırt edilir. Ancak 1 1 yarım çok kesin de ğildir. Sarmal sayısı bu alttürde 7 civarıdır (6 /2-7 /4).

Ölçümler: H= 5,5-6,9; D= 2,4-2,7 mm.

Materyal: Kütahya (UK4, UK5)

Habitat ve ekolojileri : Kireç kayalıklarının yarıklarında rastlanmı şlardır.

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik tir

Türkiye da ğılımı: AF, B (Ta şkesti). DN (Denizli), IS (Senirkent, Yalvaç) KN (Karagöl), AM (bus station), TK (Horoztepe), NG (Bolkar Daglari), ART (Tekkale) (Schütt, 2005), KT .

3.2.11.11. Merdigera obscura (O.F. MÜLLER, 1774)

Tanım: Kavk dekstral, konik oval, kahverengi, umbilikus kesik şeklinde; apeks küt ve düz, geri kalan kısımlar mat yüzeyli ve ince, düzensiz, kaba çizgilerle kaplıdır. 1 Genellikle 6 /2-7 arası nispeten düz sarmal mevcuttur. Apertür dik ve oval, kenarlar beyaz ve çok az büküktür. Kolumellar kenar daha dik iken palatal kenar odukça yuvarlaktır. Di ş ve tüberkül yapıları görülmez. Parietalde uçlar ba ğlantılı de ğildir.

Karakteristik olarak özellikle jüvenil olanlarda dı şkı, mukus, alg ve toprakla kaplanarak kamuflaj görülür (mimikri). Bazı cinslere (Mastus , Akramovskiella ve Chondrula vb) ait bireylerde kavk bu türe benzerlik gösterebilir.

Ölçümler: H= 8,5-9; D= 3,5-3,8 mm.

80 Materyal: Bilecik (UK132), Kastamonu (UK86)

Habitat ve ekolojileri : Çalılık ve ormanlık bölgeler; yerde, a ğaç gövdeleri ve yaprak altlarında rastlanır. Çalı şma sahasında a ğaçlık alandaki kaya yarıklarında tespit edilmi ştir Da ğılım: Boreal bir tür olup, ülkemiz dı şında Avrupa’nın büyük kısmı, Kuzeybatı Afrika, Transkafkasya ve Kırım’da bulunur (Kerney ve Cameron, 1979; Fechter ve Falkner, 1990; Yıldırım ve Schütt, 1997; Schütt, 2001).

Türkiye da ğılımı: Şu ana kadar İznik ve İstanbul’dan E ğirdir’e kadar Batı Anadolu’da tespit edilmi ştir (Schütt, 2001); KS , BIL

3.2.11.12. Thoanteus corneus HAUSDORF, 1993

Tanım: Kavk ince, orta boy (12,4-15,8 mm), sinistral, oval-konik şekilli; umbilikus açıktır. Kavk rengi mat kahverengi, bo ş olanlar beyaz renkte; düzensiz aksiyal desen yer yer ince, spiral çizgilidir. Sarmal sayısı 6 ¼ ile 7 ½ arasıdır; son sarmal a ğza do ğru e ğiktir. Apertür dü şey, oval; ince ve sade kenarlar hafif dı şbükeydir. Hilal şekilli palatal kenar düz kolumellar kenara yakla şır; ince bir kallusla ba ğlıdırlar.

Ölçümler: H= 12,4 -15,8; D= 6,2 – 7,4 mm.

Materyal: Karabük (UK148), Kastamonu (UK47, UK49c-kayalıkların zirvesi, n=5; UK149)

Habitat ve ekolojileri : Orman içindeki kireç kayalıklarında, kaya oyuklarında ve yaprak döken bitkilerin ( Cornus, Corylus, Quercus ) altlarında rastlanmı şlardır.

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik olup şimdiye kadar Pınarba şı ve Azdavay’da iki lokaliteden tespit edilmi ştir (Hausdorf, 1993; 1994).

81 3.2.11.13. Zebrina detrita (O. F. MÜLLER, 1774)  Zebrina detrita detrita (O. F. MÜLLER, 1774)

Tanım: Kavk kalın ve tıknaz, dekstral, konik-oval şekilli; umbilikus yarıksı ve hafif örtüktür. Parlak, gri-beyaz/ turuncumsu fon üzerine çapraz, düzensiz kahverengi şeritlidir. Düz, kahverengi renkte embriyonal kısım dı şında, kaba ve düzensiz aksiyal, ilk sarmallarda ise spiral desenler bulunur. Genellikle 6-7 arası olan sarmallar yuvarla ğımsı, suturlar derindir. Apertür geni ş-oval, a ğız içi açık kahverengi renktedir. Parietal kenar e ğiktir ve apertür bir önceki sarmalı alçak olarak keser. Zayıf bir dudak görülür. Dudak kenarları umbilikus etrafında ve kolumellariste yansıma görülür.

Ölçümler: H= 17,4 -27; D= 8,9– 11,9 mm.

Materyal: Bilecik (UK108, UK133), Bolu (UK99), Kastamonu (UK49c, UK49c- zirve, n=5; UK50, UK51-kayalıklar, UK52, UK56, UK59, UK60, UK75, UK81, UK82, UK84, UK112, UK150), Eski şehir (UK130), Karabük (UK23, UK148), Kütahya (UK2, UK4), ANK (UK40b)

Habitat ve ekolojileri : Kuru, güne şe maruz (güneye bakan) kesimlerde (tepelik alanlar, kaleler vb.) bulunurlar.

Da ğılım: Pireneler’den ba şlayarak Orta Avrupa üzerinden İran’a kadar yayılır (Fechter ve Falkner, 1990). Thasos’tan da kaydedilmi ştir (Reischütz, 1983).

Türkiye da ğılımı: Genel olarak Türkiye’nin do ğu yarısı, ayrıca sahil ve en güneydeki kesimleri hariç bütün kısımlarında yaygındır (CK, BR, IST, BIL , KT , ES , AF, KN, KRS, ANK , KS , SM, TK, AM, CN, CO, KS, IS) (Forcart, 1940; B, KB

82 3.2.11.14. Zebrina dardana (PHILIPPI, 1844)  Zebrina dardana obesa (WESTERLUND, 1887)

Tanım (Alttüre göre) : Kavk dekstral, uzun konik, umbilikus kesik şeklinde veya kapalı; 8 ile 9 arası hafif dı şbükey armallar biraz derin suturlu; protokon ş düz, di ğer sarmallar hafifçe uzunlamasınave belirsiz çapraz çizgilidir. Kabuk rengi normalde kirli beyaz olup, belirsiz koyu çizgiler de görülebilir. Apertür içi ise açık turuncu renktedir. Uzak olan apertür uçları e ğik ve ince bir kallus ile ba ğlıdırlar. Apertür sivri oval (h=1/3 H), altta geni şleyen kenarlar altta ve kolumellar kenarda hafif bükük, iç dudak incedir. Kolumella kenara kadar uzanır ve üst yarı içerisinde son bulur. Nominat alttürden daha tıknaz ve büyük olu şu ile ayrılır.

Ölçümler: H= 26-32,3; D= 9-10,9 mm.

Materyal: Bilecik (UK107, UK108, UK109, UK132), Bursa (UK34, UK36, UK36- antiktiyatro), Eski şehir (UK129, UK130)

Habitat ve ekolojileri : Orman relikti bir türdür. Kireç kayalıklarının dibinde bulunurlar.

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik tir ( BR, SK, ES , BIL , KC) (Forcar, 1940). Di ğer alttür de Çanakkale ve İstanbul Bo ğazı çevresinde bulunmaktadır.

3.2.11.15. Zebrina kindermanni (L. PFEIFFER, 1850)  Zebrina kindermanni kindermanni (L. PFEIFFER, 1850)

Tanım: Kavk orta boy (ort. 14,6 mm), dekstral, oval şekilli; umbilikus yarık şeklinde veya örtülüdür. Kavk rengi donuk kirli beyaz veya grimsi; düz embriyonal kısım dı şında, ince, e ğik aksiyal desenlidir. Sarmal sayısı 5 ½ ile 7 arasıdır. Apertür oval, ağız içi açık renkli renktedir. Parietal kenar e ğiktir ve apertür bir önceki sarmalı alçak olarak keser. Açık renkli bir dudak görülür. Kenarlar keskin ve düzdür (umbilikus civarı geni şler); ince bir parietal kallusla ba ğlanırlar, ayrıca sıklıkla

83 belirsiz bir angular di ş görülür. Palatal kenar birle şme noktasında tipik olarak büküktür.

Di ğer alttür normal da ğılıma uzak dü şen Mardin’den tanımlanmı ş olan mesopotamica MARTENS, 1874 alttürüdür, alttür kavkın daha iri ve daha geni ş olması ile ayırt edilir (Forcart, 1940). Z. kindermanni çalı şma sonucu bulgulardan edinilen izlenime göre kavk morfolojisi bakımından oldukça polimorfiktir. Z. k. mesopotamica MARTENS, 1874 taksonunun toplandı ğı yerden bir kez daha toplanamaması (Schütt, 2005) dikkate alınırsa bu tanımlamanın ku şkulu olabilece ği ortaya çıkmaktadır. Büyük bir ihtimalle etiket hatası söz konusudur.

Ölçümler: H= 12,6-17,2; D= 6,1-7,9 mm.

Materyal: Bilecik (UK113), Bolu (UK100), Eski şehir (UK123, UK126), Kastamonu (UK50, UK50-Pınarba şı-Karabük yol kenarında, bahçeler; UK52, UK53, UK59, UK71, UK72, UK81, UK82, UK135, UK146, UK164).

Habitat ve ekolojileri : E ğimli çalılık-step arazi, tarım arazileri, orman açıklıkları gibi güne şe maruz biyotoplarda bulunurlar.

Da ğılım: Bulgaristan’dan (Varna) ve Türkiye’den bilinir (Schütt, 2005). Di ğer alttür de Mardin çevresinde bulunmaktadır (Forcart, 1940).

Türkiye da ğılımı: Orta Anadolu merkezli yayılı şı do ğuda Elazı ğ, kuzeyde Kastamonu, batıda Denizli, güneyde Toroslar’a kadar uzanır. Kayıtlar a şağıdaki gibidir: İstanbul (Çatalca, İstanbul), Bursa, Eski şehir (Eski şehir, Gökçekısık), Bolu (Ta şkesti), Ankara (Kalecik), Denizli (Çivril), Burdur (Yarı şlı Gölü), Isparta (Yalvaç), Afyon (Çifte Çe şme, Sinanpa şa), Konya (Su ğla Gölü, Dümbelek Da ğı, Karagöl), Amasya, Tokat, Sivas (Sivas, Kesik Köprü), Malatya, Ni ğde (Çala ğan) ve Elazı ğ (Forcart, 1940; Schütt, 2005)

84 3.2.11.16. Chondrus tournefortianus (FÉRUSSAC, 1821)

Tanım: Kavk sinistral, fusiform, umbilikus yarık şeklinde ve yarı örtük; 9 ile 12 arası hafif dı şbükey sarmallar orta derin suturlarla ayrılmı ştır. Protokon ş düz; di ğer sarmallar e ğik çizgili, bazen ek olarak belirsiz spiral desenlidir. Kavk rengi tebe şir rengi olup, nadiren koyu çizgiler de görülebilir. Apertür uçları kuvvetli bir kallus ile ba ğlıdır. Apertür de ğişken olup, eksene göre e ğiktir. İç dudak kuvvetli, apertür iç yüzeyi kahverengimsi sarı renktedir. Üç kenarda e ş açılarla sıralanmı ş 3 adet kuvvetli lamel bulunur.

Ölçümler: H= 18,1-28,9; D= 5,6-8,5 mm.

Materyal: Bilecik (UK103, UK113), Bolu (UK93, UK100), Karabük (UK19, UK23), Kastamonu (UK52, UK53, UK59, UK62, UK73, UK81, UK82, UK112, UK150, UK150-Devrekâni yolu, UK151), Sakarya (UK114)

Habitat ve ekolojileri : Açıklık yerlerde, tarım arazilerinde, kil kayalıklarındaki nemli kesimlerde bulunurlar.

Da ğılım: Türkiye dı şında sadece Bulgaristan’da (Varna) bulunur (Schütt, 2005).

Türkiye da ğılımı: Güneyde Afyon iline kadar olan Kuzeybatı Anadolu kesimlerinde bulunur (Schütt, 2005).

3.2.11.17. Chondrus zebrula (A. FÉRUSSAC, 1821)  Chondrus zebrula zebrula (A. FÉRUSSAC, 1821)

Tanım : Kavk orta boy (12,3-19 mm), dekstral, biz şeklinde; umbilikus ise açıktır. Genellikle 8 ½ ile 12 derin suturlu biraz dı şbükey sarmallar; donuk, kirli beyaz/ grimsi renkte ve karakteristik düzensiz, koyu dikey çizgilere sahiptir. Düz ve beyaz embriyonal kısım dı şında, e ğik, inceden kaba çıkıntılara dek de ğişen desenlidir. Genellikle zayıf enine çizgiler de görülür („ızgara deseni“). Apertür uzun oval, a ğız

85 içi açık renklidir. Parietal kenar e ğiktir ve apertür bir önceki sarmalı alçak olarak keser. Açık renkli bir dudak görülür. Kenarlar keskin ve düzdür (umbilikus civarı geni şler); ince bir parietal kallusla ba ğlanırlar. Apertürde sıklıkla belirsiz bir angular çıkıntı, kallusun altında kuvvetli bir parietalis ve palatal kenarın ortasında güçlü bir lamel, apertürün altyarısında kuvvetli bir kolumellaris bulunur.

Üç alttürden ikisi (zebrula ve tantalus ) Anadolu’da yaygın ve hemen hemen simpatrik yayılı ş gösterirler. Daha uzun (H=13-19 mm) ve toplu yapısı, zayıf di ş yapısı (özellkle parietalis) ve uzunsak apertürü ile zebrula, kuvvetli apertür görünümüne sahip, daha silindirik ve daha yaygın olan tantalus’ dan ayırt edilir. Üçüncü alttür spoliatus daha küçüktür ve apertür yapıları daha da zayıftır. Ölçümler: H= 12,3-19; D= 4,1-5,1 mm.

Materyal: Kastamonu (UK49c, UK146), Ankara (UK40)

Habitat ve ekolojileri : Daha çok kireç kayalıklarının yakınlarında orman örtüsünün olmadı ğı meyilli alanlarda tespit olunmu şlardır.

Da ğılım: Türün Güney Bulgaristan (Rodop Da ğları) ve Yunanistan’dan Ege Adaları üzerinden Batı, Kuzey ve Orta Anadolu’ya kadar (Bursa; Bilecik; Eski şehir; Afyonkarahisar; Ankara; Konya; Ni ğde; İçel; Adana; Çorum; Kastamonu; Sinop; Samsun) yayılı şı bulunmaktadır. C. z. spoliatus Yunanistan ve Ege Adaları’na özgü olup ülkemizde yalnızca İzmir’den kaydedilmektedir (Forcart, 1940; Yıldırım ve Schütt, 1997; Schütt, 2001). Yayılı ş özelliklerine bakılırsa zebrula alttürünün endemik oldu ğu anla şılmaktadır.

 Chondrus zebrula tantalus (L. PFEIFFER, 1850)

Tanım: Kavk orta boy, dekstral, silindirik-konik; umbilikus ise yarıksıdır. 8 ile 12 arası derin suturlu yuvarlak sarmallar; donuk, kirli beyaz/ grimsi renkte ve karakteristik düzensiz, koyu dikey çizgilere sahiptir. Düz ve beyaz embriyonal kısım dı şında, e ğik, inceden kaba çıkıntılara dek de ğişen desenlidir. Genellikle zayıf çapraz

86 çizgiler de görülür („ızgara deseni“). Apertür üstten basık oval, a ğız içi açık renklidir. Palatal kena biraz basıktır. Apertür uçları güçlü bir kallus ile ba ğlıdırlar, bu kallusun üzerinde bir angularis, altında kuvvetli bir parietalis ve palatal tarafta güçlü bir lamel, apertürün altyarısında kuvvetli bir kolumellaris bulunur. Güçlü parietal ve palatal lameller apertür bo şlu ğunu alt ve üst olarak iki hücreye böler. Parietal kenar eğiktir ve apertür bir önceki sarmalı aşağıdan keser. Açık renkli bir dudak görülür. Kenarlar keskin ve düzdür (umbilikus civarı geni şlemi ştir).

Nominat alttürden kuvvetli di ş yapısı, daha silindirik kavk, daha yuvarlak ve derin suturlu sarmallarla ayırt edilir.

Ölçümler: H= 7,8-17,7; D= 3,2-4,4 mm.

Materyal: Bolu (UK101), Eski şehir (UK123, UK126) Karabük (UK18, UK23), Kastamonu (UK47, UK52, UK53, UK59, UK60, UK81, UK82, UK144)

Habitat ve ekolojileri : Ovalık ve açıklık alanlar; kireç muhtevası olan topraklar ve kayalık kesimler, makilik alanlarda tespit olunmu şlardır

Da ğılım: Yu (Sırbistan), Bu (Rhodop), Gr (Forcart, 1940)

Türkiye da ğılımı: CK, ANK, AM, IS (Baladiz K, Egirler K., Keçiborlu, İleyda ğı, Karakuyu) NG: Bulgarda ğı, KN (Ak şehir), AD (Pozantı), BR, BIL, ES , KN, KS :, NG, I, AD, CO, SN, SM (Forcart, 1940); B, KB

3.2.11.18. Chondrula microtragus (E. A. ROSSMÄSSLER, 1839)  Chondrula microtragus tricuspidata (KÜSTER, 1843)

Tanım: Kavk dekstral, oval-uzun oval; umbilikus ince yarıksı; kavk yüzeyi ince e ğik çizgili, boynuz rengi-kahverengi renklidir. Genellikle 6-7 hafif dı şbükey sarmal koyu kahverengi renktedir. Apertür uçları kallus ile birle şmi şlerdir. Apertür eksene göre biraz e ğik olup, güçlü beyaz renkte iç dudak mevcuttur. Bazalde dudak orta düzeyde

87 bir kalınla şma gösterir. Bu kısımda içbükey olarak gözüken bazal kenar, nominat alttürde düz hatta dı şbükeydir. Güçlü kıvrık bir parietal lamelle kalıntı angular tüberkül birle şiktirler; dik ve kuvvetli bir kolumellar lamel; ekseriya belirgin bir bazal lamel (olmayabilir) ve güçlü bir palatalis mevcuttur; ayrıca zayıf bir suprapalatalis de bulunur.

Nominat alttürden bazal kısmın dı ş de ğil içbükey olması ile ayırt edilir.

Ölçümler: 8,7-11,3; D= 3,7-4,9 mm.

Materyal: Bilecik (UK25), Eski şehir (UK125)

Habitat ve ekolojileri : Kireç kayalıklarına ba ğlı de ğildirler. Genelde açık ve nemli olmayan habitatlarda ta ş altalarında bulunurlar:

Da ğılım: Batı Anadolu’ya endemik tir. Anadolu’nun batı yarısında pek çok ilde (BR, BIL , ES , AF, KN, IS, ANK) tespit edilmi ştir (Forcart, 1940; Schütt, 2001).

3.2.11.19. Eubrephulus orientalis (L. PFEIFFER, 1848)

Tanım: Kavk sinistral, biz şeklinde, yüzeyi e ğik çizgili, umbilikus kolumellanın dönmesinden dolayı eksene dik ve apertür kısımları tarafından örtülü; renk parlak boynuz rengi-sarı ile boynuz rengimsi kahverengi arasıdır. Yakla şık 9 ¼ -10 ½ hafif dı şbükey sarmallar sı ğ suturludur. Apertür uçları zayıf bir kallus ile ba ğlıdırlar. Apertür oval, açık renkli bir iç dudak bulunur. Belirgin bir subangularis; güçlü ve kolumellar kenarın kö şesine yatay olarak inen kolumellaris; di ş şeklinde bir palatalis ve palatalis superior mevcuttur. Bazı populasyonlarda palatalisin indirgenmi ş oldu ğu kaydedilmektedir.

Eubrephulus WAGNER, 1927 Yunanistan anakarasının do ğusu, Bulgaristan’ın güneyi ve çalı şma sahası ile sınırlı bir yayılı şa sahiptir. Takson genellikle Chondrula cinsinin altcinsi olarak gösterilir (Schileyko, 1998b). Bu durum anatomik yapıların

88 benzerli ği ile ko şuttur. Ancak biyoco ğrafya ve kavk morfolojisinin farklılı ğı taksonların polifiletik olabilece ğini dolaysıyla ayrı cinsler halinde temsil edilmeleri gerekti ğini dü şündürmektedir.

Ölçümler: 17,4-20,2; D= 4,9-5,2 mm.

Materyal: Bolu (UK33), İstanbul (UK117), Kastamonu (UK48), Sinop (UK91, UK92)

Habitat ve ekolojileri : Orman kenarlarındaki kaya ve çalılar üzerinde rastlanmı şlardır.

Da ğılım: Kuzeybatı Anadolu’ya endemik tir . İstanbul’dan (Büyük Ada; Yassı Ada, Şile) ve Samsun’a kadar Karadeniz bölgesinden ve Eski şehir’den (Gökçe Kısık) tespit edilmi ştir (Schütt, 2001); IST (Büyükada, Yassıada, Şile), BR (Uluda ğ), ES: (Gökçekısık), SN (Ayancik), SM, KS , B, SN

3.2.11.20. ?Mastus ponticus (RETOWSKI, 1887)

Tanım: Kavk orta boy (15-17 mm), dekstral, uzunsak-oval şekilli; umbilikus yarık şeklindedir. Renk parlak, sarımsı boynuz rengi (örneklerimzide +kırmızımsı); düz embriyonal kısım dı şında, ince, e ğik desenlidir. Genellikle 7 ¾ -8 ¼ hafif yuvarlak sarmallar ve sı ğ suturlar mevcuttur. Apertür oval, palatal kısım hafif çıkıntılıdır. Belirdin bir iç dudak ve angular di ş mevcuttur.

Örnekler renklenme dı şında daha kalın olmalarıyla da tipik ponticus’ tan farklıdırlar.

Ölçümler: H= 14,6-16,5; D= 5,3-6 mm.

Materyal: Bolu (UK152), Kastamonu (UK49c, UK51)

89 Habitat ve ekolojileri : Ormanlık alanların açıklıklarında ta ş altlarında tespit edilmi şlerdir.

Da ğılım: (Orta) Kuzey Anadolu’ya endemik tir; Türkiye’de Sinop ve Samsun arasında bulunur (Schütt, 2001).

3.2.11.21. Mastus etuberculatus (FRAUENFELD, 1867)

Tanım: Kavk orta boy, dekstral, üstte konik oblong oval, umbilikus belirgin ve yarık şeklindedir. Yüzey düzensiz çizgili ve parlak; renk ise açık boynuz rengidir. Genellikle 6- 6 ½ hafif dı şbükey sarmallar sı ğ suturlara sahiptirr. Uçlar birbirine bir kallus ile ba ğlı olmayıp, genellikle angular di ş de mevcut de ğildir (cf. rossmaessleri ). Apertür oval, keskin kenarlı olup ince açık renk bir iç dudak mevcuttur.

Türün oldu ğu grup (Do ğu Ege adaları türleri) sistematik bakımından karı şık olup, taksonomik revizyona muhtaçtır. Anadolu’da oldukça içerilere kadar yayılan bu türün birkaç takson barındırması muhtemeldir.

Ölçümler: 11-14 mm; D= 5,5-6,5 mm.

Materyal: Ankara (UK39, UK40)

Habitat ve ekolojileri : Kalkerli, hafif e ğimli, görece açıklık yerlerde çalılarında altında rastlanırlar.

Da ğılım: Kikladlardan ba şlayarak Do ğu Ege Adaları üzerinden (Heller, 1976) Türkiye’nin güneyine kadar olan sahada bulunurlar.

Türkiye da ğılımı: Güneybatı Anadolu’da (Mu ğla, Denizli, Isparta, Antalya), di ğer bir populasyonu ile de Adana, Mara ş ve Malatya’da yayılı ş gösterir (Forcart, 1940; Gittenberger, 1967).

90 3.2.11.22. Mastus rossmaessleri (L. PFEIFFER, 1847)

Tanım: Kavk orta boy (15-17 mm), dekstral, fusiform, spir oblong konik şekilli; umbilikus derin yarık şeklindedir. Yüzey kaba çizgili; renk mat parlaklıkta, boynuz rengidir. 6 ½ -8 hafif yuvarlak sarmallar ve derin suturlar mevcuttur. Uçlar birbirine bir kallus ve angular di ş ile ba ğlı olup, apertürde sinulus olu şur. Apertür basık uzun oval, palatal kısım bazı örneklerde hafif basıktır. İnce açık renk bir iç dudak mevcuttur.

Aynı yukarıdaki tür gibi bu Anadolu’da en yaygın temsil edilen Mastus türü de ileriki çalı şmalar ile anatomik ve moleküler açıdan detaylı ele alınmalıdır. Farklı istasyolarda görülen morfolojik farklılıklar farklı taksonların varlı ğına i şaret edebilir.

Ölçümler: 12,5-17,8; D= 5,3-6,5 mm.

Materyal: Balıkesir (UK13), Bilecik (UK109), Bolu (UK33), İstanbul (UK26, UK116, UK119), Kastamonu (UK87), Kütahya (UK3)

Habitat ve ekolojileri : Ta şların ve sık vejetasyonun arasında bulunurlar. Kireç kayalıklarına ba ğlımlı de ğillerdir.

Da ğılım: Bulgaristan, Do ğu Ege adaları, Kuzey, Batı ve Güney Anadolu’ya yayılmı ştır (Forcart, 1940; Bank, 1988; Schütt, 2005).

Türkiye da ğılımı: Türkiye’de Trabzon ile Antalya arasındaki denize yakın yerlerde rastlanır (Forcart, 1940).

3.2.12. Succineidae Familyası Succineidae familyasının bölgede tespit edilmi ş taksonlarına ait tayin anahtarı aşağıda verilmi ştir:

91 1 1. Kavk uzun oval, son sarmal baskın (h> /2 H)…………………………O. e. elegans 3 - Kavk oblong oval, son sarmal baskın de ğil (h= /5 H)……..………….….. S. oblonga

3.2.12.1. Succinella oblonga (DRAPARNAUD, 1801)

Tanım: Kavk dekstral, oblong oval, grubun di ğer temsilcilerine göre ufak, ince, ye şilimsi gri ile boynuz rengi arası, apeks ucu biraz küttür. 4 adet oldukça yuvarlak sarmal derin suturlarla ayrılmı ştır. Protokon ş belirgin granüllü, teleokon ş ise ince, 3 düzensiz riblerle desenlenmi ştir. Apertür (h= /5 H) uzun oval olup üste do ğru daralır, familyanın di ğer üyelerinin aksine son sarmal dolayısıyla da apertür baskın de ğildir. Bütün yukarıdaki tanımlamalar ile Galba truncatula türünü ça ğrı ştırır.

Ölçümler: H = 8; D= 4,5 mm.

Materyal: Kastamonu (UK77)

Habitat ve ekolojileri : Genellikle her türlü sulak alan yakınında, nemli veya orta derece nemli sahada otlar üzerinde bulunurlar. Çit altlarında, duvar ve a ğaçlara tırmanırken rastlanabilirler. Çalı şma sahamızdaki tek bulgu uygun olmayan ortamlarda ortam de ğiştirdiklerini göstermektedir.

Da ğılım: Palearktiktir.

Türkiye da ğılımı: Ülkemizde di ğer higrofil salyangozlar gibi az bilinmekte olup, bilien lokaliteler da ğınık bir yayılı şa i şsaret etmektedir; ED, ANT, ERZ (Schütt, 2005); KS

3.2.12.2. Oxyloma ( Oxyloma ) elegans (RISSO, 1826)  Oxyloma ( Oxyloma ) elegans elegans (RISSO, 1826)

Tanım: Kavk dekstral, uzun oval, bir önceki türe göre oldukça ince ve saydam, sarımsı veya sarımsı kahveye çalar renktedir. Bunların üstüne yapı şan algler

92 nedeniyle benekli veya koyu renkte gözükür. Koyu gövde kavk dı şından görülür. 1 Genellikle 3–3 /2 sarmallar az dı şbükey, suturlar ise sı ğdır. Desen (özellikle son sarmalda belirgin olan) düzensiz büyüme çizgilerinden ibarettir. Spir bölgesi oldukça 2 kısa, sivri, buna kar şın son sarmal oldukça baskındır (> /3H). Dolayısıyla apertür uzunsak armudi bir şekil almı ştır. Umbilikus gözükmez.

Di ğer alttür Danube Deltası’nda (bir kayda göre de Orta Anadolu’da da) yayılı ş göstermektedir (Schütt, 2005).

Ölçümler: H = 12 ± 3, D= 6,5±0,5 mm.

Materyal: Eski şehir (UK127), Kastamonu (UK82, UK147)

Habitat ve ekolojileri : Genellikle kalıcı sulak habitatların kıyı kesimlerindeki bitki örtüsü ve kıyıdaki kayalar, ta şlar üzerinde yarı sucul bir şekilde ya şarlar. Ara ştırma sahasında sel birkintisi içinde, küçük derelerin ve uzun nehirlerin kenarındaki kısa ot ve yüzeyi alg ve çamurla kaplı (ıslak) ta şlar üzerinde rastlanmı şlardır.

Da ğılım: Da ğılım Holarktiktir; Irl, UK, F, Andorra, Fr, D, Au, Malta (Falkner vd, 2001).

Türkiye da ğılımı: Görünü şe göre tüm bölgelerimizde yaygın bir türdür; BR, MG, BUR (Erenardıç), IS (Ba şköy), AD, KN, KY, SV (Tokat Yolu), BY, ERZ, DB, MR, BT, SI (Schütt, 2005); ES , KS

3.2.13. Ferussacidae Familyası

3.2.13.1. Cecilioides ( Cecilioides ) acicula (O. F. MÜLLER, 1774)

1 Tanım: Kavk ufak, dekstral, tı ğ şeklinde, 5 /2 zayıfça dı şbükey sarmallar derin sutura sahip, apeks küt; yüzey düz; renk cam saydamlı ğında (canlı) veya beyazımsı opaktır. (bo ş kabuk). Son sarmal > ½ H. Apertür dar, üstte sivri (h=1/3 H), kenarlar

93 keskin ve kırılgan, palatal kenar dı şbükey, kolumella dipten basık ve kolumellar kenar hafif kalınla şmı ştır

Ölçümler: H =4,5-5,5; D= 1,2 mm.

Materyal: Bilecik (UK132), Kastamonu (UK83, UK84, UK142)

Habitat ve ekolojileri : Kördürler ve yeraltı hayatına uymu şlardır (Kerney ve Cameron, 1979), normalde yerin 40-70 cm altında ya şayan tür bireylerine ait kavklar sürüklenme veya kazan böcekler tarafından yüzeye ula ştırılır (Bonham, 2005). Alçak yerlerdeki alıkların dibinde ve kireç içerikli topraklarda bulunabilirler.

Da ğılım: Genel yayılı ş tipi Akdeniz-Orta Avrupa’dır (Schütt, 2005); Irl, UK, Can (La Palma, Tenerife), Andorra, Fr, D, It, Malta, Slo, Au, Alb, Ru (Falkner vd, 2001), Ir (Mansoorian ve Edlinger, 2001). Pek çok Ege adasından da kaydedilmiştir; Girit (Welter-Schultes, 1998b), Gávdos (Welter-Schultes, 1998a), Gavdopoúla (Welter- Schultes, 1999), Thasos (Reischütz, 1983), Rho (Paget, 1976). Pek çok yere sonradan götürülmü ştür: US (Texas, Virginia, Florida, Pennsylvania, Maryland, California, New Jersey, New Mexico) (Neck, 1976; Örstan, 2007), Bermuda (Bieler ve Slapcinsky, 2000), Azor Adaları (Frias Martins, 1995), Tasmanya (Bonham, 2005), NZ (Barker, 1982; 1999)

Türkiye da ğılımı: Genelde Batı Anadolu’yla sınırlıdırlar, IST (Örstan vd, 2005), MG (Myra), TK, AD (Seyhan) (Schütt, 2005); BIL KS ,

3.2.14. Subulinidae Familyası

3.2.14.1. Rumina decollata (LINNAEUS, 1758)

Tanım: Kavk geç bireylerde gittikçe incelen konik silindirik şekilde, içbükey kolateral hat, küt yuvarlak apekse sahip iken; eri şkinlerde ilk sarmallar atılır (dekollat) ve silindirik bir hal alır. Umbilikus kapalıdır. Eri şkinde 4-7, dekollat

94 olmayan bireylerde 14-15 kadar sarmal bulunabilir. Kavk kalın, opak ve oldukça parlak; açık kahve ile krem rengi arası; büyüme çizgileri spiral çizgilerle kesilir. Apertür oval ve keskin kenarlıdır. Kolumella apertür içine fazla ula şmaz. Palatal kenar dı şbükeytir.

Yakın zamanda İzmir ile Mu ğla arasındaki bölgede ikinci bir türün, R. saharica PALLARY, 1901, varlı ğı tespit olunmu ştur (Bank ve Gittenberger, 1993. Tür penis içi anatomisi ve kavkın daha ince uzun olu şu ile ayırt edilir. Benzerli ğin fazla olması nedeniyle yapılacak çalı şmalarda ve materyalin de ğerlendirilmesinde dikkat gereklidir.

Ölçümler: H = 22-40, D= maksimum 22 mm.

Materyal: Çanakkale (UK44)

Habitat ve ekolojileri : Kuru, sahilden çok uzakta olmayan açıklık ve makilik habitatlarda bulunurlar. Kendi kendilerini dölleyebildikleri bilinmektedir. Bu yüzden uzak yerlere ta şınabilmektedirler.

Da ğılım: Esas itibariyle Kuzeybatı Afrika’ya kökenli oldukları dü şünülmektedir, bütün Akdeniz kıyılarında, sonradan götürüldükleri Kuzey Amerika, Çin (Beckmann, 1990) gibi ülkelerde bulunmaktadırlar; Can (El Hierro, La Palma, La Gomera, Tenerife, Gran Canaria, Fuerteventura, Lanzarote), Andorra, Fr, Malta (Falkner vd, 2001), Alb? (Dhora ve Welter-Schultes, 1996), Cr, Dionisádes Adaları (Gianisáda, Dragonáda) (Welter-Schultes, 1998b), Lesbos (Bank, 1988). Ege Adaları’nın bir kısmında saharica PALLARY ile beraber bulunmaktadırlar, ancak Kıbrıs adasında sadece saharica türü var gözükmektedir.

Türkiye da ğılımı: Batı ve güney kıyı bölgesinde bulunurlar; ?IZM (Efes), MG: (, Dalyan), UR) (Schütt, 2005); CK

95 3.2.15. Patulidae Familyası

3.2.15.1. Discus ( Gonyodiscus ) rotundatus (O.F. MÜLLER, 1774)

Tanım: Kavk yassı diskoidal, dekstral, spir hafif yüksek ve kö şe üstleri yassılmı ştır 1 (tava şekli). Genellikle 5 /2 -6 sıkı sarmal sık ve düzenli belirgin riblerle kaplıdır (son sarmalda 80-85 adet). Embriyonal sarmal düz renkli, kalan sarmallar kahverengi üzerine kestanerengi bantlıdır. Apertür oval (h

Yakın zamanda ayrıca D. ruderatus (STUDER, 1820) türü de (Tortum, Şeşen ve Schütt, 2004) Türkiye listesine eklenmi ştir. Bu tür kavkın silüet olarak daha yuvarlak olu şu ve sarmal sayısının be şten az olması, radyal koyu bantların olmayı şı ile ayırt edilebilir. Ölçümler: H = 2,4-2,8; D= 5,8-7 mm.

Materyal: İstanbul (UK26)

Habitat ve ekolojileri : Duvar yarıklarında tespit olunmu şlardır.

Da ğılım: Özellikle Orta Avrupa’da yaygın bir türdür (Schütt, 2005).

Türkiye da ğılımı: Türkiye’ye sonradan getirilmi ş bu türe Anadolu hisarında (Örstan, 2003) ve çalı şmadaki lokalitede rastlanabilmi ştir.

3.2.16. Vitrinidae Familyası

Vitrinidae familyasının bölgede tespit edilmi ş taksonlarına ait tayin anahtarı a şağıda verilmi ştir:

1. Kavk basık küremsi, apertür oval (h

96 - Spir bölgesi konik, düzneli ve sık desen mevcut……..…..…………….. G. olympica

3.2.16.1. Vitrina pellucida (O.F.MÜLLER, 1774)

Tanım: Kavk dekstral, küremsi, hafif basık; oldukça ince; düz, parlak ve camsı saydamlıktadır. Manto lobları canlı iken kabu ğun bir kısmını örter. Umbilikus açık ama oldukça dardır. Hayvan kabuk dı şından koyu olarak seçilir. Desen olarak çok ince ve dalgalı spiral desen görülür. Hayvanın gövdesi kabu ğa göre büyük olup tam çekildi ğinde bile kabu ğa sı ğmaz. Kavk hafif ye şilimsi sarı renklidir. Hızlı artan 2 ½ ile 3 arası yuvarlak sarmalların embriyonal kısmı sık nokta desenli; sonuncusu neredeyse çapın yarısını te şkil eder. Apertür geni ş ve e ğik, kenarları ince ve kırılgandır. Zarsı apertür uzantısı iz şeklindedir.

Ölçümler: H = 2,5-3,5; D= 4-6,5 mm.

Materyal: Kastamonu (UK56, UK81, UK83, UK86-İsfendiyar Bey Camii)

Habitat ve ekolojileri : So ğuk ve nemli habitatlarda bulunur.

Da ğılım: Holarktik yayılı şlı kuzey elementi olan tür ülkemizden kuzey bölgelerde oldukça yaygın olup, kuzeyde Aleut Adaları’na (Alaska) dek (Roth ve Lindberg, 1981) ula şır. Ku şlarla da ta şınabilmektedirler (Ashmole ve Ashmole, 1997)

Türkiye da ğılımı: Türkiye’de sadece 2 kaydı vardır. Çalı şma bölgesinden ilk kez kaydı verilmektedir.

3.2.16.2. Gallandia annularis (STUDER, 1820)

Tanım: Kavk dekstral, yassı küremsi, spir enli konik; oldukça ince; düz ve camsı saydamlıktadır. Umbilikus kapalıdır. Hayvan kabuk dı şından koyu olarak seçilir ve gövdesi kabu ğa göre büyük olup tam çekildi ğinde bile kabu ğa sı ğmaz. Desen olarak

97 gitikçe belirginle şen kaba ve biraz düzensiz çizgiler görülür. Kavk hafif ye şilimsi renklidir. Hızlı artan 3 yuvarlak sarmalların sonuncusu di ğerlerinden büyüktür. Apertür dairemsi, kenarları birbirinden uzaktır. Zarsı apertür uzantısı bazal kısma dek uzanır.

Ölçümler: H = 4-5; D= 2,5-3 mm.

Materyal: Ankara (UK153, UK154), Eski şehir (UK126), Kastamonu (UK47, UK142), KT (UK4), SN (UK91).

Habitat ve ekolojileri : Normalde Alpler’de yüksek alpin biyotopları tercih eden tür, ülkemizde Anadolu Platosu’na yayılmı ş durumdadır ve sık rastlanılır. Çe şitli kayaların (volkanik, kireç) yakınında bulunabilir. Genellikle ta ş altlarında rastlanılır.

Da ğılım: Palearktik yayılı şlıdır

Türkiye da ğılımı: Türkiye’de yaygın bir türdür; KE, BR, KT , ES , BIL, DN, AF, ZN, B, CN, KS , SN , SM, CO, AM, TK, ANK , KN, KY, SV, ERZ, ER, K, A, V, AD, ART (Hausdorf, 1995).

3.2.17. Pristilomatidae Familyası

Familya Türkiye’de sadece Vitrea , Lindbergia ve Gollumia cinsleri ile çalı şma sahasında ise sadece Vitrea cinsi temsil edilir.

Pristiolamatidae familyasının bölgede tespit edilmi ş taksonlarına ait tayin anahtarı aşağıda verilmi ştir: 1. Umbilikus kapalı veya dar………………………………….……………………...2 - Umbilikus geni ş……………..……………………………….……………………...6 2. Kavk son sarmalda üstten küt karinalı (=tava şekilli)………...……V. angystropha - Kavk son sarmalda karinasız (=disk şekilli)…………...... ……………..…...... ……3 3. D>4 mm, sarmal sayısı>6, umbilikus delik şekilli veya kapalı….…….…..………4

98 - D<3 mm, sarmal sayısı<6, umbilikus açık ancal dar……………...………...………5 4. Umbilikus kapalı, spir basık, apertür üst kenarı uzamı ş…………...…....…V. lodosi - Umbilikus delik şeklinde, spir alçak, apertür üst kenarı normal……….… V. sorella 1 5. Umbilikus= /10 D, desen düzenli ve ince…………….…………V.ilgazdaglariensis 1 - Umbilikus= /6 D, desen düzensiz ve belirgin…..….…….………. ………V.contracta 6. Son iki sarmal birbirine yakın geni şlikte…………………………………. V. riedeli - Son sarmal geni şli ği bir öncekinin 2 katı kadar……………………………….……7 7. D>2,5 mm, apertür hilal şekilli……………………………………….. V. bulgarica - D<2,5 mm, apertür yuvarlak şekilli………….……………………...….. V. pygmaea

3.2.17.1. Vitrea ilgazdaglariensis NEUBERT ve RIEDEL, 1993

Tanım: Kavk oldukça ufak, diskoidal, dekstral, alt ve üstte e ş derecede dı şbükey; 1 umbilikus delik şeklindedir (= /10 D). Renk donuk kahverengi olup, kavk saydam ve ince büyüme çizgilerinden olu şan desene sahiptir. Genellikle 5 sıkı sarmal sık özellikle üstte basamak şeklinde artar. Son sarmal bir öncekinden az geni ş ve kö şenin üzerinde biraz basık yuvarlaktır. Apertür orak şeklinde, kenarlar basit ve keskindir.

Ölçümler: H = 1,3; D= 2,5 mm.

Materyal: Kastamonu (UK74)

Habitat ve ekolojileri : Çam ormanlarında ibre örtüsünün altında bulunurlar.

Da ğılım: Karadeniz bölgesi’ne endemik bir türdür; B (Abant), KS (2 km von Azdavay Richt Ulus, Kure, Ilgaz), SM ( Derbent), O (Yalikoy), GR, TRB (Of), R (Ambarlik, Cayeli, Arhavi) (Neubert ve Riedel, 1993; Riedel, 1995)

3.2.17.2.Vitrea riedeli DAMJANOV ve PINTER, 1969

Tanım: Kavk oldukça ufak, dekstral, spir enli konik; umbilikus enli ve pespektiftir. Renksiz kavk saydam ve düzdür. Genellikle 5 -5 ¼ sıkı sarmal sık, bariz yuvarlak

99 özellikle ve derin suturlar ile ayrıktır. Son sarmal bir öncekinden az geni ş; apertür eğik (h~d), bazalde düze yakın yuvarlaktır.

Ölçümler: H = 1,3-1,4; D= 2,6-3 mm.

Materyal: Eski şehir (UK130, n=1)

Habitat ve ekolojileri : Açıklık yerlerde, ekseri çimenliklerde ta ş altlarında bulunurlar.

Da ğılım: Makedonya, Kuzey Ege Adaları, Bulgaristan’ın güney, Yunanistan’ın kuzey kesimi ile Türkiye’de tespit olunmu ştuır (Damjanov ve Likharev, 1975; Riedel , 1995, Schütt, 2005).

Türkiye da ğılımı: Türkiye’de Aydın-Kastamonu hattının batısındaki lokalitelerde tespit olunmu ştuır; CK (Gelibolu), BR, BL, KC, BIL, B, KS (? 3,5 km von Kastamonu Richt. Karabük, A ğli 27 km E Azdavay), IZM, AY (Riedel, 1995); ES

3.2.17.3. Vitrea sorella (MOUSSON, 1863)

Tanım: Kavk cinse göre büyük, dekstral, yassı diskoidal, spir hafif yüksek, camsı saydamlıkta ve aralı büyüme çizgilerinden olu şan desen sahiptir. Umbilikus oldukça dar şeklinde, biraz derindir. Genellikle 6 ¼ arası 6 ¾ de ğişen oldukça sıkı sarmallar hafif dı şbükey, suturlar fazla derin de ğildir. Son sarmal biraz üstten basıktır (tava silüeti). Apertür oldukça dar, hilal şekilli olup a şağıda geni şler

Ölçümler: H = 2; D= 4 mm.

Materyal: Kastamonu (UK47)

Habitat ve ekolojileri : Vadilerdeki kireç kayalıklarının yarıklarında bulunmu şlardır.

100 Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik bir türdür. Sadece Bartın ve Kastamonu’dan tespit edilmi ştir (Hausdorf ve Riedel, 1996).

3.2.18. Oxychilidae Familyası

Oxychilidae familyasının bölgede tespit edilmi ş taksonlarına ait tayin anahtarı aşağıda verilmi ştir:

1. Kavk indirgenmi ş, vücudun arka ucunda...…………….……..2 ( Daudebardiinae ) - Kavk normal……..…………………………………………...……..4 ( Oxychilinae ) 2. Prokon ş sarmal sayısı >1, umbilikus açık……………………..………….. D. lederi - Prokon ş sarmal sayısı <1, umbilikus kapalı…..………………….…..3 ( Carpathica ) 3. Prokon ş yana kaymı ş………………………………………………………C. wirthi - Protokon ş uçta………..………………………………………………….. C. amisena 1 4. Umbilikus geni ş (= /5 D), spir basık……………...…….……….. O. paphlagonicus 1 - Umbilikus dar (< /5 D), spir alçak konik………..……….………………………….5 1 5. Sarmal sayısı ≥ 5 /2, omuz kısmı basık, umbilikus hunimsi şekilli…..….. O. deilus 1 - Sarmal sayısı ≤ 5 /2, omuz kısmı normal, umbilikus farklı…………..…………….6 6. Spir ve son sarmal küremsi görüntü verir şekilde yüksek…………….. O. urbanskii - Spir alçak………………………………………………………………..………..…7 7. Umbilikus delik şeklinde, D< 8 mm………………………………….. O. hydatinus - Umbilikus delik şeklinde de ğil, D>8mm…………..………………………………..8 8. Son sarmal basık, umbilikus perspektif...... ………………….. O. camelinus - Son sarmal basık de ğil, umbilikus perspektif de ğil……………………..……..……9 9. Son sarmal bir öncekinin yakla şık 2,5-3 katı geni şlikte……………. O. investigatus - Son sarmal bir öncekinin yakla şık iki katı geni şlikte……………..………….……10 10. Spir alçak konik, kaide kısmı yuvarlak………………………….………O. kobelti - Spir yuvarlak konik veya basık, kaide kısmı yassı….…………………. O. moussoni

101 3.2.18.1. Carpathica (?) amisena (FORCART, 1950)

Tanım: Kavk C. boettgeri türüyle oldukça benzer, görece iri bir türdür. protokon ş daha eliptiktir (< 1 sarmal, ¼ H), Kalın kolumellar kenarca örtülen umbilikus kapalıdır.

