SEIZOEN 2019—2020

FRANZ SCHREKER DER SCHMIED VON GENT

OPERA BALLET VLAANDEREN SEIZOEN 2019-2020

ARTISTIEK DIRECTEUR OPERA JAN VANDENHOUWE

DER SCHMIED VON GENT FRANZ SCHREKER (1878-1934)

Grosse Zauberoper in drie bedrijven

Libretto van Franz Schreker naar Smetse Smee van Charles De Coster

Nieuwe productie

Coproductie met Nationaltheater Mannheim

DER SCHMIED VON GENT

MUZIKALE LEIDING –––––––––––––––––––––––––––– Alejo Pérez REGIE & SCENOGRAFIE –––––––––––––––––––––––– Ersan Mondtag ARTISTIEK MEDEWERKER SET –––––––––––––––––– Manuela Illera KOSTUUMS ––––––––––––––––––––––––––––––––––– Josa Marx LICHT–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Rainer Casper CHOREOGRAFIE –––––––––––––––––––––––––––––– Yevgeniy Kolesnyk KOORLEIDING––––––––––––––––––––––––––––––––– Jan Schweiger LEIDING KINDERKOOR–––––––––––––––––––––––––– Hendrik Derolez DRAMATURGIE –––––––––––––––––––––––––––––––– Till Briegleb & Piet De Volder

SMEE –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Leigh Melrose SEINE FRAU––––––––––––––––––––––––––––––––––– Kai Rüütel ASTARTE ––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Vuvu Mpofu FLIPKE ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Daniel Arnaldos° SLIMBROEK ––––––––––––––––––––––––––––––––––– Michael J. Scott HERZOG ALBA––––––––––––––––––––––––––––––––– Leon Košavić DER HENKER JAKOB HESSELS –––––––––––––––––– Nabil Suliman JOSEF–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Ivan Thirion MARIA–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Chia-Fen Wu PETRUS–––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Justin Hopkins° ERSTER ADLIGER–––––––––––––––––––––––––––––– Thierry Vallier ZWEITER ADLIGER––––––––––––––––––––––––––––– Simon Schmidt DRITTER ADLIGER–––––––––––––––––––––––––––––– Onno Pels EIN KNAPPE––––––––––––––––––––––––––––––––––– Erik Dello TENOR SOLO–––––––––––––––––––––––––––––––––– Stephan Adriaens

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– ° Lid Jong Ensemble Opera Ballet Vlaanderen

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Symfonisch Orkest Opera Ballet Vlaanderen

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Koor Opera Ballet Vlaanderen ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Kinderkoor Opera Ballet Vlaanderen

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Alle rollen zijn roldebuten

COPRODUCTIE –––––––––––––––––––––––––––––––– Nationaltheater Mannheim

SPEELDATA DUUR OPERA ANTWERPEN Duur van de voorstelling: ca. 2 uur en Première op 2 februari, 20:00u 35 minuten inclusief één pauze na 4, 7, 9°, 11 februari, 20:00u/°15:00u het tweede bedrijf

OPERA GENT Deze productie werd gerealiseerd met de steun Première op 21 februari, 20.00u verkregen via de Belgische Tax Shelter in 23, 25, 28 februari, 1 maart°, 20.00u/°15.00u samenwerking met Podiumfonds.

3 DER SCHMIED VON GENT SYNOPSIS

EERSTE BEDRIJF wensen voor die het Jezuskind zal vervullen. Smee wenst dat niemand ooit uit zijn pruimen- Het einde van de zestiende eeuw aan de Ajuin- boom naar beneden zou klauteren, niemand uit lei in Gent. In de smidse van Smee weerklinkt zijn leunstoel zou kunnen opstaan en niemand de “wonderlijke welluidendheid” van hamers op zich uit zijn zak zou kunnen bevrijden, als hij aambeelden. Smees knechten zijn druk in de dat niet wil. Zijn vrouw verklaart hem gek. weer met het maken van harnassen en ploeg- Een eerste bode uit de hel verschijnt om de scharen. Het is de tijd van de Tachtigjarige ziel van Smee te halen. Het is Jakob Hessels, Oorlog tussen Spanje en de Nederlanden. “de grootste ketterslachter en beul” van de Een schildknaap meldt zich met het verhonger- Spanjaarden in Gent. De smid lokt hem naar de ros van Sancho d’Avila, de Spaanse veld- zijn pruimenboom, waarin Hessels komt vast te heer die in 1576 Antwerpen liet plunderen en zitten. Smee verbrijzelt “alle knoken van zijn lijf” platbranden. De knaap waarschuwt Smee geen en beveelt Hessels het duivelspact aan hem te “geuzentoverij” uit te halen. Daarop zetten zijn overhandigen. De zielige, ondergeschikte dui- knechten een revolutielied in: “Vive le geus!” vel kan hem niet helpen en de smid laat hem Slimbroek, de jaloerse concurrent van Smee, gaan. Vervolgens verschijnt de IJzeren Hertog klaagt de smid aan bij de Gentse edellieden. van Alva, de gruwelijke Spaanse landvoogd Smee gaat failliet en ziet geen andere uitweg van de Nederlanden in de zestiende eeuw. dan zich te verdrinken in de Leie, maar de Ook hij loopt in Smees val. Terwijl de mannen takken van een boom houden hem in een een revolutionair spotlied zingen, slaan ze hem greep. Astarte en twee begeleiders verschijnen mét de leunstoel waaraan hij vastkleeft in de en stellen hem een “eerlijke handel” voor: als grond. Ten slotte verschijnt Astarte, naakt en Smee zijn ziel aan de hel verpandt, zal hij ze- vol verwondingen. Ze uit haar gevoelens voor ven jaar lang schatten uit het Zwarte Rijk ont- de “heerlijkste aller smeden”; daarom heeft ze vangen. Daarna kan hij er Astartes “lieveling” Smee gered van de zelfmoord. Hij belooft haar worden. Vooral die erotische belofte overtuigt wonden, die ze door God heeft opgelopen, te Smee om het duivelspact te ondertekenen. helen en steekt haar in zijn zak. Smees vrouw Bij zijn terugkeer vindt hij de smidse in volle bezorgt de zwarte gevangene een gedwongen bedrijvigheid. Stilzwijgende figuren dragen rijk- doopsel. Hierop verschijnt het duivelspact. dom, lekkernijen en rijkelijk veel alcoholische Smee is weer vrij, maar zijn smidse stort in en dranken binnen. De knechten zijn opnieuw aan de helbewoners nemen alle rijkdom mee. het werk en smeden weer harnassen en ploegscharen. DERDE BEDRIJF

TWEEDE BEDRIJF Smee zit temidden van het puin van zijn smid- se en is stokoud geworden. Hij neemt afscheid Zeven jaar later. Smee zit neerslachtig in zijn van zijn vrouw en sterft. Als geest wandelt hij tuin. In afwachting van zijn hellevaart piekert naar de hel, maar daar wordt de bedrieger niet hij over de vele armen. Net op het moment dat binnengelaten wegens het afranselen van de zijn zelfmedelijden een hoogtepunt bereikt, hellewezens. Volgens hen “bederft en ver- verschijnt de Heilige Familie als bedelaars. woest” Smee alles met zijn “vuige slechtheid”. Smee en zijn vrouw verzorgen hen en sparen Smee kiest de weg naar de hemel, maar Petrus kosten noch moeite. Jozef en Maria onthullen laat hem niet in het paradijs omdat hij de hoorn hun ware identiteit en stellen aan Smee drie des overvloeds bij zich draagt, een laatste

4 DER SCHMIED VON GENT duivelsgeschenk van Astarte. De afgewezen Smee besluit dan maar een herberg te openen voor de hemelpoort. Slimbroek en Flipke ver- schijnen in de hemel en uiteindelijk ook Smees schrandere vrouw, die meteen toegang krijgt tot het paradijs. Smee probeert zichzelf binnen te smokkelen onder haar rok. Petrus doorziet de list en herkent “de huurling van de duivel”. Dan verschijnt Jozef met de hemelse heer- scharen en beveelt Smee zijn goede en slechte daden op te sommen als toelatingsproef. Smee rechtvaardigt het duivelspact ermee dat hij “zoveel plezier had in het leven”, maar Jozef keurt het af. Dat Smee in Zeeland tegen de Spanjaarden heeft gevochten, kan Jozef wel overtuigen. Als de smid bericht dat hij Hessels, Alva en Astarte afgeranseld heeft, klinkt een zucht van opluchting in het hemelrijk. Smee mag binnentreden en de engelen zingen “halleluja”.

5 DER SCHMIED VON GENT SYNOPSIS

ACT ONE Christ child. Smee proceeds to wish that no one shall ever be able to climb down from his It is the late sixteenth century, on the Ajuinlei in plum tree, no one shall be able to get up from Ghent. In the smithy run by Smee, the “won- his easy chair, and no one shall be able to es- drously melodic” sound of hammers on anvils cape from his burlap sack, against his will. His resounds. Smee’s assistants are hard at work wife calls him crazy. making armour and ploughshares. It is the time A first emissary from hell appears to collect of the Eighty Years’ War between Spain and Smee’s soul. It is magistrate Jakob Hessels, the Netherlands. A page arrives with the mal- “the greatest butcher and executioner of here- nourished horse of Sancho d’Avila, the Spanish tics” for the Spaniards in Ghent. The smith ma- general responsible for the sacking and burn- noeuvres him towards his plum tree, in which ing of Antwerp in 1576. The page warns Smee Hessels becomes stuck. Smee shatters “every not to pull any “Gueux” tricks. Whereupon bone in his body” and orders Hessels his workers break into a revolutionary protest to hand over the pact with the devil. song: “Vive le geus!” The pathetic, Devil’s underling cannot help Slimbroek, a rival blacksmith who is jealous of him and the smith lets him go. Next appears Smee, badmouths him to the Ghent nobility. the Iron Duke of Alba, the ruthless Spanish Smee loses his livelihood and sees no other governor of the sixteenth-century Netherlands. choice than to drown himself in the River Leie, He, too, is outwitted by Smee. While the men but the branches of a tree hold him back. sing a satirical revolutionary song, they beat Astarte and two escorts appear and propose him with the easy chair in which he is riveted to a “fair deal”: if Smee pledges his soul to hell, the ground. Finally, Astarte appears, naked and he will be showered in treasure from the Dark covered in wounds. She expresses her feelings Kingdom for seven years. Afterwards, he can for the “most exquisite of all blacksmiths”; that become Astarte’s “favourite”. Especially this is why she saved Smee from suicide. He prom- erotic promise convinces Smee to sign the ises to heal her wounds, which were inflicted pact with the Devil. Upon his return, he finds upon her by God, and puts her in his sack. the smithy transformed into a thriving business. Smee’s wife gives the infernal prisoner a forced Wordless figures supply riches, fine foodstuffs baptism, whereupon the pact with the Devil is and lavish quantities of alcoholic drink. The delivered up. Smee is a free man again, but his workers are once again busily forging armour smithy collapses and the denizens of hell make and ploughshares. off with all his riches.

ACT TWO ACT THREE

Seven years later. Smee sits dejectedly in his Smee is sitting amidst the ruins of his smithy, garden. In anticipation of his journey to hell, having become a very old man. He says his conscience is troubled by the misfortunate farewell to his wife and dies. As a spirit, he poor. Just when his self-pity reaches its peak, walks to hell, but the imposter is refused entry, the Holy Family appear in the form of beggars. for his mistreatment of the creatures of hell. Smee and his wife take them in and care for They claim that Smee “spoils and lays waste them attentively, sparing no cost. Joseph and to” everything with his “base malevolence”. Mary reveal their true identity and offer Smee Smee chooses the path to heaven, but Saint three wishes which will be granted by the Peter does not allow him into paradise because

6 DER SCHMIED VON GENT he is carrying the horn of plenty, which had been a final daemonic gift from Astarte. At this rejection, Smee decides to then open a tavern at the gates of heaven. Slimbroek and Flipke appear in heaven and ultimately, Smee’s shrewd wife, who is instantly granted entry into paradise. Smee attempts to sneak in, concealed beneath her skirt. Saint Peter sees through the trick and recognises “the Devil’s mercenary”. Then, Joseph appears with the heavenly host and orders Smee to list his good and bad deeds as a test for admission. Smee justifies the pact with the Devil on the grounds that he “had so much pleasure in life”, but Joseph rejects this, yet the fact that Smee fought against the Spaniards in Zeeland convinces him. When the smith recounts that he gave Hessels, Alba and Astarte a beating, a sigh of relief is heard in heaven. Smee is granted entry and the angels sing “hallelujah”.

7 DER SCHMIED VON GENT DRAMATIS PERSONAE

SMEE JOZEF, MARIA EN JEZUS

De smid is een proletariër met vele zielen, al Op hun tocht naar Egypte stranden ze in is hij zich daar niet vaak van bewust. Als geus Vlaanderen en brengen ze redding voor de vecht hij tegen de Spaanse overheersing en verdoemde Smee. Ze zijn de uitvoerders van wordt hij in het verderf gestort door een aan- Astartes plan om Smee tot innerlijke verlichting gifte tegen hem. Daarop sluit hij een pact met te brengen. de hel en wordt hij een succesvol kapitalist. Bij zijn dood transformeert Smee tot de ver­ FLIPKE persoonlijkte schuld voor de Congo-gruwelen en wordt hij door zowel hemel als hel versto- Voorman en vriend van Smee die het prole­ ten. Hij onderhoudt een ambigue erotische tarische geweten binnenbrengt in het verhaal. relatie met Astarte. Hij zingt geuzenliederen en tuigt Spanjaarden af. Begint samen met Smee een café in ASTARTE de hemel.

Liefdesgodin in Syrië en Noord-Afrika. In deze EDELLIEDEN opera is ze als verleidster van de heidenen naar de christelijke hel verbannen. Van daaruit Spaanse edellieden, de brutale schurken is ze de regisseur van het lot van Smee. van de zestiende eeuw. In hun korte openings- Met het duivelspact opent ze voor hem de deur scène gedragen ze zich eerder nadenkend tot de schatten van Congo. Als erotische figuur en terughoudend. Ze vertegenwoordigen het dient ze als projectievlak voor de verlangens bezettingsleger, maar zijn ook verantwoordelijk en angsten van witte mannen tegenover Afrika voor de gruwelen van de bezetting en en de zwarte vrouw. de inquisitie.

SMEES VROUW JAKOB HESSELS

De aardse echtgenote van de smid is zijn Vlaming die als rechter in Gent werkte in dienst scherpste criticaster. Zij gaat in tegen zijn van de Spanjaarden. Hij liet zijn landgenoten kapitalistische handelswijze en probeert zijn meedogenloos ophangen. Tijdens zijn leven mannelijke streven te beïnvloeden. Bij alle was hij zo berucht als Roland Freisler bij de magische omwentelingen in het verhaal volksrechtbank van de nazi’s, maar hij bleef vertolkt ze het rationele standpunt. onbekend na zijn dood.

SLIMBROEK DE HERTOG VAN ALVA

Smees concurrent als smid in Gent. Hij is Leider van het Spaanse bezettingsleger. onsympathiek en een collaborateur die Smee Een gruwelijk en koel machtspersoon die liet bij de Spanjaarden verklikt. Zoals bij vele folteren, plunderen en brandschatten. slechte figuren is zijn woede te begrijpen vanuit de levenslange vernederingen die hij heeft moeten ondergaan wegens zijn misvormde voorkomen.

Bijschriften komen hier 8 DER SCHMIED VON GENT

PETRUS

De poortwachter van de hemel die Smee niet wil binnenlaten. Wordt door Smee uitgemaakt voor “heilige brombeer”.

SCHILDKNAAP

Brengt het paard van een andere gruwelijke veldheer, de hertog Sancho van Avila, naar de smederij. De hertog liet Antwerpen plunderen en platbranden.

KNECHTEN VAN SMEE

Harde werkers met een geuzenverleden. Ze vechten en drinken graag en heffen geregeld revolutieliederen aan.

DE GENTSE BURGERS

Volgen vol leedvermaak de strijd tussen Smee en Slimbroek. Ze zijn op politiek vlak onverschillig of niet te doorzien.

HET VOLK VAN ASTARTE

Gezanten uit “het hart van de duisternis”. Ze brengen rijkdom naar Smees smederij en bestormen zijn zaak na het beëindigen van het duivelspact opnieuw. Aan het einde van het verhaal vieren ze de kunst en de vrijheid in de nieuwe staat van onafhankelijkheid.

9

DER SCHMIED VON GENT DRAMATIS PERSONAE

SMEE JOSEPH, MARY AND JESUS

The blacksmith is a proletarian and a man of On their flight into Egypt, they are stranded in many hats, but is not prone to introspection. As Flanders and provide a way out for the doomed a member of the ‘Gueux’ resistance, he defies Smee. They are the agents of Astarte’s plan to the Spanish occupier but when his sympathies lead Smee to inner enlightenment. are revealed by a rival, he is plunged into ruin. He then makes a pact with hell which enables FLIPKE him to reinvent himself as a successful capi- talist. After he dies, Smee is transformed into Smee’s foreman and friend who supplies the the personification of guilt for the atrocities in proletarian conscience in the story. He sings the Congo and he is rejected from both heaven songs of the ‘Gueux’ resistance and beats up and hell. He maintains an ambiguous, erotically Spaniards. Together with Smee, he sets up a charged relationship with Astarte. tavern in heaven.

ASTARTE NOBLEMEN

The goddess of love in ancient Syria and Spanish noblemen, the ruthless villains of the North Africa. In this opera, as the temptress sixteenth century. Their behaviour in their brief of the heathen, she has been banished to the opening scene is fairly thoughtful and re- Christian hell. From there, she orchestrates the served, however. They represent the occupy- fate of Smee. Through the pact with the devil, ing army, but they are also responsible for the she opens the door for him to the riches of the atrocities of the occupation and the Inquisition. Congo. As an erotic figure, she is the focus of the white man’s projected desires and fears of JAKOB HESSELS Africa and black womanhood. A Flemish magistrate who worked in the SMEE’S WIFE service of the Spaniards in Ghent. He merci- lessly had his countrymen hanged. During his The down-to-earth blacksmith’s wife is his lifetime, his reputation equalled that of Roland harshest critic. She is opposed to his capital- Freisler, the notorious judge of the People’s istic ways and tries to temper his masculine Court in Nazi Germany, but he remained un- ambition. In the face of all the magical turns of known after his death. events in the story, she is the voice of reason. THE DUKE OF ALBA SLIMBROEK Commander of the Spanish occupying army. A fellow blacksmith in Ghent, he is Smee’s A grim potentate who ruthlessly ordered competitor and rival. He is a disagreeable char- torture, looting and extorsion. acter and a collaborator who denounces Smee to the Spaniards. As is often the case for the SAINT PETER figure of the villain, his fury can be seen as a reaction to a lifetime of humiliations on account The gatekeeper of heaven who does not want of his physical deformity. to admit Smee. Smee accuses him of being a “holy curmudgeon”.

12 DER SCHMIED VON GENT

PAGE

Brings the horse of another cruel general, Duke Sancho d’Avila, to the blacksmith’s shop. This Duke was the instigator of the sacking and burning of Antwerp.

SMEE’S ASSISTANTS

Hard workers with a past as members of the ‘Gueux’ resistance. They are hearty fighters and drinkers and regularly launch into revolu- tionary protest songs.

THE BURGHERS OF GHENT

Gleefully observe the conflict between Smee and Slimbroek. Politically, they are either indif- ferent or inscrutable.

THE EMISSARIES OF ASTARTE

Emissaries from “the heart of darkness”. They bring riches to Smee’s blacksmith’s shop and, when the pact with the devil expires, they again raid his workshop. At the end of the story, new- ly independent, they celebrate art and freedom.

13

DER SCHMIED VON GENT “GODZIJDANK NIET BIJZONDER EENVORMIG” HET BONTE UNIVERSUM VAN 'DER SCHMIED VON GENT' Piet De Volder

Met de omschrijvingen van zijn laatste opera marionettentheater: de arbeider, de dood en verwoordde de Oostenrijkse componist Franz de duivel, Pierrot en Columbine – ik geloof Schreker heel precies de creatieve drijfveren ook dat Mussolini een rol speelde (telkens achter Der Schmied von Gent. Hij noemde wanneer hij genoemd werd, werd hevig het een "Grosse Zauberoper", "Eine Oper für geapplaudisseerd). Want in de voorstelling ging Jedermann", "Märchenoper", "Eine Oper à la het deels om actuele politieke gebeurtenissen, Breughel" [sic] (grote toveropera, een opera die op een passende manier in het spel waren voor iedereen, sprookjesopera, een opera à la vervlochten. Daar en tijdens die amusante Bruegel). Der Schmied von Gent, geschreven voorstelling rees het idee om eens een heel in de jaren 1929-1932, is groots van opzet, primitief, naïef theaterwerk te schrijven, een magisch, naïef, volks en barok. Een opera met opera voor iedereen [eine Oper für Jedermann].” een stevig bezet orkest en met een veelvoud aan indrukwekkende koortableaus, die zowel In de herfst van datzelfde jaar vond Schreker de brug slaat naar de historische grand opéra de geschikte stof voor zijn volksopera: de ver- als naar de Zauberoper uit de Duitstalige tradi- telling Smetse Smee van de Belgische schrijver tie, genre Mozarts Die Zauberflöte. Een opera Charles De Coster (1827-1879), de geestelijke die zich verlustigt in een mix van stijlen; van vader van La Légende d’Ulenspiegel (1868). volkse deuntjes over strenge neobarok tot de Smetse Smee, een hervertelling van het Neue Sachlichkeit van de jaren 1920. Een opera volksverhaal Smidje Smee, was verschenen in met een Bruegeliaanse bontheid aan karakters Légendes flamandes, tien jaar voor De Costers en situaties, vol ironie en groteske humor. Uilenspiegel-epos. Schreker leerde ze kennen in de Duitse vertaling van Albert Wesselski VAN HET POPPENTHEATER NAAR (Vlämische Mären, 1916). Het hoofdpersonage CHARLES DE COSTER is de rebelse smid Smee, die een bloeiende zaak heeft op de Gentse Ajuinlei. Hij wordt Franz Schreker wilde weg van psychologisch vaak beschouwd als een voorstudie voor De beladen onderwerpen en van de psycho­ Costers versie van Tijl Uilenspiegel. analytische teneur van zijn vroegere opera’s. Der Schmied von Gent moest en zou een groot Beide personages zijn sympathieke schel- en breed publiek bereiken en uitgroeien tot een men, die revolteren tegen de Spaanse bezet- nieuw repertoirestuk. De trigger voor die radi- ting van Vlaanderen tijdens de Tachtigjarige cale ommezwaai kwam er, naar eigen zeggen, Oorlog (1568-1648) en zich aan de zijde van na een ervaring in Pallanza, een stadje aan het de opstandige geuzen scharen. Voor Vic Lago Maggiore, in de zomer van 1929. Daar Nachtergaele, kenner van de Franstalige was de componist getuige van volks enthousi- Vlaamse literatuur, is Smetse Smee dé opstap asme bij een voorstelling van een poppenthea- naar La Légende d’Ulenspiegel: “Ziet men hier ter op het marktplein: “... heel Pallanza, arm en ook niet hoe De Coster voor het eerst legenda- rijk en oud en jong, woonde met begeestering rische en historische personages, grappen en de voorstelling bij, alsof Toscanini, Verdi of een tragiek, satire en lyriek mengt, dit alles in een beroemde zanger gevierd werd. Het waren barokke, archaïserende taal? In Smetse Smee maar primitieve poppen, figuren uit het oude heeft De Coster voor het eerst de thema’s en

16 DER SCHMIED VON GENT de formule uitgetest die hij in zijn epos met in een ander dramatisch kader. Ook met zijn succes zal toepassen.” 1 laatste opera wilde Schreker “modern genoeg” zijn, zoals hij het in 1931 verwoordde in het HETZE tijdschrift Anbruch. Hij betreurde haast dat hij “jazzmuziek niet kon onderbrengen” in de De Costers combinatie van een naïeve, volkse partituur. intrige met een politieke lading – de strijd tegen wreedheid, uitbuiting en tirannie – vond een Niet alleen de muziek van Schreker kreeg bijzondere weerklank bij Schreker. Niet toe- het moeilijk gedurende de turbulente jaren vallig haalde hij precies die combinatie aan in van de Weimarrepubliek. Zijn persoon zelf en zijn relaas over het Italiaanse poppenspel. De zijn joodse afkomst werden het doelwit van periode waarin Der Schmied von Gent ontstond, een zorgvuldig door de nazi’s georkestreerde werd getekend door een grote politieke en hetze, die zou resulteren in boycots van zijn economische instabiliteit in Duitsland, waar werken. In hun ogen was hij een vijand van Schreker zijn carrière had uitgebouwd sinds hij de "Volksgeist" en een artificieel product van in 1920 was aangesteld als directeur van de het "joodse kapitalisme". Toen Der Schmied Berlijnse Hochschule für Musik. Een tijdlang von Gent in première ging in de Städtische gold hij als een van de invloedrijkste figuren in Oper in Berlijn op 29 oktober 1932 wachtte de het culturele leven van de Weimarrepubliek. componist bij het groeten, behalve enthousiast Maar na de gemengde ontvangst van zijn applaus, een gemeen fluitconcert en weerklonk opera Irrelohe (1924) en na de mislukking van gescandeerd "Jude raus". Na vijf voorstellingen Der singende Teufel (1928) zag de componist zag intendant Carl Ebert zich genoopt de opera zijn ster snel dalen. van de affiche te halen. Enkele maanden na de creatie, op 30 januari 1933, werd Adolf Hitler Was hij ooit de hemel ingeprezen als de toe- tot rijkskanselier benoemd. komst van de Duitse muziek, dan werd hij door de pers en zijn compositie-studenten vanaf nu FAUSTIAANS PACT beschouwd als een anachronisme – een kun- stenaar die zich krampachtig vasthield aan een De drie bedrijven van Der Schmied von Gent weelderige, post-romantische stijl, die na de beschrijven een trip van de aarde naar de hel Eerste Wereldoorlog geen bestaansrecht meer en de hemel. In dat opzicht is het mysteriespel leek te hebben. Schrekers vroegere operasuc- een van de dramatische lagen van de opera. cessen, Der ferne Klang en Die Gezeichneten, De strijd tussen hemel en hel om de ziel van verdwenen geleidelijk van het repertoire en de mens is een klassieke topos uit het in op de koop toe had zijn Weense uitgever oorsprong middeleeuwse genre. Het voert ons Universal Edition de publicatie geweigerd naar de kern van het verhaal, zoals De Coster van zijn nieuwe opera Christophorus (voltooid dat leerde kennen in de versie van Petrus in 1929), die hij aan Arnold Schönberg had Antonius Kimpe. De smid Smee heeft ooit opgedragen. Toch sloeg de componist in dit Jezus en Sint-Pieter uit de nood geholpen door werk een nieuwe richting in en toonde hij zich gratis hun ezel te beslaan. Als beloning mocht ontvankelijk voor twaalftoonsmuziek en voor hij drie wensen doen. Steeds weer spoorde eigentijdse muziekstijlen zoals jazz, cabaret Sint-Pieter hem aan om voor de hemel te en Neue Sachlichkeit. Die drang naar innovatie kiezen maar de pragmatische smid koos voor en openheid tegenover de heersende stijlen drie listen waarmee hij vijanden kan verschal- kenmerkt ook Der Schmied von Gent, zij het ken. Smee vervalt in armoede en krijgt het

1 In het voorwoord tot: Charles De Coster, Vlaamse legenden. Vertaling: Willy Spillebeen. Davidsfonds/ Clauwaert, Leuven, 1998.

