<<

REVISTA STUDIUM VERITATIS, AÑO 11, N. 17, 2013 (pp.121-191)

SANTO TORIBIO DE MOGROVEJO: De la extensión del culto a Patrono del Episcopado Latinoamericano. Estudio y publicación de los documentos del Archivo Arzobispal de Lima

Mario L. Grignani* Pontificia Universidad Urbaniana (Roma) [email protected]

Resumen: En el Archivo Arzobispal de Lima se halla la correspondencia inédita de varios arzobispos y obispos latinoamericanos con el arzobispo de Lima, Farfán. El prelado de Lima en 1938 escribe a sus colegas invitándolos a elevar súplicas al Papa Pío XI para obtener la extensión del Oficio litúrgico y la Misa de Santo Toribio de Mogrovejo a la Iglesia universal; tal iniciativa episcopal colegial llevará a la concesión a dicho santo del título de Patrono del Episcopado Latinoamericano en 1983. El trabajo se fundamenta en el método propio de la investigación histórica y lo componen una introducción,

* Mario L. Grignani, FSCB es doctor en Historia Eclesiástica por la Pontificia Universidad Gregoriana. Ha publicado La Regla Consueta de Santo Toribio de Mogrovejo y la primera organización de la Iglesia americana (Santiago de Chile: Ediciones UC, 2009); Tratado sobre el Orden, el Matrimonio y la Extrema Unción de San Carlos Borromeo. Introducción, traducción y edición bilingüe con notas por Mario Luigi Grignani (Lima: Fondo Editorial Universidad Católica Sedes Sapientiae, 2010); y «En pro de la Religión y de la dignidad humana. Las fuentes chilenas de la Encíclica “Lacrimabili statu Indorum” de Pío X y la solicitud pastoral de la Santa Sede», en Series: Teología y Vida. Vol. LIV (Pontifica Universidad Católica de Chile, 2013). Actualmente, es profesor encargado en la Facultad de Misiología de la Pontificia Universidad Urbaniana y profesor asociado en la Facultad de Teología de la Pontificia Universidad Católica de Chile.

— 121 — Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) are publishedattheendofconclusions. content aswell astheinitiative remote origin. The aforementioned letters materialanditsrespectiveis compoundedofintroduction, documentary The present work isbasedintheproper method ofhistoricalresearch and result inthesaint’s titleasPatron ofLatinAmericanEpiscopate in1983. and to the universal Church; sucha collegial Episcopal initiative will to obtaintheextensionofSanto Toribio deMogrovejo’s liturgicalOffice his colleaguestoinvitethemraisetheirpleadsPope Pius XIinorder with Farfán, thearchbishop ofLima. In 1938,theprelate ofLimawritesto correspondence amongseveral LatinAmericanarchbishops aswell asbishops K A P de lainiciativa. citadas. Después delasconclusionessepublicancartas la presentación delmaterialdocumental,sucontenidoyelorigenremoto American episcopate. de losGodos, LatinAmericanepiscopate,Pious XI,Patron oftheLatin episcopado latinoamericano. Farfán delosGodos, Episcopado latinoamericano,PíoXI,Patrono del alabras bstract eywords F E rom p iscop

the

: In theArchiepiscopal Archive ofLimawe findunpublished clave : ate Toribio AlfonsodeMogrovejo, Pedro Pascual Francisco Farfán

extension . S : SANTO TORIBIO DE MOGROVEJO Toribio AlfonsodeMogrovejo, Pedro Pascual Francisco tudy

and

of

publication worship Mario L.Grignani — 122

to P

of atron L ima

of ’ s A

the rchbishop L atin -A A merican rchive

E 1. INTRODUCCIÓN Missarum propriis recognoscendis. normas delaInstructionis et atqueOfficiorum deCalendariis particularibus texto delaLittera Apostolica (Juan Pablo II,1983),promulgado segúnlas Latino-Americano», Juan Pablo II1992:8).Acontinuaciónsereproduce el «São el idiomaportugués: Turíbio deMogrovejo, Padroeiro doEpiscopado ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. de América Latina (enotraocasión se referirá al evento tambiénen Toribio AlfonsodeMogrovejo eltítulodePatrono delosobispos l 10demayo de1983,elPapa Juan Pablo IIotorgabaaSanto Sacramentos yelCulto Divino que ambas cosassehanhecho mediante eljuiciodelaSagrada Congregación paralos Missarum propriis recognoscendis . Así,pues,Nos, constándonos las la confirmacióndetalelecciónatenornorman.30 de de todoslosobisposAméricaLatinaysolicitóinsistentemente ratificó laelecciónde Santo Toribio de Mogrovejo como Patrón Presidente dedichoConsejo,conelvoto detodoslosobispos, indígenas. Por ello, el venerable hermano, Antonio Quarracino, toda laregión, altiempo que sepreocupó ensumogrado de los habían encomendadoyfomentóunaintensavidareligiosa en celoalosfielesquesele del XVIIsededicóconferviente de Lima,quienenlasegundamitaddelsigloXVIycomienzos venera demodoespecialaSanto Toribio deMogrovejo, obispo A memoria perpetua. El Consejo Episcopal Latinoamericano Santo Toribio deMogrovejo. Patrono delosobisposAmérica Instructionis et atque de Officiorum Calendariis particularibus SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 123 Juan Pablo II Latina

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) enmarcan laconcesiónpontificia.Estassonlasquesiguen: 1

1986, y PresidenteGeneral delCELAM delmismode1984a1987(cf. APperl’anno 1969, promovido ArzobispodeLaPlata (Argentina).Según elAP,de1980a1983esSecretario abril; trasladadoel3deagosto 1968aAvellaneda, el18dediciembre de1985,es elegido obispodeNueve deJulio el3defebrero de1962yconsagradoelsucesivo 8de Antonio Quarracino, nacidoel8deagosto1923,enPollica diSalerno (Italia), es hierarchy.org/bishop/bquar.html rispettivamente lepagine46,321-322,318-319, 942,972,968,980;www.catholic- – – Toribio deMogrovejo». Episcopal Latinoamericanovenera demodoespecialaSanto CELAM, «con el voto de todos los obispos, ratificó la elección de CELAM, Se informaqueelcardenal AntonioQuarracino, Se reconoce undato eclesial asentado, es decir, que el«Consejo El Apostólica textodelaCarta nosdaalgunasinformaciones que 1987, 1980, V denuestro pontificado. Anillo delPescador, eldía10demayo delañoSeñor de1983, contrario. Dado enRoma, juntoaSan Pedro, selladoconel de suejemploenelministeriopastoral.Sin quenadaobsteen ellos intercesor degraciasdel cielo, seanlosobisposimitadores según lasrúbricas,confiandoenque,asícomoeste Santo espara otorgamos todoslosderechos yprivilegioslitúrgicosconcedidos Patrono anteDios detodoslosobisposAméricaLatina,yle declaramos y confirmamos a Santo Toribio de Mogrovejo preces y con Nuestra suprema potestad y autoridad Apostólica según losrequisitos delderecho, acogemosgustosamentelas Cardenal AgostinoCasaroli, Secretario deEstado 1983, 1984, Mario L.Grignani 1987, Cittàdel Vaticano: Tipografia Poliglotta Vaticana, — 124 1 Presidente del publicación delmaterialdocumental hallado. procedimiento; (c)algunasreflexiones conclusivas y(e)finalmente,la (b) laexposicióndelcontenido delosdocumentosylacausaremota del siguientes: (a)laenumeracióndelmaterialarchivístico delcualse dispone; publicación dematerialinédito,motivan estetrabajo. documentación alrespecto? Son estoslosinterrogantes que, juntoala ¿Algún evento hafavorecido taliniciativa? y(c)¿Se disponedealguna y aplantearlapeticióndeconcesiónpontificia en talsentido?,(b) en Santo Toribio deMogrovejo elPatrono del Episcopado Latinoamericano causa remota areconocer delaconcesión:(a)¿cuándoydóndeseempieza concesión. Sin elinterrogante relativo embargo,permaneceabierto ala los elementosesencialesdesugénesisinmediatamenteanterioralamisma Quarracino parallegaralaconcesiónpontificia,eltextonosdaconocer ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA – DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. se déunarelación respectivamente deintercesión ydeimitación. de formaqueentre elSanto Patrono ylos obisposlatinoamericanos los derechos yprivilegioslitúrgicosconcedidossegúnlasrúbricas», Dios detodoslosobisposAméricaLatina»,otorgándoles«todos declarar yconfirmar«a Santo Toribio de Mogrovejo Patrono ante Sacramentos yelCulto Divino, Juan Pablo IIhaprocedido a normas canónicasvigentes. la confirmacióndetalelección»a Sede Apostólica, segúnlas América Latina»yqueelmismotambién«solicitóinsistentemente Santo Toribio deMogrovejo comoPatrón detodoslosobispos Con elparecer positivo delaSagrada Congregación paralos Esta investigación se compone de cinco partes. Estassonlas Esta investigación secomponedecincopartes. Si el adverbio «insistentemente» nos revela la intensa acción de SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 125

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) el dePíoXII;estehechoimplicaque Archivo Secreto Vaticano (ASV), ocupamos del periodo en el cual se cierra el pontificado de Pío significativo histórico-documental. por su valioso aporte Además, nos que decirelmaterialinéditodeesteprimerestudio yaresulta muy la existencia de otros documentos y cotejarlosentre sí. A talrespecto hay requeriría incursionarenotros archivos eclesiásticospara poderaveriguar Arch. Congr. S.C.D.Archivo dela AAL ASS AP AAS Naturalmente, untrabajodeinvestigación históricamásexhaustivo Vaticano) Ciudad del el Culto Divino, Sacramentos y para los Congregación Lima, Perú Arzobispal de Archivo Sedis Acta Sanctae l’anno… Pontificio per Annuario Sedis Acta Apostolicae S iglas Mario L.Grignani

usadas — 126

en

CELAM Conferencia CELAM Arch. Segr. Stato Archivo dela Arch. Nunz. Perú Archivo dela Arch. Congr. RitosArchivo dela ASV este

trabajo y delCaribe Latinoamericana Episcopal Estado Secretaría de Perú Apostólica de Nunciatura de losRitos Congregación Vaticano Ciudad del Vaticano, Archivo Secreto XI y se abre iniciado, en1939,hastanuestros días. consultación, ya queestácerrado desde eliniciodelpontificadodePíoXII archivoel másimportante paraelseguimientodelcaso,nopermitala 1938-1946. Asimismo,hemosencontradolosdocumentosinéditos que revisado dosfascículosarchivados bajoeltítuloComunicacionesdelaS.Sede En nuestrasinvestigaciones enelArchivo ArzobispaldeLima(Perú) hemos 2. ELMATERIALDOCUMENTAL eventualmente desarrollarse conmásamplitudenunpróximofuturo. p. 461;94[2002],p. 737).Finalmente, elobjetodeesteestudiopodrá p. 612,pp. 800-801; 87[1995],p. 357;91[1999],p. 751;93[2001], 870-871, p. 874;80[1988],p. 1593;83[1991],p. 29,p. 992;85[1993], [1965], p. 806;61[1969],p. 774;71[1979],p. 157,p. 172;77[1985],pp. [1950], p. 822;46[1954],p. 61,p. 198,p. 730;56[1964],p. 263;57 (AAS 34 [1942], p. 225; 35 [1943], p. 354, p. 356, p. 357, p. 359; 42 encontramos referencias al Santo, mayores sinqueaportaran elementos Sede publicados en ASS y AAS. Solamente en esta segunda colección oficial relativas aSanto Toribio contenidasenlosdocumentosoficialesdela Santa Obispos (XIII) 2011—,hemosrastreado tambiénlasreferencias textuales Pablo yenotrasocasiones—porejemplo,Juandocumentos delascincoCELAM además deseñalarqueelSanto hasidosiempre objetoderecuerdo enlos 2

expuesta. ubicado en lamismacongregación, está cerrado para la consultación por larazónya Arch. Congr. Ritosnosehanhalladoinformaciones. También enelArch. Congr. S.C.D. , Cento queterminabajoelpontificado dePíoXII—,enelArch. Segr. Stato yenel alperiododelnuncioFernandoconsultación —porque losaños1938y1939pertenecen En relación alASV, seseñalaquemientrasel Arch. Nunz. Perú estácerradoala ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA II 1999;Re 2008;AsambleaGeneral Ordinaria delSínododelos DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 127 2 Conrespecto denuestro argumento,

