Het Ontstaan Van Het Hooge Veene
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Cees de Jong Tapuitlaan 96, 7905 CZ Hoogeveen, 0528 26 70 14, [email protected] Het ontstaan van het Hooge Veene In dit themanummer, dat over het onderwerp ‘Veen’ Vorming van het veen Na afloop van het Weichselien nam de neerslag toe, gaat, past eenverhaal over het ontstaan van de en steeg de zeespiegel, en daardoor het grondwater gemeenteHoogeveen zeer goed. Ik wil het ontstaan peil. Hierdoor is het waterpeil in beekdalen gestegen. het van veengebied beschrijven en tevens een stukje Door instuivende dekzanden konden bovendien afsnoe- van in de beken ontstaan waardoor lokaal het de historie van Hoogeveen. Geografisch wil ik me ringen water- peil nog hoger werd. Dankzij de hogere waterpeilen beperken tot het gebied in de omgeving van Meppen, konden vochtminnende vegetaties ontstaan in beek- Hoogeveen, Hollandscheveld, Echten en Meppel. dalen. Veel vegetatie stierf onder water af. Omdat er onvoldoende zuurstof toetrad verteerde deze vegetatie niet dit de wil ik volledig. Op deels verteerde milieu kon zich Aangezien ons orgaan geologie beschrijft nieuwe dit weer vegetatie vestigen waarna proces voort- mij betreffende de geschiedenis beperken tot het durend werd herhaald zodat gesproken kan worden van eerste begin van Hoogeveen.Aansluitend wil ik een een stapeling van halfvergane plantenresten. hoe de vond. beschrijving geven van vervening plaats Deze wordt of Tot slot wil ik hoe het uit stapeling Laagveen moerasveen genoemd. weergeven transport het Als gevolg van de waterstijging groeit het veen in de veengebied verliep. De grote venen, die zijn ontstaan meren totdat het gehele watergebied met laagveen of na afloop van het Weichselien, zo’n 11.500 jaar geleden, moerasveenis gevuld. Voorwaarde voor het ontstaan hebben de het Drenthe de van veen is stilstaand water. Daarom kon het veen zich grenzen van huidige en niet ontwikkelen in de beekdalen omdat daar stromend omgeving hiervan bepaald. water was. Op gezette tijden waren die dalen afgesloten als gevolg van stagnatie in de waterafvoer en de vorming In het noordwesten waren de veengebiedenten zuiden van moerasbossen. Zodoende zijn veel beekdalen van Drenthe voor een belangrijk deel met veen gevuld. van het Groninger klei samen met de Smilder venen In het zuidwesten vormden de een natuurlijke grens. Nadat de waterrijke Laagten met laagveen zijn opgevutd in de landen en veenmoerassen lage bij Steenwijk vindt ander deze een proces van veenvorming plaats. Op Meppel natuurlijke barrières. In het zuiden waren er natte terreinen kregen de veenmossen (Sphagnumsoor- ten) de kans zich te Er vond hier heel de om vestigen. een Drents-Overijsselse grensvenen tussen Hoogeveen ander Het is in 10 40 proces plaats. veenmos staat tot (en en Coevorden. In het oosten lag ligt) het Bourtanger- maal zijn eigen gewicht aan water vasthouden terwijl het veen. tevens staat te in is zijn eigen milieu verzuren. Dit veen- mos sterft elk jaar af zodat het als organisch materiaal onder water terecht komt. Zo ontstaat er een voedselarm milieu het uitstekend kan waarop veenmos gedijen. GRONDBOOR & HAMER NR 3/6 - 2009 75 Afbeelding1. Zwartsluis, het 17c eeuwsevestingstadje, met daarachter een fort. Hier werd de Compagnie van de 5000 Morgen opge- richt. Afbeelding2. De venen,volgens de kaart van Pijnacker. Linksonder het Westerveen, met daarbijuit het Oude Diep ontspringend deNieuwe Grift, de HoogeveenseVaart. Onder de juiste omstandigheden kan het wel 50 cm. in de manke van Steenbergen en ten Arte zullen per jaar groeien. Het afgestorven veenmos kan onder een grote rol spelen in de ontstaansgeschiedenis water niet wegrotten omdat zuurstof afwezig is. van Hoogeveen. vormt Door inklinking zich echter slechts een laag van 0,5 tot 1 cm In dit is van per jaar. proces sprake In het gebied van Meppen werd in 1551 voor het eerst de vorming van hoogveen. Om 1 meter hoogveente serieus gedacht aan vervening. Onder Karei Vwerden is dus honderd krijgen jaar nodig. strenge bepalingen uitgevaardigd opdat aan de land- vergravingen in Holland en Utrecht een einde zou komen. De der 5000 Compagnie morgen Bij Meppen golden deze wetten niet zodat Reinolt van Over het gebied dat in de inleiding is vermeld zijn Burmania alle vrijheid had om in 1551 veengebied te al archiefstukken bekend uit de Middeleeuwen. kopen van de boeren van Meppen. Het betrof een gebied Aan het eind de He tweetal 5000-6000 van eeuwstaan een van morgen inclusief de ondergrond. ongedeelde markegronden beschreven met de namen ten tot Meppenenerzijds en Steenbergen en Arlo ander- Een deel van dit gebied zal later de Compagnie der zijds. De marke van ca. ten 5000 Meppen ligt 15 km noord- morgen gaan behoren. Na de dood van Reinolt van oosten van de locatie dat het latere Hooge Veene zou Burmania werd de grond vererfd en na de dood van zijn vormen. De marke van Steenbergen en ten Arlo ligt vrouw voor de helft verkocht. Een der erfgenamen, Jonk- enkele