Coğrafiya və təbii resurslar, №2 (10), 2019

TOPONIMIKA

DAĞLIQ ŞİRVANIN MİKROORONİMLƏRİNİN TƏDQİQİ (Müsbət relyef formalarını əks etdirən mikrooronimlər) V.N.Bəndəliyev AMEA akad. H.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu Az 1143, Bakı, H.Cavid pr., 115 [email protected] ______

X ü l a s ə Məqalənin tarixi: Daxil olub: 09 sentyabr 2019 Məqalədə Dağlıq Şirvan regionunun mikrooronimləri tədqiqata cəlb edilmiş Təkrar işlənməyə göndərilib: və araşdırılmışdır. Ərazidə yayılmış coğrafi adların əmələgəlmə şəraiti, səbəb- 01 noyabr 2019 ləri öyrənilmişdir. Region üçün torpaq, bitki və heyvanlar aləminin yayılması, Çapa qəbul olunub 13 dekabr 2019 faydalı qazıntıların, ümumiyyətlə təbii ehtiyatların üzə çıxarılması, onlardan istifadə edilməsi yolları, keçmiş landşaftların bərpası, təbii ehtiyatlardan sə- ______mərəli istifadə edilməsi vacibdir. Bu baxımdan hər bir mikrotoponimin qeydə alınıb tədqiqata cəlb edilməsi əhəmiyyəti böyükdür. Fiziki-coğrafi şəraitlə Açar sözlər: bağlı mikrooronimlərin öyrənilməsi yolu ilə keçmiş və müasir düvrdə baş ver- mikrotoponim miş təbii hadisələri, geoloji prosesləri, relyefdə, iqlimdə, bitki örtüyündə, hey- mikrooronim vanlar aləmində baş vermiş dəyişiklikləri, keçmiş landşaftların bərpası, əha- nominasiya linin məskunlaşması, təsərrüfatın inkişaf istiqamətləri, gələcək perspektivləri Dağlıq Şirvan və s. izləmək mümkündür. Tədqiqat zamanı ilk dəfə olaraq Dağlıq Şirvan və Böyük Qafqaz onu əhatə edən ərazilərdən toplanmış mikrooronimlərin təsnifatı cədvəli və xəritə-sxemi tərtib edilmişdir. ______

1. Giriş. tarixən məskunlaşma yolları, əhalinin məşğuliyyə- Dağlıq Şirvan və onu əhatə edən ərazilər Azər- ti, faydalı qazıntıları, təbii şəraiti, iqlimi, torpaq, baycan Respublikasının Böyük Qafqazın cənub bitki örtüyü, heyvanlar aləminin tədqiqində ən eti- şərq hissəsinin cənub yamacını tutur. Bu ərazi ca- barlı məxəz toponimlərdir. Hər bir ərazinin topo- van dağlıq sahəyə malik olduğu üçün seysmik cə- nimləri və mikrotoponimlərinin öyrənilməsində to- hətdən fəal, tarixən tektonik hərəkətlərin aktivliyi ponimik təsnifat başlıca əhəmiyyət daşıyır. ilə fərqlənir. Ərazidə gedən tektonik proseslərin izi Dağlıq Şirvan mikrooronimlərini nominasiyası- ərazidə formalaşan relyef formalarından məlum na görə aşağıdakı kimi təsnif etmək mümkündür. olur. Dağlıq Şirvanda Böyük Qafqazın suayrıcısın- Araşdırmalar göstərir ki, toponimik nominasiya dan şimaldan cənuba və qərbdən şərqə doğru ərazi əsas etibarı ilə oronimiyada [mikrooronimlərdə] tədricən alçalır. Beləki ərazinin geotektonik pro- daha çox öz əksini tapır. sesləri və təbii xüsusiyyətlərindən asılı olaraq müx- 2. Təhlil və müzakirə təlif relyef əmələgəlmədə həm endogen həm də Şəxs adlarını daşıyan müsbət relyef formalı ekzogen qüvvələrin təsiri böyükdür. Bu təsirlərin mikrooronimlər. Tədqiq olunan ərazidən 70-dən nəticəsində ərazinin təbii xüsusiyyətlərindən asılı artıq şəxs adları ilə bağlı müsbət relyef formalı olaraq müxtəlif relyef dəyişikliklərin yaranmasına mikrooronimlər qeydə alınmışdır. Məsələn, Hacı- səbəb olur. Bu baxımdan da bunlar müxtəlif fiziki- xan təpəsi, Babasəfər dağı, Hacı Hüseyin təpəsi- coğrafi sahələrin fərqlənməsinə səbəb olmuşdur. Zarat k, Lələ Həsən təpəsi-Dədəgünəş k, Əhməd Buna görə də, Dağlıq Şirvan ərazisində keçmiş dağı-Çıraqlı k, Məhiyəddin dağı, Sayad dağı Çağan və müasir zamanda baş vermiş geoloji proseslərin, k, Məlik dağı-Cabanı k, Şərif maral atan dağ-Ərçi- geomorfoloji xüsusiyyətlərin və təbiətdə baş ver- man k, və s. [Ş. r-nu]; Baxış təpəsi-Uşdal k, Cavan- miş dəyişikliklərin araşdırılıb öyrənilməsində, baş- şir [qalası] dağı-Talıstan k, Əli Sultan dağı, Əfəndi qa üsullarla yanaşı mikrotoponimlərlə tədqiq edil- təpəsi-Qalacıq k, Əmirəki dağı, Basqal k, Musa məsi daha əhəmiyyətlidir. dağı- k, Aşıq Osman təpəsi-Bayramlı k, Ərazinin mikrotoponimlərinin tədqiq edilməsi, Zöhrə təpəsi-Gəraybəyli k, və s. [İ. r-nu]; Bağəli geoloji və geomorfoloji proseslərin təsiri, ərazinin dağı-Girdə k, Cavanşir dağı-Gəyəli k, Qasım tə- pəsi-Nuran k, və s. [A.r-nu]; Qazan qaya təpəsi-

