Koningin Victoria: Een Onverwacht Feministisch Rolmodel
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Koningin Victoria: een onverwacht feministisch rolmodel De verandering van de representatie van koningin Victoria in films uit de periode 1913-2017 Scriptie MA Publieksgeschiedenis Student: Anneloes Thijs Scriptiebegeleider: Dr. A. Nobel Datum: 13-06-2019 Universiteit van Amsterdam Inhoudsopgave • Inleiding pagina 3-5 Koningin Victoria in film • Hoofdstuk 1 pagina 6-19 Een blik op het verleden door historische film • Hoofdstuk 2 pagina 20-30 Koningin Victoria: het ontstaan van een karikatuur • Hoofdstuk 3 pagina 31-44 De verbeelding van Victoria als ‘perfect middle-class wife’ • Hoofdstuk 4 pagina 45-58 • Victorias politieke transformatie tot vooruitstrevende vorstin • Hoofdstuk 5 pagina 59-68 Victoria en relaties: de eeuwige zoektocht naar liefde in film • Conclusie pagina 70-74 Het ontstaan van een nieuwe karikatuur • Abstract pagina 75 • Bibliografie pagina 76-79 2 Inleiding Koningin Victoria in film: hoe het ideaalbeeld van vrouwelijkheid het historisch narratief beïnvloedt "I am every day more convinced that we women, if we are to be good women, feminine and amiable and domestic, are not fitted to reign.’1 Koningin Victoria heeft mis- schien wel het meest conser- vatieve imago van alle vrou- wen die ooit een land hebben geregeerd. We kennen haar het best zoals ze op de af- beelding hiernaast te zien is; gekleed in zwarte japonnen, rouwend om het verlies van haar dierbare echtgenoot Al- bert en omgeven door haar negen kinderen. Zoals in bo- venstaand citaat te lezen is, had zij weinig vertrouwen in de vrouwelijke helft van de samenleving wanneer het aankwam op politieke zaken. Ze preten- deerde daarom haar koninkrijk te runnen als een groot huishouden en presenteerde zichzelf naar de buitenwereld toe als de ideale huisvrouw. Ondanks haar zorgvuldig opgebouwde reputatie als ideale huisvrouw en haar uitingen van hardvochtige hekel aan feministische initiatieven, is koningin Victoria onlangs toch als fe- minist rolmodel neergezet in populaire vrouwenbladen zoals Vanity Fair en ELLE.2 In het arti- kel ‘Sex-Loving, Feminist Victoria Is Not Your Mother’s Monarch’ van 13 januari 2017 op de website van Vanity Fair wordt de ‘patriarchy-smashing Victoria’ voorgesteld als nieuw 1 Adrienne Munich, ‘Queen Victoria, Empire, and Excess’ Tulsa Studies in Women’s Literature 6:2 (1987) 265-281, aldaar 267. 2 Niki Browes, ‘Queen Victoria, the unexpected feminist?’, 2017, ELLE [geraadpleegd op 24-07-2018] https://www.elle.com/uk/life-and-culture/articles/a37828/queen-victoria-feminist/. 3 feministisch rolmodel voor moderne vrouwen.3 De oorzaak van deze zeer onverwachte kijk op koningin Victoria als feminist, is te herleiden tot een nieuwe trend binnen de filmindustrie van films over vrouwelijke rolmodellen. Ook Victorias nalatenschap lijkt te worden gegoten in dit format van feministische films. In de eenentwintigste eeuw is hernieuwde aandacht voor koningin Victoria ontstaan. De film Mrs. Brown uit 1997 luidde het begin in van deze hernieuwde aandacht en gaf de aftrap voor het verschijnen van een reeks films over de koningin in korte tijd. In een krappe twintig jaar zijn evenveel films over de koningin verschenen als in de voorgaande acht decennia vanaf het verschijnen van de eerste film over Victoria in 1913. Vanaf september 2016 konden lief- hebbers van kostuumdrama’s het leven van de jonge koningin Victoria bekijken in de televi- sieserie Victoria. Wegens groot succes is momenteel een derde seizoen in de maak waarin koningin Victoria wordt verbeeld als beeldschone en bijdehante jonge koningin. Op 15 sep- tember 2017 ging bovendien de film Victoria & Abdul in première. Deze film belicht Victorias innige vriendschap met haar Indiase bediende Abdul en brengt hierbij een wel erg moderne en ruimdenkende variant van Victoria op het witte doek. Deze veelbekeken films en televisieserie hebben het publieke debat over de koningin opnieuw geopend en daarmee, zoals in de artikelen van Vanity Fair en ELLE te lezen was, gezorgd voor verrassende nieuwe interpretaties van het leven van de koningin. De artikelen in populaire vrouwenbladen doen vermoeden dat in films uit de 21e eeuw wordt afgerekend met het preutse imago van de koningin. Wordt koningin Victoria, nu er gesproken wordt over een vierde feministische golf waarin media en voorbeeldfiguren een grote rol spelen, ingezet als feministisch rolmodel om commercie te dienen? In de komende hoofdstukken wordt onderzocht in hoeverre er een verschil waar te nemen is in de representatie van Victoria in vroege films en in films sinds de heropleving van aandacht voor de koningin op de valreep van de eeuwwisseling. Bovendien wordt onderzocht of een eventueel verschil in films voor en na 1997 te linken is aan idealen van vrouwelijkheid in de