17 DER SCHMIED VON GENT bezoek van een oude man die hem een leven tegengestelde politieke groeperingen en vol weelde en rijkdom belooft, op voorwaarde haatcampagnes waren schering en inslag. Als dat hij zijn ziel na tien jaar verkoopt. De parallel knipoog naar de broeierige erotische lading met het oude Faust-verhaal ligt voor de hand: van zijn vroegere opera’s en naar zijn reputatie net zoals Faust tekent Smee een pact met zijn als erotomaan verving Schreker de autoritaire bloed. Dankzij de drie listen weet Smee de Filips door de verleidelijke duivelin Astarte, duivel keer op keer buiten de deur te houden die het hart van Smee probeert te winnen en zijn luxueuze bestaan te verlengen. Aan het en die zijn leven in de greep houdt. Zij is een einde van zijn leven belandt hij in een grijze Fremdkörper in de opera maar dramaturgisch zone: hij is noch in de hel noch in de hemel een rode draad. Over de zinderende klank­ welkom. De duivels herstellen nog van Smees magie die de componist voor haar reserveerde, wreedheid en Sint-Pieter kan niet verkroppen meldde hij gevat: “Als gevolg van mijn zondige dat Smee nooit de hemel heeft gewenst. Toch muzikale verleden fonkelen de partijen van de herinnert men zich zijn goede daden en krijgt verleiding, de zonde en de hel in mijn eigen (en hij een plaats tussen de hemelse heerscharen. door God gegeven) kleuren, die de vijanden van deze stijl zo jammerlijk gemist hebben in Schrekers opera gaat rechtstreeks terug op Der singende Teufel.” De Costers redactie van het verhaal maar legt eigen accenten. De Smee van De Coster ‘STIJLPLURALISME’ en Schreker houdt er een dubbele moraal op na. Ooit heeft hij als geus gevochten tegen In het spoor van zijn onmiddellijk voorafgaande de Spanjaarden maar vandaag doet hij goede opera’s koos Schreker bewust bij Der Schmied zaakjes met de bezetter. Het verzet leeft echter von Gent voor eclecticisme en een bonte verza- ondergronds verder en Slimbroek, de concur- meling van muzikale stijlen. Schreker-specialist rent van Smee, verklikt hem en zijn team. De en dramaturg Janine Ortiz heeft het in dat machtigste smid van Gent verliest daardoor verband over 'Stilpluralismus'. “De compositie­ zijn booming business maar door het duivels- stijl van het werk is, godzijdank, niet bijzonder pact slaagt hij erin zijn smidse te heropenen en eenheidsvol”, aldus nog de geamuseerde steeds dominanter te worden. Hij groeit uit tot componist. En inderdaad buitel je van de ene een über-kapitalist, die met het geld van de dui- stijlparodie in het andere stijlcitaat. Het verst vel aan liefdadigheid doet. Tijdens dit nieuwe verwijderd van Schrekers vertrouwde idioom leven situeren De Coster en Schreker het is de volksstijl die de hele opera doordringt. heilige bezoek, in dit geval van Jozef, Maria en De componist bedacht volkse melodieën op het Christuskind. De bezoekers uit de hel zijn, oude of traditionele teksten – een stijloefe- in deze versie, kopstukken van het Spaanse ning in eenvoud en naïviteit, die nu en dan in schrikbewind en notoire ketterjagers: Hessels, de buurt komt van de Lieder aus ‘Des Knaben rechter bij de Raad van Beroerten, de hertog Wunderhorn’ van Gustav Mahler. Vaak gaat van Alva en de Spaanse koning Filips II. het om aparte nummers in een muziekdrama- Smee wordt uiteindelijk toegelaten tot de tisch verloop dat gekenmerkt wordt door een hemel omdat hij “de katholieke bloedhonden” opeenvolging van uiterst korte scènes: een (Nachtergaele) vreselijk heeft afgetuigd. geuzenlied en spotlied in het eerste bedrijf, een danslied in het tweede en een drinklied Het lijdt geen twijfel dat Schreker parallellen in het derde bedrijf. Het afscheid van Smees zag tussen de gewelddadige scènes van het vrouw van de overleden smid, in het begin verhaal – waaronder ook Smees afrekening van het derde bedrijf, wordt in de partituur met Slimbroek – en de verharding en pola- gekarakteriseerd als “wie man im Volksmund risering van de toenmalige samenleving in singt” ofte: “zoals men in volkse stijl zingt”. de Weimarrepubliek. Vechtpartijen tussen Verrassend: het spotlied voor kinderkoor/

18 DER SCHMIED VON GENT koor in het eerste bedrijf, dat volgt op Smees er een neo-barokke, polyfone stijl die gebruik- afrekening met Slimbroek, citeert het Vlaamse maakt van aloude vormen als canon, fuga en kinderliedje Klein, klein kleuterken. Volgens passacaglia en die geassocieerd wordt met Ortiz is het waarschijnlijk dat de componist het het Spaanse bewind en samenwerking met de vandaag nog bekende wijsje leerde kennen bezetter. De intrede van de hertog van Alva in in de anthologie Flämisches Liederbüchlein uit het tweede bedrijf bijvoorbeeld wordt verbeeld 1917 (uitgave: Franz Ludwig Jostes). Het liedje door een passacaglia – een complexe polyfone is inhoudelijk aangepast aan de context van de vorm, die we kennen uit het oeuvre van J.S. opera maar het blijft als muzikale en tekstuele Bach en die berust op een obstinaat doorgezet parafrase van het origineel herkenbaar als het basthema. Schrekers muziek vertoont hier verhaal over een stout kind. gelijkenissen met die van Paul Hindemith, die in de jaren 1920 een soort van constructivisme Het geuzenlied in het eerste bedrijf, waarmee ontwikkelde vanuit de Duitse baroktraditie. Smee en zijn team zich outen als vrijheidsstrij- ders, citeert en parafraseert de tekst van een Vintage Schreker is, zoals eerder genoemd, van de meest iconische zestiende-eeuwse de post-romantische muziek voor Astarte, die geuzenliederen, Slaet op den trommele. In de berust op vocale coloraturen, zwevende metra muzikale handen van Schreker wordt het pro- en sensuele klankpracht. De post-romantische­ testlied een spotlied dat “die falschen Papisten” laag krijgt ook een Hollywoodiaans karakter in (“gij valse papisten”) in het vizier neemt en de grandioze finale van de opera in de hemel, dat eerder het karakter heeft van een cabaret- alsof Schreker de rode loper uitrolt voor de nummer. De vrijheidsstrijders van gisteren zijn filmmuziek van Erich Wolfgang Korngold uit collaborateurs en opportunisten geworden, de jaren 1930. Van romantische Klangmalerei zo maakt Schreker duidelijk. Verwant met de (klankschildering) over neo-barokke volkse stijllaag is er ook primitivisme in de gestrengheid tot Neue Sachlichkeit, die in de partituur die verbonden is met de protagonist Gespenstermarsch (Mars van de spoken) uit en verwijst naar de selfmade man in Smee. Het het eerste bedrijf Kurt Weill-achtig aandoet: is ritmisch strakke en mechanische muziek, Der Schmied von Gent is tegelijk een grandioze die zich bedient van eenvoudige melodische synthese van Schrekers veelzijdige, muzikale formules die obstinaat worden herhaald en die universum en een reflectie over het ambacht de weg lijkt te wijzen naar Carl Orffs archaïse- van het componeren. De smidse van Smee rende stijl in Carmina Burana (1937). De instru- verschijnt daarmee als de werkplaats van een mentale introductie van de hele opera en het componist die zich meer en meer bedreigd daarop aansluitende arbeidslied zijn sprekende voelde in zijn artistieke bestaan en voor wie voorbeelden. Het muzikale thema waarmee de overleven en pragmatisme geen loze begrip- hele opera inzet, is een van de belangrijkste pen waren. Onder het naïeve verhaal van leidraden doorheen de partituur. Het is het Der Schmied von Gent gaapt een gevaarlijke krachtdadige thema van Smee, voor wie leven afgrond. en werk één zijn, en dat tevens weerklinkt als de triomfantelijke hekkensluiter van het hele Voor verdere lectuur over ‘Der Schmied von Gent’: werk. Christopher Hailey, Franz Schreker, 1878-1934: A Cultural Biography, Cambridge University Press, 1993.

Volkse eenvoud en primitivisme mogen direct Janine Ortiz, “Nun ist alles beim Teufel” — Franz Schrekers späte aansluiten bij de oorspronkelijke inspiratiebron Opern, edition text + kritik, München, 2017. van het poppentheater met zijn clichéma- tige karakters, Schreker heeft niet nagelaten hoogst kunstige en gesofisticeerde muziek voor Der Schmied von Gent te schrijven. Zo is

19 DER SCHMIED VON GENT “THANK GOD NOT VERY HOMOGENEOUS” THE COLOURFUL WORLD OF 'DER SCHMIED VON GENT' Piet De Volder

In describing his last opera, Der Schmied von Punch and Judy show: the handyman, Death Gent (The Blacksmith of Ghent), the Austrian and the Devil, Pierrot and Columbine – I think composer Franz Schreker gives a clear sense Mussolini also played a role (and was, when- of his creative intentions. He calls it a "Grosse ever named, always energetically applauded), Zauberoper", "Eine Oper für Jedermann", since the performance had something to do "Märchenoper", "Eine Oper à la Breughel" (a with current political events, which, by analogy, great magic opera, an opera for all, a fairytale were woven into the play. There, during this opera, an opera à la Bruegel). Written between amusing performance, I got the idea of writing the years 1929-1932, Der Schmied von Gent a really primitive, naive theatre piece, an opera is conceived on a grand scale; it is magical, for Everyman [eine Oper für Jedermann].” naïve, a folk opera, baroque. An opera with a large orchestra and a multitude of impressive In the autumn of the same year, Schreker choral tableaus, with links to both the historical found the material for his folk opera: the tale of grand opéra and the Zauberoper of the Smetse Smee by the Belgian novelist Charles German-speaking tradition, a genre epitomised De Coster (1827-1879), best known as the by Mozart’s Die Zauberflöte. An opera that creator of La Légende d’Ulenspiegel (1868) delights in a mix of styles; from folk music to (The Legend of Thyl Ulenspiegel). De Coster austere neobaroque to the Neue Sachlichkeit published Smetse Smee, his version of the of the 1920s. An opera with a Bruegelian folktale Smidje Smee, in Légendes flaman- assortment of colourful characters and des (Flemish Legends), ten years before his situations, full of irony and grotesque humour. Ulenspiegel epic. Schreker became acquainted with these works in the German translation by FROM PUPPET SHOW Albert Wesselski (Vlämische Mären, 1916). The TO CHARLES DE COSTER main character is the rebellious blacksmith Smee, who runs a thriving business on the Franz Schreker wanted to move beyond the Ajuinlei in Ghent. He is often considered to be psychologically charged subjects and psycho­ a preliminary sketch for De Coster’s version of analytical tone of his previous operas. He Thyl Ulenspiegel. In De Coster’s hands, both was absolutely determined that Der Schmied characters are portrayed as likeable rascals von Gent would reach a wide audience and who revolt against the Spanish occupiers in become a new standard repertory work. As he Flanders during the Eighty Years’ War (1568- described it, the trigger for this radical change 1648) and choose the camp of the ‘Gueux’ of tack was an experience he had in Pallanza, rebels. According to Vic Nachtergaele, an a small town on Lago Maggiore, in the summer expert on Flemish literature written in French, of 1929. The composer had the opportunity to Smetse Smee is the direct precursor to La witness the enthusiasm of the general public Légende d’Ulenspiegel: “Here, too, after all, we for a puppet show performed on the market see how De Coster for the first time combines square: “... all Pallanza, rich and poor, young legendary and historical figures, pranks and and old, was as enthusiastically involved in tragedy, satire and lyricism, all narrated in a the performance as if it had been Toscanini, baroque, archaic sounding language. Verdi, or a famous singer. But they were only In Smetse Smee De Coster first tests out the primitive puppets, the familiar characters of the themes and the formula that he will go on to

20 DER SCHMIED VON GENT successfully apply in his epic.” 1 he put it in 1931 in the magazine Anbruch. He practically apologized for being “unable to find WITCH HUNT a place for jazz music” in the score.

De Coster’s combination of a naïve, folksy in- Not only did the music of Schreker come under trigue with an inherent political message – the fire during the turbulent years of the Weimar fight against cruelty, exploitation and tyranny Republic. He himself, and his Jewish family – particularly resonated with Schreker. It is no background, became the target of a carefully surprise that this is exactly the mixture that he orchestrated campaign by the Nazis, which highlights in his recollection of the Italian pup- led to his work being boycotted. In their eyes, pet show. The era in which Der Schmied von he was an enemy of the "Volksgeist" and an Gent was created was marked by tremendous artificial product of "Jewish capitalism". At political and economic instability in Germany, the premiere of Der Schmied von Gent at the where Schreker had built his career since Städtische Oper in Berlin on October 29, 1932, being appointed director of the Berlin when the composer appeared to take his Hochschule für Musik in 1920. For a number bows, along with enthusiastic applause, he was of years, he ranked among the most influential greeted with booing and cries of "Jude raus". figures in the cultural life of the Weimar After five performances, the director of the Republic, but after the mixed reviews of his house, Carl Ebert, was forced to shut down the opera Irrelohe (1924) and the disastrous recep- production. Just a couple of months after this tion of Der singende Teufel (1928) Schreker’s creation, Adolf Hitler was appointed Chancellor, career as a composer began to rapidly decline. on January 30, 1933.

If at one time he was heralded as the future FAUSTIAN PACT of German music, he was now regarded by the press and his composition students as an The three acts of Der Schmied von Gent anachronism – an artist clinging desperately to describe a trip from earth to hell and heaven. an elaborate, post-Romantic style which, in the In that sense, the mystery play serves as one wake of the First World War, no longer seemed of the dramatic layers of the opera. The strug- valid. Schreker’s earlier successful operas, gle between heaven and hell over the human Der ferne Klang and Die Gezeichneten, were soul is a classic topos from the genre, which gradually slipping from the repertory and, on emerged in the Middle Ages. It brings us to the top of it all, his Vienna-based publishers essence of the story, as De Coster would have Universal Edition had declined to publish his received it in the version of Petrus Antonius latest opera Christophorus (completed in 1929), Kimpe. The blacksmith Smee once came to a work he had dedicated to Arnold Schönberg. the rescue of Jesus and Saint Peter by shoeing Yet, it was a work in which the composer ex- their donkey at no cost. As a reward, he was plored new ground and revealed the influence granted three wishes. Over and over, Saint of twelve-tone music and contemporary music Peter encourages him to choose heaven, but styles such as jazz, cabaret and Neue Sach­ the pragmatic blacksmith opts for three tricks lichkeit. This spirit of innovation and openness with which to get the better of his enemies. towards the prevailing styles is also present in Smee descends into poverty and is visited by Der Schmied von Gent, although in a different an old man who promises him a life of luxury dramatic framework. In his last opera, Schreker and wealth, on the condition that, after ten once again wanted to be “modern enough”, as years, he sell his soul. The parallel with the

1 In the foreword to: Charles De Coster, Vlaamse legenden. Translated by: Willy Spillebeen. Davids- fonds/ Clauwaert, Leuven, 1998.

21 DER SCHMIED VON GENT old Faust narrative is obvious: just like Faust, opposing political camps were widespread at Smee signs a pact with his blood. Yet, thanks the time. In an ironic reference to the sultry, to the three tricks, time and again, Smee is erotic undercurrent of his earlier operas and able to outwit the devil and continue to enjoy his reputation for being fixated on sexuality, his life of luxury. Upon death, he finds himself Schreker replaces the authoritarian Philip II in a grey area: he is welcome neither in hell with the seductive she-devil Astarte, who nor in heaven. The demons are still recovering endeavours to win Smee’s heart and persis- from Smee’s cruelty and Saint Peter cannot tently plagues him. She is a Fremdkörper or abide the fact that Smee never wished for alien element in the opera, but in dramaturgical heaven. Nevertheless, he is remembered for terms, she forms a common thread. About the his good deeds and is granted a place in dazzling, bewitching tones that he devotes to heaven among the heavenly host. her character, the composer wryly noted: “In keeping with my sinful musical past the pas- Schreker’s opera is directly based on De sages of seduction, sin, and hell glitter with my Coster’s version of the story, but places own (god-given) colours, which the detractors accents of its own. The figure of Smee as of this style so sorely missed in Der singende depicted by both De Coster and Schreker Teufel.” applies a moral double standard. Once, he fought against the Spaniards as a member of 'STYLISTIC PLURALISM' the Gueux resistance, but now he does pros- perous business with the occupier. However, In line with his most recent, previous operas, the Resistance continues its work underground in Der Schmied von Gent, Schreker intention- and Slimbroek, Smee’s business competitor, ally opts for eclecticism and a combination of denounces him and his team. The most power- varied musical styles. Schreker specialist and ful blacksmith in Ghent thus loses his booming dramaturge Janine Ortiz refers, in this regard, business. But thanks to his pact with the devil, to 'Stilpluralismus'. “The compositional style of he is able to reopen his smithy and grow only the work – thank God – is not very homoge- more dominant. He is transformed into the neous”, the composer exuberantly quipped. ultimate capitalist, who makes donations to And sure enough, the audience is treated to a charity with the devil’s money. It is during this wild adventure of stylistic parody and refer- renewed phase of his life that both De Coster ence. The furthest removed from Schreker’s and Schreker situate the appearance of the familiar idiom are the folk elements that are holy visitors, in this case, Joseph, Mary and prominent throughout the entire opera. The the Christ child. The visitors from hell are, in composer creates folk melodies based on this version, the leaders of the Spanish terror ancient or traditional lyrics – a stylistic exercise and notorious Inquisitors: Jakob Hessels, a in simplicity and naïveté, which here and there judge on the Council of Troubles, the Duke of approach the quality of the Lieder aus ‘Des Alba and the King Philip II of Spain. Smee is Knaben Wunderhorn’ by Gustav Mahler. These ultimately allowed into heaven on account of are often separate elements within a dramatic the thorough drubbing that he has given to “the musical passage, characterised by a series of bloodthirsty Catholic dogs” (Nachtergaele). extremely short scenes: a rebel protest anthem and a satirical ditty in the first act, a peasant There can be no doubt that Schreker saw dance in the second act and a drinking song in parallels between the violent scenes in the the third. The farewell song Smee’s wife sings story – including Smee’s humiliating revenge to her deceased husband at the beginning of on Slimbroek – and the hardening and Act Three is described in the score as “wie polarisation of society in the Weimar Republic. man im Volksmund singt” or: “in the style of a Hate campaigns and street fighting between vernacular song”. A surprising detail: in Act

22 DER SCHMIED VON GENT

One, the satirical song for children’s/adult cho- ingenious and sophisticated music for Der rus that follows Smee’s revenge on Slimbroek Schmied von Gent. He thus incorporates, for references the Flemish nursery rhyme Klein, example, a neobaroque, polyphonic style that klein kleuterken (Wee, little child). According employs age-old forms such as canon, fugue to Ortiz, the composer probably learned this and passacaglia, here associated with Spanish Flemish song, which is still sung to children rule and collaboration with the occupiers. For today, from the 1917 anthology Flämisches example, the entrance of the Duke of Alba in Liederbüchlein (publisher: Franz Ludwig Act Two is illustrated with a passacaglia – a Jostes). The content of the song is adapted complex polyphonic form found in the oeuvre to the opera’s context, but as a musical and of J.S. Bach which is constructed on the basis textual paraphrase of the original, it remains of a recurring bass theme. Here, Schreker’s recognizable as the story of a naughty little music shows resemblances to that of Paul Hin- child. demith, who, in the 1920s, developed a kind of constructivism based on the German baroque The rebel protest song in Act One, with which tradition. Smee and his team show their true colours as freedom fighters, quotes and paraphrases As mentioned above, the post-Romantic music the words to Slaet op den trommele (Beat the for Astarte, which is based on vocal coloratura, drum), one of the most iconic sixteenth-century shifting metre and sensual, iridescent sound- resistance songs of ‘les Gueux’. In the musi- scapes, is vintage Schreker. The post-Roman- cal treatment by Schreker, the protest song tic layer also assumes a Hollywoodesque becomes more of a satirical song, mocking the character in the extravagant finale of the opera, treacherous papists, “die falschen Papisten” (“gij which takes place in heaven, as if Schreker is valse papisten”), in a tone rather reminiscent rolling out the red carpet for the film music of of a cabaret song. Schreker thus makes it Erich Wolfgang Korngold of the 1930s. From pointedly clear that the former freedom fighters romantic Klangmalerei (sound painting) to have become collaborators and opportunists. neobaroque rigour, to Neue Sachlichkeit (New Related to the stylistic folk elements, there is Objectivity), which, in the Gespenstermarsch also a primitivism in the score that is asso­ (March of the Ghosts) in Act One is reminiscent ciated with the protagonist and refers to the of Kurt Weill: Der Schmied von Gent is at once self-made man in Smee. It is rhythmically driv- a lavish synthesis of Schreker’s multifaceted en, mechanical music that uses simple melodic musical universe and a reflection on the com- formulas which recur as ostinatos and which poser’s craft. Smee’s smithy is thus offered as seem to pre-sage the archaic style deployed by the workshop of a composer who saw his ar- Carl Orff in Carmina Burana (1937). The tistic existence increasingly threatened and for instrumental introduction to the opera as a whom survival and pragmatism were anything whole and the workers’ song that directly but abstractions. Beneath the naive tale of Der follows are vivid examples. The musical theme Schmied von Gent looms a dangerous abyss. that launches the entire opera forms one of the key motifs throughout the score. It is the For further reading about ‘Der Schmied von Gent’: sturdy theme of Smee, for whom life and work Christopher Hailey, Franz Schreker, 1878-1934: are one, and it is heard again at the opera’s A Cultural Biography, Cambridge University Press, 1993. triumphant close. Janine Ortiz, ‘Nun ist alles beim Teufel’ - Franz Schrekers späte Opern, Edition Text + Kritik, Munich, 2017. While the folk simplicity and primitivism are drawn directly from Schreker’s original inspira- tion in the puppet show, with its clichéd charac- ters, the composer nevertheless creates highly

23

DER SCHMIED VON GENT SCHREKERS 'SCHMIED', DE BLIK VAN ONDERUIT Christopher Hailey