99

Coğrafiya və təbii resurslar, №2 (10), 2019

Bədəlli k, Şeydabəy təpəsi-Sündi k, Səfiqulu dağı- edək ki, əvvəllər Bakı quberniyası, Cavad qəzasın- Nabur k, Məmməd düşən dağ-Dağ Kolanı k, və s. da olan 441 ailə və 2191 nəfər əhali. [26] Kolanı [Q. r-nu]; İncəbel dağı, Kəmaləddin dağı, Xoşa- Cavad qəzasının mərkəzinin Salyana köçürülməsi məddin dağı-Udulu k, və s. [H.r-nu]. ilə əlaqədar inzibati ərazi sərhədlərində də dəyişik- Tayfa, xalq, nəsil adlarını daşıyan müsbət relyef lik getmişdir. Şamaxı qəzasına daxil olan kolanılar formalı mikrooronimlər. Məlum olduğu kimi topo- yaşayan adlar təkrar olmasın deyə Kür çayı sahilin- nimlər tarixi baxımdan ən etibarlı məxəz olmaq dəki Kolanı Türəni və dağda qalan köç kolanılar isə kimi əhəmiyyətə malikdir. Ona görə ki, zamanın Dağ Kolanı adlandırılmışdır. Hazırda Ləngəbiz sil- amansız siyasi-ictimai hadisələri ən çox yazılı siləsində Allahəkbər dağının Kolanı kəndi ərazisin- mənbələri məhv etdiyi halda, onlara nisbətən topo- də qeydə alınan Turan qılıncı, Turan təpəsi mikro- nimlər uzun ömürlü olur. Ancaq, makrotoponim- oronimləri [20] müasir Hacıqabul rayonunda yaşa- lərdən fərqli olaraq yerlərdən yazılı şəkildə qeydə yan kolanıların izindən xəbər verir. Bu baxımdan alınmayan mikrotoponimlər tez unudulub sıradan oronimin Türəni etnonimi ilə bağlı olub, olmama- çıxır. Lakin, unutmaq olmaz ki, mikrotoponimlər- sını araşdırılmaq daha əhəmiyyətlidir. Məsələn, RF də xalqın tarixi, dili, mədəniyyəti və həyat tərzi ya- Tuva Respublikasında Turan adlı şəhər [16, səh. şamaqdadır. 186], Mərkəzi Asiyada Turan ovalığı, Amudərya- Bu baxımdan Dağlıq Şirvanda bəzi tayfa, xalq, dan Mərkəzi Asiyaya kimi ərazilər. Turan sözü nəsil adları ilə bağlı yaranmış müsbət relyef for- İran dillərində türklər və ya Türk ölkəsi anlamında- malarını əks etdirən mikrooronimləri nəzərdən ke- dır [8, səh.319]. Avestada turların yaşadığı yer Tu- çirmək daha çox əhəmiyyət kəsb etməkdədir. Mə- ran adlanır. Tarixi araşdırmalarda türk sözü tur və sələn, Turan qılıncı,Turan təpəsi, Ağsaqlı güneyi, cəm halı əks etdirən “k” şəkilçisindən ibarət olması Ağasqlı təpəsi-[Dağ Kolanı k, Q.r-nu] və s. qeydə aydınlaşır. Əslində Avestada Turan-tur və “an” şə- alınmışdır. Bunun üçün kolanıların tarixi arealını kilçisindən ibarət türk sözünün eynidir [9, səh. 72- xatırlamaq lazımdır. Qeyd edilən mikrooronimlər 73]. Müqəddəs Quranda Tur surəsi vardır. Bu su- Dağlıq Şirvanda Dağ Kolanı kəndi ərazisində- rədə Musa Əleyhissəlamın durduğu Tur dağından dir.Turan təpəsi, Turan qılıncı adlı mikrooronimlər danışılır. Tur sözünün “dur” mənasında qeyd edən- Ləngəbiz silsiləsi Allahəkbər dağının Şirvan düzü- lər də, vardır. Türklər daha çox məhsuldar torpaq- nə baxar suayrıcı hissəsindədir. Tarixən mərkəzi larda köçərilikdən oturaqlaşanlara başqa türklər Asiya-Turan ovalığı, Əfqanıstan, Cənubi Azərbay- “Turlar” “türkler” demişlər ki, yəni duranlar adlan- can, Naxçıvan, Vedibasar, Qarabağ çöllərində ge- dırmışlar. Hazırki Orta Asiya ləhcəsində əski türk- niş areala malik olan Kolanı elatının bir hissəsi cə “turmaq” “durmaq” mənasını əks etdirir. M. uzaq keçmişdən Şirvanda yaşamaları məlumdur. Kaşqarinin lüğətində tur-durmaq, çıxmaq, yüksəl- Çünki, Böyük Qafqazda Dübrar dağ sistemində ən mək, qalxmaq, zəifləmək və s. adlarını əks etdirir. uca zirvənin [2205 m.) yaxın vaxtlara kimi Kolanı [7. səh. 161-163]. L.Qumilyov türk sözünü möh- adlanması buna sübutdur [2]. Ağa Məhəmməd Şah kəm, güclü kimi qeyd edir. A.N. Kononova görə Qacarın Qarabağa hücumu zamanı Qarabağ elləri- sonralar bu söz tayfa birliyi mənasını əks etdirir. nin bir hissəsi Şirvana köçürülmüşdür [3.səh.396] [21. səh. 31]. B.Ə. Budaqov turan sözünün türk dil- Ağa Məhəmməd Şah Qacarın hücum təhlükəsi so- lərində “şorakət” “ şorakətli çəmən” mənasını ver- vuşduqdan sonra Qarabağ ellərinin yenidən Qara- diyini göstərir. [6. səh. 141]. bağa qayıtdığları zaman kolanıların bir hissəsi qə- Yuxarıdakı araşdırmaların təhlili nəticəsində dimdən Şirvanda yaşayan qan qohumları ilə görü- bizcə türəni etnonimi Turan sözünün tələffüz for- şüb onlarla birlikdə Şirvanda yaşamağa başlamış- ması olub “a” səsi “ə” səsi ilə əvəzlənərək turanlı, lar. Şirvanda yaşayan Kolanı elatı tərkibində Ağ- turandan olan mənasını bildirir. Bütün bunlar de- saqlı, Şadılı, Qaraoğlanlı, Goran, Osallı, Pirəvənd, məyə imkan verir ki, Kolanı ellərinin Mərkəzi Asi- Borravənd, Türəni və b. tayfa və tirələr Kolanı elatı ya-Əfşarlar yaşayan Xorasan əyaləti Kolat Xanlığı- adı altında birləşərək heyvandarlıqla məşğul ol- Qırıxlı kəndi; [25. səh. 43], Vedibasar və Qarabağ muşlar. Onlardan Şadılı və Osallılar başqa tayfala- çöllərində tarixən yaşamalarına şahidlik edir. ra qarışaraq tayfa və ya tirə kimi mövcudluğunu Beləliklə, Dağ Kolanı kəndi ərazisində qeydə itirmişlər. Qalanları isə ayrı-ayrı obalarda yaşamış- alınmış “Turan qılıncı”, ”Turan təpəsi” mikrooro- lar. Onlardan Ağsaqlı, Goran, Qaraoğlanlı və Türə- nimləri Kolanı elatı tərkibindəki Türəni tayfasının ni adları maraq doğurur. Köçəri həyat keçirən Ko- izindən xəbər verir. Bununlada türklərin ana yurdu lanı elatının bir hissəsi XX əsrin əvvəllərində Kür hesab edilən Turanı özündə yaşatmaqdadır. çayı sahillərində qış otlağı kimi istifadə etdikləri Araşdırmalar göstərir ki, ərazidə vaxtı ilə yaşa- sahələrdə oturaq həyata keçərək əkinçiliklə məşğul mış ellərin adını yaşadan mikrotoponimlərin sayı olmağa başlamışlar [18. səh. 20.]. Onuda qeyd daha çoxdur. Məsələn, Dəllək təpə, Ərəb qərəbi,

