S t r o n a | 1

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Tuchola na lata 2016-2023

S t r o n a | 2

Spis treści:

Streszczenie

1. Opis powiązań Lokalnego Programu Rewitalizacji z innymi 8 dokumentami strategicznymi i planistycznymi

2. Skrócona diagnoza gminy Tuchola pod kątem występowania stanu 10 kryzysowego wraz z wnioskami

3. Obszar zdegradowany 15

4. Obszary rewitalizacji 25

5. Szczegółowa diagnoza obszarów rewitalizacji: 32

6. Wizja stanu obszaru rewitalizacji po przeprowadzeniu rewitalizacji 40

7. Cele rewitalizacji oraz odpowiadające im kierunki działań 41

8. Lista planowanych projektów/przedsięwzięć rewitalizacyjnych 44

9. Mechanizmy zapewnienia komplementarności 50

10. Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców oraz innych 52 podmiotów i grup aktywnych na terenie gminy w proces rewitalizacji

11. Szacunkowe ramy finansowe 52

12. System zarządzania realizacją programu rewitalizacji 58

13. System monitoringu i oceny skuteczności działań oraz aktualizacja 59 LPR

S t r o n a | 3

Streszczenie:

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Tuchola na lata 2016-2023 (LPR) systematyzuje i wyznacza kierunki działań rewitalizacyjnych Gminy Tuchola oraz partnerów publicznych, gospodarczy i społecznych, którzy włączyli się w jego opracowanie i realizację.

Stanowi on kontynuację starań w zakresie ożywienia społecznego i gospodarczego tego obszaru. W latach 2011-2015 realizowano już Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Tucholi, który zasięgiem objął Stare Miasto w Tucholi. Koncentrował się on na ochronie historycznych walorów i estetyki zespołu staromiejskiego w ramach projektu „Rewitalizacja średniowiecznego układu urbanistycznego miasta Tucholi – elementem europejskiego dziedzictwa kulturowego – II etap”.

W nowej perspektywie finansowej umożliwiono współfinansowanie ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego nie tylko procesu rewitalizacji na obszarach miejskich (jak to miało miejsce do tej pory), ale także na terenach wiejskich. Stąd konieczność ponownej diagnozy obszarów problemowych i możliwości interwencji na terenie całej miejsko-wiejskiej gminy Tuchola.

Niniejszy Program został opracowany na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 u ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, zgodnie z wytycznymi do realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych (w szczególności z „Zasadami programowania przedsięwzięć rewitalizacyjnych w celu ubiegania się o środki finansowe w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020”, stanowiącymi załącznik nr 10 do Szczegółowego Opisu Osi Priorytetowych RPO WKP, dalej zwane „Zasadami…”).

W pierwszej kolejności sprawdzono jakie ramy, cele i zadania dla ewentualnych działań rewitalizacyjnych zostały wyznaczone na obszarze gminy Tuchola w innych dokumentach strategicznych (na poziomie regionalnym, powiatowym i lokalnym).

Kolejnym krokiem była skrócona charakterystyka gminy Tuchola na tle powiatu tucholskiego i województwa kujawsko-pomorskiego (w aspektach kluczowych dla procesu rewitalizacji).

Największym wyzwaniem było zdiagnozowanie występowania ewentualnego stanu kryzysowego na poszczególnych obszarach gminy. Wymagało to zgromadzenia ogromnej ilości danych i informacji na najdokładniejszym z możliwych poziomów analizy – co do jednej osoby, w podziale na 56 miejscowości wiejskich, a w mieście Tuchola z dokładnością do każdego budynku. S t r o n a | 4

Stan kryzysowy, czyli sytuacja, w której na jednym obszarze współwystępują problemy ze sfery społecznej oraz przynajmniej jednej z następujących sfer: • gospodarczej, • środowiskowej, • przestrzenno-funkcjonalnej, • technicznej.

W celu wyliczenia wskaźników występowania stanu kryzysowego, określonych w „Zasadach…”, niezbędna była koordynacja pracy, systemów informatycznych, definicji pojęć i danych, gromadzonych przez następujące instytucje: • Urząd Miejski w Tucholi (Wydział Rozwoju Gospodarczego, Wydział Spraw Obywatelskich, Wydział Infrastruktury i Planowania Przestrzennego), • Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Tucholi (w koordynacji z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Tucholi), • Powiatowy Urząd Pracy w Tucholi, • Komendę Powiatową Policji w Tucholi, • Jednostki oświatowe i kulturalne, • Organizacje pozarządowe i podmioty ekonomii społecznej.

Dzięki ścisłej współpracy wszystkich zaangażowanych partnerów udało się stworzyć bardzo dokładny i wielowymiarowy obraz natężenia problemów rozwojowych na terenie naszej gminy. Sprawdzenie, czy gdzieś występuje stan kryzysowy, odbywało się oddzielnie dla obszaru miejskiego i wiejskiego, w oparciu o nieco odmienne kryteria.

W przypadku miasta Tuchola pierwszym krokiem było podzielenie go na cztery mniejsze jednostki analityczne (strukturalne). Punktem wyjścia do określenia ich granic był podział na obszary funkcjonalno-przestrzenne, zastosowany w poprzednim LPR. Dla każdej z tych jednostek sprawdziliśmy skalę występowania problemów społecznych (starzenie się ludności, bezrobocie, skala korzystania z pomocy społecznej) oraz przestrzenno-funkcjonalnych (występowanie przestrzeni zdegradowanej).

Przestrzeń zdegradowana – obecnie nieużytkowane obiekty i tereny, pustostany (np. poprzemysłowe, powojskowe, pokolejowe), obiekty, których budowa nie została ukończona. W szczególnie uzasadnionych wypadkach za przestrzeń zdegradowaną można też uznać obiekty, które są wciąż użytkowane, o ile istnieje możliwość i społeczna lub ekonomiczna potrzeba ich przekształcenia na cele rozwoju społecznego lub gospodarczego. Za taki właśnie przypadek uznano budynek dworca kolejowego w Tucholi. Nadal (w niewielkim stopniu) pełni on funkcje obsługi ruchu kolejowego, ale spora jego powierzchnia pozostaje zupełnie niewykorzystana. S t r o n a | 5

W mieście Tuchola obszarem problemowym pozostają wciąż okolice Starego Miasta, wszystkie analizowane negatywne zjawiska wystąpiły tam z większym natężeniem niż średnia dla całej gminy. Dodatkowo, w ramach wspierania rozwoju gospodarczego, w zdegradowanym budynku dworca kolejowego w Tucholi możliwe jest utworzenie centrum wsparcia, inkubatora przedsiębiorczości. Dzięki temu za obszar zdegradowany (na którym występuje stan kryzysowy i konieczna jest interwencja) uznano 24 hektary w centrum Tucholi (ścisłe Stare Miasto i teren pomiędzy ulicą Świecką, a dworcem kolejowym).

W przypadku obszarów wiejskich dane pierwotnie zgromadzone z dokładnością do poszczególnych miejscowości (w tym kolonii, przysiółków) ostatecznie przeanalizowaliśmy w podziale na sołectwa1. Ponownie przyjrzeliśmy się sferze społecznej i przestrzenno-funkcjonalnej, sprawdzając, gdzie w największym stopniu koncentrują się problemy bezrobocia i uzależnienia od pomocy społecznej oraz gdzie dodatkowo występują przestrzenie zdegradowane.

Wyniki analiz pokazały, że do obszaru zdegradowanego (poza centrum Tucholi) powinniśmy dodać teren sołectw Legbąd, Mały Mędromierz i Raciąż. Bezrobocie i zasięg korzystania z pomocy społecznej są tam większe niż średnio na terenie całej gminy. Ponadto, na terenie każdego z tych trzech sołectw występuje obiekt przestrzeni zdegradowanej: • w sołectwie Legbąd jest to teren nie ukończonego boiska przy ulicy Polnej w Legbądzie (który można zaadoptować na centrum sportowo-rekreacyjne), • w sołectwie Mały Mędromierz jest to nieużytkowany pustostan, budynek po dawnej kotłowni, w bardzo złym stanie technicznym, zlokalizowany we wsi Mały Mędromierz, • podobnie w sołectwie Raciąż, we wsi Wysoka, znajduje się budynek nieużywanej już kotłowni, wymagający pilnych prac remontowych.

Ostatecznie, do obszaru zdegradowanego (kryzysowego) w miejskiej i wiejskiej części gminy zaliczone zostały tereny o łącznej powierzchni 7 408 ha (30,91% powierzchni gminy), które zamieszkują 4 142 osoby (prawie 20% mieszkańców gminy).

Następnym krokiem było wskazanie tych części obszaru zdegradowanego, na których mamy zamiar skoncentrować nasze działania w pierwszym etapie (czyli wyznaczenie obszarów rewitalizacji). W pierwszej kolejności wybraliśmy te tereny, na których możemy dokonać adaptacji przestrzeni zdegradowanej na cele rozwoju gospodarczego (czyli podobszar zdegradowany 1. Centrum Tucholi).

1 Spośród 56 miejscowości wiejskich gminy, 7 zamieszkuje mniej niż 10 osób. W trakcie analiz wystąpiły miejscowości ze 100% udziałem seniorów, osób w wieku poprodukcyjnym albo stałych beneficjentów pomocy społecznej. W jednym przypadku nie było wręcz możliwości podania wartości wskaźnika, gdyż liczba osób w wieku poprodukcyjnym w stosunku do osób w wieku produkcyjnym w jednej miejscowości wynosiła 1 do 0. S t r o n a | 6

Natomiast na obszarach wiejskich zdecydowano się na istotne zawężenie: z powierzchni i mieszkańców całych sołectw do trzech kolejnych obszarów rewitalizacji zaliczono miejscowości o największej liczbie mieszkańców, które zapewniają największe oddziaływanie procesów rewitalizacyjnych. Są to: Legbąd (494 osoby), Mały Mędromierz (412 osób), Raciąż (990 osób) i Wysoka (228 osób).

Dzięki takiemu rozwiązaniu możliwe będzie skoncentrowanie pomocy i udzielenie bardziej kompleksowego wsparcia na mniejszym terenie (łączącego różne typy projektów, źródeł finansowania, potencjalnych partnerów).

W niniejszym Programie ustanawiamy cztery obszary rewitalizacji: 1. Centrum Tucholi, 2. Miejscowość Legbąd, 3. Miejscowość Mały Mędromierz, 4. Miejscowość Wysoka i Raciąż które łącznie obejmują 209 ha i zamieszkuje je 2 941 osób (odpowiednio 0,87 i 14,12% dla całej gminy Tuchola).

Ze względu na odmienne problemy, potencjały i potrzeby, występujące na obszarach rewitalizacji w Tucholi i na wsiach, założyliśmy realizację dwóch różnych celów rewitalizacji (i przypisanych im kierunków działań). Celem naszych działań na obszarze rewitalizacji 1. Centrum Tucholi będzie „Poprawa warunków rozwoju gospodarczego obszaru rewitalizacji 1. Centrum Tucholi do 2023 roku” (kierunek działań: przekształcenie przestrzeni zdegradowanej na cele rozwoju gospodarczego). Będzie to możliwe dzięki kompleksowej rewitalizacji terenu przy ul. Kolejowej w Tucholi i przekształceniu go na cele rozwoju gospodarczego (przedsięwzięcie główne), wspieranej przez działania aktywizujące dla osób wykluczonych społecznie z obszaru rewitalizacji 1. Centrum Tucholi (przedsięwzięcie uzupełniające).

W przypadku trzech pozostałych obszarów rewitalizacji, założono osiągnięcie wspólnego celu, jakim będzie „Poprawa warunków prowadzenia działań aktywizacyjnych, integracyjnych, partycypacyjnych na obszarach rewitalizacji 2. Miejscowość Legbąd, 3. Miejscowość Mały Mędromierz i 4. Miejscowość Wysoka i Raciąż do 2023 roku” (kierunki działań: przekształcenie przestrzeni zdegradowanej na cele aktywizacji społecznej oraz zwiększenie partycypacji w życiu społecznym dla społeczności w rejonach o wysokim uzależnieniu od świadczeń pomocy społecznej). Planowane działania w tym zakresie składają się na przedsięwzięcie główne Feste odnówka, wichajstry i dinksy – dycht wyrychtowane Legbond, Mały Mandromnierz, Wysoka i Raciąż, czyli rewitalizacja miejscowości Legbąd, Mały Mędromierz, Wysoka i Raciąż.

W toku opracowania Programu zebrano propozycje konkretnych projektów rewitalizacyjnych. Tworzą one listę projektów głównych (podstawowych) i uzupełniających. Łączny szacunkowy koszt realizacji dziesięciu zadań z listy S t r o n a | 7 podstawowej to 7 milionów złotych. Dodatkowo wskazaliśmy siedem projektów uzupełniających, ich koszt to co najmniej 300 tysięcy złotych. Ponadto na terenie gminy Tuchola już rozpoczęto realizację pierwszych projektów, przyczyniających się do osiągnięcia zakładanych celów rewitalizacji (ze względu na wcześniejsze zapewnienie finansowania z innych środków, nie zostały one ujęte w wykazie projektów rewitalizacyjnych).

Szacujemy, że łącznie realizacja założonych celów rewitalizacji do 2023 r. będzie wymagała nakładów w łącznej wysokości około 30 milionów złotych (około połowy tej kwoty to sam koszt uporządkowania terenu kolejowego w Tucholi).

Na moment opracowania Programu możliwości finansowe pozwoliły na wstępne określenie budżetu Programu na poziomie 7 284 000,00 zł, z czego: • 6 079 300,00 zł to zakładana kwota wsparcia ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego, • 870 700,00 zł to wartość innych środków publicznych, pozyskanych na realizację zadań rewitalizacyjnych (środki Gminy Tuchola i Powiatu Tucholskiego), • 5 000,00 zł to wartość zadeklarowanego wkładu własnego ze środków prywatnych lokalnych stowarzyszeń.

Dzięki tym środkom planujemy sfinansować przede wszystkim: • programy aktywizacji osób wykluczonych społecznie z obszaru zdegradowanego, w których udział weźmie 400 osób, • adaptację, zagospodarowanie 4 obiektów na cele rozwoju społecznego (3 obiekty) i gospodarczego (1 obiekt).

Są to działania, które mamy zamiar podjąć w pierwszej kolejności. W przypadku zgłoszenia nowych propozycji, pozyskania dodatkowych źródeł finansowania możliwe będzie rozszerzenie listy projektów rewitalizacyjnych (szerzej w części 13.).

