Economie in De Krant: Voor Verbetering Vatbaar
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
1 Economie in de krant: Voor verbetering vatbaar In het kader van het project 'De krant gevisiteerd' heeft een onderzoeksteam van de Katholieke Universiteit Brabant de economische verslaggeving in de Nederlandse landelijke dagbladen onderzocht. De conclusie luidt dat de feitenweergave gebrekkig is, analyses en achtergronden grotendeels ontbreken, en dat de rol van de economische wetenschap in de krant klein is. NRC (door het leggen van verbanden) en FD (met een uitgebreide financiële berichtgeving) onderscheiden zich in positieve zin. De krant speelt een belangrijke rol in het dagelijks leven: volwassen Nederlanders lezen er per dag gemiddeld een half uur in, hetgeen op jaarbasis neerkomt op het equivalent van een maand werk. Is de krant zoveel aandacht waard? Is elke krant zoveel aandacht waard of zijn er verschillen tussen kranten? Benadrukt de ene krant andere onderwerpen dan de andere; is er, met andere woorden, sprake van horizontale productdifferentiatie? Is er sprake van verticale productdifferentiatie, d.w.z. zijn er kwaliteitsverschillen? Hoe is het krantenaanbod afgestemd op de vraag; werkt de berichtgevingsmarkt? Hoewel antwoorden op de bovenstaande vragen voor elke krantenlezer interessant zijn, heeft een econoom er een bijzonder belang bij. Economisch nieuws neemt in de krant een belangrijke plaats in en de econoom consumeert dit nieuws met speciale belangstelling. Economen produceren het nieuws voor een deel ook zelf, bijvoorbeeld via columns van vooraanstaande wetenschappers. De economische wetenschap wordt desondanks regelmatig verweten dat zij zich te weinig inlaat met de economische problemen van alledag. Van diverse zijden is betoogd dat het niet goed functioneren van de economische journalistiek hiervoor een reden zou kunnen zijn.1 Ook is het mogelijk dat economen hun producten via het journalistieke kanaal niet goed aan de man brengen. In beide gevallen zouden we moeten constateren dat de economische verslaggeving in de krant tekort schiet. Ook zijn economen professioneel in de werking van deze markt geïnteresseerd. De krantenmarkt is bijzonder vanwege het prijskartel. De Nederlandse Dagbladpers (NDP) betoogt dat uitsluiting van prijsconcurrentie in het algemeen belang is, omdat dit tot concurrentie op kwaliteit en een pluriform aanbod leidt. 2 Is het Nederlandse krantenaanbod inderdaad pluriform en van hoge kwaliteit? In een poging bovenstaande vragen te beantwoorden heeft onze onderzoeksgroep gedurende een maand (tussen 15 april en 13 mei) alle algemene landelijke kranten, alsmede het Financieele Dagblad (FD), intensief gevolgd. Het resultaat van onze inspanningen wordt beschreven in dit themanummer van ESB. Uiteraard was onze onderzoeksruimte beperkt. Zelfs over een tijdspanne van een maand bevatten de zes landelijke dagbladen en het FD een immense hoeveelheid economische informatie. Om toch een beeld te krijgen van de verschillen tussen kranten in hun verslaggeving op diverse terreinen, hebben we er voor gekozen om de kranten te volgen op een beperkt aantal thema's, die op dat moment in het nieuws waren. Gekozen is voor verslaggeving ten aanzien van het minimumloonplan, "oververhitting" en de 1Zie de bijdrage van Frank Kalshoven. Zie ook diverse bijdragen in P. van Bergeijk. L. Bovenberg, E. van Damme en J. van Sinderen (red.): Economic Theory: Art or Asset?, Edward Elgar, 1997. 