100

Coğrafiya və təbii resurslar, №2 (10), 2019

Xələc qərəbi, Xələc yurdu, Ağabəyli şişi və b. qeyd rələrlə yanaşı Axsaqlı tayfasının da, adı mikrotopo- etmək olar. Məlum olduğu kimi Ərəb işğalları döv- nimlərdə xatırlanır. Yuxarıda adları göstərilən tay- rü Şirvanın dağ çölləri zonasına çoxlu ərəblər yer- falar Kolanı elatı tərkibində ayrı-ayrı obalarda ya- ləşdirilmişdir. Bunlardan Ərəbbaloğlan eli, Ərəb- şamışlar. Bu tayfalardan axsaqlıların arealı daha qardaşbəyli, Ərəbşamlı, Ərəbqədim Xilə və b. Son- genişdir. Hələ XVI əsrdə İrəvan əyalətində Axsaq- ralar Ərəbbaloğlan, Xilə, Ərəbqardaşbəyli tədqiq lı, XIX əsrdə İrəvan xanlığında, Talış dağ sistemin- edilən Dağlıq Şirvan ərazi-sindən köçərək Kür çayı də [5, səh. 116-117-133], həm də Pirsaat çayının sahillərində məskunlaşmışlar. Hazırda onların izini adında da saqlar xatırlanır. Qərbi Azərbaycanda bir yaşadan Dəllək şişi təpəsi-Ərəbbaloğlan tayfasının çox tayfalarla yanaşı Axsaqlı, Saatlı adları da tərkibində olan Dəlləkli tirəsinin adını yaşadır. xatırlanır [27, səh. 527]. Mənbələrdə monqollara Bundan əlavə Quşçu kəndi ərazisində Xiləmilli, tabe olmayan bir sıra tayfalar Anadoluya getmişlər. Dəllək yeri-Göylər k, (Ş.r-nu): Şəhidlər qəbristan- Qərbi Azərbaycana gələn əhali Ayrumlu və ya El- lığı olan dağ-Dağ Kolanı k, [Q.r-nu]; və s. göstər- rumlu adlanmışlar. XIV-XVI əsrdə də Elrumlu adlı mək olar. Eyni zamanda Pirsaat çayı boyu ilə Lən- tayfalar Azərbaycanda yayılmışlar [13, səh. 40]. gəbiz silsiləsi üzərində tarixi yaşayış məntəqələri Sasanilər VI əsrdə, şah Xosrov ordunu möhkəm- ətrafında ərəblərə məxsus şəhid qəbirləri mövcu- ləndirməkdə köçəri saklardan istifadə etməsi gös- ddur. Yerli əhali bu qəbirləri şeyid (şəhid) qəbiri, tərilir [11, səh.148]. şeyid (şəhid) daşı, kimi adlandırırlar. Qobustan ra- Beləliklə, axsaqlıların türk dilli sakların Azər- yonu Qarpızlı yaylasının qərb hissəsində Xıdırlı baycan ərazisində qədimdən yaşamaları məlum adlı təpə, qəbristanlıq, Xıdırlı bulağı və s. mikroto- olur. Eradan əvvəl Qafqazdan cənuba şərqdən Skif- ponimlər qeydə alınmışdır. Araşdırmalardan mə- Sakların, qərbdən isə kimerlərin gəlməsi xatırlanır. lum olur ki, tarixən bu ərazidə Xıdırlı adlı tayfa ya- [11, səh. 89-99] Onuda qeyd edək ki, mənbələrdə şamışdır. Xıdırlı toponiminin arealı olduqca geniş- saklarla skiflər eyniləşdirilir [10, səh.151-152]. Ta- dir. Hazırda Xıdırlı adlı kəndlər Ağdam, Qubadlı, rixdə məlumdur ki, assuriyalılar İskit türklərini Salyan rayonlarında, [1, səh. 302] Xıdırlı palçıq “aşkenaz”adlandırmışlar [7, səh. 61]. Aşkenaz sö- vulkanı mövcuddur. Mənbələrdə Xıdırlı elinin pa- zünün Herkinaz kimi tələffüzü mümkündür. Bunu yız köç yerinin Qarpızlı yaylasında olduğu göstə- göstərməkdə məqsəd Qarabağda əhalisi kolanılar- rilir. [15, səh.71], Taxta Xıdır yaylağı adlı toponim dan ayrılmış kəndin əhalisinin [Gədəbəy rayonu [Ş.r-nu], və s. qeyd etmək olar. Herkinaz kəndi] saklardan olmasını açıqlamaqdır. Ümumiyyətlə, Xıdırlı toponimi Azərbaycan Burada “aksak” türk dillərində “ağ”-rəng, “sak” isə ərazisində,“Türkmənistanda Xıdır eli” Candar, Sa- ayıq və ya həm də içməli su mənasını bildirir [5, yadlı, Boyat, Aqar və b. xüsusi türkmən tayfaları səh. 117-140]. kimi xatırlanır [17, səh. 28]. Avdeev M. xıdırlıların Beləliklə, sakların tarixi arealının arşdırılması 1932-ci ilə kimi Qarpızlı yaylasından istifadə et- ərazidə iz qoymuş Şirvandakı mikrotoponimlərdə mələrini göstərir [15, səh.71]. əks olunması axsaqlıların mənsub olduqları tay- Hazırda Salyan rayonunda yaşayan qaramanlı- faların öyrənilməsində əhəmiyyətlidir. Bununla da lar və xələclilər kimi xıdırlılar da Dağlıq Şirvanda Kolanı yaylasındakı Axsaqlı adlı mikrotoponimlər izini qəbristanlıq, təpə, bulaq, qərəb və s. qoyaraq tarixən Kolanı elatı tərkibində olmuş Axsaqlı adın- istifadə etdikləri qışlaqlarda məskunlaşmışlar. Biz- dakı “çolaq”, “axsaq” deyil, türk dilli saklarla eyni cə, Orta Asiyada xatırlanan “Xıdır eli” ilə Azərbay- mənşəli olduğunu söyləmək olar. can ərazisində yaşayan xıdırlıların tarixi yaxınlığı Rəng bildirən müsbət relyef formalı mikrooro- danılmaz faktır. nimlər. Bəzi mikrooronimik toponimlər coğrafi Beləliklə, Dağlıq Şirvanda Xıdırlı köçünü əks obyekti təşkil edən süxurların tərkibini və ya rən- etdirən Xıdırlı təpəsi, Xıdırlı qəbristanlığı, Xıdırlı gini əks etdirir. Məsələn, Sarı yamac-Kalva k, [A.r- bulağı, Taxta Xıdır yaylağı [Ş. r-nu] və s. toponim- nu]; Sarıdaş yamacı-Dağ Kolanı k, Göy qaya, Sarı lər Salyan rayonundakı xıdırlıların arealından xə- daş, Qara bitar, Qara taxta-Poladlı k, Qara taxta dü- bər verir. zü-İlanlı k, Qarabulaq düzü-Xilmilli k, [Q.r-nu]; Ləngəbiz silsiləsində Kolanı yaylasının şərq Qara qaya-Köhnə Dahar k, Ağ qaş-Sarıdaş yaylağı, hissəsində Pirsaat çayının sağ tərəfində “Axsaqlı Qara arxac-Quşçu k, Sarı təpə-Göylər k, [Ş.r-nu]; düşən” “Axsaqlı yolu”, “Axsaqlı suvatı”, “Axsaqlı Ağ güney-Kürdmaşı k, Sarı döş-Quşəncə k, Qızıl- şişi”, “Axsaqlı güneyi” və b. mikrotoponimlər qey- qaya dağı-Vaşa k,Qara qüzey-Uşdal k, [İ.r-nu]; və də alınmışdır. Şirvan Kolanı elatı tərkibində xatır- s. göstərmək olar. lanan Türəni, Goran, Qaraoğlanlı və b. tayfa və ti-