S t r o n a | 8

1. Opis powiązań Lokalnego Programu Rewitalizacji z innymi dokumentami strategicznymi i planistycznymi:

Zadania ujęte na liście projektów rewitalizacyjnych osiągną cele ważne z punktu widzenia rozwoju społeczno-gospodarczego całego obszaru. Realizują bezpośrednio lub pośrednio założenia następujących dokumentów strategicznych:

1. Strategia rozwoju gminy – strategiczne kierunki rozwoju gminy Tuchola wyznacza „Strategia rozwoju obszaru Powiatu Tucholskiego” z dnia 17 marca 2016 roku, wskazano w niej konieczność realizacji celu nadrzędnego „Wysoka jakość życia na terenie powiatu” oraz trzech celów strategicznych: • Cel strategiczny 1: Nowoczesne społeczeństwo (ogół działań związanych z rozwojem potencjału społecznego powiatu), • Cel strategiczny 2: Wzrost gospodarczy (ogół działań związanych z zapewnieniem miejsc pracy w pobliżu miejsca zamieszkania), • Cel strategiczny 3: Modernizacja przestrzeni (służebny wobec dwóch poprzednich, obejmuje tematykę zagospodarowania przestrzennego i kształtowania przestrzeni publicznej). Program jest bezpośrednią realizacją celu strategicznego 3 w obszarze działań 3.6 Rewitalizacja miasta i miejscowości wiejskich (kierunek działań 1 - Kontynuacja procesów rewitalizacji w mieście Tuchola i 2 - Kontynuacja procesów odnowy wsi w miejscowościach wiejskich powiatu). Ma liście przedsięwzięć, które realizują cel strategiczny 3 znalazły się projekty dotyczące rewitalizacji dworca i zespołu staromiejskiego w Tucholi. Szczególnie wysoki poziom zgodności kierunków interwencji pomiędzy Strategią, a LPR można zaobserwować także w przypadku obszaru działań: o 1.1 Aktywność społeczna (kierunek działań 1), o 1.2 Infrastruktura rozwoju społecznego (kierunek działań 7, 9, 10, 11 i 13; na liście przedsięwzięć realizujących cel strategiczny 1 znalazło się między innymi utworzenie świetlicy wiejskiej w Wysokiej), o 2.2 Otoczenie biznesu (kierunek działań 1; utworzenie inkubatora przedsiębiorczości na terenie gminy Tuchola znalazło się na liście przedsięwzięć do realizacji w ramach celu strategicznego 2), o 3.1: Dostępność zewnętrzna i wewnętrzna powiatu (kierunek działań 5).

2. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Tuchola na lata 2014- 2018 – koordynująca zadania z zakresu polityki społecznej na obszarze Gminy Tuchola, stwierdzono zgodność w szczególności w zakresie celu strategicznego: • 1. Przeciwdziałanie bezrobociu, ubóstwu i bezdomności oraz zapobieganie ich skutkom (zgodność na poziomie wszystkich celów operacyjnych), • 2. Wspieranie rodzin oraz wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży (zgodność na poziomie wszystkich celów operacyjnych), S t r o n a | 9

• 3. Zwiększenie udziału osób starszych i niepełnosprawnych w życiu społecznym i zawodowym (zgodność na poziomie wszystkich celów operacyjnych).

3. Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Tucholskiego – wyznacza zadania w zakresie polityki terytorialnej. Należy do nich cel operacyjny 4.6 Rewitalizacja zdegradowanych terenów kolejowych, pokolejowych i budynków dworców kolejowych (w ramach celu strategicznego 4. Dostosowanie infrastruktury do wyzwań XXI wieku), realizowany bezpośrednio za pośrednictwem LPR. Szczególnie wysoki stopień zgodności kierunków interwencji w LPR i Strategii występuje także w przypadku: • Celu operacyjnego 1.5 Powstanie inkubatora przedsiębiorczości (cel strategiczny 1. Rozwój przedsiębiorczości i promocja zatrudnienia), • Celu operacyjnego 3.1 Zmniejszenie poziomu bezrobocia i korzystania z pomocy społecznej i celu operacyjnego 3.3 Rozwój form opieki nad osobami niepełnosprawnymi i wymagającymi wsparcia (cel strategiczny 3. Rozwój usług socjalnych i przeciwdziałających bezrobociu),

4. Strategia Rozwoju Lokalnego Kierowanego przez Społeczność na lata 2016 – 2023 „Dekel do borowiackiej grapy” Partnerstwa „Lokalna Grupa Działania Bory Tucholskie” – niniejszy Program stanowi podstawę do ubiegania się o środki w ramach: • Przedsięwzięcia 1.2.1 Feste odnówka, czyli rewitalizacja (realizuje cel szczegółowy 1.2 Zwiększenie dostępności do infrastruktury sprzyjającej ożywieniu społeczno-gospodarczemu obszaru LSR do 2023 roku oraz cel ogólny I. Zwiększenie atrakcyjności obszaru LSR do 2023 roku), • Przedsięwzięcia 3.1.2 Wichajstry i dinksy, czyli aktywizacja społeczno- zawodowa mieszkańców obszaru LSR (realizuje cel szczegółowy 3.1 Aktywizacja i integracja mieszkańców obszaru LSR do 2023 roku oraz cel ogólny III. Rozwój kapitału społecznego obszaru LSR do 2023 r.).

Wpływ na osiąganie celów innych dokumentów strategicznych może zostać określony przy użyciu wskaźników realizacji projektów rewitalizacyjnych, przedstawionych w części 8.

S t r o n a | 10

2. Skrócona diagnoza gminy Tuchola pod kątem występowania stanu kryzysowego wraz z wnioskami:

Gmina Tuchola, siedziba powiatu tucholskiego, jest jedną z 35 gmin miejsko-wiejskich w województwie kujawsko-pomorskim. Wyróżnia ją peryferyjne położenie w stosunku do największych miast regionu i głównych korytarzy transportowych, niska gęstość zaludnienia na obszarze wiejskim i duże rozproszenie sieci osadniczej.

Zawdzięcza to swojej lokalizacji – w sercu Borów Tucholskich, krainy lasów (stanowiących łącznie aż 47% powierzchni gminy) i jezior. To teren, który zbudował swoją markę turystyczną na wysokich walorach przyrodniczych, rozwijane są też inicjatywy związane z kulturą borowiacką.

Miasto Tuchola zajmuje tylko 7% powierzchni gminy, ale zamieszkuje je aż 13 814 osób (68% całej ludności gminy). Stanowi główny ośrodek administracyjny, gospodarczy, edukacyjny i usługowy w skali powiatu. Zajmuje południowo-wschodni obszar gminy.

Obszar wiejski gminy składa się z 56 miejscowości (w tym kolonii i przysiółków), które skupione są w 10 sołectwach: • Białowieża (osada Białowieża), • Bladowo (wsie Bladowo i Słupy oraz przysiółki: Nad Bladówkiem i Bladowo- Wybudowanie), • Kiełpin (wieś Kiełpin, osada Wymysłowo oraz przysiółki: Jesionowo, Pod Lasem, Stegny, Wiśniówka, Na Polach, Trzcionek, Kiełpin- Wymysłowo), • Klocek (wsie: Klocek i Biała, osady: Dziekcz, Woziwoda i Zielona Łąka, leśniczówka Zielonka, przysiółki: Klocek-Wybudowanie oraz kolonia Bielska Struga), • Legbąd (wsie: Legbąd i Łosiny, osady: Końskie Błota, Radonek, Jaty, Lasek i kolonie: Brody, Fojutowo, Niwki i Koślinka), • Mała Komorza (wsie: Mała Komorza i Wielka Komorza oraz osada Dąbrówka), • Mały Mędromierz (wieś Mały Mędromierz oraz przysiółki: Huby, Nowa Tuchola, Przy Szosie Sępoleńskiej, Przy Szosie Bydgoskiej, Wysoka Wieś), • Raciąż (wsie: Raciąż i Nadolna Karczma, osady: Wysoka, Raciąski Młyn, Wysocki Młyn, Mrowiniec, Nadolnik oraz przysiółek Borki).

Między poszczególnymi miejscowościami występują skrajne różnice w przypadku większości analizowanych zjawisk. 5 najliczniejszych miejscowości wiejskich zamieszkuje łącznie 2 800 osób, w 5 najmniejszych znajdziemy łącznie tylko 22 mieszkańców.

S t r o n a | 11

Mapa obszaru gminy Tuchola w podziale na sołectwa

Źródło: Urząd Miejski w Tucholi

Sfera społeczna:

Na terenie całej gminy Tuchola występują niekorzystne tendencje w zakresie struktury demograficznej, przybywa osób starszych, a zmniejsza się liczba dzieci i młodzieży. Szczególnie mocno ten problem odczuwalny jest już na obszarze miejskim, tu udział osób w wieku poprodukcyjnym wynosi aż 17,5%, jest to najmniej korzystny wynik spośród wszystkich gmin powiatu tucholskiego.

Należy jednak pamiętać, że seniorzy mieszkający w mieście (nawet powiatowym) mają dostęp do dużo lepiej rozwiniętych usług, w szczególności w kontekście specyficznych S t r o n a | 12 potrzeb tej grupy (usługi medyczne, rehabilitacyjne, opiekuńcze). Dlatego konieczne jest zadbanie także o odpowiednio rozwiniętą opiekę na obszarach wiejskich. Prognozy demograficzne wskazują, że konieczna będzie dynamiczna rozbudowa oferty opieki nad seniorami właściwie na terenie całego kraju.

Na całym terenie gminy Tuchola występują także sprzężone, powiązane ze sobą wzajemnie problemy związane z: • dużą liczbą osób bezrobotnych (szczególnie młodych, bez doświadczenia zawodowego i kobiet), • dużym zasięgiem korzystania mieszkańców z pomocy społecznej, • zagrożeniem ubóstwem, • zagrożeniem wykluczeniem społecznym.

Nie identyfikuje się za to problemów w sferze edukacji (jakości kształcenia na poziomie gimnazjalnym), bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Sfera gospodarcza:

Miasto Tuchola wciąż utrzymuje wieloletnią pozycję lidera przedsiębiorczości w skali całego powiatu tucholskiego. Jego przewaga nad pozostałymi gminami powiatu jednak maleje. Tymczasem obszar wiejski gminy to teren, na którym występują skrajnie niskie wartości wskaźników przedsiębiorczości, stanowiące około połowy wyniku dla miasta. Powtarzającą się potrzebą, diagnozowaną na tym terenie, jest stworzenie inkubatora przedsiębiorczości, centrum wsparcia przedsiębiorców na terenie miasta Tuchola. Istniejące do tej pory instytucje otoczenia biznesu (Tucholska Izba Gospodarcza czy powstający klaster turystyczny) nie posiadają własnych zasobów lokalowych, niezbędnych do systematycznego świadczenia wsparcia dla młodych przedsiębiorstw. Inkubatory to miejsca szczególnie chętnie wybierane przez młode osoby, zakładające swoją pierwszą firmę i potrzebujące wsparcia w początkowym okresie po wejściu na rynek. Dzięki stworzeniu takiej placówki możliwe byłoby zmniejszenie poziomu bezrobocia wśród osób młodych (co jest najpoważniejszym problemem z zakresu rynku pracy na terenie całego powiatu tucholskiego, udział osób bezrobotnych w wieku do 34 lat na terenie gminy Tuchola wynosi 42%). Niskie wskaźniki przedsiębiorczości na obszarze wiejskim gminy i wysoki odsetek bezrobotnych powinny skutkować podjęciem działań z zakresu aktywizacji społeczno- zawodowej. Ich skrajnie niekorzystne wartości sugerują, że pomoc należy rozpocząć od działań społecznych, aktywizacyjnych, aby stworzyć potencjał społeczny do dalszych prac nad rozwojem zawodowym uczestników.

Sfera środowiskowa:

Nie zidentyfikowano problemów w tej sferze, obszar gminy podlega różnym formom ochrony przyrody i krajobrazu. S t r o n a | 13

Sfera przestrzenno-funkcjonalna:

Na większości obszaru gminy Tuchola występują braki w infrastrukturze technicznej i społecznej. Dodatkowo, powszechnym problemem jest niska jakość terenów publicznych, które mogłyby być miejscem integracji mieszkańców. W strategii ORSG jako obszary problemowe, wymagające podjęcia działań rewitalizacyjnych, na terenie miejskim gminy Tuchola wskazane zostały trzy lokalizacje: • Stare Miasto w Tucholi, • Budynek dworca kolejowego w Tucholi, • Teren wokół dworca kolejowego i wzdłuż torów kolejowych. Na obszarach wiejskich gminy obiekty, spełniające definicję przestrzeni zdegradowanej, występują bardzo rzadko. Najczęściej nawet budynki znajdujące się w bardzo złym stanie technicznym są użytkowane przynajmniej w jakiejś części (najczęściej jako mieszkania socjalne, komunalne).

Sfera techniczna:

Problemem w tej sferze jest przede wszystkim zły stan techniczny wielu budynków (prywatnych i publicznych) oraz konieczność ich pilnej termomodernizacji.

Wnioski z diagnozy obszaru gminy Tuchola: • w gminie występuje silne zróżnicowanie wewnętrzne pomiędzy poszczególnymi jednostkami osadniczymi; poza wyraźną różnicą między obszarem miejskim i wiejskim na uwadze trzeba też mieć różnice występujące między miejscowościami wiejskimi, • istotnym ograniczeniem rozwojowym gminy jest peryferyjne położenie w skali województwa (na terenie powiatu tucholskiego brak dróg krajowych czy szybkiego ruchu, a czas dojazdu do stolic województwa wynosi 1-1,5 h) • gmina jest obszarem o dużej koncentracji problemów ze sfery społecznej (przede wszystkim w zakresie procesu starzenia się społeczeństwa, bezrobocia i zasięgu korzystania z pomocy społecznej), występują one zarówno w mieście, jak i na obszarach wiejskich, • występowanie tylu różnych negatywnych zjawisk społecznych na raz sprzyja wykluczaniu społecznemu mieszkańców, konieczne jest podjęcie odpowiednich działań naprawczych i zapobiegających, • szansą na poprawę sytuacji w zakresie spowalniającego rozwoju gospodarczego miasta Tuchola (spadająca dynamika przyrostu nowych firm) jest uruchomienie inkubatora przedsiębiorczości, • testowanie nowych rozwiązań z zakresu promocji przedsiębiorczości powinno być adresowane głównie do osób młodych (stanowią one bardzo duży odsetek osób bezrobotnych), S t r o n a | 14

• gminę wyróżniają bardzo wysokie walory środowiskowe, objęte rozmaitymi formami ochrony przyrody, • największe problemy przestrzenno-funkcjonalne koncentrują się w mieście Tuchola, kompleksowego zagospodarowania wymagają rozległe tereny kolejowe oraz obszar zabytkowego Starego Miasta, • na obszarach wiejskich brakuje istotnych elementów infrastruktury publicznej lub znajdują się one w bardzo złym stanie technicznym, często sprawiającym, że obiekty takie bardzo ciężko użytkować (np. świetlica wiejska o powierzchni 22m2, w której odbywają się zebrania wiejskie w sołectwie, w którym mieszka ponad 500 osób), • na terenie gminy istnieje duże zapotrzebowanie na inwestycje w zakresie infrastruktury drogowej (modernizacja i przebudowa dróg gminnych, powiatowych, wojewódzkich), • dodatkowo identyfikuje się liczne przypadki budynków, które wymagają dostosowania do standardów ochrony środowiska (termomodernizacja), • dostrzega się potrzebę nadania większego priorytetu działaniom senioralnym i rozwoju oferty opieki nad osobami starszymi (głównie w formie miejsc dziennego pobytu), • zjawiskiem właściwie niepoliczalnym i trudnym do udowodnienia w jakichkolwiek statystykach jest istotny potencjał obszaru – borowiacka tożsamość i kultura oraz zdolność do szybkiej mobilizacji lokalnych zasobów w razie potrzeby.