Der Schmied von Gent was een verrassing, een vorm van verantwoordelijkheid. Tot hij Der ruw gehouwen ‘Bruegheliaanse’ volksopera Schmied von Gent componeerde, had hij altijd door de componist van psychologisch-­ zijn eigen libretto’s geschreven, waarin hij seksueel getinte opera’s in de stijl van Félicien telkens de verschillen tussen de kunst en het Rops. De brutale en onstuimige Franz echte leven onderzocht. In Der ferne Klang Schreker van 1932 was niet langer de compo- (1912) speurt een componist zo intens naar nist die de muziekwereld in 1912 had verbaasd een geluid in de verte dat hij voorbijgaat aan met het zweverige kleurenspel van Der ferne zijn echte inspiratiebron. In Das Spielwerk und Klang. En niet alleen Schreker was veranderd, die Prinzessin (1913) slaagt een ouder worden­ maar ook de wereld zelf: die was in crisis, met d­­e uitvinder er niet in de fout te verhelpen die de Grote Depressie, gewelddadige confron- een mysterieuze muziekdoos belet te spelen. taties tussen verschillende groeperingen, een In Die Gezeichneten (1918) schept een aristo- Republiek in verval en onzekerheid over de cratische bultenaar een namaakparadijs, wat relevantie van de opera als genre. Het was een ramp teweegbrengt. In Der Schatzgräber het begin van een periode waarin demagogen (1920) vindt een rondtrekkende minstreel een de massa opruiden. Volgens sommige critici schat, zonder er de betekenis van te begrijpen. trachtte Schreker diezelfde massa aan te spre- Al die mannen zijn idealisten die hun dromen ken door Jaromír Weinbergers enorm populaire en de werkelijkheid niet met elkaar kunnen volksopera Schwanda, de doedel­zakspeler te verzoenen. Deze vroege opera’s maakten van imiteren, maar er stond duidelijk meer op het Schreker een van de meest succesvolle – en spel. controversiële – componisten van zijn gene- ratie. Hij was controversieel omdat hij zijn Men brengt een aantal opera’s uit de jaren moraliserende verhalen over mislukte idealen 1930 samen onder de noemer van de stuk voor stuk doorspekte met onbespreek- ‘Bekenntnisoper’ of ‘bekentenisopera’ omdat bare thema’s zoals seksuele begeerte die ze allemaal fundamentele vragen stellen over onderdrukt wordt of op de verkeerde persoon morele verantwoordelijkheid. In Hindemiths gericht is. In de verbeelding van het publiek Mathis der Maler is het een schilder, in Ernst was Schreker de Sigmund Freud van de opera. Křeneks Karl V een keizer en in Arnold Het schokkende effect van zijn libretto’s werd Schönbergs Moses und Aron een wetgever die nog versterkt door de heerlijk zinnelijke (en geconfronteerd wordt met de verantwoordelijk- hoogst on-Duitse) muziekstijl waarin de ‘Klang’ heid van het individu tegenover de maatschap- – het pure geluid – de belangrijkste metafoor pij, een volk of de hele mensheid. Kunnen we werd voor deze gevaarlijk verleidelijke dromen. Schrekers listige smid bij dat groepje rekenen? “Tijdens de opvoeringen van Schrekers wer- Kan een komische opera een artistieke en ken”, schreef een recensent in 1914, “horen we morele overtuiging uitdrukken die van het- harmonische en melodische combinaties die zelfde kaliber is als de sobere grootsheid van we perfect kennen, maar enkel als kleuren. die werken? En die kleuren zijn van een onvermoede, rechtuit onthutsende schoonheid.” Schrekers beslissing om Charles De Costers verhaal te toonzetten werd hem ingegeven Het decennium waarin Schreker zijn grootste door zijn levenslange belangstelling voor deze successen kende, van 1912 tot 1922, werd

26 DER SCHMIED VON GENT gekenmerkt door oorlogen en revoluties, In al zijn opera’s weerklinken stemmen die ‘van hevige vervoering en koortsachtige onrust. onderuit’ komen om maatschappelijke hypocri- Tijdens de tien jaren die erop volgden, had sie en utopische dromen door te prikken. Schreker, ondertussen benoemd tot direc- We horen dat bijvoorbeeld in de bijtende ironie teur van de Hochschule für Musik in Berlijn, van de nar in Der Schatzgräber, wanneer hij moeite om zijn verheven positie te behouden op een stadsplein een schavot ziet staan: terwijl een nieuwe generatie componisten – “Ho, een galg! Dat ruikt naar cultuur.” Of in het Hindemith, Berg, Křenek en Weill – werken geklaag van de Podestà in Die Gezeichneten schreef die dichter bij de tijdsgeest leken aan over zijn bang voorgevoel bij het aanschouwen te leunen. Schrekers opera’s werden somber- van Alviano’s prachtig, paradijselijk eiland: der. Het piekerende Irrelohe (1924) was diep “Maar ik vrees, Heer, dat u te veel hebt getekend door de gruwel van WOI. In Der gegeven, u en de kunstenaars. Al de singende Teufel (1928) wordt de muziek een hongerige zielen, de dorstige ogen die zich instrument van religieuze onverdraagzaamheid. verrukt zullen opensperren bij deze orgie En in Christophorus keert de schepping van van kleuren, geuren, geluiden en aanmin- een componist zich tegen hem. Schrekers stijl nige gestalten, zullen bedrukt en verloren werd meer uitgepuurd en bitser, wat de critici terugkeren naar de wereld van alledag ook opmerkten. Was Schrekers inspiratie waarvan u hen vervreemd hebt. U toont opgedroogd, had hij de glinsterende wereld ons de hemel, zo nabij en betoverend, van de ‘Klang’ de rug toegekeerd? De ‘klank’ zodat we ons afkeren van de aarde en haar bleef wel zijn voornaamste metafoor, maar de macht, die ons vasthoudt en ons belet op windharp van de natuur had plaats geruimd te stijgen naar die heilige regionen van voor het gezoem van machines: mechani- eeuwige gelukzaligheid.” sche instrumenten, geluidsopnamen, radio, Het is veelzeggend dat in deze vroege opera’s geluidsfilm – het waren allemaal domeinen de vocale en instrumentale taal verbonden die Schreker als componist, muzikant, radio- met dergelijke personages een rechtstreekse en filmmaker enorm interesseerden. Hij had voorafspiegeling vormt van de ‘nieuwe’ stijl in dus de ‘klank’ geen vaarwel gezegd, maar Der Schmied von Gent die de recensenten zo uit verwelkomde wel met open armen de pezige hun lood sloeg. hardheid van een nieuw tijdsbestek. Bij Schreker ging de gevoeligheid van de Elke grote componist is een realiteit met ver- estheet samen met een meer nuchtere schillende facetten, een voortdurend rondwer- voor­liefde voor de natuur, voor dieren, voor velende caleidoscoop van ideeën en onder- platvloerse humor en volks vermaak. Het werpen die hem bezighouden. Bij nader inzien getuigt van gezonde zelfkritiek dat hij zijn meer zijn alle ‘nieuwe’ elementen van Schrekers verfijnde smaak voortdurend in vraag stelde. latere werken al aanwezig in de veellagige Hij waarschuwde zijn eigen studenten tegen complexiteit van zijn vroegere opera’s, hoewel het navolgen van zijn stijl, die hij “zoet vergif soms net onder het oppervlak, in bijkomstige voor beginnelingen” noemde (daarom is de intriges en onbelangrijke personages. Schreker muziek van Astarte in Der Schmied von Gent zelf beschreef Der ferne Klang als “een eerste zo’n heerlijke parodie van zijn eigen compo- poging om te breken met elke imitatie van neerstijl). In 1932 waren Schrekers stemmen Wagner door alledaagse mensen op het toneel ‘van onderuit’ al tot aan de oppervlakte opge- te zetten die een eenvoudig burgerlijke, soms stegen, misschien gelokt door het poppenspel vulgaire taal spreken”. Hij ondergroef daarmee in Pallanza en De Costers scherpzinnige smid. trouwens niet enkel Wagner, maar ook zijn Smee is natuurlijk een onvolmaakte held, maar eigen esthetische obsessies, waaronder al die hij is ook uitgesproken menselijk. Hij houdt van zelfingenomen tenoren en gekwelde sopranen. eerlijke arbeid, is vrijgevig tegenover de armen

27 DER SCHMIED VON GENT en staat altijd klaar om een drinklied aan te heffen samen met een vroegere tegenstander. Dat is een soort van menselijkheid die, hoewel niet altijd moedig noch consequent, toch een tegengewicht vormt voor fanatisme en dwang, en uiteindelijk de duivels verslaat die haar belagen. Smee is de ‘blik van onderuit’ die in alle opera’s van Schreker loert, de voortdurend aanwezige manier om de verleidelijke illusie te doorbreken. Smees hemel is niet de kunst- matige utopie uit Die Gezeichneten, maar een paradijs van aardse genoegens, een eerbetoon aan de gewone man. Elk van Franz Schrekers opera’s peilt naar de mysteries van het mens- zijn, maar enkel in Der Schmied von Gent komt de componist uiteindelijk op de proppen met een gunstige oplossing voor deze raadsels. Dat is ook een Bekenntnis.

Christopher Hailey is directeur van de Franz Schreker Foundation en auteur van Franz Schreker (1878-1934); A Cultural Biography. Hij publiceerde de correspondentie tussen Schreker en criticus Paul Bekker en verzorgde de uitgave van de correspondentie tussen Alban Berg en Arnold Schönberg. Momenteel bereidt hij een editie voor van Franz Schrekers essays.

28 29 DER SCHMIED VON GENT SCHREKER’S 'SCHMIED', THE VIEW FROM BELOW Christopher Hailey

Der Schmied von Gent came as a surprise. In Das Spielwerk und die Prinzessin (1913) an A rough-hewn Volksoper “à la Breughel” by aging inventor is powerless to correct the fatal the composer of psycho-sexual operas à la flaw of a mysterious carillon. In Die Gezeich­­ne- Félicien Rops. The brassy and boisterous ten (1918) a hunchback nobleman creates an Franz Schreker of 1932 was no longer the artificial paradise that leads to catastrophe. composer who astonished the musical world In Der Schatzgräber (1920) a wandering with the floating iridescence of Der ferne Klang minstrel finds treasure but cannot fathom its in 1912. Schreker had moved on. But so, too, meaning. All are idealists who fail to reconcile had the world. It was a world in crisis – the dreams with reality. These early operas made Depression, factional violence, a collapsing Schreker one of the most successful – and Republic, and faltering confidence that opera provocative – composers of his generation. still had any relevance. It was the dawn of an Provocative because his morality tales of failed age in which demagogues mobilized masses. ideals were inevitably intertwined with taboo Some critics contended Schreker was themes of repressed or misdirected sexual attempting to reach those masses by imitating desire. In the public imagination, Schreker Jaromír Weinberger’s immensely popular folk was the Sigmund Freud of opera. The affronts opera, Schwanda the Bagpiper, but there was of his librettos were only compounded by an decidedly more at stake. exquisitely sensuous (and most un-German) musical style in which 'Klang' – pure sound A number of operas written in the 1930s have – became the central metaphor for these been subsumed under the rubric dangerously seductive dreams. “During the 'Bekenntnisoper' ('confessional operas') for performances of the Schreker work,” one critic their shared exploration of profound questions wrote in 1914, “one hears harmonic and of moral accountability. In Hindemith’s Mathis melodic configurations one knows by heart der Maler, a painter, in Ernst Křenek’s, Karl V, only as color. And these colors are of an un- an emperor, and in Arnold Schönberg’s Moses suspected, positively stunning beauty.” und Aron, a law-giver confront the responsibili- ties of the individual to society, to a people, The decade of Schreker’s greatest success, to humanity. Can Schreker’s wily smith be 1912-1922, were years of war and revolution, counted among their number? Can a comic of heady rapture and febrile anxiety. In the opera convey an artistic and moral credo to sobered decade that followed, Schreker, now compare with the austere majesty of the director of the Berlin Hochschule für Musik, these works? struggled to maintain his prominence as a new generation of opera composers – Hindemith, Schreker’s decision to set Charles De Coster’s Berg, Křenek, and Weill – wrote works that story grew out of a lifelong concern with seemed more in step with the times. these same issues of accountability. Until Der Schreker’s operas grew darker. The brooding Schmied von Gent, Schreker had written his Irrelohe (1924) bore scars of the horrors of the own librettos and in each he explored the dis- First World War. In Der singende Teufel (1928) parities between art and life. In Der ferne Klang music becomes an instrument of religious (1912) a composer’s quest for a distant sound intolerance. In Christophorus a composer’s own blinds him to the true source of his inspiration. creation turns against him. Schreker’s style

30 DER SCHMIED VON GENT grew leaner, more ascerbic, and critics took It is telling that in these earlier operas the note. Had Schreker’s inspiration run dry, had vocal and instrumental language associated he abandoned his shimmering world of Klang? with such characters directly anticipates that ‘Sound’ remained Schreker’s central metaphor ‘new’ style that critics found so disconcerting but the aeolian harp of nature had given way in Der Schmied von Gent. to the hum of the machine: mechanical instruments, recording, radio, Schreker combined the sensitivities of the sound film – all domains in which Schreker aesthete with more down-to-earth tastes, in- took an intense interest as a composer, cluding a love of nature, animals, broad humor recording artist, broadcaster and filmmaker. and popular entertainment. It is a testament to He had not abandoned sound but embraced his healthy capacity for self-criticism that he the sinewy angularity of a new age. continually questioned his own more rarified inclinations. He himself warned his students Every great composer is a creature of facets, against imitating his style, which he described a continually rotating kaleidoscope of ideas as “sweet poison for beginners” (which is why and preoccupations. On closer inspection, the Astarte’s music in Der Schmied von Gent is such ‘new’ elements of Schreker’s later works are all a delicious self-parody). By 1932 Schreker’s present in the layered complexity of his earlier voices from below had risen to the surface, operas, though sometimes just beneath the triggered, perhaps, by that puppet show in surface, in subplots and secondary characters. Pallanza, and De Coster’s quick-witted black- Schreker described Der ferne Klang as a “first smith. Smee, of course, is a flawed hero, but attempt to break with all Wagner imitation by he is also fully human, delights in honest work, putting plain, ordinary people on the stage with is generous with the poor, and ready to share their sometimes vulgar, everyday language”. a drinking song with an erstwhile adversary. It This subversive element was not only aimed is the kind of humanity – not always brave, nor at Wagner, but at Schreker’s own aesthetic always consistent – that nonetheless stands obsessions, including those self-absorbed in opposition to fanaticism and coercion and, tenors and tormented sopranos. In every opera in the end, defeats its devils. Smee is that there are voices from below that prick holes in “view from below” that lurks in all of Schreker’s societal hypocrisies and utopian dreams. We operas, the ever-present corrective to seduc- hear it, for instance, in the caustic irony of the tive illusion. Smee’s heaven is not the artificial Fool in Der Schatzgräber who comes across a utopia of Die Gezeichneten, but a paradise of scaffold in the town square: “Oho, a gallows! earthly delights, a celebration of the com- That reeks of culture.” Or in the plaintive mis- mon man. Each of Franz Schreker’s operas givings of the Podestà in Die Gezeichneten as explores the mysteries of the human condition, he surveys Alviano’s wondrous island paradise: but it is only in Der Schmied von Gent that he at last proposes an affirmative resolution of its “But you gave, I fear Sir, too much, you and conundrums. This, too, is a Bekenntnis. the artists. All the hungry souls, the thirsty eyes who, enraptured, will feast themselves Christopher Hailey is Director of the Franz Schreker Foundation and author of Franz Schreker (1878-1934); A Cultural Biography. on this orgy of colors, perfumes, sounds, He published the correspondence between Schreker and the critic and lovely figures will return depressed and Paul Bekker and edited the correspondence between Alban Berg and Arnold Schönberg. He is currently preparing an edition of Franz lost to the everyday world from which you Schreker’s essays. have estranged them. You show us heaven, so close and enchanting, that we become weary of the earth and its power which holds us fast and checks our ascent into the holy regions of eternal bliss.”

31

DER SCHMIED VON GENT DOLLEN MET HET VERLEDEN

“Franz Schreker put vrij uit het muzikale ver- Ik zie geen parallellen met de Strauss leden en zet stijlen naar zijn hand. De stijlmix van Salome en Elektra, maar als je in Der Schmied von Gent zie ik zowat als de Strauss-opera’s neemt zoals Daphne of voorgeschiedenis van het postmodernisme”, Capriccio kom je inderdaad in de buurt van zegt muzikaal directeur en dirigent Alejo Pérez Schreker. Er zijn verwantschappen maar in gesprek met dramaturg Piet De Volder. En: ook verschillen tussen beide componis- “De muziek van Schreker is absolute fun!” ten. Bij Schreker proef je een muzikaal gevoel dat zijn wortels in Italië heeft. De Piet De Volder: Je dirigeerde eerder Die uitvoering van zijn muziek vereist een grote Gezeichneten in Lyon, een van Franz Schrekers flexibiliteit. Ik denk bijvoorbeeld aan bijna grote operasuccessen. Der Schmied von Gent surrealistische tempo-indicaties of aandui- dateert van veel later en is een totaal ander dingen zoals ‘mit fanatischer Leidenschaft’. universum. Schreker vraagt altijd het extreme. In vergelijking daarmee doet Strauss veel Alejo Pérez: Die Gezeichneten kan je zowat klassieker aan, zelfs in de Mozartiaanse zin beschouwen als ‘de prachtige decaden- van het woord. Strauss bouwt zijn persona- tie van de romantiek’, en dat bedoel ik in ges zorgvuldig op en ontwikkelt ze daarna. positieve zin. Dat heeft niet alleen met de Schreker schept eerder een context en een grote bezetting te maken – het enorme atmosfeer die passen bij de dramatische orkestapparaat – maar ook met een stijl situatie en waarin de personages zich kun- die ik als ‘Teutoons verismo’ zou omschrij- nen tonen. Schreker benadrukt niet zozeer ven. [Onder verismo verstaan we een stijl in Leitmotive of thema’s, zelfs wanneer in Der de Italiaanse opera, die in navolging van het Schmied Smee en zijn rivaal Slimbroek dui- naturalisme in de literatuur ruimte geeft aan delijk afgelijnde thema’s hebben. Strauss dagelijks realisme en aan ‘gewone mensen’, daarentegen blijft tot in zijn late opera’s nvdr]. Net zoals in het Italiaanse verismo trouw aan een systeem van Leitmotive. zit er een groot buikgevoel in muziek zoals die van Die Gezeichneten. Schreker is een Schreker is een uitbundig en extravert enorm dramatische componist, geenszins componist. een cerebraal kunstenaar. Ondanks de complexiteit van zijn muzikale taal, die vol Absoluut. Om even terug te keren naar de is van gesofisticeerde harmonieën, zijn zijn stijlevolutie die Schreker aflegde en die opera’s altijd toegankelijk. In een laat werk resulteerde in Der Schmied: wanneer de als Der Schmied von Gent verlaat hij deels componist het heeft over een vereenvoudi- die complexiteit, maar toch is het typisch ging van zijn stijl in zijn latere opera’s plaats Schreker om toe te geven aan een soort ik daar toch vraagtekens bij. Voor mij is de van orgiastische sensualiteit in de muziek. verandering in stijl in het late werk eerder Hij was een meesterlijk orkestrator overi- een kwestie van meer naar het verleden gens, wat perfect blijkt uit Der Schmied. kijken, naar de tijd die aan de romantiek voorafging. Die meer archaïserende aanpak Voor zijn vroege stijl wordt Schreker vaak stelt hem in staat terug te grijpen naar vergeleken met Richard Strauss, die briljant oudere vormen en genres, zowel muzikaal orkestreerde en hoogst sensuele muziek als literair. Het is ook een kwestie van schreef. ‘parfums’ die het stijlpalet aanzienlijk rijker maken. Ik denk in Der Schmied aan de

34 DER SCHMIED VON GENT

koralen, de quasi-middeleeuwse melo- In de eerste decennia van de twintigste dieën; vormen als menuet en passacaglia. eeuw waren er zoveel verschillende stijlen Ik vind het heel verfrissend dat hij wat en stijlwendingen. De grenzen tussen kleuren en harmonieën betreft die richting verleden en avant-garde waren zeker niet is uitgegaan. Het is iets heel anders dan helder afgebakend. Ook Richard Strauss de neo-stijlen die je vindt bij Stravinsky of werd na Die Frau ohne Schatten gezien Hindemith. Het werk van Schreker is vooral als een conservatief componist terwijl pure fantasie, een imaginaire reconstructie hij met eerdere opera’s zoals Salome en van het verleden. Elektra als avant-garde werd beschouwd. Anderzijds haalden we net aan dat com- Op bepaalde momenten weerklinkt muziek ponisten zoals Stravinsky en Hindemith die inderdaad in de buurt van Paul Hindemiths voor de zogenaamde vernieuwing van de neobarok komt, maar bij hem is die stijl muziek teruggrepen naar de periode voor strakker en is het serious business. de negentiende eeuw. Ze wendden zich tot oude vormen, maar ze vulden die met En bij Schreker is het absolute fun! (lacht) een totaal andere muzikale taal op het vlak Ja, zo ervaar ik het ook. van intervallen en harmonie. Ik beschouw de stijlmix in de partituur van Der Schmied De grandioze finale in de hemel met een zowat als de ‘voorgeschiedenis van het ware montage van imposante koorklanken, postmodernisme’. Het idee vrij te putten offstage solostemmen en een enorm uit het verleden en stijlen naar je hand te symfonisch apparaat, klinkt dan weer als de zetten, kan je vergelijken met objets trouvés goede oude Schreker in een op en top in de beeldende kunst. Schreker speelt post-romantische stijl. en dolt met stijlen uit het verleden. Ik had het daarnet over de ‘decadentie van de Zowel in de scènes die verband houden romantiek’: ik ervaar dat als een heel rijk met de hel als in de finale in de hemel krijg hoofdstuk in de muziekgeschiedenis, geen je een volledige ontplooiing van de stijl die verhaal van een neergang. De late Mahler Schreker tot in het begin van de jaren 1920 in de Negende en Tiende Symfonie bijvoor- zo’n grote roem heeft bezorgd. beeld, Zemlinsky, Schreker, Korngold… Het grappige is dat hemel en hel sonoor Dat zijn werelden op zich die zich niet heel dicht bij elkaar liggen. Beide sferen zomaar laten vastpinnen op laat-romantiek krijgen hoogst sensuele muziek met veel alleen maar die diverse visionaire elemen- mysterie. Schreker neemt een loopje met ten bevatten. Denk aan de ongehoorde het morele oordeel over goed en kwaad en harmonieën in Mahlers Tiende. Kortom, de het idee van het Laatste Oordeel. Net zoals ‘decadente’ laat-romantische stijl bij al deze Smee neemt hij ons in het ootje. componisten is niet per se retrospectief. Eerder worden binnen een laat-roman- De reputatie van Schrekers muziek evolu- tische context diverse andere stijlen en eerde enorm in zijn eigen tijd. Eerst werd hij vernieuwende elementen geïntegreerd. aangezien als een soort modernist, die op harmonisch en orkestraal vlak vooruitstrevend Er is veel satire en parodie in de muziek van was. In de jaren 1920 werd hij meer en meer Der Schmied, zoveel is duidelijk. Voor het beschouwd als een relict uit de laat-romantiek. personage Slimbroek gebruikt Schreker een Waar situeer jij Schreker stilistisch? thema dat net geen twaalftoonsthema is. Het is gebaseerd op elf tonen. Is dat een goed voor- Ik sta heel sceptisch tegenover het idee beeld van de lange neus die Schreker maakt van een stilistische evolutie in lineaire zin. naar vernieuwing in zijn eigen tijd? In die zin

35 DER SCHMIED VON GENT van: als je wil, kan ik ook zo componeren. schrijfwijze werd natuurlijk door het gebruik van oude vormen zoals fuga en passacag- Slimbroeks thema is inderdaad een haar lia binnengebracht. Zoals gezegd klinkt dit verwijderd van twaalftoonsthema’s zoals soort muziek nooit academisch of droog. we die in muziek van Alban Berg of Arnold Schreker wil zeker niet pronken met zijn Schönberg vinden. Ik denk dat Schreker vaardigheid op dat domein. altijd een frisse blik heeft behouden. Hij nam zichzelf of eigentijdse muziekstijlen Er zijn symfonische interludes die qua com- nooit helemaal au sérieux. In de muziek plexiteit en gelaagdheid in de buurt komen van voor Slimbroek krijg je niet de indruk dat de symfonieën van Mahler – pakweg de Mahler Schreker echt twaalftoonsmuziek wil schrij- vanaf de Vijfde Symfonie – die ook erg op ven. Ik zie Schreker meer als een jongleur polyfonie en contrapunt inzette. die virtuoos met heel verschillende stijlen kan spelen en die voor zichzelf uitzoekt Ik zie zeker parallellen met sommige waar alles op uitdraait. muziek van Mahler, zoals ook de Nachtmusiken uit zijn Zevende Symfonie, Zou je door de parodie en de humor in Der maar ik ervaar geen directe invloed Schmied de opera kunnen omschrijven als van hem. Ik heb ook orkestmuziek van een komisch werk? Schreker gedirigeerd en telkens had ik het gevoel met een heel eigen muzikale Ik ervaar het werk niet als een komedie en taal te maken te hebben. Harmonisch mijn inziens was dat ook niet de intentie, en orkestraal is Schreker gemakkelijk te maar zowel het verhaal als de muziek is erg herkennen. Je moet zijn stijl op zichzelf witty en sprankelend. De keuze voor een beschouwen. Wat Schreker uniek maakt, oud volksverhaal als basis voor de opera is zijn enorme theatrale flair. Het is iemand zette de deur wagenwijd open voor volkse die steeds dramaturgisch denkt. Hij heeft melodieën, dansen, liederen, marsen… een perfect gevoel voor timing. Verbazingwekkend voor een opera uit de twintigste eeuw: er zitten echt meezingers Dat laatste blijkt ook uit Der Schmied. Ondanks in! Denk aan het drinklied uit het derde de opeenvolging van korte scènes en de snelle bedrijf. Als er een algemene noemer is voor afwisseling van muzikale stijlen heb je het alle opera’s van Schreker: het is fun om ze gevoel dat hij de timing dramatisch volmaakt in uit te voeren. De musici beleven altijd veel de hand houdt. plezier. Ook de koor­scènes zijn fantastisch en met veel vaardigheid gecomponeerd. Inderdaad. Er zijn een aantal coupures in Schreker schrijft bijzonder goed voor de de versie die wij brengen, maar die zijn zangstem maar waakt ook steeds over de allemaal door Schreker zelf geautoriseerd. verstaanbaarheid van de tekst. Hij heeft een afkeer van de unendliche Melodie à la In de partituur zijn er ook uitgesproken con- Wagner. trasten tussen massieve symfonische klanken en heel kamermuzikale passages. Ook in dat In Der Schmied hanteert Schreker ook een opzicht zijn er parallellen met Mahler of met bijzonder polyfone stijl met een doorgedreven bepaalde partituren van Richard Strauss. gebruik van contrapunt – de kunst om melodielijnen met elkaar te vervlechten in Laten we zeggen dat het spelen met complexe weefsels. dergelijke uitersten typisch is voor uitmun- tende orkestrators en Schreker hoort daar Dat was nieuw voor hem, maar die bij. Een goed orkestrator ontvouwt een

36 DER SCHMIED VON GENT

scala aan texturen en kleuren en durft ook Latijns-Amerika. Maar voor opera hangt microscopisch tewerk te gaan, door de het er allemaal van af vanuit welk muziek- klankcombinaties tot twee à drie instrumen- dramatisch prisma de geschiedenis wordt ten uit te puren. Dit voortdurend spelen bekeken. In Rihms opera is er veel abstrac- met de symfonische bezetting verleent Der tie, ook al draait het verhaal rond de histo- Schmied een veelheid aan sonore parfums. rische figuren van Montezuma en Cortéz. Die Eroberung is gebaseerd op een tekst Voor Astarte en haar gevolg gebruikt Schreker van Antonin Artaud en niet rechtstreeks een glinsterende klankwereld. op feiten. Los daarvan is het idee van een clash van culturen muzikaal heel dankbaar Ja, dat is de perfecte omschrijving. Het is om stijlen tegen elkaar uit te spelen. Ik heel fragiele muziek met celesta en harpen, denk dat we dit hoofdstuk uit de Europese soloviool… Heel mysterieus en zwevend, en Latijns-Amerikaanse geschiedenis in zonder een gevoel van puls. Het is zo een meer universele zin moeten zien, als fascinerend dat de duivels die muziek het verhaal over een volk of cultuur dat binnenbrengen. Het is door en door onderdrukt is, zelf de onderdrukker wordt verleidelijke en aantrekkelijke muziek. of dat potentieel heeft, net zoals Smee nu Je zou zo naar de hel gaan! eens onderdrukt is en dan weer de oppor- tunist of onderdrukker wordt. Voor mij is Tegenover de hoogst kunstige muziek staat het niet zo belangrijk welke culturen precies dan weer een grote directheid in stijl. Muziek in een verhaal worden opgevoerd. Het gaat die recht voor de raap klinkt en onder meer over universele mechanismen. verwantschappen vertoont met die van Kurt Weill.

