1956 – 1958 Czerwiec, Październik I Odwrót Gomułki
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
11-12-PR-1-A-001-KO-1 12/5/07 5:02 PM Page 1 Najnowsza Instytut historia Pamięci Narodowej Polaków Oblicza PRL Nr5 11 GRUDNIA 2007 1956 – 1958 Czerwiec, ZBIORY ZBIORY ADAMA MACEDOŃSKIEGO Październik Pochód i odwrót pierwszomajowy 1957 roku w Krakowie Gomułki Przed Październikiem był Czerwiec 1956 roku. „Rozstrzelano moje serce w Poznaniu...” – pisała poetka Kazimiera Iłłakowiczówna. Bezpieka aresztowała setki demonstrantów; wśród nich był znany później aktor Zdzisław Wardejn (pierwszy z prawej). Październik definitywnie zamknął wprawdzie epokę stalinowskiego terroru, ale Gomułka szybko rozpoczął odwrót od przemian istotnie demokratyzujących życie w kraju. Trwałą „zdobyczą” okazały się oddziały ZOMO, utworzone już trzy tygodnie po „przełomie”, oraz Służba Bezpieczeństwa w miejsce Urzędu Bezpieczeństwa. 11-12-PR-1-A-002-KO-1 12/5/07 5:02 PM Page 2 11-12-PR-1-A-003-KO-1 12/5/07 5:03 PM Page 3 >Oblicza PRL 3 Szkoła tańca, inaczej pic fotomontaż Dwa kroki w lewo, dwa w prawo, krok wprzód i obrót – to słowa z rosyjskiej piosenki „Szkoła tańca baletowego”, kontestującej system sowiecki. Dobrze oddają również istotę przemian tak zwanego polskiego Października, o czym pisze zarówno Marek Nowakowski na początku tego zeszytu, jak i Robert Przybylski na jego zakończenie. Październik definitywnie zamknął epokę stalinowską w jej czystej, a właściwie przerażająco brudnej postaci. Skończyły się masowe aresztowania i zbrodnie sądowe na przeciwnikach politycznych. redaktor Niewinnych ludzi, zwłaszcza żołnierzy Armii Krajowej, wypuszczono z więzień i wielu z nich cyklu rehabilitowano. Poluzowano rygory gospodarki planowej. Wydawano zakazane dotąd książki, dziennikarz „Rzeczpospo- a socrealizm zaniknął w literaturze i sztuce. Większa swoboda objęła takie dziedziny, jak moda, litej” piosenka, taniec i wypoczynek. Ludzie odetchnęli. m.rosa- Ale przecież Polska nie przestała być wasalem Sowietów. Nie zlikwidowano policji politycznej, sieci [email protected] donosicieli ani cenzury. Ustrój „demokracji ludowej” pozostał totalitaryzmem z dominacją partii komunistycznej. Nazajutrz po uchwyceniu rządów Gomułka zaczął likwidację niewygodnych gazet, organizacji i rad pracowniczych. Rychło wyrugowano religię ze szkół i zdjęto w nich krzyże. Zasad systemu nie zmieniono, co prowadziło do kryzysów, nadużyć i zbrodni. O porwaniu i bestialskim mordzie Bohdana Piaseckiego piszemy w tym numerze. Winnych – funkcjonariuszy bezpieki – nie ujęto i nie osądzono. Tę „szkołę tańca” warszawska ulica nazwała pic fotomontaż. Oficjalna propaganda mówiła o „socjalizmie z ludzką twarzą”. Ludzie widzieli w nim raczej mordę, tę samą co wcześniej. Mordo ty nasza – chciałoby się powiedzieć. —Maciej Rosalak Październik MAREK NOWAKOWSKI pisarz amiętny wiec na placu Defilad. Ogromny tłum na tym placu. Ludzie ożywieni i radośni. Mnóstwo podpi- Ptych. Śpiewają patriotyczne i religij- ne pieśni. „My chcemy Boga”, „Rotę”, „Jesz- cze Polska”... A Gomułka witany entuzja- stycznie. – Drugi Sikorski! – ktoś powiada z tyłu. Inny widzi w nim Andersa. Jakaś ko- bieta w żałobie płacze ze wzruszenia. Tysią- ce oczu wpatrzonych w Gomułkę. Pijani