2De economische theorie suggereert dat dit argument onjuist is. In een model à la Hotelling leidt intensere prijscompetitie tot meer pluriformiteit: om de scherpe concurrentie te vermijden worden de producten meer gediversificeerd. 2 (ludieke) discussie rond het wetenschappelijk onderzoek naar de noodzaak van een tweede Maasvlakte. Deze onderwerpen worden elders in dit themanummer apart besproken. Bovendien is voor iedere krant een profiel geschreven (zie kaders). In de rubriek Monitor verstrekken we tenslotte kwantitatieve gegevens over het aanbod van economisch nieuws in de dagbladen, met speciale aandacht voor de beursberichtgeving. Dit inleidende artikel bevat een algemeen overzicht en trekt een aantal conclusies. Na een korte beschrijving van de invalshoek van ons onderzoek beschrijven we allereerst de vraag naar economisch nieuws. Vervolgens worden de conclusies van ons onderzoek naar het aanbod, d.w.z. de kwantiteit en kwaliteit van de economische berichtgeving, beschreven. Tenslotte geven we antwoord op de in de inleiding gestelde vragen. De functie van de krant Bij de beoordeling van de kranten gaan we uit van de gebruikersgerichte kwaliteit. Kwaliteit is datgene wat klanten of gebruikers zeggen wat het is. Met andere woorden, waar heeft de econoom als lezer van de krant behoefte aan? Een krant vervult meerdere functies: zij is zowel informerend, opiniërend als diverterend. De primaire functie van de krant is het brengen van het feitelijk nieuws (informatieverschaffing). Economische nieuwsfeiten, zoals de verschijning van een jaarverslag, zijn op zichzelf echter niet zo interessant. Het gaat vooral om de consequenties en de samenhang met andere gebeurtenissen. Achtergrondartikelen plaatsen het nieuwsbericht in een context en stellen de lezer in staat over de ontwikkelingen een mening te vormen (opiniërende functie). Daarnaast kan een artikel amusementswaarde bevatten (diverterende functie); columns hebben vaak deze functie. De drie functies van de krant zijn niet ééndimensionaal. Zo dient een krant, om de functie van informatieverschaffing goed te kunnen vervullen, aan tenminste vijf eisen te voldoen:3 objectiviteit (een juiste en volledig weergave van de feiten), actualiteit, reductie van complexiteit, originaliteit en transparantie (vermelding van en kritische houding t.o.v. de nieuwsbronnen). Het is te verwachten dat elke krant op bepaalde aspecten relatief hoog scoort, en op andere relatief laag. Welke krant per saldo het beste uit de bus komt zal afhangen van de gewichten die een lezer toekent aan de diverse aspecten. Bovendien kunnen de verwachtingen die de lezer op voorhand van een krant heeft, zijn oordeel beïnvloeden. De groep economen die een krant leest, is zelf natuurlijk ook niet homogeen. Een student zal anders naar de krant kijken en andere informatie willen hebben dan een hoogleraar. Een bedrijfseconoom zal in andere nieuwsberichten geïnteresseerd zijn dan een fiscaal econoom. Dé beste krant voor alle economen bestaat daarom niet. Vraag naar economisch nieuws Het belang van de generieke lezer hoeft niet overeen te komen met dat van de lezer die econoom is. Hoe geïnteresseerd is de gemiddelde lezer in economisch nieuws? Tabel 1 geeft 3 Zie S. Ruß-Mohl, De kwaliteit van regionale kranten en mogelijkheden voor onderzoek op dit gebied, in A. van Hoof (red.), Krant en kwaliteit: Verkenningen rond de onderzoekbaarheid van journalistiek, Bohn Stafleu Van Loghum, 1996, blz. 143. 