S t r o n a | 15

3. Obszar zdegradowany:

Pierwszym krokiem do określenie potrzeb rewitalizacyjnych na obszarze gminy Tuchola było sprawdzenie, na terenie których miejscowości występuje stan kryzysowy, czyli gdzie współwystępują problemy ze sfery społecznej oraz przynajmniej jednej z następujących sfer: • gospodarczej, • środowiskowej, • przestrzenno-funkcjonalnej, • technicznej.

Analiza została przeprowadzona w oparciu o mierzalne i obiektywne wskaźniki rozwoju społeczno-gospodarczego, zgodnie z trybem postępowania opisanym w „Zasadach…”.

3.1 Obszar zdegradowany na terenie miasta Tuchola:

Miasto Tuchola zajmuje 1 769 hektarów (7,38% powierzchni całej gminy) i zamieszkuje je 13 814 osób, stanowiących 67,71% wszystkich mieszkańców (według stanu na koniec 2015 roku).

Ze względu na bardzo dużą liczbę mieszkańców miasta, przekraczającą dwukrotnie maksymalny zasięg działań rewitalizacyjnych2 obszar miejski został podzielony na cztery jednostki strukturalne. Punktem wyjścia do określenia ich granic był podział na obszary funkcjonalno-przestrzenne miasta, zastosowany w Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Tucholi (Uchwała nr IX/73/11 Rady Miejskiej w Tucholi z dnia 1 lipca 2011 r.).

Na łączny obszar miasta składają się: • jednostka A o powierzchni 24 ha: utworzona na bazie dotychczasowego obszaru funkcjonalno-przestrzennego A2, obejmuje ścisłe, historyczne centrum Tucholi, objęte w większości opieką konserwatora zabytków, • jednostka B o powierzchni 178 hektarów: utworzona na bazie obszaru funkcjonalno-przestrzennego A1 i D, obejmuje centralną i północną część miasta, o przeważających funkcjach mieszkalnych (jest to obszar zwartej zabudowy o charakterze jedno- i wielorodzinnym), • jednostka C o powierzchni 451 hektarów: utworzona na bazie części obszaru funkcjonalno-przestrzennego D, w zachodniej części miasta, w przeważającej części jest to teren zabudowy jednorodzinnej,

2 Obszar rewitalizacji może zamieszkiwać nie więcej niż 30% ludności gminy. Dodatkowo nie może on obejmować więcej niż 20% powierzchni gminy. S t r o n a | 16

• jednostka D o powierzchni 1 116 hektarów: dotychczasowy obszar funkcjonalno-przestrzenny E, pełniący głównie funkcje przemysłowe, produkcyjne i usługowe, z kompleksem leśnym w południowo-wschodniej części miasta, obejmuje także osiedle jednorodzinne Rudzki Most.

Podstawowa charakterystyka jednostek strukturalnych w mieście Tuchola: Jednostka Powierzchnia Mieszkańcy (2015 r.) strukturalna w ha % pow. całej gminy w osobach % mieszkańców całej (łącznie 23 966 ha) gminy max. 20% (łącznie 20 824 osoby) max. 30% A 24 0,10% 914 4,39% B 178 0,74% 5 964 28,64% C 451 1,88% 4 818 23,14% D 1 116 4,65% 2 502 12,01% Razem miasto 1 769 - 14 198 - Tuchola: Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUGIK (powierzchnia) i Urzędu Miejskiego w Tucholi (liczba mieszkańców).

Dla wszystkich jednostek strukturalnych zgromadzono dane niezbędne do wyliczenia wskaźników, identyfikujących stan kryzysowy. Ze względu na wyjątkowo dokładny poziom analizy (konkretne budynki mieszkalne) wszystkie dane pochodziły z Urzędu Miejskiego w Tucholi oraz jednostek współpracujących i obrazują sytuację według stanu na 31.12.2015 roku3.

Wszystkie jednostki zostały poddane analizie przy użyciu czterech wskaźników identyfikujących występowanie stanu kryzysowego. Były to: • udział osób w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na danym terenie (problem starzenia się społeczeństwa, sfera społeczna), • udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze (problemy rynku pracy, sfera społeczna), • udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem na danym obszarze (problem samowystarczalności ekonomicznej, sfera społeczna), • udział przestrzeni zdegradowanej w powierzchni ogólnej danego obszaru (problem w zakresie sposobu użytkowania terenów, sfera przestrzenno- funkcjonalna). Analiza zjawisk kryzysowych w poszczególnych jednostkach strukturalnych miasta Tuchola wskazuje na dużą koncentrację problemów na terenie jednostki strukturalnej A.

3 W momencie gromadzenia danych diagnostycznych (pierwsza połowa 2017 r.) nie było technicznej możliwości pozyskania bardziej aktualnych informacji. S t r o n a | 17

Diagnoza identyfikująca występowanie stanu kryzysowego w jednostkach strukturalnych miasta Tuchola: Jednostka strukturalna miasta Tuchola Razem w Wskaźniki identyfikujące gminie stan kryzysowy A B C D Tuchola (+ obszary wiejskie) Sfera społeczna, problem starzenia się społeczeństwa Liczba osób w wieku poprodukcyjnym 174 1 226 781 206 3 327 Liczba osób ogółem 914 5 964 4 818 2 502 20 824 Udział osób w wieku poprodukcyjnym w ludności 19,04% 20,56% 16,21% 8,23% 15,98% ogółem Sfera społeczna, problemy rynku pracy Liczba bezrobotnych 77 355 291 169 1 348 Liczba osób w wieku produkcyjnym 552 3 565 3 088 1 773 13 190 Udział bezrobotnych w ludności w wieku 13,95% 9,96% 9,42% 9,53% 10,22% produkcyjnym Sfera społeczna, problem samowystarczalności ekonomicznej Liczba osób w gospodarstwach domowych korzystających ze 172 558 436 154 2 418 środowiskowej pomocy społecznej Liczba osób ogółem 914 5 964 4 818 2 502 20 824 Udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy 18,82% 9,36% 9,05% 6,16% 11,61% społecznej w ludności ogółem na danym obszarze Sfera przestrzenno-funkcjonalna, problem z zakresie sposobu użytkowania terenów Łączna powierzchnia przestrzeni 1,1161 1,3124 1,500 3,2765 9,250 zdegradowanej w ha Łączna powierzchnia obszaru w 24 178 451 1 116 23 966 ha Udział przestrzeni zdegradowanej w powierzchni 4,65% 0,74% 0,33% 0,29% 0,04% ogólnej danego obszaru Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Tucholi i jednostek współpracujących, stan na dzień 31.12.2015 r., kolorem czerwonym zaznaczono wyniki przekraczające średnią dla całej gminy Tuchola.

Jedyną jednostką strukturalną miasta Tuchola, w której występuje stan kryzysowy jest jednostka A. Występują tam trzy problemy społeczne (starzenie się społeczeństwa, bezrobocie i duże uzależnienie od pomocy społecznej) i dodatkowo problem ze sfery przestrzenno-funkcjonalnej (na terenie jednostki występuje największy udział przestrzeni zdegradowanej).

S t r o n a | 18

Uzasadnienie wyboru obszaru zdegradowanego na terenie miasta Tuchola:

Za obszar zdegradowany, na którym występuje stan kryzysowy i duża koncentracja problemów ze sfery społecznej i przestrzenno-funkcjonalnej uznany został obszar jednostki strukturalnej A. Jest to obszar Starego Miasta, ścisłej zabudowy mieszkaniowo-usługowej o dużych walorach historycznych. Tworzą go ulice: • Dworcowa, • Gabrychów, • Garbary, • Górna, • Kolejowa, • Krótka, • Ks. Kreffta, • Murowa, • Plac Wolności, • Plac Zamkowy, • Podgórna, • Okrężna, • Rynkowa, • Rycerska, • Rzeźnicka, • Spichlerzna, • Starofarna, • Staromiejska, • Studzienna, • Szkolna, • Tylna • Wałowa, • Zamkowa oraz fragment ulicy Sępoleńskiej (od. ul. Kolejowej do Placu Wolności) i ulicy Chojnickiej (od Placu Wolności do ul. Zamkowej).

Spośród czterech analizowanych wskaźników (trzech społecznych i jednego przestrzenno-funkcjonalnego) wszystkie pokazują, że natężenie problemów na terenie jednostki A jest większe, niż średnio w gminie Tuchola.

S t r o n a | 19

Mapa granic obszaru zdegradowanego w mieście Tuchola:

Źródło: opracowanie Urzędu Miejskiego w Tucholi, obszar zdegradowany to obszar zaznaczony pomarańczową linią.

S t r o n a | 20

3.2 Obszar zdegradowany na terenach wiejskich gminy Tuchola:

W celu sprawdzenia czy stan kryzysowy występuje także na obszarach wiejskich gminy Tuchola przeanalizowano wszystkie 56 miejscowości wiejskich. Ze względu na ich dużą liczbę oraz istnienie miejscowości liczących 2, 4, 6 czy 8 osób, po konsultacjach z pracownikami Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu, zdecydowano, że analiza występowania stanu kryzysowego zostanie przeprowadzona w podziale na sołectwa.

Wszystkie miejscowości wiejskie zostały ocenione w oparciu o podobny zestaw wskaźników, co jednostki strukturalne miasta Tuchola4. Dzięki temu wyraźnie widać, gdzie w gminie występują największe problemy (bieda, bezrobocie, uzależnienie od pomocy społecznej, proces starzenia się społeczeństwa).

4 W przypadku wskaźnika ze sfery przestrzenno-funkcjonalnej „udział przestrzeni zdegradowanej w powierzchni obszaru ogółem” na obszarach wiejskich sprawdzono jedynie, czy na terenie danego sołectwa występuje jakikolwiek obiekt przestrzeni zdegradowanej. S t r o n a | 21

Diagnoza identyfikująca występowanie stanu kryzysowego w sołectwach Tuchola:

Problemy przestrzenno- Problemy społeczne funkcjonalne Sołectwa, na terenie Starzenie Bezrobocie Pomoc społeczna Sołectwo których występuje Trzy sołectwa o przestrzeń zdegradowana Udział bezrobotnych w Udział osób w gospodarstwach domowych największej ludności w wieku korzystających ze środowiskowej pomocy bezwzględnej liczbie produkcyjnym społecznej w ludności ogółem na danym obszarze osób w wieku 60+ Białowieża - 9,65 % 23,78 % - Bladowo - 8,89 % 12,67 % - Kiełpin - 10,38 % 12,92 % - Klocek - 7,62 % 25,79 % - Legbąd 384 osoby 13,06 % 24,40 % X teren przy ul. Polnej Mała Komorza - 17,97 % 19,69 % - X Mały Mędromierz 323 osoby 11,64 % 15,80 % nieużywany budynek dawnej kotłowni X Raciąż 536 osób 10,34 % 12,67 % nieużywany budynek dawnej kotłowni Rzepiczna - 13,04 % 32,58 % - Stobno - 12,23 % 10,93 % - Gmina Tuchola - 10,22 % 11,61 % - Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Tucholi i jednostek współpracujących, stan na dzień 31.12.2015 r. kolorem czerwonym zaznaczono wyniki przekraczające średnią dla całej gminy Tuchola. S t r o n a | 22

Do obszaru zdegradowanego mogą być zaliczone sołectwa, na terenie których występują dwa problemy społeczne i przestrzeń zdegradowana. Dodatkowo, w przypadku obszarów wiejskich, do obszaru zdegradowanego mogą też zostać zaliczone jednostki, w których liczba osób w wieku 60+ plasuje daną jednostkę wśród trzech o największej bezwzględnej liczbie takich osób w gminie. W przypadku sołectw gminy Tuchola są to: sołectwo Raciąż (536 osób), sołectwo Legbąd (384 osoby) i sołectwo Mały Mędromierz (323 osoby).

Uzasadnienie wyboru obszaru zdegradowanego na obszarach wiejskich gminy Tuchola:

Za obszar zdegradowany uznany został teren sołectw Legbąd, Mały Mędromierz i Raciąż. Występuje w nich wspólnie: • problem bezrobocia (udział osób bezrobotnych wyższy niż średnio w gminie), • problem samowystarczalności ekonomicznej (udział osób korzystających z pomocy społecznej wyższy niż średnio w gminie) oraz obiekty przestrzeni zdegradowanej, które mogą być zaadoptowane na cele rozwoju społecznego. Dodatkowo, na terenie tych trzech sołectw mieszka największa liczba osób w wieku 60+ spośród wszystkich sołectw gminy.

S t r o n a | 23

Mapa obszaru zdegradowanego na terenach wiejskich gminy Tuchola:

Źródło: Urząd Miejski w Tucholi, czerwoną linią zaznaczono granice sołectw, które zostały włączone do obszaru zdegradowanego. S t r o n a | 24

3.3 Podsumowanie – obszar zdegradowany gminy Tuchola:

W wyniku analiz stwierdzono występowanie stanu kryzysowego w części miasta Tuchola oraz na terenie trzech sołectw (Legbąd, Mały Mędromierz i Raciąż). Obszar zdegradowany tworzą więc cztery podobszary: • podobszar 1 „Centrum Tucholi” (wyznaczony w części 3.1 LPR), • podobszar 2 „Sołectwo Legbąd”, • podobszar 3 „Sołectwo Mały Mędromierz”, • podobszar 4 „Sołectwo Raciąż”.

Podstawowa charakterystyka obszaru zdegradowanego na terenie gminy Tuchola: Obszar Powierzchnia Mieszkańcy (2015 r.) zdegradowany % pow. całej gminy % mieszkańców całej w ha (łącznie 23 966 ha) w osobach gminy (łącznie 20 824 osoby) Podobszar 1 Centrum Tucholi 24 0,10% 914 4,39% (jednostka strukturalna A) Podobszar 2 2 856 11,92% 957 4,60% Sołectwo Legbąd Podobszar 3 Sołectwo Mały 1 667 6,96% 945 4,54% Mędromierz Podobszar 4 2 861 11,94% 1 326 6,37% Sołectwo Raciąż Razem obszar 7 408 30,91% 4 142 19,89% zdegradowany:

Tak wyznaczony obszar zdegradowany stanowi 30,91% powierzchni gminy Tuchola i zamieszkuje go łącznie 19,89% mieszkańców gminy.