też cichną. Jego przemówienie to był hymn narodowego patriotyzmu. Dawno zapomniane słowa. Nie damy się. Polska bę- ≤Hymn narodowego patriotyzmu, którym było przemówienie Władysława Gomułki na placu dzie suwerenna, niepodległa. Z Mocar- Defilad, zgromadził tysiące gapiów... stwem możemy, ale jako równorzędni part- nerzy. Pięknie wyłożył wszystko Gomuł- ka. I o złej gospodarce też mówił. I o woj- rzucali w górę czapki, obejmowali się i cało- szy, zwany Kaczorem, był z Annopola. skach obcych, które groźnie manewrują wali zamaszyście. – Waluta po prostu sama w graby szła gdzieś w pobliżu Legnicy. Na skraju placu zobaczyłem dwóch zna- – dodał drugi, stary tramwajowy fachman. – Mamy Polskę! – wzruszali się ludzie jak jomych doliniarzy. Obaj w pilśniowych ka- Pokazali kilka portfeli, kłęby pomiętej for- dzieci. – Mamy kardynała na wolności! peluszach, spoceni. Oczy błyszczały im ra- sy. Huragan braw dla Gomułki. dosnym ożywieniem. „I oni tak samo” – po- – Jakby zdrętwieli... – dziwił się Kaczor. Ludzie rozchodzili się powolnie. Jedni za- myślałem. Pociągnęli mnie za obelisk z wy- – Frajerstwo! myśleni, milczący. W tym zamyśleniu waga rytymi odległościami w kilometrach do róż- – Gomułka! – skandowano wokół nas słów wypowiedzianych przez Gomułkę. Ich nych stolic Europy. – Gomułka!!! doniosłość. Inni rozkrzyczani, radośni. Pod- – Ale dziś były trafunki! – powiedział niż- 11-12-PR-1-A-004-KO-1 12/5/07 5:03 PM Page 4 4 Najnowsza historia Polaków Zemsta po latach. Zbrodniarze czekali z porwaniem syna Bolesława Piaseckiego do 1957 roku Mordercy Bohdana uchodzą nowej kontroli pomieszczeń sa- Narodowo Radykalnego. – Ojca autor kilku przemilczanych w nitarnych w schronie przeciw- natychmiast sprowadzono latach 90. przez prasę książek lotniczym w wybudowanym na miejsce. Nie miał żadnych na temat śmierci Bohdana. niedawno budynku na al. Świer- wątpliwości, że to Bohdan Do dzisiaj zbrodnia owia- czewskiego 82A w Warszawie – wspomina młodszy o dwa lata na jest tajemnicą. Pomimo trwa- (dzisiejsza al. Solidarności, vis- brat zamordowanego Jarosław jącego kilkadziesiąt lat śledztwa -a-vis gmachu sądów). Podczas Piasecki. nie wiadomo na pewno, ani kto kontroli okazało się, że drzwi Potwierdził to wkrótce denty- zlecił zabójstwo, ani kto zadał PIOTR ZYCHOWICZ prowadzące do jednej z ubikacji sta chłopca, który rozpoznał śmiertelny cios. Próżno również dziennikarz „Rzeczpospolitej” zostały zabite gwoździami. wstawione przez siebie plomby. szukać wzmianki o tym najwięk- Zdziwieni robotnicy wyważyli W wyniku sekcji zwłok stwier- szym politycznym morderstwie a śmierć wstrząsnęła drzwi. W maleńkim pomieszcze- dzono, że młody człowiek zmarł PRL w szkolnych podręczni- opinią publiczną w niu leżało zastygłe w przed- na skutek pchnięcia wojskowym kach. Bohdan, z przyczyn, o któ- Polsce. Makabryczny śmiertnym przerażeniu, na wpół nożem w lewe płuco (ostrze rych później, został skazany mord dokonany na zmumifikowane drobne ciało. ominęło serce) i potężne ude- na zapomnienie. Tpierworodnym synu Z piersi wystawała drewniana rę- rzenie tępym przedmiotem Koszmar zaczął się 22 stycz- założyciela PAX nasuwał pytania kojeść sztyletu. w głowę. Zamordowany został nia 1957 roku o godzinie 13.45. o sprawców i powody ich Sprowadzona