3 informatie op basis van een steekproef uit 1990. Minder dan de helft van de lezers blijkt geïnteresseerd in sociaal-economisch en financieel nieuws. De belangstelling voor economisch nieuws blijkt beduidend groter onder mannen dan onder vrouwen. Tabel 1. Lezersinteresse (algemeen). Totaal Man Vrouw Steekproefgrootte 2949 1185 1765 % geïnteresseerden in sensationeel binn. nieuws 93 93 93 weer 92 91 92 binnenlandse politiek 76 80 72 buitenlandse politiek 72 76 67 sociaal-econ. nieuws 48 53 43 financieel nieuws 36 44 27 kerkelijk nieuws 34 32 36 agrarisch nieuws 29 29 29 Bron: Cebuco, Een kwestie van tijd: tijdsbestedingsonderzoek 1990. Deel 2: Interesse en mediagebruik, Amsterdam, 1992. Het SUMMO doelgroepenonderzoek van 1996, met 12.941 respondenten, toont interessante verschillen tussen kranten (waarbij het FD ontbreekt). Zie Tabel 2. De lezers van NRC zijn het meest in economie geïnteresseerd en de lezers van het Algemeen Dagblad (AD) en de Telegraaf het minst. Overigens blijken lezers van landelijke dagbladen meer in economie geïnteresseerd te zijn dan de gemiddelde Nederlander. Tabel 2. Lezersinteresse in economische onderwerpen (per krant). Economie/financiën Basis Te AD VK NRC Tr Pa Erg geïnteresseerd 7.8 10.4 11.3 15.9 22.7 14.9 13.7 Tamelijk 26.5 31.5 31.8 38.1 38.9 33.3 36.6 Niet zo 37.3 35.3 36.0 33.4 28.3 31.8 31.8 Helemaal niet 20.6 16.6 15.8 10.3 8.0 10.5 13.9 Geen antwoord 7.9 6.1 5.1 2.3 2.1 9.4 3.9 Bron: SUMMO doelgroepenonderzoek 1996. Het genoemde cijfer betreft voor de "basis"-kolom het percentage van alle respondenten, en voor de overige kolommen het percentage lezers van de desbetreffende krant, dat het bijbehorende antwoord gaf. De kranten zijn: de Telegraaf (Te), het Algemeen Dagblad (AD), de Volkskrant (VK), het NRC Handelsblad (NRC), de Trouw (Tr) en het Parool (Pa). Het Cebuco en SUMMO onderzoek levert nog meer relevante achtergrondinformatie. Zo blijken opleidingsniveau en inkomen positief met interesse in economie gecorreleerd te zijn. NRC en Volkskrant hebben relatief veel lezers met een hoge opleiding, terwijl lezers van AD en Telegraaf een relatief lage opleiding hebben. De lezers van NRC hebben (gemiddeld) het 4 hoogste inkomen. Tabel 3 geeft de politieke voorkeur van de lezers van de diverse dagbladen. NRC afficheert zichzelf als liberale krant en heeft veel VVD-stemmers onder haar lezers, evenals de Telegraaf. De lezerskring van het AD is redelijk representatief voor het electoraat als geheel. Binnen het lezerspubliek van de Volkskrant en het Parool zijn PvdA en D66 oververtegenwoordigd. Trouw heeft duidelijk een christelijk lezerspubliek. Tabel 3. Partijkeuze van krantenlezers. Stemkeuze Basis Te AD VK NRC Tr Pa VVD 15.2 29.6 21.0 13.6 28.3 11.2 15.8 PvdA 14.8 10.3 14.6 21.9 14.3 13.1 26.5 CDA 11.6 9.7 10.1 5.8 8.5 31.8 1.8 D66 7.9 6.5 9.5 16.2 14.9 7.5 12.7 Overige partijen 9.2 5.7 8.0 15.3 9.3 14.2 12.2 Geen antwoord 41.4 38.3 36.9 27.2 24.5 22.3 30.7 Bron: SUMMO, doelgroepenonderzoek 1996. De vraag die aan de lezers werd voorgelegd is wat de huidige stemvoorkeur is voor de tweede kamer. Zie Tabel 2 voor uitleg van de kolommen-indeling. Aanbod van economisch nieuws In hoeverre sluit het aanbod van economisch nieuws aan bij de vraag? In de rubriek Monitor geven we een summier kwantitief overzicht van het aanbod in de dagbladen.