BEZPIECZEŃSTWO SECURITY Specyfika Dowodzenia Jednostką
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
BEZPIECZEŃSTWO SECURITY TEORIA I PRAKTYKA THEORY AND PRACTICE e-ISSN 2451-0718 2020 ISSN 1899-6264 Nr 2 (XXXIX) DOI: 10.34697/2451-0718-btip-2020-2-006 Received: 10.01.2020 Accepted: 22.04.2020 Jerzy Gut gen. bryg. (rez.) dr, prof. KA,Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego ORCID 0000-0002-6682-864X Janusz Kręcikij gen. bryg. (rez.) prof. zw. dr hab. inż., Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego ORCID 0000-0002-3077-3288 Specyfi ka dowodzenia jednostką specjalną na przykładzie JW GROM Nigdy nie mów ludziom, jak coś zrobić. Powiedz im, co zrobić, a oni zaskoczą cię pomysłowością. George S. Patton Wprowadzenie Zagadnienia dowodzenia stanowiły zawsze przedmiot zainteresowania teoretyków i praktyków ze względu na zależność pomiędzy jakością dowodzenia a efektywno- ścią jednostki w zakresie prowadzonej aktywności bojowej oraz działalności bie- żącej. Należy podkreślić, że definicja pojęcia „dowodzenia” zmieniała się na prze- strzeni dziejów, będąc sumą doświadczeń z wojen i konfliktów oraz ewoluujących form i metod walki. Z najbardziej uniwersalnymi definicjami pojęcia dowodzenia mamy do czynienia wtedy, kiedy autorzy stosują interdyscyplinarne podejście, roz- patrując dowodzenie w kontekście teorii organizacji i zarządzania, a także sztuki wojennej. Józef Michniak stwierdza, że dowodzenie jest podstawową formą kierowania wojskami, opartą na uprawnie- niniu do kompleksowego kształtowania wszystkich elementów gotowości i zdolności bojowej w odniesieniu do bezpośrednio i pośrednio podległych żołnierzy, a więc 111 Jerzy Gut, Janusz Kręcikij wszechstronnego przygotowania ich w czasie pokoju do wszelkiego rodzaju działań i do kierowania nimi podczas ich realizacji w okresie pokoju, kryzysu i wojny1. Z kolei Jan Posobiec i Norbert Prusiński definiują dowodzenie jako „proces, po- przez który dowódca, w ramach posiadanej władzy, podejmuje decyzje ze szcze- gólnym rygorem wykonalności, mające doprowadzić do osiągnięcia zamierzonego celu przy wykorzystaniu posiadanych sił i środków”2. Natomiast zgodnie z dok- tryną sojuszniczych operacji połączonych – AJP-01(A) – dowodzenie i kontrola są ze sobą ściśle powiązane. Dowodzenie (command) to „[…] proces, poprzez który dowódca oddziałuje swą wolą i intencjami na podwładnych w celu podjęcia okre- ślonego działania. Obejmuje on władzę i odpowiedzialność za użycie sił w celu wy- konania zadania”. Kontrola (control) jest zaś „[…] procesem, w ramach którego do- wódca, wspomagany przez swój sztab, organizuje, kieruje i koordynuje działania podległych mu wojsk”3. Z powyższego wynika, że z jednej strony dowodzenie na- leży postrzegać jako prawo do wydawania rozkazów, ale i obowiązek ponoszenia za nie pełnej odpowiedzialności, natomiast z drugiej strony – jako proces dowodzenia, w którym dowódca planuje, organizuje, kieruje i koordynuje działania podległych sobie pododdziałów (oddziałów), będąc wspomaganym przez swój sztab4. Intencją autorów niniejszego artykułu jest przybliżenie specyfiki dowodzenia jednostkami sił specjalnych, która nieco odbiega od przyjętych w wojskach kon- wencjonalnych kanonów. Na specyfikę dowodzenia w siłach specjalnych mają wpływ m.in. takie czynniki jak: selekcyjny dobór ludzi do służby w tych formacjach, stosowanie w działaniu niekonwencjonalnych taktyk, technik i procedur operacyj- nych, prowadzenie działań bojowych poprzez wykorzystanie małych pododdziałów operujących w głębi ugrupowania przeciwnika, ścisła współpraca ze służbami spe- cjalnymi oraz wewnętrzna kultura organizacyjna, a także tzw. wrażliwość polityczna na skutki prowadzonych operacji. Szczególne znaczenie w kontekście dowodzenia formacjami specjalnymi od- grywa także problem przywództwa na wszystkich szczeblach dowodzenia. Jest ono silnie osadzone w kulturze organizacyjnej jednostek sił specjalnych, ponieważ wprowadza określone wzorce zachowań, ustanawia i hierarchizuje normy oraz wartości, a także wpływa na zachowania i relacje międzyludzkie. Prawdziwy przy- wódca staje się wzorem do naśladowania, którego inni postrzegają jako siłę stabi- lizującą, szczególnie w sytuacjach trudnych. Istotny wpływ na kwestię dowodzenia Jednostką Wojskową GROM ma także jej umiejscowienie w systemie dowo- dzenia Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej i jej funkcjonalne powiązanie z in- nymi podmiotami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo narodowe. Autorzy w niniejszym artkule nie odnosili się do teoretycznych aspektów funkcji i zasad dowodzenia, które są wartościami uniwersalnymi dla wszystkich rodzajów sił zbrojnych, w tym także dla sił specjalnych. 1 J. Michniak, Dowodzenie i łączność, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2005, s. 20. 2 J. Posobiec, N. Prusiński, Współczesne dowodzenie wojskami – istota i charakter dowodzenia, Aka- demia Obrony Narodowej, Warszawa 2012, s. 17. 