S t r o n a | 25

4. Obszary rewitalizacji:

Łączna powierzchnia i liczba mieszkańców obszaru zdegradowanego, wyznaczonego w części 3, przekracza wartości graniczne, określające maksymalny zasięg działań rewitalizacyjnych (20% powierzchni gminy i nie więcej niż 30% ludności).

Zgodnie z zasadą koncentracji środków w ramach procesu rewitalizacji, zdecydowano się na zawężenie powierzchni obszaru rewitalizacji. W pierwszej kolejności wybraliśmy te tereny, na których możemy dokonać adaptacji przestrzeni zdegradowanej na cele rozwoju gospodarczego (czyli podobszar zdegradowany 1. Centrum Tucholi).

Natomiast na obszarach wiejskich do trzech kolejnych obszarów rewitalizacji zaliczono miejscowości o największej liczbie mieszkańców, które zapewniają największe oddziaływanie procesów rewitalizacyjnych. Są to: Legbąd (494 osoby), Mały Mędromierz (412 osób), Raciąż (990 osób) i Wysoka (228 osób).

Zdecydowano, że na terenach wiejskich do obszaru rewitalizacji zostaną włączone jedynie obszary zwartej zabudowy na terenie: • miejscowości Legbąd (podobszar 2 Sołectwo Legbąd), • miejscowości Mały Mędromierz (podobszar 3 Sołectwo Mały Mędromierz), • miejscowości Wysoka i Raciąż (podobszar 4 Sołectwo Raciąż).

Uzasadnienie wyboru obszaru rewitalizacji:

Na obszar rewitalizacji na terenie gminy Tuchola składają się cztery punkty skoncentrowanej interwencji: • obszar rewitalizacji 1. Centrum Tucholi (o takim samym zasięgu, jak obszar zdegradowany, wyznaczony w części 3.1), • obszar rewitalizacji 2. Legbąd (miejscowość będąca siedzibą sołectwa Legbąd, włączonego w całości do obszaru zdegradowanego, występuje w niej przestrzeń zdegradowana – niezagospodarowany teren o przeznaczeniu rekreacyjnym przy ulicy Polnej), • obszar rewitalizacji 3. Mały Mędromierz (miejscowość ta jest siedzibą sołectwa Mały Mędromierz, które w całości zostało uznane za obszar zdegradowany, na jej terenie znajduje się przestrzeń zdegradowana – nieużywany budynek po dawnej kotłowni), • obszar rewitalizacji 4. Wysoka i Raciąż (dwie największe miejscowości na terenie sołectwa Raciąż, włączonego w całości do obszaru zdegradowanego, na terenie wsi Wysoka występuje przestrzeń zdegradowana - nieużywany budynek po dawnej kotłowni).

S t r o n a | 26

W pierwszej kolejności zdecydowano się na skierowania wsparcia do miejscowości, które: • zamieszkuje znaczna liczba osób (dzięki temu zasięg działań rewitalizacyjnych będzie możliwie szeroki), • współwystępują tam problemy o charakterze zarówno infrastrukturalnym (sfera przestrzenno-funkcjonalna, techniczna), jak i społecznym, • miejscowości pozwalają na przeprowadzenie skoncentrowanej, wielopłaszczyznowej interwencji, mającej na celu wyprowadzenie ze stanu kryzysowego (posiadają niezbędny potencjał ludzki, techniczny i finansowy, umożliwiający realizację kompleksowego procesu rewitalizacji).

4.1 Podsumowanie – obszar rewitalizacji gminy Tuchola:

Po dokonaniu zawężenia obszaru zdegradowanego do terenów, na których w pierwszej kolejności zostaną podjęte faktyczne działania rewitalizacyjne, do obszaru rewitalizacji włączono cztery jednostki: • obszar rewitalizacji 1. Centrum Tucholi, • obszar rewitalizacji 2. Miejscowość Legbąd, • obszar rewitalizacji 3. Miejscowość Mały Mędromierz, • obszar rewitalizacji 4. Miejscowość Wysoka i Raciąż.

Podstawowa charakterystyka obszaru rewitalizacji na terenie gminy Tuchola: Obszar rewitalizacji Powierzchnia Mieszkańcy (2015 r.) % mieszkańców całej % pow. całej gminy gminy w ha (łącznie 23 966 ha) w osobach (łącznie 20 824 osoby) max. 20% max. 30% obszar rewitalizacji 1. 24 0,10% 914 4,39% Centrum Tucholi obszar rewitalizacji 2. 39 0,16% 494 2,37% Miejscowość Legbąd obszar rewitalizacji 3. Miejscowość Mały 36 0,15% 373 1,79% Mędromierz obszar rewitalizacji 4. 8 0,03% 228 1,09% Miejscowość Wysoka Miejscowość Raciąż 102 0,43% 932 4,48% Razem obszar 209 0,87% 2 941 14,12% rewitalizacji:

Tak wyznaczony obszar rewitalizacji zajmuje łącznie 209 hektarów (0,87% łącznej powierzchni gminy) i zamieszkuje go 2 941 osób (14,12% łącznej ludności gminy).

S t r o n a | 27

Mapa granic obszaru rewitalizacji 1. Centrum Tucholi:

Źródło: opracowanie Urzędu Miejskiego w Tucholi, obszar rewitalizacji to obszar zaznaczony pomarańczową linią.

S t r o n a | 28

Mapa granic obszaru rewitalizacji 2. Miejscowość Legbąd:

Źródło: opracowanie Urzędu Miejskiego w Tucholi, obszar rewitalizacji to obszar zaznaczony czerwoną linią.

S t r o n a | 29

Mapa granic obszaru rewitalizacji 3. Miejscowość Mały Mędromierz:

Źródło: opracowanie Urzędu Miejskiego w Tucholi, obszar rewitalizacji to obszar zaznaczony czerwoną linią.

S t r o n a | 30

Mapa obszaru rewitalizacji 4. Miejscowość Wysoka i Raciąż – miejscowość Wysoka:

Źródło: opracowanie Urzędu Miejskiego w Tucholi, obszar rewitalizacji to obszar zaznaczony czerwoną linią.

S t r o n a | 31

Mapa obszaru rewitalizacji 4. Miejscowość Wysoka i Raciąż – miejscowość Raciąż:

Źródło: opracowanie Urzędu Miejskiego w Tucholi, obszar rewitalizacji to obszar zaznaczony niebieską linią.

S t r o n a | 32

5. Szczegółowa diagnoza obszarów rewitalizacji:

5.1 Szczegółowa diagnoza obszaru rewitalizacji 1. Centrum Tucholi:

Ten obszar rewitalizacji zasadniczo pokrywa się z dotychczasowym zasięgiem terytorialnym działań rewitalizacyjnych na obszarze miasta Tuchola. Dzięki wieloletniej realizacji projektu „Rewitalizacja średniowiecznego układu urbanistycznego miasta Tucholi – elementem europejskiego dziedzictwa kulturowego” na bieżąco monitorowana była także sytuacja społeczno-gospodarcza na tym terenie.

Najbardziej aktualne dane na ten temat, gromadzone w ramach monitorowania efektów realizacji dotychczasowego LPR, pokazują wyraźnie, że istnieje potrzeba dalszych interwencji na tym obszarze.

Sfera społeczna:

Na obszarze rewitalizacji 1. widać szczególnie dużą koncentrację problemów społecznych, zarówno w liczbach bezwzględnych, jak i odniesionych do średniej dla gminy.

Spośród 914 osób zamieszkujących ten obszar: • 172 osoby korzystają z pomocy społecznej, • 174 osoby to osoby w wieku poprodukcyjnym, • 77 osób to osoby bezrobotne.

Co gorsza, sytuacja w ostatnich 10 latach w przypadku większości wskaźników monitorowanych w ramach realizacji poprzedniego LPR, uległa pogorszeniu. Zasięg korzystania z zasiłków, długotrwałe bezrobocie czy przestępczość w tej części Tucholi przybierają dużo gorsze rozmiary niż średnio w mieście.

Osoby zamieszkujące ten obszar mogą korzystać ze stosunkowo rozwiniętej oferty pomocy w trudnych sytuacjach, to w Tucholi siedzibę mają instytucje pomocy społecznej, opieki zdrowia, w mieście działają też podmioty ekonomii społecznej (Spółdzielnia Socjalna „Progres” i Spółdzielnia Socjalna „Nadzieja”), Środowiskowy Dom Samopomocy, Warsztaty Terapii Zajęciowej, Zakład Aktywności Zawodowej.

Lokalizacja obszaru powoduje też, że na jego terenie działalność prowadzą liczne organizacje pozarządowe, mogące się włączyć w proces rewitalizacji.

Sfera gospodarcza:

Jedyną dziedziną, w której udało się wywołać pozytywną zmianę dzięki realizacji dotychczasowego LPR była dynamika przyrostu przedsiębiorstw. Obszar Starego Miasta przyciągnął dużo więcej nowych firm niż średnio w mieście. Obecny obszar rewitalizacji 1. to dogodny punkt do rozwoju działalności gospodarczej, położony S t r o n a | 33 na terenie zabytkowej Starówki, w centrum miasta, blisko wszystkich punktów transportowych. Powstają tu nowe punkty usługowe, handlowe, gastronomiczne, obsługujące mieszkańców i coraz częściej także turystów odwiedzających ten teren (głównie w sezonie letnim).

Poprawa wizerunku Starówki jako atrakcyjnego i bezpiecznego miejsca prowadzenia biznesu to duży potencjał, który można wykorzystać teraz do wzmocnienia pozytywnych efektów poprzedniego LPR. Na tym obszarze planuje się stworzenie inkubatora/centrum wspierania przedsiębiorczości, którego celem będzie pomoc początkującym przedsiębiorcom. Powinno się to przełożyć na dalsze zwiększenie liczby podmiotów gospodarczych, działających na obszarze rewitalizacji oraz przyspieszenie procesu rozwoju gospodarczego miasta Tuchola.

Sfera przestrzenno-funkcjonalna:

Na obszarze rewitalizacji 1. znajdują się największe skupiska przestrzeni zdegradowanej. Koncentrują się one na terenach kolejowych (pomiędzy ulicą Bydgoską a Sępoleńską), dodatkowo pojedyncze takie obiekty znajdują się jeszcze w obrębie Starego Miasta.

Zagospodarowanie i nadanie nowych funkcji terenom kolejowym to największe wyzwanie na najbliższe lata. Wymaga koordynacji z PKP (właścicielem większości terenu), planującym własny projekt modernizacyjny w ramach przebudowy linii kolejowej. Duża powierzchnia przestrzeni zdegradowanej wymaga poniesienia bardzo dużych nakładów finansowych i rozłożenia procesu w czasie.

W ramach LPR planowana jest w pierwszej kolejności adaptacja pustostanów w budynku dworca kolejowego na cele inkubatora przedsiębiorczości.

Sfera techniczna:

Na obszarze rewitalizacji 1. występują liczne budynki i obiekty w złym lub bardzo złym stanie technicznym. Wiele z nich wymaga pilnych prac naprawczych, termomodernizacyjnych. Lista obiektów wymagających interwencji na terenie miasta Tuchola znajduje się w Strategii ORSG i Strategii Rozwoju Powiatu Tucholskiego.

Czynniki i zjawiska kryzysowe: • Wysoka liczba bezrobotnych, • Wysoki udział osób korzystających z pomocy społecznej, • Rosnąca liczba seniorów, • Niewielka efektywność dotychczasowych działań rewitalizacyjnych (pozytywne efekty tylko w sferze gospodarczej), • Występowanie bardzo dużego kompleksu przestrzeni zdegradowanej – tereny kolejowe w Tucholi, • Liczne, punktowe problemy ze złym stanem technicznym budynków. S t r o n a | 34

Skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych: • W pierwszej kolejności: rewitalizacja budynku dworca i zaadoptowanie go na inkubator przedsiębiorczości w celu wzmocnienia pozytywnego efektu poprzedniego LPR, rozwiązania potrzeby zdiagnozowanej w dokumentach wyższego rzędu i ożywienia gospodarczego, • Uzupełniająco: zagospodarowanie kolejnych obiektów przy ul. Kolejowej (w koordynacji z PKP) oraz działania aktywizujące dla mieszkańców.

Lokalne potencjały: • Doświadczenia z realizacji poprzedniego LPR na tym samym obszarze, • Duża liczba instytucji i organizacji pozarządowych z obszaru pomocy i integracji społecznej działająca na terenie miasta Tuchola, • Zainteresowanie przedsiębiorców lokowaniem firm w centrum Tucholi (duża dynamika przyrostu w ostatnich latach), • Pozytywne, „wizerunkowe” efekty dotychczasowych działań rewitalizacyjnych w obszarze staromiejskim, • Duża determinacja lokalnych interesariuszy do realizacji przedsięwzięć na tym obszarze.

5.2 Szczegółowa diagnoza obszaru rewitalizacji 2. Legbąd:

Wieś Legbąd jest jedną z największych w gminie Tuchola (mieszkają w niej 494 osoby, 3. największa miejscowość wiejska w gminie). Położona jest w północno-zachodnim krańcu gminy, w dużym oddaleniu od miasta Tuchola (położenie peryferyjne w skali gminnej).

Do tej pory na terenie tej miejscowości nie prowadzono działań rewitalizacyjnych, a jedynie punktowe inwestycje, rozwiązujące najbardziej palące potrzeby. Dzięki przeprowadzonym do tej pory projektom poprawiła się głównie sytuacja w sferze technicznej (infrastruktura wodociągowa).

Sfera społeczna:

Na terenie miejscowości Legbąd, spośród 494 mieszkańców: • 98 osób korzysta z pomocy społecznej (w tym obszarze w latach 2011-2015 nastąpiła wyraźna poprawa, udział mieszkańców sięgających po pomoc społeczną zmniejszył się z 30 do 22%), • 83 osoby są w wieku poprodukcyjnym (ich liczba wzrasta stale od 2013 roku), • 40 osób jest bezrobotnych (ich liczba utrzymuje się na tym samym poziomie).

Wieś Legbąd jako siedziba sołectwa ma największe możliwości w zakresie realizacji zadań o dużym zasięgu oddziaływania. Poza dużą liczbą mieszkańców samej miejscowości i całego sołectwa we wsi zlokalizowana jest także szkoła, do której dojeżdżają dzieci z okolicznych miejscowości i sołectw.

