Barokorkest B'rock & Vocalconsort Berlin Olv. Benjamin Bayl
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
muziek Barokorkest B’Rock & Vocalconsort Berlin olv. Benjamin Bayl vr 22 dec 2017 / Grote podia / Blauwe zaal 20 uur / pauze ± 20.45 uur / einde ± 21.40 uur inleiding 19.15 uur / Liesbeth Segers / Blauwe foyer Bach & Hoogdagen 2017-2018 Ensemble 1700 olv. Dorothee Oberlinger blokfluit di 28 nov 2017 Le Concert Lorrain & Dresdner Kammerchor olv. Christoph Prégardien wo 20 dec 2017 Barokorkest B’Rock & Vocalconsort Berlin olv. Benjamin Bayl vr 22 dec 2017 extra concert J. S. Bach, Koor & Orkest Collegium Vocale Gent Johannespassie olv. Philippe Herreweghe vr 23 mrt 2018 bestel nu vr 23 mrt 2018 uw tickets via za 24 mrt 2018 (uitverkocht) desingel.be Barokorkest B’Rock & Balthasar Neumann Chor olv. Ivor Bolton wo 9 mei 2018 D/2017/5.497/122 teksten programmaboekje Steven Marien coördinatie programmaboekje deSingel Barokorkest B’Rock & Vocalconsort Berlin Benjamin Bayl muzikale leiding Hannah Morrison, Lore Binon sopraan Benno Schachtner altus Jakob Pilgram tenor Tomás Král bas Georg Muffat (1653-1704) Selectie uit ‘Florilegium, Primum & Secundum Suites’: 18’ Overture (Eusebia) Les Païsans (Splendide Nuptiae) Allemande (Solitudino) Rigaudon dit le Solitaire (Grati Hospites) Les Gendarmes (Indissolubilis Amicitia) Passacaille (Illustres Primitiae) Gigue pour des Anglois (Nobilis Juventus) Balet (Sperantis Gaudia) Les Poëtes (Laeta Poesis) Entrée des Insultes (Constantia) Air (Constantia) Johann Kuhnau (1660-1722) Magnificat in C 20’ pauze Johann Sebastian Bach (1685-1750) Magnificat in Es, BWV243a 30’ Gelieve uw GSM uit te schakelen De inleidingen kan u achteraf beluisteren via Reageer en win www.desingel.be Op www.desingel.be kan u uw visie, opinie, commentaar, Selecteer hiervoor voorstelling / concert / appreciatie, … betreffende het programma van deSingel tentoonstelling van uw keuze. met andere toeschouwers delen. Selecteer hiervoor voorstelling / concert / tentoonstelling van uw keuze. Grand café deSingel drankjes / hapjes / snacks Neemt u deel aan dit forum, dan maakt u meteen kans gerealiseerd met de steun van de Tax Shelter maatregel van de Belgische Federale uitgebreid tafelen / open alle dagen: 9-24 uur om tickets te winnen. informatie en reserveren: +32 (0)3 237 71 00 of Overheid www.grandcafedesingel.be Concertvleugels Met bijzondere dank aan Ortwin Moreau voor het stemmen en het onderhoud van de Cd-verkoop Bij onze concerten worden occasioneel concertvleugels van deSingel Casa Kafka Pictures cd’s te koop aangeboden door Moreau Pianoservice / Kapucinessenstraat 32 / 2000 La Boite à Musique / Coudenberg 74 / Brussel / +32 Antwerpen / +32 (0)486 83 63 98 Isabelle Molhant (0)2 513 09 65 / www.classicalmusic.be www.moreau-pianoservice.be Casa Kafka Pictures Tax Shelter empowered by Belfius Annunciatie, schilderij van El Greco, Prado El Greco, schilderij van Annunciatie, Magnificat + Tweemaal kerst in Leipzig Johann Kuhnau (1660-1722) en Johann Sebastian Bach (1685-1750) waren opeenvolgend Thomascantor in Leipzig; allebei schreven ze voor de kerstperiode een ‘Magnificat’. Wanneer we de twee werken naast elkaar leggen, vallen frappante gelijkenissen op. Beide ‘Magnificats’ worden voorafgegaan door een com- pilatie van instrumentale werken uit ‘Florilegium primum’ (1695) en ‘Florilegium secundum’ (1698) van Georg Muffat (1653-1704), door de dirigent van het ensemble samenge- bracht tot een ‘Florilegium extraordinarium’. Het ‘Magnificat’: een kort overzicht Na het misordinarium is het ‘Magnificat’ de meest ge- toonzette tekst uit de vocale muziekgeschiedenis. Het ‘Magnificat’ is een zogenaamd ‘canticum’, een lied op tekst uit het Nieuwe Testament. In Lucas I, 46-55 spreekt Maria deze woorden tegen haar nicht Elisabeth wanneer ze die kond doet van haar zwangerschap. In de middeleeuwen reeds kreeg het ‘Magnificat’ een vaste stek op het einde van de dagelijkse vesperdienst. Werd het aanvankelijk uitgevoerd op eenvoudige gregoriaanse reciteertonen, dan verschijnen in de late middeleeuwen de eerste meerstemmige zettingen. Een anonieme 14de-eeuwse compositie uit Engeland lijkt een vroege voorloper van wat zich in de eerste helft van de 15de eeuw ontplooit tot een volwaardige tendens: zowel in Engeland als bij de Franco-Flamands duikt dan een ruime waaier aan polyfone ‘Magnificats’ op. Niet zelden werd het ‘Magnificat’ tijdens de 15de en 16de eeuw alternatim uitgevoerd: een polyfoon gezet vers wisselde af met een gregoriaans vers, of met een orgelintabulatie die gebaseerd was op de gregoriaanse melodie. Die alternatimpraktijk legde tevens de kiem voor de nummerstructuur die ook het barokke ‘Magnificat’ zou gaan typeren: elk vers wordt benaderd als een afgesloten entiteit binnen een overkoepelende samenhang. 6 7 In de eerste helft van de 17de eeuw lieten de vroegbarokke het Latijnse misordinarium. Ook het proprium kon even- verwezenlijkingen uit de Venetiaanse school zich ook in tueel blijven, maar de sequentiae werden haast allemaal het ‘Magnificat’ al snel voelen. Ronduit indrukwekkend vervangen, enkele uitzonderingen (‘Grates nunc omnes’, bijvoorbeeld is het lange ‘Magnificat’ waarmee Claudio ‘Victimae paschali laudes’ e.a.) voor kerkelijke hoogdagen Monteverdi (1567-1643) de ‘Mariavespers’ (1610) afsluit. als Kerstmis, Pasen en Pinksteren niet te na gesproken. Monteverdi verdeelt de twaalf tekstverzen over even- Ook de Latijnse Magnificattekst behield, in het bijzonder veel deeltjes. De beide hoekdelen zijn motetten in stile op kerstdag, zijn vaste stek in de lutherse kerk. antico: rondom de cantus firmus van de gregoriaanse Magnificatmelodie borduren de andere vocale en instru- Thomascantor in Leipzig mentale partijen een dens polyfoon netwerk, zoals dat in Op 1 juni 1723 volgde Johann Sebastian Bach zijn voorgan- de 16de eeuw gebruikelijk was. De tien verzen ertussenin ger Johann Kuhnau op als cantor aan de Thomaskirche in zijn bijzonder modern van opvatting: één vocale partij Leipzig. Kuhnau had die functie op zijn beurt bekleed van declameert telkens diezelfde gregoriaanse melodie, terwijl 1701 tot zijn dood in 1722 en was daarvoor (vanaf 1684) de andere zangers en instrumentisten daarrond virtuoos reeds geruime tijd in dienst van de stad als organist. concerteren. Woorden als ‘exultavit’, ‘humilitatem’ en ‘mise- ricordia’ nodigen de componist uit tot letterlijke woordschil- De Thomascantor moest wekelijks het muzikale program- deringen of