Ja, die directheid, die muziek zonder franje was nieuw voor Schreker. Ook dat regis- ter klinkt echter nergens artificieel, maar integendeel heel eerlijk. Nergens heb je het gevoel dat hij iets of iemand imiteert. Schreker eigent zich van alles toe maar hij maakt er iets van dat heel persoonlijk klinkt.

Je hebt al eerder opera’s gedirigeerd die voor de intrige vertrekken van de Spaanse over- heersing en kolonisatie in de zestiende en zeventiende eeuw. Denken we aan Don Carlos bij OBV eerder dit seizoen of Die Eroberung von Mexico van Wolfgang Rihm, onder meer in het Teatro Real in Madrid. In Der Schmied wordt de Spaanse bezetter karikaturaal geportretteerd. Wat zijn je persoonlijke gevoelens als kunste- naar uit Latijns-Amerika bij die dramatische verwerking van vaak wreedaardige historische bladzijden?

Uiteraard leeft het beeld van de bloed- dorstige Spaanse veroveraar nog in

37 DER SCHMIED VON GENT VALSSPELER OF DUBBELGANGER VAN DE DUIVEL? HET SCENISCH CONCEPT VAN 'DER SCHMIED VON GENT' Till Briegleb

"Er zijn veel grappige dingen in de wereld, meermaals bezet, overheerst en verwoest. onder meer het denkbeeld van de witte Verder vochten legers van zeven naties hun man dat hij minder wild is dan de wilden." twisten uit in de Slag bij Waterloo in 1815, op Mark Twain - uit King Leopold's Soliloquy wat Belgische bodem zou worden. Is dat geen geschiedenis waaruit een allesoverheersend verlangen zou kunnen ontstaan om zelf als Tussen de Vrede van Westfalen in 1648 en grootmacht te handelen? Van vrijheidsstrijder de Congo-conferentie van Berlijn in 1884 ligt tot onderdrukker, van “geus naar gesel” is een kleine 240 jaar. Zijn die twee gebeurtenis- wellicht nog een langer traject. sen historisch met elkaar te linken? Is er een causaal verband tussen de verloren onafhan- Een dergelijke mentale reis, meer dan 400 jaar kelijkheidsstrijd van de Zuidelijke Nederlanden terug in de tijd, is het lot van de hoofdfiguur en de heerschappij van koning Leopold II in Smee in Der Schmied von Gent. Het werk werpt Congo? Zou het denkbaar zijn dat de Vlaamse een nieuwe blik op Charles De Costers vertel- slachtoffers die tijdens de Tachtigjarige Oorlog ling Smetse Smee en heeft in Franz Schrekers geterroriseerd werden de vroege oorzaak omzetting naar een operalibretto nog ingrij- zijn van de bijna tachtig jaar durende terreur pende wijzigingen ondergaan. De geus Smee, van België in Centraal-Afrika? Wat heeft met die in 1572 in Zeeland nog zegerijk was in zijn andere woorden Schrekers “toveropera” Der strijd tegen de Spanjaarden, ondergaat een Schmied von Gent, die zich tijdens de onafhan- voortdurende metamorfose die voortvloeit uit kelijkheidsoorlogen in de Nederlanden afspeelt, het geweld dat hij zelf geleden en gepleegd te maken met alle Congo-gruwelen en de onaf- heeft. Die metamorfose brengt ons uiteinde- hankelijkheid van de artificieel gevormde staat lijk naar de moderne Belgische multiculturele aan de Congostroom in de jaren 1960? staat, die een bevolking met een migratie­ achtergrond heeft. Een enscenering van een opera kan en moet zulke vragen zeker niet beantwoorden. Ze kan Hoewel de jonge Smee oorspronkelijk een wel het idee doen herleven dat er collectieve soort “Che Guevara van de geuzen” was tegen trauma’s zijn die over grote tijdspannes blijven het Spaanse koloniale regime, verschijnt hij bestaan, veranderen en verdraaid worden. Die al in het begin van de opera als een man die trauma’s worden een deel van de maatschap- profiteert van de overheersing. Hij beslaat de pelijke epigenetica en hebben over meerdere paarden van de katholieke edellieden tegen generaties een bepalende invloed op een volk woekerprijzen, terwijl hij tegelijk revolutionaire of gebied. Het gebied dat we vandaag België liederen met zijn knechten zingt. De relatie noemen, heeft in die 200 jaar van de Spaanse met zijn jaloerse collega Slimbroek zouden we repressies tot de plunderingen van Congo als een symbool kunnen zien van de politieke niet echt therapeutische rustpauzes gekregen concurrentie tussen het protestantse Noorden om op adem te kunnen komen. Na de “vrede” en het katholieke Zuiden in de ooit verenigde met de Spaanse Habsburgers in 1648 werden Nederlanden. Slimbroek verklikt Smee bij de Vlaanderen en Wallonië door de Fransen, bezetter, waardoor het dissidente imperium van Oostenrijkers, Britten en Nederlanders de patriottistische smid aan de Gentse Ajuinlei

38 JP Mika, La sape c’est le défi quotidien, 2017 DER SCHMIED VON GENT ten onder gaat. Hij belandt in een econo- inleveren, klampt de blanke valsspeler zich vast misch uitzichtloze situatie en wil ophouden te aan zijn onverdiende rijkdom. Drie keer slaagt bestaan, net zoals de Zuidelijke Provinciën niet hij erin de gezanten uit dat zwarte “angstge- anders konden dan hun identiteit opgeven in bied” te verdrijven met magische krachten, die de jaren van de bezetting tot aan de Belgische hij – hoe absurd het ook klinkt – verwerft via Revolutie van 1830. Na lang onderhandelen de Heilige Familie. Magie en tovenarij worden met de liefdesgodin Astarte sluit Smee echter in het christendom nochtans als duivels- en toch liever een duivelspact, wat hem grote heksenwerk gezien. schatten uit een verre zwarte wereld ople- vert. Die zwarte wereld staat in het libretto Uiteindelijk overspoelt het geweld uit de hel omschreven als “die Hölle”, de hel, net zoals Smee toch en wordt zijn welvaart hem in een Joseph Conrad in zijn koloniale roman Heart revolutionaire daad weer afgenomen. Zonder of Darkness het over het “donkere” Afrikaanse zijn “natuurlijke rijkdommen” sterft de kapitalist binnenland heeft. Het duivelspact doet ons en wordt hij in het derde bedrijf als Leopolds aan de Congo-conferentie van Berlijn denken, geest naar de zwarte hel van Congo gestuurd. toen een Afrikaans gebied dat acht keer zo De hel wil hem echter niet ontvangen, want groot was als België werd verpatst aan koning die is nu onafhankelijk. De witte fantasie van Leopold II. Het maakte van de eeuwige ver- zwarte cultuurbarbarij in Afrika – voor de liezer van de Europese machtsspelletjes een Europeaan traditioneel een mengeling van kapitalist met een kolonie. kannibalisme, duistere riten en gevaar – is er niet meer te vinden. De Belgische heerser Tot hier volgt de nieuwe interpretatie van deze zonder rijk probeert vervolgens in de hemel opera doorgaans de kapitalistisch-kritische christelijke erkenning te verwerven. Hij opent motieven van Charles De Coster (1827-1879). er opnieuw een zaak, biecht zijn zonden op en Hij heeft zelf de koloniale toeëigening van verkrijgt na een bewijs van berouw daadwer- Congo door Leopold II niet meegemaakt. Dat kelijk de absolutie voor zijn daden, maar dan gebeurde namelijk in het jaar van zijn dood als een sterke man, die de gezanten van de hel met dubieuze verkoopverdragen van stukken heeft afgetuigd. Het is de grote goedmoedige grond. Met zijn novelle Smetse Smee schreef vergeetmachine van het Westen, die het boze hij echter wel een fundamentele parabel over graag verdringt en vergeeft, als men zich maar de meedogenloze uitbuiting van de in 1830 aan de etiquette houdt. Maar geldt dit eufori- nieuw opgerichte Belgische staat. Net zoals in sche happy end met een hallelujah werkelijk ook het kritische cultuurtijdschrift Uylenspiegel, dat voor Astarte en de bewoners van Congo? Is dit hij samen met de rebelse kunstenaar Félicien het einde van alle trauma’s? Rops in 1856 startte, behandelt De Coster ook in zijn vertelling het kapitalistische bejag en TERUGKERENDE PATRONEN het bedrog van zijn eigen tijd aan de hand van een historische satire op de bevrijdingsoorlog De dramatische tocht door de veranderlijke tegen de Spanjaarden. geschiedenis van Vlaanderen en België rijmt verbazingwekkend naadloos met Schrekers Het klopt dat Smees welvaart net zo oneerlijk operatekst, ook al wordt er geen didactische verworven is als Congo werd overgenomen, of reëel historische reis afgelegd. Het gaat via holle verdragen met ongeletterde stamhoof- veeleer om de verhouding tussen het indi- den. En ook de smid grijpt net zoals Leopolds vidu en terugkerende patronen binnen een soldaten naar gewelddadige middelen om de samenleving. Geweld leidt tot meer geweld. afgesproken verplichtingen niet te moeten Vernedering en onderwerping roepen wraak- nakomen. Ondanks alle waarschuwingen uit gevoelens op. De terugkerende ervaring dat het zwarte land dat hij zijn ziel zal moeten communicatie mislukt en alleen agressie tot

40 DER SCHMIED VON GENT successen leidt, voert tot de vaak gemaakte de Spaanse koning Filips II die uit de hel wordt historische fout van confrontatie in plaats weggezonden om de ziel van de voormalige van samenwerking. Een spiraal van geweld vrijheidsstrijder te halen, terwijl bij Schreker de genereert steeds meer ellende en leidt ertoe Venus van het Morgenland de smid daarheen dat elke vorm van empathie verdwijnt. Van wil sleuren. Ze is een figuur die zich ontpopt tot de brandstapels van de Spaanse inquisitie een erotische fantasie, met het nieuwe vrouw- loopt een lijn naar de manden met afgehakte beeld uit de Weimarrepubliek als inspiratie. handen, die Leopolds landvoogd Léon Fiévez Astarte heeft echter een eigen verhaal. En een als willekeurige bestraffing in Congo invoerde beroemde partner. en die hij als teken van triomf talloze keren exposeerde. Bekijkt men Der Schmied von Gent namelijk minder vanuit een politiek en meer vanuit een Als we Schrekers libretto als een koloniaal religieus-kritisch perspectief, dan behandelt de verhaal vol afwisseling interpreteren, duiken opera een deel van de lange problematische plotseling meer motieven op die rechtstreeks geschiedenis van concurrerende geloofs- met de thema’s van racistische en religieuze systemen die met geweld doorspekt is. Van stereotypering te maken hebben. Waarom is de positionering van Jahweh tegenover de bijvoorbeeld de hel als plaats van het kwade naburige mythologieën in Kanaän over het überhaupt een zwart huis met zwarte duivels, christelijke schisma van de Reformatie met alle terwijl Gods goede natie in de hemel volgens bijkomende godsdienstoorlogen tot de brutale de traditie alleen uit witte mensen bestaat? dwangmatige bekeringen van de zogezegde Zulke waardeoordelen over huidskleur zijn van- primitieve zwarte heidenen door missiona- daag onacceptabel, wat ook geldt voor de door rissen: de botsing van al die tegengestelde Franz Schreker ingevoerde figuur Astarte. De geloofsovertuigingen gaf aanleiding tot buiten- godin uit Klein-Azië wordt opgevoerd als bazin sporig geweld, zoals dat ook in Der Schmied van de hel en bevestigt zo het oude christelijke von Gent voortdurend moreel besproken wordt. cliché van de heidenen die tot ketters worden gemaakt. Dergelijke keuzes, stammend uit de Daardoor duikt plotseling een onzichtbare ontstaansperiode van de opera in het begin tegenspeler op waar in de opera geen woord van de jaren 1930, reproduceren mensbeelden over wordt gezegd: Baal, de pre-christelijke in kwalitatieve gradaties, waarbij we van wit en god van het Nabije Oosten, echtgenoot van christelijk afdalen naar zwart en primitief. In de Astarte in de oud-Syrische godsstaat en een nieuwe wereld van deze opera anno 2020 kan model voor ons beeld van Satan. Al in de Jezus daarentegen zonder problemen zwart Bijbel staat geschreven hoe de profeet Elia de zijn. wedstrijd over wie nu de betere god heeft wint van de priesters van Baal, waarop hij eigenhan- BAAL EN ASTARTE dig alle 450 Baal-profeten bij de Kishonrivier afslacht. Daarmee is Baal echter nog lang niet Schrekers libretto leent zich echter ook overwonnen. Hij verschijnt opnieuw tegen voor subtiel ingeweven verhalen. Zijn ruwe de Romeinen, bij de Noord-Afrikaanse vijand poëtica is magisch, veelzijdig en staat open Carthago in de gedaante van veldheer Hanni- voor symbolistische interpretaties. Dat wordt Baal, die naar de machtige god is genoemd. bijvoorbeeld bij de door hem ingevoerde figuur In Carthago werpt men naar verluidt voor de van Astarte duidelijk, de liefdesgodin van de rondtrekkende godheid baby’s als offer in de Feniciërs en andere volkeren uit de Levant en grote Baal-oven Moloch. Die oven wordt in de Noord-Afrika. In Charles De Costers oorspron- christelijke fantasie met een grote, gehoornde kelijke verhaal – dat overigens sterk bij zijn demon bekroond. Tot slot eindigt Astartes geuzenepos rond Uilenspiegel aanleunt – is het echtgenoot als Beelzebub (Arabisch: Ba’al

41 DER SCHMIED VON GENT az-Zubab; letterlijk “heer van de vliegen”) in ons huidskleur van de Heilige Familie niet naar het lexicon; het wordt een Europese duivelsnaam. beeld van Rubens of Titiaan gevormd is, de Astarte kan niet anders dan haar natuurlijke seksuele voorkeuren van de figuren onduide- levenspartner in de “heer van de oven” ont- lijk blijven en de blanke man als erfgenaam dekken, in de smid Smee die door zijn werkne- van Adam niet meer het woord voert, dan nog mers “baas” genoemd wordt (“Baal” betekent blijft het verhaal herkenbaar. Een verhaal van “meester”) en verbazingwekkend genoeg geen verlangens en twijfel, angst en geweld, oorlog kinderen heeft met zijn aardse vrouw. Is Smee en verzoening, met als doel de eigen trauma’s eigenlijk Baal? Is hij een transformatie van de kwijt te raken om zo een gelukkiger mens te duivel die op een helse gloeiende plaats, zijn worden. Dat zou de ware magie en toverij van smederij, een soort dubbelleven vol bedrog deze opera kunnen zijn. leidt? Of is het een man die niets over zijn lot weet en het als zijn geheime missie ziet om de archaïsche conflicten tussen mens- en godsbeelden te verzoenen? Mag hij uiteindelijk daardoor ook de hemel der rechtvaardigen binnen?

EMANCIPATIESLAG

In elk geval is Smee voor zijn lotsbestemming op de hulp van Astarte aangewezen. In deze versie bevrijdt ze hem eerder van zijn voor- oordelen als een slimme poppenspeler achter de schermen dan dat ze werkelijk slachtoffer van zijn christelijke geweldsoplossingen wordt, waarmee de smid volgens de originele tekst zijn afspraken met de hel verbreekt. De zwarte koningin van de verre, andere wereld is niets minder dan de heimelijke hoofdfiguur van deze emancipatieslag, die een mooie opera van zijn sociale en patriarchale stereotypen kan bevrijden.

Het is niet echt gemakkelijk om recht en onrecht hun plaats toe te kennen in deze veellagige en symbolisch geladen “tover- opera” over confessionele conflicten. Dat is ook net wat verdeelde fronten doet ver- zwakken. Onscherpte. Erkende onzekerheid. Grensvervaging. Respect voor verschillende percepties en levensvisies. Daarom zijn de figuren van dit dramatische Singspiel ook verlost van wat op papier staat, van wat zou moeten.

Waar het toeschrijven van maatschappelijke rollen als een straf ervaren wordt, daar moe- ten er wegen zijn tot verlossing. Ook als de

42 Tshibumba Kanda Matulu, Sacrifice a Kisangani...Rebellion, zonder datum Ange Kumbi, Les marabouts d’Afrique exaucent mes prières, 2002 DER SCHMIED VON GENT TRICKSTER OR THE DEVIL’S DOUBLE? THE STAGING CONCEPT OF 'DER SCHMIED VON GENT' Till Briegleb

"There are many humorous things in the sor, from ‘Gueux to Scourge’, it is perhaps an world; among them the white man's notion even longer arc. that he is less savage than other savages." Mark Twain - from King Leopold's Soliloquy A similar mental journey, going back more than 400 years, is the fate of the main character The Peace of Westphalia in 1648 and the Con- Smee in Der Schmied von Gent. The work offers go conference of Berlin in 1884 are separated a new twist on Charles De Coster’s tale of by barely 240 years. Could there be a connec- Smetse Smee, which has undergone important tion between these two events in history? A changes in Franz Schreker’s adaptation. Smee, chain of causality between the unsuccessful a member of the ‘Gueux’ resistance, which in struggle of the Southern Netherlands for inde- Zeeland in 1572 was still successfully opposing pendence from Spain and the imperial rule of the Spaniards, is continuously transformed King Leopold II in the Congo? Is it conceivable through the violence that he both suffers and that the terrorization of Flanders during the commits. This metamorphosis ultimately brings Eighty Years’ War is at the root of the almost us to the modern Belgian multicultural state, eighty years of terror perpetrated by Belgium rooted in migration. in Central Africa? In other words, what does Schreker’s ‘magic opera’, Der Schmied von Although the young Smee was originally a Gent, which is set during this Dutch War of kind of ‘Che Guevara of the Gueux’ against Independence, have to do with the atrocities the Spanish colonial regime, at the beginning of the Belgian Congo and the independence of of the opera, he is revealed to be a man who this artificially created state on the Congo River now profits from the occupation. He shoes the in the 1960s? horses of the Catholic noblemen at extor- tionate prices, while at the same time singing The staging of an opera certainly cannot revolutionary songs with his workers. We could answer such questions, nor should it attempt see the relationship with his jealous colleague to. It can, however, revisit the concept that Slimbroek as a symbol of the political com- collective traumas may persist, transform and petition between the Protestant North and become distorted over long periods of time. the Catholic South in the once united Neth- These traumas become part of a social epige- erlands. Slimbroek denounces Smee to the netics and continue to shape and impact a peo- occupying forces, which spells the end for the ple or place over multiple generations. In those dissident empire of the patriotic blacksmith 200 years from the repression at the hands on the Ajuinlei in Ghent. He finds himself in an of the Spanish to the looting of the Congo, economically hopeless situation and wants to the area today known as Belgium never really cease to exist, just as the Southern Provinces had any breaks from violence in which these had no choice but to give up their identity in wounds could have healed. After the ‘peace’ the years from the occupation until the Belgian with the Spanish Habsburgs in 1648, Flanders Revolution of 1830. However, after lengthy and Wallonia were repeatedly occupied, dom- negotiations with the love goddess Astarte, inated and ravaged by the French, Austrians, Smee instead makes a pact with the Devil, British and Dutch. Would such a history not which grants him untold riches from a distant engender an all-consuming thirst to act as a black world. That black world is described in superpower? From freedom fighter to oppres the libretto as ‘die Hölle’, the horror, just as

44 DER SCHMIED VON GENT

Joseph Conrad in his colonial novel Heart of hell of the Congo as King Leopold’s ghost. Darkness speaks of the ‘dark’ African interior. Hell, however, does not wish to receive him, The pact with the Devil brings to mind the Con- as it is now independent. The white fantasy of go conference in Berlin, when an area of Africa black cultural barbarism in Africa – in European eight times the size of Belgium was handed eyes, traditionally a mixture of cannibalism, over to King Leopold II, thus transforming the mysterious rituals and danger – is no longer to perennial loser of European power games into be found there. a capitalist powerhouse with a colony. The Belgian ruler without an empire then at- Up to this point, the new interpretation of this tempts to gain Christian recognition in heaven. opera essentially reproduces the motifs for He sets up yet another business, confesses his critiquing capitalism as applied by Charles sins and, after showing remorse, is effectively De Coster (1827-1879). He did not personally absolved of his crimes, but notably, for being witness the colonial appropriation of the Congo a strongman who gave the emissaries of hell a by Leopold II, which only occurred in the year good whipping. It’s the Western world’s great, of his death, thanks to questionable treaties on sunny pursuit of oblivion that would rather the sale of territories. However, in his novella gloss over evil deeds and is quite ready to Smetse Smee, he writes a foundational parable forgive, as long as one shows proper eti- of the brutal exploitation by the Belgian State, quette. But does this euphoric happy ending newly established in 1830. Like in the critical in a hallelujah apply equally for Astarte and the cultural journal Uylenspiegel that he founded in inhabitants of the Congo? Is this the end of all 1856 together with the dissident artist the trauma? Félicien Rops, in this tale De Coster addresses capitalist greed and the chicanery of his own RECURRING PATTERNS era through a historical satire of the war of liberation against the Spaniards. The dramatic journey through the turbulent history of Flanders and Belgium aligns sur- It is true that Smee’s prosperity is gained just prisingly well with Schreker’s opera text, even as unfairly as the Congo was acquired, through though no didactic or literally historical journey empty treaties with illiterate tribal chiefs. And is actually presented. It is rather about the just like King Leopold’s soldiers, the blacksmith relationship between the individual and recur- resorts to violent means to avoid having to ring patterns within a society. Violence leads fulfil his contractual promises. Despite all the to more violence. Humiliation and subjugation warnings from the black underworld that he will breed a lust for revenge. When one has repeat- have to surrender his soul, the white fraudster edly seen communication fail, with success clings to his undeserved wealth in breach of achieved only through aggression, one is contract. Three times over, he manages to primed for the all too common historical error fend off the emissaries from that black ‘zone of confrontation instead of cooperation. A spiral of fear’ thanks to the magical powers that he of violence generates more and more misery is granted — absurd as it may sound — by the and leads to the eradication of any form of em- Holy Family, despite the fact that in Christianity, pathy. A line can be traced from the execution magic and sorcery are seen as satanic, the pyres of the Spanish Inquisition to the baskets stuff of witchcraft. of severed hands, the arbitrary punishment that Leopold’s governor Léon Fiévez introduced in Eventually, Smee is overcome by hell’s vio- the Congo, which he displayed countless times lence and he is again stripped of his prosperity. as a trophies. Without his ‘natural resources’, the capitalist dies and, in Act Three, he is sent to the black If we read Schreker’s libretto as a wide-ranging

45 DER SCHMIED VON GENT colonial story, then suddenly there are even which has always been waged with violence. more motifs that are directly related to the From the positioning of Yahweh in opposition themes of racist and religious stereotyping. to the local mythologies in Canaan to the For example, why does hell as a place of evil Christian schism of the Reformation with all the have to be a black house with black devils, ensuing religious wars, and the brutal, forced while according to tradition, God’s Kingdom in conversions of the supposedly primitive black heaven consists only of white people? Such heathens by missionaries: these are all oppos- value judgments about skin colour have now- ing beliefs that give rise to excessive violence, adays become unacceptable, and the same exactly what is constantly being negotiated, applies to the figure of Astarte as introduced by morally, in Der Schmied von Gent. Franz Schreker. The goddess from Asia Minor is presented as the chieftess of hell and thus As a result, though not mentioned in the confirms the ancient Christian cliché of con- opera, an unseen enemy is suddenly pres- demning pagans as heathens. Such choices, ent: Baal, the pre-Christian god of the Near which can be traced to the era of the opera’s East, husband of Astarte in the ancient Syrian creation in the early 1930s, reproduce images priest-state and a model for our image of of humans classified according to a qualitative Satan. Already in the Bible it is described how scale, in descending order from white and the prophet Elijah wins the contest as to who Christian to black and primitive. By contrast, in has the better god from Baal’s priests, where- the new world of this opera in 2020, Jesus can upon he single-handedly slaughters all 450 be black. prophets of Baal at the River Kishon. Yet, Baal is still far from vanquished. He again rears his BAAL AND ASTARTE head against the Romans, on behalf of the North African enemy Carthage, in the guise of However, Schreker’s libretto also lends itself general Hanni-Baal, named after the mighty to subtly interwoven narratives. His raw poetic god. It is said that in Carthage, in sacrifice imagery is magical, versatile and open to to the migrating deity, babies are tossed into symbolic interpretation. This becomes clear, for Baal’s great oven Moloch. In the Christian example, from the figure of Astarte that he in- imagination, that furnace is crowned with a troduces, the love goddess of the Phoenicians large, horned demon. Finally, Astarte’s husband and other ancient peoples of the Levant and becomes known as Beelzebub (Arabic: Ba’al North Africa. In Charles De Coster’s original az-Zubab; literally ‘lord of the flies’) in our lex- story — which, in fact, strongly resembles his icon, used as a European name for the devil. Ulenspiegel epic — it is the Spanish King Philip And where else could Astarte find her natural II who is dispatched from hell to claim the soul life partner than in the ‘lord of the furnace’, in of the former freedom fighter, while Schreker the blacksmith Smee who is called ‘boss’ by his assigns the job to the Semitic Venus of the employees (‘Baal’ means ‘master’), and surpris- East. She is a figure that emerges as an erotic ingly enough, has no children with his earthly fantasy, inspired, no doubt, by the new image wife? Is Smee actually Baal? Is he a transfor- of womanhood from the Weimar Republic. mation of the devil who, in a fiery, hellish place, Astarte, however, has her own story. And a his smithy, leads a kind of double life full of notorious partner. deceit? Or is he a man who knows nothing of his destiny and sees it as his secret mission to If one views Der Schmied von Gent less from reconcile the archaic conflicts between images a political perspective and more from a of man and God? Can he thus also ultimately religious-critical one, then the opera can be gain entry to the heaven of the righteous? seen as addressing part of the long history of conflict between competing belief systems,

46 DER SCHMIED VON GENT

EMANCIPATION STRUGGLE

In any case, to fulfil his destiny Smee relies on the help of Astarte. In this version, she frees him from his prejudices like a clever puppeteer behind the scenes rather than falling victim to his Christian solutions of violence, through which, according to the original text, the black- smith breaks the contract with hell. The black queen of the faraway other world is nothing less than the covert leader of this emancipa- tion struggle, which can free a beautiful opera from its social and patriarchal stereotypes.