Ölçümler: H = 4; D= 6 mm.

Materyal: Kastamonu (UK74)

Habitat ve ekolojileri : Vadiler ve ırmak kenarlarındaki nemli yaprak, kütük ve ta şların altlarında bulunurlar.

Da ğılım: Orta ve Batı Karadeniz bölgesine endemik bir türdür (Forcart, 1950; Riedel, 1995; 1998)

3.2.18.2. Oxychilus ( Longiphallus ) deilus (J. R. BOURGUIGNAT, 1857)

Tanım: Kavk orta/büyük (en=10 – 26 mm), spiral basık; yüzey az parlak ve kuvvetli büyüme çizgilerinden dolayı pürüzlüdür. Kahverengimsi veya sarımsı boynuz renginde, alt yüzey daha açıktır. Genellikle 5 ½ - 6 ¼ arası düzenli artan, yuvarlak sarmalların sonuncusu bir öncekinin 2 katıdır, suturlar derindir. Apertür yassı, hafif eğik; altta daha yuvarlaktır. Spiral çizgiler belirsizdir. Umbilikus derin, ama çok dardır.

Ölçümler: H = 16-18; D= 15-25 mm.

Materyal: Ankara (UK153), Bolu (UK33, UK97), İstanbul (UK28), Karabük (UK23), Kastamonu (UK47, UK48, UK50-koruluk, UK65, UK66, UK67, UK73, UK76, UK86, UK87, UK146, UK147, UK149, UK155, UK157), SN (UK88)

102 Habitat ve ekolojileri : Karadeniz iklim ku şağında yaygın ve habitat toleransı yüksek bir türdür. Sinantrop karakter de göstermektedirler. Çam veya me şe orman topra ğında, kentsel ekosistemlerde, sahil boyundaki ta ş altlarında rastlanmı ştır.

Da ğılım: Pontik da ğılım gösterir. Orta Kırım, Bulgaristan, Romanya ve Türkiye’den (İstanbul ve Bursa’dan Karadeniz Bölgesi’nin tamamı ve Trabzon’a kadar) tespit edilmi ştir (Riedel, 1995; Schütt, 2005).

Türkiye da ğılımı: IST (Uskudar, bei der Moschee Eyüp; Rumeli Hisar bei Istanbul; Belgrat Orman [=Belgrader Wald] bei Istanbul; Istanbul-Beylerbeyi [Yaliboyu] auf der asiat. Bosporus-Küste), KC (ca 8 km E Kandira; Tavsancil; 1km W Hereke; Derbent), SK (am Sakarya-Fluss 12 km vor Karasu; Abfluss des Sapanca Gölü N Kurtköy; Sapanca; 3 km S Dogançay; 5 km von Dokurcun Richt Akyazi), BR ( Karacabey; Yeniköy NE Orhangazi; 12 km S Doganci Richt. Orhaneli; Bursa; Inkaya bei Bursa; Uluda ğ, Milli-Park; Iznik; Passhöhe S Iznik Richt Yenisehir; 5 km S Inegöl; 2 km von Eskikaracakaya Richt Inegöl; 15 km N Domaniç), KT (Südfuss von Uluda ğ l und 2 km SW Safa; 5, 5 km von Domanic Richt Bursa), BIL, B (am Abant-See; Kayna şli ca 20 km E Düzce; Boludagi geçidi 20 km Bolu; Karacasu 6 km S Bolu; 20,5 km S Bolu Richt Seben; 4 km N Yi ğilca; 3 km N Eskiça ğa Richt. Mengen; 5 km von Mengen Richt Gökçesu; 2 km SW Mengen; 20 km von Gerede Richt Ankara), ZN (Kozlu bei Zonguldak; Abas 20 km SW Zonguldak; 5 km von Zonguldak Richt Devrek; Çomranli 7 km N Çaycuma), BAR (Bartin; Amasra; 4 km von Amasra Richt Cide; 5 km von Çakraz Richt Amasra; Kapisu bei Kuruca şile; 10 km NNE Kocanoz; 19 km SE Bartin Richt. Karabük), KB (Wälder N Safranbolu; 20 km S Karabük; 2 km von Cumayami (?) Richt Eskipazar) KS (11 km von Cide Richt Amasra; Kumluca 4 km W Cide; 3 km von Denizkonak Richt Cide; 31 km von Ulus Richt Azdavay; Belyaka bei Do ğanyurt; 4 km E Inebolu; 3 km N Küre; 2 km von Pinarba şi Richt Ulus; 9 km von I ğdir Richt. Karabük; 2,5 km von I ğdir Richt Kastamonu; 2 km S W Azdavay; A ğli 27 km E Azdavay; 13,5 km von Azdavay Richt Daday; 17 km von Daday Richt Azdavay; Kastamonu; Ilgazdagi geçidi 1770- 1800 m und 2 km N; Tosya - Kastamonu: 5,5 km NW Abzw. nach Çiflik), SN (20 km SE Türkeli; Sinop und Umgebung; Sinop - Boyabat: S Dranaz geçidi; Gerze ca

103 40 km S Sinop; 16 km SE Gerze; 3 km E Camiyani (zw. Sinop und Bafra); am Gökirmek-Fluss bei Haciahmetli 14 km NW Boyabat; 13 km SE Durgan, Brücke bei Kocakaya), SM (l km E Samsun, 2 km S Havza), AM (3 km S Kizilca (16 km S Amasya); 7,5 km von Aydinca Richt Tokat), TK (Turhal, Gökdere, Köklüce 9 km SE Niksar), O (Fatsa), GR (Ke şap), TRB (Hamsikoy) (Ridel, 1995)

3.2.18.3. Oxychilus ( Schistophallus ) kobelti (LINDHOLM, 1910)

Tanım: Kavk büyük (maks 23 mm), spiral görece yüksek; sıklıkla ipeksi parlaklıkta ve yarı saydamdır. Kahverengimsi veya sarımsı boynuz renginde, altta biraz daha açıktır. Genellikle 5 – 5 ½ arası düzenli artan sarmalların sonuncusu fazla geni şlemez, suturlar oldukça derindir. Tüm sarmallar hafif yassı, ilkin yava ş, son sarmallarda kuvvetlice e ğik, yarım daire kesitlidir. Apertür ventralde yassılmı ş, hafif eğik; bazal kısım dirsek te şkil eder. Üstte belirgin son sarmallarda daha kuvvetlenen, sık radyal ve spiral çizgiler görülür. Umbilikus derin, ama çok dardır.

Ölçümler: H = 11-12 mm; D= 17,8 – 20,8 mm.

Materyal: Kastamonu (UK49c)

Habitat ve ekolojileri : Kayalık alanlarda kaya yarıklarında bulunur.

Da ğılım: Kırım’ın güneyi ve Türkiye’den tespit edilmi ştir (Forcart, 1957; Riedel, 1995).

Türkiye da ğılımı: B (Boluda ğı Geçidi), ZN (Kozlu, Zonguldak’tan Devrek’e 5 km, Hisarönü, Ere ğli), BAR (Amasra, Kalaycı’dan Cide’ye 2,5 km, Kapısu, Safranbolu- Amasra arasında), KS (Cide-Amasra arası 11. km; Kumluga; Pınarba şı’nın 2 km batısı; Pınarba şı’nın 2,5 km do ğusu, Cide-İnebolu arası 4. km, 2 km von Azdavay’ın 2 km batısı, Belyaka, A ğlı, A ğlı-Kastamonu arası 2 km), SN (Türkeli 20 km GD, Dıranaz geçidi [Boyabat – Sinop yolu]; Camiyanı 3 km do ğusu [Sinop-Bafra yolu], SM (Alaçam’dan 18 km BKB) (Riedel, 1995)

104 3.2.18.4. Oxychilus ( Hiramia ) camelinus (J. R. BOURGUIGNAT, 1852)

Tanım: Kavk ufak, dekstral, hemen hemen disk şekilli ve spiral hafif yüksektir. Genellikle 5 ile 6 arası yava ş artan sarmalların suturları derindir. Son sarmal iyice yuvarlak ve basıktır. Kavk rengi açık boynuzrengimsi olup, parlak ve saydam kavkın yüzeyi düz ve parlak protokon ş hariç sık büyüme çizgilerine sahiptir. Büyüme çizgileri altta çok daha zayıftır, bazı bireylerde son sarmal suturunun altında bir miktar ince spiral desen mevcuttur. Apertür oval ve e ğik olup, kenarları incedir. Umbilikus açık, perspektif, ancak dardır.

Ölçümler: H = 5; D= 9-11 mm.

Materyal: Balıkesir (UK15)

Habitat ve ekolojileri : Çe şitli kuru habitatlarda kaya yarıklarında rastlanırlar.

Da ğılım: Yayılı ş merkezi Suriye olup, tür olarak İsrail ve Türkiye’ye yayılmı ştır (Schütt, 2005).

Türkiye da ğılımı: İstanbul Datça arasında sinantropik olarak, İçel-Hatay arasında do ğal yayılı şı tespit edilimi ştir (Schütt, 2005).

3.2.18.5. Oxychilus (Hiramia ) paphlagonicus RIEDEL, 1993

Tanım: Kavk orta boy (en=16-17 mm), dekstral hemen hemen disk şekilli yassı ve spiral basıktır. Genellikle 6 ile 6 ¼ arası yava ş artan, fakat son 1 ½ daha hızlı artan sarmalların suturları derindir. Son sarmal bir öncekinin yaklaşık 2 katı geni şliktedir. Renk sarımsı olup, düz ve parlak protokon ş hariç sık büyüme çizgileri ve ince spiral desen kafes şeklinde desen meydana getirir. Apertür hemen hemen yatay olup, 1 yüksekli ği eninden çok daha azdır. Umbilikus açık, perspektif olup, geni şli ğin /5 ’i kadardır

105 Ölçümler: H = 6,6; D= 16-17 mm.

Materyal: Kastamonu (UK49c, UK56)

Habitat ve ekolojileri : Kayalıkların arasındaki çalı diplerinde bulunurlar.

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik bir türdür; BAR (Kuruca şile), KB (Safranbolu, Safranbolu-Amasra arası), KS (Pınarba şı’nın 2,5 km do ğusu ve Azdavay’ın 2 km batısı) (Riedel, 1993; 1995)

3.2.19. Milacidae Familyası

Milacidae familyasının bölgede tespit edilmi ş taksonlarına ait tayin anahtarı a şağıda verilmi ştir:

1. Vücut boyu ≤ 30 mm, renk külrengimsi ye şil veya sarı…….……..…….. T. cristata - Vücut boyu > 30 mm, renk siyah veya kahverengi……..………………..…..……..2 2. Sırt karinası portakal rengi……………………………………….. T. budapestensis - Sırt karinası siyah..………….……………………………………..…….. M. gagates

3.2.19.1. Milax gagates (DRAPARNAUD, 1801)

Tanım: Vücut ince uzun, külrengimsi gri veya siyaha çalar renktedir. Bazı soluk renkli varyantlar da dâhil tüm bireylerde ba ş, anten, ense kısımları daima siyahımsıdır. Tabana do ğru renk açılır. Siyah sırt (keel) dorsal boyunca uzanır. Manto geni ş, dorsumdan açık renkte ve granüllüdür. Ortada büyük ve pnömostoma temas eden at nalı şeklinde bir çukurluk vardır. Taban soluk renkli, parçalıdır, ortadaki parçada A şeklinde kırı şıklıklar mevcuttur. Mukus yapı şkan ve renksiz; kabuk dörtgenimsi oval (4x3 mm), nükleus dip ortadadır.

Atrium kısa, yardımcı bez büyük, penis küremsi ve genelde papillasız, spermatofor düz kanca şekline ve sivri uçlu, spermateka yuvarlaktır.

106

Ölçümler: 50-60x7 mm

Materyal: Bursa (UK143)

Habitat ve ekolojileri : Sinantropik habitatlarda (ta ş yı ğınları, bahçeler vb.) bulunurlar.

Da ğılım: Batı Avrupa’nın uç kısmına endemik olup dünyanın çe şitli yerlerine yayılmı ş bulnmaktadır (Wiktor, 1987). Kolombiya (Hausdorf, 2002a), Yeni Zelanda (Suter, 1891) gibi uzak yerlere de ta şınmı ştır.

Türkiye da ğılımı: Bursa ve civarından bilinmektedir (Stojaspal, 1986).

3.2.19.2. Tandonia cristata (KALENICZENKO, 1851)

Tanım: Vücut maksimum 30 mm (alk. 25 mm) boyunda, solucanımsı; küçük ve ince (en 6 mm, manto 6 mm), külrengimsi gri-ye şilimsi veya sarımsı, fakat ba ş ve tentaküllerde siyahımsı renktedir. Taban kremrengimsidir. Manto küçük olup (=yakla şık ¼ gövde boyu), anterior ve posteriorda yuvarlaktır; at nalı deseni uçları dairemsi yakınla şmı ştır. Karina belirgin, karina ile pnömostom arasında 8-9 (11) sıra kırı şıklık vardır.

Vas deferens oldukça ince ve uzun. Epifallus posteriorda kalınla şan tokmak şekilli; ondan bir bo ğumla ayrılan penis (~ epifallus) amorf, uzunsak, spermateka oval, posteriorda keskindir. Atrium ise kanalımsı ve kısadır. 2 salkıma benzer yardımcı bez vaginaya dar kanallarla birle şir.

Ölçümler: Boy 30 mm kadar

Materyal: Kastamonu (UK155)

107 Habitat ve ekolojileri : Da ğlık karı şık yaprakdöker ormanlarda, tarım alanlarına, su kenarlarına (çalı şma sahası) yakın, ta ş ve yaprak altlarında bulunur.

Da ğılım: Karadeniz’e kom şu ülkelerden bilinir, Türkiye kayıtları ise oldukça azdır. G. Ukrayna (Kırım), GD Romanya, Bulgaristan, Yunanistan ve Türkiye’den kaydedilmi ştir (Wiktor, 1987).

Türkiye da ğılımı: İstanbul (Büyükdere, Üsküdar), SM (Wiktor, 1994); KS

3.2.19.3. Tandonia budapestensis (HAZAY, 1881)

Tanım: Vücut maksimum 60 mm (alkolde 40x5 mm) boyunda, ince veya solucanımsı; renk sarımsı veya külrengimsi kahverengi ile koyu kahverengi arasında de ğişir, fakat ba ş ve tentaküllerde siyahımsı renktedir; birçok farklı renklerde benek mavcuttur. Taban kirli grimsi, orta şerit daha koyudur. Manto büyük olup (<. 1/3 H), daha koyu renktedir, pnömostom etrafı siyahımsı renkte çevrilidir. Sırt karakteristik olarak sarımsı veya turuncu renktedir. Mukus koyu kıvamda, yapı şkan ve renksiz; kabuk simetrik oval (2x3 mm), kalın, nükleus dip ortadadır.

Ölçümler: Boy maks. 60 mm kadar

Materyal: Ankara (UK41)

Habitat ve ekolojileri : Da ğlık karı şık yaprakdöker ormanlarda, tarım alanlarına, su kenarlarına (çalı şma sahası) yakın, ta ş ve yaprak altlarında bulunur. Da ğılım: Do ğu Avrupa türü olmasına ra ğmen insan eliyle pek çok yere yayılmı ştır. Amerika kıtasından ilk kez Washington DC ve Philadelphia şehirlerinden yakın zamanda tespit edilmi ştir (Reise vd, 2006).

Türkiye da ğılımı: Türkiyede nokta şeklinde da ğılımı sözkonusudur ( İstanbul, Ankara, Trabzon, Isparta şehir merkezleri) (Schütt, 2005)

108 3.2.20. Limacidae Familyası Limacidae familyasının bölgede tespit edilmi ş taksonlarına ait tayin anahtarı a şağıda verilmi ştir:

1. Pnömostom antemedyan, canlılarda boy 250 mm kadar…………..…….. E. brandti - Pnömostom postmedyan, canlılarda boy < 200 mm …………..………………..….2 2. Vücut açık fon üzerine koyu lekeli…………………………………………...……3 - Vücut koyu fon üzerine açık lekeli………………………………….………...……4 3. Desen sırtta 3 sıra kalın benek ve çizgiler şeklinde..………….…..….... L. maximus - Desen da ğınık ufak beneklerden ibaret…………..…………..……….. L. dobrogicus 4. Tentaküller grimsi renkte………………………...…...………………L. maculatus - Tentaküller donuk mavi renkte..…..…………………………………..……L. flavus

3.2.20.1. Limax (Limacus ) flavus LINNAEUS, 1758

Tanım: Oldukça iri bir sümüklüböcektir (155 mm kadar). Renk sarımsı veya ye şilimsi olup grimsi leke ve şeritlere sahiptir. Manto (<1/3 boy) önde yuvarlak ve arkada küt kö şeli oblong, gövde ile aynı renkte, pnömostom belirsiz koyu çevreli olup, kısa karina ile manto arasında açık renkli bir hat uzanır. Ba ş ve boyun açık renkli, ye şilimsi yansımalı, antenler uzun ve tipik olarak soluk mavi renkli, taban soluk sarı renkli olup mukus cıvık ve sarımsıdır. Kabuk enli oval (6x9 mm), eksentrik nükleus sol yan kenara kayıktır.

Penis C veya S harfi şeklinde silindirik olup, spermateka vaginaya açılır. Di ğer Limax (Limacus) altcinsi üyesi L. maculatus türü spermatekanın direkt atriuma açılması ile ayırt edilir.

Ölçümler: 120, maks. 155x12 mm; alkolde 50x10 mm

Materyal: Ankara (UK153)

109 Habitat ve ekolojileri : Daha çok insana yakın ortamlar; bodrumlar, bahçeler, mezarlıklar, parklar, in şaat alanları, ayrıca ba ğlar ve nemli (suya yakın) tepelik alanlar.

Da ğılım: Orijin olarak Do ğu Akdeniz ve Kafkasya’ya ait, fakat insanlar tarafından tüm Dünya’ya ta şınmı ş bir antropokor türdür (Kerney ve Cameron, 1979; Fechter ve Falkner, 1990; Wiktor, 1994,1996; Schütt, 2001): Hawai adaları (Cowie, 1997), Yeni Zelanda (Suter, 1891).

Türkiye da ğılımı: Türkiye’den en çok kaydedilmi ş ve yaygın sümüklüböcek türüdür (İstanbul, İzmir, Bolu, Mu ğla, Burdur, Isparta, Antalya, Adana, Kayseri, Zonguldak, Samsun, Trabzon, Diyarbakır, Mardin, Siirt, Bitlis) (Schütt, 2005).

3.2.20.2. Limax ( Limacus ) maculatus (KALENICZENKO, 1851)

Tanım: Genellikle benzer flavus türünden daha küçük olmakla birlikte, yakla şık 100 mm boy ile iri bir sümüklüböcek türüdür. Rehangi pronk olarak farklılık söz konusudur: dorsal ve yanda ye şilimsi/haki ye şil ve tabana do ğru daha açık, yer yer sarı beneklidir. Karina kısa ve küttür. Manto kısa (< 1/3 boy); önde yuvarlak, arkada ise kö şeli oblong; dar konsentrik halkalı ve gri noktalıdır. Ba ş kısımları daha açık (grimsi), taban ve mukus sarımsıdır. Kabuk nispeten ince, nükleus asimetrik ve küçük olup sol arka kenarda yer alır.

Penis yapısı flavus türüne göre daha kısa olup, spermateka atriuma do ğrudan açılır.

Ölçümler: 100 mm

Materyal: Kastamonu (UK156)

Habitat ve ekolojileri : Daha çok ormanlık habitatlarda a ğaç ve a ğaç kabuklarının altında olurlar.

110 Da ğılım: İrlanda ve batı İngiltere’den, Kanarya Adaları’na oradan İran’a kadarki alanda kesintili bir yayılı şı vardır (Wiktor, 1983; Likharev ve Wiktor, 1980). Hawai adaları’na (Cowie, 2001) da götürülmü ştür.

Türkiye da ğılımı: Aydin, Kayseri, Samsun, Ordu (Wiktor, 1994), KS

3.2.21. Agriolimacidae Familyası Agriolimacidae familyasının bölgede tespit edilmi ş taksonlarına ait tayin anahtarı aşağıda verilmi ştir:

1. Manto bütün sırtı kaplar………………………………….……………. M. simrothi - Manto sadece vücudun ön yarısında………………………………………..……….2 1 2. Vücut boyu (alkol örneklerinde) > 40 mm, manto boyu < /3 toplam boy…………3 1 - Vücut boyu (alkol örneklerinde) < 40 mm, manto boyu ≥ /3 toplam boy…….……5 3. Anten ve ba ş kısmı vücudun geri kalanı ile aynı renkte…………………T. hoplites - Anten ve ba ş kısmı siyah renkte………………..…………………………...………4 4. Ense ve manto açıklı ğı siyah renkte………………..………….. K. melanocephalus - Ense ve manto açıklı ğı soluk renkli…………………….…..………….. K. urbanskii 5. Sırtta benekli desen yok, zemin genelde koyu renkli...……………...…………….6 - Sırtta benekli veya a ğsı desen var, zemin genelde açık renkli ...... ……..7 6. Pnömostom bölgesi daima siyah………………………...…...………D. subagreste - Pnömostom bölgesi manto zemini ile aynı renkte………..……………D. berytensis 7. Koyu pigmentasyon yarıklarda yo ğun (a ğsı desen)……………… …………… …8 - Koyu pigmentasyon da ğılmı ş vaziyette (benekli desen)…………… …..………….9 8. Habitat genelde sinantropik de ğil, boy ≤ 20 mm………..……………. D. turcicum - Habitat sinantropik, boy ≥ 20 mm…………...….………………..….. D. reticulatum 9. Beyazımsı fon üzerinde oldukça seyrek benek ve a ğsı desen mevcut...... D. malkini - Benekler yo ğun…………………………...………………………………………..10 10. Benekler e ğik sıralar te şkil eden sıralar halinde…………….…………D. thersites - Benekler da ğınık ve genelde arka fonu kapatacak düzeyde yo ğun…. D. bakurianum

111 3.2.21.1. Deroceras ( Deroceras ) berytensis (BOURGUIGNAT, 1852)

Tanım: Orta boy (>35 mm), uzun, ince bir sümüklüböcektir. Renk sırtta donuk grimsi ile kremrengimsiden kestanerengi veya siyaha yakın; yanlarda daha açık; ba ş, ense ve antende daima koyu kahverengimsi; taban yanlarda kirli beyaz veya koyu, ortada ise kirli beyazdır. Manto büyük (maks. 20 mm) kahverengimsi ve siyah noktalı, siyah pigmentasyon integüment kıvrımlarında yo ğunla şmı ş, pnömostom ile dorsum arasında 12-15 kıvrım mevcuttur. Kabuk oviform, düz ve eksentrik nükleusludur.

Penis balon şekilli, içte geni şlemi ş bir sarkobelum mevcut; apendiks 2 loblu ve vas deferensin birle şme noktasında siyah bir benek bulunmaktadır. Rektal seka çe şitli ölçülerde mevcuttur.

Ölçümler: 35 mm

Materyal: Kastamonu (UK67, UK86)

Habitat ve ekolojileri : Çe şitli nemli habitatlarda a ğaç dipleri ve kütüklerin altında rastlanırlar.

Da ğılım: İsrail ile Türkiye arasında yayılı ş gösteren bir türdür (Wiktor, 2000).

Türkiye da ğılımı: Samsun’dan ba şlayarak İç Anadolu’nun tamamına yayılmı ştır (Wiktor, 2000).

3.2.21.2. Deroceras ( Deroceras) reticulatum (O.F. MÜLLER, 1774)

Tanım: Gövde küçük (açık halde 45 mm, alkolde 30 mm.ye kadar); ince uzun, uç kısım küt ve karinalıdır. Gri tonlarında, çikolata rengi, turuncumsu, açık kahverengi renklerde olabilirler, karakteristik olarak yanlar ve sırttaki deri kırı şıklıklarında koyu ağ deseni görülür. Taban beyazımsı ve beneksiz, merkezi olarak daha koyudur.

112 Renksiz ve süt rengi olmak üzere iki tip mukus salgılanır. Mantoda postmedyan pnömostom etrafında açık renkli bir çerçeve, bunun üzerinde ise sıklıkla koyu renkli ka şa benzer bir desen görülür. Kavk, dörtgenimsi oval ve narin, çekirdek kısmı yandadır.

Penis büyük, torba şekillidir; orta kısmına rastgelen bo ğum ve distalde yeralan üçgensi stimülatör karakteristiktir. Penisin distal ucunda dallı ve boyutları de ğişen (bazen indirgenmi ş) peniyal bezler bulunur.

Schütt (2005) Türkiye’den kaydedilmi ş tarla zararlısı veya sinantropik Deroceras örnerklerinin tamamının Deroceras agreste türün ait olabilece ğini iddia etmektedir. Ancak gential incelemeler bunun geçersiz oldu ğunu göstermi ştir. D. reticulatum , Türkiye’deki muhtemelen en yaygın sümüklüböcek türüdür.

Ölçümler: 45 mm (alkolde 30 mm).

Materyal: Balıkesir (UK10), Bilecik (UK105, UK134), İstanbul (UK30), Kastamonu (UK141, UK146, UK155, UK157- oldukça nemli ta ş altları-higrofil habitat).

Habitat ve ekolojileri : Deroceras turcicus türüne göre daha açıklık, ormanlık olmayan, Deroceras agreste türüne gör daha az nemli bölgelerde bulunur. Kı şa uyumu ergin ve yumurtalarda yüksektir. Ayrıca insanlarca de ğiştirilen ortamlara (tarlalar, bahçeler gibi) iyi uydukları, açıklık alanları tercihleri ve ya şama şekilleri (gececil) onları sebze zararlısı yapan özellikleridir. Hafif a ğaçlık, hatta su kenarlarında, tarla ve bahçelerde, evlerin önündeki ye şilliklerde, parklarda kütük ve ta ş altlarında ya şarlar. Hayat döngüsü genellikle 1 yıldan azdır (Wiktor, 2000).

Da ğılım: Orijini Avrupa’nın bilinmeyen bir bölgesi olan tür esas olarak Avrupa’nın tamamı ve Türkiye’de yayılı ş gösterir. Ancak sonradan bütün kıtalara adventif olarak yayılmı şlardır. Do ğal olmayan yayılı ş alanı içine muhtemelen Balkanlar’ın ekserisi ve Türkiye de dahildir. Hawai adaları (Cowie, 1997), Kolombiya (Hausdorf, 2002a),

113 Peru, Tasmanya, Yeni Zelanda, Orta Asya, Kuzey Amerika (Wiktor, 2000) gibi pek çok yere sonradan götürülmü ştür.

Türkiye da ğılımı: Yaygın olmasına ra ğmen 1-2 kayıt mevcuttur (Bkz Yıldırım ve Kebapçı, 2004).

3.2.21.3. Krynickillus melanocephalus KALENICZENKO, 1851

Tanım: Orta boy (maks. 45 mm), uzun, posteriorda sivri bir sümüklüböcektir. Renk haki ye şilimsi ile grimsi arası, bazen et rengi, sırtta daha koyu; manto daha açık renkli; ba ş, ense ve anten karakteristik olarak kara; pnömostom, taban ve kenarı açık renktir. Jüvenil bireylerde tekdüze renkli ve kirli beyaz kahverengi arası renktedir. Dorsum ile pnömostom arasında 13-15 sıra kıvrım vardır. Dorsumun yarısına kadar uzanan karina dalgalıdır. Kabuk ovoid, eksentrik nükleuslu ve marjinal zar mevcuttur.

Penis büyük silindirik ve içte birkaç sıra katlıdır, stimulator veya penial bez bulunmaz. Barsak 2 kıvrımlı olup sekum yoktur.

Ölçümler: 45 mm (alk. 30 mm).

Materyal: Kastamonu (UK49-yolun sa ğında orman, UK62, UK65, UK66, UK74, UK141, UK146-lastik altında, n=1; UK155, UK157-oldukça nemli ta ş altları-higrofil habitat)

Habitat ve ekolojileri : Konifer ve karı şık ormanlar, su kenarlarındaki nemli ortamlarda bulunur (kamyon lastiklerinin altı, yaprak döküntülerin dibi gibi).

Da ğılım: Kafkasya ülkeleri, Romanya, Kırım ve Kuzey İran’da bulunur (Likharev ve Wiktor, 1980; Wiktor, 2000).

Türkiye da ğılımı: Şimdiye kadar sadece Rize’den tespit edilmi ştir (Wiktor, 2000).

114 3.2.21.4. Toxolimax hoplites (SIMROTH, 1899)

Tanım: Eri şkin bireyler orta boy, sırtta gri/gri-kahverengi ve yanlarda açık renkli iken, jüvenil bireyler siyaha yakın renktedir. Nispeten uzun karinadan sırt boyunca açık bir hat ilerler. Koyu renk mantoda belirgin bir atnalı şekli vardır Kabuk asimetrik, ince, posteriorda hafif kıvrıktır.

Penis fıçı şekilli, stimulator bir otapomorfi olarak kalsifiye ve kanca uçlu, seka bulundurmayan barsaklar 4 kıvrımlıdır.

Ölçümler: 50 mm. ve üzeri (alkolde 30 mm).

Materyal: Bursa (UK37)

Habitat ve ekolojileri : Orta ve yüksek rakımlı ormanlık alanlarda ta ş altlarında bulunurlar

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik tir. Şimdiye dek Bursa ili’ndeki lokaliteler ve Abant Gölü civarından bilinmektedir (Wiktor, 2000).

3.2.22. Clausiliidae Familyası

Clausiliidae familyasının bölgede tespit edilmi ş taksonlarına ait tayin anahtarı aşağıda verilmi ştir:

1. Boyun kısmında karina yok……………………………………………………..…2 - Boyunda 1 veya 2 adet karina mevcut…..……………………………..……………3 2. Apertür kenarları çepeçevre kıvrımlarla kaplı…………………….……S. serrulata - Sadece apertür iç ve üst kenarları kıvrımlara sahip…….……….……D. g. goettingi 3. Kavk graciliaria clausiliar tipte……………………………………….……………4 - Kavk normal clausiliar tipte…………….……..…...…………………. …….………13 4. Lunella indirgenmi ş………………...………………………………………..…….5

115 - Lunella tam………………..………………………….……..……A. l. paphlagonica 5. Kavk labut şekilli, lunella tek parça , 2 karina mevcut……………...…. I. bicristata - Kavk mekik şekilli, lunella parçalı veya yok, bazal karina mevcut…....6 ( Strumosa ) 6. Spiralis ile parietali birbiriyle birle şik...…………………………………...……..7 - Spiralis ile parietalis birbirlerinden uzak………………………………..………….8 7. Alt palatalis apertüre kadar uzanır……………………….………….. S. s. strumosa - Alt palatalis oldukça indirgenmi ştir..……..……………….………….. S. s. rupestris 8. Lameller ve indirgenmi ş ………………………………………………9 - Lameller ve clausilium mevcut……..……………………………….……S.a. abanti 9. H>18 mm…..………………………………………..…………..……S. a. schnelli - H<12 mm………………….…………………………...……………S. a .alamellata 10. Apertür daire şeklinde………………………………………………………..….11 - Apertür armudi veya üçgenimsi şekilii…………………………………..…..…….13 11. Spiralis yok, suturlarda beyaz nodlar mevcut………...………………P. papillaris - Spiralis var, suturlar normal……………….………………………………………12 12. Apertür normal, kavk çıkıntıları ince ve sık……………………….. A. c. maculata - Apertür ileriye uzamı ş, kavk çıkıntıları kalın ve ayrık……………….. O. olympica 13. Lunella yok………………………………….………………...…….……..……14 - Lunella mevcut………………..…………………………………………………...15 14. H>16 mm, sarmal sayısı<12………………………………………….. S. recedens - H<16 mm, sarmal sayısı>12…….……………………….…….. G. schwarzenbachii 15. Palatal kenarda di şçikler mevcut………………………………………………..16 - Palatal kenarda di şçik yok……………………..…………………………………..19 16. Kavk şişkin labut şekilli…………………………………………………………17 - Kavk mekik şekilli………………………..……………………………………..…18 17. Çıkıntılar belirgin (Marmara bölgesi)…………...………………. .E. c. corpulenta - Çıkıntılar belirgin (Batı Karadeniz bölgesi)…..……. ……..…………. .E. c. proteus 18. Lunella dorsal. …………………………………………………….. B. denticulata - Lunella lateral….……………………………………..……………………L. plicata 19. Protokon ş ucu bariz şekilde sivrilmi ştir…………………………….……... ……20 - Protokon ş uçta küt veya yuvarlak ………….…..…………….……………...……25 20. Bazal çukur yok, bazal karina yüksek ve basık…………………………..………21

116 - Bazal çukur var, bazal karina alçak ve yuvarlak……………..……………..………22 21. Apertür dairemsi, boyun kısmı zayıf çıkıntılı……………………...….. E. r. levata - Apertür oval, boyun kısmı belirgin ama ince çıkıntılı……..………..... E. r. retowskii 22. Boyun kısmı ince veya seyrek çıkıntılı………………………………………….23 - Boyun kısmı düzgün ve kaba çıkıntılı………...……………………………..…….24 23. Boyun hafif içbükey, kolumellaris kavisli…………...... E. h. concava - Boyun dı şbükey, kolumellaris normal ………...…...... E. laevestriata 24. Bazalis çok kısa…………………………………….……………….. E. h. interior - Bazalis uzun……………..……………….………….……………...... E. h. huebneri 25. Kavk i ğ şekilli, apertür dörtgenimsi oval, lunella sa ğda……………….... P. jelskii - Kavk labut şekilli, apertür armudi, lunella dorsal vey hafif sa ğda…...…26 ( Euxina ) 26. H>15 mm, spir üste do ğru incelir………………………………………………27 - H<15 mm, spir düzgün şekilde incelir………………...………………………..…28 27. Palatal çıkıntı zayıf…………………………...………….…………E. circumdata - Palatal çıkıntı palatal kenar boyunca……..……………………………..... E. hetaera 28. Bazal karina kuvvetli, dorsal karina küt...………...………….…………E. pontica - Bazal karina kısa ve küt, dorsal karina yassı ve enli...…..…...... …………E. persica

3.2.22.1. Serrulina ( Serrulina ) serrulata (L. PFEIFFER, 1847)

Tanım: Kavk görece ufak, sinistral, spir sivri; ye şilimsi; camsı saydamlıkta ve parlaktır. 10-12 sarmal sık ribli (sondan bir önceki sarmalda 8-10 rib/mm), boyun kısmında ise daha kabacadır. Yuvarlak boyun kısmında karina bulunmaz ve son sarmal hafifçe daralır. Apertür yuvarlak-armudi ve ayrık, sinulus yüksek ve çökük, kenarlar bir seri di şçikle kaplıdır. Apertür içindeki lameller bu di şçiklerle irtibatlıdır: spiralis ile birle şen parietalis, uzun bir principalis, lateral solda yer alan, üst palatalis ve subklaustralis ile irtibatlı belirgin lunella bulunmaktadır. Klausilium levhası eşkenar dörtgen şeklinde ve kenarda kalınla şmı ştır

Ölçümler: H = 11-13; D= 2,6-3,2 mm.

Materyal: Bolu (UK33), Kastamonu (UK63)

117

Habitat ve ekolojileri : Çürümekte olan odun ve a ğaç kabukları üzerinde ya şarlar. Da ğınık ancak agregasyonlar şeklinde bulunurlar.

Da ğılım: Pontik yayılı ş gösterir, Romanya ile Kafkasya arasında yayılmı ştır.

Türkiye da ğılımı: Bolu, Samsun, Ordu, Giresun, Trabzon, Adana (farklı bir form) (Schütt, 2005).

3.2.22.2. Olympicola olympica (L. PFEIFFER, 1848)

Tanım: Kavk sinistral, küçük, ince i ğ şeklindedir. Üzerinde kavk çizgileri bulunur, renk ise kızıl kahverengidir. A ğız yapısı a şağıya do ğru boyun şeklini alır. Kavkta 9- 10 adet bombeli sarmal ve derin suturlar bulunur. Apeks sivridir. Sarmalların üzerinde çok ince beyaz renkli aksiyal çizgiler bulunur. Kavk çizgilerinin aralıkları, çizgilerden geni ştir. Son sarmal kısmen ayrık ve boyun şeklinde öne do ğru uzanan apertüre sahiptir. Apertürde sırtta bir ense şişkinli ği vardır. Apertür armudi olup basalde zayıf bir oluk şeklini alır. Sinulus büyüktür. Apertür kenarları yapı şık, geni ş ve parlaktır. Üst lamel apertür kenarına kadar uzanır, küçük ve kısadır. Spiral lamel ile birle şir. Alt lamel körelmi ştir, derindedir, apertürün içinden dahi zor görünür. Basal omurga vardır. Basal omurga ile e şit uzunlukta bir dorsal omurga bulunur ama geli şmemi ştir. Temel kıvrım oldukça uzundur. Lunella dorsal konumlu ince bir kemer şeklindedir. Palatal kıvrım küçüktür. Klausiliyum geni şçe olup a şağı kısmı yuvarlaktır.

Ölçümler: H = 9-11; D= 2 mm.

Materyal: Bilecik (UK107, UK108, UK109, UK132), Eski şehir (UK130)

Habitat ve ekolojileri : Nispeten açıklık yerlerde ve orman kenarındaki kireç kayalıklarında ya şadıkları gözlenmi ştir.

118 Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik tir; KB, BIL , KT , ES , BR (Schütt, 2005)

3.2.22.3. Strumosa abanti (BRANDT, 1961)  Strumosa abanti abanti (BRANDT, 1961)

Tanım: Kavk orta boy, sinistral, oldukça ince fusiform, apeks daha sivri ve yarı saydamdır. Renk kızılımsı kahvedir. Genellikle 11 ½ hafif dı şbükey sarmallar beyaz ve sı ğ suturlarla ayrılmı ştır. Sık ribler düzgün sıralı, yer yer beyaz çizgili; boyunda biraz daha kuvvetlidirler. Son sarmalda sadece kısa bir bazal karina bulunur. Apertür ince armudi, devamlı ve ayrık; sinulus çökük, apertür içi kahverengidir. Dudak beyaz, kenarlar geni şlemi ş ve çok az büküktür. Parietal lamel ileri çıkık ve spiralisten uzak; içte ba ğlantı lameli ile birle şen kolumellar lamel içerlek dik olarak yükselir ve kar şıdan sadece uç kısım yumru şeklinde görülür; subkolumellaris kar şıdan gözükmez; lunella dorsolateralde, e ğik, alt kısımda noktalara ayrılmı ş, üstte ise üst palatalisin proksimalinin uç kısmına yakın ba ğlantılıdır. Subklaustralis geli şmi ştir. Klausilium geli şmi ş olup tepede çukurumsu yuvarlakla şmı ş ve kalınla şmı ştır.

Genellikle Strumosa türleri zayıf, birkaç plikulaya bölünmü ş veya bazen mevcut olmayan lunella ve geli şmi ş subklaustralis ile tanımlanırlar. Özellikle bu türde indirgenmenin yüksek oldu ğu ve nominat alttürde daha az olmazk üzere lunellanın neredeyse tamamen kayboldu ğu görülmektedir. Ayrıca bütün alttürler geride duran, körelmi ş klausilium ile karakterize edilirler.

Ölçümler: H = 16-18; D= 3,5-4 mm.

Materyal: Bolu ( UK33, UK100, UK102, UK103)

Habitat ve ekolojileri : Çam ormanı veya karı şık a ğaçlık yaprak örtüsü altında bulunur.

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik tir; Bolu ili geneli ve Safranbolu’da bir lokaliteden bilinmektedir (Nordsieck, 1984).

119  Strumosa abanti alamellata NEUBERT, 1993

Tanım: Nominat alttür ve schnelli alttüründen oldukça küçük kavk ile ve daha bile körelmi ş klausilium aparatıyla; ayrıca schnelli alttüründen kolumellaris, subkolumellaris ve sulkalis tamamen yokolmu ş, parietalis mevcut olup bazen oldukça körelmi ş vaziyettedir; palatal kallus daha güçlü şekillenmi ş, bazal kanalın ön kısmı dolgulu olu şu ile ayırt olunur (Neubert, 1993b).

Ölçümler: H = 12,3 ± 0,7; D= 2,8 ± 0,1 mm.

Materyal: Kastamonu (UK61, UK74, UK86)

Habitat ve ekolojileri : Çam ormanı ibre örtüsü altında bulunur.

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik tir; sadece Kastamonu ilinden tespit edilmi ştir (Neubert, 1993b).

3.2.22.4. Strumosa strumosa (L. PFEIFFER, 1848)  Strumosa strumosa strumosa (L. PFEIFFER, 1848)

Tanım: Kavk sinistral, orta büyüklükte, ince i ğ şeklindedir. Üzerinde seyrek kavk çizgileri bulunur. Apeks hafifçe a şağıya do ğru kahverengi veya ye şilimtırak boynuz rengindedir. Kavk 10-12 adet az bombeli sarmaldan ve ipliksi süturlardan olu şur. Genellikle 2 adet geni ş, düz embriyonal sarmal bulunur. Takip eden sarmallar seyrek ve ince kavk çizgilerine sahiptir. Alt sarmalların yüzeyi neredeyse düzdür, hafif parlaktır. Tek bir basal omurga ve basal oluk bulunmaktadır. Apertür armudidir. Sinulus büyüktür. Apertür kenarları beyazdır ve apertür içindeki olu ğa do ğru hafifçe geni şler. Spiralis ile birle şmeyen parietalis apertür kenarına kadar uzanır, ince ve kanca benzeri kıvrıktır. Kolumellaris fazlaca arka taraftadır, dardır ve apertür kenarına kadar uzanmaz. Bazen önde bulunan bir ara lamel ile birle şir. Lunella bulunmaz. İki ile dört adet palatal kıvrım bulunur. Bunlar temel kıvrım ile birlikte alt

120 türlerin tanımlanmasında önemli karakterlerdir. Kısa bir sulkal kıvrım vardır. Klausiliyum dardır, pürüzlü yüzeyi ön kısımda sivrile şir ve geni şler.

Ölçümler: H= 11-16; D= 3,1-3,4

Materyal: Balıkesir (UK13), Bilecik (UK108, UK109, UK131, UK132, UK133), Bursa (UK7, UK16, UK17, UK37, UK38; UK143), KT (UK1)

Habitat ve ekolojileri : Dere kenarlarındaki ta şların altında ve a ğaç köklerinde ya şadıkları bilinmektedir.

Da ğılım: Tür ve alttür olarak çalı şma sahasına endemik tir. Di ğer alttürlerden rupestris ROSSMASSLER, 1856 Uluda ğ’ın yüksek kesimlerinde, ayrık da ğılımlı meridiana SCHÜTT, 2001 ise Isparta ve çevresinde yayılı ş göstermektedir. Alttür Bursa, Kütahya, Bilecik illerinden bilinmektedir (Nordsieck, 1984; Neubert, 1993b)

3.2.22.5. Armenica ( Armenica ) laevicollis (CHARPENTIER, 1852)  Armenica ( Armenica ) laevicollis paphlagonica NORDSIECK, 1975

Türde kavk orta boy, kule şeklinde, apeks sivri, protokon ş dar, silindirik ve düz; boyun 2 karinalı, apertür e şkenara yakın armudi ve di ş yapısı graciliaria lunellar tiptedir.

Alttürün diğer alttürlerden farkları riblerde enamel tabakasının olmayı şı, çizgilerin (rib) üst sarmalların zayıf, aşağı sarmallarda ise daha zayıf veya düz olu şu; dorsal karinanın belirgin, apertür civarı son sarmalın ribli olu şu ve palatal lamellerin daha zayıf olu şu iledir.

Ölçümler: H = 15-16; D= 4,1 mm.

Materyal: Kastamonu (UK62, UK68, UK83, UK142)

121 Habitat ve ekolojileri : Nispeten iç kesimde (denizden 100 km kadar içeride) yeralan kireç kayalıklarının yarıklarında rastlanmı ştır. Sahada orman kenarında da tespit olunmu ştur (cf. Olympicola )

Da ğılım: Alttür olarak çalı şma sahasına endemik tir. Tür, Türkiye’de en çok alttürü (n=12) olan kara gastropodu olup Eskipazar (Karabük) ile Gümü şhane arasında Karadeniz Bölgesi’ndeki tüm uygun habitatlara yayılmı ştır. Bir enigmatik alttür de Kahramanmara ş’tan tespit edilmi ştir. Alttür Kastamonu kalesi; Eskipazar’ın 1 ve 7 km güneyi ve Eskipazar’dan rapor edilmi ştir (Nordsieck, 1975; Neubert ve Menkhorst, 1994)

3.2.22.6. Phrygica jelskii H. NORDSIECK, 1994

Tanım: Kavk sinistral, orta büyüklükte olup, sarı ve kızıl kahverengidir. İnce ve dışarıya do ğru uzanan bir apekse sahiptir. Genellikle 14-15 adet az bombeli ve belirgin beyaz renkte süturları olan sarmallardan meydana gelir. Üst sarmallar düzenli, takip eden sarmallar düzensiz, seyrek kavk çizgilerine sahiptir. Süturlara yakın çizgiler daha kalın ve beyaz renktedir. Alt sarmallarda ise kavk çizgileri çok incedirler. Son sarmalda, sırtta kalın ve beyaz renkte kavk çizgileri bulunur. Dorsal omurga, basal omurga ile e ş yüksekliktedir. Ense şişkinli ği karakteristik bir şekilde belirgindir. Apertür yumurta şeklindedir. Apertür kenarları hafifçe serbest ve öne do ğru uzanmıştır. Parietalis, spiralise kadar uzanabilir, nadiren üst üste gelirler. Kolumellaris fazlaca kemer şeklindedir, kenara kadar uzanır. Subkolumellar lamel, lunellaya kadar uzanır. Lunella ço ğunlukla dorsal ve dorsolateral, nadiren dorsolateral konumludur. Temel kıvrım dorsolateral yönde uzanır. Üst palatal kıvrım kalındır, belirgin olan lunella ile birle şir. Bu kıvrımlar subklaustral kıvrımın ve sulkal kıvrımın üzerind e birle şirler. Tek bir adet, kısa basal kıvrım bulunur. Tek bir küçük palatal nasır ile palatal şişkinlik bulunur ancak fazla belirgin de ğildirler. Klausiliyum, apertür e ğik tutuldu ğunda kısmen görülür.

Ölçümler: H = 15,6 -19; D = 3,6- 4,4 mm

122 Materyal: Bilecik (UK109)

Habitat ve ekolojileri : Vadi tabanında, kireç kayalıklarının bulundu ğu uçurumlarda ya şadıkları gözlenmi ştir.

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemiktir. Güneybatı Anadolu’ya endemik olan Phrygica cinsinin en kuzeydeki ve ayrık türüdür. Sadece Şeyh Edebalı Türbesi (Bilecik) civarından bilinmekte olup yayılı şın uzantıları konusunda bilgi bulunmamaktadır (Nordsieck, 1994).