101

Coğrafiya və təbii resurslar, №2 (10), 2019

Şəkil. Dağlıq Şirvan mikrooronimlərinin xəritə-sxemi*Ağsu rayonunun dağlıq hissəsi, Hacıqabul rayonunun Udulu kəndi əraziləri daxil edilmişdir. Cədvəl Dağlıq Şirvanın müsbət relyef formalı mikrooronimlərinin növlərinə görə təsnifatı

Təbii coğrafi reallıqla bağlı yaranmış mikrooronimlərin nominasiyası

ə

rin

p

ə rin

ə

Regiona ə

t

Sır yastan

ə daxil olan

v ə

z, aşırım,

Qüzey a№ rin sayı

ə

ə

ə

ə inzibati l

ə

alındığı

q

rayonlar

nlik v

ə

ə

ə

nt

ə

Arxac, yayla adları Sair adların sayı

Mikrotoponiml qeyd m Mikrooroniml sayı Dağ, zirv adları Yamac, g döş adları Yal, qılınc, qaya adları Güney v adları Düz adları Tap, bana, axtarma adları Qaş,sırt, yoxuş,daş,bel adları 1.Ağsu* 19 138 45 74 8 2 - 5 - 2 2 2.Hacıqabul* 4 13 5 1 - 2 - 2 2 - 1 3.İsmayıllı 106 377 105 133 19 6 15 49 - 2 48 4.Qobustan 31 217 61 31 36 10 3 33 8 5 30 5.Şamaxı 62 235 65 67 15 12 11 19 - 4 42

Cəmi 222 980 281 306 78 32 29 108 10 13 123 *Ağsu rayonunun dağlıq hissəsi, Hacıqabul rayonunun Udulu kəndi əraziləri daxil edilmişdir.

Relyefi əks etdirən müsbət formalı mikrooro- olduğu kimi, dağlar tarixən insanların sığınacaq ye- nimlər. Tədqiq olunan region mürəkkəb relyef qu- ri, ilk məskunlaşma sahələri olması çoxlu müdafiə ruluşuna malik olduğu üçün mikrorelyef formala- qalalarının tikintisinə səbəb olmuşdur. Dağlıq əra- rını əks etdirən oronimlər geniş yayılmışdır. Məsə- zilər yay otlaqları kimi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. lən, dağ, dağın beli, dağın yalı, dağın başı, dağın Bütün bunlara görə müxtəlif relyef ünsürləri ilə döşü, dağın qaşı, dağın sinəsi, dağın yamacı, dağın zəngindir. Qeydə alınan hər bir kiçik coğrafi ob- dabanı və s. mikrooronimik terminlərlə bağlı ya- yekt adı mikrotoponimiyada əks olunmuşdur. Belə ranmış adlar diqqəti cəlb edir. ki, yer qabığının qalxıb enməsi nəticəsində qalx- Tədqiq edilən ərazi tektonik proseslərə məruz malar sahəsində müsbət relyef formaları bildirən qaldığına görə makrooronimik toponimlərlə zəngin