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) 1 a23) Comunicaciones delaS.Sede1938-1946,fascículoI(documentos Godos, seráseñalado. diferente delarzobispo deLima, Pedro Pascual Francisco Farfán delos el orden quetienenenelfascículo. En elcasoenquedestinatariosea firmas yanotaciones,elidiomaesespañolenuncasolatín. material documentalestámecanografiado,esdediferente medida,lleva arzobispo deLima.Aexcepción manuscrita,el deunsolocaso,unacarta o sea de las respuestas enviada por el de obispos y arzobispos a la carta originales de varios países. Casiensutotalidadsetratajustamentedecartas correspondencia entre elarzobispo deLimaylosprelados latinoamericanos tres documentos(7folios). veintitrés documentos (29 folios), mientras que el segundo (II) contiene a todaslasDiócesisdelOrbe Católico. El primerfascículo(I)contiene Santo Padre a fin de que se digne extender el Oficio y Misa de Santo Toribio del Episcopado delaAmérica Latinaqueseadhiere alpedido queseeleva al tratamos. informan acerca delorigenydelosprimeros pasosrelativos altemaque 2) 1) Argentina, 3deenero de1939,dirigidaalPapa PíoXI(una foja). de Antonio Caggiano, obispo de Rosario,Copia de la carta Rosario, 3 deenero de1939(unafoja). deAntonioCaggiano,obispoRosario,Carta Rosario, Argentina, A continuaciónsepresenta elelencodelosdocumentossegún La documentaciónsecomponeensugranmayoría dela delprimerfascículoseleeLegajodelasrespuestasEn la«portada» Mario L.Grignani — 128 14) 13) 12) 11) 10) 9) 8) 7) 6) 5) 4) 3) ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. vicario generalPedro M.Oviedo,estabanausentes. foja); Carlos Francisco Hanlon, C.P., obispo de Catamarca, y su Catamarca, Catamarca, Argentina, 23defebrero de1939(una deS.F.Carta Toranzos, secretario canciller delobispadode Antofagasta, Chile,5defebrero de1939(unafoja). deAlfredo obispodeAntofagasta, Carta CifuentesGómez, Managua, Nicaragua, 31deenero de1938(una foja). deJoséCarta Antonio Lezcano arzobispodeManagua, yOrtega, Estero, Argentina,28deenero de1939(dosfojasmanuscritas). deAudinoCarta Rodríguez yOlmos, obispo de Santiago del Argentina, 24deEnero de1939(unafoja). de Roberto JoséCarta Tavella, S.D.B., arzobispadode Salta, Salta, Serena, Chile,21deenero de1939(unafoja). de JoséCarta María Caro Rodríguez, obispo de La Serena, La Ciudad deAntioquía,,17enero de1939(dosfojas). de FranciscoCarta Cristóbal Toro, obispo de Antioquia y de Jericó, Argentina, 15deenero de1939(unafoja). deEnrique JoséCarta Mühn,S.D.V., obispodeJujuy, Jujuy, Argentina, 14deenero de1939(unafoja). deJuanCarta Pascual Chimento,arzobispo deLaPlata, LaPlata, Sucre, Bolivia,12deenero de1939(dosfojas). de Luigi FranciscoCarta Pierini, O.F.M., arzobispo de La Plata, Blanca, Argentina,9deenero de1938(unafoja). deLeandro BautistaCarta Astelarra, obispo deBahía Blanca, Bahía Argentina, 4deenero de1939(unafoja). deZenobio LorenzoCarta Guilland, arzobispodeParaná, Paraná, SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 129

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) 22) 21) 20) 19) 18) 17) 16) 15) Antezana yRojas,Antezana C.M.F., obispodeLaPaz, Bolivia (dosfojas). de Lima,Perú, octubre de1938,dirigidaaAbel Isidoro dePedroCarta Pascual Francisco Farfán delosGodos, arzobispo Obispo delaDiócesis deMercedes, Argentina(dosfojas). de Lima, Lima, Perú, octubre de 1938, dirigida a Juan Chimento, dePedroCarta Pascual Francisco Farfán delosGodos, arzobispo tema siSanto Toribio deMogrovejo esonoPatrón (unafoja). Hoja conanotacionesmecanografiadasymanuscritasacerca del (dos fojas). festum Sti. Thuribii de Mogrovejo, ad totam Ecclesiam extendatur el Papa PíoXIel31deoctubre de1938contítulo:Postulatur ut los Godos, arzobispo deLima,Perú, habríaenviadoalSanto Padre enlatínquePedroCopia delacarta Pascual Francisco Farfán de en el próximo Congresoa participar Eucarístico Nacional en Lima. no se relaciona a nuestro asunto ya que es respuesta a la invitación arzobispo esIsmael Perdomo Borrero; aunquesereproduce lacarta Bogotá, Colombia,15deoctubre de1935[sic](dosfojas);el deJuanCarta Manuel González, arzobispocoadjutordeBogotá, Chile, 30dejunio1939(unafoja). deJoséCarta Horacio CampilloInfante, arzobispo deSantiago, Nicaragua, (unafoja). Antonio Lezcano arzobispodeManagua, yOrtega, Managua, arzobispo deLima,Perù, 7demayo de1938,dirigidaaJosé dePedroCopia delacarta Pascual Francisco Farfán delosGodos, Argentina 6demarzo de1939(unafoja). deAgustínBarrere,Carta F.M.I., obispode Tucumán, Tucumán, Mario L.Grignani — 130 de 1956-1957;hastaesafecha sedisponíadetrabajosmásbienparticulares, necesidad respondió laobra —aúnnosuperada—deRodríguez Valencia retrate elespiritodelgran Borromeo delosAndes»(Leturia1956:XI ). Aesa en absolutoqueseextraigade losdocumentosinanimadoslasemblanzaque en Barcelona, elhistoriadorjesuitaP. Pedro deLeturiaseñalaba que«falta que en1929,duranteelprimerCongreso Nacional deMisiones celebrado conocimiento se relaciona también a una razón historiográfica: constatamos documentación delaquedisponemosalmomento. El interrogante sobre tal eclesial queanimaalcuerpoepiscopal,porlomenos conreferencia ala obra desanto Toribio; deestalecturasepodrávislumbrarlaconciencia del conocimientoquelosobisposconsultadostenían delaviday La lecturadelmaterialdocumentalnosproporciona informacionesacerca 3. ELCONTENIDODELOSDOCUMENTOS 1 a3) Comunicaciones de la S. Sede 1938-1946, fascículo II (documentos de 3) 2) 1) 23) ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. Argentina, 18defebrero de1939(tres hojas). de FermínCarta Emilio Lafitte, arzobispo deCórdoba, Córdoba, Medellín, Colombia,30deenero de1939(doshojas); de Carta Tiberio deJesús Salazar yHerrera, arzobispodeMedellín, Perú, 7deagosto1942(doshojas); dePabloCarta embajadordeEspañaenPerú, deChurruca, Lima, 27 dediciembre de1938(unafoja). deCarloLabbéMarquez,Carta obispodeIquique,Chile, SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 131

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) de la obra del Concilio», además de ser «el primer Prelado deAméricaque aaquellos«fielesintérpretesLafitte señalaquepertenece ycontinuadores Sagrado conciliode Trento yglorialegítima denuestro Continente»(II,2). que Mogrovejo fue«elintérprete ypropagador insigne delasdecisionesdel en nuestro hemisferio»(I,8).De igualmaneraSalazar yHerrera destaca América ymodelodetodoslosquellevamos laresponsabilidad delaIglesia sapientísimos intérpretes» del Tridentino entierrasamericanasy«esgloriade «el beneméritoApóstol deAmérica»(I,10). quienes respectivamente lollaman«elínclito Apóstol deAmérica» (I,5)y (fascículo I,documento4).De manerasimilar, lohacenPierini y Tavella, personal alSanto, oaraízdesuformaciónsusestudiosparticulares. que algunostienenunconocimientomásdetallado,quizáspordevoción enviadasa Farfánde lascartas porsuscolegasamericanos,constatamos como elgranevangelizador deAmérica.Considerandoahoraelcontenido labor delsantoarzobispo,sabenubicarlotemporalmenteyloreconocen quelleganaFarfáncartas contienenfrasesqueresumen elaprecio porla caracteriza por su extensión, hay que constatar que quince de las diecisiete superficial. de Mogrovejo ysuobraepiscopal.Esteconocimientoeranoelementalni que losprelados disponendeunconocimientoacerca deSanto Toribio de 1906-1908,yalareimpresión deLeónPinelo de1906. para unavisiónmásgeneralsedebíarecurrir alostomosdeGarcía Irigoyen como porejemplolosdeAngulo1920-1921y1925-1927;mientrasque Toro le reconoce haber sido «uno de los más autorizados y Astelarra lereconoce elméritodeser«Gran Apóstol Americano» Si bien se trata de un género de correspondencia que no se derespuestaLas cartas enviadasalarzobispodeLimademuestran Mario L.Grignani — 132 Barrere. Estaslasreportamos enteramente: catequética dellegajoSanto enladiócesistucumana,sonlaspalabrasde visita adliminaenRoma (Tavella, I,10). los obisposcolombianos(Toro, I,8)oquienlopropondrá alPapa enla hay quien propondrá el tema durante la próxima conferencia episcopal de Nacional queibaacelebrarseenLaPaz (Mühn,I,7).Por último,también I, 5)yquiensugiere informaralosdirigentesdelIICongreso Eucarístico cuales hanaceptadolapropuesta (comoenelcasodelarzobispo Pierini, haber yainformado,araízdesuencargo,otros obisposdeBolivia,los Olmos yLafitte respectivamente enlosI,11yII,3). Hay quiencomunica propia iglesia localconladelSanto (eselcasodelosargentinosRodriguez y Latina» (I,9). sanas doctrinasyapostólicosdesvelos tantodebelafecristianadeAmérica Caro Rodriguez, fue«elsantoArzobispodetodasestasregiones yacuyas haya merecido delaIglesia elhonordelosaltares» (II,3).Mogrovejo, según ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. Extremamente significativas, porlaactualidadinclusopastoraly Hay quien recuerda losparticulares ligámenes históricosdesu de Trento. (I,15) Episcopado Peruano conmotivo delIVCentenarioConcilio propone elvenerableculto enlaformaquetanoportunamente la gratitudnuestraynosmueve aenaltecersumemoriay su años sehallabaenusonuestrasregiones, obligaciertamente Lima yelcatecismodeSanto Toribio quehastanohacemuchos católica, de la cualsontestimoniosperennes los Concilios de en pro delafianzamientodeladisciplinaeclesiásticayfe realizara enlasdifícileshorasdela evangelización deAmérica La obraingentequeelvenerado Pastor delaiglesiaLima SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 133

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) la propuesta hecha. la propuesta hecha. convicción yuncomúnsentido eclesialqueseexpresa enlaactiva acogidade un aprecio auténtico. los EnPastores sus cartas, demuestran tener una misma y Lima es pues unánime y fundamentada en un conocimiento acertado de los prelados contactadosdelosquesetienenoticiaenelArchivo Arzobispal la Sede Apostólica. no seexplicaríaadecuadamentesinlainiciativa delarzobispo deLimaante Caggiano, había escrito al Papa el 3 de enero de 1939 (I, 2) es un dato que no disponiblealaconsultación.Además, elhechodequeotro obispo, expediente relativo alaconcesióndeltítulodePatrono de1983yporello sido enviadayactualmentesehalleentre losdocumentosqueformanel Vaticano yaseñalados.Sin haya embargo,esrazonable suponerquelacarta noaparecede lacarta registrado enlosdiferentes fondosdelArchivo Secreto 31 deoctubre de1938,yporendeestépermitidalaconsultación,eloriginal extendere digneturEcclesiam» (I,19).Apesardequelacopiaestéfechada Turibii aMogrovejo, Secundi Archiespiscopi Limani, a[d] Universam infrascriptus AntistesaSanctitate Vestra humiliterpostulatutfestumSancti petición que Farfán habría presentado al Papa Pío XI:«Quapropter normas delSanto Concilio»(I,2). varones ySanto Obispos querenovaron lavidaCristiana aplicandolas Toribio fueelmodelomásinsigneyextraordinario» delos«esforzados al Papa PíoXI.En dichamisiva afirmaque«aquíennuestraAmérica, Santo derespuestaEste, alacarta aFarfán, quehaenviado unelacopiadecarta La adhesiónalapeticióndelarzobispoFarfán de de Limaporparte Finalmente, hayquedestacar, laexplicita porsugranimportancia, Más significativa resultan lasafirmacionesescritasporCaggiano. Mario L.Grignani — 134 texto usadoparatodolosprelados), «Italia ylasnacionescatólicas seaprestan Chimento (I, 6) y a Abel Isidoro y Rojas Antezana (I, 22; se trata del mismo a todaslasdiócesisdelorbecatólico». el oficioymisadel Santo Arzobispo deLima, Toribio Alfonsode Mogrovejo, y reverentes preces, afindequesedigneextenderconpaternalbenevolencia augusto Trono deSu santidadelPapa PíoXI,felizmente reinante, humildes señores Obispos elevar de la América Latina, rogándoles ante el se sirvan última reunión enLima,lehabíanencargado«invitaralosexcelentísimos les comunica que losobispos de laProvincia Eclesiástica del Perú, en su algunos desuscolegasenelepiscopadolatinoamericano. En estamisiva El fechada en octubre arzobispodeLima,concarta de1938,escribea 4. ELORIGENREMOTODELAINICIATIVA nuestro alcance saberlo. desarrollaron despuésenRoma porestasvías«diplomáticas»,ahoranoestáa tener también«laaprobación delEpiscopado Como lascosasse peruano». a laSanta Sede, elembajadorsubrayabapordosveces lanecesidadde de Limaquesolicitaraelepiscopadoespañolparaesteúltimoescribiera Permanente delConsejoSuperior deMisiones deEspañapedíaalarzobispo el oficioymisade Santo Toribio de Mogrovejo» (II,1). Mientras laComisión pidiendo segestionedelaSanta Sede elqueseextiendaalaIglesia Universal «suscrito porlaComisiónPermanente delConsejoSuperior deMisiones, conocer elasunto,recibidas desuGobierno, reproducía lasinstrucciones el dirigida a Farfán. El embajadorPablo que evidentemente debía de Churruca, escrita desdelaEmbajada deEspañaen Lima,el7deagosto1942y ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. Como se lee en la copia de las cartas queFarfánComo seleeenlacopiade lascartas envíaaJuan delospreladosA lascartas mencionadoshayqueagregar larespuesta SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 135