S t r o n a | 35

Sfera gospodarcza:

Na terenie miejscowości zarejestrowane jest tylko 19 podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Niski stopień przedsiębiorczości mieszkańców wzmaga problem bezrobocia i ubóstwa, ale wymaga najpierw podjęcia działań z zakresu aktywizacji społecznej.

Sfera przestrzenno-funkcjonalna:

Na terenie miejscowości Legbąd, przy ulicy Polnej, znajduje się teren przestrzeni zdegradowanej, obejmujący nie ukończone boisko trawiaste, do którego prowadzi nieutwardzona droga gminna w złym stanie technicznym. Ze względu na bliskość obiektu szkolnego planowane jest utworzenie kompleksu sportowo-rekreacyjnego, który mógłby być wykorzystany do międzypokoleniowych działań aktywizacyjnych wśród osób wykluczonych społecznie.

Sfera techniczna:

Pilnego remontu, modernizacji na terenie miejscowości wymagają także: • większość dróg na terenie wsi; • budynek szkoły; • budynek ośrodka zdrowia.

Czynniki i zjawiska kryzysowe: • Peryferyjne położenie w gminie, • Wysoka liczba bezrobotnych, • Wysoki udział osób korzystających z pomocy społecznej, • Rosnąca liczba seniorów, • Na terenie miejscowości istnieje przestrzeń zdegradowana, • Liczne, punktowe problemy ze złym stanem technicznym budynków.

Skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych: • W pierwszej kolejności: rozpoczęcie procesu aktywizacji osób wykluczonych społecznie, przy użyciu posiadanych zasobów, • Równolegle: rozpoczęcie prac nad budową kompleksu sportowo- rekreacyjnego, pozwalającego na rozszerzenie tematyki działań aktywizujących.

Lokalne potencjały: • Prężnie działający Uczniowski Klub Sportowy „Borowi” i Rada Sołecka, • Szkoła podstawowa w Legbądzie z komplementarnym wyposażeniem, • Oddziaływanie pozytywnych efektów projektu na inne miejscowości sołectwa, • Stosunkowo duża powierzchnia terenu do zagospodarowania.

S t r o n a | 36

5.3 Szczegółowa diagnoza obszaru rewitalizacji 3. Mały Mędromierz:

Wieś Mały Mędromierz (wbrew nazwie) należy do grona najliczniejszych miejscowości w gminie Tuchola, mieszka w niej 412 osób (4. lokata wśród miejscowości wiejskich). Położona jest zaledwie 4 km od Tucholi w południowo-zachodniej części gminy, przy drodze wojewódzkiej nr 241.

Sfera społeczna:

Na terenie wsi Mały Mędromierz, wśród 412 mieszkańców: • 44 osoby korzystają z pomocy społecznej (od 2011 r. ich liczba zmniejszyła się o 20 osób), • 29 osób to osoby bezrobotne (spadek z 47 osób w 2011 r.), • 58 osób to osoby w wieku poprodukcyjnym5, a osób w wieku 60+ jest aż 157; wskazuje to, że w tej jednej miejscowości jest aż 99 osób w wieku przedemerytalnym lub emerytalnym (po obniżeniu ustawowej granicy wieku); w ciągu zaledwie 3-5 lat liczba osób w wieku poprodukcyjnym w tym jednym miejscu ulegnie potrojeniu!

Zmniejszająca się skala problemu bezrobocia i uzależnienia od pomocy społecznej na terenie miejscowości Mały Mędromierz pozwalają na skoncentrowanie interwencji na problemie prognozowanego, wyjątkowo dynamicznego przyrostu liczby osób starszych.

Tym bardziej, że na terenie całego powiatu tucholskiego działa tylko jeden Dom Pomocy Społecznej (w miejscowości Wysoka, szerzej w kolejnej części) i jeden Środowiskowy Dom Samopomocy (w Tucholi). Wszystkie dokumenty strategiczne przytoczone w części pierwszej także wskazują na konieczność pilnej adaptacji budynków na cele opieki nad seniorami.

Sfera gospodarcza:

Na terenie miejscowości zarejestrowane jest tylko 15 firm. Niski stopień przedsiębiorczości mieszkańców wzmaga problem bezrobocia i ubóstwa, ale wymaga najpierw podjęcia działań z zakresu aktywizacji społecznej.

Sfera przestrzenno-funkcjonalna:

Na terenie miejscowości Mały Mędromierz, na działce o nr 421/2, zlokalizowany jest obiekt przestrzeni zdegradowanej, który mógłby być wykorzystany do międzypokoleniowych działań aktywizacyjnych wśród osób wykluczonych społecznie (budynek dawnej kotłowni).

5 Osoby w wieku poprodukcyjnym to mężczyźni w wieku 65 lat i więcej i kobiety w wieku 60 lat i więcej (definicja obowiązująca w latach analizy). S t r o n a | 37

Sfera techniczna:

Pilnych inwestycji na terenie miejscowości wymagają także: • Drogi, • Centrum miejscowości.

Czynniki i zjawiska kryzysowe: • Przede wszystkim: rosnąca liczba seniorów i jej bardzo szybki wzrost w najbliższych latach, • Na terenie miejscowości istnieje przestrzeń zdegradowana, która może być wykorzystana na cele działań aktywizujących dla seniorów, • Liczne, punktowe problemy ze złym stanem technicznym budynków.

Skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych: • W pierwszej kolejności: rozpoczęcie procesu aktywizacji osób wykluczonych społecznie, w szczególności osób w wieku 60+, • Równolegle: rozpoczęcie prac nad adaptacją budynku nieużywanej kotłowni na dom dziennego pobytu seniorów w celu poprawy warunków prowadzenia działań aktywizacyjnych.

Lokalne potencjały: • Prężnie działające Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Mały Mędromierz i Rada Sołecka, • Oddziaływanie pozytywnych efektów projektu na inne miejscowości sołectwa, • Duża determinacja lokalnych interesariuszy do realizacji przedsięwzięć na tym obszarze – istnieje konieczność pilnego przetestowania różnych form opieki nad starzejącą się ludnością, szczególnie na obszarach wiejskich o rozproszonej zabudowie.

5.4 Szczegółowa diagnoza obszaru rewitalizacji 4. Wysoka i Raciąż:

Wsie Wysoka i Raciąż to największe miejscowości na terenie sołectwa Raciąż, leżącego na granicy województwa kujawsko-pomorskiego i pomorskiego. Wieś Wysoka jest siedzibą jedynego Domu Pomocy Społecznej na terenie całego powiatu tucholskiego. Funkcjonowanie placówki wspiera Stowarzyszenie na Rzecz Domu Pomocy Społecznej w Wysokiej „PRZYJAZNA DŁOŃ”.

Sfera społeczna:

Na terenie wsi Wysoka, wśród 228 mieszkańców: • 34 osoby korzystają z pomocy społecznej (od 2011 r. ich liczba zmniejszyła się o ponad połowę), • 21 osób to osoby bezrobotne (między 2014 a 2015 r. liczba wzrosła o 2 osoby), S t r o n a | 38

• 52 osoby to osoby w wieku poprodukcyjnym, osób 60+ jest aż 133, podobnie, jak w miejscowości Mały Mędromierz w najbliższych latach należy się spodziewać tutaj dużego natężenia problemu starzenia Wyraźnie zmniejszająca się skala problemu uzależnienia od pomocy społecznej na terenie miejscowości Wysoka umożliwia położenie większego nacisku na aspekt senioralny. W przypadku tej miejscowości za bardziej pożądane uznano utworzenie miejsca swobodnej integracji.

Uzupełni ono ofertę usług DPS w Wysokiej i może być wykorzystywane na potrzeby działań aktywizujących (w budynku Domu Pomocy nie ma odpowiednich pomieszczeń, które mogłyby być wykorzystane na ten cel).

We wsi Raciąż mieszka 990 osób, z których: • 124 osoby pobierają zasiłki z pomocy społecznej (niewielki, 20-osobowy spadek od 2011 roku), • 63 osoby to osoby bezrobotne (spadek z 98 osób w 2011 roku), • 144 osoby są w wieku poprodukcyjnym, a aż 366 (!) to osoby w wieku 60+.

Także tutaj widzi się wyraźną potrzebę realizacji działań aktywizujących dla bardzo licznej grupy starszych osób, zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Sfera gospodarcza:

Na terenie miejscowości Raciąż zarejestrowane są tylko 42 podmioty prowadzące działalność gospodarczą, a we wsi Wysoka - 8. Niski stopień przedsiębiorczości mieszkańców wzmaga problem bezrobocia i ubóstwa, ale wymaga najpierw podjęcia działań z zakresu aktywizacji społecznej.

Sfera przestrzenno-funkcjonalna:

Na terenie miejscowości Wysoka (na działce o nr ewid. 778) zlokalizowany jest obiekt przestrzeni zdegradowanej, który mógłby być wykorzystany do międzypokoleniowych działań aktywizacyjnych wśród osób wykluczonych społecznie (budynek dawnej kotłowni).

Na terenie wsi Raciąż w poprzednich latach wykonano szereg inwestycji: kanalizację sanitarną, wyremontowano ośrodek zdrowia, wyremontowano i wyposażono budynek wiejskiego ośrodka kultury, w którym utworzono również wystawę o dziejach Raciąża, systematycznie trwa modernizacja ulic (najważniejsze ulice na terenie miejscowości - drogi powiatowe, zostały przebudowane praktycznie w całym zakresie), szkoła podstawowa znajduje się w dobrym stanie technicznym i jest wyposażona w salę gimnastyczną, dokonano zagospodarowania terenu kąpieliska wiejskiego, wybudowano kompleks ORLIK 2012, który jest użytkowany przez lokalny klub piłkarski, trwa systematyczna renowacja zabytkowego kościoła parafialnego.

S t r o n a | 39

Sfera techniczna:

Pilnych inwestycji na terenie miejscowości Wysoka wymagają także: • Budynek Domu Pomocy Społecznej – konieczne jest przystosowanie go do potrzeb osób niepełnosprawnych (windy, podjazdy), • Drogi.

We wsi Raciąż problemy ze sfery technicznej zostały rozwiązane lub trwa już realizacja odpowiednich zadań.

Czynniki i zjawiska kryzysowe: • Przede wszystkim: rosnąca liczba seniorów i jej bardzo szybki wzrost w najbliższych latach, • Na terenie miejscowości Wysoka istnieje przestrzeń zdegradowana, która może być wykorzystana na cele działań aktywizujących dla seniorów, • Niedostosowanie techniczne budynku DPS w Wysokiej do potrzeb osób niepełnosprawnych, • Liczne, punktowe problemy ze złym stanem technicznym obiektów w miejscowości Wysoka.

Skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych: • W pierwszej kolejności: rozpoczęcie procesu aktywizacji osób wykluczonych społecznie, w szczególności osób w wieku 60+, • Równolegle: rozpoczęcie prac nad adaptacją budynku nieużywanej kotłowni na miejsce integracji międzypokoleniowej w celu poprawy warunków prowadzenia działań aktywizacyjnych.

Lokalne potencjały: • Prężnie działające Stowarzyszenie Rozwoju Sołectwa Raciąż, Gminna Rada Kół Gospodyń Wiejskich, Klub Sportowy „Rawys”, Ochotnicza Straż Pożarna w Raciążu, Stowarzyszenie na Rzecz Domu Pomocy Społecznej w Wysokiej „PRZYJAZNA DŁOŃ”, Rada Sołecka i Wiejski Dom Kultury, • Dobre zaplecze lokalowe do prowadzenia działań w Raciążu, • Potencjał do testowania rozwiązań innowacyjnych z zakresu opieki nad seniorami.

S t r o n a | 40

6. Wizja stanu obszaru rewitalizacji po przeprowadzeniu rewitalizacji:

W 2023 roku na terenie obszaru rewitalizacji: 1. Centrum Tucholi: • Będzie prężnie funkcjonował ośrodek wsparcia przedsiębiorczości, zlokalizowany w budynku dworca kolejowego, • Rozpoczęte zostaną prace nad kolejnymi etapami rewitalizacji terenów kolejowych i Starego Miasta w Tucholi, • Poprawi się funkcjonalność wykorzystania budynku dworca kolejowego, • Na terenie obszaru rewitalizacji 1. nowe firmy będą przyrastać szybciej niż w średnio gminie Tuchola, nastąpi ożywienie gospodarcze (także dzięki działalności ośrodka wsparcia, inkubatora), • Poprawi się komfort osób korzystających z budynku dworca i zlokalizowanych w nich firm, 2. Legbąd: • Powstanie obiekt sportowo-rekreacyjny, • Poprawi się jakość życia mieszkańców miejscowości, dzięki przeprowadzonym działaniom aktywizacyjnym i poprawie dostępu do infrastruktury sportowo-rekreacyjnej, • Proces aktywizacji społecznej, zapoczątkowany w ramach LPR, zaowocuje trwałymi zmianami w postawach życiowych uczestników, • Ograniczeniu ulegną zjawiska problemowe występujące na terenie tej miejscowości (bezrobocie, duży zasięg korzystania z pomocy społecznej). 3. Mały Mędromierz: • W zaadoptowanym budynku działalność prowadzić będzie dom seniora (dziennego pobytu), w którym godną opieką otaczani będą najstarsi mieszkańcy, • Dzięki działaniom aktywizacyjnym, poprawi się poziom aktywności seniorów, będą w stanie część obowiązków wykonywać na zasadzie samoorganizacji i pomocy wzajemnej, • Poprawi się jakość opieki nad seniorami, 4. Wysoka i Raciąż: • W przekształconym budynku dawnej kotłowni funkcjonować będzie bezpieczne dla wszystkich miejsce integracji międzypokoleniowej i aktywizacji seniorów, • Dzięki działaniom aktywizacyjnym, poprawi się poziom aktywności seniorów, będą w stanie część obowiązków wykonywać na zasadzie samoorganizacji i pomocy wzajemnej, • Poprawi się jakość opieki nad seniorami.

Na terenie wszystkich obszarów rewitalizacji: • Wystąpią przesłanki ograniczenia skali negatywnych zjawisk, zdiagnozowanych w LPR i/lub ożywienia społeczno-gospodarczego. S t r o n a | 41

7. Cele rewitalizacji oraz odpowiadające im kierunki działań:

W oparciu o dane przedstawione w części 5 i 6 opracowano cele rewitalizacji i określono odpowiadające im kierunki działań.

W przypadku obszaru rewitalizacji 1. Centrum Tucholi kluczowe problemy to niski stopień aktywności społeczno-ekonomicznej mieszkańców oraz bezrobocie, ubóstwo i duże uzależnienie od transferów socjalnych w ramach polityki społecznej. Z drugiej strony, centrum miejscowości będącej siedzibą gminy i powiatu, położone w cennym historycznie otoczeniu to idealna lokalizacja do powstawania i rozwoju firm handlowo- usługowych. Dlatego też w przypadku tego obszaru realizowany będzie cel rewitalizacji 1. „Poprawa warunków rozwoju gospodarczego obszaru rewitalizacji 1. Centrum Tucholi do 2023 roku”. Na jego osiągnięcie pozwoli wybrany kierunek działań – przekształcenie przestrzeni zdegradowanej na cele rozwoju gospodarczego.

