Tradicija Nastave Filozofije 6
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Časopis Arhe Edicija filozofske literature Propaideia Izdavač Filozofski fakultet, Novi Sad Odsek za filozofiju Za izdavača Ivana Živančević-Sekeruš Urednik Milenko A. Perović Recenzenti Prof. dr Radomir Videnović Prof. dr Branko Balj Lektura i korektura Milena Stefanović Prelom teksta i štampa Štamparija Feljton Stražilovska 17 21000 Novi Sad Tiraž 200 Ova knjiga nastala je kao rezultat rada na naučno-istaživačkom projektu „Nastava filozofije u srpskim gimnazijama Vojvodine u međuratnom periodu“, koji finansira Ministarstvo prosvete i nauke. Broj Projekta: 179007. ISBN 978-86-6065-150-3 CIP - Каталогизација у публикацији Библиотека Матице српске, Нови Сад 371 . 3 : : 1 ( 497 . 113 ) ( 091 ) ( 082 ) TRADICIJA nastave filozofije. 6 / [urednik Milenko A. Perović] . - Novi Sad : Filozofski fakultet, Odsek za filozofiju, 2012 (Novi Sad : Feljton) . - 160 str. ; 24 cm. - ( Edicija filozofske literature Propaideia / Časopis Arhe ) Tiraž 200. - Beleška o autorima: str. 159. -Napomene i bibliografske reference uz tekst. - Bibliografija uz svaki rad. - Rezimei na engl. jeziku uz svaki rad. ISBN 978-86-6065-150-3 а) Филозофија - Настава - Историја - Војводина - Зборници COBISS.SR-ID 276616711 Odlukom Nastavno-naučnog veća Filozofskog fakulteta u Novom Sadu od 12.12.2008. godine data je saglasnost za štampanje knjiga u okviru ove Edicije. TRADICIJA NASTAVE FILOZOFIJE VI NOVI SAD, 2012. 4 SADRŽAJ Predgovor [7] Cimermanova filozofska propedeutika Milenko A. Perović [9] Autonomnost Karlovačke gimnazije u kreiranju nastave filozofije u periodu od 1917. do 1941. godine Željko Kaluđerović [19] Filozofija života i „Nova kultura“. Neoromantizam Vladimira Vujića Dragan Prole [35] Obim ili kvalitet znanja? Komparacija metodoloških koncepata na primeru dva udžbenika Damir Smiljanić [55] Problem vaspitanja građanina Mina Okiljević [75] Nastava filozofije i duh „modernog realizma“ Nevena Jevtić [83] Dela Branislava Petronijevića u nastavi filozofije u međuratnom periodu Marica Rajković [95] Razumevanja i kritike ideje obrazovanja u Kraljevini Jugoslaviji i status filozofije kao nastavnog predmeta Una Popović [107] Refleksije mesta nastave filozofije unutar srednjoškolskog obrazovanja (1918 - 1940) Nikola Tatalović [119] Pitanje mogućnosti opštevažeće pedagogije u filozofiji obrazovanja Milana Ševića Stanko Vlaški [129] Individualizovana nastava kao tehnologija vlasti Maja Solar [145] 5 CONTENTS The Foreword [7] Zimmermann’s Philosophical Propaedeutic Milenko A. Perović [9] Autonomy of Karlovci Grammar School in Creating the Class Teaching of Philosophy from 1917 to 1941 Željko Kaluđerović [19] Philosophy of Life and “The New Culture”. Neoromanticism of Vladimir Vujić Dragan Prole [35] Scope or Quality of Knowledge? A Comparison of Methodological Conceptions on the Basis of Two Textbooks Damir Smiljanić [55] The Problem of Upbringing a Citizen Mina Okiljević [75] Philosophy Teaching and the Spirit of “Modern Realism” Nevena Jevtić [83] The Work of Branislav Petronijević in Philosophy Courses in the Interwar Period Marica Rajković [95] Conceptions and Critiques of Idea of Education in Kingdom of Yugoslavia and the Position of Philosophy as the Teaching Subject Una Popović [107] Reflections on the Place of Philosophy in Secondary Education (1918 - 1940) Nikola Tatalović [119] The Question of Possibility of Universally-valid Pedagogy in Milan Šević’s Philosophy of Education Stanko Vlaški [129] Individualized Teaching as the Technology of Power Maja Solar [145] 6 PREDGOVOR Edicija filozofske literature PROPAIDEIA u petoj godini svoga postojanja posvećena je radovima nastalim na naučno-istraživačkom projektu „Tradicija nastave filozofije u vojvođanskim gimnazijama između dva svestka rata“. Pred intelektualnu i filozofsku javnost ovoga puta stavljamo na uvid radove nastavnika i saradnika Odseka za filozofiju Filozof- skog fakulteta u Novom Sadu koji su na pomenutom naučnom projektu angažovani kao istraživači. Na taj način održavamo kontinuitet istraživanja istorije gimnazijske filozofije na prostoru Vojvodine od početaka do novijeg vremena. Kontinuitet tih istraživanja objektivi- ran je u dosadašnjih pet, kao i u ovoj šestoj svesci Edicije PROPAIDEIA. Knjiga Tradicija nastave filozofije VI nastala je na osnovu istraživanja koje su nastavnici i saradnici Odseka za filozofiju Filozofskog fakulteta u Novom Sadu na naučno-istraživačkom projektu „Tradicija nastave filozofije u vojvođanskim gimnazijama između dva svetska rata“. Projekat je finansiralo Ministarstvo nauke i životne sredine Republike Srbije. Novi Sad, decembar 2012. godine 7 8 UDK: 1 Zimmermann R MILENKO A. PEROVIĆ CIMERMANOVA FILOZOFSKA PROPEDEUTIKA Sažetak: Autor nastavlja ranije započeta istraživanja problema koncipiranja filozofske propedeutičke literature