3.2.22.7. Euxina ( Euxina ) circumdata (L. PFEIFFER, 1848)

Tanım: Kavk sinistral, ince, topuz şeklindedir. Rengi, koyu kahverengi ile boynuz kahverengisi arasında de ğişen kabuğun üzerinde çok sık kavk çizgileri vardır. Kavk 10 adet, düzenli olarak geni şleyen, bombeli sarmaldan ibarettir. Sarmallar arsında derin süturlar vardır. Genellikle 2 adet düz ve geni ş embriyonal sarmaldan olu şan protokon şu takip eden üçüncü sarmalda kavk çizgileri belirgin bir şekilde seyrek ve incedir. Telekon ştaki di ğer sarmalların kavk çizgileri düzenli olarak geni şler. Son sarmalda, sırtta kavk çizgilerinde bir kalınla şma görülmez. Sırtta bir basal şişkinlik bulunur. Bu şişkinlik apertür içindeki oluk ile uyumludur. Apertür dörtgenimsi yuvarlak, tam ve parietal kenarı ayrıktır.. Arka tarafa doğru yaslanan bir sinulus vardır. Apertürün içi parlak kahverengidir. Spiralis ile paralel olan parietalis apertür kenarına kadar uzanır. Kolumellaris apertürün iç kısmında, kalın ve diktir. Parietalisin a şağısına do ğru, kolumellarisin ön ucunda iki kıvrım bulunur. Subkolumellar lamel ön kısımdadır. Lunella dorsal konumlu geni ş ve düzdür. Üst palatal kıvrım uzun ve lunella ile birle şiktir. Temel kıvrım çok uzundur. Lunellanın ön kısmından apertün içine do ğru geni şler. Bir adet ince palatal nasır vardır.

Ölçümler: H = 12-14, D=4,1-4,3 mm

Materyal: İstanbul (UK115)

123 Habitat ve ekolojileri : Genellikle alçak rakımlı, gölgelik yerlerde bulunan kalsifil bir türdür. Duvarlar ve kayaların arasında rastlanabilir.

Da ğılım: Türkiye dı şında Bulgaristan’da bulunan (Damjanov ve Likharev 1975) türün Türkiye yayılı şı büyük ölçüde çalı şma sahasıyla sınırlıdır.

Türkiye da ğılımı: IST (City; Heybeli Ada; Belgrat Orman; Rumeli Hisar; Bueyuekdere with Sariyer), KC (7 km W Tavsançil; 8 km E Kindira; 1 km E Hereke; 1 km E Akcaova), SK (Sakarya 5 km after Kaynarca), BR (Bursa; Uludag; Iznik). BE (Ruin Kyzikos 8 km from Bandirma; Mine 22 km W Karacabey), B (Abant lake; 4 km oberh. Abant lake; Boludagi Geçidi; 6 km NE Yenicaga), KS (Ilgaz Daglari), SM, IZM (at the archaeological museum) (Bank ve Menkhorst, 1994).

3.2.22.8. Euxina ( Euxina ) hetaera (L. PFEIFFER, 1848)

Tanım: Kavk sinistral, küçük, şişkin, i ğ şeklindedir. Parlak grimsi boynuz rengindedir. İnce fakat sık kavk çizgilerine sahiptir. 10-11 adet bombeli sarmal bulunur. Protokon ş, 2 adet düz ve geni ş embriyonal sarmaldan olu şur. Üçüncü sarmalda kavk çizgileri seyrektir. Dördüncü ve yedinci sarmallar arasında kavk çizgileri daha kalın ve düzenlidir. Son sarmala kadar olan sarmallarda kavk çizgileri ince sık ve düzenlidir. Son sarmalda kavk çizgileri yeniden kalınlaşır. Son sarmalda, sırtta basal şişkinlik bulunur, bu apertür içindeki olukla uyumludur. Apertürün a şağı kısmı yuvarlak dörtgen şeklindedir. Apertür kenarları serbest ve öne do ğru uzanmı ştır, parlaktır. Apertürün içi kahverengidir. Sinulus büyüktür ve arka tarafa do ğru bir kemer şeklindedir. Parietalis apertür kenarına kadar uzanır çok az çengel şeklinde olup apertürün üst kısmında dı şarıya do ğru uzanır. Parietalis, apertürün içine do ğru zayıflar, spiralis ile oldukça yakın paralel şekilde uzanırlar ancak birle şmezler. Kolumellaris derinde ve kalındır. Apertür dik tutuldu ğunda kolayca görülür. Bu iki lamel arasında genellikle bir ara lamel bulunur. Lunella dorsal konumludur, geni ş, dik ve düzdür. Üst palatal kıvrım kısa ve serbest olup lunella ile birle şir. Temel kıvrım lunellaya do ğru uzanır, apertür içine do ğru geni şler. Tek bir

124 kalın palatal nasır bulunur. Klausiliyum normal bir yapıdadır, kenarları çok az yay şeklinde ön kısmı sivri ve kalındır.

Ölçümler: H = 11-14, D=4,3-,4,4 mm

Materyal: İstanbul (UK118)

Habitat ve ekolojileri : Genellikle alçak rakımlı ormanlık ve çalılıklarda, yaprak altlarında bulunan kalsifil bir türdür.

Da ğılım: Çalı şma sahası ve İstanbul’un Avrupa yakasına endemik bir türdür. Da ğılım; IST , BR, KC

3.2.22.9. Euxina ( Euxina ) persica (O. BOETTGER, 1879 )

Tanım: Kavk 10½-11½ adet, az bombeli sarmaldan ve parlak bir embriyonal sarmaldan meydana gelir. İkinci ve üçüncü sarmallar dar olup, takip eden sarmallar düzenli olarak geni şlerler. Apertür geni ş dörtgenimsidir. Sinulus geni ş, fakat basıktır. Apertür yapı şık ve kısmen serbesttir, iç kısımları kahverengidir. Apertür kenarları parlaktır. Son sarmalda sırtta kısa ve küt bir basal omurga bulunur. Parietalis apertür kenarına kadar uzanır, spiralisle birle şmez. Spiralis, parietalisin ba şlangıcından itibaren içte neredeyse yarım sarmal kadar uzanır. Kolumellaris derindedir. Dik kolumellaris, apertür kenarına do ğru geni şler. Subkolumellar lamel, kolumellaris ile paraleldir, apertürden zor görülür. Bu iki lamel arasında tek bir ara lamel bulunur. Lunella bulunmaz. Ço ğunlukla 1 adet kısa, kısmen yay şeklinde palatal kıvrım vardır. Temel kıvrımdan farklıdır. Temel kıvrım kalın ve uzundur. Ço ğunlukla apertür kenarına ula şmadan sonlanır. Klausiliyum sa ğ kö şede bulunur, oluk benzeri şekillidir. Ön kısmında 2 adet çentik bulunur.

Ölçümler: H = 17-20, D=5,4 mm

Materyal: Bolu (UK158)

125

Habitat ve ekolojileri : Ormanlar ve yer yer kireç kayalıklarının bulundu ğu çalılık alanlarda rastlanmı ştır.

Da ğılım: Çalı şma sahası ve Bulgaristan (Damjanov ve Likharev 1975)

Türkiye da ğılımı: Sarıyer ( İstanbul) ile Abant gölü arasında çe şitli yerlerden kayıt mevcuttur (Bank ve Menkhorst, 1994).

3.2.22.10. Euxina ( Euxina ) pontica (RETOWSKI, 1887)

Tanım: Kavk sinistral, büyük, uca do ğru iyice sivrilen enli i ğ şeklinde; sık ve ince ribli, koyu boynuz rengi-kahverengi ve riblerde beyaz çizgili, bazen vi şne çürü ğü renkte, ipeksi parlaklıktadır. Yakla şık 12 hafif bombeli sarmalın 2 ½ kısmını açık renk, pürüzsüz ve enli emriyonal kısım, kalan kısım ise daralan ve zayıf ve sık ribli son sarmala dek düzenli artan güçlü ribli teleokon ştur; son sarmallarda ince bir spiral desen görülür. Boyunda karina olu şur; güçlü bazal karinaya derin bir oluk e şlik eder. Apertür eşkenar dörtgene yakın şekilli, içte kahverengi, sinulus çökük, yüksek ve sa ğa yatık, kenarlar geni şlemi ş ve birle şiktir. İç dudak belirgin ve beyaz renktedir. Palatal kenar neredeyse düzdür. Altta belirgin dü şey bir oluk mevcuttur. Parietalis apertürde yüksek, uçta kanca gibi kıvrık; içeri do ğru kısa olup spiralis ile kesi şir ama birle şmez. Kolumellaris içerlek olup zor görülür, ince bir şerit halinde apartüre uzanan subkolumellaris ile birlikte içte kıvrılır. Prinsipalis lateral sa ğdan sola uzanır, üst ucunun hemen altında dorsal olan lunella ile temas halinde olan kısa üst palatal lamel mevcuttur. Klausilium levhası oluksu olup uçta şekilsiz üçlü loblu bir görünüm alır.

Ölçümler: H = 19-22, D=5,4-5,5 mm

Materyal: Kastamonu (UK51-Pınarba şı harmanyeri üzeri, UK82)

Habitat ve ekolojileri : Ormanlık alanlarda yıkık kütüklerin altında rastlanmı şlardır.

126

Da ğılım: Rodop da ğlarından (Damjanov ve Likharev 1975), Samsun’a kadar denize yakın yerlerden tespit edilmi ştir

Türkiye da ğılımı: B (Abant gölü; Boluda ğı geçidi; Çaydurt), KS, SN, SM (Samsun ve Bafra arası) (Bank ve Menkhorst, 1994, Schütt, 2005)

3.2.22.11. Elia ( Elia ) corpulenta (L. PFEIFFER, 1848)  Elia ( Elia ) corpulenta corpulenta (L. PFEIFFER, 1848)

Tanım: Kavk sinistral, orta büyüklükte, fazlaca şişkin, i ğ şeklinde ve neredeyse labut şeklindedir. Kalın veya ince çizgilerle kaplı kavk kızıl kahverengidir. Kabu ğu olu şturan 12 adet sarmaldan ilki çok küçük olup, takip eden sarmalların fazlaca geni şledikleri tespit edilmi ştir. Apeks küttür, aniden sivrile şir. Apertür armudi, yuvarlaktır. Parietalis kalındır ve fazlaca öne do ğru çıkıktır. Kolumellaris düz ve uzundur. Dik bir şekilde uzanır. Temel kıvrım çok uzundur. Lunellanın üzerinden dı şarıya do ğru geni şler. Üst palatal kıvrım da çok uzundur. Art arda sıralanmı ş üç kısa palatal kıvrım apertüre do ğru uzanır. Bütün palatal kıvrımlar apertürden önce sonlanırlar ve apertürün palatal kenarının iç kısmında bir hörgüç şeklini alırlar. Kolumellar kenar her zaman de ğil ama bazen dı şa do ğru kıvrıktır.

Ölçümler. H= 13,0±1,5; D= 3,2±0,2 mm.

Materyal: Sakarya (UK35)

Habitat ve ekolojileri : Da ğlık bölgelerdeki ormanlık alanlarda, ta şlık alanlarda ve çöplüklerde ya şadıkları gözlenmi ştir.

Da ğılım: İstanbul ile Samsun arasında Kuzey Anaolu’ya endemik bir türdür. Nominat alttür çalı şma sahasına endemik tir; IST, BR, KC, B, SK (Bank ve Menkhorst, 1994).

127  Elia corpulenta proteus RETOWSKI, 1889

Tanım: Nominat alttürden daha iri ve daha kaba riblidir (özellikle boyun kısmında).

Ölçümler: H= 13,0±1,5; D= 3,2±0,2 mm.

Materyal: Kastamonu (UK87), Sinop (UK89, UK90)

Habitat ve ekolojileri : Kıyıya yakın kayalık bölgeler, duvarlar, orman örtüsü altında yaygındırlar. Daha çok bir orman türü görünmündedir.

Da ğılım: Alttür çalı şma sahasına endemik tir. Kastamonu ve Sinop sahil şeridine özgüdür (Bank ve Menkhorst, 1994).

3.2.22.12. Elia ( Acroeuxina ) huebneri (L. PFEIFFER, 1848)  Elia ( Acroeuxina ) huebneri huebneri (L. PFEIFFER, 1848)

Tanım: Kavk sinistral, orta büyüklükte, kısmen şişkin i ğ şeklindedir. sarmallara do ğru dereceli bir geni şleme vardır. Üst sarmallarda ani bir sivrile şme görülür. Apeks koyu grimtırak kahverengidir. Kavk 10-12 adet az bombeli sarmaldan oluşur. Embriyonal sarmal neredeyse tamamen düzdür. Takip eden sarmallarda düzenli olarak 30-40 adet kavk çizgisi bulunur. Süturlarda kavk çizgileri, papilla benzeri bir yapı olu şturur. Kavk çizgileri arasındaki bo şluklar geni ştir. Basal omurga kalındır. Aşağı kısımda horizantaldir. Apertür yuvarlak, armudi şekillidir. Apertür kenarları sivri, geni ş ve parlaktır ancak dı şa kıvrık de ğildir. Parietalis, apertür kenarına kadar uzanır, kalındır ve ¼ sarmal uzunlu ğundadır. Apertür içine do ğru düzle şir ve spiralise yakınla şır ancak bu iki lamel birle şmezler. Kolumellaris çok derindedir, diktir ve çatallı bir yapısı vardır. Apertür dik tutuldu ğunda, kolumellaris görülmez. Subkolumellar lamel öne do ğru uzanır, çok diktir ve apertür kenarına kadar ula şmaz. Temel kıvrım uzundur. Lunellanın önünden ba şlar, apertür kenarına kadar ula şır. Üst ve alt palatal kıvrımlar çok uzundurlar ve apertür içine do ğru geni şlerler. Orta palatal

128 kıvrım kısadır veya yoktur. Lunella dorsal konumlu ve kalındır, apertürden görülmez. Klausiliyum normal özellik gösteren bir yapıdadır.

Ölçümler : H= 14±2; D= 3,1±0,2 mm.

Materyal: Azdavay (UK48)

Habitat ve ekolojileri : Nemli bölgelerdeki kireç ta şlarından yapılmı ş bahçe duvarlarının aralarında ve çalılıkların altında ya şadıkları gözlenmi ştir.

Da ğılım: Alttür çalı şma sahasına endemik tir. Tür İstanbul’dan Kastamonu’ya kadar da ğılmı ştır (Bank ve Menkhorst, 1994)

 Elia ( Acroeuxina ) huebneri concava HAUSDORF, 1997

Tanım: Boyunda içbükey bir silüet olmasıyla ayırt olunur.

Ölçümler: H= 14±2 mm, D= 3,1±0,2 mm.

Materyal: Kastamonu (UK49c)

Habitat ve ekolojileri : Nemli bölgelerdeki kireç ta şlarından yapılmı ş bahçe duvarlarının aralarında ve çalılıkların altında ya şadıkları gözlenmi ştir.

Da ğılım: Alttür çalı şma sahasına endemik tir. Kastamonu’da orijinal tanımlamada bahsi geçen lokalitelerden (Hausdorf, 1997) bilinmektedir

 Elia ( Acroeuxina ) huebneri interior HAUSDORF, 1997 Tanım: Kavk sinistral, küçük (14 mm), apeks dardır. 10-12 sarmallıdır. Renk gri- kahverengi olup, sarmal ba şına 30-40 keskin, ince çıkıntı vardır. Bazal omurga güçlü, dibi hemen hemen ufkidir. Apertür yuvarla ğımsı; kenarlar keskin ve yansımalıdır. Parietalis kuvvetli ve yüksek, spiralise yakın ancak birle şik de ğildir.

129 Kolumellaris arkadadır, buna kar şın daha ilerde olan subkolumellaris çapraz tutu şta görülebilir. Orta palatal lamel kısa, di ğer iki lamel ve prinsipalis uzundur. Lunella dorsalde ve kuvvetlidir.

Ölçümler. H= 14±2; D= 3,1±0,2 mm.

Materyal: Kastamonu (UK49- yolun solunda orman, UK51-Pınarba şı’nın 1 ve 1, 5 km do ğusundaki tepeler, evlerin yakınında ve çalılıklardaki ta ş altları)

Habitat ve ekolojileri : Orman, açıklık vb. kireç kayalıklarına yakın e ğimli, alçak (su kenarı vb.) olmayan alanlarda bulunur.

Da ğılım: Alttür çalı şma sahasına endemik tir. Şimdiye kadar Pınarbaşı’ndan bilinmektedir (Hausdorf, 1997). Tür olarak İstanbul ve Kastamonu arasındaki ormanlık bölgelerde bulunur ve endemiktir

3.2.22.13. Elia ( Acroeuxina ) retowskii H. NORDSIECK, 1984

Bu tür simpatrik huebneri türünden daha büyük kavk, daha belirgin rib yapısı, dorsal karinanın olmayı şı, kolumellarisin daha zayıf, subkolumellarisin de daha derin olu şu, lunellanın daha derinde olması, bazalisin kısa olması ve orta palatalisin olmayı şı ile ayrılır.

 Elia ( Acroeuxina ) retowskii retowskii H. NORDSIECK, 1984 Tanım: Kavk sinistral, büyük, sarımsı beyaz veya boynuz renginde, bütün sarmallar ince ve sık ancak apertüre yakın daha düzensiz ve kaba ribli; boyunda ileri çıkan bir bazal karina mevcut olup dorsal karina izine rastlanmaz. Apertür oval, kenarlar ayrık, geni şlemi ş ama bükük de ğil keskindir. Parietalis oldukça uzun olup, spiralis ile birle şmeden kesi şir. KoIumellaris yassılmı ş olup kolumellada sonlanır ve kar şıdan zor görülür; lunellaya kadar inen subkolumellaris ise dı ştan gözükmez. Lunella dorsolateraldir. Klausilium levhası çapraz açıdan zor görülür veya gözükmez. Prinsipalis ve lunella ile ba ğlantılı üst palatalis uzun, bazalis kısa ve lunellaya

130 ba ğlıdır. Subklaustralis kısa ve lunelladan ayrıdtır. Klausilium dil şeklinde ve biraz kavislidir. Orta palatalis yoktur.

Ölçümler: H= 20-26; D= 4,5 mm.

Materyal: Sinop (UK89)

Habitat ve ekolojileri : Ormanlık alandaki kireç kayalarında bulunurlar.

Da ğılım: Tür ve alttür çalı şma sahasına endemik tir. Şimdiye kadar tipyerinden (Ayancık) bilinmektedir (Hausdorf, 1997).

 Elia ( Acroeuxina ) retowskii levata HAUSDORF, 1997 Tanım: Kavk sinistral, cinse göre iri (19-21 mm), apeks dardır. 10-12 sarmallıdır. Renk koyu boynuzrengi veya sarımsıdır. Çıkıntılar sık ve ince olup, boyunda daha belirgindirler. Bazal omurga belirgindir. Apertür karemsi, yansımalı; parietalis kuvvetli ve uzun, spiralisle kesi şik ancak birle şik de ğildir. Kolumellaris kenara eri şir ve çapraz tutu şta görülebilir, ancak subkolumellaris gözükmez. Lunella dorsolateral, prinsipalis ve lunellayla birle şen üst palatal lamel uzun, basalis ve subclaustralis kısadır.

Nominat alttürden daha kısa boyut ve kısa olan basalis ile ayrılır. Ancak yöre örneklerinden 22 mm.yi a şan kavklara rastlanmı ştır.

Ölçümler: H= 19-21; D= 4,5 mm.

Materyal: Kastamonu (UK49c-kayaların zirvesi, UK51-Pınarba şı’nın 1, 5 km do ğusundaki tepeler, evlerin yakınında ve çalılıklardaki ta ş altları)

Habitat ve ekolojileri : Orman, açıklık vb. kireç kayalıklarına yakın e ğimli, alçak (su kenarı vb.) olmayan alanlarda bulunur.

131 Da ğılım: Alttür çalı şma sahasına endemik tir. Şimdiye kadar Pınarba şı ve A ğlı civarından bilinmektedir (Hausdorf, 1997).

3.2.12.14. Galeata ( Galeata ) schwerzenbachii (L. PFEIFFER, 1848)

Tanım: Kavk sinistral, orta büyüklüktedir. Yüksek kule benzeri, ince i ğ şeklinde olan kabu ğun üst sarmalları silindiriktir. Kavk boynuz kahverengisidir. Üzerinde seyrek ve ince aksiyal kavk çizgileri vardır. Süturlarda aşağıya do ğru beyaz çizgiler bulunur. Kavk çizgileri hafif dalgalıdır. 13 adet düzenli olarak geni şleyen sarmaldan ilk 2½ si protokon şu meydana getiren embriyonal sarmallardır. Apeks sivridir. Son sarmal basalda daralır, sırta kalınla şmı ş kavk çizgileri ile bir basal omurga ve daha zayıf fakat belirgin bir dorsal omurga bulunur. Apertür uzun ve armudidir. İç kısımları yuvarlaktır, basalda dahili bir oluk bulunur. Apertür kenarları parlak, düz, yapı şık ve parietal kenarı tamamen ayrıktır. Sinulus büyüktür. Parietalis apertür kenarına kadar uzanır, spiralis ile kısmen birle şirler. Bu iki lamel ço ğunlukla üst üste gelirler. Kolumellaris derindedir. Çok ince olan ucu, apertür kenarına kadar uzanır. Bu iki lamel arasında tek bir ara lamel bulunur. Subkolumellar lamel derindedir. Temel kıvrım uzundur. Temel kıvrımdan uzakta, tek bir şişkin üst palatal kıvrım vardır. Bu iki kıvrım birbirlerinden uzakla şırlar. Lunella ve subklaustral kıvrım bulunmaz. Klausiliyum normal özellik gösteren bir yapıdadır.

Ölçümler: H= 15-16; D= 3.1±0.5 mm

Materyal: Kastamonu (UK86, UK139)

Habitat ve ekolojileri : Ormanlık alanlarda, kireçta şı kayalıklarında, kireçta şları kullanılarak in şa edilmi ş tarihi binaların duvarlarındaki yarık ve çatlaklarda ya şadıkları gözlenmi ştir.

Da ğılım: Bulgaristan ve Kuzey Anadolu (Damjanov ve Likharev, 1975).

132 Türkiye da ğılımı: IST, BR (Iznik), SK, B, KS, SN, SM, O, GR, TRB (Bank ve Menkhorst, 1994).

3.2.22.15. Laciniaria plicata (DRAPARNAUD, 1801)

Tanım: Kavk sinistral, ince i ğ şeklinde ve koyu kahverengidir. Son sarmala kadar her sarmalda, ince 50-55 adet kavk çizgisi bulunur. Apeks yakla şık 3 adet embriyonal sarmaldan olu şur. Kavkta 12-13 adet az bombeli sarmal bulunur. Süturlar derindir. Son sarmalda basal omurga bulunur. Apertür armudidir. Apertür kenarları fazlaca ayrıktır, sinulus geni ştir. Apertür kenarlarının iç kısımlarında 7-10 adet kalın, di ş benzeri yapı bulunur. Parietalis belirgin olup apertürün alt kenarına kadar uzanır ve spiralisle birle şmez. Kolumellaris derindedir, apertürün ön kısmına do ğru çok az uzanır. Subkolumellar lamel dı şarıdan görülmez. Orta palatal kıvrım, temel kıvrım ile hemen hemen paraleldir. Her iki kıvrımın geni şli ği a şağı yukarı aynıdır. Apertürün önüne do ğru uzanırlar. Alt palatal kıvrım vardır. Lunella uzundur, kavk ekseni ile paraleldir. Klausiliyum geni ş semer şeklindedir, ön kısmı yuvarlaktır.

Ölçümler : H= 15-18; D= 3,4 mm

Materyal: İstanbul (UK116, UK159)

Habitat ve ekolojileri : Nemli kayalar ve açık alanlardaki eski duvarlarda, daha nadiren ormanlık alanlarda, a ğaçların köklerindeki yaprak birikintilerinin altında ya şadıkları gözlenmi ştir.

Da ğılım: Orta Avrupa-Balkan yayılı şlı tür birçok form ile temsil edilir. İstanbul büyük olasılıkla türün yayılı şının güneydo ğu ucunu temsil etmektedir (cf. Pomatias elegans ). KD Fr, D, Slo, Sz, N-It, Au, Ru (Falkner vd, 2001).

Türkiye da ğılımı: Önceleri sadece İstanbul’un Avrupa yakasından (Gumuspinar, Karacabey) (Bank ve Menkhorst, 1994) kaydedilmi ştir

133 3.2.22.16. Bulgarica ( Denticularia ) denticulata (OLIVIER, 1801)

Tanım: Kavk sinistral, orta büyüklükte ve şişkin i ğ şeklindedir. Kabu ğu olu şturan 12-14 adet bombeli sarmalın üzerinde sık ve düzenli kavk çizgileri bulunur. Çizgiler koyu boynuz kahverengisidir. Aralarında açık renkte şerit demetleri bulunur. Protokon ş 2 adet parlak ve düz embriyonal sarmaldan olu şur. Üçüncü sarmal dardır. Takip eden sarmallar düzenli olarak geni şler. Son sarmal basalde daralır. Bir basal omurga ve ense şişkinli ği bulunur. Sırtta apertüre do ğru kavk çizgileri kalınla şır. Apertür geni ş ovaldir, a şağı kısmı yuvarlaktır. Sinulus büyüktür. Apertür kenarları geni ş ve kalındır. Beyaz renkli apertür duvarlarında küçük, di ş benzeri yapılar vardır. Parietalis, apertür kenarına kadar uzanır. İncedir ve spiralis ile birle şmez. Kolumellaris eğiktir ve derindedir. İç kısımda çatallı bir yapı olu şturur. Subkolumellar lamel önde, fazlaca kemer şeklinde olup apertür e ğik tutuldu ğunda kolaylıkla görülür. Suturalis uzundur ve çok incedir. Lunella küçük ve kısadır, dorsolateral konumludur. Lunella kalın alt palatal kıvrım ve üst palatal kıvrımlar ile birle şir. Uzun bir temel kıvrım bulunur. Çok kısa bir ön üst palatal kıvrım vardır. Bazen bu kıvrımın çok uzun ve ince oldu ğu tespit edilmi ştir. Klausiliyum ince, bombeli bir yapıda olup, ön kısmı sivridir.

Ölçümler: H= 15±2; D= 3,4±0,2 mm

Materyal: İstanbul (UK116, UK159)

Habitat ve ekolojileri : Çürüyen odun parçaları ile fundalıkların altındaki yaprak döküntülerinde ve ta şların altında ya şadıkları gözlenmi ştir.

Da ğılım: Bulgaristan’ın güneyi, Yunanistan’ın kuzeyi ile Thasos adası ve çalı şma alanı ile yayılı şı sınırlıdır (Damjanov ve Likharev, 1975; Reischütz, 1983).

Türkiye da ğılımı: Marmara Bölgesi illeri ve Gökçeada’da rastlanılmaktadır (Bank ve Menkhorst, 1994).

134 3.2.23.Arionidae Familyası

3.2.23.1. Arion ( Mesarion ) subfuscus (DRAPARNAUD, 1805)

Ülkemizde sadece Arion ( Mesarion ) subfuscus (DRAPARNAUD, 1805) türü tespit edilmi ştir. Bu takson çalı şma esnasında toplanılmı ş olup Türkiye için yeni kayıttır.

Tanım: Orta boy bir sümüklüböcek olup di ğer yerli türlerden antemedyan pnömostom ile ayrılır. Renk genelde üstte daha koyu sarımsı kahverengi olup yanlarda (manto dahil) daha koyu birer bant görülür. Deri kıvrımları Limax türlerine benzer şekilde fazladır, ancak bunda pürtüklü bir etki verirler. Mantodaki sağ bant pnömostomu tamamen çevreler. Karina bulunmaz, ancak kuyruk ucu küttür. Taban ve kenarları portakalrengimsi parlak sarıdır. Mukus koyu sarı renklidir. Kavk ufak granüller toplulu ğundan müte şekkildir.

Atrium etli ve uzun, buna kar şın penis küçük ve silindiriktir. Son yıllarda yapılmı ş moleküler filogeni çalı şmaları (Pinceel vd, 2004; Jordaens vd, 2006) bu türün bir tür komplexi veya polifiletik olabilece ğini göstermektedir.

Ölçümler: 50-70 mm arası

Materyal: Sakarya (UK35)

Habitat ve ekolojileri : Çürüyen odun parçaları arasında ve yaprak döküntüsü içinde ormanlık bölgelerde, adventif oldukları yerlerde bahçelerde vb. de rastlanırlar. Hatta di ğer Arion türlerinden bile farklı olarak asidik substratlı konifer örtüsü altında bulunabilirler (Bever ve Sari, 1977; 1978). Normalde misetofil bir canlı olsa da her türlü besini tüketir (Wiktor, 1983). Kendi kendini dölleyebildi ği saptanmı ştır (McCracken ve Selander, 1980).

Da ğılım: Cinsinin –adventif ve do ğal olarak- en yaygın türlerindendir. Esas olarak Orta Avrupa-Balkan yayılı şlı tür Katalonya ile Bulgaristan arasında adventif olarak

135 da dünyanın pek çok yerinde bulunur (Wiktor, 1983; Schütt, 2005). Yeni Zelanda (Suter, 1891) gibi uzak yerlere de ta şınmı ştır.

Türkiye da ğılımı: İstanbul ve Sapanca’dan birer lokaliteden bilinmektedir (Yıldırım ve Kebabçı, 2003; Schütt, 2005).

3.2.24. Helicodontidae Familyası

Ülkemizde 3 adet tür ve takson ile temsil edilen familyadan sadece Linholmiola lens (FÉRUSSAC, 1832) çalı şma alanı içerisinde kaydedilmi ştir.

3.2.24.1. Lindholmiola lens (FÉRUSSAC, 1832)

Tanım: Kavk dekstral, diskoidal, spir hafif yüksek olıp köşe kısmı oldukça belirgin sırt olu şturur (“tava şekli”); umbilikus ise geni ş ve hemen hemen silindiriktir. Desen olarak birbirine yakın düzenli ve e ğik ribler mevcuttur. Genellikle 7 kadar yassı ve düzenli artan sarmal mevcuttur; embriyonal sarmallar sık ve ince ribli, alt yarıda daha az belirgin olan riblerin arası son sarmalda daha açıktır. Donuk koyu kahverengimsi olan kavk genç bireyde tüylü ve daha açık renktedir. Gençlerde kö şe ve alta yo ğun olan tüylerin önemli bir kısmı eri şkinlerde yitirilmi ştir. Apertür oldukça e ğik ve basık hilal şekillidir. Belirgin, ancak umbilikusu örtecek düzeyde bükük olmayan beyaz bir dı ş dudak mevcuttur.

Ölçümler : H= 5; D= 11-13 mm.

Materyal: Çanakkale (UK145)

Habitat ve ekolojileri : Denize yakın, kireç kayalıkları bulunan kesimlerde, çalılık makilik arazide toprak zemin üzerinde ya şarlar (Schütt, 2001). Gavdos adası’ndaki gibi çalı şma sahasında çam ibrelerinin altında saptanmı şlardır (Welter-Schultes, 1998a).

136 Da ğılım: Cins Do ğu Akdeniz bölgesi’ne endemiktir. Tür Do ğu Arnavutluk, Yunanistan ve Ege Adaları ile batı kıyı bölgelerimizde rastlanılır (Dhora ve Welter- Schultes, 1996, Schütt, 2001).

Türkiye da ğılımı: Gelibolu ile Bodrum arasında deniz kıyı bölgelerimizde görülmektedir.

3.2.25. Hygromiidae Familyası

Hygromiidae familyasının bölgede tespit edilmi ş taksonlarına ait tayin anahtarı aşağıda verilmi ştir:

1. Kavk yüksek (H>D)………………………………..………………………………2 - Kavk alçak (H ≤D)…….. …………….……………………………………………….4 2. Umbilikus geni ş ve açık, kavk kaidesi düz……………...... ……….. T. pyramidata - Umbilikus küçük ve kısmen örtülü, kavk kaidesi yuvarlak...... ……3 ( Cochlicella ) 3. Sarmal sayısı ≤8, tek bir devamlı spiral bant var………………….….…C. barbara - Sarmal sayısı ≥8, kesikli spiral bant ve benekler var………………...……... C. acuta 4. Spir alçak konik veya basık, açık fon (beyaz) üzerine (genelikle) koyu bantlı……5 - Spir konik veya yuvarlak, bantsız ve fon gri veya kahverengi tonlarda………...…14 5. Umbilikus geni ş (son iki sarmal görülecek kadar), spir alçak konik veya basık…..6 - Umbilikus dar, geni ş olsa bile spir konik…………………..………...….………….8 6. Kavk kaide kısmında dalgalı mikrodesen var……………………………….….…7 - Kavk kaide kısmında dalgalı mikrodesen yok ……………….….………X. o. obvia 7. Umbilikus perspektif…………………...…………………...……….. X. derbentina - Umbilikus perspektif de ğil…….……………………..………...……….. X. krynickii 8. Kavk çıkıntıları belirgin ve düzenli…………………………….…….……………9 - Kavk çıkıntıları büyüme çizgilerinden ibaret veya ince…..………………..……...11 9. 2 adet karina mevcut…………………………...……………….. H. s. subcalcarata - Karina eri şkinde yok……………………...…………………………………..……10 10. İç dudak mevcut, tepe küt…………………………………..……..…….. H. striata - İç dudak yok, tepe sivri……..………………………………...…..…….. C. cisalpina

137 11. Yüzeyde da ğınık tüyler ve düzenli, ince, e ğik çıkınıtılar var…….. X. conspurcata - Yüzey tüysüz, yüzey düze yakın veya düzensiz ince çıkıntılar var…………...…...12 12. Kavk küremsi, dikey çizgiler var……………………………….…….. X. candiota - Kavk konik küremsi (H ≈D), çizgi yok veya yatay şekilde………..………...……..13 13. İç dudak kalın ve kırmızımsı……………………………..…….……….. C. virgata - İç dudak ince ve beyaz……………………..………………..…………….. X. cretica

14. Dort < 10 mm………………………………………………………………..……15

- Dort ≥ 10 mm………….…….…………………………………..……………..……19 15. Kavk küremsi……………………………………………………………………16 - Kavk küremsi konik………………………..………………………………………17 16. Kavk ince, apertür dairemsi, dudak tel biçiminde…………………. M. crenophila - Kavk ± kalın, apertür dairemsi oval, dudak orta kalınlıkta…..……...…. M. ascania 17. Dudak kalın……………………………………………….………………….….18 - Dudak ince……. …...... M. stipulifera 18. Apertür dairemsi, dudak homojen kalınlıkta…………………………….……...19 - Apertür oval, dudak altta daha kalın…..……………………….…. M. densecostulata 19. Son sarmal periferalde küt, umbilikus hafif kapalı……………...….. M. margarita - Son sarmal periferalde oval, umbilikus kapalı veya kapalıya yakın..……M. solidior 20. ± belirgin açık renk periferal bant var………………………………………...…21 - Periferal bant veya seyrek olarak iz şeklinde görülür…..………………………….22 21. Arka fon beyazımsı açık gri, umbilikus kapalı…………………...……M. ocellata - Arka fon koyu renk, umbilikus tamamen kapalı de ğil…..……….……M. leucozona

22. Dort > 14 mm…………………………………………………………….……….23

- Dort > 14 mm…………………….…..……………………………...…….…………27 23. Kavk yüzeyi granülsüz ve tüy izi yok………………………………….….….…24 - Kavk yüzeyi granülsüz ve tüy izi var…….………………..…………….……...…25 24. Kavk ince, büyüme çizgileri, spiral desen ve periferal bant ± belirgin... M. magna - Kavk kalın, çizgiler ince, spiral desen zayıf, periferal bant yok…... M. carascaloides 25. Kavk rengi kahverengimsi………………...………...……………….. M. glareosa - Kavk rengi beyazımsı veya grimsi……………..……...…………………………..26 26. Tüy izleri son sarmallarda da görülür, genellikle renk açık gri…... M. samsunensis - Tüy izleri son sarmallarda görülmez, genellikle renk beyaz…..…….. M. devrekensis

138 27. Spir konik………………………………………………………………………..28 - Spir alçak……………..…………………………………………………..…….…..29 28. Yüzey parlak ve tüy izlerinden yoksun………………….……...... M. liebegottae - Yüzey mat ve tüy izleri mevcut…..………………………….……...... M. bithynica 29. Kavk kremrengimsi beyaz renkte, apertür bazalde düze yakın….…. M. claustralis - Kavk kırmızımsı kahverengi renkte, apertür normal...... ………..….…. M. badia

3.2.25.1. Cochlicella ( Cochlicella ) acuta (O. F. MÜLLER, 1774)

Tanım: Kavk dekstral, konik, 8-11 arası hafif bombeli sarmallar düz suturlara sahiptir; umbilikus oldukça dar ve kolumellar dudak tarafından kısmen örtüktür. Jüvenillerde karina mevcuttur. Birçok varyasyon olmakla beraber, kavk rengi süt beyaz veya kızılımsı sarı olup genellikle koyu bantlar ve bantlar mevcuttur. Yüzey zayıf ve düzensiz artan çizgilidir. Apertür yarım daire şeklinde (h>d), dudaksız ve keskin kenarlıdır.

C. barbara türüne göre daha ince uzun olup kahverengi tonların daha az bulunması da karakteristiktir.

Ölçümler: H= 10-20; D= 4-7 mm

Materyal: Çanakkale (UK45-Seddülbahir kalesi), İstanbul (UK31)

Habitat ve ekolojileri : Denizde yakın çayır, kumul ve açıklık kuru habitatlarda otlar veya kayaların arasında bulunurlar.

Da ğılım: Akdeniz havzasının kuzey ve batısı ile Atlantik kıyısında Belçika ve Güney İngiltere’ye kadar yayılmı ş olup (Fechter ve Falkner, 1990), Thasos (Reischütz, 1983) ve Girit (Welter-Schultes, 1998b) gibi bütün Do ğu Akdeniz ya şam alanlarına insan eliyle götürülmü ştür.

139 Türkiye da ğılımı: İstanbul ile Antalya arasında deniz kıyı bölgelerimizde görülmektedir.

3.2.25.2. Cochlicella ( Prietocella ) barbara (LINNAEUS, 1758)

Tanım: Kavk dekstral, enli konik, 7-8 arası hafif bombeli sarmallar sı ğ suturlara sahiptir; umbilikus oldukça dar ve kolumellar dudak tarafından kısmen örtüktür. Jüvenillerde karina mevcuttur. Kavk rengi açık boynuzrengi ile beyazımsı arası olup bir enli kahverengi spiral kavk boyunca görülür. Yüzey belirgin büyüme çizgileriyle örtülüdür. Apertür oval (h>d), dudaksız ve keskin kenarlıdır.

C. acuta türüne göre daha kısa ve enlidir, ayrıca erkek genital yapısıyla da oldukça farklıdır

Ölçümler: H= 7-11; D= 5-7 mm

Materyal: Balıkesir (UK46), Kastamonu (UK111)

Habitat ve ekolojileri : Denize yakın otlu alanlar, kumul habitatlarda otlar veya kayaların arasında bulunurlar.

Da ğılım: Akdeniz havzasının kuzeybatısı ile Portekiz’in kuzeyi arasında do ğal yayılı şı bulunur. Ancak Belçika, İngiltere ve Akdeniz ülkelerinin tamamına sonradan götürülmü ştür (Dhora ve Welter-Schultes, 1996; Falkner vd, 2001).

Türkiye da ğılımı: Bütün kıyılamızda görülmektedir.

3.2.25.3. Monacha ( Monacha ) carascaloides (J. R. BOURGUIGNAT, 1855)

Tanım: Kavk dekstral, büyük, basık küremsi şekilde olup samsunensis türünü andırır. Spir enli koniktir. Umbilikus perforat veya yarı kapalı, nadiren de kapalıdır. 1 Genellikle 6 /2 orta dı şbükey düzenli artan sarmalın sonuncusu ba şlangıçta yuvarlak

140 olup daha sonra yava şça iner. Sarımsı boynuz rengi renkte, mat ve kalın kavk orta saydamlıkta, sık büyüme çizgiler ve umbilikus etrafında görülebilen zayıf spiral desen mevcuttur. Apertür dairemsi oval, çok az bükük kenarlar basit ve keskin, paralel alt ve üst kenarlar kavisli olup beyaz ve ince bir iç dudak görülür. Kolumellar kenar sadece umbilikus civarı geni şleme gösterir.

Apendikula enli dip ve dar uç kısma ayrılmı ştır, 2 bariz glandula ve kısa bir flagellum mevcuttur. Benzer olan, Bilecik ve do ğusunda yayılı ş gösteren M. samsunensis türünden penial retraktörün olmayı şı, flagellumun daha kısa, apendikulanın da mevcut olması ile ve yüzeyde granül ve tüy olmamasıyla ayrılır.

Ölçümler: H= 9-12; D= 17-21 mm

Materyal: Bilecik (UK104), İstanbul (UK117)

Habitat ve ekolojileri : Çalılık ve ormanlardaki gölgelik yerlerde ya şarlar.

Da ğılım: Bulgaristan, Yunanistan’ın kuzeyi ve çalı şma sahasının batı kesiminde rastlanırlar (Hausdorf, 2000a).

Türkiye da ğılımı: ED, CK, TD, IST , BR, KC, SK, BIL , B (Hausdorf, 2000a).

3.2.25.4. Monacha ( Monacha ) crenophila (L. PFEIFFER, 1857)

Tanım: Kavk dekstral, küçük-orta boy, ince, küremsi şekilde olup spir kubbemsi, apeks ise güdüktür. Umbilikus derin, ince ve huni şeklinde, hafif kapalıdır. Genellikle 5 ½ dı şbükey sarmalların sonuncusu üstten küt kö şeli olup apertüre do ğru yava şça iner. Kavk boynuzrengi; yüzey belirsiz ve düzensiz büyüme çizgilerine ek olarak sık kısa tüyler ve granülleri ile desenlenmi ştir. Apertür dairemsi, kenarlar basit ve keskin olup dı ştan kırmızı bir halka şeklinde seçilen ipliksi keskin bir iç dudak görülür.

141 Apendikula carascaloides türündeki gibidir, 4 çatalsız glandula mevcuttur.

Ölçümler: H= 5-6; D= 6-8,5 mm

Materyal: İstanbul (UK26)

Habitat ve ekolojileri : Açıklık, orman kenarlarında çalı diplerinden toplanmı ştır.

Da ğılım: Endemik bir türdür. Sadece İstanbul’da rastlanır (Hausdorf, 2000a)

3.2.25.5. Monacha ( Monacha ) liebegottae HAUSDORF, 2000

Tanım: Kavk dekstral, orta boy, basık küremsi şekilde olup spir enli koniktir. Umbilikus deliksi ve yarı kapalıdır. Genellikle 5-5 ¾ arası hafif dı şbükey sarmalların yüzeyi zayıf büyüme çizgileri ile desenlenmi ştir. Kavk kahverengimsi boynuzrengi, parlak ve kalındır. Apertür dairemsi oval, kenarlar basit ve keskin, altta daha kavisli olup beyaz ve kalın bir iç dudak görülür. Kolumellar kenar sadece umbilikus civarı geni şleme gösterir.

Penis epifallusa göre oldukça kısa olup, ince uzun bir apendikula, 2 çatallı glandula ve uzun bir flagellum mevcuttur.

Ölçümler: H= 8-8,2; D= 10-13 mm

Materyal: Çanakkale (UK43)

Habitat ve ekolojileri : Direklerin diplerindeki ta ş altlarından tespit edilmi ştir.

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik bir türdür. Sadece Gökçeada’da rastlanır (Hasudorf, 2000).

142 3.2.25.6. Monacha (Monacha) ocellata (ROTH, 1839)

Tanım: Kavk yapısı syriaca türüyle ayırt edilemeyecek kadar benzerdir. Kavk dekstral, orta boyda, basık küremsi şekilde olup spir yassı koniktir. Umbilikus kapalıdır. 5 hafif dı şbükey sarmalların yüzeyi oldukça ince büyüme çizgileri ve düzensiz kırı şıklıklar ile desenlenmi ştir. Kavk kahverengimsi gri, parlak ve saydamdır; sutura yakın ve kö şede olmak üzere iki saydam olmayan beyaz ku şak tipiktir. Son sarmal kö şede biraz düz, tabanda ise basıktır. Apertür eğik dairemsi oval, kenarlar kırmızımsı kahverengi basit ve keskin olup, dı ştan geni şçe belli beyaz ve kalın bir iç dudak görülür. Kolumellar kenar dı şında geni şleme görülmez.

Çatallı glandula ve kısa bir flagellum Monacha syriaca (EHRENBERG, 1831) ortak özelliklerdir. Ayrıca kavk morfolojisi neredeyse tamamen aynıdır. Bu nedenlerle takson Schütt (2005) tarafından syriaca türünün alttürü sayılmı ştır. Ancak kısa penis ve papillla, S şeklinde kıvrık distal epifallus, daha uzun epifallus ve apendikulanın do ğrudan atriuma açılmasıyla ayırt edilir.

Ölçümler: H= 6-8; D= 9-13 mm

Materyal: Balıkesir (UK6, UK46)

Habitat ve ekolojileri : Denize yakın kurak habitatları, özellikle çayır ve bahçeleri tercih ederler.

Da ğılım: Yunanistan’ın Chios adası dı şında Türkiye’de yayılı ş göteren bir türdür. M. syriaca türü İzmir dı şında tür ile kesi şmez, yani allopatriktirler (Hausdorf, 2000a).

Türkiye da ğılımı: İstanbul’da ba şlayarak İzmir’e kadar bütün sahil kesiminde bulunur (Hasudorf, 2000).

143 3.2.25.7. Monacha ( Monacha ) solidior (MOUSSON, 1863)

Tanım: Kavk dekstral, orta boy, küremsi olup spir enli koniktir. Umbilikus çok dar ve neredeyse tamamen örtüktür. Genellikle 4 ½ -6 ¼ dı şbükey sarmal mevcuttur. Kahverengimsi boynuz rengi renkte ve belirsiz periferal açık renk bant ta şıyan kavkta nispeten geli şmi ş büyüme çizgileri, da ğınık granüller, tüylü örneklerde sıra halinde ve kıvrık tüy sıraları ve özellikle son sarmalda seçilen spiral desen mevcuttur. Apertür eğik dairemsi, basit kenarlar ise sadece kolumellar kenarda geni şler; beyaz ve kuvvetli bir iç dudak görülür. Kolumellar zar umbilikusu neredeyse tamamen örter.

Kavk ve genital anatomi ile bölgedeki carascaloides türüne benzer: Apendikula enli dip ve dar uç kısma ayrılmı ştır, 2 bariz glandula ve kısa bir flagellum mevcuttur. Ancak ondan daha ince ve daha proksimalden vajinaya ba ğlanan apendikula ile ayrılır. Ayrıca kavk daha küremsi ve ufaktır.