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) en su VIII Conferencia anualennoviembre de1937,escribió aFarfán de losobisposlaProvincia Eclesiástica Managuense quesehabían reunido Farfán? José AntonioLezcanoarzobispodeManagua, yOrtega, ennombre feliz iniciativa delExcelentísimo Arzobispo deManagua». ¿Aquéserefiere acariciada porella[lasededeLima]»yquehasido«avivada ahora porla venerable Madre». algunas deestas«acogieron conentusiasmoestainvitaciónque leshacela dependencia de«lasantiguashijaslaMetrópoli deLima»ycomunicarque y a la labor del Santo. De tal modo Farfán recuerda la relación histórica de que, presidido porelSanto, y proyección tuvo unaimportancia continental, Litta, arzobispodeMilán, pidiendosuapoyo. Véase Grignani 2011). procurador de la causa padre Juan Francisco de Valladolid al cardenal Alfonso San CarlosBorromeo», comoescribíadesdeRoma, el26demarzo de1672,el considerado hastael«hermanoycompañero, eimitadorentododeNuestro el proceso debeatificaciónycanonización, Toribio de Mogrovejo hasido y difícilorganizaciónsobre delpaganismoincaico»(Incluso lasruinas durante cuyas nacientesiglesiassufríanlasconsecuenciasinseparablesdesuincipiente funestas novedades preconizadas porelprotestantismo; ésteenAmérica, ideal dereforma yevangelización, «aquelenItalia, minadaentoncesporlas Toribio a San CarlosBorromeo, afirmaque ambos trabajaron porel mismo Mogrovejo. fiel interpretación deloestablecidoporel Tridentino fue Santo Toribio de americanas elPastor quemásseentregó alalabordedifusión,aplicacióny ya acelebrardignamenteelIVCentenariodelConcilio Tridentino». En tierras Finalmente, Farfán informa quelaobraeradesde«tantotiempo A estaspalabrassiguelareferencia alIIIConcilioProvincial deLima Farfán, siguiendolatradiciónhistoriográficaque relaciona Santo Mario L.Grignani — 136 mencionan acontinuaciónen lassiguienteslíneas. celebramos» (I,16). Mogrovejo se celebre en la Iglesia Universal el 27 de abril en que nosotros la encarecida a la Santa Sede con el objeto de que la fiesta de Santo Toribio de del Continente para que de toda la América Latina se elevara «una instancia [la iniciativa] fueacogidaporunanimidad»,ysedecidióescribira los Prelados reunido de el30deabrily«leídalacarta V.E. enunadelasprimerassesiones el 7demayo de1938ennombre estesehabía delepiscopadoperuano; grande edificaciónparalosfielesysingularmente Obispos». conocidas entodalaIglesia Católica,seránmotivoLatina; cuyasvirtudes, de iniciativa. Esto es«paralaglorificacióndel Patrono Secundario delaAmérica quien corresponde elhonordelaindicadainvitación»yloanimaatomar Patrono Principal [Santo Toribio]», reconoce que esal episcopado delPerú «a Managua], en1913obtuvimosdelaSanta Sede queloinstituyera nuestro el 27deabril:Benedicto XIII1726). canonización estáfijadapara«eldía5delasCalendas Mayo», justamente en quenosotros lacelebramos»(I,12;celebraciónlitúrgicaenbulade antecesor de Vuestra Excelencia, secelebre enlaIglesia universal el27deAbril de nuestro gloriosoPatrono Santo Toribio deMogrovejo Arzobispo,ilustre para queelevemos unainstanciaencarecida alaSanta Sede paraquelafiesta Provincia Eclesiástica Limense,alEpiscopado tododelaAméricaLatina, Vuestra Excelencia quesedigneinvitar, conel Venerable Episcopado deesa desdeManaguauna carta el31deenero de1938,conestefin:«Ruegoa ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. Sin embargo, surge la necesidad de precisar algunos puntos. Estos se se Estos puntos. Sin embargo,surgelanecesidaddeprecisar algunos delarzobispo deManaguaA lacarta elarzobispodeLimarespondió Si Lezcanorecuerda yOrtega que«alcrearse estaArquidiócesis [de SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 137

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) como acontinuaciónseexplica: ser comunicadaalaSagrada Congregación de Ritos yaprobada porella Sede». Alrespecto hayquerecordar quelaelección del Santo Patrono debía de Mogrovejo, esPatrón? Según esteprincipio, sí.No haynadadelaSanta 1758; Soláns 1913; después dehaberconsultadoslafuenteslitúrgicas(Guyet 1728;Cavalieri no alcanzaunasolución,comoseleeenlaspalabrasqueelmismoanota Toribio deMogrovejo esonoPatrón); sinembargo,elqueestudiacaso con anotacionesmecanografiadasymanuscritasacerca deltemasi Santo I» se halla una hoja que tratajustamente de esclarecer el tema (20: hoja haber surgidotambiénenLimaesemomento,yaqueel«fascículo misma Beata queserácanonizadaelañosiguiente). Tal perplejidadparece la concesióndeserPatrona seotorgaconlaextensióndeloficioymisade que en el texto de la bula Rosa1670. Observamos de Lima es beata y que Santa Rosa deLimaquefueproclamada Patrona en1670:ClementeX «patrono» y«segundo patrono» comorefiere (segundo,despuésde lacarta 1913, enelsegundocasosurgeinterrogante desiSanto Toribio seaya caso el uso es legítimo y comprensible a raíz de la concesión pontificia de arquidiócesis yennexo alcontinentelatinoamericano. Si enelprimer referencia aSanto Toribio utilizaeltérmino«patrono» ennexo asu En primer lugar, hayqueconstatarLezcanocon yOrtega parte delSanto elegido:solopuedenserlola parte Virgen, engeneralo Patrón dellugar, serequieren lassiguientescondiciones:I.Por de Dios. Según los Decretos, para ser unSanto canónicamente ciudad opueblo,comosuespecial protector yabogadodelante forma prescrita porlaIglesia, eligióunreino, provincia, diócesis, En elsentidolitúrgicosellamaPatrón dellugaralSanto que,enla Martínez de Antoñana 1930: 146-152): «Santo Toribio Mario L.Grignani — 138 ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. peculiari eiusdemSedis Apostolicae indulto»). Sedis Apostolicae, constituunturPatroni; Beati nonitem,sine eliguntur et,accedenteconfirmatione et moraliumpersonarum locorum religiosarum aliorumque confraternitatum, familiarum Sancti servandis, nationum,dioecesium, provinciarum,servatis 1278 manteníalalegislaciónanterior:«Laudabiliterquoque, del textocitado. El CodexIuris Canonici de1917alcanon ( para losPatronos quetienenensufavor costumbre centenaria» ella. Según loanteriormente dicho, sepresume estaaprobación comunicada alaSagrada Congregación deRitosyaprobada por nada constenisesepadesuelección.III.Laeleccióndebeser tales porcostumbre inmemorial,oalmenoscentenaria,aunque después del año 1630, han venido venerándose en calidad de opinión delosqueconsideranverdaderos Patronos alosque, como talesdesdetiempoinmemorial.Aúnmás:esprobable la que a la publicación de los decretos de Urbano VIII se tenían verdaderos Patrones, contodossusderechos yprerrogativas, los o reino. Estonoobstante,sehandeseguirconsiderandocomo del secundario)delaciudadopueblocomoprovincia del lugar. LocualhadeentendersetantodelPatrón principal(no expreso consentimientodelClero yaprobación delOrdinario de hacerelmismopuebloylaautoridadcivilrespectiva, con de susMisterios oadvocaciones; II.Por razón deelección:lahan Santísima Trinidad, elEspírituSanto, Jesucristo, aunenalguno (no losBeatos, sinindultopontificio);deningúnmodola alguna desusadvocaciones; losÁngelesySantos canonizados M artínez SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO:

de

A ntoñana — 139 1930: 146-147, las cursivas son

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Irigoyen: planteado acomienzo delsigloXX,como loreportado porCarlosGarcía managuense noeraoriginal.Estosedebeaqueeltemahabíayasido patronazgo queaúnnoestáconfirmadoporla Santa Sede. en queelsentidocomúneclesialreconoce dehechoalsantoarzobispoun nosotros la celebramos»,porotro ladoparece encontrarsedelantedeuncaso Santo Toribio […] se celebre enla Iglesia universal el 27de Abril en que concretamente sebuscaalcanzarque«lafiestadenuestro glorioso Patrono asentando uncomúnsentidoeclesial.De todasmaneras,siporunlado aún no se había realizado la elección según el derecho aunque se había ido En segundo lugar, sabemosquelainiciativa delepiscopado Si enLima«nohaynadadelaSanta Sede» eslegítimopensarque Catedral. Monseñor Stronghitham Maestro deceremonias quefuedela Goyeneche, porSu Santidad elPapa Pío IX,ylocompuso la Arquidiócesis deLimaenelgobiernodelIltmo. Señor El Oficioy Misa propios de Santo Toribio, se concedióa le dice que, con mucho gusto, hará lo posible, para la extensión del le diceque,conmuchogusto,hará loposible,paralaextensióndel saluda afectuosamentealilustre ydignosucesordeSanto Toribio, y nuestro Prelado, verbal: «El conlasiguientecarta Cardenal Vives, Vives, quesedignópatrocinar estacausa,contestóalademanda de Oficio y Misa de Santo Toribio ala Iglesia Universal. S.E.elCardenal la Santa Sede, conocasióndelasfiestascentenarias,laextensióndel El Iltmo. yRmo. Sr. Arzobispo,Monseñor Manuel Tovar, solicitó,de latina conritodobledesegundaclase. Su Santidad elPapa LeónXIII,sedignóextenderloatodalaAmérica A peticióndelosPadres delConcilioPlenario delaAméricalatina, Mario L.Grignani — 140 1906), elarzobispolimenseManuel Tovar yChamorro, delSantocómo conocasióndeltercer centenariodelamuerte (1606- especie debreve «historiallitúrgico»relativo aSanto Toribio, destacando en toda América Latina y la concesión de indulgencias con ocasión de las Papa PíoXsus preces paralaextensióndeloficioymisade Santo Toribio la movilización deotros prelados latinoamericanosquehabíanelevado al como anteriormenteduranteelConcilioPlenario Latinoamericano, sevio extensión desuoficioymisaparatodala Iglesia. También enestecaso, 3

and historical information about itsbishopsanddioceses). and historicalinformation de Lima(Perú) el22deagosto1898(cf. TheHierarchy oftheCatholic Church. Current Manuel Tovar yChamorro, nacidoel19demayo de1844enSayán, eselegidoarzobispo ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. En elfragmentotrascrito,García Irigoyen noshadejadouna Irigoyen la Santa Sede hayatomadoningunaresolución alrespecto ( Sin embargo,nosabemos[concluíaGarcía Irigoyen] quehastaahora simpática alPadre Santo yotros personajesdelaCuria romana». toda laIglesia setrataráoficialmente,dentro depoco. Laideaesmuy bendiciones. El asuntodelaextensióndelOficio Santo a Toribio sus amigoscordialísimos, degraciasy ylecolmendetodasuerte yconsuelo paraelbiendenosotros de la Iglesia peruana perfecta, y preciosas. Jesús yMaríaadmultosannos,consalud leconserven y leagradecemuchoelsegundotomodesuobras,taninteresantes afectuosamente alExcmo. yamadísimoseñorArzobispodeLima Posteriormente lediceloquesigue:«El Cardenal Vives saluda Arzobispo deLima.Me parece queelasuntotendráéxitofeliz». cariño, que,con V.E.R. ydemásObispos americanosprofesa alSanto Ayer noche,hablédelasuntoconSu Santidad, con todoelafectoy oficio del Santísimo Padre y Maestro delos Obispos deAmérica. 1908: SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: II, Las fiestascentenarias,3-4). — 141 3 habíapedidola García García

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) encontramos elauténticoorigen remoto delprocedimiento. Asísemuestra Lima, eltítulodepatrono aSanto Toribio de la Santa porparte Sede. Tovar yChamorro, habríaconllevado, comoenelcasodelaBeata Rosa de extensión deloficioymisaatodala Iglesia, pedidaporelarzobispo deLima confirmado suser Patrono. Si seguimoslasnormaslitúrgicas,obtenerla Toribio no gozabadelrito de 1.ªclase y porello aún noeracanónicamente de doblemayor» (Martínez deAntoñana 1930: siendo principales tienen derecho al oficio de rito de 1.ª clase con octava común, las normascanónicasreportadas porMartínezdeAntoñana«losPatronos que síencuantoasufiguraidealdemodeloobispolatinoamericano. Santo Toribio como«patrono» de igual manera que Lezcano Parece yOrtega? los términos«Padre yMaestro delosObispos deAmérica»,¿considerabaa que sehabíaformadoentre loscapuchinosenAntiguaGuatemala, usando tema delpatronazgo delSanto. El cardenal Vives y Tutó, español deorigen, Current aboutitsbishopsanddioceses),retorna andhistoricalinformation el Calasanz FélixSantiago Vives y Tutó (cf. The Hierarchy oftheCatholic Church. 1-3). indulgencias mencionadas(García Irigoyen y Chamorro, dándoleaconocerqueelpontíficehabíaconcedidolas con fecha«Roma, septiembre 30de1905»,seescribieraalarzobispo Tovar la Secretaría delaCongregación deNegocios Eclesiásticos Extraordinarios, 323). Esos trece prelados, tres obispos, lograron arzobispos y diez que, desde fiestas centenarias(García Irigoyen primaria sufiesta[…].Lossecundariossolotienenderecho aloficio Volviendo a los datos expuestos por García Irigoyen, allí Sin embargo, este fragmento parece ofrecernos la solución. Según Volviendo altextoreportado, yconreferencia alcardenal José de Mario L.Grignani — 142 1908: II, 1908: Las fiestascentenarias,321- I, 148-149).En 1906,Santo II, Las fiestascentenarias, desarrollaremos acontinuación: La exposiciónhechanoslleva atres consideracionesfinales. Estaslas 5. CONSIDERACIONESCONCLUSIVAS proyectada haciatodoelOrbe católico. el marco en elquelainiciativa hallósumásnaturalubicacióneclesial decir, lainiciativa delepiscopadomanaguenseylaperuano. de losañostreinta inéditasde1937,1938y1939,es atestiguadaenlascartas tiempo acariciadaporella(lasededeLima)».Se van aagregar lasiniciativas el fundamento de la afirmación del arzobispo deLima, «Obra tanto Farfán: 1) ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. Tovar y Chamorro, presentó tal petición en Roma al cardenal Vives delSantode lamuerte (1606-1906),cuandoelarzobispodeLima se remontaba almomentodelacelebracióndeltercer centenario asunto nohabíaevolucionado quedandoquizásolvidado,suorigen «Patrono Secundario delaAméricaLatina»; sinembargo,siel de1937seexpresabaLezcano queencarta yOrtega, enfavor del episcopado latinoamericano,elmanaguense,mediante arzobispo a toda la Iglesia. Tal iniciativa fue suscitada por otroen la inmediatez extensión del culto del oficio ymisade Santo Toribio de Mogrovejo a sostenersupeticiónlaSanta Sede paraelotorgamientode la a algunosarzobisposyobisposlatinoamericanosinvitándoles octubre escribe de1938yporencargodelepiscopadoperuano, desarrollada por el arzobispo de LimaFarfán delos Godos que,en Lima nosinformaacerca delosprimeros resultados delainiciativa La documentacióninéditahalladaenelArchivo Arzobispalde El acercarse delcentenarioinicio Tridentino parece ser SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 143