Trzy pozostałe obszary rewitalizacji (2. Miejscowość Legbąd, 3. Miejscowość Mały Mędromierz i 4. Miejscowość Wysoka i Raciąż) borykają się z podobnymi problemami, charakterystycznymi dla obszarów wiejskich. Należą do nich: ubóstwo, bezrobocie, rosnąca liczba seniorów, duży odsetek osób pobierających zasiłki i zapomogi z systemu pomocy społecznej. Od miasta Tuchola (i obszaru rewitalizacji 1.) odróżnia je jednak wyraźnie: • peryferyjne położenie (są to „krańcowe” sołectwa, położone na obrzeżach gminy), utrudniające dostęp do usług publicznych (w najmniejszym stopniu dotyczy to miejscowości Mały Mędromierz), • zły stan infrastruktury (zarówno technicznej, jak i społecznej, aktywizacyjnej), • brak albo niewystarczająca liczba miejsc spotkań i aktywizacji lokalnej społeczności, w szczególności dla osób starszych, • skrajnie niski stopnień aktywności osób wykluczonych społecznie, przybierający rozmiary „syndromu wyuczonej bezradności”.

Aby kompleksowo odpowiedzieć na problemy zidentyfikowane na terenie obszarów rewitalizacji nr 2., 3. i 4. założono tam realizację celu rewitalizacji 2. „Poprawa warunków prowadzenia działań aktywizacyjnych, integracyjnych, partycypacyjnych na obszarach rewitalizacji 2. Miejscowość Legbąd, 3. Miejscowość Mały Mędromierz i 4. Miejscowość Wysoka i Raciąż do 2023 roku”. Będzie to możliwe dzięki zastosowaniu dwóch sprzężonych ze sobą kierunków działań: • przekształcenie przestrzeni zdegradowanej na cele aktywizacji społecznej oraz • zwiększenie partycypacji w życiu społecznym dla społeczności w rejonach o wysokim uzależnieniu od świadczeń pomocy społecznej.

S t r o n a | 42

Cele rewitalizacji na obszarze gminy Tuchola:

Cel/kierunek interwencji Obszar rewitalizacji 4. Miejscowość 1. Centrum 2. Miejscowość 3. Miejscowość Wysoka i Tucholi Legbąd Mały Mędromierz Raciąż Cel rewitalizacji 1. „Poprawa warunków rozwoju gospodarczego obszaru rewitalizacji 1. Centrum X - - - Tucholi do 2023 roku” Kierunek działań: X - - - Przekształcenie przestrzeni zdegradowanej na cele rozwoju gospodarczego Przedsięwzięcie główne: Kompleksowa rewitalizacja terenu przy ul. Kolejowej w Tucholi i przekształcenie X - - - go na cele rozwoju gospodarczego Przedsięwzięcie uzupełniające: Działania aktywizujące dla osób wykluczonych społecznie z obszaru rewitalizacji X - - - 1. Centrum Tucholi Cel rewitalizacji 2. „Poprawa warunków prowadzenia działań aktywizacyjnych, integracyjnych, - X X X partycypacyjnych na obszarach rewitalizacji 2. Miejscowość Legbąd, 3. Miejscowość Mały Mędromierz i 4. Miejscowość Wysoka do 2023 roku” Kierunek działań: - X X X przekształcenie przestrzeni zdegradowanej na cele aktywizacji społecznej Kierunek działań: zwiększenie partycypacji w życiu społecznym dla społeczności w rejonach o - X X X wysokim uzależnieniu od świadczeń pomocy społecznej Przedsięwzięcia główne: Feste odnówka, wichajstry i dinksy – dycht wyrychtowane Legbond, Mały - X X X Mandromnierz, Wysoka i Raciąż, czyli rewitalizacja miejscowości Legbąd, Mały Mędromierz i Wysoka

S t r o n a | 43

W przypadku obszarów wiejskich wybranie danego celu rewitalizacji musi być poprzedzone spełnieniem pewnych warunków, określonych w „Zasadach…”. Interwencja w zakresie przekształcenia przestrzeni zdegradowanej na cele aktywizacji społecznej wymaga, aby: • na terenie miejscowości/sołectwa występowała przestrzeń zdegradowana (takie obiekty są we wszystkich obszarach rewitalizacji), • powstająca infrastruktura była komplementarna wobec obiektów już istniejących, uzupełniała, rozszerzała lub zastępowała obiekty publicznej infrastruktury sportu, rekreacji lub kultury (także ten warunek spełniają wszystkie obszary rewitalizacji).

Dodatkowo, w przypadku interwencji w zakresie zwiększenia partycypacji w życiu społecznym, konieczne jest wykazanie, że: • w miejscowości/sołectwie występuje wyższy niż średni w gminie odsetek osób korzystających z pomocy społecznej (warunek spełniają wszystkie obszary rewitalizacji, patrz dane w części 3.2), • lokalny samorząd może wykazać udokumentowane zainteresowanie prowadzeniem zajęć aktywizujących (np. przez sektor pozarządowy).

W toku partycypacyjnego opracowania Programu do Urzędu Miejskiego w Tucholi zwróciła się duża liczba osób prywatnych i podmiotów, instytucji chętnych do przeprowadzenia szerokiego wachlarza specjalistycznych zajęć, programów aktywizujących. Kluczowymi partnerami społecznymi, włączonymi w proces projektowania i realizacji działań rewitalizacyjnych na terenie obszarów rewitalizacji nr 2., 3. i 4. są: • obszar rewitalizacji 2. Miejscowość Legbąd: o Uczniowski Klub Sportowy „Borowi”, o Gminna Rada Kół Gospodyń Wiejskich, o Miłośnicy Legbąda i Okolic, o Stowarzyszenie „REZLER” – Wielki Kanał Brdy, o Ochotnicza Straż Pożarna w Legbądzie, o Rada Sołecka sołectwa Legbąd; • obszar rewitalizacji 3. Miejscowość Mały Mędromierz: o Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Wsi Mały Mędromierz, o Gminna Rada Kół Gospodyń Wiejskich, o Rada Sołecka sołectwa Mały Mędromierz; • obszar rewitalizacji 4. Miejscowość Wysoka i Raciąż: o Stowarzyszenie na Rzecz Domu Pomocy Społecznej w Wysokiej „PRZYJAZNA DŁOŃ”, o Stowarzyszenie Rozwoju Sołectwa Raciąż, o Gminna Rada Kół Gospodyń Wiejskich, o Klub Sportowy „Rawys”, o Ochotnicza Straż Pożarna w Raciążu, o Rada Sołecka sołectwa Raciąż.

S t r o n a | 44

o

8. Planowane przedsięwzięcia i projekty rewitalizacyjne:

Realizacja celów Programu będzie możliwa dzięki przeprowadzeniu szeregu konkretnych zadań, projektów, które zostały podzielone na dwie grupy. Pierwszą stanowią przedsięwzięcia i projekty główne, bez których nie da się zrealizować założeń Programu. Zostały one rozbudowane o wykaz projektów uzupełniających, które mogą przyczynić się do osiągnięcia założonych celów i wskaźników, ale obecnie znajdują się jeszcze w fazie wstępnego planowania6.

Listę głównych, podstawowych projektów rewitalizacyjnych tworzy 10 zadań, które będą realizowane głównie przez podmioty publiczne w partnerstwie, współpracy z sektorem pozarządowym, obywatelskim. Obejmują one przekształcenie czterech obiektów przestrzeni zdegradowanej i nadanie im nowych funkcji (w jednym przypadku funkcje rozwoju gospodarczego, w jednym funkcje rekreacyjne, w jednym funkcje aktywizacyjne i w jednym funkcje opiekuńcze nad seniorami).

Każde działanie inwestycyjne zostało powiązane na poziomie logiki interwencji z odpowiadającymi mu działaniami „miękkimi”, bez przeprowadzenia adaptacji pomieszczeń nie będzie możliwości ich zrealizowania. Zakładamy, że ze wsparcia mogłoby skorzystać nawet 400 osób wykluczonych społecznie.

Dodatkowo wskazano też 7 potencjalnych projektów uzupełniających (ze sfery społecznej, gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej), których realizacja mogłaby wesprzeć osiąganie celów rewitalizacji na poszczególnych obszarach.

6 Bardzo wiele z tych propozycji pojawiło się w toku konsultacji społecznych w końcowej fazie opracowania Programu, a ich autorzy nie byli w stanie w tak krótkim czasie ustalić wszystkich informacji, niezbędnych do ujęcia projektu na liście projektów głównych. Duże zainteresowanie lokalnych liderów i organizacji pozarządowych możliwościami prowadzenia działań rewitalizacyjnych pozytywnie zaskoczyło członków Zespołu ds. opracowania LPR. Dlatego podjęto decyzję, że w okresie kolejnych sześciu miesięcy członkowie Zespołu będą pozostawać w stałym kontakcie z pomysłodawcami projektów z listy uzupełniającej. Jeśli w tym okresie uda im się spełnić wymogi wpisania projektu na listę podstawową (wykonalność, zapewnione finansowanie, potencjał realizatora, udokumentowana społeczna potrzeba) to możliwa będzie aktualizacja list projektów rewitalizacyjnych. Więcej na temat aktualizacji LPR w części 13. S t r o n a | 45

Lista głównych przedsięwzięć i projektów rewitalizacyjnych:

Opis projektu Lokali- Szacowa- Sposób oceny i zacja na Obszar Przedsię- zmierzenia Projekt (nr, Podmiot/y Zakres (miejsce wartość rewitalizacji wzięcie (nr, Typ projektu Prognozowane rezultatów w nazwa) realizujący/e realizowanych przeprowa- projektu (nr /nazwa) nazwa) rezultaty odniesieniu do projekt zadań dzenia (w celów danego pełnych rewitalizacji projektu) tys zł)7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Cel rewitalizacji 1: „Poprawa warunków rozwoju gospodarczego obszaru rewitalizacji 1. Centrum Tucholi do 2023 roku” Kierunek działań: Przekształcenie przestrzeni zdegradowanej na cele rozwoju gospodarczego 1. Komplek- 1. Zagospodaro- przestrzenno- Gmina Tuchola Adaptacja Budynek 2 641 000 Liczba wspartych (dokumentacja sowa wanie budynku funkcjonalny (we współpracy z pustostanów w przy ul. obiektów techniczna i rewitalizacja dworca kolejowego organizacjami budynku dworca Kolejowej 4 zlokalizowanych na geodezyjna terenu przy w Tucholi na cele przedsiębiorców) kolejowego w w Tucholi obszarach rewitalizacji powykonawcza, ul. Kolejowej rozwoju Tucholi na – 1 szt. zgoda na w Tucholi i gospodarczego inkubator użytkowanie przekształce- przedsiębiorczości Powierzchnia obszaru obiektu po nie go na objętego rewitalizacją – zakończeniu prac i cele rozwoju 1,1161 ha dane dotyczące gospodar- wparcia dla czego Liczba wspartych inkubatora inkubatorów przedsiębiorczości) Obszar przedsiębiorczości – 1 rewitalizacji szt. 1. Centrum 2. 2. Walka z społeczny Ośrodek Pomocy - aktywna Starówka w 1 200 000 Liczba osób Dokumentacja Działania wykluczeniem Społecznej w integracja, Tucholi zagrożonych własna realizatora: Tucholi aktywizujące społecznym wraz z Tucholi (we - sieć opiekunów ubóstwem lub - deklaracje dla osób integracją współpracy z społecznych, wykluczeniem przystąpienia do wykluczo- mniejszości PCPR i -pomoc w społecznym objętych projektu, nych narodowych i organizacjami znalezieniu wsparciem w - listy obecności. społecznie z etnicznych na pozarządowymi) zatrudnienia programie – 85 osób obszaru terenie Starówki w rewitalizacji Tucholi 1. Centrum 3. Aktywne społeczny Powiat - wsparcie w powiat 204 000 Liczba osób Dokumentacja Tucholi włączenie oraz Tucholski/ PCPR znalezieniu i tucholski zagrożonych własna realizatora: zwiększenie szans utrzymaniu pracy; ubóstwem lub - deklaracje usamodzielnianych - zakup urządzeń i wykluczeniem przystąpienia do wychowanków sprzętów społecznym, które projektu, z instytucjonalnej i niezbędnych do uzyskały kwalifikacje - listy obecności, rodzinnej pieczy znalezienia i po opuszczeniu - dokumenty utrzymania pracy; programu – 10 osób potwierdzające

7 Ze względu na szacunkowy charakter opracowania dane dotyczące wartości poszczególnych projektów zostały podane w zaokrągleniu do pełnych tysięcy złotych. S t r o n a | 46

zastępczej (2017- - wsparcie uzyskanie 2020) psychologiczne; Liczba osób kwalifikacji, - opiekunowie zagrożonych - wywiady z społeczni – ubóstwem lub uczestnikami wsparcie w wykluczeniem projektu po jego uczestnictwie w społecznym zakończeniu (w wydarzeniach poszukujących pracy celu ustalenia ilości kulturalnych i po opuszczeniu osób pracujących społecznych. programu – 10 osób po zakończeniu projektu). Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) – 3 osoby

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym pracujących 6 miesięcy po opuszczeniu programu (łącznie z pracującymi na własny rachunek) – 3 osoby

Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych wsparciem w programie – 12 osób

Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie – 1 osoba 4. Włączenie społeczny Powiat - wsparcie w powiat 434 000 Liczba osób Dokumentacja społeczne osób Tucholski/ PCPR znalezieniu i tucholski zagrożonych własna realizatora: niepełnospraw- utrzymaniu pracy; ubóstwem lub - deklaracje nych - wsparcie wykluczeniem przystąpienia do psychologiczne; społecznym objętych projektu, S t r o n a | 47