In this multi-layered and symbolically charged ‘magic opera’ about religious conflict, determin- ing right and wrong is not always easy. That is also precisely what softens divided fronts. Ambiguity. Acknowledged uncertainty. Respect for different perceptions and worldviews. That is what liberates the characters of this dra- matic Singspiel from what, on paper, they are supposed to be.

When the assignment of social roles is expe- rienced as a punishment, a means of redemp- tion must be found. Even when the pigmen- tation of the Holy Family may not correspond to the model of Rubens or Titian, the sexual preferences of the figures remain unclear and the white man as Adam’s heir is no longer in charge, the story remains recognisable. A story of longings and doubts, fear and violence, war and reconciliation, with the goal of letting go of one’s own traumas in order to become a happier person. Perhaps that is the true magic of this opera.

47 Monsengo Shula, Embryon du XXIe siècle, 2015 Moke, Chamanes, 1998 Sapinart, L’image d’un Congo prospère et d’espoir, 2006

LIBRETTO

DER SCHMIED VON GENT FRANZ SCHREKER (1878-1934)

53 DER SCHMIED VON GENT

PERSONEN PERSONAGES

ERDE AARDE

SMEE, Schmied Bass-Bariton oder Bass SMEE, smid Bas-bariton of bas

SEINE FRAU Alt SMEES VROUW Alt

FLIPKE, einer seiner Gesellen Tenor FLIPKE, een van zijn gezellen Tenor

SLIMBROEK, Schmied Tenor SLIMBROEK, smid Tenor

ERSTER ADLIGER Tenor EERSTE EDELMAN Tenor

ZWEITER ADLIGER Bariton TWEEDE EDELMAN Bariton

DRITTER ADLIGER Bass DERDE EDELMAN Bas

EIN KNAPPE Tenor EEN SCHILDKNAAP Tenor

Gesellen Smees, Volk, Schifferjungen, Kinder Smees gezellen, het volk, scheepsjongens, kinderen

HÖLLE HEL

ASTARTE Sopran ASTARTE Sopraan

DER HENKER JAKOB HESSELS Tenor DE BEUL JAKOB HESSELS Tenor

HERZOG ALBA Bass HERTOG VAN ALVA Bas

Luzifers Hofstaat, Diener des Teufels Lucifers hofhouding en dienaren van de duivel

HIMMEL HEMEL

JOSEF Bariton JOZEF Bariton (Ein Bürgersmann in ärmlichen Habit) (Een burger in armzalige kledij)

MARIA, Sopran MARIA, Sopraan Seine Frau mit dem Kinde zijn vrouw met het kind

DER HEILIGE PETRUS Bass DE HEILIGE PETRUS Bas

Engel, die himmlischen Heerscharen Engelen en de hemelse heerscharen

Zeit und Ort der Handlung: Tijd en plaats van handeling: 16. Jahrhundert, zuerst in Gent (I. und II. Akt). Der Zestiende eeuw, eerst in Gent (1e en 2e bedrijf). III. Akt: Straße zum Himmel und vor den Toren der Het 3e bedrijf: op weg naar de hemel en voor de Himmelstadt. Der II. Akt spielt sieben Jahre nach hemelpoorten. Het 2e bedrijf speelt zich zeven jaar dem I., der III. Akt schließt sich zeitlich unmittelbar an na het 1e af en het 3e sluit in tijd onmiddellijk aan bij den II. Akt an. het 2e.

54 DER SCHMIED VON GENT

1. AKT EERSTE BEDRIJF

1. Szene 1e scène

(Smees Schmiede. Smee, seine Frau, (De smidse van Smee. Smee, zijn vrouw en zijn gezellen. seine Gesellen. Früh am Morgen.) Vroeg in de ochtend.)

SMEE SMEE Gibts denn Trommeln, Tambourine, Zijn er trommels, tamboerijnen, Pfeifen, Geigen, Dudelsäcke, fluiten, violen, doedelzakken, die an zauberischem Wohlklang die in wonderlijke welluidendheid übertreffen meine Hämmer, mijn hamers overtreffen, meine sausenden Blasbälge? mijn suizende blaasbalgen? Sagt es selber, ihr Gesellen, Zeg nu zelf, gezellen, gibt es Schönres als den Stahlklang is er iets mooiers dan de stalen klank dieser mächtigen Ambosse? van deze machtige aambeelden?

GESELLEN GEZELLEN Gibts denn Trommeln, Tambourine, Zijn er trommels, tamboerijnen, Pfeifen, Geigen, Dudelsäcke, fluiten, violen, doedelzakken, die an zauberischem Wohlklang die in wonderlijke welluidendheid übertreffen meine Hämmer, mijn hamers overtreffen, meine sausenden Blasbälge? mijn suizende blaasbalgen?

SMEE SMEE Sag’ es, Frau, wenn diese singen, Zeg vrouw, als zij hier zingen, diese guten Werkgesellen, mijn goede gezellen, ist es nicht ein himmlisch Klingen? zijn dat geen hemelse klanken?

FRAU VROUW Freilich, Mann! Doch will mir scheinen, Zeker, man! Maar mij dunkt dass gar zu viel du verlangst dat je te veel vraagt von den Armen. van die arme jongens. Sieh nur, wie sie schwitzen! Kijk eens hoe zij zweten!

SMEE SMEE Hört, ihr Kinder, das zarte Frauchen? Horen jullie, kinderen, het zachte lieve vrouwtje? Welch mitleidig Herze! Wat een medelijdend hart! Schaff’ ich nicht mit trotz meinem Bauch Werk ik dan niet mee, ondanks mijn buik, und schwitz’ mit euch allen? en zweet ik niet met jullie samen? Je früher am Morgen Hoe vroeger in de ochtend die Arbeit beginnt, het werk begint, umso besser schmeckt euch hoe beter jullie der Vespertrunk. de avonddronk smaakt. Drauf dort, du Schwächling! Vooruit ermee, jij slappeling! Glaubst wohl, du schlägst auf Eier? Denk je soms dat je op eieren slaat? An die Barren, Dolf, Aan de staven, Dolf, sie zerfließen zu Wasser! laat ze vloeien als water! An den Panzer, Pier, Aan ’t harnas, Pier, gut geschmiedet’ Eisen goed gesmeed ijzer hilft gegen Kugeln! helpt tegen kogels! An die Pflugschar, Flipke, Aan de ploegschaar, Flipke, vom Pfluge kommt van de ploeg komt aller Welt das Brot! ’s werelds brood!

55 DER SCHMIED VON GENT

CHOR DER GESELLEN KOOR VAN DE GEZELLEN Seht unser Meister! Kijk naar onze meester! Der läßt nicht locker! Hij laat niet af! Funken stieben Vonken vliegen Eisen dröhnen, ijzers dreunen, hoho, schlaget im Takt! hoho, sla in de maat! Gut geschmiedet’ Eisen Goed gesmeed ijzer hilft gegen Kugeln, helpt tegen kogels, vom Pfluge kommt van de ploeg komt aller Welt das Brot! ’s werelds brood! Ho, ho, schlaget im Takt! Hoho, sla in de maat!

SMEE SMEE Brav, Gesellen! Flink, gezellen! Doch, was seh’ ich? Was kommt denn dort an? Maar wat zie ik? Wat komt daar aan? Toon, öffne doch schnell das Tor! Der Klepper Toon, open snel de poort! ’t Is de klepper ist’s des verdammten Spaniers, des Don d’Avila. van die verdomde Spanjaard, Don d’Avila. Sein ausgemergelter Knappe bringt das Zijn magere schildknaap brengt het uitgehonger- verhungerte Vieh zum Beschlagen. de beest om het te beslaan. Doppelt soll er zahlen, für seinen Hochmut Het dubbele zal hij betalen, voor zijn hoogmoed und seine Härte gegen das Volk! en zijn hardheid tegen het volk!

2. Szene 2e scène

(Der Knappe stelzt herein, sehr lang, dürr, etwas (De schildknaap komt met stijve passen binnen, stotternd und näselnd.) lang en mager, stotterend, door zijn neus pratend.)

KNAPPE SCHILDKNAAP Mein gnäd’ger Herr. Don d’Avila läßt Mijn edele heer, Don d’Avila, laat euch sagen: Ihr sollt gute Arbeit leisten und jullie weten: jullie moeten goed werk leveren, keinen Geusenzauber mischen in eure Arbeit. zonder geuzentoverij! (Er geht steif ab.) (Hij gaat stijfjes af.)

SMEE SMEE (verdutzt) Was sagt er? (verbluft) Wat zegt hij? (ihn nachäffend) Geusenzauber? (hem na-apend) Geuzentoverij? (Er bricht in schallendes Gelächter aus, in das die (Hij barst luidop in lachen uit, daarin gevolgd door Gesellen mit einstimmen.) de gezellen.)

Geusenlied Geuzenlied

CHOR DES GESELLEN KOOR VAN DE GEZELLEN Schlagt auf den Trommeln von Dirredomdeine, Slaat op den trommele van dirre dom deine, schlagt auf den Trommeln von Dirredomdoes, slaat op den trommele van dirre dom does, schlagt auf den Trommeln von Dirredomdeine! slaat op den trommele van dirre dom deine! Vive le geus is nu de loes! Vive le geus is nu de loes!

Die spanische Pest frisst uns im Blut, De Spaanse pest vreet aan ons bloed, die spanische Pest läßt uns nicht los. de Spaanse pest laat ons niet los Schlagt auf den Trommeln von Dirredomdoes! Slaat op den trommele van dirre dom does! Vive le geus is nu de loes! Vive le geus is nu de loes!

Wollen ein christlich Leben führen: Vive le geus! Wilt christelijk leven: Vive le geus! Wollen mit Gott den Mut nicht verlieren: Vive le Houdt fraaie moed: Vive le geus!

56 DER SCHMIED VON GENT

geus! Met uw wijsheid en uw listen – Vive le geus! – Mit ihrer Weisheit und ihren Listen – Vive le Is ’t gedaan, gij valse papisten – Vive le geus! geus! – Sind am Ende die falschen Papisten – Vive le geus!

Schlagt auf den Trommeln von Dirredomdeine, Slaat op den trommele van dirre dom deine, schlagt auf den Trommeln von Dirredomdoes, slaat op den trommele van dirre dom does, schlagt auf den Trommeln von Dirredomdeine! slaat op den trommele van dirre dom deine! Vive le geus is nu de loes! Vive le geus is nu de loes!

FRAU VROUW Nimm dich in acht, Smee! Let op, Smee! Draußen seh’ ich Slimbroek, den Neidhammel! Buiten zie ik Slimbroek, de afgunstige!

(Smee mit einer geringschätzigen Bewegung (Smee gaat met een minachtend gebaar naar nach hinten zu ab, um das Pferd zu beschlagen. achteren af om het paard te beslaan. Flipke volgt Flipke folgt ihm.) hem.)

SLIMBROEK SLIMBROEK (hämisch) Schöne Liedchen, die ihr da singt! (geniepig) Mooie liedjes zingen jullie daar! Geusenliedchen! Geuzenliedjes! Ei, wenn das unser gnäd’ger Herr Don d’Avila Wel wel, als onze edele heer Don d’Avila dat zou wüsst’! weten! Aber das spanische Gold Maar het Spaanse goud, das schmeckt euch, ihr Ketzer! dat lusten jullie wel, jullie ketters! Und anständ’ge Leute En fatsoenlijke mensen müssen hungern. moeten honger lijden.

FRAU VROUW Neidhammel! Afgunstigaard!

CHOR DES GESELLEN KOOR VAN DE GEZELLEN (Während des Liedes entfernt sich kopfschüttelnd (Tijdens het lied gaat Slimbroek hoofdschuddend Slimbroek mit den Worten: "Schöne Sachen! weg met de woorden: “Mooi is dat! Mooi is dat!”) Schöne Sachen!")

Schlagt auf den Trommeln von Dirredomdeine, Slaat op den trommele van dirre dom deine, schlagt auf den Trommeln von Dirredomdoes, slaat op den trommele van dirre dom does, schlagt auf den Trommeln von Dirredomdeine! slaat op den trommele van dirre dom deine! Vive le geus is nu de loes! Vive le geus is nu de loes!

Die spanische Pest frisst uns im Blut, De Spaanse pest vreet aan ons bloed, die spanische Pest lässt uns nicht los. de Spaanse pest laat ons niet los Schlagt auf den Trommeln von Dirredomdoes! Slaat op den trommele van dirre dom does! Vive le geus is nu de loes! Vive le geus is nu de loes!

Wollen ein christlich Leben führen: Vive le geus! Wilt christelijk leven: Vive le geus! Wollen mit Gott den Mut nicht verlieren: Vive le Houdt fraaie moed: Vive le geus! geus! Met uw wijsheid en uw listen – Vive le geus! – Mit ihrer Weisheit und ihren Listen – Vive le Is ’t gedaan, gij valse papisten – Vive le geus! geus! – Sind am Ende die falschen Papisten – Vive le geus!

57 DER SCHMIED VON GENT

FRAU VROUW (außer sich zu den Gesellen) (buiten zichzelf tegen de gezellen) So schweigt doch still! Maar zwijg nu toch eens! Ihr werdet uns noch in Not und Verruf bringen Jullie brengen ons nog schande en verderf mit eurem Gesinge! met jullie gezang!

3. Szene 3e scène

FRAU VROUW Lieber Gott, Goede God, das ist nicht schön von dir, dat is niet mooi van u dass du uns hast im Stich gelassen. om ons zo in de steek te laten. Nun sitzen wir im Elend hier, Nu zitten we hier, in kommer en kwel, von allen gemieden door iedereen gemeden und ganz verlassen. en helemaal verlaten. Lieber Gott, das solltest du wissen: Goede God, u weet het toch: Wenn Einer tut als iemand in zijn leven am Leben verzagen helemaal de moed verliest und vollends muss missen en ’t geloof in u an dich den Glauben, volkomen moet ontberen, den hat gar bald dan is spoedig ook der Teufel am Kragen. de duivel niet meer ver. Lieber Gott, Goede God, willst du noch alles als u alles nog zum Guten wenden, ten goede wil keren, lass den Slimbroek laat dan Slimbroek am Misthaufen enden! op de mesthoop eindigen!

4. Szene 4e scène

(Vor der Schmiede des häßlichen, rothaarigen (Voor de smidse van de lelijke, roodharige Slimbroek. Adlige Herren Gents um ihn versammelt. Slimbroek. Edelen uit Gent staan rond hem Im Hintergrunde die Leie, Gents schöner Fluss.) verzameld. Op de achtergrond de Leie, de mooie rivier die door Gent stroomt.)

SLIMBROEK SLIMBROEK (kläglich) Gnäd’ger Herr, (klaaglijk) Edele heer, habt Geduld mit Eurem Knecht! heb geduld met uw knecht! Weiß nicht, wo mir Ik weet niet waar mijn der Kopf steht. Alles läuft zu mir. hoofd staat. Iedereen komt naar mij. Woher noch Gesellen nehmen? Waar moet ik nog gezellen vinden? Gibt’s denn in Gent keine Schmiede mehr? Is er dan in Gent geen smidse meer?

ZWEITER ADLIGER TWEEDE EDELMAN Was ist mit meinem Harnisch, Slimbroek? Wat is er met mijn harnas, Slimbroek? Ich muss ihn haben, sonst – Ik moet het hebben, anders –

SLIMBROEK SLIMBROEK (verzweifelt) Heilige Jungfrau, was soll ich nur (vertwijfeld) O moeder Gods, wat moet ik doen! machen! Als een van die heren toch naar Smee zou willen Ginge doch Einer oder der Andre zu Smee! gaan! Er ist nicht mein Freund... aber... Hij is niet mijn vriend… maar…

ERSTER ADLIGER EERSTE EDELMAN Seht, Slimbroek, den Schalk! Ja, Slimbroek, de schavuit! Du hast seine Schmiede verlöscht. Jij hebt zijn smidse uitgedoofd.

58 DER SCHMIED VON GENT

Wer geht noch zu ihm? Wie komt er nog bij hem?

DRITTER ADLIGER DERDE EDELMAN Seit Don d’Avilas Pferd gestürzt – Sinds Don d’Avila’s paard viel –

SLIMBROEK SLIMBROEK Was höre ich? Wat hoor ik? Don d’Avilas, meines gnäd’gen Gönners Pferd? Het paard van Don d’Avila, mijn weledele weldoener?

ZWEITER ADLIGER TWEEDE EDELMAN Na, na, mach’ er sich nicht Kom, kom, u hoeft zich niet onschuldiger unschuld’ger und besser, als er ist! en beter voor te doen dan u bent!

ERSTER ADLIGER EERSTE EDELMAN Man munkelt – Men fluistert –

DRITTER ADLIGER DERDE EDELMAN Jedem, der’s hören mag, Tegen iedereen die het wil horen erzählt Smee, dass dein Knecht vertelt Smee dat uw knecht im Stall Don d’Avilas gesehen ward. in de stal van Don d’Avila is gezien.

SLIMBROEK SLIMBROEK (giftspeiend) Was? Was? (gif spuiend) Wat? Wat? Was? Was? Ah, dieser Lump! Wat? Wat? Ha, wat een schoft! (Er tut einen Schluck aus der Flasche, die auf dem (Hij neemt een slok uit een fles die op een richel van Gesims seiner Schmiede steht.) zijn smidse staat.) Hab’ ich’s nicht immer gesagt? Heb ik het niet altijd gezegd? Im Grund seines Herzens In de grond van zijn hart ist er ein Geuse, is hij een geus, ein übler Kunde! een kwaaie klant! Freibeuter war er in jungen Jahren Een vrijbuiter was hij in zijn jonge jaren und hat mit denen von Seeland en met die van Zeeland heeft hij das Meer abgestreift gegen Spanien de zee onveilig gemaakt, tegen Spanje zu Nutz und Frommen der Reformation. en tot nut en loon van de reformatie. Und alle seine Gesellen und Freunde – En, heren, al zijn gezellen en vrienden – lauter Reformierte, ihr Herren, niets dan hervormden, die von dem Papst in Rom, die over de paus van Rome, König Philipp, Alba, koning Filips, Alva, und den Herren Erzherzogen en de heren hertogen ganz ohne Ehrfurcht sprechen! met weinig eerbied spreken!

ERSTER ADLIGER EERSTE EDELMAN Na, also – und zu diesem Geusen, Zo dus – en naar deze geus, diesem Ketzer und Reformierten, deze ketter en hervormde schickst du uns nun? wil jij ons nu sturen?

SLIMBROEK SLIMBROEK (übereifrig, innerlich wütend) (overijverig, in zijn binnenste woedend) Verzeiht eurem Knecht! Vergeeft u uw knecht! Will’s schaffen, Ik krijg het klaar, will mich zerreißen, ik zal me afbeulen, habt nur Geduld, maar heb geduld, einen Tag oder zwei! een dag of twee! (Humpelt ab in seine Schmiede, nimmt seine (Strompelt naar binnen in zijn smidse, neemt zijn fles Flasche mit.) mee.)

59 DER SCHMIED VON GENT

5. Szene 5e scène

ERSTER ADLIGER EERSTE EDELMAN (schmunzelnd im Abgehen mit den anderen) (monkelend terwijl hij met de anderen afgaat) Nicht gerade ein Ehrenmann, dieser Slimbroek. Niet echt een man van eer, die Slimbroek.

ZWEITER ADLIGER TWEEDE EDELMAN Smee war mir lieber, doch, Smee had ik toch liever. wenn das wahr ist, was dieser Schuft da erzählt! Als dat waar is wat deze schoft vertelt!

ERSTER ADLIGER EERSTE EDELMAN Sie singen Spottlieder auf den Spanier. Ze zingen spotliederen op de Spanjaarden.

DRITTER ADLIGER DERDE EDELMAN Wer getraut sich da noch in Smees Schmiede? Wie waagt zich dan nog in Smee zijn smidse?

ZWEITER ADLIGER TWEEDE EDELMAN Nun liegt sie still. Nu ligt ze stil. (Das Letzte schon entfernt.) (De laatste woorden ver weg.)

ERSTER UND DRITTER ADLIGER EERSTE EN DERDE EDELMAN Schade, schade! Jammer, jammer!

6. Szene 6e scène

(Slimbroek aus der Schmiede, mit Mantel, Stock (Slimbroek komt uit de smidse, met mantel, stok en und Hut, etwas angetrunken.) hoed, een beetje aangeschoten.)

SLIMBROEK SLIMBROEK Auf diesen Ärger, verflucht – etwas – etwas – Op al deze ellende, verdomme – ik sta – ik sta – unsicher bin ich noch auf den Beinen. nog wat onzeker op mijn benen. (Er stolpert.) (Hij struikelt.)

7. Szene 7e scène

SMEE SMEE (mit seiner Frau seitwärts auftretend) (komt met zijn vrouw van opzij) (geflüstert) Da kommt er – still! (fluisterend) Daar komt hij – stil! Diesen Swinegel will ich mir kaufen. Die viezerik neem ik te grazen.

FRAU VROUW (ängstlich) Ich bitte dich, Smee, (angstig) Smee, alsjeblieft, bring’ ihn nicht um! dood hem niet! Es kostet den Hals. Het kost je je hals. (Sie bleibt etwas abseits stehen.) (Blijft opzij staan.)

SLIMBROEK SLIMBROEK (erblickt Smee, mit boshafter, höhnischer (ziet Smee, met boosaardige, honende Freundlichkeit) vriendelijkheid) Ah, ah, was seh’ ich? Ach, ach, wat zie ik? Smee, der berühmte Schmied! Smee, de beroemde smid! Guten Tag, Smee! Goeiedag, Smee! Guten Tag, lieber Freund! Goeiedag, m’n beste vriend! Immer bei Wohlsein? Gezond en wel? Geht’s gut? Hoe gaat het?

60 DER SCHMIED VON GENT

Du scheinst mir aber Je bent, denk ik, dein schönes Schmer zu verlieren? je bolle buik wat kwijt? Ärgerst du dich am End’ wohl gar, Misschien vind je het ooit nog erg dass du die Kundschaft verloren hast? dat je je klanten bent verloren? Da heißt’s trinken, Smee, Dan moet je drinken, Smee, damit dir wieder (er rülpst) Freud’ zodat je buik (hij boert) in den Magen kommt. weer met vreugde wordt gevuld. Brauchst ein paar Taler auf Bier? Wil je een paar daalders voor bier?

SMEE SMEE (spöttisch) Schönen Dank, Meister Slimbroek, (spottend) Hartelijk dank, meester Slimbroek, zu gütig. u bent al te goed. (Er fasst ihn freundschaftlich unter den Arm und (Hij neemt hem vriendschappelijk bij de arm en leidt führt ihn nach hinten dem Ufer der Leie zu.) hem naar achteren, naar de oever van de Leie.) Heut ist’s an mir, dir ’nen Trunk zu zahlen. Vandaag is het mijn beurt om een rondje te (Mittlerweile hat sich allerlei Volk angesammelt, das betalen. den Beiden belustigt und interessiert folgt.) (Ondertussen heeft zich allerlei volk verzameld dat hen geamuseerd en met belangstelling volgt.)