periode van productie. Het onderzoek wordt geplaats binnen het bredere publiekshisto- rische debat over historische films; er wordt gekeken wat een eventuele verandering in de verbeelding van koningin Victoria zegt over de functie en betrouwbaarheid van historische films. Op deze manier wordt nagegaan of films over koningin Victoria passen binnen de stelling van historici en mediawetenschappers dat historische films een weerspiegeling zijn van 3 Jane Borden, ‘Sex-loving, feminist Victoria is not your mothers monarch’, 2017, Vanity Fair [geraad- pleegd op 29-07-2018] https://www.vanityfair.com/hollywood/2017/01/queen-victoria-jenna-coleman- masterpiece-pbs. 4 hedendaagse wensen en waarden. Ook wordt er bekeken of deze films kunnen worden gezien als onderdeel van het historiografisch debat over de historische figuur Victoria. De films over Victoria die verschenen in de periode 1997 tot 2019, namelijk Mrs. Brown (1997), Victoria & Albert (2001), The Young Victoria (2009) en Victoria & Abdul (2017) en de serie Victoria (2016-heden) zullen dienen als materiaal voor dit onderzoek. Bevindingen uit de analyse van deze films zullen worden afgezet tegen literatuuronderzoek over vroege films over Victoria, vanwege de lastige vindbaarheid van deze oude films. Het betreft de volgende films: Sixty Years a Queen (1913), Victoria the Great (1937), Sixty Glorious Years (1938) en Victoria in Dover (1954). De analyse zal gestructureerd worden aan de hand van drie verschillende thema’s die bepalend waren in het leven van de koningin en die vaak ook dienen als rode draad in de hiervoor genoemde biografische films. Dit zijn de thema’s huiselijkheid, politieke invloed en relaties. Victoria moest zich in haar tijd voegen naar een ander vrouwelijk ideaal- beeld dan wat wij in de eenentwintigste eeuw zoeken in een vrouwelijk rolmodel. In hoofdstuk 3 tot en met 5 wordt aan de hand van de drie thema’s onderzocht hoe hedendaagse media Victoria binnen het moderne ideaalbeeld van de vrouw proberen te plaatsen. Voorafgaand zal in hoofdstuk 1 een schets worden gegeven van het publiekshistorisch debat over historische films en het debat over de representatie van vrouwen in films, om de films over Victoria in een breder theoretisch kader te plaatsen. In hoofdstuk 2 wordt vervolgens een korte schets gege- ven van het ontstaan van het stereotypische beeld van Victoria als preutse, strikte en rou- wende weduwe. Dit met als doel een beter beeld te vormen van de historische Victoria en de manier waarop haar reputatie en nalatenschap in de eeuw na haar dood is gemanipuleerd. 5 Hoofdstuk 1 Een blik op het verleden door historische film De invloed van historische film op publieke herinnering Oppermachtige koningen, bloederige gevechten, helden en revoluties; het verleden biedt een onuitputtelijke inspiratiebron voor kaskrakers. Met levensechte films zoals Titanic, Gladiator, Saving Private Ryan en The King’s Speech heeft een miljoenenpubliek kennis kunnen maken met meeslepende historische gebeurtenissen. Naast het, vaak als droge kost ervaren, tekst- boek op de basis- en middelbare school, zijn films en televisie voor veel mensen de bron van het grootste deel van hun kennis over het verleden. Historische films worden bovendien vaak met meer enthousiasme ontvangen dan een doorsnee geschiedenisles. Film heeft daarmee een grote invloed op het beeld van het verleden van het grote publiek. Van deze enorme reik- wijdte van historische film en televisie kan menig historicus slechts dromen; hun publiek be- perkt zich met name tot academici en een enkele hobbyhistoricus. Film is een krachtig medium om de publieke opinie over uiteenlopende onderwerpen te beïnvloeden. Ook historische films zijn een invloedrijk medium die het algemene beeld van het verleden kunnen manipuleren. Volgens Michel Foucault is de invloed van historische film door hun onderdompelend karakter zo sterk dat het de eigenschap heeft om ‘popular memory’ te kunnen herstructureren.4 Pierre Sorlin voegde hieraan toe dat historische films de kennis over het verleden van de kijker reorganiseren en zo een heel nieuw collectief narratief kunnen vormen. Deze reorganisatie van kennis is zo sterk dat het zelfs invloed kan hebben op mensen die ooggetuigen waren bij historische gebeurtenissen. Onderzoek bij veteranen uit de Viet- namoorlog wees uit dat films over deze periode een vertekenende werking hadden op de eigen herinneringen aan de oorlog.5 Historicus Simon Schama ziet geschiedenisfilm en -televisie bovendien als revolutionaire kracht binnen de geschiedschrijving. Volgens hem kan geschie- denistelevisie het monopolie van de academische historicus op het verleden doorbreken en een ‘democracy of knowledge’ bewerkstelligen door geschiedenis toegankelijk te maken voor iedereen.6 Film biedt een meer laagdrempelige versie van geschiedenis dan een wetenschap-