Ozdobne Rośliny Cebulowe – Produkcja I Zastosowanie
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Ozdobne rośliny cebulowe – produkcja i zastosowanie Praca zbiorowa pod redakcją Dariusza Sochackiego Julity Rabizy-Świder Ewy Skutnik Warszawa 2018 Monografia wydana z okazji konferencji naukowej „Ozdobne rośliny cebulowe – produkcja i zastosowanie”, 24 kwietnia 2018, Katedra Roślin Ozdobnych, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Komitet naukowy Dr hab. Ewa Skutnik – SGGW w Warszawie - Przewodnicząca Dr Julita Rabiza-Świder – SGGW w Warszawie Dr Dariusz Sochacki – SGGW w Warszawie i Stowarzyszenie Producentów Ozdobnych Roślin Cebulo- wych Dr hab. Jadwiga Treder, prof. IO – Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach i Stowarzyszenie Producen- tów Ozdobnych Roślin Cebulowych Mgr Bogdan Królik – Stowarzyszenie Producentów Ozdobnych Roślin Cebulowych Komitet organizacyjny konferencji: Dr hab. Ewa Skutnik – SGGW w Warszawie - Przewodnicząca Mgr Hanna Glińska – SGGW w Warszawie Dr Agata Jędrzejuk – SGGW w Warszawie Dr Monika Latkowska – SGGW w Warszawie Mgr Katarzyna Malewicz – SGGW w Warszawie Mgr Agnieszka Murawska – Biuro Radcy Rolnego Ambasady Królestwa Niderlandów w Warszawie Mgr Karolina Nowakowska – SGGW w Warszawie Dr hab. Andrzej Pacholczak – SGGW w Warszawie Dr Julita Rabiza-Świder – SGGW w Warszawie Dr Dariusz Sochacki – SGGW w Warszawie Recenzenci Prof. dr hab. Aleksandra J. Łukaszewska Prof. dr hab. Marian Saniewski ISBN: 978-83-914548-5-5 © Copyright by Katedra Roślin Ozdobnych, SGGW w Warszawie 2018 Wydanie monografii sfinansowała Ambasada Królestwa Niderlandów w Warszawie Wydawca: Katedra Roślin Ozdobnych, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Druk: Drukarnia Tercja, Warszawa Spis treści: 5 7 15 23 31 40 50 59 68 74 83 92 105 113 122 133 142 150 158 164 Wstęp Rośliny cebulowe to pojęcie o podwójnym znaczeniu. W węższym rozumieniu obejmuje rośliny wytwarzające cebule, czyli podziemne, spichrzowe i spoczynkowe organy zbudowane z łusek. W szerszym znaczeniu termin ten jest równoznaczny ze słowem „geofity”, czyli rośli- nami, które dzięki wytworzeniu podziemnych organów takich, jak cebule różnego typu bulwy, kłącza i korzenie marchwiaste przeżywają pod ziemią okresy niesprzyjające wzrostowi, co w naszych warunkach związane jest głównie z zimą, a na obszarach z których pochodzą z porą suchą. Wśród możliwych zastosowań tej grupy roślin znajdziemy zestawy gatunków tak do upra- wy w gruncie, jak i w pojemnikach. A możliwości jest wiele - kwietniki sezonowe, rabaty byli- nowe, ogrody skalne, ogrody na dachach, miejsca przy zbiornikach wodnych, w sąsiedztwie drzew i krzewów, „naturalizowane” w trawie na trawnikach czy jako element runa parkowe- go/leśnego. Znalazły również zastosowanie we florystyce nie tylko jako kwiaty cięte, ale rów- nież jako rośliny kwitnące do dekoracji wnętrz (zwłaszcza w okresie zimowo-wiosennym). Kwitną od przedwiośnia do pierwszych jesiennych przymrozków, co sprawia, że są cennym elementem dekoracyjnym tak ogrodów i balkonów, jak i szeroko pojętych terenów zieleni miejskiej. Ważnym zastosowaniem tej grupy roślin jest możliwość wykorzystania wielu gatunków w celach kulinarnych, leczniczych i przemysłowych. Spożywa