BÜRGER BURGERS (zu den andern, leise) (tegen de anderen, stil) Gebt ach, das gibt Spaß! Let op, dit wordt nog grappig!

SLIMBROEK SLIMBROEK (zu Smee) Ach, mir zahlen? (tegen Smee) Ach, jij voor mij betalen? Ist doch männiglich bekannt, Het is toch alom bekend dass du nicht reich bist. dat je niet rijk bent.

SMEE SMEE Reich genug, um dich den besten Schluck tun zu Rijk genoeg om jou de beste slok te betalen lassen, den du je getan hast! die je ooit gedronken hebt!

SLIMBROEK SLIMBROEK (zu den Bürgern und Schiffern, die nunmehr schon in (tegen de burgers en schippers die ondertussen größerer Anzahl versammelt sind, in groten getale verzameld zijn, slaat zich op de sich auf die Knie klopfend) knieën) Das wird ein Spaß! Wat een grap! Smee zahlt, die Welt geht zugrund! Smee betaalt, de wereld gaat ten onder! Heuer ist, so scheint’s, Dit jaar is, zo lijkt het wel, das Jahr der vergoldeten Lumpen. het jaar van de vergulde schooiers.

BÜRGER BURGERS (mit Bedeutung) (met nadruk) Das wird ein Spaß, jawohl! Dit wordt een grap, jawel! Slimbroek zahlt, die Welt geht zugrund! Smee betaalt, de wereld gaat ten onder! Heuer ist, so scheint’s, Dit jaar is, zo lijkt het wel, das Jahr der vergoldeten Lumpen. het jaar van de vergulde schooiers.

BÜRGER BURGERS (empört) Gib’s ihm, Smee! (verontwaardigd) Geef hem zijn verdiende loon, Smee!

SLIMBROEK SLIMBROEK Ach, das Braunbier möcht’ ich gern Ach, het bruine bier zal ik graag trinken, das Smee zahlt! drinken dat Smee betaalt! Ich habe einen Durst Ik heb dorst wie afrikanischer Sand. als Afrikaans zand. Einen Sonntagsdurst, Zondagsdorst,

61 DER SCHMIED VON GENT

wie der Teufel, zoals de duivel der in Luzifers Pfanne schmort. die in Lucifers potten stooft.

SMEE SMEE So sauf’ dich voll, Slimbroek! Zuip nu maar zoveel je wil, Slimbroek! (Er hebt ihn hoch und wirft ihn ins Wasser.) (Hij tilt hem op en gooit hem in het water.)

FRAU VROUW (schreit auf) Mann, Smee, was tust du? (met een schreeuw) Smee, man, wat doe je?

DAS VOLK HET VOLK Hahahaha! Brav, Smee, recht so! Hahahaha! Bravo Smee, goed zo! Seht, wie er rudert, wie er schwimmt! Kijk hoe hij roeit, hoe hij zwemt! Was hat er denn da am Kopf! Wat heeft hij daar op zijn hoofd! Hahahaha, hahahaha! Hahahaha, hahahaha! In Dreck und Tang In vuil en wier ist er gefallen! is hij gevallen! Das hakt sich fest, Het haakt zich vast, läßt ihn nicht los! laat hem niet los! Seht, er will ans Land! Kijk, hij wil aan land! Hahaha! Hahaha!

SMEE SMEE Wie schmeckt dir das Braunbier? Hoe smaakt je het bruine bier? Ist’s nicht das beste im flandrischen Land? Is het niet het beste van ‘t Vlaamse land? Aber, Herr, nehmt doch beim Trinken den Hut ab! Maar, mijnheer, neem toch uw hoed af bij het Wer hat je gesehen, drinken! dass mit solcher Kopfzier Wie heeft ooit gezien im Fluss man badet? dat iemand met zo’n fraaie sier gaat zwemmen in de rivier?

SLIMBROEK SLIMBROEK (kriecht ans Land, er ist in Schlamm und Tang (Kruipt aan land, hij is bedekt met modder en wier, geraten, die an seinem Kopf festkleben) die aan zijn hoofd blijven kleven.) Ich lass dich henken, Ik laat je ophangen, reformierter Schuft! hervormde schoft!

SMEE SMEE Aber, mein Freund, Maar mijn beste vriend, Ihr irrt euch gewaltig! U vergist zich helemaal! Nicht mich verlangt’s nach Reform, Niet ik wil gaan hervormen, sondern euch, maar uzelf, der ihr in Hüten sie aufbringen wollt. en wel met hoeden! Nie habe ich einen gesehen, Nog nooit heb ik er een gezien, so schön, so trefflich geziert, zo mooi, zo passend versierd, mit Flittern und Troddeln! met lovertjes en kwasten! Soll das bald Mode werden in Gent? Zal dit spoedig mode worden in Gent? (Slimbroek versucht vergeblich, unter schallendem (Slimbroek tracht zich vergeefs van de troep op zijn Gelächter aller Herumstehenden, den Unrat von hoofd te ontdoen, onder het bulderend gelach van seinem Kopf zu entfernen. Er prustet, spuckt und de omstanders. Hij proest, spuwt en huilt.) heult.)

BÜRGER BURGERS Hahahaha! Hahahaha!

SMEE SMEE Bleibt doch bedeckt, Herr! Houd uw hoed toch op, mijnheer! Strengt Euch nicht an, mich zu grüßen! Doe geen moeite om mij te groeten!

62 DER SCHMIED VON GENT

Bin der Mühe nicht wert. Ik ben de moeite niet waard. Bleibt doch bedeckt! Houd uw hoed toch op!

(Mit der Faust drohend, entfernt sich wankend (Met zijn vuist dreigend, wankelend en vloekend und schimpfend Slimbroek, verfolgt von Kindern gaat Slimbroek weg, achtervolgd door kinderen en und Schifferjungen. Die Übrigen folgen langsam, scheepsjongens. De anderen volgen langzaam, lachend und lebhaft gestikulierend.) lachend en druk gesticulerend.)

Spottlied Spotlied

CHOR DER KINDER UND SCHIFFERJUNGEN KOOR VAN DE KINDEREN EN SCHEEPSJONGENS (Slimbroek verfolgend und sich entfernend) (Slimbroek achtervolgend en weggaand) Klein, klein Kleuterken, Klein, klein kleuterke, was tust du auf der Straße? wat doet gij op de straat? Du darfst ja doch nicht Unfug treiben. Gij moogt geen stoute dingen doen. Schimpfen wird die Mutter dein, Mamake die zal kijven, dein Vater wird dich schlagen. Papake die zal slaan. Geh’ du nur nach Haus! Ga hier maar gauw vandaan.

Klein, klein Kleuterken, Klein, klein kleuterke, was treibst du in der Leie? wat doet gij aan de Leie? Du suchst dir aus ein feines Hüttlein. Gij kiest het mooiste hoedje uit. Schimpfen wird die Mutter dein, Mamake die zal kijven, dein Vater wird dich schlagen. Papake die zal slaan. Troll dich, Buckelmann! Ga nu maar weg, vooruit!

8. Szene 8e scène

(Stadtgraben, von Bäumen eingesäumt, deren (Stadsgracht, met aan beide oevers bomen Zweige bis an den Boden reichen.) waarvan de takken tot op de grond reiken.)

SMEE SMEE Nun bin ich gerächt. Nu ben ik gewroken. Doch das Leben ist mir vergällt. Maar mijn leven is vergald. Kein Groschen im Haus. Geen stuiver meer in huis. Den Kummer der Frau ’t Verdriet van mijn vrouw kann ich nicht mehr ertragen. kan ik niet meer verdragen. Keine Arbeit! Geen werk! Wie ein Verlorener Als een verloren man irr’ ich umher! zwerf ik rond! Keine Gesellen! Geen gezellen! Leer die Schmiede. De smidse leeg. Das gute Werkzeug, Al mijn gereedschap, Ambos, Hämmer, die eisernen Barren, Aambeeld, hamers, ijzeren staven, alles dahin! alles weg! Und niemand hilft! En niemand helpt! Soll ich betteln geh’n, Moet ik gaan bedelen misschien, dies elende Leben zu fristen? een ellendig leven leiden? Schande, Schande! Schande, schande! Was hab’ ich getan, Wat heb ik gedaan dass mich Gott so straft? dat God mij zo bestraft? Ah, ich verstehe! Ach, ik begrijp het! Er ruft mich zu sich, Hij roept mij nu tot zich, so sei’s denn – ich komme. het zij zo – ik kom.

(Er bindet sich einen Mühlstein um den Hals und will (Hij bindt een molensteen rond zijn nek en wil in het

63 DER SCHMIED VON GENT

ins Wasser. Da greifen Zweige der Bäume nach ihm, water springen. Op dat ogenblik grijpen de takken und wie er aufblickt, sieht er sie übersät mit tausend van de bomen hem, en als hij opkijkt ziet hij dat Funken, die leise knistern.) ze bedekt zijn met duizend vonken die zachtjes knetteren.)

EINE STIMME, SOPRAN EEN STEM, SOPRAAN Wohin willst du, Smee? Waar wil je heen, Smee?

(Smee ist sprachlos vor Entsetzen.) (Smee is sprakeloos van ontzetting.)

EINE ZWEITE STIMME, TENOR EEN TWEEDE STEM, TENOR (näher) (dichterbij) Warum antwortest du nicht Waarom geef je geen antwoord einem, der dir wohl will? aan iemand die je goed wil doen?

SOPRAN SOPRAAN Wohin drängt es dich? Waar wil je zo graag naartoe?

SMEE SMEE Geist, den ich nicht sehe, Geest die ik niet zie, ich hab’ mich umbringen wollen, ik wilde mezelf ombrengen, da mir Weiterleben omdat zo verder leven nicht möglich mehr ist. niet meer kan.

SOPRAN SOPRAAN Smee ist närrisch. Smee is gek. Er braucht nicht zu sterben. Hij hoeft niet te sterven.

TENOR TENOR Wenn er will, Als hij wil, kann er alles wieder haben: kan hij alles terugkrijgen:

BASS BAS Die schöne Schmiede. De mooie smidse.

DRITTE STIMME, SOPRAN DERDE STEM, SOPRAAN Sein schön helles Feuer! Zijn mooi helder vuur!

TENOR TENOR Die guten Werkleut! De goede werklui!

CHOR KOOR Und soviel Gulden, En zoveel guldens als Funken auf diesem Baume knistern! als er vonken aan deze bomen knetteren!

SMEE SMEE (schreit) Nie werd’ ich das wieder haben, (schreeuwt) Nooit krijg ik dat nog terug, zu herrlich wäre das für mich Armen! te heerlijk zou dat zijn voor een arme man!

SOPRAN SOPRAAN Smee – meinem Meister Smee – voor mijn meester ist alles möglich. is alles mogelijk.

64 DER SCHMIED VON GENT

SMEE SMEE (ernüchtert) Ho – seid ihr des Teufels? (ontnuchterd) Ho – zijn jullie des duivels?

STIMMEN CHOR STEMMEN KOOR Ja. Ja.

(Allmählich sieht man seltsame Gesichter und (Geleidelijk schemeren er tussen de bomen Fratzen durch die Bäume hindurchschimmern. vreemde gezichten en tronies. Diegenen die zingen Die jeweils Singenden müssen sichtbar werden.) worden telkens zichtbaar.)

SOPRAN, TENOR UND BASS SOPRAAN, TENOR EN BAS In seinem Namen In zijn naam schlag’ ich dir vor stellen we jou einen ehrlichen Handel. een eerlijke handel voor. Sieben Jahre bist du reich. Zeven jaren ben je rijk.

CHOR KOOR Reich! Rijk!

SOPRAN, TENOR UND BASS SOPRAAN, TENOR EN BAS Die schönste Schmiede De mooiste smidse in Gent sollst du haben. van Gent zal je hebben.

CHOR KOOR Haben! Hebben!

TENOR TENOR Geld verdienen, Geld verdienen, den Zwiebelkai zu bepflastern. genoeg om de Ajuinkaai te plaveien.

CHOR KOOR Geld! Geld!

BASS BAS Bier und Wein im Keller, Bier en wijn in je kelder alle durstigen Kehlen om alle dorstige kelen Flanderns zu laben! van Vlaanderen te laven!

CHOR KOOR Wein! Wijn!

TENOR TENOR Leckeres Fleisch, Lekker vlees, erles’nes Geflügel, edel gevogelte, Berge von Schinken, bergen ham, Haufen von Würsten! hopen worsten!

SOPRAN UND CHOR SOPRAAN EN KOOR Alle werden dich preisen, besingen! Iedereen zal je prijzen, bezingen!

BASS BAS Und Slimbroek, En Slimbroek, der soll vor Wut verrecken! die zal van woede verrekken!

SOLI UND CHOR SOLI EN KOOR All dies, Dat allemaal wenn du uns nach sieben Jahren als je ons na zeven jaren deine Seele gibst! je ziel geeft!

65 DER SCHMIED VON GENT

SMEE SMEE Zu viel ist’s, Het is te veel was ihr mir bietet. wat jullie mij bieden. Nichts als die Schmiede Geef mij niets anders und Arbeit gebt mir! dan de smidse en het werk! Das wär’ königsteufelmäßig gehandelt. Dat zou de koningsduivel waardig zijn.

DIE STIMMEN, SOPRAN UND TENOR DE STEMMEN, SOPRAAN EN TENOR Lehnst du ab, stirbt Hungers dein Weib, Als je neen zegt, sterft je vrouw van honger, auf deinem hohlen Wanst kannst du Trommel op je lege pens kan je dan trommelen schlagen und mea culpa singen dazu. en luidop mea culpa zingen.

SOPRAN UND BASS SOPRAAN EN BAS Warte nicht auf dies schändliche Ende! Wacht niet op dit schandelijk einde!

TENOR TENOR Weniger hart noch ist Sterben. Sterven is nog minder erg.

BASS BAS Geh doch ins Wasser, so spring doch, spring! Kom, in ’t water, spring dan, spring!

CHOR KOOR So spring doch, spring. Spring dan, spring!

SOLO (SOPRAN, TENOR, BASS) UND CHOR SOLO (SOPRAAN, TENOR, BAS) EN KOOR Oder du nimmst uns’re sieben Jahr! Of neem onze zeven jaren!

SMEE SMEE Wenn ich euch folge, Als ik jullie volg, ich werde brennen. dan zal ik branden.

STIMMEN CHOR STEMMEN KOOR Du wirst nicht brennen. Je zal niet branden. Wir werden dich essen. Wij zullen jou opeten.

SMEE SMEE (entsetzt) Was? Um Himmelswillen! (ontzet) Wat? In ‘s hemelsnaam! Ihr wollt mich essen? Jullie willen mij opeten? (Überredend) Ihr habt so viele (tracht hen te overtuigen) Jullie hebben zoveel schmackhaft erlauchte, smakelijk doorluchtige, saftige und gemästete Seelen – sappige en gemeste zielen –

STIMMEN CHOR STEMMEN KOOR Die Seelen von Kaisern, De zielen van keizers, Fürsten, Päpsten, vorsten, pausen, Welteroberern und Mensenschlächtern, wereldveroveraars en mensenslachters, hart sind die meist die zijn meestal hard wie die Adlerschnäbel, als de snavel van een adelaar, zum Teil auch zerfressen von veelal ook aangevreten door Grausamkeit, Ehrsucht – wreedheid, eerzucht – Wir lassen stückweis’ Wij bijten er keer op keer die Zähne daran. onze tanden op stuk.

SMEE SMEE (kläglich) Gebt mir umsonst (klaaglijk) Geef mij voor niets meine Schmiede, mijn smidse, ich schmecke schlecht! ik smaak niet lekker!

66 DER SCHMIED VON GENT

STIMMEN CHOR STEMMEN KOOR Es ist nicht so schlimm, Het is niet zo erg gegessen zu werden. om opgegeten te worden. Will dir’s im Magen Als je het in de maag der Majestät nicht behagen, van de majesteit niet leuk vindt, rühre dich kräftig, beweeg je dan flink, hast Arme und Beine, je hebt armen en benen, das wird ihn kitzeln, dat zal hem kietelen, er speit dich aus! dan spuwt hij je uit!

TENOR, BASS UND CHOR TENOR, BAS EN KOOR Geh ihm um den Bart! Smeer stroop aan zijn baard!

SOPRAN UND FRAUENCHOR SOPRAAN EN VROUWENKOOR Und schmeichle En vergeet niet Astarte te vleien, Astarte, du wirst noch ihr Liebling! je wordt nog haar lieveling!

CHOR KOOR Wenn du uns nach sieben Jahren Als je ons na zeven jaren deine Seele gibst! je ziel geeft!

SMEE SMEE Hol mich der Teufel! De duivel mag mij halen! Ich unterschreibe. Ik onderteken. (Ein schwarzes Papier flattert nieder. (Een zwart papier dwarrelt naar beneden. Er unterschreibt.) Hij tekent.) Seid nicht zu streng, euer Wohlgeboren, Wees niet te streng, hoogwelgeborenen, und kommt nicht zu früh! en kom niet te vroeg!

STIMMEN FRAUENCHOR STEMMEN VROUWENKOOR (sich entfernend) (verwijderen zich) Sieben Jahr – sieben Jahr Zeven jaren – zeven jaren herrlich in Freuden! heerlijk vol vreugde!

(Smee reibt sich die Augen und geht nach hinten. (Smee wrijft zich in de ogen en gaat naar achteren. Man sieht eine flammende Kugel im Hintergrunde Op de achtergrond is een vurige bol te zien, die immer größer werden.) steeds groter wordt.)

SMEE SMEE Was ist das für ein Licht? Wat is dat voor een licht? Sollte das meine Schmiede sein? Zou dat mijn smidse zijn? Ah, ah! Ah, ah!

(Er läuft auf das Licht zu. Das Licht kommt schein- (Hij loopt naar het licht toe. Het licht komt schijnbaar bar näher, er steht auf einem Platz mit dem Rücken dichterbij, hij blijft op zijn plaats staan met de rug gegen das Publikum und markiert natürlich nur das naar het publiek en maakt alleen een natuurlijke Laufen.) beweging alsof hij loopt.)

9. Szene 9e scène

(Smees Schmiede) (De smidse van Smee)

FRAU VROUW (durch die Tür des Nebenraumes) (door de deur van de kamer ernaast) Mann, Smee, bist du’s? Man, Smee, ben jij het? Komm her, ich getraue mich nicht Kom hier, ik durf in die Schmiede. de smidse niet in.

67 DER SCHMIED VON GENT

SMEE SMEE Warum getraust du dich nicht? Waarom durf je niet?

FRAU VROUW (atemlos) Während du weg warst, (ademloos) Terwijl je weg was, sind hier schreckliche Dinge gescheh’n. zijn hier vreselijke dingen gebeurd.

SMEE SMEE Was denn – Frau? Wat dan – vrouw?

FRAU VROUW Ich lag im Bette. Ik lag in bed. Da erzitterte plötzlich das Haus. Toen beefde plots het huis. Eine flammende Kugel Een brandende bol rollte durchs Zimmer, rolde door de kamer, dort hinaus bei der Tür, liep naar buiten door de deur lief in die Schmiede en in de smidse und machte, wohl en maakte, wellicht beim Zerplatzen, bij het uiteenbarsten, Lärm wie tausend Donner! lawaai als duizend donderslagen! Alle Fenster und Türen Alle ramen en deuren sprangen auf sprongen open mit mächt’gem Getöse. met machtig geraas. Ich kroch aus dem Bett, Ik kroop uit bed, zähneklappernd. klappertandend. Der Kai erleuchtet wie jetzt, De kaai was verlicht zoals nu, glaubte, das Haus brenne. ik dacht dat het huis in brand stond. Kam in die Werkstatt, Ik ging de werkplaats binnen, da brannte das Feuer, en daar brandde het vuur, die Bälge fachten es de balgen wakkerden het sausend an. suizend aan. In jedem Winkel In elke hoek ordnete sich von selbst werd al het ijzer aller Art Eisen. als vanzelf geordend. Keine Hand zu sehn, Geen hand te zien, die es hingelegt. die het neerlegde. Ich schrie vor Angst, Ik schreeuwde van angst, floh in die Küche. vluchtte naar de keuken. Mann, was ist los? Man, wat is er aan de hand?

SMEE SMEE (flüsternd) Halt’ deinen Mund, (fluisterend) Hou je mond, sprich zu niemand, spreek er met niemand over, geh wieder zu Bett; ga weer naar bed; es ist Nacht noch. het is nog nacht.

10. Szene 10e scène

(Ein Krämer, ein Bäcker, ein Fleischer mit bleichen (Een handelaar, een bakker en een slager met bleke Larven, hohlen Augen, gekrallten Fingern tronies, holle ogen en gekromde vingers brengen bringen lautlos Käse, Brot, Schinken. Der Bäcker geruisloos kaas, brood en ham. De bakker schikt de reiht die Brote in einen Schrank, Krämer und broden in een kast, de handelaar en de slager gaan Fleischer gehen in den Keller.) naar de kelder.)

FRAU VROUW (entsetzt) Da sieh, Smee! (ontdaan) Kijk daar, Smee! Das gehört nicht hierher, Dat is niet voor ons,

68 DER SCHMIED VON GENT

liebe Leute – geht anderwärts! beste mensen – ga ergens anders heen!

SMEE SMEE Diese Leute hab’ ich bestellt. Deze mensen heb ik laten komen.

FRAU VROUW Du – bist ja närrisch, Mann. Jij – je bent gek, man. Haben keinen löchrigen Heller We hebben geen halve duit in der Truhe. in de kist.

(Sie will sie zurückhalten, sie entgleiten ihren (Ze wil hen tegenhouden, maar ze ontsnappen aan Händen wie Luft.) haar handen als lucht.)

(Die Leute kommen zurück, gehen lautlos ab.) (De mensen komen terug, gaan geruisloos af.)

FRAU VROUW Halt, halt, ihr Herren! Sie hören nicht! Halt, halt, heren! Ze luisteren niet!

11. Szene 11e scène

(Zwei Brauknechte bringen ein großes Fass Bier.) (Twee brouwersknechten brengen een groot vat bier.)

FRAU VROUW (außer sich) Da – da – (buiten zichzelf) Daar – daar – ah, das ist zu viel! ah, dat is te veel!

SMEE SMEE Schweig’, Frau, Zwijg, vrouw, wir sind reich. we zijn rijk.

FRAU VROUW Wir sind es nicht, ihr guten Leute, — Dat zijn wij niet, beste mensen – können Bier nicht leiden, wij kunnen geen bier verdragen trinken nur Wasser. en drinken alleen water. Zum Nachbar geht! Ga naar de buren!

(Die Brauknechte schleppen das Fass in den (De brouwersknechten dragen het vat naar de Keller.) kelder.)

12. Szene 12e scène

(Ein Weinhändler mit zehn Dienern, die Körbe mit (Een wijnhandelaar met tien knechten die manden Flaschen tragen – alle gespenstischen Aussehens met flessen dragen – met hetzelfde spookachtige wie die Vorigen.) uiterlijk als de vorigen.)

SMEE SMEE Lasse sie, Laat hen, es ist alles unser het is allemaal van ons, nach Recht und Fug! met recht en reden!

FRAU VROUW Nun sind wir schlimmer Nu zijn we nog erger als Bettler – Schuldenmacher! dan bedelaars – schuldenmakers! Schäme dich, Smee! Schaam je, Smee! (weinerlich) Auf deine alten Tagen! – (jammerend) Op je ouwe dag! – (verzweifelt, bitter) Nur herein, legt alles ab, (vertwijfeld, bitter) Kom maar binnen, zet maar

69 DER SCHMIED VON GENT

und mehr noch, wenn ihr wollt! neer, en meer nog als jullie willen! Eine schöne Zahl Flaschen, Een fraaie hoop flessen die ihr da bringt! die jullie brengen! (mit einem wütenden Blick auf Smee) (met een woedende blik op Smee) Für einen Trunkenbold Voor een dronkenlap ein herrlicher Anblick! een heerlijk zicht!

SMEE SMEE (zornig) Nun ist’s genug, Frau! (woedend) Nu is het genoeg, vrouw! Freu’ dich lieber! Wees liever blij! Vorauszahlungen sind’s Voorschotten zijn het für große Arbeiten, voor grote werken die man mir übertragen. die men mij heeft toevertrouwd.

FRAU VROUW (aufgeregt) Lügst du auch nicht? (opgewonden) Lieg je niet tegen mij?

SMEE SMEE (zögernd) Nein – auf Genterwort! (aarzelend) Neen – erewoord van een Gentenaar!

FRAU VROUW (froh) Aber Mann, (vrolijk) Maar man, dann sind wir ja aller Sorgen ledig. dan zijn al onze zorgen voorbij.

SMEE SMEE Ja. Ja.

FRAU VROUW Das ist ein Wunder Gottes. Dat is een goddelijk wonder.

SMEE SMEE (bedrückt) Sprich nicht so! (bedrukt) Zeg dat niet!

(Der gespenstische Zug kehrt aus dem Keller (De spookachtige stoet keert terug uit de kelder en wieder und verschwindet.) verdwijnt.)

FRAU VROUW Aber diese Leute kommen des Nachts, Maar die mensen komen ‘s nachts, sehen traurig aus und starr zien er treurig uit en star, wie Totenlarven. als dodenmaskers.

SMEE SMEE Nachtvögel haben kein gutes Aussehn. Nachtraven zien er zelden goed uit. Still! Stil!

13. Szene 13e scène

(Ein Mann, steif, blond, schmieriger Kittel, dicker (Een man, stijf, blond, morsige kiel, dik hoofd, bleek, Kopf, bleich mit einer Laterne und einem Grab- met een lantaarn en een spade. Hij begint haastig te scheit. Er beginnt hastig zu graben und zieht einem graven en trekt een zak uit de grond, opent hem, er Sack heraus, öffnet ihn, da leuchtet eitel gemünztes schitteren niets dan gouden munten.) Gold.)