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) 3) 2) por caminosyetapasqueahora noesposibleestudiar, alaconcesión dirigida alaSede Apostólica yencomuniónconella,llevará en1983, latinoamericanos, basadaen unauténticoycomúnsentireclesial, La insistenteyconvencida iniciativa colegialde los obispos conforme alaespecifica realidad latinoamericana. Protector desdeelCielo,modelodePastor segúnelEvangelio y de Toribio deMogrovejo, consideradoporellosPadre comúny como cuerpoepiscopalaraízdelamagnitudsantidad episcopal para reanudar susligámenesdecomunióneclesialysuexpresión (Decretum deConsecratione1899,4),hallabanunanueva ocasión a Santo Toribio sertotiusEpisopatus Americani luminare maius experiencias yexigenciaspastoralesmisioneras,atribuyendo sí yconelSucesor dePedro, poniendoencomúnsusdiferentes Latinoamericano (Roma, 1899),estrechando lacomuniónentre enelConcilio Plenario latinoamericanos, quehabíanparticipado sus metropolitanos). En efecto,lossucesores deaquellosobispos verosímil suponerqueseagregaron otros prelados, invitadospor iniciativa seextendíaalepiscopadolatinoamericano (eslícitoy eran Pastores delasantiguasdiócesissufragáneas de Lima; asíla —Argentina, Bolivia,ChileyColombia—,queenalgunoscasos los arzobispos yobisposdeotros cuatro paíseslatinoamericanos la iniciativa fueadquiriendomásconsistencia porlaadhesiónde del Perú enlapersonadelarzobispo deLimaFarfán delosGodos, Avivada puesporelepiscopadodeNicaragua yretomada porel acogida conentusiasmo,quedósinevolución. y Tutó, yeste al Papa PíoX. Parece serqueenRoma tal petición, Mario L.Grignani — 144 ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. fieles» (Juanfieles» Pablo IILima:1985). luz delConcilio Vaticano II,una nueva evangelización devuestros Nuevo […]hoy ostocaavosotros realizar —decíaelPapa—, ala por elConciliode Trento, laprimeraevangelización delMundo para Santo Toribio «sugrantarea consistióenrealizar, iluminado evangelización enconstantesintoníaconlaSede Apostólica. Como en lafidelidad,evangelización paraladignidaddepersona, evangelización paralasantidad,evangelización paralaunidad «grandes leccionesquebrotan delejemplo» delSanto: la Patrono de los Obispos de América Latina», señalando algunas de Santo Toribio de Mogrovejo, a quien he declarado recientemente de 1985,recordará «lafiguraprofética, centralenvuestras Iglesias, el2defebreroII, encontrándoseenLimaconlosobisposperuanos contemporánea. En efecto,dosañosmástarde elPapa Juan Pablo para conlamisiónynueva evangelización enlaAméricaLatina había promovido elprocedimiento, yrecordándole sucompromiso confirmando ysosteniendolaconcienciaeclesialepiscopalque pontificia del título de SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: Patrono de los obispos de América Latina, — 145

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) 1726 (10dediciembre) B 2011 A A 1925-1927 1920-1921 enedicto samblea ngulo , Domingo G

XIII eneral O rdinaria Taurinensis editiolocuplentiorfactacollectione pontificum romanorum sanctorum et privilegiorum Bula sp.html>. doc_20110202_lineamenta-xiii-assembly_ va/roman_curia/synod/documents/rc_synod_ la fecristiana.Lineamenta. En

Quoniam Spiritus. En Bullarum diplomatum del — 146 S ínodo

de

los O bispos Revista del Archivo (XIII) 1899 En Sacratisimo Cordis Iesu etImmaculatae Virginae Mariae Decretum deConsecratione ConciliiPlenariiAmericaeLatinae 1670 (11deagosto) C C 1758 lemente avalieri ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. , Giovanni M. X Romanum et…,XVIII,1869,pp. 70-73. Bula Latinae, Romae: Ex Typographia Vaticana. Santo Toribio. Parte tercera , 1907,pp. 30-31]. III. García Irigoyen, Carlos, Editoribus 1871,p. 460[Texto enespañol XXII, Augustae Taurinorum: A. Vecco etSociis Revmo. Dno. S.R.E. Cardinali Francisco Gaude, apostolica benedictioneerexit auspicanteEmo. ac quam SS.D.N. CanonumPius peritorum Papa IX collegii Adlecti Romae S.TheologiaeetSS. virorum a S.LeoneMagno usqueadpraesens cura etstudio novissima brevium, decretorum S.Sedis actorumque tomo I,pp. 45ss. Remondiniana: rituale quomodolibetattinentia, ad romanum praesertim breviarium, missale,& authentica Sacrae RituumCongregationis decreta Opera omnialiturgica:seuCommentariain SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: Nuevos estudios sobre de la vida y el gobierno Acta etdecreta ConciliiPlenarii Americae Sacrosancti apostolatuscura. En Bullarum — 147 De Patrono, vel Titulo Ecclesiae, Santo Toribio.Obra…, Venetiis: extyp.

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) 1728 2011 G G G 1908 1907 1906-1908 rignani ar uyet cía , Charles I rigoyen , Mario L. , Carlos pp.57ss. Urbini: Fantauzzi: De Patrono seu Titulo loci, opusnovumecclesiarum: etintentatumhactenus, Heortologia, sive De et festispropriis locorum (Italia): Centro Ambrosiano, pp. 255-267. storiche sulla Chiesa Ambrosiana XXIX, Milano pubblicazione dell’Archivio Ambrosiano, Ricerche MariaBruno Bosatra, [acuradi]Pagani, Fabrizio, Spicilegium Mediolanense. Studi inonore dimons. nell’Archivio Storico Diocesano diMilano». En l’universale idealedisantitàdella Riformacattolica «I santiCarloBorromeo e Toribio deMogrovejo: Lima: Imprenta ylibrería deSan Pedro. Santo Toribio.Obra…, II.Lasfiestascentenarias . .Lima: Imprenta ylibrería deSan Pedro. deSanto vida yelgobierno Toribio. Parte tercera. Santo Toribio.Obra…, III.Nuevos estudiossobre la Pedro. Lima, I-IV. Lima:Imprenta ylibrería deSan delSanto de Arzobispo centenario de la muerte Santo Toribio. Obra escrita con motivo del tercer Mario L.Grignani — 148 s. f. information T 1999 1985 1983 1992 J uan he

P H ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA

ablo DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. ierar II chy

about

of

its the

C hierarchy.org/bishop/bvives.html>. y Tutó, O.F.M Disponible en . documents/hf_jp-ii_exh_22011999_ecclesia-in- va/holy_father/john_paul_ii/apost_exhortations/ America, CiudaddeMéxico. En

and — 149

dioceses C hur ch C . urrent

and Historia dela

historical

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) s. f. s. f. s. f. s. f. s. f. s. f. s. f. s. f. f. s.

bishop/bcaro.html>. Disponible en . Disponible en . Disponible en . Disponible en . . Disponible en . Disponible en . . Antonio Caggiano. Disponible en. Disponible en . Disponible en . en . Disponible en . Disponible en . Disponible en . Disponible en . Disponible en

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) 1934 1912 1909 1865-1908 L s. f. s. f. s. f. f. s. s. f. a S anta S ede Vaticanis. Codex Iuris Canonici. Editrice Vaticana. Poliglotta Vaticana. Città del Vaticano: Libreria Annuario Pontificio per l’anno. Roma: Tipografia Editrice Vaticana. Acta Apostolicae Sedis. Acta SanctaeSedis Roma: ex Tipografia Poliglotta. html>. en . en Disponible en. en . en Disponible en. Disponible enDisponible en

DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. inelo , Pedro de

de , Antoniode A ntoñana , Gregorio del Corazón de María, pp.146-152. Manual deliturgiasagrada, I,Madrid: Editorial Editrice Vaticana. Poliglotta Vaticana. Città del Vaticano: Libreria Annuario Pontificio per l’anno. Roma: Tipografia Editrice Vaticana. Poliglotta Vaticana. Città del Vaticano: Libreria Annuario Pontificio per l’anno. Roma: Tipografia En AAS62, pp. 651-663. et Officiorum propriis Missarum recognoscendis. atque Instructionis deCalendariisparticularibus Imprenta ylibrería deSan Pedro. Cabeza de lasProvincias delPerú, (1653)Lima: Mogrovejo Arçobispo delaciudadlosReyes Lima Vida delIll.mo yRev.mo D. Toribio Alfonso de XI. apóstol deSur-América, I,Madrid: CSIC1956,p. Vicente, prólogo». En«Carta Rodríguez Valencia, SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: Santo Toribio de Mogrovejo, organizador y — 153

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) 1898 2008 S R R R 1913 1956-1957 oláns ituum e odríguez , Giovanni B.

, Joaquín C ongreationis

V alencia ,

Vicente S 526, diei 23 martii 1630,N.2e3. 526, diei23martii Decretum pro Patronis eligendis, n. in posterum Polyglotta S.C.dePropaganda Fide, p. 129: Decreta authentica,I,Romae: Ex Typographia anniversario_sp.html>. documents/rc_cbishops_pcal_20080509_re- va/roman_curia/congregations/cbishops/pcal/ Roma, 9demayo de2008)». En

fervorosamente lainsinuacióndel fervorosamente V. Episcopado Peruano [sic!]yunomi 1939. octubre de 1938 y que he recibido en día 3 de enero de este año nuevo de Tengo elhonordeavisar recibo de Vuestra apreciada nota,fechadaen Excmo. yRevmo. Monseñor: Rosario, 3deEnero de1939 [membrete] Obispado deRosario [mecanografiado] [foja 1] Documento 1 y Misa deSanto Toribio atodaslasDiócesis delOrbe Católico. al pedidoqueseeleva alSanto Padre afin dequesedigneextenderelOficio Legajo delasrespuestas delEpiscopado delaAméricaLatinaqueseadhiere estáanotado] [en la«portada» [fascículo I] * originales. documental seprefiere delaspalabrascomo seencuentranenlascartas dejarlaortografía históricasehanmodernizadoslasfrasescitadas,enestaparte cuerpo deltextodelaparte sucedido. Con«[anotado]» se entiende«escrito a mano».Además, mientrasque enel pr. (promosso): ‘promovido’; (c)q.s.(questasede):‘esta sede’; (d)succ.(succeduto): que traducimos.Eselcasodelassiguientes:(a)coad.(coadiutoria): ‘coadiutoría’; (b) prelados citadosenlosdocumentosyseutilizanlasabreviaturas utilizadasenelAP En elaparatocríticoalpiedepáginasedanlasinformacionesesencialesacerca delos ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. Me complazco enmanifestar a V. Excia. Excia. queacojo AAL, ComunicacionesdelaS.Sede1938-1946 SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: A nexo — 155

documental *

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) orbe Católico. santo Arzobispo de Lima, Toribio de Mogrovejo, a todas las Diócesis del para queosdignéisextenderconpaternalbenevolencia eloficioymisadel quemepermitáispresentarOs ruego a V.S. elhumilde yreverente ruego Beatísimo Padre: Rosario, 3deenero de1939 [membrete] Obispado deRosario [mecanografiado] COPIA [foja 1] Documento 2 [anotado] asulegajo [sello delarzobispado deLima] LIMA Arzobispo de [dirigida a]Excmo. yRevmo. Mons. Dr. Don Pedro Pascual Farfán Obispo de Rosario + AntonioCaggiano saludos respetuosos ylaestimadeS.S.inChristoJesu. del orbeCatólico. Adjunto aestacopiadelanotaelevada alPadre Santo. que sedigneextendereloficioymisadesanto Toribio atodaslas Diócesis humilde pedidoalPadre Santo alqueelevarán V. Excias. Revmas., pidiendo 4

and dioceses). Hierarchy oftheCatholicChurch. Current andhistoricalinformation aboutitsbishops Rosario (Argentina)el13deseptiembre de1934.(cf. APperl’anno 1939,p. 248; The Antonio Caggiano,nacidoel30 de enero de 1889enCoronda, eselegidoobispode Aprovecho parapresentar laoportunidad a V. Excia. Revma. mis 4 Mario L.Grignani — 156 Este nuestra queridaAméricaEspañolaelsantoArzobispo deLima. Trento, decuyassantasdecisionesfuecelosointérprete yejecutorinsigneen

de octubre ppdoenquenos habladelpropósito depediralSanto Padre se Con íntimasatisfacciónnoshemos informadodesuapreciable comunicación A Su Excia Revma elseñorArzobispo deLima Paraná, enero 4de1939 [membrete] Arzobispado deParaná Rep. Argentina [mecanografiado] [foja 1] Documento 3 [sello delobispadodeRosario] Obispo de Rosario + AntonioCaggiano fieles. rogándoos que nos bendigáis paternalmente a nosotros y a todos nuestros se dignaraaccederanuestrassuplicas. América, Santo Toribio fueelmodelomásinsigneyextraordinario. aplicando las normas del Santo Concilio, entre las cuales aquí en nuestra varonesa losesforzados ySanto Obispos querenovaron lavidaCristiana salvación de nuestragrey ynospresenta comograndesmodelosnuestros los señalada Obispospor el Magisterio la ruta infalible de la Iglesia para la ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. La Iglesia celebrarápronto el Dígnese elSeñor oírnuestrasplegarias,queofrecemos por V.S., Por eso,Beatísimo Padre sería degrandeconsueloyalientosi V.S. iv CentenariodelConciliode Trento nosrecuerda atodos SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 157 iv CentenariodelMagno Conciliode