Ölçümler: H= 5-7,7; D= 7,6-11,1 mm

Materyal: Balıkesir (UK10), Bilecik (UK104),

Habitat ve ekolojileri : Nispeten açıklık habitatlarda gölgeli yerlerde bulunur.

Da ğılım: Bulgaristan’ın bir kısmı dı şında Türkiye’de geni ş yayılı ş gösteren bir türdür (Hausdorf, 2000a).

Türkiye da ğılımı: Kuzeybatı ve Batı Anadolu’da (KE, TD, IST, KC, BE, BR, BR, IZM, BIL, DN, IS, BUR) yayılı şı tespit edilmi ş, fahat yayılı ş sınırları tam bilinmemektedir (Hausdorf, 2000a; Schütt, 2001).

3.2.25.8. Monacha ( Metatheba ) samsunensis (L. PFEIFFER, 1868)

144 Tanım: Kavk dekstral, ince, orta-iri boyuttadır (en =11-19 mm). Kavk şekli basık konik olup spiral konoid şekillidir. Genellikle 5-6 yuvarlak sarmallar derin suturlara sahiptir. ± belirgin büyüme çizgileri, özellikle alt tarafta spiral çizgilenme, üstte (ve nadiren altta) granüller (+nadiren kısa tüyler) görülür. Renk beyazımsı veya açık gri olup, yuvarlak son sarmalın cidarında beyaz bir ku şak görülebilir. Apertür oval, üst kenarı belirgin a şağı e ğik; kenarlar sadedir. Kuvvetli beyaz bir iç dudak mevcuttur. Umbilikus oldukça dar olup kolumella kenarı tarafından yarı veya tamamen örtüktür.

Ölçümler: H= 6-8; D= 9-13 mm

Materyal: Kastamonu (UK48, UK51, UK52, UK59, UK111, UK112, UK146 )

Habitat ve ekolojileri : Ağaçlık alanlar, orman çalılıkları, kültür alanları; (çalı şma sahasında) tepelik alanlardaki çalılıklar, tarlaları bahçeleri tercih ederler.

Da ğılım: Türkiye için endemik bir türdür. Türkiye’deki en yaygın Monacha türlerinden olup geni ş yayılı şlı olmasına kar şın endemik bir türdür. Türkiye’deki yayılı şı Bilecik’ten ba şlayarak Karadeniz Bölgesi’nin tamamını, lokal olarak Van, Sivas, Ankara’yı içerir (Hausdorf, 2000a).

3.2.25.9. Monacha ( Metatheba ?) densecostulata (RETOWSKI, 1866)

Tanım: Kavk dekstral, orta boyda, yassı küremsi olup spir düz koniktir. Umbilikus çok dar ve kısmen örtüktür. Genellikle 4 ½ -5 ¼ dı şbükey sarmal mevcuttur. Kahverengimsi renkte ve belirsiz periferal açık renk bant ta şıyan kavkta, 1 mm kadar kısa tüyler, protokon şta düzensiz ribler ve teleokon şta belirgin spiral desen mevcuttur. Apertür e ğik oval, keskin kenarlar ise sadece biraz geni şler; beyaz ve kuvvetli bir iç dudak görülür.

Ölçümler: H= 4,5-6,1; D= 8,3- 9,4 mm

Materyal: Kastamonu (UK54, UK62, UK73, UK87)

145

Habitat ve ekolojileri : Ormanlarda ya şarlar.

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik bir türdür. Amasra ile Ayancık arasında sahil şeridindeki lokaliteler ve Boluda ğı geçidinden bilinmektedir (Hausdorf, 2000a).

3.2.25.10. Monacha ( Paratheba ) ascania HAUSDORF, 2000

Tanım: Kavk dekstral, orta boy, yassı küremsi olup spir basık koniktir. Umbilikus olukça dar ve sıklıkla kısmen örtüktür. Genellikle 5- 5 ¼ dı şbükey sarmal mevcuttur. Açık boynuz rengimsi renkte ve bazen zayıf bir periferal bant ta şıyan kavkta kıvrımlı büyüme çizgileri; belirsiz spiral çizgiler ve çok sayıda tüy izleri; son sarmalda daha belirgin olmak üzere düzensiz çöküntüler mevcuttur. Son sarmal küt olarak ba şlar. Apertür dairemsi, geni şlemeyen keskin kenarlar ise beyaz ve kuvvetli bir iç dudak bulundurur.

M. ascania uzun bir flagellum ve daha kısa apendikula ile M. bithynica türünden ayrılır.

Ölçümler: H= 5,8-7,3, D= 8-9,8 mm

Materyal: Bursa (UK36)

Habitat ve ekolojileri : Tepelik alanlarda ya şarlar.

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik bir türdür. İznik gölünün kuzeyi (Hausdorf, 2000a) dı şında sadece çalı şmada verilen lokaliteden tespit edilmi ştir.

3.2.25.11. Monacha ( Paratheba ) badia HAUSDORF, 2000

Tanım: Kavk dekstral, orta boy, yassı küremsi olup spir basık koniktir. Umbilikus çok dar ve yarıdan fazlası örtüktür. Genellikle 5 ½-6 dı şbükey sarmal mevcuttur.

146 Kırmızımsı kahverengi renkteki kavkta, belirsiz spiral çizgiler ve granüller mevcuttur. Apertür dairemsi, geni şlemeyen keskin kenarlar ise beyaz ve kuvvetli bir iç dudak bulundurur.

M. badia kırmızıya çalan kavk rengi, uzun bir flagellum ve vajinanın dip kısmına açılan apendikula ile karakterize edilir.

Ölçümler: H= 9,6; D= 12,2 mm

Materyal: Kastamonu (UK56)

Habitat ve ekolojileri : Ormanlarda ya şarlar.

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik bir türdür. Tip lokalite (Belyaka) dı şında sadece çalı şmada verilen lokaliteden tespit edilmi ştir (Hausdorf, 2000a).

3.2.25.12. Monacha ( Paratheba ) bithynica HAUSDORF, 2000

Tanım: Kavk dekstral, orta boy, basık küremsi olup spir basık koniktir. Umbilikus çok dar olup yarıdan fazlası, nadiren de tamamı örtüktür. Genellikle 5 ½-6 dı şbükey sarmal mevcuttur. Kahverengimsi boynuz rengi kavkta, belirgin düzensiz büyüme çizgileri, biraz belirgin spiral çizgiler, üst sarmallarda çok sayıda tüy izi mevcuttur. Bazı formlar belirgin spiral desene sahip olabilirler. Son sarmal ba şlangıçta küt daha sonrasında ise yuvarlaktır ve apertüre do ğru belirgin bir şekilde alçalır. Apertür dairemsi, geni şlemeyen keskin kenarlar ise beyaz ve kuvvetli bir iç dudak bulundurur.

M. bithynica en yakın tür olan M. ascania türünden kısa flagellum ve uzun apendikula ile ayrılır. M. margarita türünden daha iri bir kavk, daha silik spiral desenler ve umbilikusun daha örtülü olu şu ile, M. crenophila ve M. ovularis türlerinden daha az tüy izi olu şu ve daha iri olu şu ile ayırt edilir.

147 Ölçümler: H= 5,9-7,4; D= 8,3-9,9 mm

Materyal: Balıkesir (UK12), Bilecik (UK104)

Habitat ve ekolojileri : Yol kenarlarında kayalık yerlere yakın çalılık arazide rastlanmı şlardır.

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik bir türdür. Kuzeybatı ve İç Batı Anadolu’da (Sakarya, Bursa, Bilecik, Kütahya, Eski şehir) yayılı şı tespit edilmi ş, fakat yayılı ş sınırları tam bilinmemektedir (Hausdorf, 2000a; Schütt, 2001).

3.2.25.13. Monacha ( Paratheba ) magna HAUSDORF, 2000

Tanım: Kavk dekstral, büyük, basık küremsi olup spir basık koniktir. Umbilikus dar olup yarısı örtüktür. Genellikle 5 ¾-6 ¼ dı şbükey sarmal mevcuttur. Sarıya çalan veya kahverengimsi boynuz rengi ve bazen hafif bir periferal bant görülen kavkta, güçlü büyüme çizgileri, belirgin spiral çizgiler mevcuttur. Son sarmal ba şlangıçta küt daha sonrasında ise yuvarlaktır ve apertüre do ğru belirgin bir şekilde alçalır. Apertür dairemsi, hafif geni şleyen keskin kenarlar ise beyaz ve kuvvetli bir iç dudak bulundurur.

M. magna en büyük Monacha türlerinden bir tanesi olup yakın olan M. glareosa türünden granülsüz kavk ve daha geni ş umbilikuslu kavk, daha yüksek epiphallus: flagellum oranı, vajinaya daha önden ba ğlanan apendikula ile ayrılır.

Ölçümler: H= 11,8-15; D= 17,8-21 mm

Materyal: Kastamonu (UK76), Sinop (UK88)

Habitat ve ekolojileri : Yol kenarlarında ormanlık alanlarda çalılık arazide otlar üzerinde rastlanmı şlardır.

148 Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik bir türdür. Kastamonu ve Sinop illerinde sahil kesimlerindeki ormanlık alanlara endemiktir (Hausdorf, 2000a).

3.2.25.14. Monacha ( Paratheba ) margarita HAUSDORF, 2000

Tanım: Kavk dekstral, küçük, basık küremsi olup spir basık koniktir. Umbilikus dar olup hafif örtüktür. Genellikle 4 ¾-5 ¼ dı şbükey sarmal mevcuttur. Kahverengimsi boynuz rengi ve bazen hafif bir periferal bant görülen kavkta, düzenssiz büyüme çizgileri, belirgin spiral çizgiler mevcuttur. Son sarmal başlangıçta küt daha sonrasında ise yuvarlaktır ve apertüre do ğru belirgin bir şekilde alçalır. Apertür dairemsi, hafif geni şleyen keskin kenarlar ise beyaz ve kuvvetli bir iç dudak bulundurur.

M. margarita en küçük Monacha türlerinden bir tanesi olup, şekil olarak birçok türle benzerlik gösterir. M. ascania and M. bithynica türlerinden daha belirgin çizgiler ve umbilikusun daha az kapalı olu şu ayırt edilir. Ufak, kısa kanallı, uzun oval apendikula ile karakterize edilir.

Ölçümler: H= 4,5-5,5; D= 5,9-7,5 mm

Materyal: Kastamonu (UK48, UK135)

Habitat ve ekolojileri : Yol kenarlarında ormanlık alanlarda çalılık arazide rastlanmı şlardır.

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik bir türdür. Kastamonu ve Sakarya illerinde sahil kesimlerindeki ormanlık alanlara endemikti (Hausdorf, 2000a).

3.2.25.15. Trochoidea pyramidata (DRAPARNAUD 1805)

Tanım: Kavk dekstral, orta boy, medium sized, küremsi konik, spir konik olup, umbilikus dardır. Kavk düz beyaz veya kesikli veya devamlı kahverengimsi ince

149 spiral bantlar görülür Yakla şık 7 düzenli artan ve oldukça bombeli sarmalın sonuncusu periferalde yuvarlak (karinasız) altta düze yakın basıktır. Apertür yarımdaire şeklinde olup geni şleme göstermeyen kenarlar keskindirler ve ince pembemsi bir duda ğa sahiptirler.

T. trochoides türü dar umbilikus, basamaklı kavk yapısı ve bazal kısmın daha basık olu şu ile bu türden ayırt edilir. T. pyramidata türünde sadece jüvenillerde geçici olarak karina mevcuttur.

Ölçümler: H= 8-10; D= 10-12 mm

Materyal: Balıkesir (UK14)

Habitat ve ekolojileri : Akdeniz kıyı vejetasyonu içinde bulunurlar, şehir ekosistemine uyum sa ğlayabilirler.

Da ğılım: Akdeniz tipi bir da ğılım gösterir ve bütün Akdeniz sahillerinde bulunur. Büyük olasılıkla Batı Akdeniz endemi ği olan bu tür insan eliyle pek çok bölgeye ula şmı ş olmalıdır (Welter-Schultes, 1998b).

Türkiye da ğılımı: İstanbul’dan Hatay’a kadar sahil kesimlerimizden kaydedilmi ştir (Schütt, 2001).

3.2.25.16. Helicopsis striata (O.F. MÜLLER, 1774)

Tanım: Kavk ufak, basık küremsi olup, küt apeks ve konik sahiptirler. Umbilikus açık ve orta geni şliktedir, kolumellar kenar örtmese de umbilikal kısma kadar bükülüdür. Genellikle 4 ½ - 5 arası düzenli artan ve bombeli sarmallar mevcuttur; renk beyaz veya sarımsı beyaz olup, bantlı olanlarda alta do ğru incelen ve/veya keskli hale gelen sekize kadar koyu renk spiral bant bulunur. Apertür dairemsi, kenarlar keskin olup içeride geni ş fakat yassı bir dudak yeralır.

150 Ölçümler: H= 4,5-6,5; D= 6-9 mm

Materyal: Kastamonu (UK59, UK86)

Habitat ve ekolojileri : Kuru ve açıklık habitatlarda, tarım arazilerine yakın kayalık arazide rastlanılırlar.

Da ğılım: En kuzey yayılı şı Baltık denizindeki Öland Adası’na kadardır (von Proschwitz, 2000). Fransa’dan Macaristan, Slovakya, ve Litvanya’ya, Balkanlar üzerinden Orta Anadolu’ya kadar yayılır (Fechter ve Falkner, 1990).

Türkiye da ğılımı: Orta Anadolu’dan ve İstanbul’dan kayıtlar vardır.

3.2.25.17. Helicopsis subcalcarata (NAEGELE, 1903)  Helicopsis subcalcarata subcalcarata (NAEGELE, 1903)

Tanım: Kavk dekstral, ufak, kalın, basık lens şeklinde olup umbilikus açık ve geni ştir; kolumellar kenar umbilikusu örtmese de bu kısma kadar bükülüdür. Genellikle 5 civarı düzenli artan sarmallarda alttaki daha güçlü olan iki adet karina mevcuttur; renk beyazımsı ve genelde bantsız olup, bantlı olanlarda alta oldukça ince renk spiral bantlar bulunur. Son sarmal apertüre do ğru bariz bir şekilde alçalır. Birbirine yakın apertür üçları kallus ile ba ğlıdırlar. Apertür dairemsi ve e ğik, kenarlar keskin ve düz olup içeride yassı bir dudak yeralır.

Kavk ufak, basık küremsi olup, küt apeks ve konik spire sahiptirler. Di ğer alttür H. s. neuberti subcalcarata ’dan daha zayıf çıkıntı ve karinalarla ayrılır.

Ölçümler: H= 4,5-6,5; D= 7-9 mm

Materyal: Eski şehir (UK126), Kütahya (UK4, UK5)

Habitat ve ekolojileri : Kireç zeminli kurak ortamlarda bulunurlar.

151

Da ğılım: Orta Anadolu ve İç Ege bölgesi’ne endemik tir.

Türkiye da ğılımı: Yalnız Batı Anadolu’nun iç kesimi ve İç Anadolu’dan (BR, BIL, KT , AF, KN, ANK, AM, KN) kaydedilmi ştir (Hausdorf, 1990b; Schütt, 2001); ES

3.2.25.18. Xeropicta derbentina (KRYNICKI, 1836)

Tanım: Kavk dekstral, orta boyuttadır (en.=12-20 mm). Spiral basık, enli konik şekilli, son sarmal belirgin olarak di ğerlerinden büyüktür. Genellikle 5-5 ½ yuvarlak sarmallar derin suturlara sahiptir. Özellikle alt tarafta cinsi karakterize eden ince, dalgalı çizgiler belirgin olarak görülür, bunlar a şınmı ş kavklarda kaybolabilir. Renk tepede koyu kahverengi, geriye kalan kısımda ise beyazımsı arkafon üzerine üstte kalın olan, alta do ğru seyrek beneklere dönü şen açık kahverengi bantlara sahiptir. Apertür hilalimsi yuvarlak, az öne e ğik ve dı şmerkezli; kenarlar sade, keskin ve yalnızca kolumellar kö şede hafif dı şa dönüktür. İçte zayıf, beyaz bir dudak yeralır. Umbilikus enli, derin, hemen hemen perspektiftir.

Ölçümler: H= 10-15, D=12-20 mm

Materyal: Bolu (UK94, UK95, UK96), Eski şehir (UK124, UK128), Kastamonu ( UK64, UK79, UK135, UK146), Kütahya (UK3)

Habitat ve ekolojileri : Her türlü açıklık ve nemsiz habitatlarda (yazın toprak, duvarlar, otların üzerinde) bulunurlar.

Da ğılım: Kafkasya, Kırım (Retowski, 1883a), İran (Mansoorian ve Edlinger, 2001) Balkanlar (Arnavutluk’a kadar) arasındaki bölge, Romanya’nın do ğusu (Grossu, 1983), Libya ve son yıllarda Fransa’nın güneyini (Van regteren Altena, 1960) içerir. Anadolu içlerinde cinse ait pekçok türün yayılı ş alanları ve karakterleri kesi şme gösterir.

152 Türkiye da ğılımı: Ülkemizde bütün (özellikle iç) bölgelerde bulunan ve en sık rastlanan yerli salyangozlardandır (Schütt, 2001).

3.2.25.19. Xeropicta krynickii (KRYNICKI, 1833)

Tanım: Kavk dekstal, yassı, parlak, orta boyutta olup, spir hafif konik şekilli, son sarmal belirgin olarak di ğerlerinden büyüktür. Umbilikus enli, bazen hafif eksentrik olup 1,5 sarmal görünür. Genellikle 5 ½ -6 yuvarlak sarmallar orta derin suturlara sahiptir. Özellikle alt tarafta cinsi karakterize eden ince, dalgalı spiral çizgiler belirgin olarak görülür. Kavk çizgileri belirgin olup bunlar a şınmı ş kavklarda kaybolmazlar. Renk apekste koyu kahverengi, geriye kalan kısımda ise sarımsı beyaz arkafon üzerine üstte kalın olan, periferal ksımın altında 6 tane kadar olan ve gittikçe seyrek beneklere dönü şen koyu kahverengi bantlara sahiptir. Suturların üzerinde genellikle çok tipik olan benekler mevcutttur. Son sarmal apertüre do ğru yava şça alçalır. Apertür yuvarlak (d>h), az e ğik; kenarlar sade, keskin ve yalnızca kolumellar kö şede hafif geni şler. İçte zayıf, beyaz bir dudak yeralır.

Ölçümler: H= 4-5; D= 12-17 mm

Materyal: Bilecik (UK106, UK162, UK63), İstanbul (UK30), Kastamonu (UK59, UK86), Kütahya (UK3), Sakarya (UK163)

Habitat ve ekolojileri : Önceki türe göre daha nemli habitatları tercih eder. Tarım arazileri ve açıklık habitatlarda, parklarda, ayrıca ormanlarda ve kumlu arazilerde rastlanılırlar. Eri şkinli ğe birkaç milimetrelik çapta ve jüvenil görümünde iken dahi ula şabildikleri rapor edilmi ştir.

Da ğılım: Karadeniz ülkelerinin denize yakın bölgelerinden Hazar denizine kadarki bölge ve Kıbrıs’ta bulunur (Damjanov ve Likharev 1975; Gittenberger, 1991; Mansoorian ve Edlinger, 2001). Balkanlarda Skopje’ti geçmez. Thasos (Reischütz,

153 1983), Girit (Welter-Schultes, 1998b) gibi ço ğu Ege adalarına insan eliyle ta şındı ğı dü şünülmektedir.

Türkiye da ğılımı: Daha çok Karadeniz bölgesinde olup, batı kıyılarımızda ve Ege adalarında adventiftir (Welter-Schultes, 1998b, Schütt, 2001). .

3.2.25.20. Cernuella ( Cernuella ) virgata (DA COSTA 1778)

Tanım: Kavk dekstral, orta boyutta (en=8-24 mm) yuvarlak-konik şeklindedir. Spiral yüksek; kubbemsi veya alçak konik şekilli, son sarmal belirgin olarak şişkindir. Genellikle 5-6 yuvarlak sarmallar derin suturlara sahiptir. Desen olarak kaba büyüme çizgileri görülür. Renk tepede ekseri koyu, geriye kalan kısımda ise tekdüze beyaz veya üstte kalın olan, alta do ğru seyrelen/kesilen koyu bantlıdır. Apertür hilalimsi yuvarlak, az öne e ğik ve dı şmerkezli; kenarlar sade, keskindir. İçte belirgin kızıl kahve/pembemsi bir dudak yeralır. Umbilikus oldukça dardır ve geni şleyen kolumellar kenar uç kısmı ile kesi şirler. Kavk morfolojisi oldukça de ğişkendir.

Bir önceki cins üyeleri ile karı ştırılabilirler. Spiral desenlerin olmayı şı, yüksek spir ve kırmızıya çalan belirgin dudak en ayırıcı özellikleridir.

Ölçümler: H= 8-15; D= 12-23mm

Materyal: Eski şehir (UK124), Kastamonu (UK157- Mezarlıkaltı deresinin kıyısı, çamurlu Juncus altında, UK160),

Habitat ve ekolojileri : Do ğal ortamlarında kumullar ve deniz kıyı vejetasyonuna uyum sa ğlamı şlardır. Ancak çok farklı yerlerde tespit edilebilmektedirler: bunlar kurak ve güne şe maruz habitatlar, bahçeler, ta şlık alanlar ve insan yerle şimleri vs. olabilmektedir. Sıcaktan korunmak için yazları dik yüzeylere tırmanarak agregasyon olu ştururlar.

154 Da ğılım: Britanya Adaları ve Hollanda’dan İspanya ve Kanarya Adalarına; Bulgaristan’ın do ğusundan Kırım ve Novorossijsk’e kadar olan kısımda ve bütün Akdeniz Havzası’nda denize yakın kısımlarda bulunur (Kerney ve Cameron, 1979; Fechter ve Falkner, 1990). Ege adalarında da yaygındır (Reischütz, 1983; Bank, 1988; Welter-Schultes, 1998b). Pek çok yerde adventif olarak tespit olunmu ştur.

Türkiye da ğılımı: Yayılı ş tipi Atlantik-Akdeniz olup Türkiye’de özellikle kıyı şeridinde sık rastlanan bir türdür. Kurak habitatlara uyumu yüksek olduğundan pekçok yere ta şınarak gitmesi muhtemeldir (Kerney ve Cameron, 1979; Fechter ve Falkner, 1990; Schütt, 2001).

3.2.25.21. Cernuella (Cernuella ) cisalpina ( ROSSMÄSSLER 1837 )

Tanım: Kavk görece ufak, dekstral, küremsi konik olup umbilikus açıktır. Genellikle 5-6 arası de ğişen bombeli sarmallar oldukça derin suturlarla ayrılmı ştır. Açık kahverengi zemin üzerinde oldukça ince koyu bantlar yeralır. Apeks düz, kahverengi; teleokon ştaki ribler H. striata türündeki gibi belirgindir. Uçlar birbirine ba ğlı de ğildir ve kolumellar kenar umbilikusu biraz örter. Apertür dairemsi veya e ğik oval; kenarlar basit olup içeride ince bir dudak yapısı görülür.

Daha önceleri Cernuella jonica (MOUSSON, 1854) olarak anılan (Schütt, 2005) türün C. cisalpina türü ile sinonimize edilmesi gerekti ği anla şılmı ştır (Fechter ve Falkner, 1990).

Ölçümler: H= 7-8; D= 9-12 mm

Materyal: İstanbul (UK31), Kastamonu (UK76).

Habitat ve ekolojileri : Delta ve kumullar, plajlar ve sahil kayalıklarında bulunurlar.

Da ğılım: Atlantik-Akdeniz yayılı şlı bir türdür (Fechter ve Falkner, 1990).

155 Türkiye da ğılımı: Karadeniz sahil şeridi ve İzmir’den kayıtlar mevcuttur (Schütt, 2001).

3.2.25.22. Xerolenta obvia (MENKE, 1828)  Xerolenta obvia obvia (MENKE, 1828) Tanım : Kavk dekstral, orta-iri boyutta, opak ve kalın, oldukça yassı, spir ise oldukça basık hatta düzdür. Umbilikus karakteristik olarak geni ştir (=¼ D) ve son sarmalda eksentrik olarak geni şler. Genellikle 5-6 adet yassı sarmallar düz sutura sahiptirler; çok ince ve düzenli çizgiler mevcuttur. Kavk opak ve beyaz olup, bazen alta do ğru kahverengi ince bantlar da e şlik eder. Apertür ovale yakın ve çok zayıf dudak yapısına sahiptir.

Xeropicta türlerinden spiral desen olmayı şı ile ayrılır. Rumeli ve Trakya’da karinalı pappi SCHÜTT, 1962 alttürü bulunmaktadır.

Ölçümler: H= 7-10; D= 13-20 mm

Materyal: Bilecik (UK132, UK133) Karabük (UK23)

Habitat ve ekolojileri : Çayırlık ve açıklık habitatlarda bulunurlar; yüksek arazilerde, tepeliklerde ve yaylalarda da bulunurlar. Estivasyon esnasında otsu vejetasyon üzerinde bolca görünebilirler (Fechter ve Falkner, 1990).

Da ğılım: Güneydo ğu Avrupa yayılı şlı bir türdür. Anadolu’dan do ğu ve merkezi Balkanlar’a, İtalya’nın kuzeyi ve Güneydo ğu Fransa, Karpatlar ve Baltık Denizi’ne kadar bulunur (Fechter ve Falkner, 1990, Schütt, 2005). Batı sınırını Almanya’da Heidelberg-Lübeck hattı te şkil eder. İsveç’ten adventif olarak kaydedilmi ştir (Von Proschwitz, 2004).

Türkiye da ğılımı: Çalı şma sahasıyla sınırlı yayılı şı vardır.

156 3.2.26. Helicidae Familyası

Helicidae familyasının bölgede tespit edilmi ş taksonlarına ait tayin anahtarı a şağıda verilmi ştir:

1. Apertür oldukça basık (son sarmal a şağıya bükük)…………………….....…...…..2 - Apertür basık de ğil veya sadece uçta basık (son sarmal normal)…...... ……..……..4 2. Kavk kalın, bantsız, apertür üçgenimsi, kolumellar kenar düz……..... T. nicaeensis - Kavk ince, bantlı, apertür oval, kolumellar kenar kavisli……..……………….……3 3. Bantlar silik ve ince, apertür uçları birbirine yakın………….………H. cyclolabris - Bantlar belirigin ve kalın, apertür uçları birbirinden uzak..….………E. vermiculata 4. Son sarmal uçta biraz basık, H (genellikle) >30 mm………………………………5 - Son sarmal uçta basık değil, H (genellikle) < 30 mm………. ….…………………...6 5. İnce beyaz periferal bant ve kalın kahverengi bantlar mevcut……..….. H. lucorum - Kalın sarımcı periferal bant ve ince kesikli bantlar mevcut...... …..….. C. aspersum 6. Kavk küremsi, ince, apertür dairemsi…………………………………….. T. pisana Kavk küremsi konik, kalın, apertür oval (h>d)………………………………….……7 7. Bant yok veya silik…………………………………………..……….. H. escherichi - Bant var …………………..…………………………………………………..……..8

8. Hort >27 mm , bantlar kalın…………………………………………...…. H. figulina

- Hort <27 mm , bantlar ince……..…………………………….……...…. H. pomacella

3.2.26.1. Tacheopsis nicaeensis (A. FÉRUSSAC, 1821)

Tanım: Kavk orta boyutlarda, küremsi konik ve kalındır. Umbilikus silindirik, kolumella tarafında yarı örtülü ve derindir. Kavk yüzeyi parla ğımsı olup düzensiz çizgili ve ± belirgin dalgalı spiral desen mevcuttur. Renk beyazımsı veya et renine yakın, genelde bantsız, bantlı olanlarda ise 3-5arası ince ve silik kahveremgimsi bantlar bulunur Apex düz, 5 dı şbükey ve düzenli artan sarmallar basık suturlara sahiptir. Son sarmal geni ş ve yuvarlak, tabanda ise tipik olarak düzdür; apertüre do ğru bariz şekilde alçalır. Apertür uçları birbirlerine ba ğlı de ğildir. Apertür eğik ve alttan düz oldu ğundan üçgenimsi görünümde, keskin kenarlı olup özellikle kolumella

157 ve bazalde oldukça kalınla şma gösterir. Biraz geni şleyen bazal kenar çapraz şekilde, dik duran küt ve kalın kolumellar kenara uzanır. Kolumellar kenardaki genişleme umbilikusu bir miktar örter.

Ölçümler: H= 18-20; D= 28-31 mm

Materyal: Bilecik (UK133), Bolu (UK152), Kütahya (UK4, UK5)

Habitat ve ekolojileri : Çam ormanları ile kaplı vadiler, nemli ve alçak kesimler; çalı altları

Da ğılım: Çalı şma sahasına endemik bir türdür Yalnız Batı Anadolu’nun iç kesimi ve İç Anadolu’da tespit edilmi ştir: Bursa; Bilecik; Bolu (Abant Gölü, Mudurnu- Ta şkesti, Gerede, Çay köyü); Eski şehir ( İnönü, Gümele) (Schütt ve Subai, 1989; Schütt, 2001).

3.2.26.2. Eobania vermiculata (O.F. MÜLLER, 1774)

Tanım: Kavk dekstal, orta boyda, kalın, basık küremsi olup spir basıktır. Umbilikus örtü veya neredeyse tamamen örtülüdür. Genellikle 5 ile 6 arası oldukça yuvarlak sarmallar düz suturlara sahiptir; 1 ½ sarmalı saydam ve pürüzsüz opak protokon ş, geri kalan kısmı ise biraz parlak, ve ince kırı şık yüzeyli teleokon ş te şkil eder. Düz beyazdan kahverengi-sarı ve gri-kahveye de ğişen zemine 5 adet kırmızımsı veya koyu kahverengi bant e şlik eder; bunların üçüncüsü saima en geni ş olup periferalin üstünden geçer, ilk ikisi ise erginlerde genlde kayna şmı ş vaziyettedir. Bantlar kesikli veya devamlı olabilirler. Apertürden önceki kısımda bantlar bulunmaz sadece açık bir zon yer alır. Son sarmal kuvvetlice alçalır ve apertür ksımında geni şler. Apertür uçları uzak ve kallus ile ba ğlı de ğildirler. Apertür basık, olduça geni şleyen kenarlar keskin, içeride bulunan dudak zayıftır.

Ölçümler: H= 14-27; D= 22-30 mm

158 Materyal: Balıkesir (UK6, UK14, UK15, UK110), Bursa (UK36), Çanakkale (UK45), İstanbul (UK26, UK27, UK28, UK29, UK32, UK115, UK121, UK159), Sinop (UK90), Zonguldak (UK21, UK161)

Habitat ve ekolojileri : Daha çok atıl bölgelerde, tarlalar, ba ğlar, bahçeler ve yol kenarlarında rastlanır. Sıcaklarda palmiye a ğaçları, çalı ve bahçe çitlerinin diplerinden çıkarlar.

Da ğılım: Fas ve Cezayir’in batısı dı şında Akdeniz Havzasında yaygındır (Schütt, 2005). Ancak birçok yere insan eliyle götürülmü ştür. Yayılı şın büyük bir kısmı antropokor görünümdedir. Türkiye’den İsveç’e tarım ürünleriyle ta şındı ğı rapor edilmi ştir (Von Proschwitz, 2005).

Türkiye da ğılımı: Karadeniz’de daha az olmak üzere bütün sahil kesimlerinde, ayrıca Diyarbakır, Cizre, Burdur ve Isparta gibi iç kesimlerden tespit edilmi ştir (Schütt, 2005).

3.2.26.3. Cornu aspersum (O. F. MÜLLER, 1774)

Tanım: Kavk dekstral, büyük, ince, basık küremsi, spir enli konik ve apeks biraz küttür. Umbilikus daima kapalıdır. Genellikle 4 ½-5 yuvarlak sarmallar hızlı artar, sonuncu sarmal oldukça geni ştir. Yüzey keskin ve a ğ şeklinde kırı şıklıklarla kaplı, sarımsı fon üzerinde 5 enli, koyu kızıl kahve kara arası de ğişen spiral bant yeralır. Bantlar çok sıkı oldu ğu için zemin ancak periferalde ince bir ku şak olarak gözükür. Opak ve sarımsı dikey zikzak desenli bantlar aralıklı olarak spiral bantları keserler. Son sarmal üst birle şme noktasında hızlı alçalır. Apertür büyük, oval, dı şa ve a şağı hafif e ğiktir. Kenarlar keskin ve geni şlemi ştir. E ğik kolumellar kenarda di ğer bölgedeki di ğer Helicinae türlerindem daha az kalınla şma mevcuttur. Beyaz bir iç dudak belirgindir. Kallus yapısı geni şleyerek umbilikus bölgesini tamamen örter.

Ölçümler: H = 30-35, D= 32-39 mm.

159 Materyal: İstanbul (UK26, UK115, UK116, UK118, UK119, UK120, UK122, UK136, UK137), Sinop (UK90)

Habitat ve ekolojileri : Makilik alanlar, çalılıklar ve a ğaçlıklar yanında açıklık alanlarda (harabeler ve gölgelik yerlerdeki duvar kalıntıları gibi) ve denize yakın tarım arazilerinde rastlanılırlar. Bu tür portakal üreticilerince zararlı kabul edilir.

Da ğılım: Atlantik Akdeniz tip da ğılım gösterir (Zilch, 1952; Fechter ve Falkner, 1990). Büyük ihtimalle aslında İbero-Ma ğrib da ğılımlı bir türdür. Ancak adventif olarak Amerika, Yeni Zelanda (Kirk, 1896), Hawai Adaları (Cowie, 1997), Kolombiya (Hausdorf, 2002a) gibi uzak yerlere de götürülmü ştür. Yeni Zelanda’da türün kısa sürede yayılıp, zararlı hale geldi ği ve yerli türlerin azalmasına yol açtı ğı gözlenmi ştir (Kirk, 1896).

Türkiye da ğılımı: Karadeniz’de daha az olmak üzere bütün sahil kesimlerinde ve Diyarbakır gibi iç kesimlerde tespit edilmi ştir.

3.2.26.4. Helix ( Helix ) lucorum LINNAEUS, 1758

Tanım: Kavk dekstral, oldukça iri (en=35-55 mm), şişkin, basık-küremsi şekillidir. Tepe geni ş, sarmallar ise oldukça kubbemsidir. Genellikle 4 ½ -5 hafif kubbemsi, hızlı artan sarmalların sonuncusu sutura yakın düz, sonrasında yuvarlak; a ğza do ğru ise hafif e ğiktir ve hafif bir geni şleme gösterir. Üst sarmallarda dikey çizgiler ve spiral çizgiler kesi şir, daha belirgin çizgili son sarmalda ise spiral çizgiler yeralmaz. Renk beyazdır ancak bu sadece tipik bir periferik ku şak şeklinde ortaya çıkar, zira 5 yer yer kesikli, kızıl-kahverengi bant kabu ğu kaplar. Sıklıkla 2.-3. ve 4.-5. bantlar birle şiktir. Apertür küçük basık-oval, üstte oldukça çentikli, altta ise dardır. Apertür içi mavi-gri renklidir. Kenarlar düz, küt, dibe do ğru dı şa dönüktür. Umbilikus kısmen veya nadiren tamamen örtüktür.

Di ğer türlerden yan taraftaki beyaz şerit, basık apertür ile ayırt edilir.

160 Ölçümler: H = 40-47, D= 41-49 (55-60) mm.

Materyal: Bolu (UK94, UK95, UK98, UK99), Bursa (UK36), İstanbul (UK27, UK28), Karabük (UK23, UK24, UK140), Kastamonu (UK146, n=1; UK55, UK57, UK67, UK87), Sinop (UK88), Zonguldak (UK20)

Habitat ve ekolojileri : Bahçeler, çayırlık alanlar, ormanlar ve tarım alanları. Ya ğmurdan sonra ve geceleri aktiftirler, inaktifken veya uzun süren hibernasyon döneminde genelde ta ş altlarında ve topra ğa gömülü olarak bulunurlar. Şehir ve tarım arazilerinde en çok rastlanılan, ayrıca en çok ticari olarak toplanılıp satılan Helix türlerindendir

Da ğılım: Genel yayılı şı sonradan götürülmü ş oldu ğu İtalya’nın batısı, Orta Fransa ve Sardinya’dan ba şlayıp, Balkanlar, Romanyanın güney kesimleri, Kırım, Anadolu, Kafkas ülkeleri, Suriye ve İran’a kadardır (Zilch, 1952; Fechter ve Falkner, 1990; Schütt, 2001).

Türkiye da ğılımı: Pontik da ğılım gösteren, Türkiye’de her bölgeden kaydedilmi ş ve yaygın bir türdür. Güneyde daha seyrek olarak bulunur. İç kesimlere ve do ğu kısımlara insan eliyle götürülmü ş olma ihtimali vardır.

3.2.26.5. Helix ( Pelasga ) pomacella MOUSSON, 1854

Tanım: Kavk görece ufak, küremsi konik, yarı saydam, apeks küçük, spir enli konik, umbilikus kapalıdır. Rengi kirli beyazımsı ile parlak boynuz sarısı arası olup, üzerinde 5 adet ince, e ş aralı kahvemsi bant bulunur; bunlardan ilk üç tanesi silik 1/ bazen de kaybolmu şlardır. Genellikle 4 2 orta derecede yuvarlak sarmalların sonuncusu baskındır. Apertür uçları birbirinden uzak ve ince bir kallus ile birle şirler. Apertür eğik oval, briaz basık, hafif geni şleyen kenarlar ise düz olup sadece kolumellar tarafta kalınla şmı ştır.

161 Kavk morfolojisi H. figulina (Ege bölgesi) türüne benzemekle beraber, kolumelların daha e ğik ve kabu ğun dah küremsi olu şu ile ondan ayırt edilir. Anatomik olarak iki tür farklıdır (Knipper, 1939)

Ölçümler: H= 22,5–26,5; D= 23-27,5 mm

Materyal: Balıkesir (UK9, UK11), Bilecik (UK108, UK113), İstanbul (UK26), Kütahya (UK4), Sakarya (UK114).

Habitat ve ekolojileri : Açıklık yerlerdeki çalılık ve di ğer alçak boylu vejetasyona ba ğlı ya şarlar.

Da ğılım: Türkiye ve Bulgaristan’ın do ğusunda bulunurlar (Zilch, 1952; Schütt, 2001).

Türkiye da ğılımı: Sadece Marmara bölgesi’nde bulunurlar.

3.2.26.6. Helix ( Pelasga ) escherichi (O. BOETTGER, 1898)

Tanım: Cinsin Türkiye’deki en küçük türlerinden olan bu türde kavk dekstral, sert, oldukça küçük (en.=18-22 mm), şişkin, konik-küremsi şekillidir. Ortalama 4 sarmal mevcut olup, spiral alçak, tas şekilli, apeks geni ş; suturlar ise oldukça derindir. Renk beyaz veya sarımsı kahve, bantlar belirsizdir. Düzensiz çizgiler arada kalınla şarak rib görümünü alır. Son sarmal yüksekli ğin ⅔’ünü te şkil eder; suturu takiben hafif e ğik daha sonra düz bir e ğimi vardır. Apertür diagonal oval ve yüksek (h

Ölçümler: H= 18-26; D= 23-28 mm

Materyal: Kastamonu (UK49c, UK52, UK59, UK73), Sinop (UK91)

162

Habitat ve ekolojileri : Açıklık yerlerdeki çalılık ve di ğer alçak boylu vejetasyona ba ğlı ya şarlar.

Da ğılım: İç Anadolu’ya endemik tir. Nev şehir, Çorum, Eski şehir, Çankırı gibi İç Anadolu kesimlerinden tespit edilmi ştir (Zilch, 1952; Schütt, 2001).

3.3. Çalı şma Sahasında Rastlanan Di ğer Salyangoz Türleri

Altsınıf: Pulmonata Cuvier 1814 Üsttakım: Basommatophora Keferstein 1864 Takım: Hygrophila A. Férussac 1822 Familya: Lymnaeidae Rafinesque 1815 Cins: Galba Schrank 1803

3.3.1. Galba truncatula (O.F. MÜLLER, 1774) Tanım: Kavk dekstral, oval konik ve nispeten ufak, yarısaydam olup, 7-8 kadar olan güçlü dı şbükey sarmallar, derin suturlarla ayrılır. Apex daha biraz küttür. Renk düz 1 boynuzrengidir. Apertür oval (h= /3 H), üstten hafif sivri olup, kenarlar keskindir.

Ölçümler: H = 5±1; D= 3±1mm.

Materyal: Pelitözü Köyü, Pınarba şı çayı, İznik merkez

Habitat ve ekolojileri : Genellikle kara salyangozu de ğil, karada (gece) 400 metre kadar açılan amfibik bir su salyangozu kabul edilirler. Çalı şma sahasında türe sucul olmayan habitatlarda da rastlanmı ştır. Parazitolojik önemleri büyüktür. Büyük olasılıkla en yaygın ve infektif salyangoz vektör de bu türdür. Genellikle durgun sularda, kanallarda rastlanırlar. Ara ştırmamız esnasında çayırlık su birikintisinde (toprak alma sonucu olu şmu ş yeraltı sızıntısı), akarsu kenarındaki çamur birikintileri

163 içinde ve şehirle şmi ş alanda bir dere yakınındaki ta şların üstlerinde rastlanmı şlardır. Bulgular hayvanlara yapı şarak da ta şınabildiklerini dü şündürtmektedir.

Da ğılım: Da ğılım Holarktiktir; Transkafkasya, Kafkasya, Ukrayna, Sibirya, Orta Asya (Zhadin, 1952); Avrupa, Kuzey Amerika (Pfleger, 1999; Glöer, 2002); Tenerife, Malta, Thasos, Lesbos, Lübnan, Finlandiya (Reischütz, 1983; Falkner vd, 1990)

Türkiye da ğılımı: Yaygın bir türdür.

3.4. Bulguların De ğerlendirilmesi

3.4.1. Genel Değerlendirme

Çalı şma sahasından 26 familya, 70 cinse ait toplam 111 tür ve 120 tür ve türaltı takson belirlenmi ştir (Çizelge 3.1). Familyaların yarısı birer cins ile temsil edilirken, 10 tanesi 6 veya daha az içermekte olup, sadece üçü 10’dan fazla taksona sahiptir. Taksonların önemli bir kısmının endemik (n=53, %44,16) ve Türkiye yayılışlarının çalı şma alanına sınırlı oldu ğu (n=59, %49,2) görülmektedir. Yayılı ş alanı çalı şma alanı ile sınırlı bulunanlar içerisinde 43 endemik taksonun bulunması (endemikler içinde % 82,6, lokal endemizm=%35,8) bölgenin zooco ğrafik önemini belirtmesi bakımından önemli bir çıktıdır. Tespit edilen cinslerden 11 tanesi (% 16) endemik olup bunların da 7 adedi (% 10) çalı şma sahası ile sınırlıdır. Cins seviyesinde endemizmin yüksek olu şu faunanın relikt karakterine i şaret etmektedir.

Çizelge 3.1 ve Şekil 3.1’de görülece ği üzere, familya bazında da ğılım Türkiye geneli ile paralel olsa da en kalabalık üç familyadan Enidae familyasının daha yüksek, Clausiidae familyasının daha dü şük, Hygromiidae familyasının ise hemen hemen aynı oranda temsil edildi ği görülmektedir.

164 Çizelge 3.1. Çalı şma sahasında tespit edilen birden çok cins içeren familyalarda cins, tür ve türaltı taksonlarının da ğılımları, tür ve tür altı taksonlarının oranları ve Türkiye geneli ile kar şıla ştırılmaları

ÇALI ŞMA SAHASI TÜRK İYE Tür+alttür Tür+alttür Tür+alttür Familya Cins Tür Tür+alttür oranı oranı Lauriidae 2 2 2 0,016667 13 0,01844 Orculidae 4 4 4 0,033333 41 0,058156 Valloniidae 2 4 4 0,033333 5 0,007092 Chondrinidae 2 2 2 0,016667 6 0,008511 Enidae 15 22 26 0,216667 112 0,158865 Succineidae 2 2 2 0,016667 5 0,007092 Oxychilidae 2 5 5 0,041667 43 0,060993 Milacidae 2 3 3 0,025 11 0,015603 Vitrinidae 2 2 2 0,016667 3 0,004255 Agriolimacidae 3 4 4 0,033333 24 0,034043 Clausiliidae 10 16 21 0,175 168 0,238298 Hygromiidae 7 22 22 0,183333 109 0,15461 Helicidae 4 6 6 0,05 56 0,079433

30

25 Clausiliidae Enidae 20 Hygromiidae 15 10 Helicidae 5 Oxychilidae Helicidae 0 KB Anadolu TÜRK İYE

Şekil 3.1. Türkiye geneli ile çalı şma sahasının familya ba şına dü şen takson yüzdeleri bakımından kar şıla ştırılması

165 3.4.2. Endemizm

Tespit edilen familyalardan 9 tanesinde endemik taksonlara rastlanılır, tür toplamlarında oldu ğu gibi üç familya endemizm bakımından da en büyük paya sahiptir (takson bazında %79). Alvariella, Megalena, Amphiscopus, Spaniodonta, Toxolimax, Olympicola, Tacheopsis cinsleri ile Elia (Acroeuxina) O. BOETTGER, 1877 altcinsi çalı şma sahasına endemiktir. Bunun dı şında 4 cins de ( Bollingeria, Borlumastus, Strumosa ve Phyrgica ) Anadolu’ya endemik cinslerdir. 120 takson (111 tür) içerisinde 53 (42 tür) adedi Türkiye için, 40 (30 tür) adedi ise çalı şma 1 sahası için endemiktir. Tür sayısı Türkiye toplamının yakla şık /5’ine tekabül etmektedir, ancak dar endemizmin yüksek olu şu bölgenin sı ğınak karakteriyle örtü şür. Chondrus tournefortianus, Multidentula ovularis, Galeata schwarzenbachii, Monacha carascaloides gibi pek çok tür de çalı şma sahası dı şında sadece Batı Anadolu’nun bir kısmı ve Bulgaristan’ın do ğusunu içeren tipik bir bölgesel endemizm tablosu sergilerler.

3.4.3. Korotip Analizi

Türkiye’de yayılı ş gösteren salyangozların da ğılı şı dikkate alındı ğında geni ş yayılı şlı veya boreal, Kafkasya, Karadeniz, Akdeniz ve Ege tipi yayılı şlar dikkati çeker. Kafkasya genel olarak Karadeniz, Ege ise Akdeniz faunasıyla ili şkili olup, izole endemizm alanları olmaları itibariyle farklıla şırlar. Akdeniz tipi yayılı ş gösteren taksonları birçok altgrupta toplamak mümkündür; bunlardan Batı Akdeniz ve Kuzey Afrika gruplarında yer alan türler a ğırlıklı olarak insan tarafından getirilmi şlerdir, ayrıca Akdeniz (genel) tiptekilerde de bu tarz bir e ğilim görülebilmektedir.