FRAU VROUW (schreit auf) Ah! (slaakt een kreet) Ah!

(Der Mann gibt ihr einen starken Backenstreich, (De man geeft haar een stevige oorvijg, glimlacht,

70 DER SCHMIED VON GENT

lächelt, grüßt, verschwindet.) groet, verdwijnt.)

SMEE SMEE Hilf mir, den Sack entleeren, Help mij de zak leeg te maken. dort in die Truhe. daar, in de kist.

FRAU VROUW (bezwungen) Ach, das ist ja wunderbar! (overwonnen) O, mooi is dat! Wer war der Mann, Wie was die man der die den Sack gewiesen die de zak getoond und mich so schrecklich geschlagen hat? en die mij zo vreselijk heeft geslagen?

SMEE SMEE Weib, du willst zu viel wissen – Vrouw, je wil te veel weten – du wirst deine Neugier noch bereuen! je zal je je nieuwsgierigheid nog berouwen!

FRAU VROUW (sich wieder dem Anblick des Goldes hingebend) (Geeft zich weer over aan de aanblik van het goud.) Ach, das ist ja wunderbar schön! O, mooi is dat!

(Glocken von den Türmen; Morgenlied der Gesel- (De klokken van de torens luiden. Ochtendlied van len, hinter der Szene und näherkommend.) de gezellen, achter het toneel en dichterbij komend.)

CHOR DER GESELLEN KOOR VAN DE GEZELLEN Gibt’s denn Trommeln, Tambourine, Zijn er trommels, tamboerijnen, Pfeifen, Geigen, Dudelsäcke, fluiten, violen, doedelzakken, die an zauberischem Wohlklang die in wonderlijke welluidendheid übertreffen uns’re Hämmer, onze hamers overtreffen, uns’re sausenden Blasbälge? onze suizende blaasbalgen?

14. Szene 14e scène

(Die Gesellen öffnen lachend die Tür; ein herrlicher (De gezellen openen lachend de deur. Een heerlijke Morgen leuchtet in die Schmiede.) ochtendzon valt binnen in de smidse.)

FLIPKE FLIPKE Du hast uns gerufen, Baas, da sind wir. Je hebt ons geroepen, baas, hier zijn we.

SMEE SMEE Wahrhaftig! Alle sind es. Werkelijk! Ze zijn er allemaal. Pier, Dolf, Flipke, Toon, Hendrik und die Andern! Pier, Dolf, Flipke, Toon, Hendrik en de anderen! Guten Morgen, Jungen! Goeiemorgen, jongens! Nun wollen wir trinken! Daarop drinken we!

(Die Frau bringt rasch Braunbier und Becher. Smee (De vrouw brengt snel bruin bier en bekers. Smee drücke jedem die Hand.) drukt iedereen de hand.)

FRAU VROUW Aber ihr seid ja gar nicht bestellt? Maar niemand heeft jullie toch geroepen?

SMEE SMEE Wirst du nie schweigen lernen? Zal je dan nooit leren zwijgen? Bleib’ in der Küche, Blijf in de keuken, kugle nicht in meiner loop hier niet rond Schmiede herum! in mijn smidse!

71 DER SCHMIED VON GENT

FRAU VROUW Ist es denn nicht wahr, Smee? Is het dan niet waar, Smee?

FLIPKE FLIPKE Doch, Bazinne, Toch wel, bazinne, wir sind bestellt! ze hebben ons geroepen!

FLIPKE UND CHOR FLIPKE EN KOOR Heute Nacht hat Einer Vannacht heeft iemand an uns’re Türen geklopft und gerufen: aan onze deur geklopt en geroepen: Große Arbeit wär’ bei euch, er is veel werk bij u, wir sollten allesamt we moesten allemaal in der Frühe kommen ’s morgens vroeg komen, und einen Dukaten erhalten en we zouden een dukaat krijgen als Abstandsgeld. als compensatie. Wir wollten euch nicht im Stiche lassen. We wilden u niet in de steek laten.

(Die Frau schüttelt den Kopf, geht in die Küche, (De vrouw schudt het hoofd, gaat naar de keuken, kommt wieder zurück.) komt weer terug.)

SMEE SMEE Das ist brav von euch... Dat is flink van jullie... und den Dukaten, en de dukaat, den sollt ihr haben. die krijgen jullie. Und nun: Jeder an seine Arbeit! En nu: iedereen aan ‘t werk! (Die Gesellen begeben sich zu den Geräten.) (De gezellen gaan naar hun gereedschap.) Sagt es selber, ihr Gesellen, Zeg nu zelf, gezellen, gibt es Schön’res als den Stahlklang is er iets mooiers dan de stalen klank dieser mächtigen Ambosse? van deze machtige aambeelden?

GESELLEN GEZELLEN Funken stieben Vonken vliegen. Eisen dröhnen, IJzers dreunen, hoh, hoh, schlaget im Takt! ho ho, sla in de maat! Gut geschmiedet’ Eisen Goed gesmeed ijzer hilft gegen Kugeln! helpt tegen kogels! Vom Pfluge kommt Van de ploeg komt aller Welt das Brot! ’s werelds brood! Hoho, schlaget im Takt! Ho ho, sla in de maat!

FRAU, SMEE UND CHOR VROUW, SMEE EN KOOR Eine schöne Sonne lacht Een mooie zon lacht in einen schönen Tag. boven een mooie dag. Nun bin ich aller Sorgen ledig, Nu ben ik verlost van alle zorgen, da [mein lieber Mann/ mein liebes Weib/der nu [mijn lieve man / mijn lieve vrouw / onze Meister Smee] meester Smee] wieder schaffen weer werken und sich freuen mag! en weer blij zijn mag! 2. AKT TWEEDE BEDRIJF

(Garten vor Smees Schmiede. Diese im Hinter- (Tuin vóór de smidse van Smee, op de achtergrond. grund, rechts läuft der Zaun. Hinter diesem, schräg, Rechts de haag. Achter de haag de kaai, met der Kai, mit Bäumen bepflanzt. Im Garten selbst ein bomen beplant. In de tuin een grote pruimenboom. großer Pflaumenbaum; irgendwo vorne links eine Ergens vooraan links een bank.) Bank.)

72 DER SCHMIED VON GENT

1. Szene 1e scène

SMEE SMEE (vor sich hinbrütend, auf der Bank. Die Frau, eben (Peinzend op de bank. De vrouw, net uit de smidse aus der Schmiede gekommen, nahe bei ihm, von gekomen, dicht bij hem. Hij merkt haar eerst niet Smee zuerst nicht bemerkt.) op.) Sieben Jahr hab’ ich gegrübelt Zeven jaar heb ik gepiekerd nach einem Ausweg. over een uitweg. Ob nicht heut’ schon der Tag ist? Is ’t vandaag nog niet de dag? Wer steht dort, Frau? Wie staat er daar, vrouw?

(Schrickt auf und starrt auf den Kai.) (Schrikt op en staart naar de kaai.)

FRAU VROUW Mann, Mann, Man, man, du gefällst mir nicht. dit bevalt me niet. Sitzt herum am Feierabend, Je zit te niksen na het werk, trübsel’gen Gesichts und spinnst. met een somber gezicht – niet goed wijs. Nun hast du doch alles Nu heb je toch alles was dein Herz begehrt. wat je hart begeert. Bist reich und wahrlich Je bent rijk en waarlijk hochgeehrt in Gent. hooggeëerd in Gent. Will man dich doch Ze willen jou – sogar von allen Seiten hör’ ich’s – – ik hoor het toch van alle kanten – haben im hohen Rat der Stadt. zelfs hebben in de hoge Raad van de stad. Senator sollst du werden, denk’ nur, Smee! Senator zal je worden, denk eens, Smee!

SMEE SMEE Ich hab’ Gesichte, Frau! Ik heb visioenen, vrouw! In meinem Kopf ist’s nicht richtig mehr. In mijn hoofd is ‘t niet meer pluis. Und die Jahre, sie rennen, En de jaren, die vliegen voorbij, weiß nicht, wo die Zeit hinkommt. ik weet niet waar de tijd gebleven is.

FRAU VROUW Aber, Mann – Maar man – hast doch Abwechslung genug! je hebt toch genoeg afwisseling! Bist längst kein gewöhnlicher Schmied mehr! Je bent toch allang geen gewone smid meer! Von allen Ländern kommen die Leut’, Uit alle landen komen de mensen, was sag’ ich – Leut’! – wat zeg ik – mensen! – Großmächtige Herrn Grote en machtige heren wollen kaufen, bei dir bestellen, willen kopen, bij jou bestellen, die schönen Sachen sehn, die du und deine de mooie dingen zien die jij en je werklieden Werkleut’ schaffen, maken, so seltsam und zierlich. zo bijzonder en sierlijk. Und Gold – En goud –

SMEE SMEE Schweig’, Frau! Zwijg, vrouw! Hab’ zuviel davon; Ik heb er te veel; wohin ich greife, wohin ich greife, wat ik ook vastneem, wat ik ook vastneem, alles, alles wird Gold! alles, alles wordt goud! Und ich werd’s nicht los! En ik raak het niet kwijt! Die Armen aber werden nicht alle; De armen echter raken nooit op; wurmt mich, dass es noch Arme gibt. het knaagt aan mij dat er nog armen zijn.

FRAU VROUW Tust doch genug, fürwahr, Je doet toch genoeg, voorwaar,

73 DER SCHMIED VON GENT

mästest die Armen, je mest de armen vet, ja, sogar Slimbroek, den Lumpen, ja, zelfs Slimbroek, de schoft, versorgst du! geef je de kost!

SMEE SMEE Lass ihn! Laat hem! Bin auch nicht viel besser als er. Ik ben ook niet veel beter dan hij.

FRAU VROUW (hält sich die Ohren zu) (houdt de oren dicht) O Gott, o Gott, Mann, O God, o God man, du machst mir Sorgen! ik maak mij zorgen om jou! Kann gar nicht anhören, Ik kan het niet meer aanhoren, was du da redest. wat je daar vertelt.

(Läuft ab.) (Rent af.)

2. Szene 2e scène

(Smee, der im Verlauf der vorhergegangenen Szene (Smee, die tijdens de vorige scène opgesprongen aufgesprungen ist, setzt sich wieder auf die Bank.) is, gaat weer op de bank zitten.)

SMEE SMEE Schöne Baum’ draußen am Kai! Mooi, die bomen aan de kaai! Und die Vöglein, wie sie sich freu’n an der En de vogeltjes genieten van de zon! Sonne! Ze staat nog hoog, de zon! Steht noch schön hoch, die Sonne! Maakt ze vrolijk en blij, de beestjes. Gibt ihnen Frohsinn, den Tierchen. De gezellen zijn klaar met ‘t werk, Feierabend machen die Gesellen, leggen hun gereedschap neer, legen ihre Werkzeug beiseit’, haasten zich naar ’t eten. sputen sich zur Mahlzeit. De goede vrouw daar in de keuken Die gute Frau dort in der Küche braadt en bakt. bratet und bäckt. (Trübselig) (somber) In der Höll’ keine Bäum’, In de hel zijn er geen bomen, keine Werkleut’, keine Vöglein geen werklui, geen vogeltjes und keine Frau, die in der Küche hantiert. en geen vrouw die in de keuken staat. Und die Jahre, sie rennen, En de jaren vliegen voorbij, weiß nicht, wo die Zeit hinkommt! ik weet niet waar de tijd gebleven is! Ob’s denn niemals und nirgends Rettung gibt Is er dan nooit of nergens nog een redding für mich armen Schlucker? voor mij, arme stakker?

3. Szene 3e scène

(Ein Bürgersmann in ärmlichem Habit, mit einer Frau (Een burger in armoedige kleren, een vrouw met von lieblichem Wesen, die auf einem Esel reitet und een lieflijke uitstraling die op een ezel rijdt en een ein nacktes Knäblein im Arm hält. Der Esel bleibt naakt jongetje in de armen houdt. De ezel blijft draußen hinter dem Gitter stehen.) buiten achter het hek staan.)

DER MANN (DER HL. JOSEF) DE MAN (DE H. JOZEF) Meister Schmied, Meester smid, unser Esel, sieh’ mal, onze ezel, kijk eens, hat auf dem Weg ein Eisen verloren. heeft onderweg een hoefijzer verloren. Möchtest du nicht befehlen, Kan je niet bevelen dass er neu beschlagen wird? dat hij opnieuw beslagen wordt?

74 DER SCHMIED VON GENT

SMEE SMEE Feierabend, bin allein. We zijn klaar met werken, ben alleen. Will’s selber tun. Ik zal het zelf doen.

DER MANN (JOSEF) DE MAN (JOZEF) Sollst aber wissen, Je moet wel weten dass wir Bettler sind. dat wij bedelaars zijn.

SMEE SMEE Keine Sorg’! Maak je geen zorgen! (Die Frau kommt neugierig aus der Schmiede und (De vrouw komt nieuwsgierig uit de smidse en voegt gesellt sich zu den Dreien.) zich bij de drie anderen.) Bin reich genug, Ik ben rijk genoeg alle Esel Flanderns umsonst zu beschlagen – om alle ezels van Vlaanderen voor niets te mit Silber, wenn’s sein muss. beslaan – met zilver, als het moet.

DIE FRAU (MARIA) DE VROUW (MARIA) (zu Smees Frau) (tegen Smees vrouw) Liebe Frau, darf ich mich auf die Bank setzen? Beste vrouw, mag ik op die bank gaan zitten?

FRAU VROUW Freilich – könnt ihr’s. Zeker – doe maar. (Setzt sich auf die Bank zu Maria.) (Gaat naast Maria op de bank zitten.) Kommt wohl von weit her? Jullie komen zeker van ver?

MARIA MARIA Aus fernen Landen. Uit verre landen. Haben noch weiten Weg vor uns. We hebben nog een lange weg voor ons.

FRAU VROUW Friert denn das Kind nicht, Heeft het kind het dan niet koud, wenn es nackt ist allerwege? zo naakt de hele tijd?

MARIA MARIA (lächelt) O nein. Es ist eitel Wärme und Licht. (glimlacht) O neen. Het is niets dan warmte en licht.

SMEE SMEE (von Kai her, wo er mit dem Beschlagen des Esels (van op de kaai, waar hij bezig is met het beslaan beschäftigt ist) van de ezel) Recht so! Verzärtelt die Kinder nicht! Goed zo! Je moet ze niet te veel verwennen!

FRAU VROUW Was aber ist euer Trunk Wat hebben jullie om te drinken und Nahrung auf solcher Reise? en te eten op zulk een reis?

MARIA MARIA Wasser der Bäche, Water uit de beek, Brot, das man uns schenkt. brood dat men ons geeft.

FRAU VROUW Gar viel – scheint’s – schenkt man euch nicht. Heel veel – me dunkt – geeft men jullie niet. Die Körbe des Esels sind leer. De manden van de ezel zijn leeg. Habt wohl oft Hunger? Jullie hebben zeker dikwijls honger?

MARIA MARIA (senkt das Haupt) Ja. (buigt haar hoofd) Ja.

75 DER SCHMIED VON GENT

FRAU VROUW Ist mir unlieb. Schlimm für stillende Mütter. Daar hou ik niet van. Slecht voor moeders die de Macht saure Milch und das Kind gedeiht slecht. borst geven. Maakt de melk zuur en het kind groeit niet goed.

SMEE SMEE (der seine Arbeit beendet hat) (die klaar is met zijn werk) Frau, bring’ Brot und Schinken, Vrouw, breng brood en ham, soviel die Körbe da fassen! zoveel als er in die manden past! Ist gute Atzung für Wandrer. Goed voedsel voor wie de weg op moet. Und Hafer bring’ auch für den Esel! En breng ook haver voor de ezel!

(Frau ab in die Küche; man sieht sie dann tun, wie ihr (Vrouw af naar de keuken. Men ziet ze daar doen geheißen und wieder ins Haus abgehen.) wat haar opgedragen is, gaat weer binnen in het huis.)

MANN (JOSEF) MAN (JOZEF) Schmied, du sollst, weil du so gut bist, Smid, je zal beloond worden belohnt sein. voor je goede daden. Wie du mich hier siehst, Zoals je mij hier ziet, hab’ ich große Macht. heb ik grote macht.

SMEE SMEE (lächelt) Hm, hm – seht wahrlich danach aus. (glimlacht) Hm, hm – zo zien jullie eruit.

(Ein Lichtschein umhüllt allmählich Josefs und (Een lichtschijnsel omhult geleidelijk de figuren van Marias Gestalt.) Jozef en Maria.)

MANN MAN Josef bin ich, Jozef ben ik, der Gatte der hochheiligen Jungfrau Maria – de echtgenoot van de allerheiligste Maagd Maria –

SMEE SMEE (sinkt in die Knie) (zinkt neer op de knieën) Jesus, Maria und Josef! Jezus Maria Jozef! Dass ich das nicht gleich erkannt habe! Dat ik dat niet meteen gezien heb! O, verzeiht mir! O, vergeef mij!

JOSEF JOZEF Du bist wacker, Smee, und gut. Je bent rechtschapen, Smee, en goed. Darum sollst du drei Wünsche tun, Daarom mag je drie wensen doen, die höchsten, so dir einfallen. de hoogste die je te binnen schieten. Der Herr Jesus wird sie erhören! Onze Heer Jezus zal ze vervullen!

SMEE SMEE (sich langsam erhebend) Das wäre – hm, hm – (langzaam opstaand) Dat zou – hm, hm – lasst mich, o heiliger Mann laat mij, o heilig man nur einen Augenblick nachdenken... slechts één ogenblik nadenken... Das ist… recht schwer… Dat is… heel moeilijk… so in der Geschwindigkeit... eben. zo snel… toch. Drei Wünsche, Drie wensen, drei große Wünsche – drie grote wensen – da denk’ ich nun doch, ik denk dat ik nu toch, ob ich mich nicht von dem T... – of ik niet door de d... – Jesus, Maria und Josef – Jezus Maria Jozef – (Er bekreuzigt sich.) (Hij slaat een kruis.) Das wär’ was! Dat zou wat zijn! Sagt, wärt ihr einverstanden, Zeg mij, zouden jullie het goed vinden

76 DER SCHMIED VON GENT

dass… wer immer auf diesem Pflaumenbaum dat… wie ook in deze pruimenboom zit... sitzt ... er niet meer uit kan komen, dann nicht herunter kann, als ik dat niet wil? wenn ich nicht will?

JOSEF JOZEF Sind einverstanden. Vinden wij goed.

SMEE SMEE Drin im Haus steht ein Lehnstuhl, Binnen in het huis staat een leunstoel, recht weich und bequem sitzt sich’s darin. heel zacht en gemakkelijk zit je erin. Wer sich in diesen Lehnstuhl setzt, Wie in die leunstoel gaat zitten, soll nicht mehr aufstehen können, kan niet meer opstaan, wenn ich nicht will. als ik dat niet wil.

JOSEF JOZEF Sind einverstanden. Vinden wij goed.

(Smee reibt sich die Hände und ist froh.) (Smee wrijft zich in de handen en is blij.)

SMEE SMEE Und da steht diesen Sack! En daar, de zak die daar staat! Wer immer drin sei, Wie er ook in zit, Mensch oder Teufel, mens of duivel, er soll nicht heraus, hij kan er niet meer uit wenn ich nicht will! als ik dat niet wil!

JOSEF JOZEF Sind einverstanden. Vinden wij goed.

SMEE SMEE (froh, erleichtert) Nun hab’ ich meine (blij, opgelucht) Nu heb ik mijn drei Wünsche getan, drie wensen gedaan, habet Dank! ik dank jullie! Nun wünsch’ ich nichts mehr, Nu wens ik niets meer, als dass ihr mich segnet! behalve dat jullie mij zegenen!

JOSEF JOZEF Soll gescheh’n! Zo zal het geschieden!

(Smee kniet nieder. Josef segnet ihn und setzt mit (Smee knielt neer. Jozef zegent hem en zet met zijn seiner Familie seine Reise fort.) gezin zijn reis voort.)

(Smee ist langsam aufgestanden, blickt den sich (Smee is langzaam opgestaan en kijkt hen na.) Entfernenden nach.)

4. Szene 4e scène

SMEE SMEE (Fängt erschrecklich zu lachen an, er reibt sich die (Begint verschrikkelijk hard te lachen, wrijft zich in Hände, klopft sich auf die Knie, springt wie ein de handen, slaat op zijn knieën, springt als een gek Verrückter herum.) heen en weer.) Frau, Frau, so komm doch! Vrouw, vrouw, kom nu! (Frau eilig aus der Schmiede. Smee packt sie, (Vrouw komt snel uit de smidse. Smee pakt haar schwenkt sie herum, klopft sie auf den Bauch.) beet, draait haar rond en klopt haar op de buik.)

77 DER SCHMIED VON GENT

SMEE SMEE Möglich, dass ich nicht brenne, Het kan best zijn dat ik niet zal branden, dass ich nicht siede, dass ich nicht gegessen dat ik niet zal zieden, dat ik niet opgegeten word! werde! Ben je nu niet blij? Bist dessen nicht froh?

FRAU VROUW (atemlos) Mann, ich versteh’ nichts von deinem (ademloos) Man, ik begrijp niets van wat je zegt. Reden. Ben je soms gek geworden, kerel? Bist etwa närrisch worden, Alter?

SMEE SMEE Siehst du nicht, wie leicht mir ist? Zie je dan niet hoe opgelucht ik ben? Ich werd’ nicht gegessen werden! Ik word niet opgegeten! Die Beine hüpfen mir bei dem Gedanken. Mijn benen huppelen vanzelf bij het idee. Ich muss tanzen! Ik moet dansen! Willst nicht mittanzen? Blödes Weib! Wil je niet met me dansen? Dom mens! Brütet Schwermut, derweil ihr Mann fröhlich ist! Broed je op donkere gedachten, terwijl je man Küss mich, Alte! Küss, mich Frau! vrolijk is! Hab’ nun eine schöne, gut feste Hoffnung. Kus mij, schat! Kus mij, vrouw! Mit allen Tunken Heb nu nieuwe, goede hoop. wollten sie mich zubereiten Met alle sauzen und einen recht wilden ze mij klaarmaken feisten Schmaus en een rijk feestmaal von meinem Fleisch halten. houden met mijn vlees. Ganz kleinlaut will ich sie machen, Ik zal ze een toontje lager laten zingen, de die Racker! rakkers! Tanzen wir! Kom, we dansen! (Er schwingt sie wie toll.) (Hij draait haar als een gek in het rond.)

FRAU VROUW (atemlos) Mann, du solltest (ademloos) Man, je moet iets zum Abführen einnehmen! nemen voor de stoelgang! Das ist, so sagt man, Dat is, zo zegt men, gut gegen Tollheit. goed tegen dolheid.

(Die Gesellen mit ihren Mädchen kommen am Kai (De gezellen met hun meisjes komen langs op de des Wegs.) kaai.)

5. Szene 5e scène

CHOR KOOR Seht! Seht den Meister! Kijk! Kijk, de baas! Da tanzen wir mit! Kom, we dansen mee! (Sie stürmen in den Garten. Einzelne (Ballett) (Zij stormen de tuin in. Sommigen dansen (ballet). tanzen. Der Chor klatscht in die Hände.) Het koor klapt in de handen.)

Tanzlied Danslied

Rosa, wollen wir tanzen? Rosa, willen we dansen? Tanz’, Rosa, tanz’! Dans Rosa, dans! Ros’ hat Blumen auf ihrem Hut, Rosa heeft bloemen op haar hoed, viel an Lieb’, veel aan liefde, doch kein Heiratsgut! niets aan goed! Tanz’, süße Rosa! Dans Rosa zoet! Tanz’, Rosa, tanz’! Dans Rosa, dans!

78 DER SCHMIED VON GENT

Rosa wollen wir küssen? Rosa willen we kussen? Tanz’, Rosa, tanz’! Dans Rosa, dans! Ros’ hat Blumen auf ihrem Hut, Rosa heeft bloemen op haar hoed, viel an’ Lieb’ veel aan liefde, und kein Heiratsgut! niets aan goed! Tanz’, süße Rosa! Dans Rosa zoet! Tanz’, Rosa, tanz’! Dans Rosa, dans!

Rosa, wollen wir freien? Rosa, willen we vrijen? Tanz’, Rosa, tanz’! Dans Rosa, dans! Ros’ hat Myrthen auf ihrem Hut, Rosa heeft mirte op haar hoed, viel an’ Lieb’, veel aan liefde, doch kein Heiratsgut! niets aan goed! Tanz’, süße Rosa! Dans Rosa zoet! Tanz’, Rosa, tanz’! Dans Rosa, dans!

(Allgemeiner Tanz. Smee und Frau abseits von den (Iedereen danst. Smee en zijn vrouw, weg van de andern.) anderen.)

FRAU VROUW (flüstert) Mann, ich seh’ dir’s an – (fluistert) Man, ik zie het aan jou – du hast ein Geheimnis, je hebt een geheim, sag’ mir – vertel het mij –

SMEE SMEE Nichts werd’ ich dir sagen, Ik vertel je niets, solang du nichts weißt – zolang je niets weet –

(Flipke mit bedeutungsvollen Gebaren nähert sich.) (Flipke, met veelzeggende gebaren, komt dichter- bij.)

FLIPKE FLIPKE S’ist einer da. D’er is iemand. Ein recht ekliger Kerl. Een heel akelige kerel. Will mit euch sprechen, Baas! Wil u spreken, baas!

SMEE SMEE (auf tiefste erschreckt) (tot in het diepst van zijn ziel geschrokken) Geht alle, doch bleibt in der Näh’! Ga allemaal weg, maar blijf in de buurt!