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) + Zenobio L.Guilland Acepte, Excmo yRevmo Señor, nuestro afectoyconsideración. vea realizado elanhelodesucorazónqueestambiénnuestro. se hallaempeñado,leofrecemos nuestrasoracionesparaquemuypronto esa solicitud. quiera incluirtambiénnuestro nombre entre losPrelados queformularán a manifestar V.E. Revma adhesiónylepedimos nuestramásfervorosa Toribio AlfonsodeMogrovejo, santoArzobispodeLima.Nos apresuramos digne extenderatodaslasDiócesis delorbeelOficioyla Misa desanto Excmo. yRvmo. Señor Arzobispo: Republica delPerú Mons. Dr. Pedro Pacenol. Al Excmo. yRvmo. Sr. Arzobispo deLima. Bahía Blanca 9deEnero de1938 [membrete] Curia Eclesiástica Bahía Blanca [mecanografiado] [foja 1] Documento 4 [anotado] asulegajo [sello delarzobispado deLima] [sello delarzobispado deParaná] 5

about itsbishopsanddioceses) 1939, p. 228;TheHierarchy oftheCatholic Church. Current andhistoricalinformation es elegidoarzobispodeParaná (Argentina) el18deseptiembre de1934.(cf. APperl’anno Zenobio Lorenzo Guilland, nacido el 24 de diciembre de 1890 en San Andrés de Giles, Al felicitarsinceramentea V.E. porlanobleysantainiciativa enque 5

Mario L.Grignani — 158 Objeto Preces antelaS.Sede N. 16/39 Sucre, (Bolivia)Enero 12de1939 [membrete] ArzobispadodeLaPlata [mecanografiado] [foja 1] Documento 5 [anotado] asulegajo [sello delarzobispado deLima] [sello delobispadodeBahía Blanca] Obispo de B.Blanca + Leandro Bautista Astelarra Alfonso deMogrovejo. posible paraenaltecerelméritodelGran Apóstol AmericanoSanto Toribio de Lima, Toribio AlfonsodeMogrovejo atodaslasdiócesisdelOrbe Católico. digne extenderconpaternalbenevolencia eloficioymisadel Santo Arzobispo el Papa Pío XI, felizmente reinante, humildes y reverentes preces, a fin de quese la Provincia Eclesiástica del Perú, de que se eleve ante el Trono de Su Santidad del añopasadoporlaqueponeenmiconocimientoeldeseodelosObispos de Tengo elhonordedirigirmeaS.E.R.,paraacusarrecibo desunotaOctubre 6

bishops anddioceses). p. 110;TheHierarchy oftheCatholic Church. Current aboutits andhistoricalinformation obispo deBahía Blanca (Argentina)el13deseptiembre de1934.(cf. APperl’anno 1939, Leandro Bautista Astelarra,nacidoel9dediciembre de1883enCampana,eselegido ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. Saludo aS.E.R.,conmiconsideraciónmásdistinguida. harétodoloquesea Cúmpleme manifestaraS.E.R.,quedemarte SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: 6 — 159

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) a V.E.Rdma. yrepetirme suaftmo. hermano enXto. preces alaSanta Sede. elevarán directamente, delEpiscopado porparte bolivianolasrespectivas de losdemásSeñores ladarán,se Obispos deBolivia,que,ciertamente, [foja 2] por elínclitoApóstol deAmérica,Santo Toribio deMogrovejo. de Trento, cuyassabiasdisposicionesfueron tanfelizmentellevadas alapráctica para celebrar, dignamente,elIVcentenariodelmemorableConcilioEcuménico circunstancia tanfavorable, cuales,elaprestarse Italia ylasNaciones Católicas, acuerdo parasecundarlafeliziniciativa del V. Episcopado Peruano, máximeen Coronación deNtra.Señora de Guadalupe, laveneranda Patrona deChuquisaca. se hallabanpresentes enestaCapital,paraasistiralasolemneceremonia dela cuando tres delosRdmos.Señores Sufragáneos deestaProvincia Ecca. deBolivia, santo ArzobispodeLima, Toribio AlfonsodeMogrovejo. Padre, rogándole quiera extender a todo el Orbe Católico el oficio y misa del con objetodeinvitarlesaqueeleven preces humildesyreverentes anteel Santo Provincia Eclesiástica delPerú, sedirigealosseñores Obispos deAméricaLatina, año, enlaque V.E.Rdma., ennombre suyo ydelos venerables Prelados dela Me esaltamentehonroso referirme asurespetable comunicacióndeoctubre p.p. Excmo. Señor: Al Excmo. yRdmo. Sr. Arzobispo deLima Esta ocasiónmeproporciona elplacerdesaludarrespetuosamente que,Excmo.De suerte Señor, despuésdepedirlavenia Hablé con ellos al respecto, quedando muy complacidos y de pleno Precisamente, Excmo. Señor, suNota llegóaestaSede Arzobispal, Mario L.Grignani — 160 S. -2- lapeticiónsolicitada. oportunidad, Obispos delaProvincia Eclesiástica delPerú, enviandoalSanto Padre, ensu una gransatisfacciónaccederalosjustosypiadososdeseos delos Venerables a todaslasdiócesisdelorbecatólico. el oficioymisade Santo ArzobispodeLima, Toribio Alfonso de Mogrovejo, reverentes preces, afindequesedigneextender, conpaternalbenevolencia, Trono deSu Santidad elPapa PíoXI,felizmente reinante, humildesy recibida enDiciembre ppdo., enlaquemesolicitaeleve alaugusto Tengo elagradodedirigirmeaS.E.Rma.,acusandorecibo desuatentanota, Arzobispo deLima Al Excmo. yRmo. Mons. Sr. Pedro Pascual Farfan La Plata, 14 deEnero de1939 [membrete] Arzobispado deLaPlata [mecanografiado] [foja 1] Documento 6 [anotado] asulegajo +L. Francesco 7

information aboutits bishops anddioceses). information per l’anno 1939,p. 278;TheHierarchy oftheCatholic Church. Current andhistorical es promovido arzobispo deLaPlata-Sucre (Bolivia)el31deoctubre de1923.(cf. AP Luigi Francesco Pierini, O.F.M., nacido el 22 de octubre de 1871 en Bagnaia (Italia), ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. Saludo aS.E.Rma.,conmiconsideraciónmásdistinguida. En contestaciónmecomplazco decomunicarlequeseráparamí 7 SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 161

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Dios guarde aS.Excia. Rdma. solicitud colectiva delEpiscopado queenélsereuna. del IICongreso Eucarístico Nacional deBoliviaenLaPaz paraobtener Alfonso deMogrovejo. conseguir se haga universal el rezo de la misa y oficio de Santo Toribio insinuación deelevar humildesyreverentes súplicas alSanto Padre para Complacido correspondo alamuyatentade V.E.Rdma. aceptandola Exmo. yRdmo. Señor: Jujuy, 15deenero de1939 [membrete] Obispado deJujuy [mecanografiado] [foja 1] Documento 7 [anotado] asulegajo [sello delarzobispado deLima] [sello delarzobispado deLaPlata] Arzobispo delaPlata + Juan P. Chimento 8

bishops anddioceses). p. 234;TheHierarchy oftheCatholic Church. Current aboutits andhistoricalinformation arzobispo deLaPlata (Argentina)el26deseptiembre de1938.(cf. APperl’anno 1939, Juan Pascual Chimento, nacido el 26dejunio de 1887enFlorencio Varela, espromovido Me permitolainsinuacióndeencomendarelasuntoalosdirigentes 8 Mario L.Grignani — 162 colaboraron enlarealización delcélebre ybenéficoConcilio Ecuménico de recibido laideatratadaporSu Excelencia. De todoslossantosvarones que de Lima,atodaslasdiócesisdelorbecatólico. el oficioylamisadesanto Toribio Alfonsode Mogrovejo, Santo Arzobispo hacerse al Trono de Su Santidad el Papa Pío XI para que sedigneextender la colaboracióndetodoslosprelados americanosenlapeticiónquehade He tenidoelhonorderecibir unacircular enlacualSu Excelencia solicita Excelentísimo Señor: Ciudad deAntioquía,enero 17/39 [membrete] Diócesis deAntioquiayJericó. Gobierno eclesiástico [mecanografiado] [foja 1] Documento 8 [anotado] asulegajo [sello delarzobispado deLima] LIMA Mns. Dr. D.Pedro Pascual [dirigida a]Exmo. Y Rdmo. Sr. Arzobispo [sello delobispadodeJujuy] Obispo de laJujuy + Enrique Mühn 9

and dioceses). The Hierarchy oftheCatholic Church. Current aboutitsbishops andhistoricalinformation obispo de Jujuy (Argentina) el 13deseptiembre de 1934.(cf. AP per l’anno 1939, p. 180; Enrique José Mühn,S.D.V., nacidoel20defebrero de1897enSan Jerónimo, eselegido ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. No solamenteconbeneplácito,sinoverdadera alegría,he 9 SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 163

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) [anotado] asulegajo Lima (PERU) Excelentísimo Señor Doctor D.Pedro Pascual Farfán [foja 2] [dirigida a]Al + Francisco Cristóbal Obispo hermano enCristo. Con mis votos de un año próspero y feliz, soy de Su Excelencia y servidor Pío XI. idea serárecibida consincero placer, yauspiciadaantesuSantidad elPapa que Su Excelencia transcribeensuhonrosa circular. Estoy seguro queallíla reunirse esteaño,anheloproponer amishermanosenCristo Jesús, laidea En lapróxima conferencia episcopaldeObisposha de colombianosque seancadadíamásconocidas. americanos. Asíselograráquesusvirtudes hemisferio, y por lo tanto, debe ser obra propia para cada uno de los prelados modelo detodoslosquellevamos laresponsabilidad delaIglesia ennuestro difícil yconstantetarea. El Santo ArzobispodeLima,esgloriaAméricay de Mogrovejo, fueelSanto escogidoporelSeñor parallevar acabotan fieles realizadores enestas apartadas regiones deAmérica,ysanto Toribio al santoArzobispo deLima. enaltecimiento queconlaextensióndesumisaydeloficiopropio, seledé más autorizadosysapientísimosintérpretes. Por eso,esdemasiadojustoel Trento, nohayduda,dequefuesanto Toribio deMogrovejo, uno delos 10

about itsbishopsanddioceses). 1939, p. 103;TheHierarchy oftheCatholic Church. Current andhistoricalinformation sede deAntioquiayJericó (Colombia)el8defebrero de1917.(cf. APperl’anno Francisco Cristóbal Toro, nacido el 8 de abril de 1869 en Antioquia, trasladado a esta La sabiaynobleobradelConcilio Tridentino, necesitabade Mario L.Grignani 10 — 164 Excmo. yRevmo. Sr. Arzobispo [dirigida a] Obispo delaSerena + José María Cristo cristiana delaAméricaLatinaysuscribirme V. Excia. Revma. H.S.en regiones yacuyassanasdoctrinasapostólicosdesvelos tantodebelafe dignísimo Sucesor delqueuntiempofueelsantoArzobispodetodasestas Aprovecho pararendir estaoportunidad ungratohomenajealRevmo. y que seinvocan parafundarlasolicitudson muyreales yvaliosos. Excia Revma. quelohagoconmuchogusto,convencido dequelosméritos Santo Toribio Alfonso de Mogrovejo; me complazco enmanifestar a V. extender atodalaIglesia eloficioymisadel Santo Arzobispo deLima, felizmente reinante, humildesyreverentes preces, afindequesedigne de AméricaLatinaaelevar anteelaugusto Trono deSu Santidad PíoXI, Obispod de laProvincia Eclesiástica delPerú, nosinvitaalosObispos Octubre último,enelcual,porhonroso encargodelosExcmos. yRevmos Leído conlareverencia yconsideraciónquemerece suatentooficiode Excmo. yRevmo. Señor: 21 deenero de1939 [membrete] Obispado deLaSerena [mecanografiado] [foja 1] Documento 9 11