102

Coğrafiya və təbii resurslar, №2 (10), 2019 coğrafi terminlər [zirvə, dağ, qaya, şiş, təpə] məsə- manı lay dəstələrinin şaquli vəziyyət alaraq bir tə- lən, Şiş dağ, Şiş təpə, Donbalan təpə və s. layların rəfi əyilməsi adından görünməkdədir. Deməli, bu- əyilməsi nəticəsində yaranmış [əyri dağ] və. s. mik- rada təpəyə Əyri dağ adının verilməsi onun forma- rooronimləri qeyd etmək olar. Məsələn, Donqar tə- sına görə deyil, onu təşkil edən layların yatım for- pə-Xanbulaq k, [A.r-nu]; Donbalan dağ, Dönən masına uyğun olaraq verilməsi daha inandırıcıdır. yer-Dağ Kolanı k, Çat yeri-Cəmcəmli k, [Q.r-nu]; Mövqe bildirən müsbət relyef formalı mikrooro- Çat yeri-Quşçu k, [Ş.r-nu]; Şiş təpə-Eyyubbəyli k, nimlər. Bəzi müsbət mikrooronimik toponimlər Şiştəpə-Kənzə k, Dik dağ-Talıstan k, [İ.r-nu]; və s. forma, coğrafi mövqe bildirir. Məsələn, Güney dalı göstərmək olar. Bütün bunlar deməyə imkan verir yamacı-Nardaran k, Ərəb qüzeyi-Bəklə k, Axsaqlı ki, bu mikrooronimik toponimlərin təhlili nəticə- güneyi-Dağ Kolanı k, Güney yeri-Sündi k, Orta sində burada yer qabığının hərəkəti fəaldır. Bunun- gödək qılınc-Sədəf k, [Q. r-nu]; Kələ güney təpəsi- la bağlı vulkan püskürmələri də baş verərək relyef- Mədrəsə k, Yuxarı güney dağı-Meysəri k, [Ş. r-nu]; də müəyyən dəyişikliklər əmələ gətirir. Qüzey yamac-Xanbulaq k, [A. r-nu]; Güney yama- Eyni zamanda ərazidə coğrafi obyektlərin geo- cı, Qüzey yamac-Ağbulaq k, Qüzey yamac, Ağ gü- morfologiyasını özündə əks etdirən bir sıra mikro- ney-Keşxurd k, Qüzey yamac-Nanıc k, Ağ güney- toponimlər də qeydə alınmışdır. Məsələn, Qaşqa Kürdmaşı k, Qara qüzey-Uşdal k, Kor bulağın qaya-Kövlüc k, Yekə kəllə təpəsi-Ləngəbiz k-[A.r- qüzeyi, Kəlləli qüzey-Ruşan k, Daşli güney-Kənzə nu]; Kəp dağ, Çil dağ-Poladlı k-[Q.r-nu]; Quş dili,- k, Enli güney- k, Əhməd güneyi-Quşəncə Yeddi qardaş yaylağında, [Ş. r-nu]; Başı keçəl k, [İ. r-nu] və s. göstərmək olar. təpə-Qurbanəfəndi k, Qara qaya-Köhnə Dahar k, Bitki adlarını daşıyan müsbət relyef formalı Keçəl təpə-Eyyubbəyli k, Yastı dağ-Diyallı k-[İ. r- mikrooronimlər. Qeydə alınmış müsbət relyef for- nu]; və s. qeyd etmək olar. Yuxarıda göstərilən malı mikrotoponimlərin bitkilər aləmi ilə bağlı mikrotoponimlər xarici təbii amillərin təsiri nəticə- olanları göstərmək əhəmiyyətlidir. Məsələn, Arçan sində müxtəlif geomorfoloji xüsusiyyətlərə məruz dağı, [Arçan ağacının çox olduğu dağ]-Qalacıq k, qalaraq ad almışdır. Qaramıx təpəliyi-Təzəkənd k, Qozluq yamac-Tu- Ümumiyyətlə, yer qabığı daimi davam edən bukənd k, Boyaqlı yamac-Aşıq Bayramlı k, [İ. r- tektonik hərəkətlərin və xarici qüvvələrin təsirinə nu]; Qızıllar yamacı-Nüydü k, Əvəlikli yamac, məruz qalması nəticəsində bir sıra relyef formaları Saqqız ağacılı yamac-Xanbulaq k, [A. r-nu]; adlı əmələ gəlmişdir ki, bunlar da özünü qeyd edilən yerlər və s. diqqəti cəlb edir. mikrotoponimlərdə təzahür etdirməkdədir. Məsə- Heyvan adlarını əks etdirən müsbət relyef for- lən, Əyri dağ-Yekəxana k, Dönən yer-Dağ Kolanı malı mikrooronimlər. Tədqiqat ərazisindən topla- k, Çat yeri-Cəmcəmli k, [Q. r-nu]; Donbalan dağ- nılmış mikrooronimlərdən oranın landşaft xüsusiy- Kövlüc k, [A. r-nu]; Çat yer-Quşçu k, [Ş. r-nu]; və yətləri öz əksini tapmış olur. Eləcə də müsbət mik- b. qeyd etmək olar. rotoponimlərin landşaft xüsusiyyətlərini, heyvan- Relyeflə bağlı bəzi mikrotoponimlərin təhlili lar aləmi ilə bağlıları göstərmək əhəmiyyətlidir. göstərir ki, burada yer qabığı fəaldır. Buna görə də Məsələn, dağ çölləri sahəsindən toplanılmış zooni- yer üzərində çatların əmələ gəlməsi çaxnaq relyef mik mikrotoponimlər Quzğun daşı, Çalağan dolan- fomasının yaranması müxtəlif sürüşmələr, axma- maz, Dağ Kolanı k, Maraluçan döş-Poladlı k, (Q. lar, dönmələr, axtarma, vulkan püskürmələri və r-nu); Maral dağı-Kəlbənd k, (İ. r-nu), və b. qeyd başqa amillər nəticəsində müxtəlif relyef formaları etmək olar. yaranmışdır. Məsələn, Əyri dağ adında elə düşün- Quzğun daşı-Dağ Kolanı k, [Q. r-nu], Ləngəbiz mək olar ki, dağın forması əyridir, əslində bu coğ- silsiləsinin Şirvan düzünə baxar qaşında yerləşir. rafi obyekt kiçik şiş təpədir. Əyri dağ adı ilə onun Çox böyük daş yığınıdır. Burada quzğunların rahat forması, geomorfologiyası təzad təşkil edir. Bu isə uçmağına imkan vardır, həmdə onun qərb yamacı bizdən daha diqqətli olmağı, düzgün nəticə çıxar- daşlıq və xırda kolluq olduğuna görə quşların bala mağı tələb edir. Lakin bu baxımdan Əyri dağın ge- çıxarmasına şərait vardır. Çünki, daşlığın yerləşdi- oloji quruluşu maraq doğurur. Əyri dağ çox yuyu- yi sahəyə başqa canlıların çıxmağı mümkün deyil- lub aşınmış, qədim süxurlar isə açılaraq çılpaqlaş- dir. Lakin Quzğun daşının yaxınlığındakı “Çalağan mışdır. Əlbətdə bu dağın adının əyri adlandırılma- dolanmaz” adlı təpə də vardır. Əslində təpənin adı sıdır. Buna görə də dağı [əslində təpəni] təşkil edən Çalağan qonmaz olmalıdır. Çünki, təpənin üstündə lay dəstələrinə, onu təşkil edən süxurlara diqqət ye- quşların qonub, qalxması üçün şərait yoxdur və tə- tirdikdə lay dəstələrinin pozulmadan adətən normal pəyə Çalağan [quzğun] qonub oturmur. Təpənin vəziyyətdə üfiqi istiqamətdə yataraq formalaşdığı adı Çalağan qonmazdan təhrifdir. halda hər hansı dövrdə isə gedən geoloji proses za- Bu tip mikrotoponimlərdən Pələngli dərə-Ərəb- qədim k, Maral gahı-Poladlı k, [Q. r-nu]; Donuz