madrigalismen. Ook in het ‘Magnificat’ van ma van de vier grote kerken in Leipzig organiseren. De Heinrich Schütz (1585-1672) zijn die vroegbarokke tenden- stad beschikte daarvoor in de eerste helft van de 18de zen aanwezig: hij schrijft een meerkorige zetting, waarin eeuw over ongeveer 55 zangers-instrumentisten, die een kleine groep van instrumentale en vocale ‘favoriti’ con- gerecruteerd werden uit het leerlingenbestand van de certeert met een grotere groep ripienisten. Gaandeweg, in Thomasschule (zeg maar de kunsthumaniora) en in vier de tweede helft van de 17de en de eerste helft van de 18de groepen aantraden: de cantor zelf dirigeerde de beste eeuw, ontwikkelen deze concerterende motetten zich tot muzikanten in de Thomas- en de Nikolaikirche, terwijl een heuse aria’s, ensembles en koren. prefect en een student de mindere leerlingen voor hun rekening namen. Bovendien verwachtte men elke zon- en De Magnificattekst en de lutherse kerk feestdag een nieuwe cantate of motet voor de soms wel Het (nog enkele dagen jarige) lutheranisme onderscheidt vier uur durende diensten in de Thomas- en Nikolaikirche. zich van andere protestantse overtuigingen door het en- Daarbovenop kwamen de gelegenheidscomposities voor thousiasme waarmee men de liturgie muzikaal opluistert. huwelijken en begrafenissen, de passies voor Goede Volgens Luther was muziek immers een ‘donum dei’, een Vrijdag en de orgelmuziek. Tijdens de adventsperiode gift van God, en een inspiratiebron bij het preken. Muziek moest de cantor enkel voor de eerste zondag - de feestelij- genoot dezelfde status als de theologie. Vaak bediende ke opening van het kerkelijk jaar - een cantate componeren Luther zich trouwens van muzikale terminologie wanneer en ook gedurende vijf vastenzondagen werd hij vrijgesteld: hij sprak over theologische onderwerpen. Luther compo- die tijd mocht hij besteden aan het voorbereiden van res- neerde ook zelf een aantal nieuwe hymnen. In tegenstel- pectievelijk de Kerst- en de Paasviering. ling tot de katholieken stimuleerde Luther de gelovigen wél tot meezingen. Hoewel Johann Kuhnau eerder bekendheid geniet als klaviercomponist, kan zijn bijdrage aan de vocale kerkmu- Hoewel de volkstaal door de protestanten gepropageerd ziek geenszins ontkend worden. Kuhnau begon immers, werd om het geloof te verspreiden, werd het Latijn niet in aansluiting bij de alom oprukkende en theatraal getinte uit de kerk gebannen. Met name in Leipzig en Nürnberg Italianiserende mode, systematisch gebruik te maken van hield men tot een eind in de 18de eeuw een groot deel van secco-recitatieven en da capo-aria’s in de protestantse de Latijnse traditie in ere. In ‘Formula missae et commu- cantate en voerde de gewoonte in om die cantates te ope- nionis pro Ecclesia Vuittembergensi’ uit 1523, het eerste nen en af te sluiten met een koor. Op die manier leverde belangrijke geschrift over de eredienst, behield Luther hij een belangrijke bijdrage aan de modernisering van het 8 9 genre en legde hij op vormelijk vlak de basis waarop ook De vier kerstinterpolaties zijn opvolger Bach zou verder werken. Kuhnau’s voorgan- Sinds de 14de eeuw bestond in Centraal-Europa de gers in Leipzig, Knüpfer en Schelle, schreven doorgaans gewoonte om voor grote