Türkiye geneli (Çizelge 3.2) ve çalı şma sahasında tespit olunan (Çizelge 3.3) endemik olmayan taksonlar için yayılı ş tiplerine (korotip) göre gruplanması genele göre çalı şmada tespit edilen taksonların farklı da ğılım gösterdi ği anla şılmaktadır. Türkiye için temsil miktarına göre yayılı ş tipleri Akdeniz (=91), Kafkas (n=75), Karadeniz (n=63), Ege (n=46), ve Boreal (n=36) şeklinde sıralanmı ştır.

166 Çizelge 3.2. Korotiplerine göre endemik olmayan Türkiye kara salyangozlarının da ğılımı (Kebapçı ve Yıldırım, 2007a)

AKDEN İZ KAFKAS EGE BOREAL KARADEN İZ AKDEN İZ 22 (GENEL) 17 LEVANT 15 15 14 EGE EGE KARADENIZ KARADENIZ 36 GD ANADOLU 11 HOLARKTIK

KAFKASYA KAFKASYA 20

ATLANTIK- GD 10 AKDEN İZ AVRUPA B AKDEN İZ 9 29 13

D AKDEN İZ 6 D EGE 2 PALEARKTIK PALEARKTIK K AFRIKA 3 KIRIM SURIYE 13 39 2 9 24 KIBRIS 2 B EGE B. KAFKASYA B. KAFKASYA AVRUPA AVRUPA BULGARISTAN BULGARISTAN TOPLAM 91 75 46 36 63

Ancak Çizelge 3.3’te görülece ği üzere bölge taksonlarında sıralama genel Karadeniz (n=29), Akdeniz (n=22), Boreal (n=13) ve Ege (n=3) şeklinde olmu ştur. Dolayısıyla bölgede Karadeniz fauna tipi egemen iken, boreal elemanların payının da genele göre daha yüksek oldu ğu gözlenmektedir.

Çalı şmada bölgede az sayıda bulunan Kafkasya ve Batı Ege yayılı şlı taksonlardan herhangi birine rastlanmamı ştır. Kuzey Afrika, Kıbrıs ve Güneydo ğu Anadolu tip yayılı şı olan türlere çalı şma sahasında rastlanılmamaktadır, benzer şekilde Do ğu Akdeniz ve Suriye yayılı şlı türler seyrek olarak temsil edilirler.

167 Çizelge 3.3. Korotiplerine göre çalı şma sahasında tespit edilmi ş endemik olmayan kara salyangozlarının da ğılımı

AKDEN İZ KAFKAS EGE BOREAL KARADEN İZ AKDEN İZ 9 (GENEL) 9 LEVANT 1 1 5 EGE KARADENIZ KARADENIZ - GD HOLARKTIK - ANADOLU KAFKASYA KAFKASYA 7 ATLANTIK- 5 AKDEN İZ GD GD AVRUPA B AKDEN İZ 4 2 4

D AKDEN İZ 2 D EGE 1 PALEARKTIK PALEARKTIK K AFRIKA - KIRIM SURIYE 1 - - 4 12 KIBRIS - B EGE B. KAFKASYA B. KAFKASYA AVRUPA AVRUPA BULGARISTAN BULGARISTAN TOPLAM 22 - 3 13 29

3.4.4. Çalı şma Sahasının Türkiye’deki Di ğer Bölgelerle İli şkisi

Çalı şma sahasının sınırları yakla şık olarak Marmara ve Batı Karadeniz bölgelerinin snırlarıyla çakı şır. Bu nedenle eldeki verilerden yararlanılarak (Kebapçı ve Yıldırım, 2007a), bölgenin Türkiye’nin co ğrafi bölgeleriyle benzerliklerinin incelenebilmesi için çalı şma sahası Marmara ve Batı Karadeniz Bölgesi şeklinde ele alınmı ştır.

Marmara Bölgesi’nde bugüne kadar yapılan çalı şmalarda 153 tür tespit edilmi ş olup, bunlardan 33 tanesi Türkiye için endemiktir. Endemik türlerden 19 tanesi sadece

168 bölgede yayılı ş gösterirken; di ğerlerinin ço ğu Batı Karadeniz Bölgesi’nde, az bir kısmı ise Akdeniz, Ege ve İç Anadolu bölgelerinde de yayılı ş göstermektedirler. Endemik olanların dı şında 36’şar türün GD Avrupa’da (özellikle Bulgaristan/22 tür) ve Akdeniz havzasında (özellikle Güney Avrupa) yayılı ş gösterdi ği görülmektedir. 13 tür Ege, 8’er tür Avrupa ve Karadeniz, 7’şer tür Holarktik ve Palearktik yayılı şlıdır; geri kalan kısmı ise Kafkasya kökenli türler vb olu şturur.

Bölge, tür zenginli ği bakımından bölgeler içerisinde üçüncü sırada olmasına ra ğmen endemizm oranında sonuncu durumdadır. Endemikler daha çok bölgenin güneyinde yo ğunla şmı ştır, Trakya’nın faunası ise daha çok Bulgaristan ve Balkan Yarımadası’nın do ğusu ile ili şkilidir. Güneydo ğu Avrupa yayılı ş tipi daha çok Akdeniz iklim tipinin olu şmaya ba şlamasında sonra olu şan kserofil ve ksero-mezofil step faunası ile karakterize edilir. Fauna köken Karadeniz ve Akdeniz havzası türlerinden köken alır. Bu nedenle bölgede en yaygın olan bu korotipi Karadeniz tipi ile aynı ba şlık atında incelemek mümkündür. Bulgaristan ile payla şılan türlerin fazla olu şu yöredeki alçak alanlardaki fauna de ğişiminin sürekli oldu ğunu kanıtlamaktadır. Akdeniz yayılı şlı türlerin 15 tanesi köken olarak yabancı (do ğal yayılı şı Akdeniz havzasındaki di ğer ülkelerde olan) türlerdir ve çe şitli yollarla kolonize olmu ş ve yerle şik hale geçmi şlerdir. Ancak Akdeniz elemanlarının bölge faunasında ikincil önem arz etti ğinden söz edilebilir. Ege tipi fauna daha çok bölgenin güneybatı ucunda rastlanır. Geni ş yayılı şlı türlerin (Holarktik, Palearktik, Avrupa) az sayıda temsil edilmesi Akdeniz ve Karadeniz havzalarının, genel durumun aksine, malakofaunistik olarak büyük oranda izole oldu ğunu göstermektedir. Ege Bölgesi’nin kuzeyi ve Batı Karadeniz bölgesi ile fauna açısından belirgin bir ayrım yoktur. Nitekim bölgede yayılı ş gösteren türlerden 79 tanesinin Ege Bölgesi’nde yayılı şı söz konusudur. Yine bu türlerden 62 tanesinin Batı Karadeniz ve 60 tanesinin de Akdeniz böl gelerinde yayılı şı bulunmaktadır.

Batı Karadeniz bölgesi’nde tespit edilen tür sayısı 120 olup, bunlardan 47 tür endemiktir. Endemiklerden 30 tür sadece bölgede yayılı ş gösterirken; Orta ve Do ğu Karadeniz’le ba ğlantılar olmasına ra ğmen, malakafaunistik olarak dikkat çekici oranda Ege ve Marmara bölgeleriyle yakınlık göstermektedir. Zira 62 tür Marmara,

169 48 tür Ege bölgeleri ile ancak sadece 45 tür Orta ve Do ğu Karadeniz ile payla şılmaktadır. Bölgede yayılı ş gösteren 35 tür İç Anadolu; 43 tür Akdeniz, 16 tür D Anadolu ve 10 tür de GD Anadolu bölgelerinde yayılı ş göstermektedir. Endemik taksonlar dı şındaki türlerin da ğılımları Marmara Bölgesi’ne benzerdir. 18’er tür Akdeniz ve GD Avrupa yayılı şlı, 12 tür Karadeniz, 7 tür Kafkasya yayılı şlı olup, yaygın türler (Palearktik+Holarktik+Avrupa) sadece 16 tanedir. Ege yayılı şlı türler ise yok denecek az sayıdadır (n=2).

Bölgeye genel olarak baktı ğımzda, Marmara Bölgesi’ne kıyasla daha içeri kesimde kalması nedeniyle tür zenginli ğinin nispeten dü şük, ancak daha küçük alana sahip olmasına ra ğmen lokal ve genel endemiklerin sayı (30/48) ve oranca (% 25/ %40) yüksek olu şu göz çarpar. Endemizm hemen hemen Marmara Bölgesi’nin 2 katı düzeyindedir ve bölge lokal ve genel endemikler bakımından bütün bölgeler arasında üçüncü sırada yeralmaktadır. Marmara Bölgesi’ne kıyasla Akdeniz ve Güneybatı Avrupa yayılı şlı türlerin katkısı daha dü şük olmakla birlikte (%15’er) yine en kalabalık grubu te şkil etmektedirler. Sadece Bulgaristan ile payla şılan türler burada daha yüksek paya sahiptir (n=15), çalı şmada rastlanmayan bazı Bulgaristan türlerinin (Krynickillus urbanskii, Dobatia goettingi goettingi gibi) Marmara Bölgesi’nde rastlanmayıp bölgede görülmesi ilgi çekicidir. Bu gruptaki türlere bakıldı ğında mezofil türlerin daha belirgin olu şu ( Galeata, Euxina türleri gibi), bazı ayrık da ğılımların görülmesi, ayrıca Karadeniz yayılı şlı türlerin daha yüksek oranda temsil edilmesi (%10), yüksek endemizm oranı bölgenin sı ğınak özelli ği gösterdi ğini ortaya koymaktadır. Akdeniz (Güney Avrupa) yayılı şlı türlerin yarısı yabancı kökenlidirler, di ğer yarısı ise yaygın da ğılımlı ve kalsifil türlerden müte şekkildir. Kafkas kökenli türler daha fazla (%6), Palearktik ve Holarktik yayılı şlı türlerin nispi oranları benzer iken (yakla şaık %5) Avrupa ve Ege yayılı şlı türler ise dikkat çekici oranda (%2,5 ve %1,6) dü şük sayıdadırlar. Muhtemelen sı ğınak i şlevi gören Güney Marmara Bölgesi’ndeki da ğ sistemleri ile Bolu civarındaki yükseltiler jeolojik devirlerde irtibatlı olduklarından bunlar arasında ortak endemik türler bulunmaktadır (Toxolimax hoplites gibi). Ancak Küre da ğları ve Ilgaz da ğları izole oldukları için bamba şka bir faunanın geli şmesi mümkün olmu ştur. .

170 Bölgelerimize göre tespit edilen tür sayıları Çizelge 3.4’te verilmi ştir.

Çizelge 3.4. Bölgelerimizde tespit edilen taksonların toplam sayı, lokal ve toplam endemik sayısı ve di ğer bölgelerde bulunu şlarına göre da ğılımları

MAR EGE AKD İÇ B O ve D GD AND KAR D AND AND KAR MARMARA 153 19/33 E EGE 145

15/29 79 E AKDEN İZ 274

141/155 60 74 E İÇ ANADOLU 74

11/37 29 32 37 E B KARADEN İZ 120

30/47 62 48 43 35 E O ve D 229 KARADEN İZ 38 26 27 26 45 91/115 E D ANADOLU 91

21/39 12 11 18 19 16 36 E GD ANADOLU 43 9/13 9 12 20 8 10 10 16 E

Çizelgede de (Çizelge 3.4) görülebilece ği üzere co ğrafi bölgeler içerisinde en fazla takson Ege ile Marmara, Ege ile Akdeniz, takiben de Marmara ile Batı Karadeniz Böl şeleri arasında payla şılmı ştır. Bu bölgeler arasında kuvvetli bir iki şki oldu ğunu ortaya koymaktadır. Ege bölgesi daha çok iç ve kuzey kesimde geçi ş özelli ği gösterir, fakat kıyı ve güneybatı kısmında yekparelik göze çarpmaktadır. Batı Karadeniz ve Do ğu Anadolu’nun en çok türü payla ştı ğı bölge Orta ve Do ğu Karadeniz Bölgesi’dir. Bunun nedeni Orta Karadeniz Bölgesi’nin geçi ş özelli ği göstermesi ve Do ğu Anadaolu’nun kuzey kesiminin Kafkas elemanlarını

171 barındırmasıdır. Ege, İç ve Güneydo ğu Anadolu Bölgeleri ise en çok Akdeniz Bölgesiyle ortak taksona sahiptirler. Muhtemelen bunun nedeni de Tetis sonrası dönemde bu bölgelerin uzun süre fauna ba ğlantılarının sürmesi ve iklim kaynaklıdır. Görülece ği üzere Marmara, Batı Karadeniz ve kısmen Ege bölgesi fauna açısından yakın ba ğlantılı ve tekdüzelik içeren bir alan te şkil ederler.

Çizelge 3.5. Bölgelerimizin benzerlik indeks de ğerleri

EG MAR E AKD IC BKAR DKAR DAND GAND MAR * 53 28,103 26,548 45,255 19,895 9,8361 9,1837 EGE * * 35,322 29,357 36,090 13,903 9,322 12,766 AKD * * * 21,325 21,772 10,735 9,863 12,618 IC * * * * 36,082 17,218 23,170 13,793 BKAR * * * * * 25,714 15,094 12,195 DKAR * * * * * * 22,5 7,3529 DAND * * * * * * * 23,880 GAND * * * * * * * *

Bu durum Çizelge 3.5’te olu şturulan benzerlik indeksi, ayrıca iki farklı benzerlik (Jaccard metodu) ve farklılık (Öklit uzaklı ğı metodu) kümelenme analizi () ile ortaya konulmaktadır.

3.4.5. Biyoçe şitlilik

Di ğer fauna elemanları için de geçerli oldu ğu şekilde Türkiye’nin kara gastropodları Anadolu’nun paleoco ğrafik geli şmelerine ko şutluk gösteren bir kompozisyon ve dikkat çekici bir zenginlik sergilemektedir. Kara salyangozlarının Türkiye’deki da ğılımı incelendi ğinde genel itibariyle paleoendemizmin yo ğun oldu ğu cins ve üzeri düzey endemizm varlı ğı ile teyit edilmektedir. Denize dik uzanan (ve bunlarla irtibatlı) da ğ sistemleri ada sı ğına ğı te şkil etmi ş, çe şitli dönemlerde gelen göçlerle fauna zenginle şmi ştir. Topo ğrafinin çe şitlili ği neoendemiklerin geli şmesini de sa ğlamı ştır

172 Şekil 3.2. Türkiye’nin co ğrafi bölgelerinin kümelenme analizleri (a- Jaccard, b-Öklit uzaklı ğı metoduna göre)

a)

b)

173 Di ğer fauna elemanlarından farklı olarak (Pleistosen) buzul dönemlerindeki göç dalgalanmalarının etkisi daha dü şüktür. Zira rekabet ve insan müdahalesi olmadı ğında yayılma hızı çok dü şük, geneli itibariyle de pasiftir. Yalnız istisnai olarak bir grup dispersalist özellik göstermekte (bazı Chondrinidae, Enidae, Helicinae taksonları), küçük türler ise (Pupilloidea) rüzgâr ve ku şlar gibi pasif yollarla kolonizasyon gerçekle ştirebilmektedirler (Kirchner ve ark. 1997). Ancak, ku şlar tarafında ta şınma için yapı şkan mukus özelli ği göstermeleri gerekmektedir.

Bölgenin biyoçe şitlili ğinin anla şılabilmesi için eldeki bütün güvenilir yazılı kaynak lardaki lokalite bilgileri yanında yayınlanmamı ş rapor ve notlara dayanarak hassas girdiler olu şturularak bilgisayar ortamında haritalama yapılmı ştır. Bölgenin zenginlik ve biyoçe şitlilik de ğerleriyle kar şıla ştırma yapabilmek için Batı Anadolu’daki di ğer kısımlar da eklenmi ştir.

Türkiyede 593 kara salyangoz türünün (707 takson) takson düzeyi endemiklik oranı % 53 civarındadır (Kebapçı ve Yıldırım, 2007a). Çalı şma sahasında görülen oran ortalamaya göre daha dü şüktür. Bunda di ğer bölgeler gibi uzun süreli co ğrafi yalıtımın gerçekle şmeyi şi dolaysıyla da çiftyönlü göçlerin sürekli olu şu etken olmu ş olmalıdır.

Tür zenginli ği ( Şekil 3.3) ve biyoçe şitlilik haritaları ( Şekil 3.4) da ğ sıralarının Türkiye’nin batı yarısındaki çe şitlilik için önemimi sergilemektedirler. Kuzeybatı Anadolu için üç önemli biyoçe şitlilik alanı Bursa, Bolu ve Kastamonu-Bartın yöreleridir. Haritalamada de ğişik tabakaların incelenmesi ile biyoçe şitlilik düzeylerinin yüksek oldu ğu kısımların beta ( β) çe şitlilik açısından zengin oldu ğu da görülmü ştür. Da ğ sıralarına kar şılık gelen zengin çe şitlilik alanları geni ş bo şuklar ile ayrılmı ş vaziyettedir. Kastamonu-Bartın kesiminde çe şitlilik alanları sahile kadar sokulmakta olup, di ğer alanlar denize uzak konumlanmı şlardır. Bölgeden güneye do ğru uzayan çe şitli da ğ sıraları, fosil kayıtlarıyla teyit edilmese de, Akdeniz bölgesindeki kuzey kökenli türler için geçi ş koridoru olu şturmu şlardır (Bkz Şekil 4.1). Haritalarda görülece ği üzere gerek zenginlik gerekse çe şitlilik bakımından

174 çalı şma sahası ve Akdeniz bölgesi öne çıkmakta; Trakya, iç kesimler ve Ege Bölgesi (kısmen) ise nispeten daha dü şük seviyelerle temsil edilmektedir.

Şekil 3.3. Batı Anadolu’nun tür zenginli ği haritası

Şekil 3.4. Batı Anadolu’nun biyoçe şitlilik haritası

175 4. TARTI ŞMA VE SONUÇ

4.1. Sistematik Durum

Ara ştırma süresince toplanılan taksonlar 26 familyaya da ğılmı ş durumdadırlar. Endemik taksonlar bu familyalarından dokuzuna (Lauriidae, Orculidae, Enidae, Pristilomatidae, Oxychilidae, Agriolmacidae, Clausiliidae, Hygromiidae, Helicidae) da ğılmı şlardır. En çok endemik takson ise Enidae, takiben ise Clausiliidae ve Hygromiidae familyasına toplanmı ştır; bu üç familya toplma endemiklerin %79’una sahiptir.

Elde edilen 120 taksondan 1 tanesi Türkiye için ( Arion subfuscus ), A. subfuscus dahil 17 tanesi çalı şma sahası için (Succinella oblonga, Cochlicopa lubrica, Lauria cylindracea, Vallonia enniensis, Acanthinula aculeata, Pyramidula rupestris, Pseudochondrula seductilis incerta, Mastus etuberculatus, Cecilioides acicula, Rumina decollata, Vitrina pellucida, Limax maculatus, Deroceras berytensis, Deroceras reticulatum, Krynickillus melanocephalus, Helicopsis striata ), 64 tanesi ise muhtelif illerden (n=12) yeni kayıttırlar. Yeni kayıt verilen iller içerisinde en yüksek sayı 34 ile Kastamonu’ya aittir, di ğer kayıt sayıları sırası ile şöyledir. 15 (Bilecik), 9 (Sinop), 8 (Bolu, Karabük), 4 (Ankara, Eski şehir, Kütahya), 3 (Balıkesir, Çanakkale), 2 (Sakarya) ve 1 (Zonguldak).

Tespit edilen 26 familya ve familya üyelerinine ait bulgulara dair de ğerlendirmeler aşağıda sunulmu ştur:

4.1.1. Pomatiidae Familyası

Büyük oranda tropiklerde, Palearktik’te ise a ğırlıklı olarak Akdeniz Havzası’nda temsil edilen familya Türkiye ve yakın çevresinde Pomatias cinsinden 3 tür ile temsil edilir, cinsten ba şka 2 cins ise Batı Akdeniz ve Kanarya Adaları’na özgüdür. 3 adet türden çalı şma sahasında rastlanmayan P. olivieri (PFEIFFER, 1846) türünün yayılı şı Hatay ve çevresi ile sınırlıdır.

176

Schütt (2005)’e göre daha önce çalı şma sahasında Zonguldak ve İstanbul’da tespit edilen P. rivulare , çalı şma ile Kastamonu ve Sinop illerinden ilk kez kaydedilmektedir.

4.1.2. Cochlicopidae Familyası

Holarktik da ğılı şlı familya Türkiye ve yakın çevresinde Cochlicopa cinsinden 1 tür ile temsil edilir. Bu tür dı şında yayılı şları daha çok KB Avrupa ile sınırlanmı ş olan C. lubricella (PORRO, 1858), C. nitens (GALLENSTEIN, 1848), C. repentina HUDEC, 1960 türleri familyanın Batı Palearktik’teki di ğer temsilcileridirler.

Schütt (2005)’e göre daha önce daha önce çalı şma sahasında Bursa ve İstanbul’da tespit edilen C. lubrica türü, çalı şma ile Kastamonu ve Eski şehir illerinden ilk kez kaydedilmektedir. Çalı şma sırasında bazı örneklerin di ğer türlere ( C. lubricella gibi) morfolojik benzerlikleri fark edilmi ş, ancak materyalin yeterli olmadı ğı ve C. lubrica türünde konkolojik varyans aralı ğının yüksek oldu ğu da hesaba katılarak şimdilik lubrica türüne dail edilmelerine karar verilmi ştir.

4.1.3. Lauriidae Familyası

Konkolojik olarak bakıldı ğında çok di şli apertür yapısı olması ile Chondrinidae, Orculidae ve Lauriidae arasında filogenetik bağlantı tartı şma konusu olagelmi ştir (Hausdorf, 1996). Likharev ve Rammelmeier (1962), familya üyelerini bazı anatomik ve morfolojik farklarının oldu ğu Pupillidae familyasına dahil etmi ştir. Schileyko (1984, 1998a) ve Schütt (2005) gibi pekçok ara ştırmacı ise Orculidae familyasının bir altfamilyası sayar. Ancak Hausdorf (1996)’un yaptı ğı kladistik analize göre bu geçerli olmamalıdır. Zira bütün karakter durumları Lauriidae familyasında pleziomorfiktir.

Da ğılım esas olarak Güney ve Batı Avrupa, Anadolu ve Filistin Bölgesi, Kuzeybatı ve Do ğu Afrika, ayrıca cinsin geni ş bir açılım gösterdi ği Atlantik Adaları ve

177 Kafkasya’yı kapsar (Schileyko, 1998a). Ancak Türkiye ve çalı şma sahasında do ğal yayılı şı tespit edilen L. cylindracea türü yakın zamanda pek çok uzak lokalitelerden (Tristan da Cunha, Yeni Zelanda gibi) kayıt edilmektedir.

Türkiye’de 2 ( Lauria ve Euxinolauria ) cins ve 11 tür ile temsil edilir (Schütt, 2005).

Türkiye’de bilinen 2-3 türünden (Schileyko, 1998a) bir tanesi ( Lauria cylindracea ) daha çok çalı şma sahasının batı yarısı ile Göller Yöresi’nden kaydeilmi ştir (Schütt, 2005). Bilecik ve Kastamonu’dan ilk kez verilen kayıtlar ile yayılı şın Abtı Anadolu’da daha do ğuya kaydı ğı tespit edilmi ştir.

Euxinolauria türlerinin 5 tanesi çalı şma sahası, Antalya ve Samsun’da bulunan, Bulgaristan’da da bulunan E. schweigeri hariç, tamamı endemik türler iken kalan 5 tür Artvin ilinde tespit edilmi ş Kafkas kökenli türlerdir.

Türkiye (ve çalı şma sahasının oldu ğu bölgede) rastlanan türlerden ikisi iki şer alttüre sahiptir. Bunlarsan E. superba türüne ait olan zilchi nominat alttürden oldukça uzak bir noktada (Be şkonak, Antalya) tespit edilmi ş olması ile ilginç bir biyoco ğrafik özellik sergiler. Nominat alttür E. s. superba Türkiyede E. shweigeri türünden ba şka geni ş yayılı şlı olan tek taksondur. Di ğer türler ise sınırlı alanlardan veya tek bir lokaliteden bilinmektedirler. Örneklerin tamamı apertür yapısı bakımından tip örnekten farklılık arzetmektedir. Bu farklılıkların taksonomik düzeyde olup olmadı ğı daha sonraki ara ştırmalarda anla şılacaktır. Kastamonu ilinden tür ve takson ilk kez kaydedilmi ş olup bilinen yayılı ş alanı do ğuya kaymı ş olmaktadır.

4.1.4. Orculidae Familyası

Orculidae familyası Kuzeybatı Afrika, İspanya’dan Güney Avrupa üzerinden yüksek türle şmenin gözlendi ği Anadolu ve Kafkasya’ya, oradan birkaç mensubu ile Orta Asya (Tien Şan) ve Filistin’e kadar yayılır. Bir altfamilya ise Güney ve Güneydo ğu Afrika ile Madagaskar Adası’ndan bilinir (Emberton ve Rakotomalala, 1996; Hausdorf, 1996; Schileyko, 1998a).

178

Ülkemizde 7 cins ve 27 tür ile temsil edilen familya gibi alttür bakımından zengindir, zira alttür ve türlerle beraber 41 nominal takson mevcuttur (Hausdorf, 1996). En çok takson, GD, D, ve KD Anadolu’dan bilinmektedir (Schütt, 2005).

Çalı şma sahasından 4 cins ve 4 takson tespit edilmi ştir. Bunlardan S. scyphus scyphus KB Anadolu’da yaılı ş göstermekte olup, Bilecik’ten yeni kayıt ile yayılı ş alanı daha güneye geni şlemi ştir. Tür 6 alttür ile ancak türiçi çe şitlenme gösteren ikinci Anadolu endemi ğidir. Alttürlerin yayılı şları arasında Batı Anadolu’da geni ş bo şluklar mevcuttur. Keza Dinar’dan güneye S. s. lycaonica HAUSDORF, 1996 alttürünün, Çorum’dan do ğuya ise erecta HAUSDORF, 1996 alttürünün yayılı şı ba şlamaktadır. Daha sonra yapılacak çalı şmalarda bo şluk bölgelerde türe ait populasyonların varlı ğı ve durumları detaylı şekilde ara ştırılmalıdır.

Alvariella HAUSDORF; 1996 çalı şma sahasında dar bir alandan kaydedilmi ş endemik ve karakterler bakımından istisnai bir cinstir. Daha önce orijinal tanımlamada sadece Bartın ilinden lokalitelerden tespit edilen tür Kastamonu ilinden ilk kez kaydeilmektedir.

Geni ş yayılı şlı tür olan S. doliolum ve endemik P. trifilaris longior daha önce Kastamöonu ilinden tespit edilmelerine kar şın, verilen lokaliteler taksonların daha önce toplanmadı ğı lokalitelerdir . S. doliolum türünün yaygın olmasına ra ğmen seyrek toplanmı ş olması büyük ihtimalle döküntü içerisinde ya şama alı şkanlıkları, boyutlarının küçük olması ve mevsim bakımından elveri şli zamanlarda arazi yapılamamasından kaynaklanmaktadır.

4.1.5. Valloniidae Familyası

Familya temelde Holarktik olup, ancak sistematik durumu karma şık Acanthinulinae altfamilyasına sokulan bazı cinsler tropik yayılı şlıdır (Schileyko, 1998a).

179 Türkiye’de 3 cins ve 5 tür ile temsil edilir. Çalı şma sahasında tespit edilememi ş tek tür olan Gittenbergia sororcula (BENOIT, 1857) ise yakın zamanda Türkiye listesine eklenmi ş (Schütt, 2005) Akdeniz’in kuzeyindeki da ğ sistemlerinde serpintili ve relikt bir da ğılım gösteren ilginç ve ilkin bir türdür.

Di ğer türlerden Vallonia pulchella yerli bir tür oldu ğu dü şünülmesine ra ğmen insanlar tarafında olu şturulan habitatları tercih etme e ğilimi göstermekte ve Türkiye’de daha çok bu tip yerlerden toplanmaktadır (Yıldırım ve Morkoyunlu, 1997). Tür Schütt (2005)’te verilen kayıtlara dayanarak Kastamonu ilinden ilk kez kaydeilmi ştir.

Vallonia costata ve özelikle V. enniensis türleri ise çalı şma esnasında do ğal kireç kayalı ğı habitatlarından toplanmı şlardır. Her iki tür de Kastamonu ilinden ilk kez kaydedilmi şlerdir. V. enniensis IUCN kriterlerine göre DD (Veri yetersiz) kategorisinde ele alınmaktadır (IUCN, 2004). A. aculeata türü Türkiye’deki ara ştırmalar esnasında seyrek olarak çıkan bir türdür. Biribirnden uzak kayıtlardan da bu anla şılabilmektedir. Tür Çanakkale ili ve çalı şma sahası için ilk kayıttır.

4.1.6. Pupillidae Familyası

Familya Eski Dünya ve Avustralya’da yayılı ş gösterir (Schileyko, 1998a). Türkiye’de 2 cins ve 5 tür ile temsil edilir. Bunlardan çalı şmada tespit edilmi ş Pupilla triplicata türü dı şındakiler şimdiye dek sadece Kuzeydo ğu Anadolu’da yayılı şları tespit edilmi ştir.

Pupilla triplicata çalı şma sahasında çok tipik olarak güne şe maruz kireç kayalıklarının yarıklarında çok kez Lauria cylindracea, Pyramidula rupestris ve Vallonia costata ile beraber rastlanmı ştır. Daha önce çalı şma sahasından sadece Bursa ilinde toplanmı ş olan tür (Schütt, 2005), çalı şmada ilk kez Bilecik, Kastamonu ve Sinop illerinden de toplanmı ştır. Muhtemelen Batı Anadolu’da yaygın bir türdür.

180 4.1.7. Pyramidulidae Familyası

Bu familya taksonomi ve sistematik açıdan (Gittenberger ve Bank, 1996; Schileyko, 1998a) çe şitli de ğerlendirmelere tutulmaktadır. Örne ğin bazı yazarlar familyanın tek bir türden ibaret oldu ğunu iddia etmekte (Bkz Schütt, 2001), bazıları ise Pleurodiscidae familyasının familyaya dahil edilmesi gerekti ğini savunmaktadırlar (Schileyko, 1998a). Pyramidula isminin taksonomik olarak alakasız yassı helikoid tipli güncel/fosil türler için genel geçer bir isim olarak kullanılmı ş oldu ğu da çalı şmalarda dikkate alınması gerekli bir husustur.

İrlanda, Büyük Britanya; Batı, Orta ve Güney Avrupa’dan Anadolu ve Kafkasya’ya; Himalayalar ve Orta Asya üzerinden Japonya’ya kadar Palearktik bir da ğılım gözlenir. Ancak türler Avrupa’da yo ğunlamı ştır. Familya üyesi biri çalı şma alanının oldukça uza ğında (Bodrum; Örstan vd, 2005) 2 tür tespit edilmi ştir. Ancak Gittenberger ve Bank (1996)’ın verdi ği bilgilere göre ileriki yapılacak detaylı çalı şmalar ile çalı şma sahası da dahil olmak üzere 2 veya daha fazla türün eklenmesi de mümkün gözükmektedir.

Pupilla triplicata ile genellikle sintopik olarak rastlanan tür aynı şekilde ilk kez Bilecik, Kastamonu, Sinop illerinden toplanmı ştır ve Battı Anadolu’da yaygın oldu ğu dü şünülmektedir.

4.1.8. Pleurodiscidae Familyası

Familya yayılı şı Akdeniz kıyısına kom şu ülkelerin denize fazla uzak olmayan kesimleri ve bazı adalarla sınırlı 3 türden ibarettir (Bank ve Menkhorst, 1991). Bu türlerden ikisi Türkiye’de mevcut olup sadece Osmaniye’de yayılı şı tespit edilen Pleurodiscus asteriscus BANK ve MENKHORST, 1991 endemik bir türdür.

Di ğer tür Akdeniz Havzası’ında cezayir’den İsrail’e kadar yaygın olan P. balmei çalı şma sahasında deniz kenarındaki tarihi yapılarda rastlanmı ştır. Bu durum en

181 azından Kuzey Anadolu için türün adventif oldu ğunu dü şündürmektedir. Tür Sinop ilinden ilk kes kaydedilmi ştir.

4.1.9. Chondrinidae Familyası

Kanarya Adaları’ndan Afganistan ve Kopetda ğ sistemine uzanan (Türkmenistan) Akdenzi merkezli Batı Palearktik yayılı şlı olan familya 2 türün -Rupestrella phillippii (CANTRAIN, 1840) ve Chondrina avenacea (BRUGUIERE, 1792- durumu tartı şmalı olmakla birlikte ülkemizde 3 cins, 5 tür ve 6 takson ile temsil edilir. Çalı şma sahasında 2 cins ve 2 tür tespit edilmi ştir.

Tespit edilen taksonlardan Chondrina arcadica bulgarica Bulgaristan’dan tanımlanmı ş olmakla birlikte ülkemizde geni ş bir yayılı şa sahiptir. Bu yayılı şın özellikle güney ucundaki populasyonlarının taksonomik durumu yeniden gözden geçirilmelidir. Schütt (2005)’e göre tür daha önce Bilecik ilinden kaydedilmemi ştir.

Rupestrella rhodia türü daha çok güney illerimizden bilinir ve sadece bir kez (Narlıca, Bursa) çalı şma sahasından kaydedilmi ştir. Dolayısıyla Bilecik ilinden verilen kayıt ile türün Batı Anadolu’da seyrek ama yaygın oldu ğunu göstermektedir.

4.1.10. Vertiginidae Familyası

Avustalya ve Antasktika hariç neredeyse kozmopolit olan familyanın özellikle Holarktik olan Vertigininae altfamilyasının bazı üyeleri çe şitli mekanizmalarla ula ştıkları Okyanusya adalarında rastlanmı şlardır. Türkiye’de bulunan di ğer altfamilya olan Truncatellininae bazı yazarlarca (Bkz Schileyko, 1998b) familya düzeyinde ele alınır. Vertigininae 1, Truncatellininae 2 cins ve be şer tür ile Türkiye’de temsil edilirler.

Çalı şma süresince gruptan sadece 1 tür ( Truncatellina cylindrica ) tespit edilmi ştir. Bu tür (çalı şma alanında genellikle gözlenmese de) Vallonia pulchella türü gibi insan

182 tarafından de ğiştirilmi ş habitatları (parklar, ye şil alanlar) kolonize etme eğilimindedir. Kastamonu ve Bilecik illerinden ilk kez toplanmı ştır.

Vertigo cinsine ait Neojen fosil türler İç Anadolu’da kayıtlıdır (Schütt ve Kavu şan, 1994). Ancak günümüz kayıtlarının lokal ve birbirinden uzak, ve genellikle denize yakın olmaları su ku şlarıyla birlikte gelme ihtimalini akla getirmektedir.

4.1.11. Enidae Familyası

Bank ve Neubert (1998) Eninae ve çalı şma sahasında bulunmayan Bulimininae olarak 2 altfamilyada sınıflandırma yapmı şlar ancak Schileyko (1998b) Eninae altfamilyasına çe şitli karakterlere göre 9 altfamilyaya bölmü ştür. Ancak karakter durumlarının karı şık olması (homoplasi, tekrarlı durumlar, bazı gruplarda ortaya çıkan penial çekum gibi ilkin karakterler) nedeni ile mevcut genital karakterlere göre bir familya altı ve üstü sınıflandırma yapılması güçtür. Ancak Arabistan yarımadasının güneyi, Etyopyen ve Oryantal bölge ile Okyanusya’da bulunan Pachnodidae STEENBERG, 1925 (=Cerastuidae WENZ, 1930) ile monofiletik bir Enoidea WOODWARD, 1903 altında toplanmaları genel kabül gören bir sınıflamadır.

Enidae familyasının da ğılımı Madeira dı şındaki (Waldén, 1983) Atlantik Adaları (Cape Verde, Kanarya ve Azor Adaları), Kuzey Afrika, kuzey kısımlar hariç Avrupa, İran ve Arap Yarımadası’nın kuzeyine kadar Ön Asya, Orta Asya, Himalayalar, Hint Yarımadası’nın kuzeybatısı, Japonya, Çin ve GD Asya’yı içerir (Schileyko, 1998b)

Familya Türkiye’de 30 cins 89 tür ve toplam 111 taksona (tür+alttür) sahiptir. Çalı şma sahasından ise 15 cins, 22 tür ve 25 takson tespit edilmi ştir.

Bulunan cinsler içerisinde üçü çalı şma sahasına, ikisi ise Anadolu’ya endemik 5 cinsin olması dikkat çekicidir.

183 Çalı şma sahasına endemik cinsler Amphiscopus , Spaniodonta ve Megalena monotipiktirler. Megalena crassa yakla şık tip yerine yakın bir lokaliteden toplanmı ştır. Kastamonu’dan daha önce bilinmekte olan Spaniodonta diodon türü olup Karabük ilinden ilk kez toplanılmı ştır. Amphiscopus sturmii dahe önce Bursa civarından bilinmekte olup, çalı şmada Kütahya ve Bilecik illerinden de kayıt verilmi ştir.

Anadolu’ya endemik bir cins olan Borlumastus daha önce sadece Isparta ilinde bulunan B. yildirimi türü ile bilinmekteydi. Ancak genital anatomik yapıların kar şıla ştırılması sonucu daha önce genel olarak Ena frivaldskyi olarak isimlendirilen türün Borlumastus cinsine aktarılması uygun görülmü ştür. Di ğer bir Anadolu endemi ği olan Bollingeria, Orta ve Do ğu Anadolu’da bulunan B. lamellifera türü ile temsil edilmektedir. Bu türün merkezi yayılı ş alanına uzak olan Çanakkale civarından kaydedilmesi türün oraya sonradan gelmi ş olabilece ğini dü şündürmektedir.

Daha çok Do ğu ve Kuzeydo ğu Anadolu’da yayılan 9 tür ve 15 taksondan ibaret olan Psedochondrula cinsinin çalı şma sahasındaki tek türü P. seductilis iki alttür ile temsil edilir. Samsun ve İçel arasındaki Orta Anadolu kesimlerine endemik olan alttür P. s. incerta Kastamonu ve Bolu’dan ilk kez tespit edilmi ştir. Bu kayıtlar Ilgaz da ğlarının kuzeyinde ve Orta Anadolu’nun batısında da alttürün varlı ğını teyit etmektedir. Nominat alttürün Dalmaçya’dan ba şlayan ve bazı Ege Adaları’nı içeren da ğılımın do ğu ucu olan Çanakkale Bo ğazı’ndan tespit edilmi ştir. Şu ana kadar Türkiye’de belirlenebildi ği tek lokalite burasıdır. Daha önce Bolkar da ğları’ndan verilen kayıtlar eldeki materyale göre ba şka bir taksona ait olmalıdır. Zira Bölgeden toplanılan materyal silindirik olan ve di ş yapısı zayıf olan nominat alttüre göre daha oval ve kuvvetli di ş yapısına sahip kavklar içermektedir. Türün bu alttürler dı şında Do ğu Anadolu’da yayılı ş gösteren 3 alttürü daha vardır.

Ena nogelii Orta ve Do ğu Avrupa ile Kafkasya arasında da ğılmı ş cinsin çalı şma alanındaki tek ve endemik bir türüdür. Keza di ğer 2 Anadolu türü de Orta ve Do ğu

184 Karadeniz Bölgesine endemiktirler (Hausdorf, 2001). Tür Zonguldak ilinden ilk kez kaydedilmektedir.

Multidentula cinsi Bulgaristan ve Türkiye’de yayılır. Türkiye’de 4 tür ve 5 takson ile bilinen cinsin ait oldu ğu grubun sınıflandırılması karı şıktır. Euchondrus cinsine sokulması da söz konusudur (Bkz Forcart, 1940; Gittenberger, 1967; Bank ve Hovestadt, 1991; Schileyko, 1998b). Bu konudaki problemler ileriki detaylı çalı şmalarla çözülmelidir. Çalı şma sahasında yayılı şı Do ğu Anadolu ile sınırlı olan M. subphasiana (GERMAIN, 1936) hariç di ğer taksonlar tespit edilmi ştir.

Multidentula türlerinden M. ovularis en yaygınları ve tek endemik olmayan türdür, ancak Türkiye dı şında sadece Bulgaristan’ın bir kısmında yayılı şı vardır. Türün bilinen bütün kayıtları dikkate alındı ğında, Marmara Bölgesi ve Batı Karadeniz bölgelerindeki yayılı şı arasında Kocaeli-Sakarya sahasında bir bo şluk oldu ğu görülmektedir. Daha önce Türkiye’nin güneyindeki yerlerden (Kıbrıs, Suriye, İsrail vb) kayıtların farklı Euchondrus türlerine ait oldu ğu ortaya çıkmı ştır. Aynı şekilde Türkiye’de Göller Yöresi dı şında güneyden gelen kayıtların da ba şka türlere ait olma olasılı ğı yüksektir. Tür Karabük ve Bilecik illerinden ilk kez kaydedilmi ştir.

Batı Anadolu’ya endemik olan di ğer iki tür ( M. squalina ve M. microdon ) konik oval şekilli kavklarıyla di ğer Multidentula türlerinden ayrılırlar. Batı Anadolu’da Bursa ve Antalya arasında uzanan bir hat üzerindeki da ğ sistemleri üzerinde yayılan türlerden M. microdon hattın üst kesiminde, M. squalina ise daha çok a şağı kısımda olmak üzere hattın tamamında yayılır. Bu yayılı ş bu türlerin oldukça eski türleri olduklarına işaret etmektedir. Güney kısımdan elde edilen bulgular Multidentula cinsinin bu grubunun taksonomik olarak yeniden de ğerlendirmesini gerektirir niteliktedir. M. squalina türü söz konusu hattın üst ucu ve a şağı kısmında iki alttür şeklinde ayırt edilmektedir. Ancak bir fenotipik özelli ğe dayalı oldu ğundan bu ayrımın geçerlili ği tartı şmalıdır. İleride yapılacak biometrik incelemeler ile bu konunun aydınlatılması gerekmektedir. M. squalina eudoxina alttürü bahsedilen yayılı şına ilaveten üç ayrı bölgeden de kaydedilmi ştir: Bolkar da ğları; Amasya ve Tokat; ayrıca Artvin. Bu üç da ğılım alanı oldukça ayrık olup kontrol edilmeleri gerekmektedir. E ğer kayıtların

185 do ğrulu ğu kesinlik kazanırlar ise -tekrarlı kayıtlar mevcut de ğildir- bu populasyonların yeni taksonları temsil ettikleri dü şünülebilir. M. squalina eudoxina ve M. microdon Kütahya ilinden çalı şmada ilk kez kaydedilmi şlerdir.

M. microdon ve squalina türlerini birbirinden ayıran farklılık kiralitedir; zira microdon türü sinistral, squalina ise dekstraldir. Multidentula cinsinde tek sinistral tür microdon olup, Muldentulini içinde sadece Euchondrus cinsinde bu özellik gözlenir. Sinistrallik Enidler içinde istisnai sayılmasa da genellikle seyrek bir durumdur. Çalı şma sahasında tür düzeyinde Türkiye ortalamasına göre (%17) daha yüksek bir yüzde gözlenir (%23).

Merdigera obscura türü Avrupa yayılı şlı bir tür Lauria cylindracea gibi Batı Anadolu’yla sınırlı bir yayılı şı vardır. Bu tür daha önceleri Ena cinsine dahil edilen ve fenotipik olarak di ğer edentat (di şsiz) Enidlerden ( Akramovskiella, Ena, Mastus türleri gibi) ayrımı ilk bakı şta kolay de ğildir, ancak genital yapı bakımından di ğer familyanın di ğer üyelerinden farklıdır (Schileyko, 1984). Tür tespit edildi ği Bilecik ve Kastamonu illerinden ilk kez kayıt verilmi ştir. Türün Kastamonu’dan kaydı Karadeniz Bölgesi’nden ilk kayıt olup daha do ğuda (Tokat, Amasya?) yayılı şı da muhtemeldir.

Thoanteus cinsi istisnai bir kavk morfolojisi ve da ğılım deseni olan bir cinstir. Bu cins 4 türü ile Kırım Yarımadası (2 tür) ve Kastamonu’da (2 tür) bulunur. Endeik olan Thoanteus corneus türü ilk kez Kastamonu ili dı şında çalı şma ile Karabük ilinde de tespit edilmi ştir.

Zebrina cinsi familyanın en geni ş yayılı şlı cinsi olup İspanya ile İran arasında yayılır. Bu yaygınlık genel olarak termofilik da ğlık ve kayalık habitatlara uyumlu olmasına ba ğlanabilir. Cinsin yayılı ş sınırları hemen hemen Z. detrita türü ile örtü şür. Türün nominat alttürü Türkiye’nin Marmara Bölgesi, Samsun’a kadar Karadeniz Bölgesi illeri, İç Anadolu Bölgesi’nin kuzey kısmı ve Göller Yöresi’nde yayılı ş gösterir. Daha iri olan alttür Z.d. cilicica (KOBELT, 1901) Adana, Karaman ve Mersin’de yayılan endemik bir taksondur. Zebrina cinsinin di ğer türü Z. kindermanni evvelki

186 türden farklı olarak düzlük alanları tercih eder ve bu nedenle yayılı şı İç Anadolu merkezlidir, Türkiye dı şında nominat alttürü ile Bulgaristan’da bulunur. Çalı şma sahasında endemik olan Z. dardana iki alttür halinde Marmara Bölgesi’ne yayılır. Çalı şmada tespit edilmi ş olan Z. d. obesa alttürü yerle şim yerleri ve do ğal habitatlarda kireç kayalıklarına sınırlı olarak yaygın bir şekilde kaydedilmi ştir. Dördüncü bir Zebrina türü olan Z. eburnea (PFEIFFER, 1842) Güney Anadolu’nu denize yakın kesimlerinde yayılır. Çalı şma esnasında Z. detrita türü Karabük ve Bolu, Z. k. kindermanni ise Kastamonu ve Bilecik illerinden ilk kez kaydedilmi şlerdir.

Chondrus cinsi çalı şma sahasında da rastlanana 2 türü ile Türkiye ve Balkanlar’ın do ğusunda rastlanır. Bunlardan C. tournefortianus çalı şma sahası ve Göller Yöresi’nde bulunur (cf. Z. detrita ), Türkiye dı şında ise Bulgaristan’ın Varna şehrinde tespit olunmu ştur. Sinistral olan tür di ğerinden daha iri ve desensizdir. Çalı şma sahasında kil-kireç içerikli kayalıklarda, kaya yüzeyleri ve kayalıklara yakın düzlük alanlarda tespit edilmi ştir. Tür Karabük ili için yeni kayıttır.

Chondrus cinsinin di ğer türü olan C. zebrula 3 alttürü ile Yugoslavya’nın do ğusu ile Orta Anadolu arasında bulunur. Alttürlerden ikisi çalı şma alanında bulunmaktadır. Bunlardan nominat alttür endemik olup tespit edilen yerlerde kayalık ve ta ş altlarında tespit edilmi ştir. Di ğer alttür C. z. tantalus daha yaygın olup Orta Anadolu ve çevresine yayılmı ş olup, Bulgaristan üzerinden eski Sırbistan’ın batısına (Prjiepolje) kadar uzanır (Forcart, 1940). Çalı şma sahasında daha alçak alanlar (tarım arazileri vb) ve genellikle kayalık olmayan arazilerde bulunmu ştur. Alttür Bolu ve Karabük, nominat alttür de Kastamonu ve Ankara için yeni kayıttırlar.