103

Coğrafiya və təbii resurslar, №2 (10), 2019

ürəyi-Quşçu k, [Ş. r-nu]; və b. qeyd etmək olar. Bü- mövcud olmasını sübut edən amillərin biri Poladlı tün bu göstərilən mikrotoponimlər həm də, ərazinin kəndi ərazisində Çil dağındakı “Maraluçan” mik- keçmiş təbii şəraitində baş vermiş dəyişikliklərdən, rooronimidir, buradan böyük maral buynuzu tapıl- iqlimin aridləşməsindən, meşələrin çox olmasın- mışdır. Bu da, onu sübut edir ki, həmin ərazidə hə- dan xəbər verən izlərdir. Məsələn, Ləngəbiz silsilə- qiqətəndə maral yaşamışdır və müasir dövrdə me- sinin Şirvan düzünə baxar yamaclarının birində şəsiz dağ qədim zamanlarda keçilməz meşələrlə ör- Cüyür çökəkliyi-Bicov kəndi [A. r-nu] adlı mikro- tülü olmasına şahidlik edir (Şəkil.3). toponim qeydə alınmışdır. Məlum olduğu kimi Təsərrüfat fəaliyyətini əks etdirən müsbət relyef həmin ərazidə müasir təbii mühitlə cüyürün yaşa- formalı mikrooronimlər. Tədqiq edilən ərazidə bə- masına təbii şərait yoxdur. Çünki cüyürün yaşama- zi mikrooronimlər insanların əmək fəaliyyəti nəti- sı üçün meşə olmalıdır. Onu da qeyd etmək lazım- cəsində yaranmışdır. Məsələn, Dəyirman yeri ya- dır ki, göstərilən ərazi meşələrin mövcud ola bilə- macı-Kalva k, Qazmalar yamacı-Zərqava k, [A. r- cəyi yüksəkliyə malikdir. Lakin, insan fəaliyyəti- nu]; Məcid bağı yamacı-Quşəncə k, Ömər biçənəyi nin təsiri artdıqca təbii landşaftlara mənfi təsir də yamacı-Kürdmaşı k, Vəli qazması yamacı-Lahıc k, artdıqca aridləşmə baş vermişdir. Yəni iqlimdə baş Xatana bişənəyi təpəsi-Aşıq Bayramlı k, [İ. r-nu]; vermiş dəyişikliklərlə əlaqədar meşələr də məhv Quşçu qərəbi yamacı-Poladlı k, Baxçalar yamacı- olmağa başlamışdır. Hazırda həmin ərazidə arid Şeyxzahirli k, Qərəb yamacı-Dağ Kolanı k, Daşkə- kolluğlar mövcuddur. sən yalı-Ərəbqədim k, Yal xarmanı, [Q. r-nu]; Beləliklə, mikrotoponimlərin təhlili burada ta- Baxçasaray yamacı-Dağ Bağırlı k, [Ş. r-nu]; və s. rixi dövrlərdə yüksəklik səviyyəsinə nəzər yetirmiş Ləngəbiz dağ silsiləsinin şərq ətəyində Qara- olsaq meşələrlə tutulmuş olmalı idi. Lakin iqlimdə man dağından cənuba Pirsaat çayının sağ tərəfində baş vermiş aridləşmə təbii landşaftlarda qanunauy- Xələc qərəbi adlı yer vardır. Məlum olduğu kimi ğunluqlardan kənara çıxmalara səbəb olmuşdur. Xələc adlı toponimlər müasir Azərbaycan Respub- Deməli mikrotoponim vaxtı ilə rütubətli iqlimin ol- likası ərazisində, Rusiya, İran, Türkiyə, Orta Asiya masından, sıx meşələrin mövcudluğundan xəbər və başqa ölkələrdə də geniş yayılmışdır. [7, səh. verir. Eləcə də eyni ilə aşağıda göstərilən Dağlıq 173]. Lakin bizi maraqlandıran Qobustan rayonu Şirvanın digər buna bənzər ərazilərində də bir çox Poladlı kəndi ərazisindəki “Xələc qərəbidir.” Xələc mikrotoponimlər vardır ki, onlar tarixi dövrlərdə tayfa adı, qərəb-qoyun saxlanılan yer, tikilidir. yaşamış heyvanları və heyvanlar yaşayan təbii şə- Araşdırma nəticəsində məlum olmuşdur ki, vaxtı raiti əks etdirir. Məsələn,“Ceyran ocağı”-Təsi k, ilə köçəri həyat keçirən (yaylaq-qışlaq) xələclilərin Maraluçan-Poladlı k, [Q. r-nu]; “Şərif maral atan,” bir hissəsi XIX əsrin əvvəllərində burada iz qoya- Pələngli meşə-Ərçiman k, Maralgahı-Göylər k, raq Salyan rayonu ərazisindəki qışlaqlarda oturaq- Keçi qayası, Kəl qayası, Kəl vurulan döş-Zarat laşaraq kəndlərin əsasını qoymuşlar. [15,səh. 98- Xeybəri k, Cüyürlü dağ-Talışnuru k, Qaraquş dağı- 99] Xələc tayfasının Azərbaycan ərazisində məs- Mədrəsə k, [Ş. r-nu]; Qulunlu qaya-Bicov k, Cana- kunlaşması IX əsrə aid edilir. [14, səh. 25-40] Cə- var sırtı-Qəşəd k, Qarğa dağı qılıncı-Keşdəməz k, laləddin ləqəbli Dehli sultanlığını idarə edən Xələc [A. r-nu]; Keçili təpə-Gəraybəyli k, Maral dağı- ailəsindən olandır. Benqal və Hindistan bölgəsinə Kəlbənd k, Qaraquş dağı-Talıstan k, [İ. r-nu] və b. İslamı yayan İxtiyarəddin Xələci olmuşdur. göstərmək olar. Bu qəbildən yaranmış mikrotopo- Ümumiyyətlə, Dağlıq Şirvanda Xələc etnonimi nimlərin öyrənilməsi deməyə imkan verir ki, öyrə- ilə bağlı yaranmış toponimlər vaxtı ilə yaz və yay nilən ərazidə hündürlük qurşaqlarından asılı olaraq fəsillərində oradan istifadə etmələrinə şahidlik edir heyvan adlarını əks etdirən mikrotoponimlər şaquli və Xələc tayfasının izini yaşatmaqdadır. zonallığa uyğun heyvanların yaşamasını aydınlaş- Sitayiş yerlərini əks etdirən müsbət relyef for- dırır. Təbii şəraitin və insanların təsərrüfat fəaliy- malı mikrooronimlər. Dağlıq Şirvan ərazisində yəti, təbiətə təsiri və eləcə də bu və ya digər şəkildə yerli əhali arasında müqəddəs sayılan sitayiş yeri təbii şəraitin dəyişməsi nəticəsində məsələn, cey- adları ilə bağlı yaranmış mikrooronimlər də möv- ran, maral kimi heyvanlar ərazidə özü yox, mikro- cuddur. Məsələn, Ziyilli pir dağı-Bicov k, [A. r- toponimlərdə izi qalmışdır. Təsi kəndi sahəsində nu]; Pir dağı-Saqiyan k, Pirdirəki dağı-Təklə k, Pir- “Ceyran ocağı,”mikrotoponimi adlı yer çoxda hün- tüklü dağı-Soltan qaragöz yaylağı, [Ş.r-nu]; Şeyx- dür olmayan təpədən ibarətdir. Adətən burada cey- börkü dağı, Şəhidlər təpəsi, Allahəkbər dağı-Dağ ranlar olduğuna görə “Ceyran ocağı” adlanmışdır. Kolanı k, Yabanı baba dağı-Cəmcəmli k, Qaiblər, Məlum olduğu kimi bu ərazidə 400 m yüksəklik- Şaiblər dağı-[Q. r-nu] və s. dən meşələr başlamalıdır. Lakin Şamaxı şəhəri 750 Faydalı qazıntıları əks etdirən müsbət relyef m yüksəklikdə yerləşməsinə baxmayaraq meşəsiz formalı mikrooronimlər. Faydalı qazıntı ilə bağlı dağ çöllərində yerləşir. Tarixi dövrlərdə meşələrin yaranmış müsbət relyef formalarını əks etdirən