na miejsce mi- najprawdopodobniej w dniu Do grupki wychodzących z bu- działania. Przez wiele lat sprawa licja od razu rozpoznała ubranie swojego porwania. dynku szkoły chłopców pod- uprowadzenia i zabójstwa Boh- nieżyjącego. Jesionkę w jodełkę szedł nieznajomy mężczyzna dana Piaseckiego była jednak i charakterystyczne zimowe bu- Który z was nazywa się i zapytał, który z nich nazywa się tematem tabu. Nie chcieli o niej ty z białymi sznurowadłami. Ta- Piasecki? Bohdan Piasecki. Następnie po- mówić zarówno zamieszani kie same rzeczy miał na sobie – To była jedna z najwięk- kazał chłopcu jakąś legitymację w zbrodnię komuniści, jak i śro- zaginiony dwa lata wcześniej szych afer PRL. Śledztwem, któ- i zaprosił go do stojącej w pobli- dowiska kształtujące opinie 15-letni uczeń Liceum św. Augu- re było na bieżąco relacjonowa- żu taksówki. Po chwili Bohdan w III RP. Te ostatnie się obawiały, styna na Mokotowie. ne w gazetach, żyła cała Polska. zniknął we wnętrzu samochodu. że ujawnienie, iż sprawcami Miał na imię Bohdan i był sy- Spektakularne, tajemnicze po- – Pamiętam wydarzenia tam- zbrodni byli Żydzi, może rozbu- nem człowieka przez niektóre rwanie, a następnie bestialskie tego dnia, jakby to było wczoraj. dzić w Polsce nastroje antyse- kręgi znienawidzonego: Bolesła- zabójstwo, i to w dodatku sy- Jednego z kolegów Bohdana coś mickie. wa Piaseckiego, przewodniczą- na tak znanej postaci, było wy- tknęło i wrócił do szkoły. Ja mia- 8 grudnia 1958 roku dwóch cego stowarzyszenia PAX, twór- darzeniem bezprecedensowym łem wtedy siedem lekcji, o jedną robotników dokonywało ruty- cy przedwojennego Obozu – podkreśla prof. Peter Raina, więcej niż Bohdan. Niestety, ten Przed pół wiekiem komuniści inwigilowali emigrację, próbowali ją skłócić i podzielić, a nawet Polskie Państwo bez Ziemi Ziemi przetrwało powojenną biedę <Londyński i pozostało wierne opuszczonej oj- „Dziennik czyźnie. Powodem do manifestacji Polski” była zapowiedź wizyty Chruszczo- z planem wa w Wielkiej Brytanii. „Polski po- manifestacji chód wywarł olbrzymie wrażenie na opinii publicznej Wielkiej Bryta- nii” – pisały nazajutrz londyńskie PROF. gazety i wymieniały nazwiska idą- RYSZARD TERLECKI cych na jego czele polskich gene- były dyrektor IPN w Krakowie rałów: Władysława Andersa, Tade- usza Bora-Komorowskiego, Grze- dy w niedzielę gorza Pełczyńskiego. Wrażenie, ja- 22 kwietnia 1956 roku kie wywołała ta manifestacja, było Niepodległa nauka nej i aktualnej informacji, dla liczący ponad 20 tysięcy tak wielkie, że gdy cztery lata póź- i kultura rozsianej po świecie polskiej in- pochód maszerował uli- niej ten sam Chruszczow wybierał Emigracja nie tylko przetrwała, teligencji – paryski Instytut Gcami Londynu pod bia- się z wizytą do Francji, gen. de ale stworzyła setki instytucji, or- Literacki i wydawany przez nie- ło-czerwonymi flagami i transpa- Gaulle kazał zatrzymać ponad 800 ganizacji, stowarzyszeń, go miesięcznik „Kultura”, dla rentami domagającymi się nie- emigrantów, głównie Polaków, ale czasopism, wydawnictw. Dla emigrantów na Wyspach Brytyj- podległości Polski, jego organiza- także Ukraińców, Węgrów i Chor- kraju najważniejsza była polska skich – ukazujący się torzy mieli powody do dumy i sa- watów, a następnie na kilka