Chondrula cinsi Do ğu Avrupa ve Türkiye’de bulunur. Türkiye’de 3 tür ve 4 taksonu bulunan cins Kuzey ve Batı Anadolu’da yayılmı ş vaziyettedir. En yaygın takson olan C. microtragus tricuspidata endemik olup İç Anadolu ve Göller Yöresi’nde yo ğunla şmı ş bir da ğılım gözlenir. Bu türün tip yeri etiket yanlı şlı ğı dolayısıyla Beyrut olarak geçmektedir. Kavk morfolojisi ço ğu yakın türde benzer oldu ğu için

187 alttüre ait farklı yerlerden kayıtlar da gelebilmektedir. Nominat alttür bu alttürün da ğılım alanının kuzey sınırı ile Balkanlar arasında da ğılır.

Eubrephulus orientalis üçü Türkiye’de de bulunan dört Eubrephulus türünün tek endemik ve sinistral türü olup, ayrıca da ğılım çalı şma sahasıyla sınırlıdır. Çalı şma ile Kastamonu, Bolu ve Sinop illerinden ilk kez kaydeilmektedir.

Mastus , önceki iki türe yakın bir cins olup, belirgin bir apomorfi olarak geli şmi ş bir angular tüberkül ile ayrılır. Cins daha çok Ege Adaları ve kıyı kesimleriyle karakterizedir, cinsin bilinen türlerinin yarısı (12 tür) sadece Girit adası’nda bulunur. Çalı şma alanında Türkiye’de bulunan üç tür de tespit edilmi ştir. Bunlardan endemik Mastus ponticus daha önce sadece Sinop ile Samsun arasından kaydedilmi ş olup, çalı şma ile ilk kez Kastamonu ve Bolu’da da kaydedilmektedir, bu illerdeki örnekler tür tanımlamasına göre farklılık arz etmesi nedeniyle yeni bir takson olabilece ği dü şünülmektedir. Mastus rossmaessleri çalı şma sahasına ek olarak Batı ve Güney Anadolu’da yaygın bir taksondur, tür Bilecik ve Bolu için ilk kez kaydedilmi ştir. Buna kar şın M. etuberculatus batı Anadolu’da sadece güneybatı kısımda sınırlı olup Denizli’den yukarı çıkmamaktadır. Ancak çalı şmada Ankara şehir merkezinin farklı noktalarından toplanan örnekler türün burada da mevcut oldu ğunu göstermektedir.

4.1.12. Succineidae Familyası

Kozmopolit olan familya Türkiye’de 3 cins ve 4 tür ile temsil edilmektedir. Çalı şma süresinde bunlardan iki tanesi tespit edilmi ştir. Di ğer 2 türün bulunma olasılıkları da yüksektir.

Succinella oblonga çalı şma sahası için ilk kayıt (Kastamonu) olup di ğer ço ğu higrofil tür gibi az sayıda kayıttan bilinmektedir. Di ğer takson Oxyloma e. elegans çok yaygın bir tür olmasına ra ğmen tespit edilmi ş oldu ğu Eski şehir ve Kastamonu illeri için ilk kayıt özelli ğini ta şımaktadır.

188 4.1.13. Ferussaciidae Familyası

Hawai, Tropik Amerika, Kanarya ve Karayip Adaları, Akdeniz ülkeleri, Afrika ve Tropik Asya’da ya şarlar (Wenz ve Zilch, 1959-1960). Ülkemizde 4 cins ve 8 türü bulunan familya çalı şma sahasında 1 tür ile ( Cecilioides acicula ) temsil edilmektedir. Bu tür di ğer familya üyeleri gibi kazıcı oldu ğundan gözlenenden daha yaygın olabilir. Keza tür insan faaliyetleriyle uzun mesafeler a şabilmektedir. Tür tespit edildi ği çalı şma sahası için ilk kayıttır (Bilecik ve Kastamonu).

4.1.14. Subulinidae Familyası

Esas olarak Tropiklerde, Okyanusya ve Japonya’da, bir cins ile KB Afrika’da bulunurlar. Ancak Rumina cinsi Akdeniz’in hemen bütün sahil kesimlerine da ğılmı ş, Subulina, Allopeas, Opeas, Lamellaxis vb tropik cinsler de seralar ile sınırlı kalmak kaydı ile Avrupa’nın pek çok yerinden kaydedilmi şlerdir. Türkiye’de şimdiye dek Rumina cinsinden 2 tür tespit edilmi ş, bunlardan R. decollata çalı şma esnasında tespit edilmi ştir. Tür çalı şma sahası için yeni kayıttır.

4.1.15. Patulidae Familyası

Kuzey Yarıküre’de ya şarlar, daha çok türle şme merkezini Kuzey Amerika te şkil eder (Wenz ve Zilch, 1959-1960). Türkiye’de 1 cins ( Discus ) ve 3 tür tespit edilmi ş olup. Çalı şma sırasında da tespit edilen D. rotundatus insanlar tarafından getirildi ği anla şılan küçük bir bölgede tespit olunmu ştur. Biri endemik di ğer iki tür ise Kuzeydo ğu Anadolu’dan bilinmektedir. D. rotundatus türü bilinen lokalite dı şında (Anadolu hisarı) farklı bir lokaliteden ilk kez kaydedilmi ştir..

4.1.16. Pristilomatidae Familyası

Hawai, Kuzey Amerika, Meksika, Batı Palearktik, Afgansitan, Uzakdo ğu ve Japonya’da bulunurlar (Schileyko, 2003a). Bu familya 3 cins, 19 tür ile temsil edilir.

189 Çalı şma sahası ve genel anlamda Kuzey Anadolu’da sadece Vitrea cinsi mevcuttur. Bu cinse ait 3 tür çalı şma süresince tespit edilmi ştir.

Bu türlerden V. riedeli en yaygınları olup Batı Anadolu dı şında Balkanlar’a da yayılmı ştır. Tür Eski şehir ilinden ilk kez kaydedilmektedir. Di ğer iki tür ( V. sorella ve ilgazlaglariensis ) sırasıyla çalı şma sahası ve Karadeniz Bölgesi için endemik türlerdir.

4.1.17. Oxychilidae Familyası

Esas yayılı şları Azor Adaları, Batı Palearktik, GB Arabistan ve İran’la sınırlı (Schileyko, 2003a) familya üyelerinin bir kısmı Kuzey Amerika başta olmak üzere dünyanın çe şitli bölgelerine götülürülmü ştür. Türkiye’de familya 6 cins, 42 tür ve 43 toplam takson ile temsil edilir. Çalı şma sahasında 2 cins ve 5 tür tespit edilmi ştir.

Bunlardan Carpathica amisena endemik bir tür olup yarı sümüklüböceklerdendir. Tür orman habitatı içerisinde dere kıyısında kütükler altında tespit edilmi ştir.

Oxychilus deilus Karadeniz çevresi ülkelerde yaygın olup familyanın Türkiye’deki en yaygın türdür. Tabii ve suni her çe şit habitatta ya şama ortamı bulabilmektedir. O. camelinus ise sahil kesimleri boyunca do ğal yayılı şının bitti ği Mersin bölgesinden İstanbul’a kadar kıyılarımızda kesintili olarak yayılı ş gösterir. Ancak di ğer türler lokal bir endemizm gösterirler; O. kobelti Kırım ve Batı Karadeniz Bölgesi’nde, O. paphlagonicus ise sadece Kastamonu’da bulunmaktadır.

4.1.18. Milacidae Familyası

Esas olarak Batı Akdeniz, Orta Avrupa, Balkanlar, Ege Adaları, Anadolu, Kafkasya ve Filistin’de (Wiktor, 1987) yayılı ş gösteren ve da ğların termifilik habitatlarına uymu ş olan familya üyelerinden birkaç bahçe zararlısı tür insan eliyle Avrupa’nın di ğer kesimleri ve dünyanın de ğişik kö şelerine götürülmü ştür. Türkiye’de 2 cins ve

190 11 tür ile temsil edilen familyadan çalı şma sahasında 2 cinse ba ğlı 3 tür tespit edilmi ştir. Bu türlerden ikisi yabancı biri ise yerlidir.

Yabancı türlerden Milax gagates materyallerin de toplanmı ş oldu ğu Bursa il merkezi be civarından bilinmektedir. Türün do ğal yayılı ş alanı Batı Avrupa’dır. Di ğer bir tür Orta Avrupa kökenli olan Tandonia budapestensis görünü şe göre bütün büyük şehir merkezlerine ula şmı ş vaziyettedir. Tür Ankara ilinden ilk kez kaydedilmektedir. Yerli olan T. cristata türü Karadeniz kıyılarımızda çe şitli lokalitelerden bilinmekte olup Kastamonu ilinden ilk kayıt olarak verilmektedir.

4.1.19. Vitrinidae Familyası

Kuzey Amerika, Atlantik Adaları, Avrupa, Kuzey ve Do ğu Afrika, Anadolu, Kafkasya, Arabistan ve Kuzey Asya’da bulunurlar (Schileyko, 2003b). Türkiye’de 2 cins ve 3 tür ile temsil edilirler. Bunlardan 2 tür ( Vitrina pellucida ve Gallandia annularis ) çalı şma alanında tespit edilmi ştir.

V. pellucida boreal Holarktik bir tür olup Türkiye’de çok az lokaliteden bilinmekte olup çalı şma sahasından ilk kez kaydedilmektedir. G. annularis ise Anadolu Platosu üzerinde geni ş yayılı şlı bir türdür.

4.1.20. Limacidae Familyası

Ağırlıklı olarak Güney Avrupa, Kuzey Afrika, Anadolu, Kafkasya, Ön ve Orta Asya’da bulunurlar (Schileyko, 2003b). Familyanın 3 cins ve 9 türü Türkiye bulunmaktadır. Bu türlerin dördünü te şkil eden Gigantomilax BOETTGER, 1883 ve tek türle temsil edilen Eumilax BOETTGER, 1881 Do ğu Karadeniz Da ğlarıyla sınırlıdırlar. Limax cinsi 4 tür ile Anadolu genelinde yayılmı ştır. Çalı şma sahasında bu cinse ba ğlı 2 tür yerle şim yerlerinde tespit edilmi ştir. Limax maculatus Kastamonu , Limax flavus ise Ankara için yeni kayıttırlar.

191 4.1.21. Agriolimacidae Familyası

Türle şme merkezi Akdeniz çevresi, Ege Adaları ve Karadeniz ülkeleri olan familya üyeleri do ğal olarak Avrupa’nın büyük bir kısmı, Kuzeydo ğu Afrika, Filistin, Orta Asya’da da bulunurlar (Wiktor, 2000; Schileyko, 2003b). Ancak birkaç bahçe ve tarla zararlısı tür insan eliyle dünyanın her yerine ta şınmı ştır. Türkiye’de 5 cins ve 24 tür ile temsil edilen familyaya ait 3 cins ve 4 tür çalı şma sahasında tespit olunmu ştur.

Muhtemelen sadece 1 tür ( Deroceras reticulatum ) çalı şılan saha için yabancı bir türdür. Zira sadece suni habitatlarda (bahçe vb) görülebilmi ştir. Bu ve iki yerli tür (D. berytensis ve Krynickillus melanocephalus ) Kastamonu’dan ilk kayıt olarak verilmi şlerdir. Toxolimax hoplites türü cins ve türce endemik bir sümüklüböcek olup çalı şmada da toplanmı ştır.

4.1.22. Clausiliidae Familyası

Ayrık bir da ğılım gözlenir: Arjantin’in KB kadar Güney Amerika’nın KB kısmı, Porto Riko, Haiti, Tristan de Cunha Adaları, Azor Adaları, Madeira, Avrupa, Kuzey ve Do ğu Afrika, Anadolu, Kafkaslar, Yemen, Himalayalar, Güney Asya, Japonya, Ryu Kyu Adaları, Çin, Tayvan, GD Asya, Endonezya, Filipinler’de bulunurlar (Schileyko, 2000).

Türkiye’den kaydedilen 30 cins, 110 tür ve 158 toplam takson içinde 10 cins, 16 tür ve 21 takson çalı şma sahasında tespit edilmi ştir.

Serrulininae alftamilyasından Karadeniz çevresinde yayılı ş gösteren bir orman türü olan Serrulina serrulata cinsin Türkiye’de bulunan tek türüdür. Kastamonu ilinden ilk kez tespit edilmi ştir.

Olympicola çalı şma sahasında endemik bir cinstir. Cinsin tek türü olan O. olympicola çalı şma alanının orta kısmında kaya yarıklarında tespit olunmu ştur. Di ğer bir endemik cins olan Strumosa türünün 2 türü de çalı şma alanında tespit edilmi ştir.

192 Strumosa strumos a türü Bursa ve güneyinde bulunur iken bir alttürü ayrık bir da ğılım sergilemek suretiyle Göller Yöresi’nde izole olmu ştur. Di ğer Strumosa türü olan S. abanti Bolu, Karabük ve Kastamonu’da bulunmaktadır. S. strumosa açıklık yerlerde ta ş altlarında da bulunabilirken, S. abanti abanti sadece ormanda ibre örtüsü altından¸ S. a. alamellata ise çalılık altlarından toplanmı ştır.

Armenica cinsi Kafkasya Suriye arasında yayılı ş gösteren, türle şme merkezi Anadolu olan bir cinstir. 9 tür ve 26 takson ile Türkiye’de en fazla tür içi varyasyon gösteren cins olan Armenica Türkiye’de en çok alttüre sahip cins olan A. laevicollis ile temsil edilir. Tür Karabük’ten Artvin’e kadar Kuzey Anadolu’nun hemen tamamına yayılmı ş olup, Do ğu Anadolu’da ise Kahramanmara ş’a kadar iner. Türün en batı alttürü olan A. p. paphlagonicus tip yerinden (Kastamonu kalesi) ve Kastamonu ilindeki di ğer bazı lokalitelerden tespit edilmi ştir. Alttür Olympicola gibi çıplak kayalıkların yarıklarında ya şaması ile ayırt edilir.

Phrygica jelskii ise Anadolu’nun güneybatısına endemik 4 türünden farklı olarak kuzeybatı Anadolu’ya yerle şmi ş tek Phrygica türüdür. Türün bilinen tek yayılı şı aynı zamanda türün toplanmı ş oldu ğu Bilecik il sınırları içindeki lokalitedir. Türün bilinen populasyonu oldukça dar bir alanda sıkı şık olup mahal halka açık bir piknik alanı olarak kullanılmaktadır.

Euxina cinsi Bulgaristan ile İran arasında yayılan Karadeniz da ğılı şlı bir cinstir. Ülkemizde tespit edilen 4 türün tamamı çalı şma sahasında rastlanmı ştır. Bunlardan biri ( E. hetaera ) endemik olup, di ğer türler ise çalı şma sahası dı şında küçük bir alan ile Bulgaristan’da yayılı ş göstermektedirler. Euxina cinsi üyeleri genel olarak orman kenarlarında, çalılıklarda, yaprak döküntüsü altında tespit olunmu şlardır.

Elia cinsi farklı altcinsleriyle Kafkasya ve KD Anadolu, çalı şma sahası ve Hatay İsrail arası bölge olmak üzere üç farklı alanda yayılı ş gösterir. Türkiye’de 4 altcinse da ğılmı ş 9 tür 14 takson ile temsil edilir. Altcinslerden Acroeuxina endemiktir. Bölgede yayılı ş gösteren türlerden Elia corpulenta Güney da ğılı şlı Elia altcinsine ba ğlı olup 3 alttürü ile Bursa ile Samsun arasında Kuzey Anadolu’da yayılmı ştır. BU

193 altcinslerden 2 tanesi çalı şma alanında bulunmaktadır. Elia corpulenta bir orman türü olup örnekleri orman örtüsü içinden toplanmı ştır. Çalı şma sahasına endemik olan Acroeuxina türü sivri embriyonal kısım ve palatal plikaların olmayı şı ile önceki türden ayrılır. Bu altcinse ait tespit edilen taksonlar (n=5) orman ve kenarlarındaki kayaların yarıklarında rastlanmı şlardır.

Galeata cinsinin yayılı şı ile Eli corpulenta birbirine benzerlik göstermektedir. Zira çalı şmada da tespit edilen Kuzey Anadolu’daki yegâne tür olan G. schwarzenbachii hariç bütün türleri Hatay ve civarı ile sınırlıdır. Bölgedeki tür ayrıca Bulgaristan’da da bulunmaktadır ((Bank ve Menkhorst, 1994; Schütt, 2005).

Laciniaria cinsinin Türkiye’deki tek türü olan Avrupa yayılı şlı L. plicata sadece İstanbul ilinden bilinmektedir (Bank ve Menkhorst, 1994). Palatal plikaların olması ile önceki türle benzer olan Bulgarica (Denticularia ) altcinsinin batı Anadolu yayılı şlı 2 türünden B. denticulata ülkemizde Marmara Bölgesi’nde denize yakın kesimlerde orman ve a ğaçlık alanlarda tespit edilmi ştir. Tür Türkiye dı şında sınırlı bir alanda da ğlım göstermektedir.

4.1.23. Arionidae Familyası

Di ğer sümüklüböcek türlerinden morfolojik ve anatomik olarak oldukça farklı olan familya (Wiktor 2001) bazen Limacoidea üstfamilyasına yakın Arionoidea üstfamilyası altında sınıflandırılır (Wade vd, 2006)

Kuzey Amerika, Avrupa, Sibirya ve Do ğu Asya’da ya şarlar, familya yerli türlerin mensubu oldu ğu di ğer familyalara nazaran daha kuzeyde da ğılım göstermektedir. (Wiktor, 2001). Türkiye’de yakın zamanda adventif olarak yayılı şı tespit edilen tek bir tür (Arion subfuscus ) mevcuttur.

194 4.1.24. Helicodontidae Familyası

Atlantik Adaları, Batı Avrupa ve Akdeniz çevresine yayılan familya Do ğu Akdeniz ve Türkiye’de 1 cins ( Lindholmiola ) ile temsil edilir. Bu cinse ait biri endemik 3 tür Türkiye’den bir tür ( Lindholmiola lens ) ise çalı şma sahasından tespit edilmi ştir.

4.1.26. Hygromiidae Familyası

Bir önceki familyanın genital anatomi bakımından ortak özellikleri fazla olması nedeniyle bazen Hygromiidae içinde sınıflandırılır. Hygromiidae familyasına filogenetik açıdan yakın olan di ğer bir familya Helicidae ile divertikulum olmaması ile ayrılır. Genelde 1-2 dart aparatı ve kesesi, ok kesesinin üzerinde vajinaya ba ğlanan çift sayıda mukus bezi (ayrık ve tübüler yapıda) yeralır.

Familya üyeleri Azor ve Kanarya Adaları, Avrupa, Kuzey Afrika, Batı ve Altay Da ğları’na kadarki Orta Asya’ya da ğılmı ştır (Wenz ve Zilch, 1959-1960). Türkiye’de 22 cins 106 tür ve 109 takson ile temsil edilirler. Çalı şma sahasında ise 7 cinse ba ğlı 22 tür tespit edilmi ştir.

Ülkemizde 4 altfamilyası vardır: Cochlicellinae, Geomitrinae, Monachiinae ve Hygromiinae.

Bunlardan Cochlicellinae bazen familya düzeyinde de yükseltilir (Bouchet ve Rocroi, 2005). 1 adet ok kesesi apendikulaya dönü şmü ştür, bazen ise körelmi ştir. 1 adet mukus bezi apendikulanın dip veya kılıfına açılır. Altfamilya muhtemelen yabancı 1 cins ( Cochlicella ) ve 3 türü ile temsil edilir. Cochlicella cinsi üyeleri Atlantik kıyısı ve Akdeniz kıyılarına yayılmı ştır. Bunlardan 2 tür ( C. acuta ve C. barbara ) çalı şma sahasında da tespit edilmi şlerdir. C. barbara Kastamonu, C. acuta ise Çanakkale illeri için yeni kayıttırlar

Monachinae altfamilyasında 1-2 ok aparatı ve 1 ok kesesi (apendikula) mevcut olup bezler apendikula üzerinde vajinaya açılırlar. Apendikulada bazal kese ve apendiks

195 ayırt edilir. Ülkemizde 64 türü olan altfamilya çalı şma sahasında 12 Monacha türü ile temsil edilir. Türler çerisinde en yüksek payı olu şturan, Avrupa ve Yakındo ğu’da yaygın Monacha cinsi (52 tür) türlerinin yarısından fazlası Türkiye’de bulunmakta olup Küre Da ğları ve çevresi, Amanoslardan sonra en çok Monacha türünün yo ğunla ştı ğı bir bölge konumundadır.

Genellikle tespit edilen türler orta veya ufak boydadır. Yalnız Monacha carascaloides, M magna ve M. samsunensis iri türler olarak sınıflandırılabilir. Bulgaristan’da da görülebilen M. carascaloides granülsüz kavk ile ayırt edilir. M. samsunensis ile sadece Bilecik civarında kesi şen türün lokal olarak daha ufak kavklı populasyonların da rastlanabilmektedir. Endemik M. magna Kastamonu ile Sinop arasında kıyıya bakan tepelerde bulunur. Türkiye’nin en yaygın Monacha türlerinden olan M. samsunensis ise Karadeniz Bölgesi’nin tamamında bulunmasına ra ğmen endemik bir türdür (Hasudorf, 2000b)

Monacha liebegottae Gökçeada, M. crenophila İstanbul, M. ascania İznik çevresi, M. badia Kastamonu ilinin küçük bir kısmı ile sınırlı endemik türlerdir. Di ğer türler daha geni ş yayılı şlı türlerdir. Bunlardan M. solidior Bulgaristan’dan ba şlayarak Batı Anadolu’nu büyük bir kesimine yayılmı ştır. Yine Batı Anadolu yayılı şlı olan M. ocellata daha çok sahil kesimlerinde bulunur ve İstanbul’dan İzmir ve Yunanistan’ın Sakız (Chios) Adası’na kadar yayılı şı vardır. Kalan üç tür ise çalı şma sahasına endemik türlerdir.

Genel anlamda açıklık ve çalılık alanların hayvanları olan yöredeki Monacha türleri içerisinde Monacha badia ve M. densecostulata, M. margarita, M. magna türleri orman kenarlarında da rastlanmı şlardır.

Geomitrinae altfamilyasında 1-2 ok aparatı ve 1 ok kesesi (apendikula) mevcut olup bezler apendikula üzerinde vajinaya açılırlar. Apendikulada bazal kese olabilir. Bu altfamilyadan toplamda 2 cinse ait 4, çalı şma sahasında ise bir cinse ( Trochoidea ) ait tek tür saptanmı ştır.

196 Trochoidea cinsi genellikle Batı Akdeniz Havzası’nda türle şme gösteren termofil türleri barındıran bir cinstir. Bu cinsten 2 tür Türkiye kıyı bölgelerinden rapor edilmi ş olıp bunlardan muhtemelen insan kaynaklı olarak Türkiye’ye gelmi ş olan T. pyramidata çalı şma alanından kayıtlıdır.

Hygromiinae altfamilyasında 1-2 ok aparatı, 1 ok kesesi ve yardımcı bez vardır Bezler apendikula üzerinde vajinaya açılırlar. Apendikulada bazal kısım ve apendiks ayırt edilir. Bu altfamilyadan Türkiye genelinde 12 cins ve 33 tür, çalı şma alanında ise 4 cins ve 7 tür saptanmı ştır.

Helicopsis üyeleri Kuzey Afrika, Güney ve Güneydo ğu Avrupa’da termofilik, denize uzak step ve düzlük alan hayvanları olup, Türkiye’de 2 adet yerli tür ile temsil edilirler. Bunlardan H. striata yakın zamana kadar Orta Anadolu’dan H. cappadocica olarak bilinmekte olup genitla incelemeler sonucu buradaki populasyonun izole bir H. striata populasyonu oldu ğu anla şılmı ştır (Hausdorf, 1990b). Türe ait kayıtlar az olup Kastamonu’dan verilen kayıt çalı şma sahasından verilen ilk kayıt olma niteli ğini ta şımaktadır.

Cinsin di ğer türü subcalcarata iç Anadolu’nun batı kesiminde yayılan endemik bir tür olup çalı şma sahasında nominat alttürü ile temsil edilmektedir. Tür Eski şehir ili için ilk kayıttır.

Xeropicta cinsi muhtemelen Karadeniz ülkelerinde açılım yapmı ş Asya kökenli bir cins olup Türkiye’de 4, çalı şma sahasında hemen hemen simpatrik iki türle temsil edilir. Türlerden X. derbentina daha yaygın ve iç kesimlerde yo ğunla şmı ş bir tür iken, X. krynickii daha çok kıyılara yakın bölgeleri tercih etmektedir. Çalı şma sahasında her iki tür de yerli olmalarına kar şın insan faaliyetleri ile de ğiştirilmi ş habitatlara uyma e ğilimleri vardır. İki tür de, özellikle X. krynickii, bölgede yol kenarlarındaki dinlenme tesisi ve benzinlik gibi yerlerde sulanan yeşilliklerde en yaygın salyangozdurlar. Türkiye dı şında iki türün de yayılmayı sürdüren istilacı türler olduklarına dair kayıtlar mevcuttur.

197 Cernuella cinsi KB Afrika, Batı ve Güney Avrupa’da yayılmı ştır (Wenz ve Zilch 1959-1960). Türkiye’de bulun 3 türden muhtemelen her ikisi de yabancı olan C. virgata ve C. cisalpina çalı şma sahasında tespit edilmi ştir. C. cisalpina (= Cernuella jonica ) sahil kesimlerde kumullar üzerinde rastlanırken, C. virgata Türkiye’deki en uyumlu istilacı tür olarak iç kesimlerde de (özellikle evlerin bahçelerinde) görülebilmektedir. Ancak C. virgata Güney Anadolu’dakine oranla çaıl şma sahasında daha seyrek rastlanmı ştır. Her iki tür de Kastamonu için ilk kayıttırlar.

Xerolenta cinsi Balkanlar’da yayılı ş gösteren açıklık alanlar ve yüksek çayırlarda bulunan bir cinstir. Bu cinsin Türkiye’de 1 türü ve 2 alttürü vardır. Çalı şma sahasında rastlanan alttürü X. o. obvia, Xeropicta derbentina türüne çok benzemekle birlikte çıkıntılı yapısı ve umbilikusun geni ş olması ve tabanda spiral desenin yoklu ğu ile ayırt edilir. Ancak çalı şma esnasında toplanılan bazı örnekler ilk bakı şta X. o. obvia alttürünü andırmakla birlikte, mikroskop incelemeleri sonucu alt tarafta spiral çizgilerin varlı ğı gözlenmi ştir. Dolayısı ile bu iki türün konkolojik ayrımı konusunda dikkatli olmak gerekir. Bilecik ve Karabük için tür ilk kayıttır.

4.1.26. Helicidae Familyası

Familyada önceki iki familyadan farklı olarak genital yapıda divertikulum mevcuttur. 1 adet ok aparatı ve kesesine yardımcı bez bulunmaz. Tübüler yapıda 2 mukus bezi ok kesesinin dibinden ba ğlanır. Ariantinae ve Helicinae olmak üzere 2 altfamilyası vardır:

Çalı şma sahasında tespit edilmi ş tek altfamilya olan Helicinae altfamilyasında bezler ayrık, ok dört yüzlü, penis 2 papillalı; Ariantinae’de ise bezler birle şik veya ayrık, ok 2-4 yüzlü, penis ise 1 papillalıdır (Bouchet ve Rocroi, 2005)

Avrupa, Kuzeybatı Afrika ve Yakındo ğu’da yayılmı şlardır (Wenz ve Zilch, 1959– 1960). 12 cinse ba ğlı 50 tür ve 54 takson ile Türkiye’den, 4 cinse ba ğlı 6 tür ile de çalı şma sahasından tespit olunmu şlardır.

198 Çalı şma sahasına endemik ve Türkiye’den geçerli en eski endemik cins olan Tacheopsis Kütahya ile Bolu arasında yay şeklinde dar bir yayılı ş alanına sahiptir. Çalı şma sahasında daha çok termofil açıklık habitatlarda gözlenmi ştir.

Eobania vermiculata ve Cornu aspersum (= Helix aspersa ) Helicidae familyasından Batı Akdeniz kökenli yabancı türler olup di ğer familyalardan benzerleri gibi genellikle sahil kesimlere yerle şmi şlerdir. Her iki tür için de denize uzak kesimlerden kayıtlar seyrek de olsa mevcuttur. Ancak çalı şma alanında kural olarak bu sadece ilk tür için geçerlidir.

Helix cinsi familyanın yayılı şı ile örtü şür geni ş bir da ğılıma sahip olup Türkiye’de 5- 6 altcins ve 19 tür gibi yüksek bir rakam ile temsil edilir. Helix cinsine ait salyangozlar özellikle ormanlık olmayan alanlarda yaygın rastlanmı şlardır. Helix lucorum türünün çalı şma alanının tamamında yerli olmasına ra ğmen kavk morfolojik varyasyon oldukça yüksektir. Ancak bölge ve bölge dı şındaki gözlemlere dayalı olarak kolonizayonda insan faaliyetlerinin de etkisi oldu ğu dü şünülmektedir.

Bulunan di ğer iki Helix türü Ege ve Do ğu Akdeniz yayılı şlı Helix ( Pelasga ) altcinsindendir. H. pomacella çalı şma sahasının batısı ile Bulgaristan’dan bilinmekte olup a ğaçlık yerlere yakın meyilli alanlarda bol olarak rastlanmı ştır. Di ğer bir tür olan H. escherichi Orta Anadolu için karakteristik bir endemik tür olup düzlük step alanlarda rastlanmaktadır. Çalı şmada da ğılımının Kastamonu ve Sinop illerini de kapsadı ğı tespit edilmi ştir.

Türkiye’de özellikle H. lucorum türü ile aynı boydaki bir kısmı endemik salyangozlar yaygın şekilde do ğadan belirli ölçütlere uyulmadan toplanmakta ve yurtdı şına yarı i şlenmi ş veya i şlenmemi ş (az getirili) şekilde pazarlanmaktadır. Bu pazarın dünyadaki ba şlıca üretici Do ğu Avrupa ile beraber Türkiye’dir. Ancak alıcı konumundaki Batı Avrupa ülkelerinde türün soyu tükenme tehlikesiyle kar şı kar şıya oldu ğundan do ğadan toplama kesin sınırlar ile yasaklanmı ştır (Yıldırım vd, 2004). Aynı sonuca ula şılmaması için belirli kuralların yaygınla ştırılarak i şlerlik kazandırılması gerekmektedir:

199 4.2. Rastlanılmayan Türler

Schütt (2005)’e göre çalı şma sahası içerisindeki lokalitelerden 180’den fazla kara salyangozu taksonu tespit edilmi ştir. Çalı şmada ise 17 adedi kitapta kaydedilmemi ş olmakla birlikte toplam 120 tür ve türaltı takson kaydedilmi ştir. Sözkonusu türler ve olası bulunamayı ş nedenleri a şağıda kısaca özetlenmi ştir:

4.2.1. Tükenme İhtimali Olan veya Şüpheli Taksonlar

Çalı şmada Prosobranchia altsınıfından çalı şma sahasında daha önceden tespit olunmu ş Cochlostoma (Obscurella) hueti (KOBELT, 1882) ( Cochlostomatidae ) türü İstanbul’dan toplandı ğı ileri sürülen tip örnekleri (2 adet) dı şında bilinmemektedir (Schütt, 1978). Tip örnekler Gürcistan’da yayılı ş gösteren C. lederi türüyle konkolojik bakımından benzerlik göstermektedir. Şayet bu veya benzer bir türe ait bir varyasyon veya etiket yanlı şlı ğı söz konusu de ğil ise bu türün yokolmu ş oldu ğuna hükmedilebilir. Zira eski kayıtlarda pek çok defa (veya Istambul)olarak zikredilen lokaliteler Boğaz civarında olmalıdır. Bu kısım birkaç türün tip yeri olup, yakın zamandaki ara ştırmalarda da iyi ara ştırılmı ş, bir o ölçüde kentle şmeye maruz durumdadır.

Chondrinidae familyasından (Pupilloidea) Chondrina avenacea (BRUGUIERE, 1792) ekseriya Ch. arcadica’ nın yanlı ş tanımlanması sonucu eski kayıtlarda rastlanılmaktadır (Bkz Schütt, 2005: 82). Bursa civarından alınan koleksiyonlardaki bazı örneklerin Ch. avenacea türüne konkolojik yakınlı ğı olsa da bunların di ğer taksona ait olup olmadıkları detaylı inceleme konusudur (Schütt, 2005).

Chondrula werneri (STURANY,1902) türü 2 adet örnekten tanımlanmı ş olup, tip yeri Keschich Dagh (=Uluda ğ, Bursa, yüks. 1600–2000 m) olarak verilmi ştir. Ancak daha sonraki çalı şmalarda birer kez İzmir (Germain, 1936) ve Adalia=Antalya (Forcart, 1940) lokalitelerinden kayıt verilmi ştir. Bu kayıtların hiçbiri daha sonraki çalı şmalarda do ğrulanamamı ştır. Öte yandan Ch. werneri türünün sıra dı şı apertür yapısı (belirgin derecede iri ve kavisli parietal di ş) taksonomik olarak ta de ğişik

200 yorumların olu şmasına neden olmu ştur. Örne ğin Schütt ve Yıldırım (1996) taksonun Kafkasya yayılı şlı olan Ljudmilena cinsine dahil edilebilece ğini savunmu şlardır. Bu nadir ve problematik taksonun durumu yüksek rakımların detaylı taranması ile aydınlı ğa kavu şabilecektir. Araç yetersizli ği nedeniyle alpin kısımlar düzgün etüd edilemedi ğinden türün izine rastlanamadı ğı dü şünülmektedir.

Bir di ğer Enid, Zebrina dardana dardana (PHILIPPI, 1844) İstanbul’dan tanımlanmı ş olup (Bo ğaz kesimi) orijinal tanımlamamdan sonra en son aynı mahalden ( İstanbul Bo ğazı) 1863 yılında toplanmı ştır (Forcart, 1940). İstanbul Bo ğaz’ının şu anki yerle şim ve nüfus yo ğunlu ğu dikkate alındı ğıuda türün varlı ğını devam ettirse bile çok dar ya şama alanlarına sıkı şmı ş oldu ğu tahmin edilebilir.

Yine Enidae familyasından Chondrula tridens (MÜLLER, 1774) Orta ve Güneydo ğu Avrupa merkezli bir yayılı ş gösterir; batıda Fransa, kuzeyde Urallar, do ğuda İran’ın kuzeyine kadar uzanır (Likharev ve Rammelmeier, 1962; Damjanov ve Likharev, 1975). Türkiye’deki bulunu ş yerleri birbirine uzak noktalar halindedir: İstanbul, Kara şehir (Eski şehir), Tokat, Trabzon, İspir (Erzurum) (Forcart, 1940). En günümüze yakın toplama tarihi 1928 (Eski şehir) olup, bu tarihten sonraki hiçbir yayında kaydedilmemi ştir. Tür karakteristik olarak kserofil çayır habitatlara uyum sa ğlamı ş olup, genellikle toprak içinde ve otların üzerinde (genellikle sadece nemli havalarda) bulunmaktadır (Likharev ve Rammelmeier, 1962; Kerney ve Cameron, 1979). Bu seyrek örneklemeyi izah edebilse de kaydedilen noktaların bu kadar da ğınık ve uzak olu şunun izahı zordur. Forcart’ın da i şaret etti ği gibi büyük ihtimalle Türkiye’de Balkan (Batı Anadolu) ve Kafkasya (KD Anadolu) men şe’li iki populasyon mevcuttur.

Trabzon’dan Gittenberger (1967) tarafından bir tek kavktan tanımlanan Ch. vaderi türü konkolojik olarak Ch. tridens türüne çok benzemektedir. Bu iki taksonun ili şkileri ileriki yapılacak çalı şmalarda aydınlatılmalıdır. Forcart (1940) ’ın monografisinde verdi ği Tokat’tan verdi ği foto ğraf Balkan populasyonun kavk şekline uygundur. Kavk morfolojilerinin benzerli ği bazı karma şalara da neden olmaktadır, örne ğin, tür bahsinde Schütt (2005: 135, Şekil b) şekil olarak yanlı şlıkla

201 Ch. microtragus microtragus (ROSSMÄSSLER 1839)’a ait bir kavk foto ğrafı yerle ştirmi ştir. Aynı şekilde di ğer kayıtların da Ch. m. microtragus veya Ch. m. tricuspidata taksonlarına ait olma olasılı ğı mevcuttur.

4.2.2. Dar Yayılı şlı veya Nokta Şeklinde Da ğılım Gösteren Türler

Bunlar çalı şmada ve muhtemelen Türkiye’de di ğer yörelerindeki olası çalı şmalarda en kalabalık grububu te şkil etmektedirler. Bu türler çalı şma sahası için a şağıdaki altba şlıklar altında incelenebilir:

4.2.2.1. Sadece Tip Lokaliteden Bilinen Taksonlar

Günümüzde Türkiye genelinde 117 takson sadece orijinal tanımlamadaki tip lokalitesinden bilinmektedir (Kebapçı ve Yıldırım, 2007b). Genellikle bunlar yakın zamanda ve detaylı revizyonlar bünyesinde tanımlanan türler oldukları için, küçük türler dı şında, bulundukları lokaliteler (da ğ, tepe, ma ğara vb) ile sınırlı oldukları savlanabilir.

Ara ştırma sürecinde bulunamayan taksonların C. hueti (KOBELT, 1882) dı şında 10 adedi bu gruptandır:

Acicula turcica BOETERS, GITTENBERGER ve SUBAI, 1989, Euxinolauria crassilabris (HAUSDORF, 1990), E. paphlagonica paphlagonica (HAUSDORF, 1990), E. p. incisa (HAUSDORF, 1990), Thoanteus zilchi HAUSDORF, 1993, Carpathica wirthi FORCART, 1971, Sumelia recedens (NEMETH ve SZEKERES 1995), Elia laevestriata (RETOWSKI, 1887), Monacha devrekensis HAUSDORF, 2000, M. stipulifera HAUSDORF, 2000.

Listelenen taksonlardan sadece Euxinolauria paphlagonica incisa alttürüne ait tip lokaliteye gidilmi ş, fakat muhtemelen zamanlamanın uygun olmayı şı nedeniyle örnekleme yapılamamı ştır (Bkz Örnekleme, zamanlama ve ula şım ile ilgili

202 problemler). Di ğer taksonların tip yerlerinin bulundukları yerlere ula şımın olmayı şı nedeniyle kaydedilememi şlerdir.

4.2.2.2. Marjinal Da ğılımlar

Bazı taksonların marjinal (en uç) populasyonları çalı şma sahası içerisinde kalmaktadır. Bu nedenle ekolojik olarak sözkonusu taksonlara ait bireyler mikroklimatik alanlarda sıkı şmı ş ve birey sayısı bakımından fakir populasyonlar te şkil edebileceklerinden bunların temininin mümkün olmadı ğı dü şünülmektedir.

Örne ğin tespit olunamayan bazı Kafkas kökenli sümüklüböcekler çalı şma alanının do ğu sınırına kadar ula şmakta sık ormanlık sahada rastlanabilmektedirler: Deroceras bakurianum (SIMROTH, 1912), Deroceras subagrestre (SIMROTH, 1892), Eumilax brandti (MARTENS, 1880).

Aynı şekilde çalı şmanın batı ucunu te şkil eden Çanakkale-Gelibolu bölgesi de Ege sahili boyunca yayılan bazı türler için kuzey sınırını olu şturur: Granopupa granum (DRAPARNAUD, 1801), Orculella critica (PFEIFFER, 1856), O. ignorata HAUSDORF, 1996, Deroceras malkini WIKTOR, 1984, Hohenwartiana hohenwarti (ROSSMÄSSLER, 1839), conspurcata (DRAPARNAUD 1801) ve Helicigona cyclolabris (DESHAYES, 1839). Bu türlere Çanakkale ve Ege Denizi kıyısındaki istasyonların seyrek olması nedeniyle ula şılamadı ğı dü şünülmektedir.

Chondrula bicallosa (L. PFEIFFER, 1847) türü ise İstanbul’un Avrupa kısmında yayılan ama Asya ksımında sadece Kadıköy’den kaydı verilen (Schütt, 2005) bir türdür. Ancak Kadıköy civarında türü bulmak için yapılan ara ştırmalar sonuç vermemi ştir.

4.2.2.3. Nokta Şeklinde Da ğılımlar

Ekseri insan eliyle yerle ştirilen türlerde veya pasif yayılı şlı türlerde görülebilece ği üzere populasyonlar birbirinden uzak ve kararsızdır. Muhtemelen iklim (ya ğış) ve

203 rekabet faktörleri Türkiye’de genel olarak kolonilerin geni şlemesini baskılamaktadır. Örne ğin Cochlicella acuta ve Cornu aspersum türlerinin Karadeniz sahilinde yayılı şı büyük ölçüde sahil şeridinde kale vb eski yapılar ile sınırlıdır. Buna kar şın Eobania vermiculata ve Cernuella virgata yayılı ş alanlarını iç kesimlere geni şletmelerine ra ğmen güney kesimlerdekile kadar baskın ve istilacı özellik göstermemektedirler.

Yukarıda sunulan nedenlerden dolayı izole populasyonlar olu şturdu ğu bilinen ve daha önce kaydı verilen yabancı türlere rastlanılmayabilmektedirler.

Örne ğin Oxychilus translucidus (MORTILLET, 1854), algirus (LINNAEUS, 1758), Albinaria coerulea maculata (E. A. ROSSMÄSSLER 1835), papillaris (MÜLLER 1774) ve Xerocrassa cretica (L. PFEIFFER, 1841) şayet hala var iseler İstanbul’un Asya yakasında az sayıda tarihi yapılar ve çevresinde kolonileri olmalıdırlar.

Bunun dı şında boreal alpin da ğılımların kalıntıları olan bazı populasyonlar yakın zamanlarda ortya çıkmı ştır. Muhtemelen ileriki yapılacak çalı şmalarda bu gruptan türlerin örnekleri artırılacaktır. Zira alpin bölge faunaları ulaşım nedenleriyle bu ve daha kapsamlı olan pek çok çalı şmada yeterince çalı şılmı ş de ğildirler.

Türkiye’de bu tür boreal alpin relikt da ğılımların şu ana dek en kapsamlı olarak ortya konuldu ğu saha Uluda ğ (Bursa) ve çevresidir; örne ğin yakın zamanda Kütahya Domaniç’te varlı ğı tespit edilinceye (Hausdorf, 1996) kadar sadece Bulgaristan’da ya şadı ğı kabul edilen Orcula zilchi URBANSKI, 1960, aynı şekilde Romanya’dan tanımlanan ancak daha sonra Uluda ğ’ın yüksek rakımlarında varlı ğı tespit edilen Limax dobrogicus GROSSU ve LUPU, 1960 (Rahle, 1992) ayrık yayılı şlı taksonlardır. Bunların dı şında üç adet boreal takson de sadece Uluda ğ’ın alpin ku şağından tespit edilmi ştir: Columella columella (MARTENS, 1830), Truncatellina claustralis (GREDLER, 1856) ve Strumosa strumosa rupestris (ROSSMÄSSLER, 1856)

204 Sinop’tan kaydı verilen (Schütt, 2005) V ertigo ( Vertigo ) pusilla MULLER 1774 da aynı kapsam içerisinde de ğerlendirilebilir. Ancak yukarıda da i şsaret edildi ği gibi Vertigo türlerine ait Türkiye’de modern buluntuların sadece sulak alanların çökellerinden olması ku şku uyandırıcıdır.

4.2.3. Örnekleme, Zamanlama ve Ula şım ile İlgili Problemler

4.2.3.1. Örnekleme ile İlgili Problemler

Örnekleme ile ilgili habitatların incelenmesi ve metodoloji bakımından kar şıla şılan problemler a şağıdaki gibi alt ba şlıklar altında incelenmi ştir.

Litoral Ku şak Türleri Caenogastropod Truncatella subcylindrica (LINNAEUS, 1767) (Truncatellidae) ile Basommatophora takımından (Pulmonata) çalı şma sahasında görülmesi muhtemel bulunan (Schütt, 2005) Ovatella myosotis (DRAPARNAUD, 1801) ve Leucophytia bidentata (MONTAGU, 1808) türü (Ellobiidae) çalı şmamız süresince tespit edilememi ştir. Bu türler acısu ve deniz kıyılarında litorla zonda ya şayan kara türleri olup çalı şmamızda bu tür habitattan örnekleme yapılmadı ğı için bu gruptan koleksiyon yapılamamı ştır.

Higrofil Türler Higrofil türler genellikle orman orman örtüsü altında, dere ve ırmakların kenarlarında, bazen su içinde ve sucul bitkiler üzerinde rastlanırlar. İncelenen habitatlar genellikle suya uzak kalker alanlar oldu ğundan bu tip habitatlar seyrek olrak incelenebilmi ştir. Ço ğu higrofil tür belirli uygun mikroklimatik şartlara haiz alanlarda yo ğun, di ğer yerlerde seyrek da ğılmı ş olabilirler Örne ğin Do ğu Karadeniz da ğılı şlı bir tür olan ve Bolu dolaylarında nokta şeklinde yayılı şı tespit edilen higrofil sümüklüböcek Megalopelte simrothi toplandı ğı ortama yakın yerlerde aranmasına kar şın tespit edilememi ştir.

205 Ufak Yapılı Taksonlar Her ne kadar net bir bilimsel tanım olarak ortaya konulmasa da, ebatları 5 mm ve altı olan salyangozlar genel anlamda mikro salyangoz olarak sınıflandırılmaktadır (Geiger vd, 2007). Bu tür salyangozların genelde yaprak örtüsü, toprak ve kum içinde gizlenmeleri; ayrıca zayıf kalsiyum birikimiyle kavkın saydam veya saydama yakın olması (özellikle Gastrodontoidea) nedeniyle çıplak gözle görünmeyebilmektedirler. Bir di ğer özellik te çap ve kalsiyum içeri ğinin dü şük, kırılganlı ğınsa fazla olu şu nedeniyle geri dönü şümn örgece hızlı olu şudur. Bu tür canlıları özel aralıkları olan eleklerle temin edilebilmektedir. Çalı şmanın biti ş aşamasına kadar elek temini proje kaynakları kullanılarak yapılamadı ğı için bu tür salyangozlara ait örneklemenin yeterli olamadı ğı dü şünülmektedir

Bunlara en bariz örnek saydam i ğ şekilli kavk yapısı ile Platyla cinsi (Aciculidae, Caenogastropoda) ve bilinen yayılı şı Düzce civarıyla (ara ştırılamamı ştır) sınırlı olan endemik P. turcica türüdür. 1,5 mmden ufak yüksekli ği ile Türkiye’nin en küçük kara salyangozu olan bu türün tespiti için normal eleklerden dahi daha küçük gözcük ebatı gerekmektedir (Schütt, 2005).