„Odkryj swój - opiekunowie wsparciem w - listy obecności. potencjał razem z społeczni programie – 35 osób nami!” (2017-2020) Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych wsparciem w programie – 35 osoba Cel rewitalizacji 2: „Poprawa warunków prowadzenia działań aktywizacyjnych, integracyjnych, partycypacyjnych na obszarach rewitalizacji 2. Miejscowość Legbąd, 3. Miejscowość Mały Mędromierz i 4. Miejscowość Wysoka do 2023 roku” Kierunek działań: Przekształcenie przestrzeni zdegradowanej na cele aktywizacji społecznej Kierunek działań: Zwiększenie partycypacji w życiu społecznym dla społeczności w rejonach o wysokim uzależnieniu od świadczeń pomocy społecznej 3. Feste 5. przestrzenno- Gmina Tuchola Zagospodarowanie Legbąd, ul. 1 553 000 Liczba wspartych Dokumentacja odnówka, Zagospodarzenie funkcjonalny we współpracy z terenu i budowa Szkolna obiektów własna realizatora wichajstry i klepiska na rycht lokalną centrum sportowo- zlokalizowanych na (zgoda na dinksy (…) szportowne społecznością rekreacyjnego obszarach rewitalizacji użytkowanie centrum zes (boisko, bieżnia, – 1 szt. obiektów po sztrekom do siłownia zakończeniu prac) Obszar Legbonda, czyli plenerowej, plac Powierzchnia obszaru zagospodaro- zabaw) wraz z objętego rewitalizacją - rewitalizacji wanie terenu drogą dojazdową i – 1,7211 ha 2. boiska na centrum infrastrukturą Miejscowość rekreacyjno- towarzyszącą Długość Legbąd sportowym wraz z przebudowanych dróg drogą dojazdową w gminnych -– 0,374 km miejscowości Legbąd 6. Działania społeczny Ośrodek Pomocy Zajęcia Sołectwo 40 000 Liczba osób Dokumentacja aktywizujące na Społecznej w aktywizacyjne dla Legbąd zagrożonych własna realizatora: rzecz osób Tucholi (we mieszkańców (ze ubóstwem lub - deklaracje zagrożonych współpracy z szczególnym wykluczeniem przystąpienia do wykluczeniem PCPR i uwzględnieniem społecznym objętych projektu, społecznym z organizacjami dzieci i młodzieży z wsparciem w - listy obecności. sołectwa Legbąd pozarządowymi) rodzin programie – 85 osób wykluczonych społecznie) Cel rewitalizacji 2: „Poprawa warunków prowadzenia działań aktywizacyjnych, integracyjnych, partycypacyjnych na obszarach rewitalizacji 2. Miejscowość Legbąd, 3. Miejscowość Mały Mędromierz i 4. Miejscowość Wysoka do 2023 roku” Obszar Kierunek działań: Przekształcenie przestrzeni zdegradowanej na cele aktywizacji społecznej rewitalizacji Kierunek działań: Zwiększenie partycypacji w życiu społecznym dla społeczności w rejonach o wysokim uzależnieniu od świadczeń pomocy 3. społecznej Miejscowość 3. Feste 7. Rychtowanie przestrzenno- Gmina Tuchola Adaptacja budynku Mały 400 000 Liczba wspartych Dokumentacja Mały odnówka, chałupy dla funkcjonalny we współpracy z dawnej kotłowni na Mędromierz, obiektów własna realizatora Mędromierz wichajstry i starków wew lokalną dom seniora w dz. o nr zlokalizowanych na (zgoda na dinksy (…) Małym społecznością Małym 421/2 obszarach rewitalizacji użytkowanie Mandromnierzu, Mędromierzu – 1 szt. obiektów po czyli utworzenie zakończeniu prac) S t r o n a | 48

domu seniora w Powierzchnia obszaru miejscowości Mały objętego rewitalizacją - Mędromierz 0,1656 ha

8. Działania społeczny Ośrodek Pomocy Zajęcia Sołectwo 60 000 Liczba osób Dokumentacja aktywizujące na Społecznej w aktywizacyjne dla Mały zagrożonych własna realizatora: rzecz osób Tucholi (we mieszkańców (ze Mędromierz ubóstwem lub - deklaracje zagrożonych współpracy z szczególnym wykluczeniem przystąpienia do wykluczeniem PCPR i uwzględnieniem społecznym objętych projektu, społecznym z organizacjami osób starszych) wsparciem w - listy obecności. sołectwa Mały pozarządowymi) programie – 90 osób Mędromierz Cel rewitalizacji 2: „Poprawa warunków prowadzenia działań aktywizacyjnych, integracyjnych, partycypacyjnych na obszarach rewitalizacji 2. Miejscowość Legbąd, 3. Miejscowość Mały Mędromierz i 4. Miejscowość Wysoka i Raciąż do 2023 roku” Kierunek działań: Przekształcenie przestrzeni zdegradowanej na cele aktywizacji społecznej Kierunek działań: Zwiększenie partycypacji w życiu społecznym dla społeczności w rejonach o wysokim uzależnieniu od świadczeń pomocy społecznej 3. Feste 9. Rychtowanie przestrzenno- Gmina Tuchola Adaptacja budynku Wysoka, 400 000 Liczba wspartych Dokumentacja odnówka, paradnicy wew funkcjonalny we współpracy z dawnej kotłowni na dz. o nr 778 obiektów własna realizatora wichajstry i Wysoce, czyli lokalną świetlicę wiejską w zlokalizowanych na (zgoda na Obszar dinksy (…) utworzenie społecznością Wysokiej obszarach rewitalizacji użytkowanie rewitalizacji świetlicy wiejskiej – 1 szt. obiektów po 4. w miejscowości zakończeniu prac) Miejscowość Wysoka Powierzchnia obszaru Wysoka i objętego rewitalizacją - Raciąż 0,1137 ha

10. Działania społeczny Ośrodek Pomocy Zajęcia Sołectwo 30 000 Liczba osób Dokumentacja aktywizujące na Społecznej w aktywizacyjne dla Raciąż zagrożonych własna realizatora: rzecz osób Tucholi (we mieszkańców (ze ubóstwem lub - deklaracje zagrożonych współpracy z szczególnym wykluczeniem przystąpienia do wykluczeniem PCPR i uwzględnieniem społecznym objętych projektu, społecznym z organizacjami terapii uzależnień) wsparciem w - listy obecności. sołectwa Raciąż pozarządowymi) programie – 20 osób

S t r o n a | 49

Lista uzupełniających przedsięwzięć rewitalizacyjnych: Obszar Lp. Typ Uzupełniające przedsięwzięcia rewitalizacyjne rewitalizacji przedsięwzięcia (nr/nazwa) 1 2 3 4 Obszar Cel rewitalizacji 1: „Poprawa warunków rozwoju gospodarczego obszaru rewitalizacji 1. Centrum Tucholi do 2023 roku” rewitalizacji Kierunek działań: Przekształcenie przestrzeni zdegradowanej na cele rozwoju gospodarczego 1. Centrum 1 przestrzenno- Zagospodarowanie funkcjonalno-turystyczne obszaru Starówki w Tucholi (kontynuacja działań rewitalizacyjnych finansowanych Tucholi funkcjonalny ze środków RPO 2007-2013). Zadanie wieloletnie realizowane ze środków własnych Gminy Tuchola, polegające na utrzymaniu i wzmocnieniu trwałości efektów rewitalizacji zespołu staromiejskiego. Szacunkowa wysokość nakładów w latach 2017-2020 to około 130 000 złotych. 2 społeczny Organizacja zajęć aktywizujących dla mieszkańców zagrożonych wykluczeniem społecznym, zainteresowanie ich prowadzeniem wyraziły trzy lokalne organizacje pozarządowe. Trwają prace nad ustaleniem zakresu merytorycznego wsparcia. Brak nawet szacunkowych kosztów realizacji. 3 gospodarczy Promocja przedsiębiorczości i wsparcie instytucji otoczenia biznesu na terenie powiatu tucholskiego – działanie finansowane w całości ze środków prywatnych lokalnych organizacji przedsiębiorców. Ich roczne nakłady na ten cel wynoszą od 5 do kilkunastu tysięcy złotych. Cel rewitalizacji 2: „Poprawa warunków prowadzenia działań aktywizacyjnych, integracyjnych, partycypacyjnych na obszarach rewitalizacji 2. Miejscowość Legbąd, 3. Miejscowość Mały Mędromierz i 4. Miejscowość Wysoka i Raciąż do 2023 roku” Obszar Kierunek działań: Przekształcenie przestrzeni zdegradowanej na cele aktywizacji społecznej rewitalizacji Kierunek działań: Zwiększenie partycypacji w życiu społecznym dla społeczności w rejonach o wysokim uzależnieniu od świadczeń pomocy 2. społecznej Miejscowość Legbąd 4 społeczny Organizacja czasu wolnego dzieci i młodzieży zagrożonych wykluczeniem społecznym z sołectwa Legbąd w formie zajęć sportowo-rekreacyjnych przez Uczniowski Klub Sportowy „Borowi” z Legbądu. Trwa określanie budżetu projektu i ewentualnych źródeł jego finansowania. Obszar Cel rewitalizacji 2: „Poprawa warunków prowadzenia działań aktywizacyjnych, integracyjnych, partycypacyjnych na obszarach rewitalizacji 2. rewitalizacji Miejscowość Legbąd, 3. Miejscowość Mały Mędromierz i 4. Miejscowość Wysoka i Raciąż do 2023 roku” 3. Kierunek działań: Przekształcenie przestrzeni zdegradowanej na cele aktywizacji społecznej Miejscowość Kierunek działań: Zwiększenie partycypacji w życiu społecznym dla społeczności w rejonach o wysokim uzależnieniu od świadczeń pomocy Mały społecznej Mędromierz 5 społeczny „Kultywowanie tradycji borowiackich – spotkania pokoleń”, cykl warsztatów kulturalno-artystycznych dla środowiska seniorskiego w sołectwie Mały Mędromierz. Szacunkowy koszt: 34 000,00 zł. Obszar Cel rewitalizacji 2: „Poprawa warunków prowadzenia działań aktywizacyjnych, integracyjnych, partycypacyjnych na obszarach rewitalizacji 2. rewitalizacji Miejscowość Legbąd, 3. Miejscowość Mały Mędromierz i 4. Miejscowość Wysoka i Raciąż do 2023 roku” 4. Kierunek działań: Przekształcenie przestrzeni zdegradowanej na cele aktywizacji społecznej Miejscowość Kierunek działań: Zwiększenie partycypacji w życiu społecznym dla społeczności w rejonach o wysokim uzależnieniu od świadczeń pomocy Wysoka i społecznej Raciąż 6 techniczny Dostosowanie budynku DPS w Wysokiej do potrzeb osób niepełnosprawnych (podjazd, winda) przez Stowarzyszenie na Rzecz Domu Pomocy Społecznej w Wysokiej „PRZYJAZNA DŁOŃ”. Koszt około 120 000 zł. 7 społeczny „Organizacja cyklu spotkań międzypokoleniowych kluczem do aktywizacji mieszkańców DPS w Wysokiej” planowana przez Stowarzyszenie na Rzecz Domu Pomocy Społecznej w Wysokiej „PRZYJAZNA DŁOŃ”. Szacunkowy koszt to 18 000 złotych.

S t r o n a | 50

9. Mechanizmy zapewnienia komplementarności:

Program został opracowany zgodnie z zasadą komplementarności, wzajemnego uzupełniania się, w wymiarze:

1. Przestrzennym:

W procesie tworzenia Programu przeanalizowano potencjalne oddziaływanie wszystkich znanych projektów, realizowanych na terenie gminy Tuchola, na wyznaczone obszary rewitalizacji.

Przykładem komplementarności przestrzennej na obszarze rewitalizacji jest projekt Polskich Kolei Państwowych, związany z gruntowną modernizacją linii kolejowej w Tucholi. Już na etapie wstępnego planowania ustalono podział zakresu prac pomiędzy Gminą a PKP, składających się na spójną i kompleksową koncepcję nadania nowych funkcji terenom przy ul. Kolejowej. Zagospodarowanie peronów dworca w Tucholi odbywać się będzie prawdopodobnie w ramach zadania realizowanego przez PKP PLK pt. „Prace na linii kolejowej nr 208 na odcinku Grudziądz – Tuchola – granica województwa” przewidzianego do realizacji w Kujawsko-Pomorskim Planie Spójności Komunikacji Drogowej i Kolejowej 2014-2020.

W przypadku tego samego projektu rewitalizacyjnego łatwo wykazać także pozytywne oddziaływanie komplementarnych zadań realizowanych poza samym obszarem rewitalizacji. W ramach działań przygotowujących do zagospodarowania terenu dworca kolejowego Gmina Tuchola w 2016 roku kompleksowo przebudowała ulicę Pocztową i ulicę Dworcową, stanowiące w założeniu jeden z głównych łączników drogowych dworca z resztą miasta (wartość całkowita zadania to ponad 1,5 mln zł).

2. Problemowym:

W Programie starano się każdorazowo zaproponować możliwe wszechstronne mechanizmy interwencji, odpowiadające na konkretne, zdiagnozowane wskaźnikami problemy. To rodzaj i skala zjawisk problemowych i planowanych kierunków aktywizacyjnych pokazały jakich funkcji, możliwości i obiektów jeszcze brakuje na danym terenie.

Na obszarze gminy Tuchola realizowane będą dwa cele rewitalizacji: na obszarze rewitalizacji 1. Centrum Tucholi będzie to wsparcie ożywienia gospodarczego, a na obszarach wiejskich – wsparcie ożywienia społecznego. Te dwa kierunki są ze sobą powiązane, wzajemnie się uzupełniają i opierają się na odmiennych potencjałach obszaru miejskiego i wiejskiego gminy.

S t r o n a | 51

3. Proceduralno-instytucjonalnym:

System realizacji Programu (szerzej w części 12.) zapewnia komunikację i koordynację działań pomiędzy wszystkimi podmiotami zaangażowanymi w proces rewitalizacji. Nadzór nad prawidłowością realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji pełnić będzie Koordynator ds. Rewitalizacji.

4. Międzyokresowym:

Działania rewitalizacyjne na terenie gminy Tuchola w latach 2016-2023 stanowią kontynuację i rozszerzenie skali, zasięgu dotychczasowych zadań. Częściowo bazują także na dokumentacji, koncepcjach sfinansowanych ze środków poprzedniej perspektywy finansowej jako przygotowanie do realizacji właściwych zadań.

Przykładowo, w roku 2013 Gmina Tuchola zrealizowała wraz z Województwem Kujawsko-Pomorskim projekt „INTER-REGIO-RAIL – Redukcja barier w dostępie do transportu kolejowego”, w ramach którego przygotowana została koncepcja rewitalizacji dworca kolejowego w Tucholi wraz z placem dworcowym i terenami przyległymi. Celem projektu było m.in. wypracowanie dobrych praktyk, które mogłyby zostać wykorzystane, jako wzorcowe w zakresie modernizacji dworców w województwie kujawsko-pomorskim. Wartość zadania wynosiła 72 tysiące złotych. Zadanie zrealizowano w ramach projektu „INTER-Regio-Rail – Redukcja barier w dostępie do transportu”. Przedsięwzięcie zostało sfinansowanie w wysokości 85 procent ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Europa Środkowa (Priorytet 2 – Poprawa zewnętrznej i wewnętrznej dostępności obszaru Europy Środkowej). Pozostała wartość zadania została sfinansowana ze środków Województwa Kujawsko-Pomorskiego.