Current aboutitsbishopsanddioceses). andhistoricalinformation de mayo de1939.(cf. APperl’anno 1939,p.The Hierarchy 271; oftheCatholic Church. La Serena (Chile)el14dediciembre de1925yseráarzobispo delamismadesdeel20 José María Caro Rodríguez, nacidoel23dejunio1866enCáhuil, estrasladadoa ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. 11 SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 165

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Me esgrato saludara V.E.Rvdma conmimayor cosideración Padre. nuestra próxima Visita adLiminaharemos presente estapeticiónalSanto cuyo efectomeesgratoponerconocimientode V.E. que conmotivo de y fuera de desear que esteculto se extiendaal resto del mundo católico,a En todanuestraNación serindecultoaestebeneméritoapóstoldeAmérica del Mundo. Toribio deMogrovejo delaAméricalatinayatodaslasdiócesis aestaparte conceptos ilustre Arquidiócesis respecto alaextensióndelcultodesanto en laquenosmanifiestaelloablepropósito abrigadoporesamuchos Obra ennuestro podersuatta.Circular defechaOctubre deppdo. año, Excelentísimo yRvdmo. Señor: Arzobispo deLima(Perú) A Su Excelencia Rvdma. Mons. Dr. Pedro Pascual Farfán Salta, Enero 24de1939 [membrete] Arzobispado deSalta [mecanografiado] [foja 1] Documento 10 [anotado] asulegajo [sello delarzobispado deLima] LIMA Monseñor Pedro Pascual franciscoFarfán Mario L.Grignani — 166 solicitud alaSanta Sede alasmuchasymuyvaliosas quesehabránhecho [foja 2] En seguidahedeagregar puesmí danuevo realce laoportunidad otra parte alpedido. de queelpedidodescansasobre basesextraordinariamente indiscutibles.Por Por recojo miparte lasugestiónconsingularentusiasmoyconvicción orbe católicodeloficioymisade Santo Toribio. obispos delaAméricaLatinasolicitemosSanta Sede laextensiónal He recibido lacircular de V.E.Rvma., enquemanifiestaeldeseo de quelos Excmo. yRevmo. Sr. Arzobispo: Arzobispo deLima Mons. Dr. Pedro Pascual A S.E.Rvma. [membrete] Santiago delEstero. Enero 28,1939 [manuscrito] [foja 1] Documento 11 [anotado] asulegajo [sello delarzobispado deLima] [sello delarzobispado deSalta] + Roberto J. Tavella 12

about itsbishopsanddioceses). pp. 252-253;TheHierarchy oftheCatholic Church. Current andhistoricalinformation arzobispado deSalta (Argentina)el20deseptiembre de1934.(cf. APperl’anno 1939, Roberto José Tavella, S.D.B.,nacidoel26defebrero de1893enConcordia, eselegido ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. 12 SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 167 -2-

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) 27 deAbril enquenosotros lacelebramos. Arzobispo, ilustre antecesor de V.Exca., se celebre en la Iglesia universal el para que la fiesta denuestro glorioso Patrono Santo Toribio de Mogrovejo América Latina,paraqueelevemos unainstanciaencarecida alaSanta Sede Episcopado deesaProvincia Eclesiástica Limense, alEpiscopado todo de la á del añopróximopasado;ruego V.Exca. quesedigneinvitar, conel V. así lodispusoenelacuerdo n. VIII desuConferencia anual,enNoviembre En nombre delEpiscopado deestaProvincia Eclesiástica Managuense, que Excmo. yRmo. Monseñor: Managua, 31deEnero de1938 [membrete] Correspondencia delArzobispo deManagua [mecanografiado] [foja 1] Documento 12 [anotado] asulegajo [sello delarzobispado deLima] Obispo de Santiago delEstero + A.Rodríguez yOlmos Créame en tantoaffmo. enCristo República Argentina. diócesis sufragáneadelsantoArzobispo enloqueeshoy elterritoriodela ya, considerándomeobligadoaelloporcuantoestadiócesisfuelaúnica 13

about itsbishopsanddioceses). 1939, p. 264; The Hierarchy of the . Current and historicalinformation elegido obispodeSantiago delEstero (Argentina)el7dejulio 1927.(cf. APperl’anno Audino Rodríguez yOlmos, nacidoel21deseptiembre de1888en Villa Santa Rosa, es 13 Mario L.Grignani — 168 [anotado] Contésteseenlostérminosacordados [sello delarzobispado deLima] Arzobispo deLIMA.PERÚ. A Su Exca. Rma. elSeñor [dirigido a] [anotado] Nicaragua A.Castre Arzobispo deManagua + José Antonio Hermano enJesús N.Sr. petición;soy de ferviente V.Exca. Rma.conaltísimoaprecio, suafmo. Con lagrataesperanzadeobtenerunfavorable despachodeestanuestra Obispos. serán motivo degrandeedificaciónparalosfielesysingularmente conocidasentoda laIglesia Católica, de laAméricaLatina;cuyasvirtudes, honor delaindicadainvitación, para laglorificación del Patrono Secundario mas noesaesteEpiscopado, sinoaesedelPerú aquiencorresponde el obtuvimos delaSanta Sede queloinstituyera nuestro Patrono Principal; nuestro Metropolitano, porloquealcrearse estaArquidiócesis, en1913 vínculos: fueNicaragua, conCostaRica,Sufraganea deLima,siendoél A esteexclarecido Santo, modelodePrelado celosísimo, nos uneníntimos 14

the Catholic Church. Current aboutitsbishops anddioceses). andhistoricalinformation 1938, Città del Vaticano: Tipografia Poliglotta Vaticana 1938, p. 192; elegido arzobispo de Managua (Nicaragua) el 10 de diciembre de 1913. (cf. José AntonioLezcano nacidoel10deabril1865enGranada yOrtega, (España),es ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. 14 SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 169 The Hierarchy of AP per l’anno

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) PERU DD.Arzobispo deLIMA [dirigido a]AS.Excia.Revdma.Monseñor Pedro Pascual Farfán, [mecanografiado] Alfredo CifuentesG. Obispo deAntofagasta + Alfredo CifuentesG. gusto desaludaratentamentea V.Excia.Revdma.S.afmo.in Xto., Con sentimientos de la más alta consideración y profundo aprecio, tiene el yeficacia. tendrámásimportancia que ciertamente del presente añoquelosObispos deChilehagamosunasolicitud colectiva Por estomehaparecido conveniente proponer enlasreuniones episcopales Episcopado. entusiasta acogida entodalaAméricaLatina y especialmenteensu Tan laudableyhermosainiciativa nopuedemenosdeencontraruna Toribio AlfonsodeMogrovejo. Diócesis delorbecatólicoelOficioy Misa del Santo ArzobispodeLima, suscrito aelevar preces alaSanta Sede paraqueseaextendidoatodaslas ilustre Episcopado delPerú yporencargodelmismo,se dignainvitaral He recibido laatentanotade V. Excia. Revma. enlacualanombre del Excelencia Reverendísima: Antofagasta, 5deFebrero de1939 [membrete] Obispado deAntofagasta(Chile) [mecanografiado] [foja 1] Documento 13 15

about itsbishopsanddioceses). 1939, p. 103;TheHierarchy oftheCatholic Church. Current andhistoricalinformation elegido obispodeAntofagasta(Chile) el23dediciembre de1933.(cf. APperl’anno Alfredo nacido el 8defebrero Cifuentes Gómez, de 1890enSantiago deChile,es 15 Mario L.Grignani — 170 [anotado] asulegajo [sello delarzobispado deLima] [sello delobispadodeCatamarca] + S.F. Toranzos, Secretario canciller[delobispadodeCatamarca] Dios guarde a V.E.R. oficio umisade Santo Toribio Alfonsode Mogrovejo, ala Iglesia entera. vuestra nota, en la cual pide que se solicite de la Santa Sede la extensión del Oviedo, mepermitoinformara V.E.R. queseharecibido oportunamente Carlos F. Hanlon Ausente elExcmo. yRvdmo. Señor Obispo Residencial deésta,Mons. Lima. Excmo. yRvdmo. Mons. Dr. Don Pedro Pascual, Arzobispo deLima. Catamarca (República Argentina),Febrero 23de1939 [membrete] Obispado deCatamarca [mecanografiado] [foja 1] Documento 14 [anotado] asulegajo [sello delarzobispado deLima] 16

bishops anddioceses). p. 132;TheHierarchy oftheCatholic Church. Current aboutits andhistoricalinformation obispo deCatamarca (Argentina) el 13deseptiembre de1934.(cf. APperl’anno 1939, Carlos Francisco Hanlon, C.P., nacidoel2dediciembre de1887enSaladillo, eselegido ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. 16 ; yenfermoelIlmo. Sr. Vicario General Mons. Pedro M. SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 171

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Al saludara V.E. Rvdma. Conmimásdistinguidaconsideración,me con motivo del IVCentenariodelConciliode Trento. propone elvenerableforma quetanoportunamente Episcopado Peruano la gratitudnuestraynosmueve aenaltecersumemoria y sucultoenla hace muchosañossehallabaenusonuestrasregiones, obligaciertamente perennes losConciliosdeLimayelcatecismoSanto Toribio quehastano de la disciplina eclesiástica y de la fe católica, de la cual son testimonios las difícileshorasdelaevangelización deAmérica en pro delafianzamiento La obraingentequeelvenerado Pastor delaiglesiaLimarealizara en santo Arzobispo Toribio AlfonsodeMogrovejo. se digneextenderatodaslasdiócesisdelorbecatólico eloficioymisadel Santo Padre, ennombre propio ydeestaDiócesis de Tucemán, afindeque Venerables Hermanos, gratoelevar suplicasal meseráparticularmente que, acogiendocomplacidolosvotos V.E. meformulaennombre desus Perú mehaparecido verdaderamente yrecomendable justa,oportuna y me esgratoexpresar a V.E. quelainiciativa del Venerable Episcopado del ausencia de esta sede episcopal me ha impedido contestar antes de ahora, Vivamente impresionado deOctubre porsucarta ppdo., quemiprolongada Excelencia Reverendísima: LIMA (Perú) Monseñor Pedro Pascual Farfán Al Excmo. Sr. Arzobispo deLima TUCUMAN, Marzo 6de1939 [membrete] Obispado de Tucumán [mecanografiado] [foja 1] Documento 15 Mario L.Grignani — 172 nuestra Conferencia laqueDios mediante,seinició el30delmesppdo. Provincia Eclesiástica estuvieran reunidos enesta Sede conmotivo de Para darrespuesta a V.E. heaguardado que losSres. Obispos deesta la celebramos. Mogrovejo secelebre enlaIglesia Universal el27deabrilenquenosotros encarecida a la Santa Sede con el objeto de que la fiesta de Santo Toribio de al Episcopado de toda la América Latina para que elevemos una instancia Provincia Eclesiástica deseaquelosExcmo.s Sres. Obispos delPerú inviten manifestarqueelEpiscopadoenero del pte. año,enlaquesesirve deesa Cumplo condarrespuesta alamuyapreciable de carta V.E. sufecha31de Excmo. Mons.: Arzobispo deManagua Excmo. yRvdmo. Mons. José Antonio Lima, 7demayo de1938 [mecanografiado] [foja 1] Documento 16 [anotado] asulegajo [sello delarzobispado deLima] de TucumánObispo + AgustínBarrere complazco ensuscribirmesuaffmo. e.yHno. enCristo. 17

bishops anddioceses). p. 291;TheHierarchy oftheCatholic Church. Current aboutits andhistoricalinformation elegido obispode Tucumán (Argentina)el16deenero de1930.(cf. APperl’anno 1939, Agustín Barrere, F.M.I., nacidoel9deagosto de1865enCarmenlasFlores, es ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. 17 SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 173

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) de Mogrovejo. Apóstol delaAmérica,elinsigneArzobispoLima, Santo Toribio Alfonso tan feliziniciativa ycooperardeestemodoaenaltecerlosméritosdel gran Santiago deChileseharáundeberacogerconlamayor complacencia En contestación,nosesgratomanifestara V.E.R. queelArzobispo de Mogrovejo, Arzobispo deLima. a todaslasDiócesis delorbecatólicoeloficioymisade Santo Toribio de solicitud, a findealcanzar de Su Santidad lagraciade quesedigneextender de Octubre, porlacualnosinvitaaelevar alasedeApostólica unarespetuosa Hemos tenidoelagradoderecibir laatentanotade V.E.R., delpasadomes Excelencia Revma.: LIMA Excmo. yRevmo. Monseñor Pedro Pascual Farfán. Arzobispo. Santiago deChile,30Junio de1939 [mecanografiado] [foja 1] Documento 17 [anotado] copiadelarespuesta [sello delarzobispado deLima] De V.E. enCristo. afectísimoservidos Nicaragua seancuantoantessatisfechos. Espero que loslegítimosdeseosde V.E. ydelosExcmo.s Sres. Obispos de America Latinaconellaudablefinindicado. unanimidad yseacodró[sic!]dirigirdichainvitaciónalosPrelados dela de Leída lacarta V.E. enunadelasprimeras sesionesfueacogidapor Mario L.Grignani — 174 Me esmuygratoreferirme alaatenta notaporlaque V. Ecia. Revma., Excelentísimo Señor: Arzobispo deLima Exmo. yRevmo. Sr. Pedro Pascual Farfán, Bogotá, actubre [sic!]15de1935 [sic!] A mayor amordeDios Arzobispo coadjutor [membrete] JUAN MANUELGONZALEZ [mecanografiado] [foja 1] Documento 18 [anotado] copiadelarespuesta [sello delarzobispado deLima] Arzobispo deLIMA [dirigido a]AlExcmo. yRevmo. Monseñor Pedro Pascual Farfán + José Horacio Arzob. deSantiago yHno. enCristoservidor Nuestro Señor, Con sentimientosdelamásaltaconsideración,saludaa V.E.R. sumásafmo. la Santa Sede laspreces delcaso. Tenga, pues,laseguridad,Excmo. Señor, deque,enbreve, seránenviadasa Marzo, conritodobledesegundaclase. En nuestra Arquidiócesis lafiestade Santo Toribio estáfijadaeldía27de 18

bishops anddioceses). p. 264;TheHierarchy oftheCatholic Church. Current aboutits andhistoricalinformation elegido arzobispo deSantiago (Chile)el11deagosto1931. (cf. APperl’anno 1939, José Horacio CampilloInfante, nacidoel16deoctubre de1872enSantiago deChile,es ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: 18 — 175