104

Coğrafiya və təbii resurslar, №2 (10), 2019 mikrooronimlər də ərazidə böyük əhəmiyyətə ma- İlanlı k, Xan arxacı, Qarabulaq düzü-Xilmilli k, [Q. likdir. Məsələn, Bülövdaş yamacı-Dədəgünəş k, r-nu]; və s. Mərmərdahar-Avaxıl k, Kömürlü təpə-Çuxanlı k, Tədqiqat ərazisi dağlıq olmasına baxmayaraq [Ş. r-nu], Kömür təpə-Mollaisaqlı k, Gilabılı ya- kiçik yastan və düzən sahələrə də rast olunur. Belə mac-Yenikənd k, [İ. r-nu]; Şirəli döş-Yekəxana k, mikrodüzənlər müxtəlif səbəblərdən ad alması Zəy yatağı yeri-[Qlauber duzu], Nöyütlü dərə-Dağ aydın olur. Bəzi düzən sahələr mövqeyi, forması, Kolanı k, Daşkəsən dağı-Poladlı k, [Q.r-nu]; Qırlı düzən sahəni təşkil edən süxurların rəngi, bitki ör- arxac-Paşalı k, [H. r-nu] və s. tüyünə görə, təsərrüfat işləri aparmış şəxslərin adı Hidronimləri əks etdirən müsbət relyef formalı ilə və s. adlanmışdır. mikrooronimlər. Mikrooronimik oronimlər öz ad- Beləliklə, süxurların rəngini əks etdirən Qara- larını ərazidə yerləşən su obyektlərindən də, ala bi- taxta düzü, Qarayazı düzü həm də, “böyük düz” lirlər. Məsələn, Axansu təpəsi-Uşdal k, Nohurgə mənasındadır. Sarı düz-düzənliyi təşkil edən sü- təpəsi- Birinci Yeni yol k, Şurşur yamacı- k, xurların rəngini əks etdirir və s. Bəzi düzən sahələri [İ. r-nu]; Daban bulaq dağı-Qurbançı k, Çay daşı ərazinin morfoloji xüsusiyyətlərini, landşaftların təpəsi-Poladlı k, Bulaq təpəsi-Nardaran k, [Q. r- tiplərini göstərir. O, cümlədən Qarayovşanlı düz nu]; Nohur üstü təpəsi-Xasıdərə k, [A. r-nu], və s. həm də, ərazinin yerləşdiyi təbii zonanı öz adında Daban bulağı dağı-Qurbançı kəndi, [Q. r-nu] yaşadır və s. ərazisindəki bu dağın ətəyində, yəni dabanında bu- 3. Nəticə. laq yerləşir. Bu səbəbdən də Daban bulağı dağı ad- 1. Dağlıq Şirvan ərazisindən müsbət relyef for- landırılıb. Burada “Daban” yerli coğrafi termindir. malarını əks etdirən 980 sayda mikrooronim topla- Yaşayış məntəqələrini əks etdirən müsbət relyef nılıb sistemləşdirilmiş və tədqiq edilmişdir. Bun- formalı mikrooronimlər. Mikrooronimlər adlarını lardan 281-i dağ, zirvə və təpə adları, 306-sı ya- bəzən tarixən həmin ərazidə yaşayan tayfa və ya mac, gəz, aşırım adları, 78-i yal, qılınc, qaya adları, yaşayış məntəqəsinin adı ilə əlaqədar olaraq ad 32-si arxac və yayla adları, 29-u güney və güzey alırlar. Məsələn, Cabanı yaylası, Gürcüvan yayla- adları, 108-i düzənlik və yastan adları, 10-u tap, ba- ğı-Xanbulaq k, Gəyəli dağı-Gəyəli k, Kövlüc dağı- na, axtarma adları, 13-ü qaş, sırt, yoxuş, daş, bel Kövlüc k, [A. r-nu]; Gümüşlü yeri-Dağ Bağırlı k, adları, 123-ü isə sair adlarıdır. Kolanı yeri-Sabir q, [Ş. r-nu];Təklə dağı-Ərəbşal- 2. Dağlıq Şirvan ərazisində bir çox mikrooyko- baş k, Nağaraxana yalı-Bəklə k, [Q.r-nu]; Zərdəxan nimlərin yaranmasında iştirak edən tayfa adları üzə yamacı-Bəhliyan k, Kənzə yaylası-Eyyubbəyli k, çıxarılmışdır. Tədqiq edilmiş mikrotoponimlərə [İ. r-nu]; Paşalı axtarması-Paşalı k, [H. r-nu]. və s. əsasən Dağlıq Şirvan ərazisinin Azərbaycan-türk- Qala tikililərini əks etdirən müsbət relyef for- dilli tayfalarının tarixi yaşayış məskənləri olması, malı mikrooronimlər. Keçmişdə insanlar düşmən- bir daha, öz təsdiqini tapmışdır. lərdən qorunmaq üçün yüksək dağlarda qala tikili- ləri inşa etmişlər. Bəzi mikrooronimlər mövcuddur İxtisar edilmiş sözlər: ki, öz adlarını həmin tikililərdən almışlar. Məsələn, A-Ağsu inzibati rayonu; İ-İsmayıllı inzibati rayonu; Qələyə gümüş dağı-Bağəli k, Fit qala dağı-Mücü k, Q-Qobustan inzibati rayonu; H-Hacıqabul inzibati [İ. r-nu]; Qalacıq zirvəsi-Quşçu k, Qalacıq dağı- rayonu; Ş-Şamaxı inzibati rayonu; k-kənd; r-nu-rayonu; Ərçiman k, Qız qalası təpəsi-Dağ Bağırlı k, [Ş. r- q-qəsəbə nu]; Qız qalası dağı-Qurbançı k, Qalacıq təpəsi- ƏDƏBİYYAT İlanlı k, Qalacıq zirvəsi-Bədəlli k, Qalacıq zirvəsi- Dağ Kolanı k, Saxsı qala təpəsi-Nabur k, [Q. r-nu]; 1. Azərbaycan Respublikası inzibati ərazi bölgüsü. və s. Bakı, 2013. 487 səh. Düzən, düzənlik, arxac adları. Mikrooronimik 2. Azərb SSR-in fiziki xəritəsi. Miq:1:600000 SSRİ düzən, düzənlik və arxac adlarının tədqiqi əhalinin DB Geod və Xəritəçilik idarəsi M. 1958. yaşayış tərzi ilə maraqlı və əhəmiyyətlidir. Məsə- 3. Azərbaycan tarixi I cild. Bakı, 1958. 448 səh. 4. Bəndəliyev N.S. Dağlıq Şirvanın toponimləri. Ba- lən, Uğuz düzü (Oğuz)-Ərçiman k, Aşağı və Yuxa- kı: «elm», 2009. 352 səh. rı sualtı düz-Çıraqlı k, Xanalı taxtası-Çaylı k, [Ş. r- 5. Budaqov B.Ə. Qeybullayev Q. Ermənistanda nu]; Binə düzü-Qurbanəfəndi k, Sarı düz-Keşxurd Azərbaycan mənşəli toponimlərin izahlı lüğəti. Bakı, k, Çarxana düzü, Dizəli düzü-Lahıc k, Cəyirli dü- 1988. 454 səh. zü-Keşxurd k, Qoşa taxta, Qarapaça düzənliyi-Mi- 6. Budaqov B.Ə. Türk uluslarının yer yaddaşı. Bakı, can k, [İ. r-nu]; Hacıman düzü-Kalva k, [A. r-nu]; 1994. 271 səh. Qarayazı düzü-Nabur k, Kühül düzü-Nardaran k, 7. Eyvazova R. Əfqanıstanda türk mənşəli toponim- Qarayovşanlı düz-Ərəbqədim k, Qarataxta düzü- lər. Bakı, 1955. 244 səh.