5. Źródeł finansowania:

Budżetu Programu został ustalony na poziomie 7 284 000,00 zł, z czego: • 6 079 300,00 zł to zakładana kwota wsparcia ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego, • 870 700,00 zł to wartość innych środków publicznych, pozyskanych na realizację zadań rewitalizacyjnych (środki Gminy Tuchola i Powiatu Tucholskiego), • 5 000,00 zł to wartość zadeklarowanego wkładu własnego ze środków prywatnych lokalnych stowarzyszeń.

Planowane jest pozyskanie dalszych środków finansowych na realizację kolejnych projektów, przyczyniających się do osiągnięcia zakładanych celów rewitalizacji.

S t r o n a | 52

10. Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców oraz innych podmiotów i grup aktywnych na terenie gminy w proces rewitalizacji:

Wstępne prace nad określeniem potrzeb rewitalizacyjnych w gminie Tuchola w nowej perspektywie finansowej rozpoczęły się w 2015 r., wraz z uruchomieniem prac nad Strategią ORSG i Strategią RLKS na terenie powiatu tucholskiego. W trakcie spotkań konsultacyjnych, debat, posiedzeń komitetów i badań ankietowych mieszkańcy wyrażali swoje oczekiwania, co do przebiegu i efektów działań rewitalizacyjnych w nowej perspektywie finansowej.

We wszystkich tych procesach udział brali też przedstawiciele Urzędu Miejskiego w Tucholi. Na podstawie dostępnych możliwości (wynikających głównie z RPO WKP i Strategii RLKS) oraz pomysłów mieszkańców obszaru (działaczy społecznych, organizacji pozarządowych, przedsiębiorców, przedstawicieli instytucji publicznych) stworzono wstępną koncepcję działań rewitalizacyjnych.

Ze względu na wcześniejsze prowadzenie rewitalizacji na obszarze miasta Tuchola, w pierwszym okresie prac nad LPR swoje pomysły zgłaszali głównie mieszkańcy miasta. Wśród nich wielu przedsiębiorców wskazywało na pilną potrzebę stworzenia nowej instytucji otoczenia biznesu w formie inkubatora przedsiębiorczości (wniosek taki został zawarty w większości dokumentów strategicznych dla tego obszaru). W przypadku osób reprezentujących tereny wiejskie (sołtysów, radnych, lokalnych liderów) szczególne zainteresowanie wzbudziła możliwość podjęcia działań na rzecz aktywizacji seniorów.

Od momentu rozpoczęcia prac nad nowym LPR, w proces jego projektowania i tworzenia włączeni byli przedstawiciele lokalnego sektora publicznego, społecznego i gospodarczego. Urząd Miejski na bieżąco informował o postępach prac, publikował artykuły informacyjne dla mieszkańców, umieszczał ogłoszenia na tablicach informacyjnych, a przede wszystkim – jego pracownicy bezpośrednio kontaktowali się z osobami i instytucjami, które mogłyby się włączyć w proces rewitalizacji.

Udział partnerów społecznych i gospodarczych nabierze jeszcze większego znaczenia po rozpoczęciu działań rewitalizacyjnych. Ich pomysły i uwagi będą najbardziej konstruktywne na etapie ustalania dokładnego zakresu merytorycznego poszczególnych projektów (przed ich złożeniem do dofinansowania). Wtedy też można będzie zastosować bardziej zaawansowane mechanizmy partycypacji (jak debata obywatelska albo spacery badawcze).

11. Szacunkowe ramy finansowe przedsięwzięć i projektów rewitalizacyjnych:

S t r o n a | 53

Szacunkowe ramy finansowe i harmonogram realizacji głównych przedsięwzięć i projektów rewitalizacyjnych:

Obszar Termin Przedsięwzięcie Projekt (nr, Typ Podmiot/y Szaco- Poziom Źródła finansowania: rewita- reali- (nr, nazwa) nazwa) projek realizujący/e wana dofinansowania lizacji (nr/ zacji tu projekt wartość % zł Środki publiczne Śr. projektu nazwa) projektu EFS EFRR inne pryw (zł) . 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 1. Kompleksowa 1. Zagospodaro-

Obszar - rewitalizacja terenu wanie budynku rewitalizacji Gmina Tuchola 396 150 przy ul. Kolejowej w dworca kolejowego 1. Centrum 2018- (we współpracy z środki Tucholi i w Tucholi na cele 2 641 000 85% 2 244 850 0 2 244 850 0 Tucholi 2020 organizacjami Gminy przekształcenie go rozwoju przedsiębiorców) Tuchola

na cele rozwoju gospodarczego funkcjonalny gospodarczego przestrzenno 2. 2. Walka z Działania wykluczeniem Ośrodek Pomocy

aktywizujące dla społecznym wraz z Społecznej w 60 000 osób wykluczonych integracją Tucholi (we 2018- środki społecznie z mniejszości współpracy z 1 200 000 95% 1 140 000 1 140 000 0 0 2020 Gminy obszaru rewitalizacji narodowych i PCPR i

społeczny Tuchola 1. Centrum Tucholi etnicznych na organizacjami terenie Starówki w pozarządowymi) Tucholi 3. Aktywne włączenie oraz

zwiększenie szans 10 200 usamodzielnianych środki 2017- Powiat Tucholski/ wychowanków 204 000 95% 193 800 193 800 0 Powiatu 0 2020 PCPR z instytucjonalnej i Tuchol- rodzinnej pieczy społeczny skiego zastępczej (2017- 2020) 4. Włączenie społeczne osób 43 400 środki 2017- niepełnospraw- Powiat Tucholski/ 434 000 90% 390 600 390 600 0 Powiatu 0 2020 nych „Odkryj swój PCPR

potencjał razem z Tuchol- społeczny nami!” (2017-2020) skiego S t r o n a | 54

Obszar 2018- 3. Feste odnówka, 5. Zagospodarzenie rewitalizacji 2020 wichajstry i dinksy klepiska na rycht 2. Legbąd (…) szportowne centrum zes sztrekom do Legbonda, czyli Gmina Tuchola we 232 950

zagospodarowanie funkcjonalny współpracy z środki - 1 553 000 85% 1 320 050 0 1 320 050 0 terenu boiska na lokalną Gminy centrum społecznością Tuchola rekreacyjno- sportowym wraz z

drogą dojazdową w przestrzenno miejscowości Legbąd 2019- 6. Działania Ośrodek Pomocy

2022 aktywizujące na Społecznej w 2 000 rzecz osób Tucholi (we 2 000 środki zagrożonych współpracy z 40 000 90% 36 000 36 000 0 środki Gminy wykluczeniem PCPR i UKS

społeczny Tuchola społecznym z organizacjami sołectwa Legbąd pozarządowymi)

Obszar 2018- 3. Feste odnówka, 7. Rychtowanie rewitalizacji 2020 wichajstry i dinksy chałupy dla starków - 3. Mały (…) wew Małym Gmina Tuchola we 60 000 Mandromnierzu, współpracy z środki Mędromierz 400 000 85% 340 000 0 340 000 0 czyli utworzenie lokalną Gminy

domu seniora w społecznością Tuchola funkcjonalny miejscowości Mały przestrzenno Mędromierz 2019- 8. Działania Ośrodek Pomocy 2022 aktywizujące na Społecznej w 3 000 rzecz osób 3 000 Tucholi (we środki zagrożonych środki współpracy z 60 000 90% 54 000 54 000 0 Stowa wykluczeniem Gminy PCPR i rzysz

społecznym z społeczny Tuchola organizacjami enia sołectwa Mały pozarządowymi) Mędromierz 2018- 8. Rychtowanie

Obszar 3. Feste odnówka, - 2020 paradnicy wew rewitalizacji wichajstry i dinksy Gmina Tuchola we 60 000 Wysoce, czyli 4. Wysoka i (…) współpracy z środki utworzenie świetlicy 400 000 85% 340 000 0 340 000 0 Raciąż lokalną Gminy wiejskiej w społecznością Tuchola

miejscowości funkcjonalny Wysoka przestrzenno S t r o n a | 55

2019- 8. Działania Ośrodek Pomocy

2022 aktywizujące na Społecznej w 3 000 rzecz osób Tucholi (we środki zagrożonych współpracy z 30 000 90% 27 000 27 000 0 0 Gminy wykluczeniem PCPR i

społeczny Tuchola społecznym z organizacjami sołectwa Raciąż pozarządowymi) w RAZEM: 6 962 000 6 086 300 1 841 400 4 244 900 870 700 5 000 tym:

S t r o n a | 56

Szacunkowe ramy finansowe i harmonogram realizacji uzupełniających przedsięwzięć rewitalizacyjnych:

Obszar Lp. Typ Uzupełniające Szacowana wartość Źródła finansowania: rewitalizacji przedsięwzięcia przedsięwzięcie przedsięwzięcia (zł) Środki publiczne Środki prywatne (nr/nazwa) rewitalizacyjne EFS EFRR inne 1 2 3 4 7 10 11 12 13 Obszar Zagospodarowanie 130 000,00 rewitalizacji przestrzenno- funkcjonalno- 1 130 000,00 0,00 0,00 środki Gminy 0,00 1. Centrum funkcjonalny turystyczne obszaru Tucholi Starówki w Tucholi Tuchola Organizacja zajęć aktywizujących dla mieszkańców 2 społeczny - - - - - zagrożonych wykluczeniem społecznym Promocja przedsiębiorczości i 20 000,00 wsparcie instytucji środki własne 3 gospodarczy 20 000,00 0,00 0,00 0,00 otoczenia biznesu na organizacji terenie powiatu przedsiębiorców tucholskiego Obszar Organizacja czasu rewitalizacji wolnego dzieci i 2. Legbąd młodzieży 4 społeczny zagrożonych - - - - - wykluczeniem społecznym z sołectwa Legbąd Obszar 4 000,00 rewitalizacji środki własne 30 000,00 3. „Kultywowanie Stowarzyszenia, 5 społeczny tradycji borowiackich 34 000,00 0,00 0,00 środki Gminy Miejscowość Fundacja Mały – spotkania pokoleń” Tuchola, FIO Wspomagania Mędromierz Wsi Obszar Dostosowanie 110 000,00 rewitalizacji budynku DPS w PFRON, środki 10 000,00 4. Wysokiej do potrzeb Powiatu środki własne 6 techniczny 120 000,00 0,00 0,00 Miejscowość osób Tucholskiego, Stowarzyszenia, Wysoka i niepełnosprawnych środki Gminy darowizny Raciąż (podjazd, winda) Tuchola S t r o n a | 57

„Organizacja cyklu spotkań 6 000,00 międzypokoleniowych środki własne 7 społeczny kluczem do 18 000,00 0,00 12 000,00 0,00 aktywizacji Stowarzyszenia, mieszkańców DPS w darowizny Wysokiej” RAZEM: 322 000,00 0,00 12 000,00 270 000,00 40 000,00

S t r o n a | 58

12. System zarządzania realizacją LPR:

Za prawidłowe wdrażanie LPR i koordynację procesu rewitalizacji odpowiadać będzie powołany zarządzeniem Burmistrza Tucholi Koordynator ds. Rewitalizacji.

Koordynator ds. Rewitalizacji wchodzić będzie w skład oraz przewodniczyć będzie planowanemu do powołania zarządzeniem Burmistrza Tucholi Zespołowi ds. Rewitalizacji (Zespołowi), działającemu przy Urzędzie Miejskim w Tucholi, w składzie którego mogą znaleźć się: - pracownicy wybranych wydziałów Urzędu Miejskiego, - eksperci zewnętrzni z dziedzin objętych programem rewitalizacji (w szczególności z zakresu rozwoju lokalnego, zagospodarowania przestrzennego, gospodarki i polityki społecznej), - reprezentanci organizacji pozarządowych, przedstawiciele lokalnych organizacji zrzeszających podmioty gospodarcze, - przedstawiciele innych zainteresowanych podmiotów.

Zakres zadań Zespołu obejmuje między innymi: - koordynację procesu rewitalizacji, - prowadzenie monitoringu realizacji LPR, - przygotowanie raportów dotyczących wdrażania Programu. Członkowie zespołu są zobowiązani do współdziałania i wspierania Koordynatora przy realizacji zadań zgodnie z LPR.

Pracami Zespołu kieruje Koordynator ds. Rewitalizacji, jego obowiązkiem jest w szczególności: - organizacja pracy Zespołu gwarantująca jego sprawne funkcjonowanie, - koordynacja działań w ramach rewitalizacji, - związywanie współpracy pomiędzy sektorem publicznym i prywatnym w odniesieniu do zadań rewitalizacyjnych, - koordynacja komunikacji społecznej LPR i kierowanie jego promocją, - stały monitoring i ewaluacja zadań związanych z rewitalizacją.

System informacji i promocji LPR zakłada: • Opublikowanie LPR na stronie internetowej Urzędu Miejskiego, • Bieżącą komunikację ze wszystkim interesariuszami procesu, • Współpracę z mediami lokalnymi w celu nagłaśniania efektów procesu rewitalizacji.

S t r o n a | 59

13. System monitoringu i oceny skuteczności działań wraz z przesłankami do aktualizacji LPR:

Monitoring postępów realizacji Programu będzie prowadzony przez Zespół ds. Rewitalizacji pod nadzorem Koordynatora ds. Rewitalizacji. Dane będą pozyskiwane w sposób ciągły od: • Podmiotów realizujących projekty rewitalizacyjne, • Partnerów społeczno-gospodarczych procesu rewitalizacji, • Instytucji i podmiotów współpracujących.

Częstotliwość przeglądu monitoringowego powinna być nie rzadsza niż rok. Poza badaniem stopnia osiągnięcia zakładanych postępów finansowych i rzeczowych powinno ono obejmować analizę choć podstawowych wskaźników rozwoju społecznego (udział bezrobotnych, osób w wieku poprodukcyjnym, korzystających z pomocy społecznej, tego, gdzie występują przestrzenie zdegradowane).

Aktualizacja LPR w zakresie innym niż lista projektów rewitalizacyjnych (oraz szacunkowe ram finansowe) będzie możliwa, jeśli zajdzie co najmniej jedna z przesłanek: • Zagrożone jest osiągnięcie celów LPR, kluczowych wskaźników, • Nastąpią zmiany zasad programowania przedsięwzięć rewitalizacyjnych, • Zmieni się zakres kwalifikowalności wydatków lub poziom/kwota dofinansowania na poziomie co najmniej jednego priorytetu, • Na obszarze pojawią się istotne zmiany w zakresie występowania stanu kryzysowego, • Działanie takie zostanie zarekomendowane w toku działań kontrolnych lub jako inicjatywa partnerów społeczno-gospodarczych procesu rewitalizacji.