się ich liście, kwiaty ale i organy podziemne. Służyć mogą jako przyprawy, stosowane są w celach leczniczych, stanowią źródło olejków eterycznych dla przemysłu perfumeryjnego czy kosmetycznego oraz metabolitów wtórnych dla przemysłu farmaceutycznego. Kwiaty mogą być konsumowane jako świeże, suszone, mrożone lub konserwowane w cukrze, stanowiąc nie tylko ozdobę potraw, ale i źródło wielu cennych związków bioaktywnych. Uważa się, że w produkcji znajduje się ok. 800 rodzajów, a na 7 z nich przypada 90% pro- dukcji cebul, wśród których jest tulipan, lilia i narcyz. Dla pozostałych 10% ciągle zwiększa się asortyment gatunków wprowadzanych na światowy rynek kwiatowy. Geofity uprawiane są nie tylko w gruncie, ale i poddawane różnym zabiegom tzw. pędzeniu, co pozwala produko- wać kwitnące rośliny w pojemnikach oraz kwiaty cięte - głównie tulipany czy lilie - praktycznie w ciągu całego roku. Globalizacja rynku kwiatowego sprawia, że trafiają do Polski/Europy rośliny produkowane na drugiej półkuli, gdzie ich procesy rozwojowe, decydujące o kwitnie- niu, przesunięte są o pół roku w stosunku do półkuli północnej. Cięte tulipany trafiają na ry- nek światowy w liczbie ok. 1,5 mld sztuk rocznie, a pędzi się je również w doniczkach. To po- kazuje, jak wielkie jest znaczenie tej grupy roślin ozdobnych i jak ważne jest poznanie ich fizjologii, by móc sterować procesami wzrostu, kwitnienia i posprzętnego/poprodukcyjnego starzenia. Istotnym problemem są badania nad starzeniem się kwiatów geofitów i sposobami Ozdobne rośliny cebulowe – produkcja i zastosowanie Str. 5 przedłużania ich posprzętnej trwałości (narcyz, piwonia, czosnki, liście geofitów jako tzw. zieleń cięta). Wciąż doskonalone są techniki rozmnażania geofitów, w tym mikrorozmnażanie (lilie, czosnki, piwonia) z czym łączy się problem stosowania regulatorów wzrostu, szczególnie biostymulatorów (lilie, Eucomis, Ornithogalum, czosnki). Kultury in vitro to nie tylko nowo- czesne metody rozmnażania, jak somatyczna embriogeneza (tulipan), ale i metoda zwiększe- nia różnorodności (tulipan, liliowiec), a także ważny sposób konserwacji ex situ, czyli ochrony zagrożonych gatunków (lilia biała czy geofity objęte ochroną w Polsce). To znaczenie geofitów i zapotrzebowanie na wiedzę o ich rozwoju skłoniły Pracowników Katedry Roślin Ozdobnych SGGW do zorganizowania wraz ze Stowarzyszeniem Producentów Ozdobnych Roślin Cebulowych konferencji pt. „Ozdobne rośliny cebulowe – produkcja i za- stosowanie”. Jej celem była prezentacja osiągnięć ośrodków naukowych w Polsce zajmują- cych się tą problematyką oraz wymiana doświadczeń tak między sobą, jak i między nauką a praktyką. Niniejsza książka jest owocem tego spotkania. Ozdobne geofity dla zieleni miejskiej 1. Ozdobne geofity dla zieleni miejskiej Anna Bach Katedra Roślin Ozdobnych, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie e-mail: [email protected], tel. + 48 12 662 52 46 Wstęp Miejskie tereny zieleni są klasyfikowane jako istotny element przestrzeni publicznych mi- asta (Sutkowska 2006, Zachariasz 2006). Według ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (Ustawa - Dz. U. 94.49.196 z późniejszymi zmianami) tereny ziele- ni miejskiej są to przestrzenie pokryte zespołami roślinności na obszarach