S t r o n a | 1 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Tuchola na lata 2016-2023 S t r o n a | 2 Spis treści: Streszczenie 1. Opis powiązań Lokalnego Programu Rewitalizacji z innymi 8 dokumentami strategicznymi i planistycznymi 2. Skrócona diagnoza gminy Tuchola pod kątem występowania stanu 10 kryzysowego wraz z wnioskami 3. Obszar zdegradowany 15 4. Obszary rewitalizacji 25 5. Szczegółowa diagnoza obszarów rewitalizacji: 32 6. Wizja stanu obszaru rewitalizacji po przeprowadzeniu rewitalizacji 40 7. Cele rewitalizacji oraz odpowiadające im kierunki działań 41 8. Lista planowanych projektów/przedsięwzięć rewitalizacyjnych 44 9. Mechanizmy zapewnienia komplementarności 50 10. Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców oraz innych 52 podmiotów i grup aktywnych na terenie gminy w proces rewitalizacji 11. Szacunkowe ramy finansowe 52 12. System zarządzania realizacją programu rewitalizacji 58 13. System monitoringu i oceny skuteczności działań oraz aktualizacja 59 LPR S t r o n a | 3 Streszczenie: Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Tuchola na lata 2016-2023 (LPR) systematyzuje i wyznacza kierunki działań rewitalizacyjnych Gminy Tuchola oraz partnerów publicznych, gospodarczy i społecznych, którzy włączyli się w jego opracowanie i realizację. Stanowi on kontynuację starań w zakresie ożywienia społecznego i gospodarczego tego obszaru. W latach 2011-2015 realizowano już Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Tucholi, który zasięgiem objął Stare Miasto w Tucholi. Koncentrował się on na ochronie historycznych walorów i estetyki zespołu staromiejskiego w ramach projektu „Rewitalizacja średniowiecznego układu urbanistycznego miasta Tucholi – elementem europejskiego dziedzictwa kulturowego – II etap”. W nowej perspektywie finansowej umożliwiono współfinansowanie ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego nie tylko procesu rewitalizacji na obszarach miejskich (jak to miało miejsce do tej pory), ale także na terenach wiejskich. Stąd konieczność ponownej diagnozy obszarów problemowych i możliwości interwencji na terenie całej miejsko-wiejskiej gminy Tuchola. Niniejszy Program został opracowany na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 u ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, zgodnie z wytycznymi do realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych (w szczególności z „Zasadami programowania przedsięwzięć rewitalizacyjnych w celu ubiegania się o środki finansowe w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020”, stanowiącymi załącznik nr 10 do Szczegółowego Opisu Osi Priorytetowych RPO WKP, dalej zwane „Zasadami…”). W pierwszej kolejności sprawdzono jakie ramy, cele i zadania dla ewentualnych działań rewitalizacyjnych zostały wyznaczone na obszarze gminy Tuchola w innych dokumentach strategicznych (na poziomie regionalnym, powiatowym i lokalnym). Kolejnym krokiem była skrócona charakterystyka gminy Tuchola na tle powiatu tucholskiego i województwa kujawsko-pomorskiego (w aspektach kluczowych dla procesu rewitalizacji). Największym wyzwaniem było zdiagnozowanie występowania ewentualnego stanu kryzysowego na poszczególnych obszarach gminy. Wymagało to zgromadzenia ogromnej ilości danych i informacji na najdokładniejszym z możliwych poziomów analizy – co do jednej osoby, w podziale na 56 miejscowości wiejskich, a w mieście Tuchola z dokładnością do każdego budynku. S t r o n a | 4 Stan kryzysowy, czyli sytuacja, w której na jednym obszarze współwystępują problemy ze sfery społecznej oraz przynajmniej jednej z następujących sfer: • gospodarczej, • środowiskowej, • przestrzenno-funkcjonalnej, • technicznej. W celu wyliczenia wskaźników występowania stanu kryzysowego, określonych w „Zasadach…”, niezbędna była koordynacja pracy, systemów informatycznych, definicji pojęć i danych, gromadzonych przez następujące instytucje: • Urząd Miejski w Tucholi (Wydział Rozwoju Gospodarczego, Wydział Spraw Obywatelskich, Wydział Infrastruktury i Planowania Przestrzennego), • Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Tucholi (w koordynacji z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Tucholi), • Powiatowy Urząd Pracy w Tucholi, • Komendę Powiatową Policji w Tucholi, • Jednostki oświatowe i kulturalne, • Organizacje pozarządowe i podmioty ekonomii społecznej. Dzięki ścisłej współpracy wszystkich zaangażowanych partnerów udało się stworzyć bardzo dokładny i wielowymiarowy obraz natężenia problemów rozwojowych na terenie naszej gminy. Sprawdzenie, czy gdzieś występuje stan kryzysowy, odbywało się oddzielnie dla obszaru miejskiego i wiejskiego, w oparciu o nieco odmienne kryteria. W przypadku miasta Tuchola pierwszym krokiem było podzielenie go na cztery mniejsze jednostki analityczne (strukturalne). Punktem wyjścia do określenia ich granic był podział