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Documento 19 Arz. + Juan Manuel V.E. lasrazones intimasdemi[¿?sic!] P.S. El Señor Belaunde, aquientantoestimoporque tantovale, podrádara Arzpo. Coad.deBogotá + Juan Manuel afmo. Hermano encristo, Agradeciendo ensujustovalor lainvitación de V.Ecia.Revma. mesuscribo siempre tributóalsacramentodelAmor. semanifestará dignodesucatolicidadydelcultoque el puebloperuano Adhiérome, contodo,aesassolemnidadeseucarísticas,augurando que mis obligacionesycompromisos ineludiblesnomeloimpidieren. que sientoenelalmatenerdeclinar, ygustosoaceptaríasilamultitudde A ellomeobligaríamayormente lamuyatentainvitaciónde V.Ecia.Revma., [foja 2] pueblo peruano. en laqueespero tributarántantagloriaal Dios denuestros altares elnoble Sería para mí un positivo placer poder acompañarles en tan solemne ocasión, próximamente secelebraráenlacapitaldeesacatólicaNación. Eclesiástica, sedignainvitarmealCongreso Eucarístico Nacional que en nombre propio yeneldelosExmos. Sres. Obispos deesaProvincia 19

historical information about its bishopsanddioceses). historical information (cf. AP per l’anno 1939, sucedió porcoadyutoriacomoarzobispo deBogotá(Colombia),el2enero de1928. El arzobispoesIsmael Perdomo Borrero, nacidoel22defebrero de1872enEl-Gigante, 19 p. 117; The Hierarchy of the Catholic Church. Current and Mario L.Grignani — 176 -2- [foja 2] novitatibus suffossa,etsantus Turi Borromaeus inItalia, tuncfunestis,quasaparseratProtestantismus, absque ullo dubio, Sanctusad praxim redegerunt, quales fuerunt, Carolus magno cumstudioetlabore, tamquamfidelesinterpretes, suisdioecesibus praetermissinequibitrecordatioallaborarunt, Antistitumquiprimi illorum involvit memoriamPatrum et et Virorum illustriumquieideminterfuerunt inter omniainEcclesiae historiaConciliaceleberrimi,cuiuscommemoratio Quum proxime elapsumsitIV saeculumacelebrationeConcilii Tridentini, Americam Latinamextenderetur subsecundaclasse. Missa propia Sancti Turibii a Mogrovejo Archiepiscopi Limani ad universam postulatis dictiConciliiPatrum benigneannuensconcessitutOfficium et Anno 1899occasioneConciliiPlanetarii AmericaeLatinae,Sancta Sedes, cum eoincoetumcongregatorum, heacreverenter exponit: nomine suoetomniumhuiusProvinciae Ecclesiastiae Antistitum,nuper Ad pedesSantitatis Vestrae provolutus suscriptusArchiepiscopus Limanus la foja] [entre []lascorrecciones amanoyencolorrojo que seleenen aportadas extendatur. Postulatur utfestumSti. Thuribii deMogrovejo, adtotamEcclesiam die 31octobrisa.1938 [membrete] Arzobispado deLima [mecanografiado] 20

information aboutits bishops anddioceses). information l’anno 1939,pp. 189-190; The Hierarchy oftheCatholic Church. Current andhistorical Cuzco, espromovido arzobispodeLima(Perú) el18deseptiembre de1870.(cf. APper Pedro Pascual Francisco Farfán delosGodos, nacidoel23de octubre de1870 en ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. BEATISSIME PATER: SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: 20 — 177

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) universo lociilliusclero acpopulocolituretobservatur. (Guyeto, Cavalieri electione, utipeculiarisapud Deum intercesor, propriumsque sufragatus,ab sive perpetuousuactraditioneamaioribus accepta,sive legitimafacta Entendese porPatrón dellugar, yespropiamente tal,elsantoque [mecanografiado] Documento 20 Et Deus…&. Universam extendere digneturEcclesiam. festum Sancti Turibii aMogrovejo, Secundi Archiespiscopi Limani,a[d] Quapropter infrascriptusAntistesaSanctitate Vestra humiliterpostulatut sacerdotumcunabula magnipreaclarum atquepiorum agminis. “Seminari[i] ConciliariiaSancto Turibio”, hucusquefulgettamquam anno 1591feliciterpatravit,quodqueabillotempore subtituloetnomine Tridentini, quodmultissuperatisdifficultatibusetmagnocumlabore et erigendoSeminario Ecclesiastico, iuxtaDecreta etmentemConcilii Insuper sanctusAntistes statim animumintenditinstituendo praeclarus omnibus Americaedioecesibus,tamerectis iamquamerigendis. canonicum quiposteaaSancta Sede probatus, lexessetfundamentalis aptisque canonibuspresse iunxitetitaCodicemfundavitiuridico- omnibus AntistibusSuffraganeis, omnes Tridentinas legesopportunis Provinciale etunacum fere (a,1582),interLimanaConciliatertium, Vix suamingressus Archidioecesim, Sanctus Turibius Concilium indixit superincaiciruinas. structura conditionibus quassecumferebat nova etdifficilis ordinis ecclesiastici bius aMogrovejo inAmerica,cuiusrecenter nataeEcclesiae iisafficiebantur Mario L.Grignani — 178 -2- restablecer laverdad del dogmaydeladisciplinaenelorden religioso-social, de varones ilustres detanaltasdotesilustración y talento,quehicieron de laIglesia Universal, quecongregó ensusenolamásnumerosa asamblea Centenario delConcilio Tridentino, unodelosmásnotableslahistoria Italia ylasnacionescatólicasseaprestan yaacelebrardignamenteelIV diócesis delorbecatólico. del Santo Arzobispo de Lima, Toribio Alfonso de Mogrovejo, a todas las a findequesedigneextenderconpaternalbenevolencia eloficio ymisa santidad elPapa PíoXI,felizmentereinante, humildesyreverentes preces, elevarAmérica Latina,regándoles anteelaugusto sesirvan Trono deSu Lima, el honroso encargode invitar alos Excmos señores Obispos dela Eclesiástica delPerú, reunidos últimamente enestaSede Arzobispal de He recibido demisvenerables hermanos,losObispos delaProvincia Excelencia Reverendísima: Lima, Octubre de1938 [membrete] Arzobispado deLima [mecanografiado] [foja 1] Documento 21 No haynadadelaSta Sede. Según esteprincipio,sí. Santo Toribio deMogrovejo, esPatrón? [anotado] y otros) Solans-Manual Lit 21

Los títulosdelasobrascitadassehan señaladoenlabibliografía. ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: 21 pág.587-tomoII- — 179

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) así ensuscincoAcciones conciliares elmagníficoCódigojurídico-canónico cánonestodalalegislación tridentina, cimentando adecuados yoportunos limenses; y, con la cooperación de casi todos los sufragáneos, ahí condensa en Lima, yaconvocaba unConcilioProvincial quevinoaserelIIIdelos Por eso,nobienelSanto Arzobispotomaposesión de suArzobispado [foja 2] y difícilorganizaciónsobre delpaganismoincaico. lasruinas cuyas nacientesiglesiassufríanlasconsecuenciasinseparables desiincipiente funestas novedades preconizadas porelprotestantismo; ésteenAmérica, y Santo Toribio deMogrovejo: aquelenItalia, minadaentoncesporlas de susrespectivas diócesis,comolofueron, sinduda,San CarlosBorromeo mayor celo lodifundieron yaplicaron, comofielesintérpretes, algobierno varones ilustres quelaboraron enelConcilioydelosPrelados quecon enaltecimiento, antelaIglesia universal, delamemorialosPadres y La conmemoración,pues,deestemagnoacontecimiento,implicael el celebérrimoConcilioEcuménico de Trento. ydefensaquetieneen hiciérala siempre invulnerableelescudodefortaleza No sin razón se ha dicho que si la Iglesia no tuviera promesas inmortales, la revelación ylaciencia. del Espíritu Santo; arca santadelaeternaalianzaentre larazónyfe,entre delsaber,monumento inmortal ilustradoydignificadoporlaluzindeficiente solemne, enlasfronteras deAlemaniae Italia, enlaciudadde Trento, ese de lafalsacienciaeleslabónlasverdades católicas,alzóse,imponentey Cubierta deinjuriaslaaugustafazIglesia yquebrantando ennombre formidables heresiarcas. contra ellamentabledesquiciamientoproducido porlaaudaciafunestade Mario L.Grignani — 180 -2- Excelencia Reverendísima: Lima, Octubre de1938 [membrete] Arzobispado deLima [mecanografiado] [foja 1] Documento 22 REPÚBLICA ARGENTINA Obispo delaDiócesis deMercedes [dirigido a]AlExmo. yRvdmo. Monseñor Juan Chimento, deLima Arz. + Pedro Pascual yhermanoenCristo.servidor Con eltestimoniodemismásdistinguidaconsideración,soy de V. Excelencia de Mogrovejo. Apóstol delaAmérica,elínclitoArzobispoLima,Santo Toribio Alfonso Arzobispo deManagua: enaltecer, enlaformaindicada,elméritodelgran acariciada porellayavivada ahorapor lafeliziniciativa delExcmo. que leshacelavenerable Madre paraquecooperen alaobratantotiempo hijas de la Metrópoli de Lima acogieron con entusiasmo esta invitación Con loexpuesto,Excelentísimo Monseñor, huelgadecirquelasantiguas diócesis queseerigieron después. el Imperial deChile,teniéndolocomoleyfundamental,sinexceptuar las todas lasdiócesisdelavasta Metrópoli deLima, desdeNicaragua hasta que, luegodeseraprobado porlaSanta Sede, esadoptadoyejecutadoen 22

de septiembre de1934.cf. APperl’anno 1938,197. escriben aMercedes, diócesis alacualJuan Pascual Chimentohabíasido trasladado el13 Probablemente enLima aúnnoteníannoticiadelapromoción aLaPlata yporello ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 181 22

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) varones ilustres quelaboraron enelConcilioydelosPrelados quecon enaltecimiento, antelaIglesia universal, dela memoriadelosPadres y La conmemoración,pues, deestemagnoacontecimiento,implicael el celebérrimoConcilioEcuménico de Trento. ydefensaquetieneen hiciérala siempre invulnerableelescudodefortaleza No sin razón se ha dicho que si la Iglesia no tuviera promesas inmortales, la revelación ylaciencia. del Espíritu Santo; arca santadelaeternaalianzaentre larazónyfe,entre delsaber,monumento inmortal ilustradoydignificadoporlaluzindeficiente solemne, enlasfronteras deAlemaniaeItalia, enlaciudadde Trento, ese de lafalsacienciaeleslabónlasverdades católicas, alzóse,imponentey Cubierta deinjuriaslaaugustafazIglesia yquebrantando ennombre formidables heresiarcas. contra ellamentabledesquiciamientoproducido porlaaudaciafunestade restablecer laverdad deldogmaydeladisciplinaen elorden religioso-social, de varones ilustres detanaltasdotesilustración y talento,quehicieron de laIglesia Universal, quecongregó ensusenolamás numerosa asamblea Centenario delConcilio Tridentino, unodelosmásnotableslahistoria Italia ylasnacionescatólicasseaprestan yaacelebrardignamenteelIV diócesis delorbecatólico. del Santo Arzobispo de Lima, Toribio Alfonso de Mogrovejo, a todas las a findequesedigneextenderconpaternalbenevolencia eloficioymisa santidad elPapa PíoXI,felizmentereinante, humildesyreverentes preces, elevarAmérica Latina,regándoles anteelaugusto sesirvan Trono deSu Lima, el honroso encargode invitar alos Excmos señores Obispos de la Eclesiástica delPerú, reunidos últimamente enestaSede Arzobispal de He recibido demisvenerables hermanos,losObispos delaProvincia Mario L.Grignani — 182 + Pedro Pascual yhermanoenCristo.servidor Con eltestimoniodemismás distinguidaconsideración,soy de V. Excelencia de Mogrovejo. Apóstol delaAmérica,elínclitoArzobispoLima,Santo Toribio Alfonso Arzobispo deManagua: enaltecer, enlaformaindicada,elmérito delgran acariciada porellayavivada ahoraporlafeliziniciativa delExcmo. que leshacelavenerable Madre paraquecooperen alaobratantotiempo hijas de la Metrópoli de Lima acogieron con entusiasmo esta invitación Con loexpuesto,Excelentísimo Monseñor, huelgadecirquelasantiguas diócesis queseerigieron después. el Imperial deChile,teniéndolocomoleyfundamental,sinexceptuar las todas lasdiócesisdelavasta Metrópoli deLima, desdeNicaragua hasta que, luegodeseraprobado porlaSanta Sede, esadoptadoyejecutadoen así ensuscincoAcciones conciliares elmagníficoCódigojurídico-canónico cánones todalalegislacióntridentina,cimentando adecuados yoportunos limenses; y, con la cooperación de casi todos los sufragáneos, ahí condensa en Lima, yaconvocaba unConcilioProvincial quevinoaserelIIIdelos Por eso, no bien elSanto ArzobispotomaposesióndesuArzobispado de [foja 2] y difícilorganizaciónsobre delpaganismoincaico. lasruinas sufrían lasconsecuenciasinseparables desiincipiente iglesias nacientes cuyas funestas novedades preconizadas porelprotestantismo; ésteenAmérica, y Santo Toribio deMogrovejo: aquelenItalia, minadaentoncesporlas de susrespectivas diócesis,comolofueron, sinduda,San CarlosBorromeo mayor celo lodifundieron yaplicaron, comofielesintérpretes, algobierno ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 183 -2-