miast, które spełni- ają cele wypoczynkowe, zdrowotne i estetyczne. Tereny zieleni miejskiej mogą być ogólno- dostępne (np. parki, zieleńce, zieleń na placach, szlakach komunikacyjnych, lasy komunalne, zieleń izolacyjna), o ograniczonej dostępności (np. ogrody działkowe, botaniczne i zoologiczne) lub towarzyszące osiedlom i obiektom użyteczności publicznej (Łukasiewicz i Łukasiewicz 2009, Haber i Urbański 2016). Rola i znaczenie roślinności w krajobrazie miast znacząco rośnie w miarę pojawiania się negatywnych zjawisk związanych z niekontrolowaną urbanizacją m.in. rozwój schorzeń spowodowanych brakiem zieleni w miastach (solastalgia) (Bennowicz 2001, Węcławowicz-Bilska 2008, Benvenuti 2014). W Polsce i w innych krajach świata notuje się ostatnio wzrost zainteresowania i popytu na szczególną grupę roślin, która jest stosowana w kreacji terenów zieleni miejskiej - ozdobne geofity (Seyidoglu i in. 2009, Ciurlin i Anton 2009, Kamenetsky i Miller 2010, Lisiecka i Krause 2011, Greinert i Drozdek 2016, Yazici i in. 2016). Geofity, czyli rośliny ziemnopączkowe, są jedną z form życiowych roślin (Raunkiaer 1934). Obejmują ok. 800 rodzajów bylin o odnawial- nych corocznie pąkach, znajdujących się w organach podziemnych – bulwach, kłączach i cebulach (Kamenetsky 2013). Kwitną w atrakcyjnym dla mieszkańców miast terminie: na przedwiośniu i wiosną lub późną jesienią, to jest wówczas, gdy większość roślin zielnych jest pogrążona w spoczynku, dzięki czemu oddziałują niezwykle korzystnie na psychikę mieszkańców (Bennowicz 2001, Greinert i Drozdek 2016). Ich kwiaty odznaczają się bogatymi walorami kształtów i barw, a ponadto są źródłem nektaru dla owadów, które przetrwały zimę (Rees 1992). Jako ogrodowe rośliny użytkowe lub ozdobne geofity były znane od setek lat (Meyer 1960, Ciołek 1978). Nie bez znaczenia jest także ich ogromna rola w rozwoju tradycji i kultury człowieka (Kaiser i Vetter 1985, Antologia 1988, Scherf 2004, Bach 2006). W opracowaniu przedstawiono różne możliwości wykorzystania ozdobnych geofitów cebu- lowych i bulwiastych, zimujących w gruncie, we współczesnych terenach zieleni miejskiej, bazując na rozwoju technologii ich uprawy oraz potencjale dekoracyjnym gatunków. Ozdobne rośliny cebulowe – produkcja i zastosowanie Str. 7 Anna Bach Ogólne zasady wykorzystania ozdobnych geofitów w miejskich terenach zieleni Najważniejsze cechy geofitów cebulowych i bulwiastych, które decydują o ich użyciu we współczesnych miejskich terenach zieleni, to czas i długość okresu kwitnienia, wysokość roślin, wielkość i barwa kwiatów, zdolność do masowego kwitnienia, tekstura kwiatów i liści oraz możliwość kompozycji z innymi grupami roślin ozdobnych (Anonymus 1992, Seyidoglu i in. 2009, Lisiecka i Krause 2011). Umiejętny dobór gatunków geofitów, choć pozwala na prawie całoroczną dekorację z ich udziałem w miejskich terenach zieleni, to głównie dotyczy okresu wiosennego oraz jesiennego (Seyidoglu i in. 2009). Do najważniejszych, atrakcyjnych rodzajów, które zakwitają najwcześniej, zimą i na przedwiośniu, należą: Eranthis i Galanthus. Nieco później, wiosną, pojawiają się kwiaty u Chionodoxa, Crocus, Scilla, Muscari, Narcissus, Tulipa, Hyacinthus. Natomiast na przełomie wiosny i lata kwitną Allium, Camassia,