Benzer şekilde bölge Vitrea (Pristilomatidae) türleri bakımından zengin olmasına ra ğmen ara ştırmalar esnasında türlerinin ço ğu tespit edilememi ştir. V. bulgarica DAMJANOV ve PINTER, 1969, V. contracta (WESTERLUND, 1871), V. lodosi RIEDEL, 1984, V. pygmaea (O. BOETTGER, 1880) bölgede daha önce tespit edilmi ş ancak çalı şmada rastlanamayan türlerdir.

Bölge sınırları içinde tespit edilme olasılı ğı olan Aciculidae familyasından Acicula ve Platyla cinsleri, Ellobidae familyasından Carychium cinsi, özellikle Pupilloidea üstfamilyasından birçok cins (Acanthinula, Columella, Euxinolauria, Gittenbergia, Granopupa, Lauria, Orcula, Orculella, Pagodulina, Pupilla, Pyramidula, Rupestrella, Sphyradium, Truncatellina, Vallonia, Vertigo ), Gastrodontoidea ve Limacoidea üstfamilyalarından cinsler ( , Vitrea, , Vitrina, Gallandia ), , Ferussaciidae ve Patulidae türleri kısmen veya tamamne bu gruba girmektedirler. Anla şılaca ğı üzere, bu gruptan hayvanları belirmeye yönelik

206 teknikler kullanılmak suretiyle faunaların bilinenden çok daha zengin oldu ğu ortya konulabilir.

4.2.3.2. Zamanlama ve Ula şım ile İlgili Problemler

Salyangozların ço ğunda hayat döngüleri yıllık olup, günlük veya mevsime ba ğlı (yaz uykusu gibi) aktivite de ğişimleri gözlenir. Yıllık hayat döngülerinde eri şkin dönem kabuksuz türler dı şında kısa sürmekte, keza genellikle güzleri gerçekle şen yumurtlama sonrası %90’dan fazla salyangoz ölmektedir (Staikou ve Lazaridou- Dimitriadou, 1991).

Bu durumda lokalitelerin yılın ikinci yarısında ve nemli zamanlarda ziyaret edilmesi gerekti ği anla şılmaktadır. Ancak yıl içinde akademik programın yo ğunlu ğu nedeni ile yaz sıcaklarının yıllar ortalamasına göre de yüksek oldu ğu çalı şma döneminde araziler daha çok yaz aylarında yapılabilmi ştir. Bu dönemde ekseriyetle bo ş kavklara ula şılmı ş olup, küçük ve oval yapılı türler a şındıkları veya ya ğmurlar tarafından sürüklendiklerinden elde edilememi şlerdir.

Özellikle tek yıllık türlerde gece aktivitesi yo ğun olarak gözlenmektedir (Wiktor, 2000). Söz konusu türler (özellikle sümüklüböcekler) uygun sıcaklıklar de ğerleri sözkonusu oldu ğundan so ğuk mevsimlerde aktiviteyi gündüze kaydırmaktadırlar. Bu durumda özellikle orman türleri için gece toplama yapılması daha uygun görülmektedir. Bu uygun donanım imkanı olmadı ğında gece sınırlı sayıda toplama yapılmı ştır.

Ula şım imkanı açısından maddi fonlar dahilinde kamu ta şıtlarıyla ula şılabilen yerlerde ara ştırmalar yapılmı ştır. Bu nedenle çalı şmada ta şıt ula şımının zor oldu ğu birçok yerin varlı ğı (yüksek yaylalar gibi) yanında özel vazıta kullanma imkanının olmayı şı önemli bir teknik problem olarak ortaya çıkmaktadır.

207 4.3. Tür Çe şitlili ği Ve Kompozisyonu

Ülkemizde 593 kara salyangozu salyangoz türü bulunmaktadır, yani ABD (Hubricht, 1985: 500 tür) ve eski SSCB’nin (Likharew ve Rammelmeier, 1962: 518 tür) faunalarından türce daha zengindir. Çalı şmada 111 tür tespit edilmi ş olup (%18) bunlardan 13 tür ve takson Anadolu için, 30 tür ve 40 takson çalı şma sahası için olmak üzere 42 tür ve 53 takson endemik olarak saptanmı ştır. Buna göre takson düzeyi endemizm %33, bütün endemiklerin oranı da % 44 civarındadır. Aynı de ğerler tür düzeyinde %25 ve %35 şeklinde gerçekle şmektedir.

Şekil 4.1. Türkiye’nin kalker alanları

Anadolu’nun giri ş kapısı olarak de ğerlendirilebilecek bölge için oldukça yüksek olan endemizm seviyeleri bölgedeki kalker içerikli kayaç yapısına sahip da ğ sıralarının endemizm merkezi i şlevi görmesinden kaynaklanmaktadır. Şekil 4.1’de de görüldü ğü üzere da ğ sıraları ile çe şitlilik alanları örtü şmektedir (Bkz Şekil 3.3-3.4).

En yüksek endemizm Enidae ve Hygromiidae familyalarında görülmektedir. Bu tablo genel duruma uygundur, ancak Clausiliidae familyası endemizm bakımından olmasa da tür zenginli ği bakımından zayıf görünüm sergilemektedir. Türkiye geneli ve çalı şma sahasında Monacha en yüksek tür sayısı ve endemizme sahip cinstir. Aynı

208 zamanda cins için Türkiye bir endemizm merkezidir, bu durumda muhtemelen cinsin Ön Asya orijinli oldu ğu ileri sürülebilir.

4.4. Yıllara Göre Malakolojik Çalı şmaların Durumu

Türkiye’de yayılı ş gösteren geçerli taksonların tanımlanma yılları ( Şekil 4.2) ve Türkiye’den tanımlanan ve endemik taksonların tanımlandı ğı yıllar ( Şekil 4.3) ile takson sayılarının kar şıla ştırmalarına bakıldı ğında Türkiye’de yapılan çalı şmaların bölge genelinde yapılan çalı şmalar ile paralellik gösterdi ği gözlenmektedir. Ancak eğilim çizgisi ve tür sayılarını kar şıla ştırı şmaları son yüz yıllık zaman diliminde çalı şmaların neredeyse tamamının endemik taksonları içerdi ği görülmektedir.

Toplam endemik ve çalı şma sahasında yayılı ş gösteren endemik taksonlara ait grafiklere daha detaylı bakılacak olur ise ( Şekil 4.3 ve Şekil 4.4) yüzyılın ba şı ile ortası arasında taksonomik çalı şmaların duraksadı ğı gözlenir, bu evreden sonraki yarım yüzyıldan az sürede tespit eilen taksonlar toplamn yakla şık yarısını te şkil etmektedir. İlk zamanlar çalı şma sahasındaki çalı şmaların genel duruma daha hızlı bir ivme kazandı ğı gözlenir. Bunda Osmanlı dönemindeki ula şım imkanlarının etkisi büyük olmalıdır.

Toplam endemik türlerin logaritmik e ğilim çizgisine bakılarak Türkiye’deki potansiyel takson sayısının bilinenin 1,5 katından fazla oldu ğu tahmin edilebilir.

209 Şekil 4.2. Türkiye’den kaydedilmi ş geçerli taksonların tanımlanma tarihleri

2000

1950

1900

1850

1800

1750 0 100 200 300 400 500 600 700

Şekil 4.3. Türkiye’den kaydedilmi ş geçerli endemik taksonların tanımlanma tarihleri

2000

1975

1950

1925

1900

1875

1850

1825

1800 0 50 100 150 200 250 300 350 400

210 Şekil 4.4. Bölgede bulunan geçerli endemik taksonların tanımlanma tarihleri

2000

1980

1960

1940

1920

1900

1880

1860

1840

1820

1800 0 10 20 30 40 50 60 70

4.5. Biyoco ğrafya

Çalı şma sahası Türkiye’nin co ğrafi bölgelerinden Batı Karadeniz ve Marmara Bölgeleri’nin büyük bir kısmı ile Ege Bölgesi’nin çok az bir kısmını kaspsamaktadır. Bu üç bölgenin kümeleme analizleri sonucu, di ğerlerinden ayrı bir küme te şkil etmesi ve bölgelerin payla ştıkları türlere göre birbirlerine göre kar şıla ştırılmaları (Çizelge 3.4) da göstermektedir ki çalı şma sahası faunistik ve biyoco ğrafik açıdan bir tekdüzelik sergilemektedir.

Özellikle ortak türler bakımından Batı Karadeniz Bölgesi ile Karadeniz Bölgesi’nin di ğer bölümlerinden daha çok çalı şma alanınının di ğer kısımlarına benzemesi oldukça dikkat çekicidir. Batı Karadeniz Bölgesi ile Do ğu Karadeniz Bölgesi arasında ortak, yaygın olmayan ve yerli taksonlara bakıldı ğında (n=18), bunların 8 tanesinin orman türü oldukları, 4 türün ise iki bölge arasında ayrık (kesikli) yayılı şa sahip oldu ğu görülür. Sözkonusu türler hariç tutuldu ğunda, aynı durumdaki cinslere bakıldı ğında ise (n=29), bunlardan 15 cinsin tür düzeyinde tamamen farklıla ştı ğı, yalnız Armenica ve Chondrina cinslerinin alttür düzeyinde farkıla şma gerçekle ştirdi ği görülür. Bu 15 cinsin be şinin ( Euxinolauria, Schileykula

211 Pseudochondrula, Elia, Sumelia ) iki bölgedeki da ğılımı tamamne ayrıktır, zira bunlar Samsun’a endemik Euxinolauria pontica (RETOWSKI, 1889) türü hariç Orta Karadeniz Bölgesi’nde (hariç bulunmazlar. Aynı durum ortak ve ayrık yayılı şlı 4 türde de gözlenir. Yukarıdaki bilgilere göre Do ğu Karadeniz Bölgesi’nden (Kafkas kökenli) ve gelen göçlere kar şı Orta Karadeniz Bölgesi’nin kısmi yalıtım i şlevi gördü ğü gözlenmektedir. Orta Karadeniz Bölgesi’nin faunasına bakıldı ğında büyük oranda batıdan termofil ( Chondrus, Zebrina, Multidentula gibi), do ğudan ise mezo- higrofil türlerin ( Oxychilus türleri gibi) katılımı ile geçi ş özelli ği gösterdi ği gözlenebilir.

Marmara Bölgesi ile Do ğa Karadeniz Bölgesi arasında ba ğlantı yok gibidir. Batı Kardeniz Bölgesi ile payla şılmayan ortak türler boreal elemanların Anadolu’ya iki ayrı giri ş kapısı hükmünde olmasının( Columella columella ve Truncatellina clasutralis ) ve muhtemelen insan kaynaklı yer de ğiştirmenin ( Vitrea angystropha , Oxychilus translucidus ) sonucudur.

Çalı şma sahasın çevreleyen bölgelerden Ege bölgesi faunistik açıdan denize yakın kesimlerde özgünlük göstermekte, iç kesimler ise geçi ş özelli ği göstermektedir. Örne ğin çalı şma sahasına dahil edilen Kütahya ilinin kuzey kısmı Bursa ve Bilecik’in faunsitik bakımdan ayırt edilemaz. Afyon ili ise Ege ve çalı şma sahasına ait fauna elemanlarını az sayıda içermekle birlikte ( Milax altenai, H. subcalcarata vb) faunistik bakımdan Isparta ile büyük benzerlik göstermektedir.

İç Anadolu Bölgesi ise fazl engebeli olmayan plato şeklindeki yapısı, kalker alanlarının az ve da ğınık oluşu ile karakterizedir. Geni ş bir sahayı kapsadı ğı için bölgenin faunası hakkında genel bir tanımlama yapmak güçtür, genel anlamda ksero- termofil ve termofil türlerin hakim ise de yer yer özellikle Do ğu Anadolu kökenli meso-higrofil kalsifil türlerin giri şi söz konusudur. İç Anadolu yayılı şlı taksonların önemli bir kısmı da ğ sıralarını vadileri izleyerek aşmı şlar, Kastamonu, Karabük ve Bolu illerinde uygun ortamlara yayılmı şlardır. Tersi de bir derece geçerlidir (Schileykula s. scyphus, Sphyradium doliolum, Chondrus tournefortinaus, Chondrus z. zebrula, Zebrina detrita vb), yalnız kuzeyden gelen türler ya ğış istatistiklerinin

212 daha yükske oldu ğu Ankara ilininin bir kısmı, Kırıkkale, Çorum, Amasya ve Sivas civarı ile kısıtlı kalmı şlardır. Bu bölge faunası konusunda yeterli bilgi olmadı ğı için bölgeler arasında ayrım net de ğildir.

Eldeki da ğılım bilgileri ı şığında çalı şma sahasının gösterdi ği tekdüzelik ve çevre bölgelerden bariz farklılık göstemesi dolayısıyla çalı şma sahasınını Türkiye içinde malakozooco ğrafik bir bölge olu şturdu ğu özetle ifade edilebilir.

4.6. Da ğılım

İstilacı veya insan eliyle çe şitli sebeplerle ta şınan yerli veya yerli olmayan türler antropokor türler genel kategorisinde ele alınabilir. Bunların de ğişik zamanlarda ve genellikle deniz yoluyla ta ş blok ve parçaları üzerinde veya bitkilerin ve topra ğın arasında hatta ta şıtların üzerinde ta şındı ğı rapor edilmi ştir. Bu tip yayılmada ba şılca termokserofil (ve psammofil); partenogenetik ( Deroceras türleri) veya kendini dölleyebilen (Cochlicopa, Vallonia, Rumina gibi) türlerin daha etkili oldu ğu görülmektedir (Selander ve Kaufman, 1973; Selander ve Hudson, 1976; Armbruster, 1994; Gerber, 1996; Wiktor, 2000). Tek seferdeki transferlerin bile genetik olarak sürdürülebilir bir populasyonu sa ğlamaya yeterli oldu ğu dü şünülmektedir, ancak Akdeniz ülkeleri arasındaki alı şveri şin genellikle çoklu oldu ğu söylenebilir. Bazı türler adventif oldukları habitat veya lokaliteye sıkı şık kalırken, di ğerlerinin istilacı özellik gösterdi ği British Columbia eyaletinde (Kanada) egzotik türlerin oranı %25’e ula şmaktadır (Forsyth, 1999b).

Çalı şma sahasında yerli olmayan türlerden Discus rotundatus, Deroceras reticulatum, Milax gagates, Tandonia budapestensis, Rumina decollata, Cochlicella acuta, C. barbara, Trochoidea pyramidata, Cernulella virgata, C. cisalpina, Arion subfuscus, Eobania vermiculata, Cornu aspersum türlerinin genellikle Batı Akdeniz (n=10) ve Orta Avrupa (n=3) kökenli olmaları Roma döneminde yerle ştiklerini dü şündürtmektedir.

213 Da ğılımlara ve bulgulara bakıldı ğında tespit edilen yerli türlerden en azından Cochlicopa lubrica, Vallonia costata, Vallonia pulchella, Truncatellina cylindrica, Oxychilus deilus, O. camelinus , Limax flavus, Limax maculatus, Cecilioides acicula, Monacha samsunensis , Xeropicta derbentina, X. krynickii, Helix lucorum (n=13) türlerinin insan eliyle ta şındıklarını gösterir emareler vardır.

Yerli türlerden Lauria cylindracea, Krynickillus melanocephalus normalde yayılmacı bir karakter sergilemezken ta şındıkları çe şitli ülkelerde bu özelli ği kazandıkları görülmektedir. Aynı şekilde normalde istilacı bir tür olmayan X. obvia görünü şe göre Sedum çatı örtüsü aracılı ğı ile Almanya’dan İsveç’e son yıllarda ula şmı ştır (Von Proschwitz, 2004). Bu akla iklim de ğişikliklerinin de bu tür yayılmalarda katkısının olabilece ği dü şüncesi akla gelmektedir.

Yayılı şının do ğu sınırı olan İstanbul-Bursa hattında Pomatias elegans türünün sadece insan yapısı (kale vb) yerlerde tespit edilmesi de ilgi çekicidir. Ancak, benzer şekilde habitat tercihini İngiltere ve daha ba şka bölgelerde de görmek mümkündür.

Çok küçük –Pupilloidea üyeleri gibi- salyangozların uzak Okyanus Adaları’na (Vagvolgyi, 1975) do ğal yollarla yayılması, ku şların tüylerine yapı şma ve hatta hava akımları aracılı ğıyla (Rees, 1965) mümkün gözükmektedir.

4.7. Ekotipler ve Polimorfizm

Ekolojik şartların kavk morfolojisi üzerinde etkili oldu ğu bilinmektedir. Bu konularda detaylı incelenmi ş olan Arianta arbustorum (Linneaus, 1758) türünde (Helicidae) buzullararası devirlerde basık kavktan küremsi şekle dönü ş gerçekle şti ği kaydedilmi ştir (Gittenberger vd, 2004). Yine aynı türde yüksekli ğe ba ğlı olarak ebatça küçülme gözlenmektedir (Burla ve Stahel, 1983).

Clausiliidae familyasındaki kabuk çıkıntılarının sıklık ve yüksekli ğinin genellikle yükseltiye ba ğımlı olarak arttı ğı dü şünülmektedir (Welter-Schultes, 2000), bunun su bütçesiyle ili şkili oldu ğu dü şünülmektedir. Ancak, buna dair genelgeçer bir yorum getirilm memi ştir. Örne ğin, Elia (Acroeuxina) retowskii türünde bu karakterdeki

214 belirgin varyasyon sintopik bireylerde bile ortaya çıkan bir varyasyondur (Hausdorf, 1997), çalı şmamızda bu durum sadece bir lokalitede gözlenmi ştir.

İklim ve yalıtıma ba ğlı modifikasyonların, populasyon içi varyasyonun dispersalist özellikle istilacı türlerde yaygın olarak rastlanmaktadır. Ekolojik de ğişimlere kar şı dispersalist türlerin toleransı yüksektir. Xeropicta krynickii türünde 2 mm çapındaki bireylerde bile genital olgunlu ğa eri şmi ş fertlere rastlanmı ştır. Yine Helix lucorum türünda boyut, basıklık ve renk bakımında birey varyasyonu geni ştir. Ancak bu tür farklılıkların genetik kökleri ve genteik desenlerin co ğrafi da ğılımları üzerinde ara ştımalara ihtiyaç vardır. Zira malakolojide konkolojik yakla şımların getirid ği sathi bakı ş açısı yüzünden taksonomik açıdan problemlere yol açtı ğı görülmektedir. Özellikle Xeropicta ve Helix gibi aktif ve pasif yayılma yollarını kullanarak hızlı yayılma ve adaptasyon gösteren türlerin Anadolu gibi geni ş bir co ğrafyada izole lokalitelerde farklı gizli türlerinin var olma ihtimali gözden ırak tutulmamlıdır. Türkiye’de morfolojik ayrımın için zorluklar getirdi ği Gastrodontoidea, Limacoidea, varyasyon ve yakınsama nedeniyle ise Enidae, Orculidae gibi familyalarda tür tasnif ve tanımlamalarında dikkat gerekmektedir. Megalena crassa, Borlumastus frivaldskyi örneklerinde görüldü ğü gibi konkolojik ve anatomik yapı arasında ciddi tezatların Anadolu Enidlerinde yaygın bir durum oldu ğu son yıllarda yapılan çalı şmalarda gözlenmektedir.

Klausiliidler, keza Pyrmidulidae gibi bazı Pupilloidea üyeleri, Arionidae ve Helicidae gibi Helicoidea, kısmen Agriolimacidae türlerinde şu an geçerli taksonların ekolojik türler olma olasılı ğı yüksektir. Ancak Clausiliidae, Pyramidulidae familyalarında genital yapı ayrmı cins altı düzeyde yapılamamakta, di ğer sözü edilen familyalarda ise genital karakterlerde geni ş varyasyon görülmektedir. Bu nedenle sözü edilen gruplarda taksonomide destekleyici nitelikte DNA çalı şmaları ve biyolojilerine ait bilgilerin eklenmesi zorunlu hale gelmektedir.

Örneklerde kiralite bakımından varyasyon ve skalarifom bireylere rastlanılmamı ştır. Sinistralite çalı şma sahasında sadece Enid (%23) ve Klausiliidlerde (%100) görülmü ş, di ğer gruplara ait sadece dekstral bireyler toplanılmı ştır.

215 4.8. Salyangozların Di ğer Canlılarla İli şkileri

Kütahya’daki lokalitelerde (UK 4-5) Z. detrita türünün ergin bireylerine ait çok sayıda kabuk ardıç diplerindeki kayaların arasında rastlanmı ştır. Kabukların apeks kısımlarında aynı şekilde gagalama izleri aynı tür ku ş tarafından meydana getirildiklerini göstermektedir. Habitat ve gözlemlere göre tür muhtemelen karatavuk (Turdus merula ) olmalıdır.

Cumalıkızık (UK37) bir adet jüvenil H. lucorum içerisinde bir Lampyridae türüne ait larva tespit edilmi ştir. Farklı lokalitelerde kabukta daireye yakın oval şekilli delik ve dairemsi izlerin böcek larvalarınca açıldı ğı tahmin edilmektedir. Ayrıca çalı şmada muhtelif lokalitelerden genellikle Higromid kavkları ( Xeropicta ) üzerinde yarım kalmı ş delme işmeine ait izler oldu ğu tahmin edilen yaraya benzer olu şumlar delme işleminin kimyasal yolla oldu ğuna i şaret etmektedir. Aynı şekilde özellikle Hygromiidae ve Helicidae kabuklarının temizlenmesi esnasında Muscidae familyasına ait pupalar sıklıkla tespit edilmi ştir.

Karabük’ten (UK-23) toplanan bo ş Xerolenta obvia ve M. samsunensis kabuklarını Sitticus cinsine ait örümceklerin kı şlama için kullandıkları tespit edilmi ştir. Euxinolauria kabukları (UK-56) bo ş Zebrina ve Mastus kabuklarının temzilenmesi esnasında tespit edilmi ştir. Çok sayıda lokalitede özellikle Monacha kabuklarının örümcekler tarafından (Salticidae vb) kokon bırakma ve gecelik sı ğınma amaçlı kullanıldı ğı tespit edilmi ştir.

216 5. KAYNAKLAR

Abdou, A. H., 1958. Studies on the development of Davainea proglottina in the intermediate host. The Journal of Parasitology, 44, 5, 484-488.

Adam, W., 1960. Faune de Belgique: Mollusques, 1. Molluscque Terrestres et Dulcicoles. Instit Royal des Sciences Naturelles de Belgique. 402 pp.

Anonim, 1994. İGEME Ürün Profili. Tarım Bakanlı ğı Ara ştrma ve Geli ştirme Ba şkanlı ğı, AGB 02017, Sayı 2, 36 s.

Anonim, 2004. T.C. BA ŞBAKANLIK DI Ş T İCARET MÜSTE ŞARLI ĞI İhracatı Geli ştirme Etüd Merkezi, B.02.1. DTM.5.01.03.24/ 7769/422.01 no.lu yazısı (gönderilme tarihi: 3.11.2004).

Ansart, A., Vernon, P., 2003. Cold hardiness in molluscs. Acta Oecologica, 24, 95– 102

Ansart, A., Vernon, P., Daguzan, J., 2001a. Freezing tolerance versus freezing susceptibility in the Helix aspersa (Gastropoda: Helicidae). Cryo- Lett., 22, 183–190.

Ansart, A., Vernon, P., Daguzan, J., 2001b. Photoperiod is the main cue that triggers supercooling ability in the land snail, Helix aspersa (Gastropoda: Helicidae). Cryobiology, 42, 266–273.

Armbruster, G., 1994. The taxonomically relevant parts of the male genitalia of Cochlicopa: seasonal variability within two field populations ve observations under laboratory conditions (Gastropoda: Pulmonata: Cochlicopidae). Malakologische Abhandlungen, 17, 1, 47-56.

Armbruster, G., 1995. Die mitteleuropäischen Cochlicopa-Arten (Gastropoda: Pulmonata: Cochlicopidae) – eine Untersuchung zur Formenvielfalt anhand schalenmorphometrischer, genitalanatomischer und molekularer Merkmale. Dissertation Tübingen 1995, 1-153. Tübingen.

Ashmole, N. P., Ashmole, M. J. 1997. The land fauna of Ascension Island: New data from caves and lava flows, and a reconstruction of the prehistoric ecosystem. Journal of Biogeography, 24, 549-589.

Asteraki E.J., 1993. The potential of carabid beetles to control in grass/clover swards. Entomophaga, 38, 2, 193-198.

Bank, R. A., 1985. Eine neue Enide von der griechischen Insel Mytilini (Gastropoda: Pupillacea), Heldia, 1, 41–44, pl. 6.

217 Bank, R.A., 1988. Die Molluskenfauna der griechischen Insel Lesbos (=Mytilini). Basteria,. 52, 1-3, 61-76.

Bank, R.A., Hovestad, AD. 1991. Notes on Enidae, 3: Revision of the Enidae of Cyprus (Gastropoda: Pupilloidea). Schriften zur Malakozoologie, 4, 1-25.

Bank R.A., Maassen W.J.M. 1981. Beiträge zur Molluskenfauna der Präfektur Samos (Griechenland, östliche Ägäis). De Kreukel, 34, 45–80, pl. 1–2. Bank, R. A., Menkhorst, H. P. M. G. 1991. Bemerkungen über rezente Arten der Gattung Pleurodiscus (Gastropoda Pulmonata: Pupilloidea). Basteria, 55, 1/3, 61-71.

Bank, R. A., Menkhorst, H. P. M. G. 1992. Notizen zur Familie Enidae, 4. Revision der griechischen Arten der Gattungen Ena, Zebrina, Napaeopsis und Turanena (Gastropoda Pulmonata: Pupilloidea). Basteria, 56, 4/6, 105-158. Backhuys, W., 1975. Zoogeography and of the Land and Freshwater Molluscs of the Azores. Backhuys and Meesters, Amsterdam. xii, 350 + 97; 16 pls.

Bank, R. A., Bouchet, P., Falkner, G., Gittenberger, E., Hausdorf, B., von Proschwitz, T., Ripkem, T., 2001. Suprespecific classification of European non-marina Mollusca (CLECOM Sections I + II). Heldia, 4, 1/2, 77-128.

Bank, R. A., Falkner, G., Nordsieck, H., Ripkem, T. E. J. 2001. First update to systematics and nomenclature of the CLECOM-checklists, including corrigenda et addenda to the printed lists. Heldia, 4, 1/2 Supplement, A1-A6.. Bank, R. A., Menkhorst, H. P. M. G., 1992. Notizen zur Familie Enidae, 4. Revision der griechischen Art en der Gattungen Ena, Zebrina, Napaeopsis und Turanena (Gastropoda Pulmonata: Pupilloidea), Basteria, 56, 105–158.

Bank, R.A., Menkhorst, H.P.M.G., 1994. Katalog der rezenten Clausilidae (exkl. Gattung (Albinaria) der Türkei (Gastropoda, Pulmonata). Deinsia, 1-85.

Bank, R. A., Neubert, E., 1998. Notes on Buliminidae, 5. Notes on the systematic position of Arabian Buliminidae (Gastropoda Pulmonata), with description of a new genus, Basteria, 61, 73–84.

Barker, G.M., 1982. Notes on the introduced terrestrial Pulmonata (Gastropoda: Mollusca) of New Zealand. The Journal of Molluscan Studies, 48, 2, 174- 181. Barker, G.M. 1999. Naturalised terrestrial Stylommatophora (Mollusca: Gastropoda). Fauna of New Zealand. No. 38. Manaaki Whenua Pres.

Barnes, H. F., Weil, J. W., 1944. Slugs in Gardens: Their Numbers, Activities and Distribution. Part 1. The Journal of Ecology, 13, 2, 140-175.

Barnes, H. F., Weil, J. W., 1945. Slugs in Gardens: Their Numbers, Activities and Distribution. Part 2. The Journal of Animal Ecology, 14, 2, 71-105.

218

Baur, A., Baur, B., 2005. Interpopulation variation in the prevalence and intensity of parasitic mite infection in the land snail Arianta arbustorum. Invertebrate Biology, 24, 3, 194–201.

Beckmann, K. H., 1990. Rumina decollata (LINNÉ 1758) in China [Gastropoda Pulmonata: Subulinidae (Rumininae)]. Schriften zur Malakozoologie, 2, 62.

Beyer, W. N., Saari, D. M., 1977. Effect of Tree Species on the Distribution of Slugs. The Journal of Animal Ecology, 46, 3, 697-702.

Beyer, W. N., Saari, D. M., 1978. Activity and Ecological Distribution of the , Arion subfuscus (Draparnaud) (Stylommatophora, Arionidae). American Midland Naturalist, 100, 2, 359-367.

Bieler, R., Slapcinsky, J. 2000. A case study for development of an island fauna: recent terrestrial mollusks of Bermuda. Nemouria No. 44, 1-99.

Boettger, C., 1957. Über eine Ausbeute von Höhlenmollusken und einigen anderen Weichtieren aus der Türkei.-Archiv für Molluskenkunde, 86, 1/3, 67-83.

Bogon, K., 1990. Landschnecken: Biologie, Ökologie, Biotopschutz Natur Verlag, Augsburg, 404 p.

Bonham, K.J., 2002. Vitrina pellucida (Muller, 1774) (pulmonata: vitrinidae), another land snail introduced to Tasmania. The Tasmanian Naturalist, 124, 31-34.

Bonham, K.J., 2005. Cecilioides acicula (Müller, 1774) (Pulmonata: Ferrussachiidae), a Burrowing Land Snail Introduced to Tasmania. The Tasmanian Naturalist, 127, 42-44.

Bouchet, P., Falkner, G., Seddon, M.B., 1999. Lists of protected land and freshwater molluscs in the Bern Convention and European Habitats Directive: are they relevant to conservation ? Biological Conservation, 90, 21-31.

Bouchet, P., Rocroi, J.P., 2005. Classification and nomenclator of gastropod families. Malacologia, 47, 1/2, 1-397.

Bourguignat, J. R., 1855. Catalogue de Coquilles recueillies en Crimee et dans l’Empire Ottoman. Rev. Mag. Zool. 12, 1855, 107-129, Taf.1-3. Paris.

Boycott, A.E., 1934. The habitats of land mollusca in Britain. Journal of Ecology, 22, 1, 1-38.

Burch, J.B., 1955. Some ecological factors of the soil affecting the distribution and abundance of land snails in eastern Virginia. The Nautilus, 69, 2, 62-29.

219 Burch, J.B., 1962. How to Know the Eastern Land Snails. W.M.C Brown Company Publishers, Dubuqua Iowa. 214 pp.

Burla, H., Stahel, W., 1983. Altitudinal variation in Arianta arbustorum rum (Mollusca, Pulmonata) in the Swiss Alps. Genetica, 62, 95–108.

Cameron, R.A. D., 1973. Some woodland mollusc faunas from Southern .- Proc. Fourth Europ. Malac. Congr. in Malacologia, 14, 355-370. Cameron, R.A.D. Cook, L.M., 1996. Diversity and durability of the Madeiran and Porto-Santan snail faunas to natural and human-induced environmental change. American Malacological Bulletin, 12, 3-12.

Czeczott, H. 1932. The distribution of some species in Asia Minor and the problem of Pontide. Mitt. Konigl. Naturwiss. Inst. Sofia, 10, 43-68.

Chatfield, J.E., 1976. Limax grossui LUPU 1970, A Slug new to the British Islands.- J. of Conch., 29, 1/4, 1-4. London.

Coney, C.C., Tarpley, W.A., Warden, J.C., Nagel, J.W.. 1982. Ecological studies of land snails in the Hiwassee River Basin of Tennessee, U.S.A. Malacological Review, 15, 69-106. Cook, L. M., 1965. In heritance of Shell Size in the Snail Arianta arbustorum. Evolution, 19 , 1,, 86-94.

Cowie, R. H. 1997. Catalog and bibliography of the nonindigenous nonmarine snails and slugs of the Hawaiian Islands. Bishop Museum Occasional Papers, 50, 1- 66.

Cowie, R., 2001. Invertebrate invasions on Pacific Islands and the replacement of unique native faunas: a synthesis of the land and freshwater snails. Biological Invasions, 3, 119-136.

Curry-Lindahl, K., 1972. Let them live a worldwide survey of threatened with extinction. New York, Morrow.

Dall, W.H., 1905. Land and freshwater mollusks of Alaska and adjoining regions. Harriman Alaska Expedition 13, i-xii, 1-171, pls. i-ii. Doubleday Page & Company, New York.

Damjanov, S. G., Likharev, I. M. 1975. Fauna na Bâlgarija. 4. Suchozemni ochluvi (Gastropoda terrestria). - pp. 425 pp.. Sofija.

Davis, P.H. (Ed.)., 1965. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol.1. Edinburgh, Edinburg University Press.

Davison, A, Wade, C.M., Mordan, P.B., Chiba, S., 2005. Sex and darts in slugs and snails (Mollusca: Gastropoda: Stylommatophora). Journal of Zoology, 267, 329–38.

220

Demirsoy, A., 1999a. Genel ve Türkiye Zooco ğrafyası “Hayvan Co ğrafyası“ III. Baskı, 965s. Meteksan A. Ş., Ankara.

Demirsoy, A., 1999b. Ya şamın Temel Kuralları, Omurgasızlar=Invertebrata (Böcekler Dı şında). Cilt-2, Kısım-1, Meteksan A. Ş., Üçüncü Baskı, 941 s., Maltepe-Ankara.

Dhora, D., Welter-Schultes, F. W. 1996. List of species and atlas of the non-marine molluscs of Albania. Schriften zur Malakozoologie, 9, 90-197. Cismar/Ostholstein.

Egorov R., Greke K., 2003. Treasure of Russian Shells, Vol. 6. Terrestrial Pectinibranchia: Helicinidae, Aciculidae, Cyclophoridae, Diplommatinidae, Cochlostomatidae, Tateidae, Terrestribythinellidae, Pomatiidae. Moscow, Colus-Doverie Ltd. printing house, 1-43.

Egorov, R., Greke, K., 2005. Treasure of Russian shells, vol. 7. Orculidea (Orculidae, Strobilopsidae). 61 pp.

Emberton, K. C., Rakotomalala, M. F., 1996. Madagascar’s Biogeographically most informative land snail taxa, Biogeographic de Madagascar, 563-574.

Falkner, G., Bank, R. A., von Proschwitz, T., 2001. Check-list of the non-marine molluscan species-group taxa of the states of northern, Atlantic and central . Heldia, 4, 1/2, 1-76. München.

Fechter, R, Falkner. G., 1990, Weichtiere, München. Mosaik Verlag GmbH. 288p.

Forcart, L., 1940,.Monographie der Turkischen Enidae (Moll., Pulm.) Verh. Naturf. Ges. Basel. 51, 106- 263.

Forcart, L., 1950. Systématique des mollusques en forme de Daudebaudia et révision des espèces d'Anatolie et de l'île de Crête [sic]. Journal de Conchyliologie 90, 107-117, Pl. 1. Paris.

Forcart, L., 1953: Verzeichnis der von Herrn H.W.E. Croockewit in der Türkei gesammelten Land- und Süsswassermollusken (excl. Clausiliidae). Basteria, 17, 19-28.

Forcart, L., 1957. Taxonomische Revision paläarktischer Zonitinae, I. Archiv für Molluskenkunde, 86 (4/6), 101-136.

Forcart, L., 1961. Systematisches Verzeichnis der von Herrn Klaus-Jürgen Götting 1960 in der Türkei gesammelten Mollusken und Neubeschreibung einer Paramastus-Art. Archiv für Molluskenkunde, 90, (4/6), 175-180.

221 Forcart, L., 1983, Türkische und Taxonomie des Genus Pseudomilax O. BOETTGER 1881. Archiv für Molluskenkunde, 114, 1/3, 45-57.

Forsyth, R.G., 1999a. Terrestrial gastropods of the Columbia Basin, British Columbia. Living Landscapes, Royal British Columbia Museum, Victoria. 133 pp.

Forsyth, R.G., 1999b. Distributions of nine new or little-known exotic land snails in British Columbia. The Canadian Field-Naturalist, 113(4), 559–568.

Fournié, J., Chétail, M., 1984. Calcium dynamics in land gastropods. American Zoologist, 24, 857-870.

Fowles, A.P. 2002. Vertigo angustior Jeffreys, 1830 and Vertigo moulinsiana (Dupuy, 1849), new to Greece, on the Aegean island of Thásos. Journal of Conchology, 37, 683-684.

Frias Martins, A.M. De, 1995. Terrestrial Molluscs of Ilhéu de Vila Franca do Campo — An illustrated list. In: Martins, A.M. de Frias (Ed.), Proceedings of the 2nd International Workshop of Malacology and Marine Biology, São Miguel, Açores, 1991. Açoreana, Suplemento [4], 249-259.

Fuchs,A. Käufel,F.,1934, Land und Süsswassermollusken aus Griechenland und von den Inseln des Agaischen Meeres.In Werner,F.:Ergebnisse einer zoologischen Studien-und Sammelreise nach Griechenland, namentlich nach den Inseln des Agaischen Meeres.Sitzungsberichte der Akademie der Wissenschaften,Wien.Mathematisch-naturwissenschaftliche Klasse., 1,143,71-90.

Fuchs,A. Käufel,F.,1936. Anatomische und systematische Untersuchungen an Land- und Süsswasserschnecken aus Griechenland und von den Inseln des Agaischen Meeres.Archiv für Naturgeschichte,(N.F.),5,541-662.

Geiger, D. L., Marshall, B.A., Ponder, W. F., Sasaki, T., Waren, A., 2007. Techniques for collecting, handling, preparing, storing and examining small molluscan specimens. Molluscan Research, 27, 1, 1-50.

Gerber, J., 1996. Revision der Gattung Vallonia RISSO 1826. Schriften zur Malakozoologie, 8, 1-227.

Germain, L., 1936. Mollusques terrestres et fluviatiles d'Asie Mineure. l - 492, Tafel 1-17. Voyage Zoologique d'Henry Gadeau de Kerville en Asie Mineure. Paris.

Gittenberger, E., 1967. Die Enidae (Gastropoda, Pulmonata) gesammelt von der niederlandischen biologischen Expedition in die Türkei in 1959, Zoologische Mededelingen, 42, 125–141.

222

Gittenberger, E., 1973. Beitrage zur Kenntnis der Pupillacea. III Chondrina dissert., Zool. Verhandelingen, 127, I. XI. 1-267, Taf. 1-7. Leiden.

Gittenberger, E. (1984) Vicariantists and dispersalists among the Chondrinidae (Gastropoda, Pulmonata) World-wide snails: Biogeographical studies on non- marine Mollusca (ed. by A. Solem and A. C. van Bruggen), 56-69. E. J. Brill/Dr W. Backhuys, Leiden. Gittenberger, E. (1989) Once more on the range of Vallonia enniensis Journal of Conchology. 33, 185-186.

Gittenberger,E., 1986. Two New Species of Enidae (Mollusca: Gastropoda: Pupillacea) from Turkey. Zool.Mededel.60, 209-216.Leiden.

Gittenberger, E. 1991. On Cyprian Helicellinae (Mollusca Gastropoda Pulmonata: Helicidae), making a new start. Zoologische Mededelingen, 65, 7, 99-128.

Gittenberger, E. Bank, R.A., 1996. A new start in Pyramidula (Gastropoda Pulmonata: Pyramidulidae). Basteria, 60, 71-78.

Gittenberger, E., Piel, W. H., Groenenberg, D., 2004. The Pleistocene glaciations and the evolutionary history of the polytypic snail species Arianta arbustorum (Gastropoda, Helicidae). Molecular Phylogenetics and Evolution, 30, 1,, 64- 73.

Glöer, P., 2002. Die Süsswassergastropoden Nord und Mitteleuropas, Bestimmungsschlüssel, Lebensweise, Verbreitung. Die Tierwelt Deutschlands. ConchBooks. Hackenheim.

Godan, D., 1979. Schadschnecken und ihre Bekämpfung, Ulmer , 467 p.

Graveland, J., van der Wal, R., van Balen, J.H. van Noordwijk, A.J.,1994. Poor reproduction in forest passerines from decline of snail abundance on acidified soils. Nature, 368, 226–228.

Graveland, J.R. 1996. Avian eggshell formation in calcium-rich and calcium-poor habitats: importance of snail shells and anthropogenic calcium sources. Canadian Journal of Zoology, 74, 1035-1044.

Grossu, A. V., 1983. Gastropoda Romaniae 4. Ordo Stylommatophora. Suprafam.: Arionacea, Zonitacea, Ariophantacea şi Helicacea. 1-564. Bucure şti. (Editura Litera).

Habe, T. 1964. Shells of the Western Pacific in Color, 2. Hoikusha Publishing, Osaka. 233 pp., 66 pls.

223 Hardouin, J., 1995. Minilivestock: from gathering to controlled production. Biodiversity and Conservation, 4, 220-232.

Hausdorf, B., 1990a. Zur Kenntnis einiger Arten der Gattung Leiostyla LOWE aus NW Anatolia (Gastropoda: Lauriinae). Archiv für Molluskenkunde,120, 47- 56.

Hausdorf, B. 1990b. Zur Kenntnis einiger Arten der Gattung Helicopsis Fitzinger aus Griechenland und der Türkei (Gastropoda: Hygromiidae). Archiv für Molluskenkunde, 120, 1/3, 57-71, Taf. 1-2.

Hausdorf, B., 1993. Die Gattung Thoanteus LINDHOLM in Kleinasien (Gastropoda: Buliminidae). Archiv für Molluskenkunde, 122, 89-97.

Hausdorf, B., 1994, Additive typogenesis in Thoanteus (Gastropoda: Buliminidae), Zoological Journal of the Linnean Society, 112, 353–361.

Hausdorf, B., 1995. Vitrinidae of Turkey with remarks on the Phylogeny of Gallandia (Gastropoda: Stylommatophora). Zoologischer Anzeiger, 234, 63- 74.

Hausdorf, B., 1996. Die Orculidae Asiens (Gastropoda: Stylommatophora). Archiv für Molluskenkunde, 125, 1/2, 1-86.

Hausdorf, B., 1998. Phylogeny of the Limacoidea sensu lato (Gastropoda: Stylommatophora). Journal of Molluscan Studies, 64, 35-66.

Hausdorf, B., 1999. A new genus of the Buliminidae from Turkey (Gastropoda: Stylommatophora), Journal of Natural History, 33, 149–154.

Hausdorf, B., 2000a. The genus Monacha in Turkey (Gastropoda: Pulmonata: Hygromiidae). Archiv für Molluskenkunde, 128, 1/2 , 61-151.

Hausdorf, B., 2000b. The genus Monacha in the Western Caucasus (Gastropoda: Hygromiidae). Journal of Natural History, 34: 1575-1594.

Hausdorf, B., 2001. The genus Ena in Turkey, with remarks on its phylogenetic relationships (Gastropoda: Buliminidae). Journal of Natural History, 35, 1627-1638.

Hausdorf, B. 2002a. Introduced Land Snails and Slugs in Colombia. Journal of Molluscan Studies, 68 , 2, 127-131.

Hausdorf, B. 2002b. Phylogeny and biogeography of the Vitrinidae (Gastropoda: Stylommatophora). Zoological Journal of Linnean Society, 134 , 3, 347-358.

224 Hausdorf, B., Hennig. C., 2004. Does vicariance shape biotas? Biogeographical tests of the vicariance model in the north-west European land snail fauna. Journal of Biogeograph, 31,1751-1757.

Hausdorf, B., Riedel, A. 1996. Wiederbeschreibung von Vitrea sorella (MOUSSON 1863) aus der Türkei (Gastropoda: Zonitoidea). Archiv für Molluskenkunde, 125, 1/2,113-116. Heller, J. 1976. The taxonomy and distribution of the Enidae (Mollusca, Pulmonata) of the Aegean Islands. Journal of Molluscan Studies, 42, 371-393.

Heller, J., 1993. Land snails of the land of Israel, Natural History and a Field Guide. Ministry of Defense, Jerusalem.

Heller, J., Dolev, A., 1994. Biology and population dynamics of a crevice dwelling landsnail, Cristataria generazethana (Clausiliidae). Journal of Molluscan Studies, 60, 33–46.

Horsak, M., Noval, J. 2005. First record of Chondrina clienta (Westerlund, 1883) from Bohemia. Malacologica Bohemoslovaca. 4, 39-40.

Hotopp, K.P., 2002. Land snails and soil calcium in central Appalachian Mountain Forests. Southeastern Naturalist, 1, 27–44

Hubricht, L. 1985. The distributions of the native land mollusks of the eastern United States. Fieldiana: Zoology, New Series, No. 24, 1-191.

Hunter, W.R., 1964. Physiological aspects of ecology in nonmarine molluscs. In: Wilbur, K.M., Younge, C.M. (Eds.), Physiology of Mollusca. Academic Press, London, pp. 83–126.

IUCN -The World Conservation Union. 2004. 2004 IUCN Red List of Threatened Species [online]. IUCN –The World Conservation Union, Gland, Switzerland and Cambridge, UK. Available at: http://www.iucnredlist.org Accessed 26 September 2005.

Jaworska, M., 1993. Laboratory infection of slugs (Gastropoda: Pulmonata) with entomopathogenic (Rhabditida: Nematoda). Journal of invertebrate pathology, 61, 2, 223-224.

Jordaens, K., Pinceel, J., Krieckemans, H., Backeljau, T., 2006 Accurate identification of cryptic slug taxa of the Arion subfuscus/fuscus complex by PCR-RFLP (Pulmonata: Arionidae). Journal of molluscan studies, 72, 323- 325.

Kadıo ğlu, M., Öztürk, N., Erdun, H., Şen, Z., 1999. On the precipitation climatology of Turkey by harmonic analysis. International Journal of Climatology, 19, 1717–1728.

225 Kagan, G.I., 1952. Revision of the Subfamily Leucochloridiinae Poche, 1907 (Trematoda: Brachylaemidae). American Midland Naturalist, 48, 2, 257-301.

Kebapçı, Ü., Yıldırım, M. Z., 2007a. “Mapping the Biodiversity of Land Snails in Turkey: A Preliminary Study”, International Conference on Environment: Survival and Sustainability, 19-23 February 2007, Nicosia (Northern Cyprus), 2007.

Kebapçı, Ü., Yıldırım, M. Z., 2007b. “Mapping the Biodiversity of Land Snails in Turkey: A Preliminary Study of Hotspot Analysis”, Unitas malacologica 16th World Congress of Malacology, 15-20 July 2007, Antwerp (Belgium), 2007.

Kerney, M. P., Cameron, R.A.D., 1979. A Field Guide to the Land Snails of Britain ve NW Europa. London, William Collins Sons & Co. Ltd., 288 p.

Kirchner, CH., Krätzner, R. Welter-Schultes, F. W., 1997: Flying snails - how far can Truncatellina (Pulmonata: Vertiginidae) be blown over the sea? -- Journal of Molluscan Studies 63, 479–487. London.