3 AJP-01(B). Allied Joint Operations Doctrine, MAS, Brussels 2010, s. 6–7. Tłumaczenie własne. 4 J. Kręcikij, J. Wołejszo, Podstawy dowodzenia, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2007, s. 16. 112 Specyfika dowodzenia jednostką specjalną na przykładzie JW GROM Uwarunkowania dowodzenia Jednostką Wojskową GROM Wspólną cechą jednostek sił specjalnych jest ich elitarność, wynikająca głównie z niezwykle wymagającego procesu rekrutacji do służby w tych formacjach. Od samego początku funkcjonowania GROM był jednostką w pełni zawodową, a wszyscy żołnierze w niej służący byli i są ochotnikami, którzy muszą przejść wymagającą selekcję lub kwalifikację, wzorowaną na amerykańskich i brytyj- skich jednostkach specjalnych, ale dopracowaną na bazie własnych doświadczeń. Kandydaci muszą pozytywnie zaliczyć badania psychologiczne, sprawdzian fi- zyczny, test z języka angielskiego oraz wielodniowy, wyczerpujący fizycznie i psy- chicznie sprawdzian terenowy w górach. Selekcja polega na tym, że na każdym kolejnym etapie odpadają najsłabsi kandydaci oraz osoby przejawiające cechy niepożądane w siłach specjalnych5. Dlatego też można postawić tezę, że w wy- niku procesu selekcyjnego w Jednostce Wojskowej GROM służą ludzie poszuku- jący nowych wyzwań, charakteryzujący się stosunkowo wysokim poziomem kre- atywności oraz śmiało wyrażający swoje opinie i poglądy. W tych okolicznościach dowodzenie nie tylko z poziomu dowódcy jednostki, ale także na niższych pozio- mach jest dużym wyzwaniem, aby z tak wielu silnych i kreatywnych osobowości stworzyć grupy potrafiące efektywnie pracować zespołowo. GROM, jak i inne formacje specjalne tego typu, charakteryzuje się specyficzną kulturą organizacyjną, która ceni sobie niezależność, innowacyjność oraz kry- tyczne, ale konstruktywne wyrażanie myśli i opinii. Jest to jednostka, która nie ma nadmiernego szacunku i przywiązania dla rangi stopnia wojskowego i z tego względu często pozostaje w opozycji z tradycyjną kulturą wojskową. W siłach spe- cjalnych, pomimo zachowania formalnej hierarchii dowodzenia i relacji przeło- żony – podwładny, szczególnego znaczenia nabierają umiejętności i doświadczenie indywidualne danego żołnierza (operatora). Jeden z żołnierzy GROM o pseudo- nimie „Rotmistrz” w pewnym wywiadzie stwierdził, że „[…] na stanowiskach bo- jowych stopnie wojskowe miały drugorzędne znaczenie. Liczyły się umiejętności człowieka, a nie pagony, które zresztą mieliśmy odwrócone […]”6. Przyjęła się za- sada, że żołnierze jednostki nie tylko na terenie bazy (koszar), ale także uczestnicząc w ćwiczeniach czy zajęciach nie ujawniają swoich indywidualnych stopni wojsko- wych ani prawdziwych nazwisk, posługując się przybranymi pseudonimami. Takie zachowanie wynika m.in. z przejętych wzorców szkoleniowych takich jednostek jak SAS czy też Delta Force, które szczególną uwagę zwracają na bezpieczeństwo 5 Selekcja jest procesem doboru kandydatów do służby w komórkach bojowych Jednostki Wojsko- wej GROM, natomiast kwalifikacja jest procesem doboru kandydatów do służby w komórkach sztabowych i zabezpieczających Jednostki. Kwalifikacja przebiega w podobny sposób jak selekcja, ale ogólne wymagania w stosunku do kandydatów są obniżone. Od czerwca 2009 r. wszyscy żoł- nierze zespołów bojowych Jednostki Wojskowej GROM, którzy pomyślnie ukończyli selekcję, a na- stępnie kurs podstawowy oraz specjalistyczne szkolenie bojowe, są uprawnieni do noszenia na pra- wym ramieniu oznaki rozpoznawczej „CICHOCIEMNY”; zob. Jednostka Wojskowa GROM, http:// grom.wp.mil.pl/pl/10.html [dostęp: 18.11.2019]. 6 J. Rybak, GROM.PL. Tajne operacje w Afganistanie, Zatoce Perskiej i Iraku, Jeden Świat, Warszawa 2005, s. 24. 113 Jerzy Gut, Janusz Kręcikij operacji i zachowanie tajności jednostki7. Kultura organizacyjna formacji specjalnej zapewnia także identyfikację żołnierzy z określonymi wartościami i zachowaniami oraz przywiązanie do historii i tradycji kultywowanej przez jednostkę. Każda jed- nostka sił specjalnych kieruje się swoimi specyficznymi wartościami, jednak wydaje się, że do wspólnej listy tychże można dodać takie cechy jak: uczciwość, odpowie- dzialność, odwaga, profesjonalizm, wytrwałość czy umiejętność pracy w zespole8. Kolejnym czynnikiem wpływającym na specyfikę dowodzenia Jednostką Woj- skową GROM jest jej unikalna struktura organizacyjna, dostosowana do specyfiki zadań realizowanych przez jednostkę. Zasadniczo zadania bojowe realizowane są przez małe pododdziały (sekcje, grupy, zespoły)9. Specyfika prowadzenia operacji specjalnych różni się zasadniczo od typowych działań konwencjonalnych. Przykła- dowo w Wojskach Lądowych użycie kompanii, batalionu, a nawet brygady w działa- niach bojowych następuje z reguły całością sił i w związku z tym dowódca jest cały czas ze swoim pododdziałem (oddziałem), mając bezpośredni wpływ na sposób prowadzenia