het Ada kilometers zuidelijk van Hooge Veene. vrouwe van Burmania, verkocht in 1631 de venen aan twee Deze marken zijn grote gebieden en lopen beide Roelof van Echten. De koop werd met een stoklegging in elkaar over. De marke van Meppen en de boerderijen bekrachtigd (De stoklegging wordt toegepast bij aankoop 76 GRONDBOOR & HAMER NR 3/A - 2009 Afbeelding3. Overzichtskaart de de van huidigegemeente Hoogeveen, ontstaanbij gemeentelijkeherindelingvan 1 januari1998. Het gele is werd verhandeldin daaraan de driehoek de uit gebied datgenewat 1625, met toegevoegd van 33 morgen 1631. Dat is maar fractie de Ook de buiten. een van huidigegemeente Hoogeveen. plaats Hoogeveen ligt er grotendeels en van onroerend de overdracht te Voorts Lanceerde de verkoop goed. Tijdens bedrag zijn aangekocht. hij sug- de stok het te Legt verkoper een op verkopen object. gestie dat hij 5000 morgen heeft gekocht van de boeren De neemt de is Arlo. De koper stok op waarna de koop gesloten. van Steenbergen en ten werkelijkheid was dat 2000 verwierf door ruilhandel. hij hooguit morgen veen Jonkheer Roelof van Echten heeft echter, blijkens uit- De boeren kregen hiervoor vrijdom van de tienden (een gebreid onderzoek door Albert Metselaar (historicus vorm van belastingheffing) en vrije doorvaart in de te in een dubieuze rol in in Vaart. Er Hoogeveen) nogal gespeeld graven Hoogeveense was geen sprake van een verschillende transacties. De van de Dus al wilde dat gemelde koop stoklegging. hij was geen eigenaar hij te wel helft van de Meppense venen blijkt voor een veel laag doen voorkomen. GRONDBOOR & HAMER NR 3/4 - 2009 77 In 1630 verwierf Roelof van Echten wel de betreffende had twee dochters. Dochter Anna Geertruida van Echten ondergrond. Echter, van een eigendomwas geen sprake (1777 - 1854) trouwde met Rudolph Otto van Holthe. want had Zodoende bleef de als familie Van er geen stoklegging plaats gevonden. naam gehandhaafd Holthe tot Echten. In 1631 werd de Compagnie der 5000 Morgen opgericht De door Christoffel van Nijenhove en Johan van der Meer verveningen uit Leiden, ds. Johannes Boekenbergh uit Zuidwolde, Voordat men het veen kan afgraven dient het natte ter- Arent Wouters Vreughden uit Amsterdam en Jonkheer rein eerst ontwaterd te worden teneinde het toegankelijk Roelof van Echten. De vond in Zwart- te maken. Dit enkele omdat oprichting plaats was een proces van jaren [Afb. 1). sluis De Compagnie was een investerings- de veenmoslagen buitengewoonveel water bevatten. die hier doel had de Het kanaal werd in maatschappij tot veengebieden graven van een etappes uitgevoerd. te het af te t.b.v. Men kon in het niet direct in het ontginnen en aanwezigeveen graven begin diep veen graven. brandstof (een land is een dat in één Dit direct Eerst werd brede 'morgen' gebied zou weer vollopen. een grep- kan worden bewerkt; de hiervan is of 30 leen morgen grootte pel ('grup' 'raai') gegraven van ca. cm diepte het ongeveer een kleine hectare). spitdieptel om bovenliggendeveen te ontwateren. Het was in het begin een papieren organisatie. Al spoedig Nadat deze bovenlaag voldoende droog was werd de bleek dat de Compagnie niet in staat was om de turf- greppel dieperuitgegraven waarna de ontwatering voort ter hand te Ondanks alle beloften bleken kon Dit werd malen herhaald. Dit kon graverij nemen. gaan. enige proces de prestaties van Roelof van Echten onder de maat. een aantal jaren duren. De hield zich slechts met het dit werd de telkens verbreed Compagnie bezig graven Tijdens proces greppel en van een kanaal van Echten naar Hoogeveen. uitgediept. Het bovenste gedeelte werd met kruiwagens De raai in het omhoog gebracht en afgevoerd, gegraven Dat werd de Nieuwe later de Vaart ook wel moest Grift, Hoogeveense veen, splitting (splijting) genoemd onge- (Afb. 2 ). Het bleek dat Roelof Echten de Com- 5 keer breder dan het te kanaal omdat van en veer zijn graven pagnie dit project niet kon voltooien zonder financiële de helling van de zijkanten van het kanaal niet te hoog hulp. Dat heeft de positie van de Compagnie der 5000 moest zijn. Het kanaal werd ca. 4.70 m breed. Dus werd Morgen deerlijk verzwakt. de splitting ca. 25 - 30 meter breed. De de werd De veenarbeiders die het leiding van turfgraverij geheel overgenomen dieper aan graven waren door de Leidse investeerders Pieter Joostens Warmont troffen veet leem aan. Dit werd handmatigvanaf de Johan en ven der Meer onder de naam Hollandse bodem door de eerste spitter omhoog 'gegooid' naar namen het voort- de tweede het met Compagnie, Zij verveningsproces man. Hij ving op een platte schop. varend ter hand. Het dorp Hoogeveen is door toedoen Dit vereiste veel kracht en vaardigheid. Bij het uit- van de genoemdeLeidse investeerders ontstaan rond diepen van het kanaal kwam er een derde spitter bij. 1636. Zij zorgden er voor dat arbeiders zich permanent Een nieuw kanaalgedeelte werd door een dam afge- de konden het op venen vestigen. Op belangrijkste sloten totdat het helemaal gereed was.