Kirk, T., 1896. The displacement of species in New Zealand. Transactions of the New Zealand Institute, 28, 1–27.

Knipper, H., 1939. Systematische, anatomische, ökologische und tiergeographische Studien an südosteuropäischen Heliciden (Mollusca, Pulmonata). - Zeitschrift für Wissenschaftliche Zoologie, Abteilung B, Archiv für Naturgeschichte (Zeitschrift für Systematische Zoologie) (Neue Folge) 8, 3/4, 327-517.

Krull, W, H., Mapes C, R., 1952. Studies on the biology of Dicrocoelium dendriticum (Rudolphi, 1819) Looss, 1899 (Trematoda: Dicrocoeliidae), including its relation to the intermediate host, Cionella lubrica (Muller). VII. The second intermediate host of Dicrocoelium, Cornell Veterinarian, 42 (4), 603-604.

Leakey, R., Lewin. R. , 1995. The Sixth Extinction. Patterns of Life and the Future of Humankind. Doubleday, New York.

Likharev, I. M., Rammelmeier, E. S., 1962. Terrestrial Molluscs of the Fauna of the U.S.S.R Second impression, Jerusalem, Israel Prog. Sci. Translations, 574 p.

Likharev, I. M., Wiktor, A. I., 1980. Slizni fauny SSSR i sopredelnych stran (Gastropoda terrestria nuda). – In: Fauna SSSR, Molljuski.

Macdonald, I.A.W., J.K. Reaser, C. Bright, L.E. Neville, G.W. Howard, S.J. Murphy, Preston, G., (eds.). 2003. Invasive alien species in southern Africa: national reports & directory of resources. Global Invasive Species Programme, Cape Town, South Africa.

226 Mansoorian, A., Edlinger, K., 2001. “Some terrestrial snails from Northern Iran”. 14th World Congress of Malacology, Vienna, 19-25th August 2001.

Martens, E.,1889. Griechische Mollusken.Gesammelt von Eberh.von Ortzen. Archiv für Naturgeschichte, Berlin,55,169-240.

McCracken, G. F., Selander, R.K., 1980. Self-Fertilization and Monogenic Strains in Natural Populations of Terrestrial Slugs. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 77, 1, 684-688.

McLaughlin, S.B., Wimmer, R. 1999. Calcium physiology and its role in terrestrial ecosystem processes. New Phytologist, 142, 373-417.

Mienis, H.K., Ortal, R., 1994. Predation on Limacus flavus by Haemopsis sanguisuga in the Middle East. Malakologiai Tajekoztato, 13, 45-46.

Nabih, 1938. Studien über die Gattung Klossia und Beschreibung des Lebenzyklus von Klossia loossi (nov. sp.). Arch. Protistenk., 91, 3, 474-515.

Neck, RW., 1976. Adventive land snails in the Brownsville, Texas area. Southwestern Naturalist, 21, 135-36.

Nekola, J.C., Smith, T.M,. 1999. Terrestrial gastropod richness patterns in Wisconsin carbonate cliff communities. Malacologia, 41, 1, 253-269.

Nemeth, L., Szekeres, M., 1995. The Systematic Position of Some New and Little known Species of Clausiliidae form Turkey (Mollusca, Stylommatophora). Zoology in the Middle East, 11, 93-108.

Neubert, E., 1992. Descriptions of new taxa of the Clausiliidae from Turkey (Mollusca: Stylommatophora). Zoology of the Middle East 7, 65-86.

Neubert, E., 1993a. Systematik der Unterfamilie Clausiliinae (Mollusca: Gastropoda: Clausiliidae) unter besonderer Berücksichtigung der Mentissoideinae sensu Nordsieck, 1979). Diss. Tech. Hochsch. Darmstadt: 135 S., 12 Taf. Darmstadt. Niederlanddishhen Biologischen Expedition in die Turkei in 1959. Zool. Mededelungen, 42, 125-141.

Neubert, E. 1993b. Zur Kenntnis der Mentissoideinae des ostpontischen Gebirges (Gastropoda: Clausiliidae). Archiv für Molluskenkunde, 122, 25-47, Taf. 1.

Neubert, E. Menkhorst, H. P. M. G., 1994. New taxa of Armenica (Mollusca, Stylommatophora, Clausiliidae) from Turkey. Zoology in the Middle East , 10, 139–159.

Neubert, E., Riedel, A., 1993. Über einige Vitrea-Arten (Gastropoda, Zonitidae) aus der Türkei mit Beschreibung einer neuen Art. Basteria, 57, 155–160.

227 Nilsson, G., 1983. The Endangered Species Handbook. Washington D.C.: The Animal Welfare Institute.

Nordsieck, H. 1975. Zur Anatomie und Systematik der Clausilien, XVI. Zur Kenntnis der Mentissoideinae und kaukasischen Baleinae. Archiv für Molluskenkunde, 106 , 1/3, 81-107, Taf. 7-8.

Nordsieck,H.,1979. Zur Anatomie und Systematik der Clausilien,XXI.Das System der Clausilien,II: Die rezenten europaischen Clausilien.-Archiv fiir Molluskenkunde, 109, 249-275.

Nordsieck, H. 1984. Neue Taxa rezenter europäischer Clausilien, mit Bemerkungen zur Bastardierung bei Clausilien (Gastropoda: Clausiliidae). - Archiv für Molluskenkunde, 114 (4/6), 189-211, Taf. 11-12.

Nordsieck,H.,1993. Das System der paläarktischen Hygromiidae (Gastropoda: Stylommatophora: Helicoidea). Archiv für Molluskenkunde, 122 (= Zilch- Festschr.), 1-23.

Nordsieck, H., 1993. Türkische Clausiliidae, I: Neue Arttaxa des Genus Albinaria Vest, 1867 in Süd-Anatolien (Gastropoda: Stylommatophora). Stuttgarter Beiträge zur Naturkunde, Serie A (Biologie), No. 499, 1-31.

Nordsieck, H., 1994. Türkische Clausiliidae, II: Neue Taxa der Unterfamilien Serrulininae und Mentissoideinae in Anatolien (Gastropoda: Stylommatophora). Stuttgarter Beitr. Naturk. A. 513, 1-36, 6 Taf. Stutgart.

Oldham, C., 1931. Some scalariform examples of Arianta arbustorum infested by parasitic mites. Proceedings of the Malacological Society, London, 19, 240- 242.

Örstan, A., 2000. Island Hopping for Land Snails off Istanbul. American Conchologist, 28, 4, 4-6.

Örstan, A., 2001 A Revision of Mastus carneolus (Mousson 1863) from Istanbul, Turkey (Gastropoda: Pulmonata: Enidae). Schriften zur Malakozoologie, 17, 65-70.

Örstan, A., 2003a. The first record of Discus rotundatus from Turkey. Triton, 7, 27.

Örstan, A., 2003b. Calculation of the coefficient of variation from the diameter measurements of snail shells. Triton, 8, 21-32.

Örstan, A., 2004. Cemeteries as refuges for native land snails in Istanbul, Turkey. Tentacle, 12, 11-12.

Örstan, A., 2005a. Aestivation survival in some Turkish Albinaria species. Spirula, No. 342, pp. 3-4.

228 Örstan, A. 2005b. The status of Pomatias elegans in Istanbul, Turkey. Tentacle, 13, 8-9.

Örstan, A. 2007. A new record of Cecilioides acicula from (Pulmonata: Ferussaciidae). Triton, 15, 38.

Örstan, A., Pearce, T.A., Welter–Schultes, F. 2005. Land snail diversity in a threatened limestone district near Istanbul, Turkey. Animal Biodiversity and Conservation, 28, 181-188.

Örstan, A., Welter-Schultes, F. W., 2002. A dextral specimen of Albinaria cretensis (Pulmonata: Clausiliidae). Triton, 5, 25-28.

Örstan, A., Yıldırım, M. Z., Gümü ş, B. A. Welter-Schultes, F. W., 2005. The land snails of the Bodrum peninsula, Turkey. Mitteilungen der Deutschen Malakozoologischen Gesellschaft, 73/74, 1-15. .

Paget, O. E., 1976. Die Molluskenfauna der Insel Rhodos. 1. Teil. - Annalen des Naturhistorischen Museums in Wien, 80, 681-780, Taf. 1-7.

Pfleger, V., 1999. A Field Guide in Colour To Molluscs. Blitz Editions, Bookmark Ltd. Prague.

Pilsbry, H.A., 1948. Land Mollusca of North America (north of Mexico). 1939: The Academy of Natural Sciences of Philadelphia, Monograph 3, 2, 2, i-xlvii, 521-1113.

Pfeiffer, L., 1857. Neue Landschnecken. Malakozoologische Blätter, 4, 85-89.

Pinceel, J., Jordaens, K., van Houtte, N., de Winter, A.J., Backeljau, T., 2004. Molecular and morphological data reveal cryptic taxonomic diversity in the terrestrial slug complex Arion subfuscus/fuscus (Mollusca, Pulmonata, Arionidae) in continental north-west Europe. Biological journal of the Linnean Society, 83, 23-38.

Popov, V. N., Kramarenko, S. S., 2004. Dispersal of Land Snails of the Genus Xeropicta Monterosato, 1892 (Gastropoda; Pulmonata; Hygromiidae). Russian Journal of Ecology, 35 (4), 263–266.

Rähle,W.,1988. Eine neue Turanena -Art aus der südwestlichen Türkei (Gastropoda: Stylommatophora: Enidae). Archiv für Molluskenkunde, 118 (4/6), 175-179.

Raut, S.K., 2004. Bacterial and non-microbial diseases in terrestrial gastropods. In: G.M. Barker (ed.). Natural Enemies of Terrestrial Mollusks. Landcare Research, Hamilton, New Zealand. CABI Publishing, pp. 599-612.

Rees, W.J., 1965. The aerial dispersal of Mollusca. Proc. malac. Soc. Lond, 36, 269- 282.

229 Reise, H., Hutchinson, J.M.C., Robinson, D.G., 2006. Two introduced pest slugs: Tandonia budapestensis new to the Americas, and Deroceras panormitanum new to the Eastern USA. Veliger 48,110-115.

Reischütz, P. L. 1983. Ein Beitrag zur Molluskenfauna der Insel Thasos (Griechenland). Annalen Des Naturhistorischen Museums In Wien, 85 (Serie B Botanik Und Zoologie), 133-146.

Reischütz, P.L. 1988. Beiträge zur Molluskenfauna Thrakiens und Ostmakedoniens, II. Annalen Des Naturhistorischen Museums In Wien, 90 (Serie B Botanik Und Zoologie), 341-356.

Retowski, O., 1883a. Die Molluskenfauna der Krim. Malakozoologische Blätter, 6, 1-34. Kassel.

Retowski, O., 1883b. Am Strande der Krim gefundene, angeschwemmte transkaukasische (?) Binnenconchylien. Malakozoologische Blätter, 6, 53-61, Taf.2, Fig.1-2, 13. Cassel.

Retowski, O., 1886. Am Strande der Krim gefundene angeschwemmte Binnenconchylien, Malakozoologische Blätter, Neue Folge, 9, 22–42, pl. 1.

Retowski, O., 1889. Liste der von mir auf meiner Reise von Konstantinopel nach Batum gesammelt en Binnenmollusken, Bericht uÈber die senckenbergische naturforschende Gesellschaft, 1888/1889, 225–265.

Riedel, A., 1958. Materialien zur kenntnis der Zonitiden (Gastropoda) des Kaukasus und der Krım. Ann. Zoologici. 17(11), 383-428. Taf. 29-30. Warszawa.

Riedel, A., 1982. Kritisches Verzeichnis der Zonitiden (Gastropoda: Pulmonata) der Türkei. Türk. Bit. Kor. Derg., 8, 67-86, Istanbul.

Riedel, A., 1984. Zwei neue unterirdische Zonitidae aus der Türkei (Gastropoda: Stylommatophora). Malakol. Abh. Mus. Tierkde. Dresden, 9, 17, 165-170.

Riedel, A., 1993. Eine neue Oxychilus-Arten aus der Türkei (Gastropoda, Stylommatophora: Zonitidae). Malakol. Abh. Mus. Tierkde. Dresden, 16, 16, 135-139.

Riedel, A., 1994. A preliminary Zoogeographic Division of Asia Minor, Based on the Distribution of Zonitid (s. I.) Snails (Gastropoda terrestria). Bios (Makedonia, Greece), 2, 171-176, Thessaloniki. (April 1993).

Riedel, A., 1995. Wenig bekannte und neue Zonitidae aus der Türkei (Gastropoda, Stylommatophora). Malakol. Abh. Mus. Tierkde. Dresden, 17, 2, 121-136.

230 Riedel, A., 1995. Zonitidae sensu lato (Gastropoda, Stylommatophora) der Türkei. Übersicht der Arten. Polska Akad. Nauk Muzeum I Inst. Zool. Fragmenta Faunistica, Tom: 38. 1-86.

Riedel, A., 1996. The Zonitidae sensu lato of Turkey. A distribution analysis (Gastropoda, Stylommatophora). Malakol. Abh. Mus. Tierkde. Dresden, 18, 1, 1-24. Dresden.

Riedel, A., 1998. Genera Zonitidarum - Addenda et corrigenda, Wyd. Muzeum i Inst. Zoologii PAN 91, 1998.

Riedl, R., 1983. Fauna und Flora des Mittelmeeres. Verlag Paul Parey. Hamburg und Berlin, 836 pp.

Riggle, R.S. 1976. Quantitative examination of gastropod and soil relationships in an oak-hickory forest in the lower Illinois Valley region. Sterkiana, 62, 1-17.

Rosen, O.V. ,1914. Katalog der schalentragenden Mollusken des Kaukasus, Mitteilungen des kaukasischen Museums, 6, 141–252, pls I–III.

Roth, B., Lindberg, D.R., 1981. Terrestrial mollusks of Attu, Aleutian Islands, Alaska. Arctic, 34, 43-47.

Roth, B., Pearce, T.A.. 1984. (Westerlund) and other introduced land mollusks in Lynnwood, Washington. The Veliger, 27, 90-92.

Sayar, C., 1991. Paleontoloji, Omurgasız Fosiller. İTÜ Matbaası, Gümü şsuyu, 1. Baskı, 672 s.

Schileyko, A. A., 1984. Nazemnye mollyuski podotryada Pupillina fauny SSSR (Gastropoda, Pulmonata, Geophila), in Fauna SSSR, Mollyuski, III (3) ( Leningrad: Nauka), 399 pp.

Schileyko, A. A., 1991. Taxonomic status, phylogenetic relations and system of the Helicoidea sensu lato (Pulmonata). Archiv für Molluskenkunde, 120, 4/6, 187-236.

Schileyko, A. A., 1998a. A Treatise on Recent Terrestrial Pulmonate Molluscs, Pt. 1: Achatinellidae, Amastridae, Orculidae, Strobilopsidae, Spelaeodiscidae, Valloniidae, Cochlicopidae, Pupillidae, Chondrinidae, Pyramidulidae. Ruthenica, Supplement 2. Moscow: Ruthenica.

Schileyko, A. A., 1998b. A Treatise on Recent Terrestrial Pulmonate Molluscs, Part 2: Gastrocoptidae, Hypselostomatidae, Vertiginidae, Truncatellinidae, Pachnodiae, Enidae, Sagdidae. Ruthenica, Supplement 2.

Schileyko, A. A., 2000. Treatise on recent terrestrial pulmonate molluscs. Part 5. Clausiliidae. Ruthenica, Supplement 2, 565-729.

231 Schileyko, A. A., 2003a. Treatise on Recent terrestrial pulmonate molluscs. Part 10: , Ostracolethidae, Ryssotidae, Milacidae, , Staffordiidae, , Zonitidae, Daudebardiidae, . Ruthenica, Supplement 2, Moscow..

Schileyko, A.A., 2003b. Treatise on Recent terrestrial pulmonate molluscs, Part 11: Trigonochlamydidae, Papillodesmidae, Vitrinidae, Limacidae, Bielziidae, Agriolimacidae, Boetgerillidae, Camaenidae. Ruthenica, Supplement 2, Moscow.

Schütt, H., 1978. Ein Fund von Cochlostoma aus der Türkei.- Archiv für Molluskenkunde, 109, 1/3, 63-66.

Schütt, H., 1988. The Danubien character of the mollusc fauna of the Spanca Gölü (Marmara region, Turkey). Zoology in the Middle East. 2, 79-85. Heidelberg.Schütt, H. Türkische Landschnecken, Vorlauflge Zusammenstellung der aus Anatolien bekant gewordenen gehausetragenden landschnecken , Verlag Crista Henmen. Grillparzerstr. 22 D-6200 Weisbaden. p. 430. 1993.

Schütt, H ,1993. Türkische Landschnecken ( Wiesbaden: Hemmen), 433 pp.

Schütt, H ,1996. Landschnecken der Türkei (Solingen: Natur & Wissenschaft), 497 pp. Schütt, H., 2001. Türkische Landschnecken, Vorlaufige Zusammenstellung der aus Anatolien bekant gewordenen gehausetragendenz Landschnechen, Verlag Crista Henmen, Grillparzerstr. 22, D-6200 Weisbaden.

Schütt, H., 2005. Turkish land snails 1758-2005. 4th, revised and enlarged edition. Solingen, Verlag Natur & Wissenschaft. 559 pp.

Schütt, H., Kavu şan, G., 1994. Neogene Mollusken aus dem Tertiärbecken bei Afyon, Türkei. Geologica et Palaeontologica, 28, 167-183.

Schütt, H., Subai, P. 1989. Beitrag zur Kenntnis von Tacheopsis nicaeensis (Férussac) (Gastropoda Pulmonata: Helicidae: Helicinae). Mitteilungen der Deutschen Malakozoologischen Gesellschaft, 44/45, 31–34.

Schütt, H., Yıldırım, M.Z., 1996. Türkische Arten der Gattung Ljudmilena SCHILEYKO, 1984 (Pulmonata: Buliminidae). Zoology in the Middle East, 12, 83-92.

Schwalb, H.H. 1961. Beitrage zur Biologie der einheimischen Lampyriden Lampyris noctiluca Geoffr. und Phausis splendidula Lec. Und experimentelle Analyse ihres Beutefang und Sexualverhaltens. Zoologische Jahrbuecher Abeilung fuer Systematik Oekologie und Geographie der Tiere, 88, 4, 399-500.

232 Selander, R. K., Hudson, R. O., 1976. Animal population structure under close inbreeding in the land snail Rumina in Southern France. American Naturalist, 110, 695-718.

Selander, R. K., Kaufman, D. W., 1973. Self-fertilization and genetic population structure in a colonizing land snail. Proceedings of the Natural Academy of Sciences, 70, 1186-1190.

South, A., 1992. Terrestrial Slugs: Biology, Ecology, Control. Chapman & Hall London, 440 p.

Soylu, E., 1990. Sapanca Gölü Mollusk Faunası. Istanbul Üniv. Su Ürünleri Dergisi 4, 1, 73-88.

Staikou, A., Lazaridou-Dimitriadou, M. 1991. The life cycle, population dynamics, growth and secondary production of the snail Xeropicta arenosa Ziegler (Gastropoda: Pulmonata) in northern Greece. Zoological Journal of Linnean Society, London, 101, 179-188.

Štamol, V., Jovanovic, B. 1990. Distribution of Land snails Pomatias elegans (O.F. Müller, 1774) and Pomatias rivulare (Eichwald, 1829) (Mollusca, Gastropoda) in Jugoslavia. Scopolia, Ljubljana, 21, 1-42.

Stojaspal, F., 1986. Ein Beitrag zur Molluskenfauna der Türkei. -- Mitteilungen der Deutschen Malakozoologischen Gesellschaft, 38, 11-20, 1 Karte . Stunkard, H. W., 1957. Variation in Parasitic Protozoa Intraspecific Variation in Parasitic Flatworms. Systematic Zoology, 6, 1, 7-18.

Sturany, R., 1902. Beitrag zur Kenntris der Kleinasiatischen Molluskanfauna. Sitzber. Akad. Wiss. Wien., 11, 123. 140.

Subai, P., 1996. Revision der Ariantinae. 1. Die Helicigona-Untergattung Thiessea (Gastropoda: Pulmonata: Helicidae). - Archiv für Molluskenkunde, 126, 1- 49.

Suter, H., 1891. List of the Introduced Land and Fresh-water Mollusca of New Zealand. Transactions of the New Zealand Institute, 24, 279-281.

Şeşen, R., Schütt, H., 2004. Five species of land snail previously unkown from Turkey.Zoology in the Middle East, 31, 83-86.

Thake, M.A., 1973. On Pomatias elegans (Muller) in Malta. The Maltese Naturalist, 1, 4, 7.

Tillier, S., Mordan, P., 1983. The Conchological Collections of BRUGUIÉRE and

233 OLIVIER from the Ottomon Empire (1792-1798). Journal De Conchologie, 31: 153-160.

Turk, F.A., Phillips, S.M., 1946. A monograph of the slug mite (Schrank). Proceedings of. Zoological Society of London, 115, 448– 472.

Uğurta ş, İ. H., Öz, M., 1995. Bursa ve Sakarya İli Pelobates syriacus (Anura, Pelobatidae) Populasyonlarmın Beslenme Biyolojisi Üzerine Bir Ön Çalı şma, Turkish Journal of Zoology, 19, 273-275. Ankara.

Vadell M., Zaragoza J.A., Jordana R., García L., Gràcia F., Clamor B., 2006. Nuevas aportaciones al conocimiento de la fauna cavernícola terrestre de las Coves del Pirata, Cova des Pont, Cova de Sa Piqueta y la Cova des Xots, ENDINS, 29, 75-98.

Valovirta, I., 1968. Land molluscs in relation to acidity on hyperite hills in Central Finland. Annales Zoologici Fennici, 5, 245-253.

Vagvolgyi, J., 1975. Body size, aerial dispersal, and origin of thePacific land snail fauna. Systematic Zoology, 24, 465-488.

Van Bruggen, A.C., 1980. Cochlicopa lubrica and other alien testaceous land snails in South Africa. The Journal of Conchology, 30, 225-228.

Van regteren Altena, C.O. (1960) On the occurrence of a species of Xeropicta in France. Basteria, 24, 21–26.

Von Proschwitz, T., 2000. Faunistiskt nytt 1999 - snäckor, sniglar och musslor. – Göteborgs Naturhistoriska Museum, Årstryck 2000, 21-40.

Von Proschwitz, T., 2004. Faunistiskt nytt 2003 - snäckor, sniglar och musslor. – Göteborgs Naturhistoriska Museum, Årstryck 2004, 23-36.

Von Proschwitz, T., 2005. Faunistiskt nytt 2004 - snäckor, sniglar och musslor inklusive något om kinesisk skivsnäcka Gyraulus chinensis (DUNKER) och amerikansk tropiksylsnäcka Subulina octona (BRUGUIÈRE) - två för Sverige nya, människospridda snäckarter. – Göteborgs Naturhistoriska Museum Årstryck 2005, 35-61.

Wade, C. M., Mordan, P. B., Clarke, B.,2001. A phylogeny of the land snails (Gastropoda: Pulmonata). Proceedings of the Royal Society of London, B, 268, 413-422.

Wade, C. M., Mordan, P.B., Naggs, F. 2006, Evolutionary relationships among the Pulmonate land snails and slugs (Pulmonata, Stylommatophora). Biological Journal of the Linnean Society, 87, 4, 593-610.

234 Waldén, H.W., 1983. Systematic and biogeographical studies in the terrestrial Gastropoda of Madeira. With an annotated Check-list. Annales Zoologici Fennici, 20, 255–275.

Wäreborn, I., 1979. Reproduction of two species of land snails in relation to calcium salts in the foerna layer. Malacologia, 18, 177-180.

Wäreborn, I., 1992. Changes in the land mollusc fauna and soil chemistry in an inland district in southern Sweden. Ecography, 15, 62-69.

Welter-Schultes, F. W., 1998a. Die Landschnecken der griechischen Insel Gávdos, der südlichsten Insel Europas. Schriften zur Malakozoologie, 12, 1-120.

Welter-Schultes, F. W., 1998b. Human-dispersed land snails in Crete, with special reference to Albinaria (Gastropoda: Clausiliidae). Biologia Gallo-hellenica, 24 , 2, 83-106.

Welter-Schultes, F. W. 1999. The land snails of the threatened island of Gavdopoula, with description of an endemic Mastus species (Gastropoda: Enidae). - Biologia Gallo-hellenica, 25, 2, 91-104.

Welter-Schultes, F. W. 2000. Approaching the genus Albinaria in Crete from an evolutionary point of view (Pulmonata: Clausiliidae). - Schriften zur Malakozoologie, 16, 1-208. Cismar/Ostholstein. Welter-Schultes, F. W., Williams, M. R., 1999. History, island area and habitat availability determine land snail species richness of Aegean islands. Journal of Biogeography, 26, 2, 239-249.

Wenk, P., Renz, A., 2003. Parasitologie. Biologie der Humanparasiten. Thieme Stuttgart New York

Wenz, W., Zilch, A., 1959-1960. Gastropoda. Teil 2. . 1-834. Berlin. (Borntraeger).

Wiktor, A., 1971. Die von der Nederlandischen Biologischen Expedition in die Türkei in 1959 gesammelten Nacktschnecken (Milacidae und Limacidae, Pulmonata) mit Beschreibung einer neuen Deroceras-Art aus dem Balkan- Gebiet und der Türkei. Zoologische Mededelungen. Rijksmuseum van natuurlijke historic te Leiden, 45, 261-280.

Wiktor, A., 1983. The slugs of Bulgaria (Arionidae, Milacidae, Limacidae, Agriolimacidae –Gastropoda, Stylommatophora). Annales Zoologici, 37, 71- 206.

Wiktor, A., 1987. Milacidae (Gastropoda, Pulmonata) - systematic monograph. Annales Zoologici, 41, 3, 153-319.

235 Wiktor, A., 1994. Contribution to the knowledge of the slugs of Turkey (Gastropoda terrestria nuda). Archiv für Molluskenkunde, 123, 1-47.

Wiktor, A., 1996. The slugs of the former Yugoslavia (Gastropoda terrestria nuda - Arionidae, Milacidae, Limacidae, Agriolimacidae). Annales Zoologici, 46, 1- 110.

Wiktor, A., 2000. Agriolimacidae (Gastropoda: Pulmonata)-a systematic monograph- Annales zoologici,49, 3, 347-590.

Wiktor, A., 2001. The slugs of Greece (Arionidae, Milacidae, Limacidae, Agriolimacidae - Gastropoda, Stylommatophora). Fauna Graeciae 8, I-VIII, 1-241. Iraklio.

Wilson, M.J., Glen, D.M., George, S.K., Hughes, L.A., 1995 Biocontrol of slugs in protected using the rhabditid Phasmarhabditis hermaphrodita. Biocontrol Sc.and Technology, 5, 233-242.

WWF-Türkiye, 2006, Küre Da ğları Önemli Orman Alanları (ÖOA) No: 2 http://harita.wwf.org.tr/tr/alan.asp?alang=tr&atype=4&aid=2 Eri şim tarihi: 1.12.2006

Yarar, M., Magnin, G., 1997. Türkiye'nin Önemli Ku ş Alanları, Do ğal Hayatı Koruma Derne ği, İstanbul.

Yalçın, O., 1986. Tokat ve Karadeniz Bölgesi, Ankara.

Yıldırım, M.Z., Gümü ş, B.A., Kebapçı, Ü., Bahadır Koca, S., 2006. The Basommatophoran Pulmonate Species (Mollusca: Gastropoda) of Turkey, Turkish Journal of Zoology, 30, 445-458.

Yıldırım, M.Z., Kebapçı, Ü., 2003. Arion (Mesarion) subfuscus (Draparnaud, 1805) a new record of the Malacofauna of Turkey. Israel Journal of Zoolgy. 49, 4, 318-319.

Yıldırım, M.Z., Kebapçı, Ü., 2004. Slugs (Gastropoda:Pulmonata) of the Lakes Region (Göller Bölgesi) in Turkey. Turkish Journal of Zoology, 28, 155-160.

Yıldırım, M.Z., Kebapçı, Ü. and Gümü ş, B.A., 2004. Edible snails (terrestrial) of Turkey. Turkish Journal of Zoology, 28, 4, 329-335. Yıldırım, Z., Morkoyunlu, A. 1996. Türkiye Malakofaunası İçin Yeni Bir Kayıt: Vallonia enniensis (GREDLER 1856) (GREDLER 1856) ve Diger Vallonia RISSO Türleri Üzerine Bir Çalı şma. Turkish Journal of Zoology, 20, 319- 323. Ankara.

236 Yıldırım, M.Z., Özen, M.R., Ünlüsayın, M., Gülyavuz, H., 1999. E ğirdir (Türkiye) Civarında Helix lucorum Linnaeus, 1758’un Et Verimi ve Toplama Standardı Üzerinde Bir Çalı şma. Turkish Journal of Zoology, 23, Ek Sayı 2, 747-750.

Yıldırım, M.Z., Schütt, H., 1997. Verbreitung der Enidae im Seengebiet SW- Anatoliens (Gastropoda Pulmonata: Buliminoidea). Club Conchylia Informationen, 29, 1/2, 47-55.

Zhadin,V.I., 1952. Mollusc of Fresh ve Brackish Water of U.S.R.R., Israel Program for Scientific Translations Ltd., 368 p.

Zilch, A., 1952. Die Typen und Typoide des Natur-Museums Senckenberg. 8, Mollusca, Helicinae (2). Archiv für Molluskenkunde., 81, 4/6, 135-173.

237 ÖZGEÇM İŞ

Adı Soyadı : Ümit KEBAPÇI

Do ğum Yeri ve Yılı: 1977 İSTANBUL

Medeni Hali : Bekar

Yabancı Dili : İngilizce

Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl)

Lise : Kastamonu Mustafa Kaya Anadolu Lisesi 1995

Lisans : Ankara Üniversitesi Fen Fak. Biyoloji Bölümü 1999

Yüksek Lisans : Fatih Üniversitesi Fen Bil. Enst. Biyoloji Anabilim Dalı 2002

Çalı ştı ğı Kurum/Kurumlar ve Yıl:

Fatih Üniversitesi 1999-2002 Süleyman Demirel 2002- Üniversitesi

Yayınları (SCI ve di ğer makaleler)

1.Yıldırım, M.Z., Kebapçı, Ü. Slugs (Gastropoda:Pulmonata) of the Lakes Region (Göller Bölgesi) in Turkey. Turk J. of Zoology 28: 155-160 2.Yıldırım, M.Z., Kebapçı, Ü., Gümü ş, B.A.. Edible Snails (Terrestrial) of Turkey. Turk J. of Zoology, 28 (2004) 329-335. 3.Yıldırım, M.Z., Koca, S.B., Kebapçı, Ü. (2006). Supplement to the Prosobranchia (Mollusca: Gastropoda) Fauna of Fresh and Brackish Waters of Turkey. Turk J. Zool. 30: 197-204 4. Yıldırım, M.Z., Gümü ş, B.A., Kebapçı, Ü., Koca, S.B. (2006). The Basommatophoran Pulmonate Species (Mollusca: Gastropoda) of Turkey 30: 445-458 5. Yıldırım, M.Z., Kebabçı, Ü. Arion (Mesarion) subfuscus (Draparnaud, 1805) a new record of the Malacofauna of Turkey. Israel Journal of Zoology. Vol. 49, No.4: 318-319

238 EK-1.

EK-1. Literatür ve çalı şmaya göre çalı şma sahasından daha önce tespit edilmi ş türlerin listesi

1. Cochlostoma ( Obscurella ) hueti (KOBELT, 1882) 2. Acicula turcica BOETERS, GITTENBERGER & SUBAI, 1989 3. Pomatias elegans (MULLER 1774) 4. Pomatias rivulare (EICHWALD, 1829) 5. Truncatella subcylindrica (LINNÉ 1767) 6. Ovatella myosotis (DRAPARNAUD 1805) 7. Leucophytia bidentata (MONTAGU, 1808) 8. Succinella oblonga (DRAPARNAUD, 1801) 9. Oxyloma ( Oxyloma ) e. elegans (RISSO 1826) 10. Cochlicopa lubrica (MULLER, 1774) 11. Lauria ( Lauria ) cylindracea (DA COSTA 1778) 12. Euxinolauria ( Euxinolauria ) crassilabris (HAUSDORF, 1990) 13. Euxinolauria ( Euxinolauria ) paphlagonica incisa (HAUSDORF, 1990) 14. Euxinolauria ( Euxinolauria ) paphlagonica paphlagonica (HAUSDORF, 1990) 15. Euxinolauria ( Euxinolauria ) schweigeri (GOTTING, 1963) 16. Euxinolauria ( Euxinolauria ) superba superba (HAUSDORF, 1990) 17. Orcula zilchi URBANSKI, 1960 18. Orculella bulgarica bulgarica (HESSE, 1915) 19. Orculella critica (L. PFEIFFER 1856) 20. Orculella ignorata HAUSDORF, 1996 21. Schileykula scypus scypus (L. PFEIFFER, 1848) 22. Alvariella multiplicata HAUSDORF, 1996 23. Sphyradium doliolum (BRUGUIERE, 1792) 24. Pilorcula trifilaris longior HAUSDORF, 1996 25. Vallonia pulchella (MULLER, 1774) 26. Vallonia costata (MULLER, 1774) 27. Vallonia enniensis GREDLER, 1856 28. Acanthinula aculeata (MULLER, 1774) 29. Pupilla triplicata (STUDER, 1820) 30. Pyramidula rupestris (DRAPARNAUD, 1801) 31. Pleurodiscus balmei (POTIEZ & MICHAUD, 1838) 32. Granopupa granum (Draparnaud, 1801) 33. Chondrina avenacea avenacea (BRUGUIERE 1792) 34. Chondrina arcadica bulgarica NORDSIECK, 1970 35. Rupestrella rhodia (ROTH 1839) 36. Columella columella (G.v.MARTENS, 1830) 37. Truncatellina claustralis (GREDLER, 1856) 38. Truncatellina cylindrica (FÉRUSSAC, 1807) 39. Vertigo (Vertigo ) pusilla MULLER 1774 40. Pseudochondrula seductilis incerta (RETOWSKI, 1883) 41. Pseudochondrula seductilis seductilis (E. A. ROSSMÄSSLER, 1837)

239 42. Ljudmilena werneri (STURANY,1902) 43. Megalena crassus (RETOWSKI, 1887) 44. Ena nogelii (ROTH, 1850) 45. Amphiscopus sturmii (KUSTER, 1852) 46. Spaniodonta diodon (RETOWSKI, 1883) 47. Bollingeria lamellifera (E. A. ROSSMÄSSLER, 1858) 48. Multidentula microdon (SCHUTT, 1995) 49. Multidentula ovularis (OLIVIER, 1801) 50. Multidentula squalina eudoxinus (NAEGELE, 1894) 51. Multidentula squalina squalina (E. A. ROSSMÄSSLER, 1848) 52. Merdigera obscura (MULLER, 1774) 53. Thoanteus corneus HAUSDORF, 1993 54. Thoanteus zilchi HAUSDORF, 1993 55. Zebrina dardana dardana (PHILIPPI, 1844) 56. Zebrina dardana obesa (WESTERLUND, 1887) 57. Zebrina detrita detrita (MULLER 1774) 58. Zebrina kindermanni kindermanni (L. PFEIFFER, 1850) 59. Chondrus tournefortianus (FÉRUSSAC, 1821) 60. Chondrus zebrula tantalus (L. PFEIFFER, 1850) 61. Chondrus zebrula zebra OLIVIER 1801 62. Chondrula ( Chondrula ) microtragus microtragus (E. A. ROSSMÄSSLER 1839) 63. Chondrula ( Chondrula ) microtragus tricuspidata (KUSTER, 1843) 64. Chondrula ( Chondrula ) tridens (MULLER, 1774) 65. Eubrephulus bicallosa (L. PFEIFFER, 1847) 66. Eubrephulus orientalis (L. PFEIFFER, 1848) 67. Mastus etuberculatus (FRAUENFELD, 1867) 68. Mastus rossmaessleri carneolus (MOUSSON, 1863) 69. Mastus rossmaessleri rossmaessleri (L. PFEIFFER, 1847) 70. Mastus rossmaessleri subcarneolus (J. R. BOURGUIGNAT, 1876) 71. Ena frivadsky frivadsky (L. PFEIFFER, 1847) 72. Ena frivadsky raynevalianus (J. R. BOURGUIGNAT, 1855) 73. Cecilioides ( Cecilioides ) acicula (MULLER 1774) 74. Hohenwartiana hohenwarti (E. A. ROSSMÄSSLER, 1839) 75. Rumina decollata (LINNÉ 1758) 76. Discus ( Gonyodiscus ) rotundatus (MULLER, 1774) 77. Vitrea angystropha (O. BOETTGER, 1880) 78. Vitrea bulgarica DAMJANOV & PINTER, 1969 79. Vitrea contracta (WESTERLUND, 1871) 80. Vitrea ilgazdaglariensis NEUBERT & RIEDEL, 1993 81. Vitrea lodosi RIEDEL, 1984 82. Vitrea pygmaea (O. BOETTGER, 1880) 83. Vitrea riedeli DAMJANOV & PINTER, 1969 84. Vitrea sorella (MOUSSON, 1863) 85. Euconulus ( Euconulus ) fulvus (MULLER, 1774) 86. Daudebardia ( Sieversia ) lederi O. BOETTGER, 1881 87. Carpathica (?) amisena (FORCART, 1950)

240 88. Carpathica ( Lotharia ) wirthi FORCART, 1971 89. Oxychilus ( Ortizius ) translucidus (MORTILLET, 1854) 90. Oxychilus ( Longiphallus ) deilus (J. R. BOURGUIGNAT, 1857) 91. Oxychilus ( Morlina ) moussoni (KOBELT, 1878) 92. Oxychilus ( Morlina ) urbanskii RIEDEL, 1963 93. Oxychilus ( Mediterranea ) hydatinus (E. A. ROSSMÄSSLER 1838) 94. Oxychilus ( Schistophallus ) investigatus A. RIEDEL, 1993 95. Oxychilus ( Schistophallus ) kobelti (LINDHOLM, 1910) 96. Oxychilus ( Hiramia ) camelinus (J. R. BOURGUIGNAT, 1852) 97. Oxychilus ( Hiramia ) paphlagonicus RIEDEL, 1993 98. Milax gagates (DRAPARNAUD 1801) 99. Tandonia budapestensis (HAZAY, 1881) 100. Tandonia cristata (KALENICZENKO,1851) 101. Zonites algirus (LINNAEUS, 1758) 102. Vitrina pellucida (O.F.MULLER, 1774) 103. Gallandia annularis (STUDER 1820) 104. Gallandia olympica HAUSDORF, 1995 105. Limax ( Limax ) dobrogicus GROSSU & LUPU, 1960 106. Limax ( Limax ) maximus LINNAEUS, 1758 107. Limax ( Limacus ) flavus LINNAEUS, 1758 108. Limax ( Limacus ) maculatus (KALENICZENKO, 1851) 109. Eumilax brandti (E. MARTENS, 1880) 110. Deroceras ( Deroceras ) berytensis (J. R. BOURGUIGNAT, 1852) 111. Deroceras ( Deroceras ) subagrestre (SIMROTH, 1892) 112. Deroceras ( Deroceras ) malkini WIKTOR, 1984 113. Deroceras ( Deroceras ) thersites (SIMROTH, 1886) 114. Deroceras ( Deroceras ) turcicum (SIMROTH, 1894) 115. Deroceras ( Deroceras ) bakurianum (SIMROTH, 1912) 116. Megalopelte simrothi LINDHOLM, 1914 117. Krynickillus melanocephalus KALENICZENKO, 1851 118. Krynickillus urbanskii (WIKTOR, 1971) 119. Toxolimax hoplites (SIMROTH, 1899) 120. Serrulina ( Serrulina ) serrulata (L. PFEIFFER, 1847) 121. Dobatia goettingi goettingi (BRANDT, 1961) 122. Albinaria coerulea maculata (E. A. ROSSMÄSSLER 1835) 123. Papillifera papillaris (MULLER 1774) 124. Olympicola olympica (L. PFEIFFER, 1848) 125. Idyla bicristata bicristata (E. A. ROSSMÄSSLER, 1839) 126. Strumosa abanti abanti (BRANDT, 1961) 127. Strumosa abanti alamellata NEUBERT, 1993 128. Strumosa abanti schnelli H. NORDSIECK, 1984 129. Strumosa strumosa rupestris (E. A. ROSSMÄSSLER, 1856) 130. Strumosa strumosa strumosa (L. PFEIFFER, 1848) 131. Sumelia recedens (NEMETH & SZEKERES 1995) 132. Armenica ( Armenica ) laevicollis paphlagonica H. NORDSIECK, 1975 133. Phrygica jelskii H. NORDSIECK, 1994

241 134. Euxina ( Euxina) circumdata (L. PFEIFFER, 1848) 135. Euxina ( Euxina ) hetaera (L. PFEIFFER, 1848) 136. Euxina ( Euxina ) persica (O. BOETTGER, 1879) 137. Euxina ( Euxina ) pontica (RETOWSKI, 1887) 138. Elia ( Elia ) corpulenta corpulenta (L. PFEIFFER, 1848) 139. Elia ( Elia ) corpulenta proteus (RETOWSKI, 1889) 140. Elia ( Acroeuxina ) huebneri concava HAUSDORF, 1997 141. Elia ( Acroeuxina ) huebneri huebneri (L. PFEIFFER, 1848) 142. Elia ( Acroeuxina ) huebneri interior HAUSDORF, 1997 143. Elia ( Acroeuxina ) laevestriata (RETOWSKI, 1887) 144. Elia ( Acroeuxina ) retowskii levata HAUSDORF, 1997 145. Elia ( Acroeuxina ) retowskii retowskii H. NORDSIECK, 1984 146. Galeata ( Galeata ) schwerzenbachii (L. PFEIFFER, 1848) 147. Laciniaria plicata (DRAPARNAUD, 1801) 148. Bulgarica ( Denticularia ) denticulata (OLIVIER, 1801) 149. Arion ( Mesarion ) subfuscus (DRAPARNAUD, 1805) 150. Lindholmiola lens (FÉRUSSAC 1832) 151. Cochlicella ( Cochlicella) acuta (MULLER 1774) 152. Cochlicella ( Prietocella ) barbara (LINNÉ 1758) 153. Monacha ( Monacha ) carascaloides (J. R. BOURGUIGNAT, 1855) 154. Monacha ( Monacha ) claustralis (MOUSSON, 1859) 155. Monacha ( Monacha ) crenophila (L. PFEIFFER, 1857) 156. Monacha ( Monacha ) liebegottae HAUSDORF, 2000 157. Monacha ( Monacha ) solidior (MOUSSON, 1863) 158. Monacha ( Monacha ) ocellata (ROTH, 1839) 159. Monacha ( Metatheba ) devrekensis HAUSDORF, 2000 160. Monacha ( Metatheba ) stipulifera HAUSDORF, 2000 161. Monacha (Metatheba ) samsunensis (L. PFEIFFER, 1868) 162. Monacha ( Metatheba ?) densecostulata (RETOWSKI, 1866) 163. Monacha ( Paratheba ) ascania HAUSDORF, 2000 164. Monacha ( Paratheba ) badia HAUSDORF, 2000 165. Monacha ( Paratheba ) bithynica HAUSDORF, 2000 166. Monacha ( Paratheba ) glareosa HAUSDORF, 2000 167. Monacha ( Paratheba ) leucozona HAUSDORF, 2000 168. Monacha ( Paratheba ) magna HAUSDORF, 2000 169. Monacha ( Paratheba ) margarita HAUSDORF, 2000 170. Trochoidea pyramidata (DRAPARNAUD 1805) 171. Xerocrassa cretica (L. PFEIFFER, 1841) 172. Helicopsis striata (MULLER, 1774) 173. Helicopsis subcalcarata subcalcarata (NAEGELE, 1903) 174. Xeropicta derbentina (KRYNICKI 1836) 175. Xeropicta krynickii (KRYNICKI 1833) 176. Xerotricha conspurcata (DRAPARNAUD 1801) 177. Cernuella ( Cernuella ) virgata (DA COSTA 1778) 178. Cernuella ( Cernuella ) aginnica (LOCARD, 1894) 179. Xerolenta obvia obvia (MENKE, 1828)

242 180. Helicigona ( Thiessea ) cyclolabris (DESHAYES, 1839) 181. Tacheopsis nicaeensis (A. FÉRUSSAC, 1821) 182. Eobania vermiculata (MÜLLER, 1774) 183. Helix ( Helix ) lucorum LINNÉ 1758 184. Helix ( Pelasga ) escherichi (O. BOETTGER, 1898) 185. Helix ( Pelasga ) pomacella MOUSSON, 1854 186. Cornu aspersum MULLER 1774

243 EK-2

EK-2. Cochlicopoidea ve Pupilloidea faunasından örnekler (boyutlar tam olarak orantılı de ğildir): a) Cochlicopa lubrica , b) Lauria cylindracea , c) Pupilla triplicata , d) Vallonia costata , e) V. enniensis , f) V. pulchella , g) Acanthinula aculeata , h) Rupestrella rhodia , i) Truncatellina cylindrica , j) Chondrina arcadica bulgarica , k) Sphyradium doliolum , l) Pilorcula trifilaris longior , m) Schileykula s. scyphus.

244 EK-3.

EK-3. Enidae faunasından örnekler (boyutlar tam olarak orantılı de ğildir): a) Zebrina d. detrita , b) Z. k. kindermanni , c) Chondrula microtragus tricuspidata , d) Chondrus zebrula e) C. tournefortianus , f) Mastus etuberculatus , g) Multidentula ovularis , h) Merdigera obscura , i) Thoanteus corneus , j) Mastus? ponticus , k) M. rossmaessleri l) Megalena crassa , m) Pseudochondrula seductilis incerta.

245 EK-4

EK-4. Sümüklüböcek faunasından örnekler (boyutlar tam olarak orantılı de ğildir): a) Milax gagates , b) Tandonia cristata (Milacidae); c) Limax flavus , d) L. maculatus (Limacidae); e) Deroceras reticulatum , f) D. berytensis, g) Krynickillus melanocephalus (Agriolimacidae); h) Arion subfuscus (Arionidae) .

246 EK-5.

EK-5. Clausiliidae faunasından örnekler (boyutlar tam olarak orantılı de ğildir): a) Strumosa strumosa , b) Olympicola olympica , c) Armenica laevicollis paphlagonica , d) Euxina pontica , e) Laciniaria plicata , f) Euxina hetaera , g) Euxina circumdata, h) Galeata schwarzenbachii , i) Elia retowskii levata , j) Elia huebneri interior , k) Elia corpulenta proteus.

247 EK-6

EK-6. Hygromiidae faunasından örnekler (boyutlar tam olarak orantılı de ğildir): a) Cochlicella barbara b) C. acuta , d Monacha solidior , e) Cernuella aginnica , f) Helicopsis s. subcalcarata , g) Xerolenta o. obvia, h) Cernuella virgata , i) Xeropicta derbentina , j) X. krynickii , k) Trochoidea pyramidata, l) H. striata , m) M. samsunensis, n) M. densecostulata.

248