105

Coğrafiya və təbii resurslar, №2 (10), 2019

8. Əbülqasim Firdovsi. Şahnamə Bakı-Yazıçı 1987. for the formation of geographical names, causes, distri- 333 səh. bution of land, flora and fauna, the discovery of common 9. Qeybullayev Q.R. Az türklərinin təşəkkülü tari- natural resources and efficient usage of natural resour- xindən.Bakı,1994. 248 səh. ces are essential. Therefore, it is important that each 10. Qeybullayev Q.R. Qarabağ [etnik və siyasi ta- microtoponym is recorded and involved in the study, rixinə dair] Bakı,1990.248 səh. and the rules for the efficient use of natural resources, 11. Qumilyev L.N. Qədim türklər. Bakı, 1993. 536 etc. is of high importance. The past and present of natu- səh. ral phenomena through the study of a microtoponyms 12. Şamaxı ensiklopediyası. Bakı, 2015. 432 səh. associated with physical and geographical conditions, 13. Vəlixanlı N.M. Ərəb Xilafəti və Azərbaycan. Ba- changes in geological processes in the relief, climate, kı, 1993. 157 səh. vegetation, fauna, restoration of past landscapes, popu- 14. Vəliyev M.H. Azərbaycan [fiz-coğ, etnoq. və iq- lations and directions for future development have been tis. oçer., Bakı, 1993. 192 səh. studied. Classification map and a mapping scheme of 15. Авдеев М. Юго-Восточ Ширван и Сальянская the microtoponyms collected from the Upland Shirvan степь.Баку,1930. с. 232 and surrounding areas were developed. 16. Административное территориальное деление СССР. Москва 1958 г. с. 631. Keywords: microtoponyms, microoronyms, 17. Винников Я. Р. Родпленной и этнической сос- nomination, Upland Shirvan, Greater Caucasus тав населения Чарджуской области Туркмен ССР и его рас-ние Труды ин-та истории и етнографи Т. VII ИЗУЧЕНИЕ МИКРООРОНИМОВ Ашхабад, 1962. ГОРНОГО ШИРВАНА 18. Зейдлиц Н. Списки населенных мест. Россий- (Микрооронимы, отражающие ская империя. Бакинской губерния. Тифлис, 1870 г. положительные формы рельефа) 282 стр. В.Н.Бандалиев 19. Карта СССР. М: 1:4000000 упр. Геод. И картогр. При Совет Министров СССР. М. 1980. Г. Резюме. В статье рассматриваются mикрооро- 20. Карта схем летных поствищ. Шемахинского нимы собранные в Горном Ширване. В связи с этим района. Баку. 1954. г. были исследованы микрооронимы, собранные в 21. Кононов А.Н. Родословная Тюркмен [сочине- этом районе. Важное значение имеет изучение мик- ние Абул Газыхана Хивинского] М. 1958. г. 190 стр. рооронимов, собранных в исследуемом районе, ус- 22. Минорски В.Ф. История Ширвана и Дербента ловий формирования географических названий, X-XI в. М.1963. г. 270 ст. причин, распределения земли, флоры и фауны, об- 23. Нуриев А.Б. Новые находки в селениях Куш- наружения общих природных ресурсов и эффектив- чу, Коланы, Поладлы и Геогляр Шемахинского ра- ного использования природных ресурсов. Поэтому йона Азерб. ССР. и этнографические изыскания в важно, чтобы каждый микротопоним записывался и Азербайджане 1976. Г. 91 ст. участвовал в исследовании, а правила эффективного 24. Савина И.В. Словарь географических терми- использования природных ресурсов и т. д. Имеют нов и других словь формируюших топонимов Ира- такое значение. Прошлое и настоящее природных на. Изд. Наука М. 1971 г.-346 стр. явлений посредством изучения микротопонимов, 25. Халилов Д.А. Археологические находки близ связанных с физико-географическими условиями, селa Коланы Шемахинский района. Археологичес- изменениями геологических процессов в рельефе, кие исследования в Азербайджане-Баку-1965 г. [сб. климате, растительности, фауне, восстановлении статей] Баку. Изд. АН Аз. ССР.1965 г. прошлых ландшафтов, популяций и направлений 26. Хан Агов. экономический быт госуд-ный для будущего развития. Была разработана классифи- крестьян Джаванширского уезда [МИЕЭБГКЗК] Т. кационная карта и схема картирования микротопо- VI Тифлис, 1887 г. нимов, собранных в горном Ширване и прилегаю- 27. Шопен И. Новые заметки про древней исто- щих районах. рии Кавказа и его обигателей Санкт-Петербург, СПБ,: 1886. [6], 501, [2] C.; 22,6 +14,6 см. Ключевые слова: микротопонимы, микрооро- нимы, микротопонимы, номинация, Горный Шир- STUDY OF MICROORONYMS OF THE ван, Большой Кавказ. UPLAND SHIRVAN (Microoronyms reflecting positive landforms) V.N.Bandaliyev

Abstract. The article deals with the microoronyms available in the Upland Shirvan region. The study of microoronyms present in the study area, the conditions

106