u gimnazijskim nastavnim programima filozofije i samoj nastavi filozofije. U ovoj etapi istraživanja bavi se ispitivanjem uticaja herbart ovske filozofske i pedagoške paradigme na gimnazijsku filozofiju prije i tokom perioda Interbelluma. Taj uticaj analizira prije svega kroz opera- cionalizaciju te paradigme u filozozofsko-propedeutičkim radovima Roberta Cimermana. Ključne riječi: filozofska propedeutika, Herbart, Robert Cimerman Etabliranjem filozofskih predmeta u korpuse nastavnih predmeta u gimnazijama Kralje- vine Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno, Kraljevine Jugoslavije implicitno je otvoreno i pi- tanje o rukovodećoj filozofskoj paradigmi prema kojoj bi se odvijalo koncipiranje nastavne građe. Nekoliko bitnih činilaca uslovilo je da se rješenje toga pitanja nađe u sinkretizmu filozofskih paradigmi. Filozofski i programsko-predmetni sinkretizam bio je karakterističan za većinu gimnazijskih obrazovnih sistema srednje-evropskih zemalja, pa i za Jugoslaviju. U ovim zemljama – u poimanju smisla i zadatka gimnazije kao srednjeg stupnja obrazovanja - još uvijek je bio izuzetno snažan onaj duhovni uticaj koji je tokom devetnaestog vijeka dolazio – u prvom redu – od pruske, a onda i austrijske doktrine gimnazije. Jednako tako, s uticajem odgovarajućih poimanja zadatka, forme i sadržaja gimnazije dolazio je i uticaj dok- trine gimnazijske pedagogije. Na osnovu tih uticaja oblikovano je poimanje mjesta filozofije u koncepcijskim sudarima orijentacije gimnazije na klasične jezike i nauke s orijentacijom na tzv. realije. U sudaru prosvjetiteljske s novohumanističkom orijentacijom gimnazije na svoj način bila je determinirana i pozicija filozofije u srednje-evropskim gimnazijama. Tradicija filozofije po duhu je bila bliža klasičnim studijama, bolje reći, klasične studije opirale su se dijelom na tradicionalnu filozofiju. Vodeće filozofske paradigme 19. vijeka na njemačkom duhovnom prostoru – u prvom redu one koje su nastajale moćnim uticajima Kantove i Hegelove filozofije – svojoj najtemeljnijom orijentacijom bile su par excellence savremene u najboljem smislu. Ipak, u reformama gimnazije tokom 19. i na početku 20. vijeka i obrtanju strategijskog pravca u poimanju njezine svrhe prema tzv. realijama pred filozofiju su se počela postavljati potpuno nova očekivanja. Trebalo je da ona postane svo- jevrsnom apologijom predmetnih realija. Tu ulogu ona je mogla primiti na sebe i opravdati je samo snažnim okretanjem pozitivizmu i scijentizmu. Od sljedbenika Kantove i Hegelove filozofske koncepcije ponajmanje se moglo očekivati da ispunjavaju takve zahtjeve. U ci- jeloj modernoj i savremenoj filozofiji te dvije filozofije ponajmanje su mogle zadovoljavati afinitete antimetafizičkog pozitivizma i filozofije koja bi se srozala na neku teoriju pozi- tivnih nauka. Jednako tako, ni one filozofske orijentacije koje su se programatski okrenule pozitivizmu, scijentizmu i psihologizmu nijesu bez ozbiljnih otpora mogle biti učinjene paradigmom filozofije kao gimnazijskog nastavnog predmeta. U njemačkoj filozofiji – a onda preko nje i na onom duhovnom prostoru Evrope na kome je njezin uzicaj bio izuzetno 9 snažan – vodeće filozofske orijentacije druge polovine 19. vijeka i prve polovine 20. vijeka građene se na snažnom kritičkom otporu pozitivizmu, scijentizmu i psihologizmu. Kao što ove tendencije nijesu mogle postati osnovnom građom gimnazijske filozofije niti filozof- ske propedeutike tokom 19. vijeka, tako nijesu to mogle biti ni u vremenu Interbelluma. U ovoj ambivalentnoj poziciji filozofije u vremenu, kao i poziciji filozofije prema vodećim pedagoškim paradigmama gimnazije treba tražiti objašnjenje zašto je herbartijanstvo – kao filozofsko-pedagoška koncepcija koja je bila misaono inferiorna u odnosu na kantijanstvo i hegelijanstvo – postalo najuticajnijim i najrasprostranjenijim modelom i građom gimna- zijskih propedeutika filozofije. Isti činioci uslovili su da herbartijanstvo u još sinkretičnijem obliku ostane paradigmom gimnazijske filozofije i između dva svjetska rata. U Kraljevini SHS, odnosno, Jugoslaviji taj kontinuitet se održao djelovanjem nekoliko lokalnih činilaca. Prvo, početni razvoj filozofije kod vojvođanskih Srba vezan je – u prvom redu – za etabliranje filozofije kao gimnazijskog nastavnog predmeta u prvim srpskim gimnazijama u Sremskim Karlovcima (1792) i Novom Sadu (1810). Njihov razvoj bio je srodan razvoju filozofije u drugim većim nacionalnim zajednicama u Vojvodini, posebno, s razvojem filozofije u njemačkim i mađarskim gimnazijama. U međuratnom periodu – u državi koja je od početka ustavno konstituisana kao vrlo centralizovana struktura – visoki stepen centralizacije primijenjen je na cjelokupni obrazovni sistem. Provedena je stroga standardizacija i unifikacija organizacijskih oblika gimnazije kao institucije srednjeg stupnja obrazovanja.