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) En espera de nuevas instrucciones y con el más ferviente deseodequetenga En yconelmásferviente esperadenuevas instrucciones manera ordenada, nuestraspeticionesofirmas. bueno yconveniente teneralgúnformularioocosasemejanteque llevara, de Pero paraarmonizarestapeticiónyreducirla aunafórmulaprácticasería preces alasdelvenerable episcopadoperuano. quehace y oportunas, V.E. estoy ypormiparte pronto aacompañarmis lasconsideraciones,todasellastanacertadas Hago míasentodassuspartes Toribio AlfonsodeMogrovejo. las Diócesis delorbecatólicoeloficioymisa Santo Arzobispo deLima, simpático elevar a Roma con el fin de que S.S. se digne extender a todas He recibido lacomunicaciónde V.E. referente alaspreces quesería Venerable Hermano: Excmo. yRdmo. Sr. ArzobispodeLima. Iquique, 27deDiciembre de1938 [membrete] Obispado deIquiqueChile [mecanografiado] [foja 1] Documento 23 PAZ.Obispo de LA BOLIVIA. Abel Isidoro yRojas Antezana [dirigido a]AlExmo. yRvdmo. Monseñor deLima Arz. 23

dioceses). Hierarchy oftheCatholic Church. Current about itsbishopsand andhistoricalinformation trasladado a La Paz (Bolivia) el 16 de enero de 1938. (cf. AP per l’anno 1939, p. 230; Abel Isidoro y Rojas, Antezana C.M.F., nacido el 13 de mayo de 1886 en Tarata, es Mario L.Grignani 23 — 184 The que seextiendaalaIglesia Universal eloficioy misa de Santo Toribio de del ConsejoSuperior deMisiones, pidiendosegestionedelaSanta Sede el Excelencia elescritoquereproduzco, suscritopor laComisiónPermanente Recibo demiGobierno afindedarconocer instrucciones Vuestra Muy Reverendo Señor Arzobispo detodamiconsideraciónyrespeto: Arzobispo deLima. Pedro Pascual Farfán, Excmo. yRevmo. Monseñor Lima, 7agostode1942 [membrete] Embajada deEspañaLima-Perú [mecanografiado] [foja 1] Documento 1 [fascículo II] [anotado] Contesteseiformeseunlegajodeestasrespuestas [sello delarzobispado deLima] [mecanografiado] CarloLabbé Marquez Obispo deIquique + CarlosLabbéM. recuerda concariño. V.E. felicesPascuas yunmásfelizAñoNuevo, sereitera affmo. quelo 24

of theCatholic Church. Current aboutits bishopsanddioceses). andhistoricalinformation Iquique (Chile)el28demarzo 1930.(cf. APperl’anno 1938,p. 171;TheHierarchy Carlo LabbéMarquez, nacidoel22denoviembre de1876enCuricó, es trasladadoa ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. AAL, ComunicacionesdelaS.Sede 1938-1946 24

SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 185

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) [foja 2] digne recabar denuestraEmbaja- aprobación delEpiscopado a porloqueesteConsejoruega V.I. peruano, se éste, para solicarlo [sic!] de la Santa Sede”.- Más es necesario también la a V.E.R. sedignesolicitar del Episcopado español,solicitud yfirmade arzobispal. Por todoloexpuesto este ConsejoSuperior de Misiones suplica de los indios, repartiendo muchas veces los de su capilla, hasta dar su cruz seminarios; d)Por sudiligencia enpromover deornamentosalasiglesias Pontífice alos Obispos españolessobre enlacarta la restauración delos graves contratiempos,del Seminario Tridentino, como lo recuerda elactual neófito; c) Por suceloenformar sacerdotes, porlaformación,nosin fatigas ypeligros aqueseexpuso,quizásparaadministrárselounsolo ‘de laConfirmación’ porladevoción queteníaaestesacramento,porlas por sí,administrándoleslaConfirmación, Santo Toribio pudierallamarse indios, visitandoincesantementelospueblosyrancherías,instruyéndole Misioneros: desuvidaepiscopal las pasó entre lasdosterceras partes los en Américaypaísesdemisiones;b)EselEjemplar deObispos a) Santo Toribio fueelprimero yhastaahoraelúnicoObispo canonizado y misa de Santo Toribio de Mogrovejo a la Iglesia Universal, fundado en: Exteriores, hace suyo el deseo de que la Santa Sede haga extensivo el oficio “El ConsejoSuperior deMisiones, dependientedelMinisterio deAsuntos Arzobispo de Valladolid (porestarvacante lasededeAstorga)loquesigue: «Con estafechaesteConsejoSuperior deMisiones dirigealExcmo. Señor Dice elescritocitado: Excelencia. deloquehe sido yo encargadodehacerpormedio peruano, Vuestra Mogrovejo, peticiónqueesnecesarioreciba laaprobación delEpiscopado Mario L.Grignani — 186 Desea V.E.Rv.ma queestapetición se hagaahora,cuando lasnaciones MOGROVEJO, atodaslasDiócesis delOrbe Católico. el Oficioy Misa del Santo Arzobispo de Lima, TORIBIO ALFONSODE reverentes preces afindequesedigne extender, con paternal benevolencia, el augustotrono deSu Santidad PíoXI,felizmentereinante, humildes y Exc.mos Señores Obispos delaProvincia Eclesiástica delPerú, aelevar ante En ellameinvita V.E.Rv.ma, enpropio nombre ycomoencargado porlos ma enoctubre delañopróximo pasado. escritapor carta V.E.Rv.Con especialcomplacenciaheleídolaimportante Excelencia Reverendísima: Medellín, Enero 30de1939 [membrete] [mecanografiado] [foja 1] Documento 2 [mecanografiado] Pablo deChurruca [firma] P. deChurruca El Embajador deEspaña besa suPastoral Anillo. el testimoniodemimásrespetuosa ydistinguidaconsideraciónconque Aprovecho parareiterar estaoportunidad a Vuestra Excelencia Reverendísima que apoye estapeticióncerca delaSanta Sede». expuesto.- sedirijaanuestro Embajador Asimismoleruega enRoma para da enelPerú acudaalSeñor ArzobispodeLimaendemandaloantes ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 187 -2-

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) MONSEÑOR PEDRO PASCUAL FARFAN, [dirigido a]ASu Excelencia Reverendísima + Tiberio Arzobispo deMedellín Atento, seguro yhermanoenNuestro Servidor señorJesucristo, impresa, unéxitofeliz,soy de V.E.Rv.ma Deseando a V.E.Rv.ma yalosPrelados quehaniniciadoestagloriosa Reverendísima. nuestra humildepeticiónenelsentidoindicadopor Vuestra Excelencia No faltará,pues,unidaalaspeticionesde tantos Prelados insignes, del Sagrado conciliode Trento yglorialegítimadenuestro Continente. Bien merece estagloriaelintérprete ypropagador insignedelasdecisiones RIBIO deMOGROVEJO. [foja 2] Americanas, recordamos anualmentelosméritosygloriasdeSANTO TO- a todoelOrbe Católica,elOficioy Misa conque,enlas Naciones Sur- extienda esta efeméride memorable, para pedirle humilde y fervorosamente como acudiral VICARIO deNUESTRO SEÑORJESUCRISTO, en Nada comocontantasabiduríaloanota máscongruente, V.E.Rv.ma, católica delorbe,rodeada yamenazadapor todosloserrores delaépoca. Protestante, eilumina,comofaro desabiduríaindeficiente,lainteligencia que conlaluzradiante de susenseñanzascontuvo elempujedelaHerejía Concilio Ecuménico de TRENTO, enlavidadeIglesia hechoportentoso católicas sepreparan paracelebrardignamenteelIVCentenariodelfamoso 25

historical information about its bishopsanddioceses). historical information 1937. (cf. APperl’anno 1939,p. 203;TheHierarchy oftheCatholic Church. Current and sucedió porcoadyutoriacomoarzobispo deMedellín (Colombia)el22 dejunio Tiberio de Jesús Salazar y Herrera, nacido el 26 de julio de 1871 en Granada (España), Mario L.Grignani 25 — 188 pag. 2 reforma protestante, nadameparece quehonrarla memoria másoportuno de ladisciplinaeclesiástica levantado porlaIglesia sobre dela lasruinas conmemorar elIVcentenario delConcilio Tridentino, delafey baluarte En lasactualescircunstancias, enqueelmundocatólicoseapresta a Alfonso deMogrovejo, atodalaIglesia. paternal benevolencia el oficio y misa del Santo Arzobispo de Lima, Toribio XI, felizmentereinante, humildespreces afindeque sedigneextendercon rogándoles quieranelevar anteelaugustotrono deSu Santidad elPapa Pío la invitacióndelosdignísimosPrelados de esaProvincia Eclesiástica, trasmitir a los Excmos.se sirve Señores Obispos de la América Latina Con singularcomplacencia he recibido la nota circular de V.E.R. en que Excmo. yRevmo. Señor [anotado almargen]N.369.810 LIMA Arzobispo de Excmo. yRevmo. Mons. Dr. Pedro Pascual Farfán República Argentina,Febrero 18de1939 [membrete] Arzobispado deCórdoba, [mecanografiado] [foja 1] Documento 3 [anotado] asulegajo [sello delarzobispado deLima] EL PERU. Dg.mo Arzobispo deLIMA. ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: — 189

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191) solamente coronada por el amor y el reconocimiento de este pueblo, fuera, de Nuestra Señora delRosario, conocidaconelnombre del Milagro, que de susmanosrecibiera laantigua Córdoba del Tucumán, lavenerada imagen y conocimientodelSanto ArzobispodeLima,cuantoasuDiócesis arribaray Y tanto más grato ha de ser para Córdoba contribuir a esta mayor glorificación San CarloBorromeo. eclesiástica, puedemuybienequipararsealadelilustre ArzobispodeMilán, y cuyameritorialaborenladifusióndefedefensa deladisciplina Prelado de América que haya merecido de la Iglesia el honor de los altares, pidiendo una mayor glorificación del ilustre Arzobispo de Lima, elprimer que elEpiscopado deAméricaLatinaeleve anteeltrono deSu Santidad, V.E.Revma. y unir, por medio de su Prelado, votos a las preces sus fervientes que aceptarcontodoagradolapiadosasugestiónrecibida porlanotade código delalegislaciónydisciplinaeclesiásticaenAmérica,nopuedemenos concilios Limenses que constituyeron la base y fueron por mucho tiempo el y recibió, porconsiguiente,labenéficainfluenciadeaquelloscelebres Obispado de Tucumán obedecíaalajurisdiccióndeilustre sededeLima La actualArquidiócesis deCórdoba, queconelnombre ycategoríade [foja 2] porción de laAméricaLatina. en lasnacientesiglesiasdesuvasta Arquidiócesis, que comprendía inmensa cuales fueron sindudaSan CarlosenItalia, ySanto Toribio deMogrovejo difundieron yaplicaron algobiernodesusrespectivas provincias eclesiásticas, fieles intérpretes ycontinuadores delaobradelConcilio,conmayor celolo aquellos santosPrelados, quecomomuyatinadamentelohacenotar V.E., de losvarones ilustres queenaquellamagnaasambleacolaboraron yde Mario L.Grignani — 190 pag. 2 [anotado] asulegajo [sello delarzobispado deLima] Arzobispo deCórdoba + Fermín E.Lafitte V.E.Revma. afmo. H.enelSeñor. Con renovada expresión de losmejores sentimientos y votos, soy de Excmos. señores Obispos delPerú. [foja 3] V.E.Revma. ydemás de la América Latina, lo que me complace en sumo grado comunicar a hayan deelevar alaSilla Apostólica mis VV. Hermanos en el Episcopado especial complacencia en unirmissuplicasalas que conelfinantesseñalado Arzobispo deLima,yyo ennombre propio, demiClero ypueblotendré Córdoba está, pues, especialmente vinculada a la personalidad del santo principal denuestraArquidiócesis. últimamente, porbenignaconcesióndeS.S.PíoXI,constituidaenPatrona 26

about itsbishopsanddioceses). 1939, p. 143;TheHierarchy oftheCatholic Church. Current andhistoricalinformation promovido arzobispodeCórdoba (Argentina)el20deabril1934.(cf. APperl’anno Fermín Emilio Lafitte,nacido el 2denoviembre de1888en (Francia),Peyrun es ESTUDIO Y PUBLICACIÓN DELOS DOCUMENTOS DELARCHIVO ARZOBISPAL DELIMA DE LA EXTENSIÓN DELCULTODE LA APATRONO DELEPISCOPADO LATINOAMERICANO. 26

SANTOTORIBIO DEMOGROVEJO: pag. 3 — 191

Revista STUDIUM VERITATIS, Año 11, N. 17, 2013 (pp.121-191)