na obszary funkcjonalno-przestrzenne, zastosowany w poprzednim LPR. Dla każdej z tych jednostek sprawdziliśmy skalę występowania problemów społecznych (starzenie się ludności, bezrobocie, skala korzystania z pomocy społecznej) oraz przestrzenno-funkcjonalnych (występowanie przestrzeni zdegradowanej). Przestrzeń zdegradowana – obecnie nieużytkowane obiekty i tereny, pustostany (np. poprzemysłowe, powojskowe, pokolejowe), obiekty, których budowa nie została ukończona. W szczególnie uzasadnionych wypadkach za przestrzeń zdegradowaną można też uznać obiekty, które są wciąż użytkowane, o ile istnieje możliwość i społeczna lub ekonomiczna potrzeba ich przekształcenia na cele rozwoju społecznego lub gospodarczego. Za taki właśnie przypadek uznano budynek dworca kolejowego w Tucholi. Nadal (w niewielkim stopniu) pełni on funkcje obsługi ruchu kolejowego, ale spora jego powierzchnia pozostaje zupełnie niewykorzystana. S t r o n a | 5 W mieście Tuchola obszarem problemowym pozostają wciąż okolice Starego Miasta, wszystkie analizowane negatywne zjawiska wystąpiły tam z większym natężeniem niż średnia dla całej gminy. Dodatkowo, w ramach wspierania rozwoju gospodarczego, w zdegradowanym budynku dworca kolejowego w Tucholi możliwe jest utworzenie centrum wsparcia, inkubatora przedsiębiorczości. Dzięki temu za obszar zdegradowany (na którym występuje stan kryzysowy i konieczna jest interwencja) uznano 24 hektary w centrum Tucholi (ścisłe Stare Miasto i teren pomiędzy ulicą Świecką, a dworcem kolejowym). W przypadku obszarów wiejskich dane pierwotnie zgromadzone z dokładnością do poszczególnych miejscowości (w tym kolonii, przysiółków) ostatecznie przeanalizowaliśmy w podziale na sołectwa1. Ponownie przyjrzeliśmy się sferze społecznej i przestrzenno-funkcjonalnej, sprawdzając, gdzie w największym stopniu koncentrują się problemy bezrobocia i uzależnienia od pomocy społecznej oraz gdzie dodatkowo występują przestrzenie zdegradowane. Wyniki analiz pokazały, że do obszaru zdegradowanego (poza centrum Tucholi) powinniśmy dodać teren sołectw Legbąd, Mały Mędromierz i Raciąż. Bezrobocie i zasięg korzystania z pomocy społecznej są tam większe niż średnio na terenie całej gminy. Ponadto, na terenie każdego z tych trzech sołectw występuje obiekt przestrzeni zdegradowanej: • w sołectwie Legbąd jest to teren nie ukończonego boiska przy ulicy Polnej w Legbądzie (który można zaadoptować na centrum sportowo-rekreacyjne), • w sołectwie Mały Mędromierz jest to nieużytkowany pustostan, budynek po dawnej kotłowni, w bardzo złym stanie technicznym, zlokalizowany we wsi Mały Mędromierz, • podobnie w sołectwie Raciąż, we wsi Wysoka, znajduje się budynek nieużywanej już kotłowni, wymagający pilnych prac remontowych. Ostatecznie, do obszaru zdegradowanego (kryzysowego) w miejskiej i wiejskiej części gminy zaliczone zostały tereny o łącznej powierzchni 7 408 ha (30,91% powierzchni gminy), które zamieszkują 4 142 osoby (prawie 20% mieszkańców gminy). Następnym krokiem było wskazanie tych części obszaru zdegradowanego, na których mamy zamiar skoncentrować nasze działania w pierwszym etapie (czyli wyznaczenie obszarów rewitalizacji). W pierwszej kolejności wybraliśmy te tereny, na których możemy dokonać adaptacji przestrzeni zdegradowanej na cele rozwoju gospodarczego (czyli podobszar zdegradowany 1. Centrum Tucholi). 1 Spośród 56 miejscowości wiejskich gminy, 7 zamieszkuje mniej niż 10 osób. W trakcie analiz wystąpiły miejscowości ze 100% udziałem seniorów, osób w wieku poprodukcyjnym albo stałych beneficjentów pomocy społecznej. W jednym przypadku nie było wręcz możliwości podania wartości wskaźnika, gdyż liczba osób w wieku poprodukcyjnym w stosunku do osób w wieku produkcyjnym w jednej miejscowości wynosiła 1 do 0. S t r o n a | 6 Natomiast na obszarach wiejskich zdecydowano się na istotne zawężenie: z powierzchni i mieszkańców całych sołectw do trzech kolejnych obszarów rewitalizacji zaliczono miejscowości o największej liczbie mieszkańców, które zapewniają największe oddziaływanie procesów rewitalizacyjnych. Są to: Legbąd (494 osoby), Mały Mędromierz (412 osób), Raciąż (990 osób) i Wysoka (228 osób). Dzięki takiemu rozwiązaniu możliwe będzie skoncentrowanie pomocy i udzielenie bardziej kompleksowego wsparcia na mniejszym terenie (łączącego różne typy projektów, źródeł finansowania, potencjalnych partnerów). W niniejszym Programie ustanawiamy cztery obszary rewitalizacji: 1. Centrum Tucholi, 2. Miejscowość Legbąd, 3. Miejscowość Mały Mędromierz, 4. Miejscowość Wysoka i Raciąż które łącznie obejmują 209 ha i zamieszkuje je 2 941 osób (odpowiednio 0,87 i 14,12% dla całej gminy Tuchola). Ze względu na odmienne problemy, potencjały i potrzeby, występujące na obszarach rewitalizacji w Tucholi i na wsiach, założyliśmy realizację dwóch różnych celów rewitalizacji (i przypisanych im kierunków