FRAU VROUW Mann, Smee, bist ja kreidebleich. Man, Smee, je bent doodsbleek. Was ist denn nur, bei allen Heil’gen? Wat is er toch, bij alle heiligen?

SMEE SMEE Geh’, Frau – es kommt meine schwere Stund’ – Ga, vrouw – mijn zware uur is gekomen – bitt’ für mich, bid voor mij, dass alles gut ausgeht! opdat alles goed zou aflopen!

(Er drängt alle in das Haus.) (Hij dwingt iedereen binnen te gaan.)

6. Szene 6e scène

DES TEUFELS DIENER HESSELS HESSELS, DIENAAR VAN DE DUIVEL (schmutzig, weißes Haar, einen Strick um den Hals, (vuil wit haar, met een strop om de hals, met een mit einem groben Kittel, angetan) grove kiel, emotioneel) Hast dein Bündel geschnürt, Smee? Heb je je knapzak geknoopt, Smee?

79 DER SCHMIED VON GENT

SMEE SMEE (dreht sich hastig ihm zu) (draait zich snel om in zijn richting) Was schiert dich das Geschnüre, Grindkopf? Wat kan jou het schelen wat ik knoop, schurft- kop?

HESSELS HESSELS (schmerzlich, bedauernd) (smartelijk, met spijt) Sieben Jahr, Smee! Zeven jaren, Smee! Erinnerst du dich, Weet je het nog, wie wir dir dein Glück wieder gaben hoe we jou je geluk teruggaven, und an das schwarze Papier? met een zwart papier?

SMEE SMEE (nimmt demütig seine Kopfbedeckung ab) (neemt nederig zijn hoofddeksel af) Oh, oh, freilich, jawohl. O, o, zeker, jawel. Entschuldigt mich, gnäd’ger Herr. Verontschuldig mij, weledele heer. Erkannt’ euer gnädiges Antlitz nicht gleich. Ik herkende uw edel gelaat niet meteen. (verschmitzt) Glaubte, ihr wärt ein Geuse oder (listig) Ik dacht dat u een geus was of zo. so was.

HESSELS HESSELS (außer sich) Was – Geuse? (buiten zichzelf) Wat – een geus? Bin es nicht, war es nie! Dat ben ik niet, nooit geweest! Tod den Geusen! An den Galgen mit ihnen! Dood aan de geuzen! Aan de galg met hen!

SMEE SMEE Ha, aus der Art, wie ihr 'Galgen' sagt, Ha, aan de manier waarop u ‘galg’ zegt, erkenn’ ich euch! herken ik u! Seid doch Jakob Hessels, U bent toch Jacob Hessels, der größte Ketzerschlächter und Henker, seligen de grootste ketterslachter en beul, zaliger Angedenkens. gedachtenis. Wähnte euch längst im Paradiese. Ik waande u reeds lang in ‘t paradijs.

HESSELS HESSELS (verdrießlich) Äh – wurden nicht erkannt, meine (chagrijnig) Eh – mijn verdiensten werden niet Verdienste! erkend! (kläglich) Brenne im tiefsten Pfuhl, (klaaglijk) Ik brand in de diepste poel, und muss Psalmen singen immerzu! en moet psalmen zingen zonder ophouden! Und das Gesinge rollt in meiner Brust En het gezang rolt in mijn hart wie ein Stachelschwein als een stekelvarken mit eisernen Stacheln! met ijzeren stekels!

SMEE SMEE (übereifrig) Will euch gleich Bier bringen lassen, (overijverig) Ik zal u dadelijk bier laten brengen, ist gut für einen zerrissenen Schlund. dat is goed voor een verscheurde keel.

(Eine Glocke schlägt.) (Een klok slaat.)

HESSELS HESSELS (dumpf) Smee, komm! (hol) Smee, kom! Es ist die Stunde. Het uur heeft geslagen.

SMEE SMEE Eure Eilfertigkeit kränkt mich. Uw haast krenkt mij. Darf ich nicht Abschied nehmen von meiner Mag ik geen afscheid nemen van mijn lieve lieben Frau, vrouw, meinen guten Gesellen? mijn goede gezellen?

80 DER SCHMIED VON GENT

HESSELS HESSELS Kann’s nicht verstatten. Kan het niet toestaan. (schlau) Du willst mir entwischen. (sluw) Je wil zeker ontsnappen.

SMEE SMEE (kläglich, gefühlvoll) (klaaglijk, gevoelvol) Oh, seht nur die Pflaumen, Herr. O kijk eens naar die pruimen, heer. Würd’ es euch nicht belieben, Als het u belieft, dass ich hinaufsteige laat mij nog één keer omhoog klimmen und mich noch einmal anesse? en mijn buikje rond eten?

HESSELS HESSELS (gerührt) Steig’ hinauf! (ontroerd) Vooruit dan!

(Smee steigt auf den Baum.) (Smee klimt in de boom.)

SMEE SMEE (auf den Baum, isst und schmatzt) (in de boom, eet en smakt) Ach, Paradiesespflaumen! Christenpflaumen! Ach, paradijspruimen! Christenpruimen! Wie gut sie sind! Hoe lekker zijn ze! Fürstenpflaumen! Vorstenpruimen! Hundert Teufel würden sich dran erlaben! Honderd duivels zouden er zich aan kunnen Süße Pflaumen! laven! Gebenedeite Pflaumen, Zoete pruimen! ihr habt mir den Durst aus der Kehle gejagt. Gebenedijde pruimen, Ihr lieblichen Pflaumen, jullie hebben de dorst uit mijn keel gejaagd. ihr habt mir vertrieben O liefelijke pruimen, die bittere Magentrübsal. jullie hebben de bittere treurnis Ihr holden Pflaumen, uit mijn maag verdreven. ihr fröhlichen Zauberpflaumen, O edele pruimen, dass ich nicht immerdar euch essen darf! vrolijke toverpruimen, dat ik jullie in eeuwigheid niet meer mag eten!

HESSELS HESSELS Geizhals! Machst mir das Wasser Gierigaard! Je laat mij het water im Mund zusammenlaufen! in de mond lopen! Warum wirfst du mir nicht etliche Waarom gooi je niet een paar von diesen guten Pflaumen herunter? van die lekkere pruimen naar beneden?

SMEE SMEE Das geht nicht, Herr Teufel! Dat gaat niet, mijnheer de duivel! Im Herunterfallen würden sie zergehen, Bij het naar beneden vallen zouden ze so saftig sind sie. kapotgaan, Aber vielleicht beliebt es euch, zo sappig zijn ze. hinaufzusteigen? Maar misschien belieft het u Ihr werdet ein großes Vergnügen haben. in de boom te klimmen? Het zal u groot genoegen verschaffen.

HESSELS HESSELS Meinetwegen! Voor mijn part!

(Er steigt hinauf. Smee läßt sich behend herab und (Hij klimt de boom in. Smee laat zich behendig greift nach einem Stock, mit dem er sofort auf den zakken en grijpt een stok, waarmee hij meteen de Teufel eindrischt.) duivel begint af te ranselen.)

HESSELS HESSELS Hui – hi (er pfeift) Hoh! Sch! He – ho (hij fluit) Ho! Sch! (heulend) Ich bin angewachsen! (huilend) Ik ben vastgegroeid!

81 DER SCHMIED VON GENT

(jämmerlich) Ich klebe! (jammerlijk) Ik plak vast! Potz, Pech und Schwefel! Potvol pek en zwavel!

SMEE SMEE Ihr sprecht ja kein Wort von meinem Pflaumen, U zegt niets over mijn pruimen, gnäd’ger Herr. weledele heer. Sie sind doch gut? Ze zijn toch lekker?

HESSELS HESSELS Ha, dass ich nicht frei bin! Ha, was ik maar vrij!

SMEE SMEE (lacht) Ja, dass ihr nicht frei seid! (lacht) Ja, was u maar vrij! An einem eurer höchsten Galgen würde ich Aan een van uw hoogste galgen zou ik bengelen. baumeln. In stukken zou u mij snijden, In Stücke würdet ihr mich schneiden, als een sappige ham. wie einen Schinken. Maar genoeg! Doch genug! Mijn arm doet pijn Der Arm schmerzt mich van het vele slaan. vom vielen Prügeln. Hier met dat pact! Heraus mit dem Pakt!

HESSELS HESSELS (weinend) Weh’ mir! Weh’! (huilend) Wee mij! Wee! Wo soll ich den Pakt hernehmen? Waar zou ik dat pact moeten halen? Bin doch einer von den Ärmsten, Ik ben toch een van de armsten, den Unterteufeln. een van de onderduivels. Was kann ich euch schaden, Wat kan ik u nog schaden, wo ihr mir alle Knochen im Leibe nu u alle knoken van mijn lijf zerschlagen habt? heeft stukgeslagen? Seid barmherzig, Smee! Wees barmhartig, Smee!

SMEE SMEE Hast recht! Bist selber ein Opfer Je hebt gelijk! Je bent zelf een slachtoffer von größeren Schurken. van grotere schurken. Herunter mit dir, Naar beneden met jou, sonst reißt du mir noch den Baum aus anders ruk je nog de boom uit de grond mit deinem Gezappel! met je gespartel!

(Hessels läßt sich winselnd herab und hinkt (Hessels laat zich kermend zakken en hinkt huilend heulend davon.) weg.)

HESSELS HESSELS Oh – oh – ah – ah! O – o – a – a!

SMEE SMEE Das war eine Arbeit, mir lahmt der Arm. Dat was zwaar werk, mijn arm is helemaal lam. (Der Himmel verfinstert sich.) (De hemel wordt donker.) Doch – was ist das? Maar – wat is dat?

7. Szene 7e scène

FLIPKE FLIPKE (flüstert) Baas, er ist da, der Blutherzog Alba! (fluistert) Baas, hij is er, de bloedhertog Alva! Nehmt euch in Acht! Let op! Er ist Teufelsspuk. Het is de baarlijke duivel zelf.

82 DER SCHMIED VON GENT

(Alba mit einem hochmütigen, finsteren, spanischen (Alva met een hoogmoedig, duister Spaans gelaat, Gesicht, starren Augen und einem langen, weißen starre ogen en een lange witte puntbaard. Hij draagt Spitzbart, in reich vergoldetes Eisen gekleidet und een rijkelijk met goud versierd harnas en daarop de mit dem Orden vom heiligen Vlies, mit einer schönen Orde van het Gulden Vlies en een fraaie rode sjerp. roten Schärpe, die linke Hand auf dem Knauf seines De linkerhand op de knop van het zwaard en in de Schwertes, in der rechten Hand den Marschallstab, rechterhand de maarschalkstaf. Komt op.) tritt auf.)

SMEE SMEE Nun ist’s aus mit mir. Nu is het met mij afgelopen.

(Alba packt Smee beim Arm, um ihn wegzuführen.) (Alva grijpt Smee bij de arm om hem weg te voeren.)

SMEE SMEE Oh, Eure Hoheit! O, Hoogheid! Ihr seid es selber? U bent het zelf? Wohin wollt ihr mich führen? Waar brengt u mij naartoe? Zur Hölle? Naar de hel? Ich komme schon. Ik kom al. (Weinerlich) Aber ist es denn schon richtig (Huilerig) Maar is het uur van scheiden die Stunde des Scheidens? nu echt aangebroken?

ALBA ALVA Hast recht, Schmied. Je hebt gelijk, smid. Fehlen noch fünf Minuten. Er ontbreken nog vijf minuten. Doch wähne nicht Maar denk niet dat je mich zu übertölpeln! mij kan bedriegen. (Mit grimmiger Ironie) Hab’ kein Verlangen nach (Met grimmige ironie) Heb geen zin in pruimen. Pflaumen. Het past niet bij mijn stand Auch ziemt es mir nicht, om in bomen te kruipen. auf Bäumen zu sitzen.

SMEE SMEE (erschrocken) Großmächtiger Herr! (geschrokken) Grootmachtige heer! Dass ich vergessen konnte, Hoe kon ik vergeten dass Ihr müde seid! dat u moe bent! Flipke! Rasch einen Sitz für den gnädigen Herrn. Flipke! Snel een stoel voor de edele heer. Den schönsten meines Hauses, De mooiste van heel mijn huis, den schwellenden Lehnstuhl neben der Truhe, de zachte leunstoel naast de kist, unter dem Bilde des heiligen Josef. onder het beeld van de Heilige Jozef. Und stäub’ ihn wohl ab, mein Junge, und rasch! En stof hem flink af, mijn jongen, en snel!

ALBA ALVA (zieht eine leuchtende Uhr) (haalt een oplichtend horloge tevoorschijn) Drei Minuten, Schmied! Drie minuten, smid!

SMEE SMEE Rasch, Flipke! Snel, Flipke! Der edle Herzog steht noch immer! De edele hertog staat nog!

FLIPKE FLIPKE (jammernd) Allein kann ich den Stuhl (jammerend) Alleen kan ik de stoel nicht tragen, so schwer ist er, Baas. niet dragen, zo zwaar is hij, baas.

SMEE SMEE (zornig) So helft ihm doch, (kwaad) Help hem dan, ihr ungehobelten Bursche! lompe kerels! Sputet euch, vorwärts! Haast jullie, vooruit!

83 DER SCHMIED VON GENT

8. Szene 8e scène

(Die Gesellen bringen den Lehnstuhl (De gezellen slepen de leunstoel aan.) hereingeschleppt.)

SMEE SMEE (besieht den Lehnstuhl) Dacht’ ich’s doch! (Bekijkt de leunstoel.) Ik dacht het al! Hier haben sie ihn nicht abgewischt! Hier hebben ze hem niet schoongemaakt! (Er stäubt den Sitz ab.) (Hij wist het stof van de zitting.) So, nun ist er rein Zo, nu is hij schoon wie frisch geschwenktes Glas! als vers gespoeld glas! Belieben Eure Hoheit, Hoogheid, belieft het u sich zu setzen. te gaan zitten. (Alba tut es. Smee fällt vor ihm auf die Knie.) (Alva gaat zitten. Smee valt voor hem op de knieën.) Gnäd’ger Herr, Edele heer, Ihr seht vor Euch u ziet voor u den geringsten Eurer Diener, de geringste van uw dienaren, einen armen Biedermann, een arme brave burger, der christlich lebte die christelijk leefde und in diesem Lebenswandel, en in deze levenswandel, wenn es Eurer Hoheit beliebt, als het uwe Hoogheid belieft, noch sieben Jahr – nog zeven jaren –

ALBA ALVA (barsch) Nicht einen Augenblick mehr! (bars) Geen ogenblik meer! Komm, Vlame, komm! Kom, Vlaming, kom! (Er will sich erheben und kann es nicht.) (Hij wil opstaan, maar kan niet.)

DIE GESELLEN DIE GEZELLEN (kichern) Ha, ha, ha, ha! (grinniken) Ha, ha, ha, ha!

SMEE SMEE (fröhlich) Ei, Eure Hoheit will sich erheben? (vrolijk) Zo, uwe Hoogheid wil opstaan? Ach, das wär’ zu früh! Ach, dat zou te vroeg zijn! So kurze Rast nach so weiter Reise! Zo’n korte rust na zo'n lange reis! Habt Ihr aber große Eile, Maar bent u zeer gehaast, so gebt mir die sieben Jahr, geef mij dan de zeven jaren, und ich geb’ Euch adligen Abschied en ik laat uwe hoogheid gaan und eine volle Flasche met een volle fles spanischen Weins. Spaanse wijn.

ALBA ALVA Deinen Wein brauch’ ich nicht. Je wijn mag je houden.

FLIPKE FLIPKE (leise) Bietet ihm Blut an, Meister, (zacht) Bied hem bloed aan, baas, das trinkt er sicher. dat drinkt hij puur.

SMEE SMEE Ist kein flämisch’ Getränk. Dat is geen Vlaamse drank. Auch glaub’ ich vielmehr, En ik denk ook dass dem Herrn Herzog dat de heer hertog nicht nach Blut niet naar bloed sondern nach Schlägen dürstet. maar naar slagen dorst.

84 DER SCHMIED VON GENT

ALBA ALVA Schmied, du wirst dich doch nicht erfrechen, Smid, je zal toch niet zo brutaal zijn mich zu schlagen? om mij te slaan?

SMEE SMEE (lachend) Ich nicht, Hoheit, bin zu müde dazu, (lachend) Ik niet, Hoogheid, ik ben te moe. doch meine Gesellen werden es pünktlich Maar mijn gezellen zullen daar stipt voor zorgen. besorgen.

(Die Gesellen lachen dröhnend.) (Die gezellen lachen bulderend.)

Spottlied auf Alba Spotlied op Alva

FLIPKE FLIPKE Es war einmal ein böser Mann, Er was eens ooit een boze man, verflucht, gehasst im Vlamenland. vervloekt, gehaat in ’t Vlaamse land.

CHOR KOOR Alba, Herzog Alba! Alva, hertog Alva!

FLIPKE FLIPKE Wer hat des Landes Recht zertreten, Wie heeft ’s lands recht met voeten getreden, erwürgt die, die nicht in Kirchen beten? en gewurgd wie niet in de kerk had gebeden?

CHOR KOOR Alba, Herzog Alba! Alva, hertog Alva!

FLIPKE FLIPKE Wer hat gerufen nach Inquisition Wie heeft geroepen om de Inquisitie und Alba empfangen mit Prozessionen? en Alva ontvangen met processies?

CHOR KOOR Die falschen Papisten! De valse papisten!

FLIPKE FLIPKE Wer hat versprochen und nicht gehalten, Wie heeft beloftes niet gehouden und ist in Nacht und Nebel gegangen? en is bij nacht en ontij weer gegaan?

CHOR KOOR Alba, Herzog Alba! Alva, hertog Alva!

FLIPKE FLIPKE Wer wollte nicht Zehnten zahlen und Steuer Wie wilde geen tienden betalen en geen lasten und lieber singen: Vive le geus!? en liever zingen: Vive le geus!?

CHOR KOOR Die Vlamen! Die Vlamen! De Vlamingen! De Vlamingen! Sie sangen: Vive le geus! Zij zongen: Vive le geus!

FLIPKE FLIPKE Was ward den Armen, die töricht glaubten Wat kregen de armen die dwaas geloofden an Freiheit, Erbarmen und Amnestie? in vrijheid, erbarmen en amnestie?

CHOR KOOR Der Galgen, der Galgen! De galg, de galg!

85 DER SCHMIED VON GENT

FLIPKE FLIPKE Wer hat ihn dann aus dem Land gehauen, Wie heeft hem dan uit ’t land gehouwen, weil Gott mit ihm ward und Flanderns Volk? omdat God met hem was en het Vlaamse volk? Wilhelmus, Wilhelmus, Wilhelmus Nassauen! Wilhelmus, Wilhelmus, Wilhelmus van Nassouwe!

CHOR KOOR Wilhelmus, Wilhelmus, Wilhelmus Nassauen! Wilhelmus, Wilhelmus, Wilhelmus van Nassouwe!

(Sie ziehen ihre Mützen, halten sie hoch und stehen (Ze nemen hun petten af, houden ze omhoog en eine Weile stumm. Sie stürzen fort in die Schmiede blijven even stilstaan. Dan stormen ze de smidse in und holen sich Hämmer und Barren.) en halen hamers en staven.)

ALBA ALVA (zornig) Sie sprechen unehrerbietig! (woedend) Dat is oneerbiedig wat ze zeggen!

SMEE SMEE Ja, Hoheit. Aber schlagen werden sie Euch mit Ja, Hoogheid. Maar slaan zullen zij u met Ehrfurcht! eerbied! (Die Werkleute kehren laufend zurück.) (De gezellen keren rennend terug.) Los, Jungens! Vooruit, jongens! Drauf auf den Bluthund! Sla erop los, op de bloedhond!

(Sie hauen ein und hauen den Herzog mitsamt dem (Zij slaan en slaan op de hertog totdat die met de Lehnstuhl in Grund und Boden. Mit leunstoel in de grond zakt. Met donderend lawaai donnerähnlichem Getöse versinkt Stuhl und Alba. verdwijnen de stoel en Alva in de grond. Een vlam Eine Flamme schießt aus dem Boden und eine schiet uit de grond en een rookzuil verschijnt. De Rauchsäule. Die Gesellen fliehen entsetzt.) gezellen slaan ontzet op de vlucht.)

SMEE SMEE (verzweifelt) Oh, ihr Verrückten! Unholde! (vertwijfeld) O jullie gekken! Onmensen! Rauhbeine, die ihr seid! Lomperiken zijn jullie! Nun habt ihr ihn in Grund und Boden gehauen! Jullie hebben hem helemaal de grond in Was fange ich an? geslagen! Wo nehm’ ich nun meinen Pakt her? Wat nu gedaan? Hoe raak ik nu aan mijn pact?

9. Szene 9e scène

(Der Rauch verflüchtigt sich langsam, an Stelle (De rook trekt langzaam op. In plaats van de des Lehnstuhls steht in einem blutroten Purpur- leunstoel wordt Astarte zichtbaar, in een bloedrode mantel, eine Krone auf dem Haupte, Astarte. Sie ist purperen mantel, een kroon op het hoofd. Onder unter dem Mantel nackt, ihr Körper ist mit Wunden de mantel is zij naakt, haar lichaam is met wonden bedeckt.) bedekt.)

ASTARTE ASTARTE (sanft) Smee! Erkennst du mich, Smee? (zacht) Smee! Herken je mij, Smee?

SMEE SMEE (verlegen) Majestät, ich weiß nicht – ist mir doch, (verlegen) Majesteit, ik weet niet – het is alsof als ob – ik –

ASTARTE ASTARTE Ich bin die Stimme, Smee, Ik ben de stem, Smee, die Stimme der glitzernden Bäume, de stem van de glinsterende bomen, ich bin das lockende Leben, ik ben het lokkende leven, das dir die sieben Jahr geschenkt hat. dat jou de zeven jaren geschonken heeft.

86 DER SCHMIED VON GENT

SMEE SMEE (freudig) Ah, jetzt erkenne ich (blij) Ha, nu herken ik Eure kaiserliche Majestät! uwe keizerlijke majesteit! Nun bin ich gerettet! Nu ben ik gered! Eure wunderbare Barmherzigkeit Uw wonderbaarlijke barmhartigheid ist gekommen, is gekomen mir noch sieben Jahre zu schenken, om mij nog zeven jaren te schenken, nein – was sag’ ich – neen – wat zeg ik – mir den Pakt zurückzugeben. om mij het pact terug te geven.

ASTARTE ASTARTE (verschämt, wehmütig, zärtlich, lockend) (beschaamd, weemoedig, teder, lokkend) Weißt du denn nicht, Weet je dan niet, du herrlichster aller Schmiede, jij heerlijkste aller smeden, warum ich dich damals gerettet habe? waarom ik jou toen gered heb? Ahnst du es nicht? Heb je geen vermoeden?

SMEE SMEE (starrt auf den Leib der Astarte, traurig) (staart naar het lichaam van Astarte, treurig) Ach, wie hat man Euch schlimm behandelt! Ach, hoe vreselijk heeft men u behandeld!

ASTARTE ASTARTE Was bedrückt dich? Wat kwelt er je?

SMEE SMEE Nichts sonst, Niets anders als dass ich Schmerz fühle, dan dat ik pijn voel sehe ich, wie hart Gott mit Euch war, als ik zie hoe hard God voor u geweest is, dass er Euch die Gebresten ließ, dat hij u de kwalen liet an denen Ihr sicher verstorben seid. waaraan u zeker gestorven bent.

ASTARTE ASTARTE (seufzend) Ach, Smee, dort unten (zuchtend) Ach, Smee, daar beneden heilen keine Wunden. genezen geen wonden.

SMEE SMEE (entblößt seine Brust) Seht diese Narben! (ontbloot zijn borst) Kijk naar deze littekens! Erlitten im Kampf gegen den Spanier bei Opgelopen in de strijd tegen de Spanjaarden bij Seeland. Zeeland.

ASTARTE ASTARTE (neugierig) Aber ihr seid (nieuwsgierig) Maar u bent ja völlig ausgeheilt, Schmied, volledig genezen, smid, wart ihr wirklich was u echt so krank wie ich? zo ziek als ik?

SMEE SMEE So wie Ihr, edle Frau. Zoals u, edele vrouw. Doch ein himmlischer Zimmermann Maar een hemelse timmerman hat mir einen Sack geschenkt. heeft mij een zak geschonken.

ASTARTE ASTARTE Ein Zimmermann – einen Sack? Een timmerman – een zak? Ich versteh’ nicht recht. Ik begrijp het niet.

87 DER SCHMIED VON GENT

SMEE SMEE Einen Sack, gewebt aus himmlischen Hanf, Een zak, geweven uit hemelse hennep, aus Paradieseshanf, uit paradijshennep, gesät von dem heiligen Josef, gezaaid door de heilige Jozef, rings um den Lebensbaum. rondom de levensboom.

ASTARTE ASTARTE (begierig) Und dieser Sack? (begerig) En deze zak?

SMEE SMEE Ein Heilmittel, Hoheit, Een geneesmiddel, Hoogheid, wie es auf Erden kein zweites gibt. zoals er op aarde geen tweede bestaat. Zwanzig Leute und mehr Twintig mensen en meer hab’ ich geheilt damit. heb ik ermee genezen.

ASTARTE ASTARTE (begierig) Und du glaubst, dass auch ich... ? (begerig) En je denkt dat ook ik... ?

SMEE SMEE Gesund kriecht Ihr aus dem Sack Gezond kruipt u uit de zak und wie neugeboren! en als nieuwgeboren!

ASTARTE ASTARTE Schmied, äffst du mich nicht? Smid, hou je me niet voor de gek? Warum willst du das für mich tun? Waarom wil je dat voor me doen?

SMEE SMEE Weil mich jammert Omdat ik medelijden heb Eurer Schönheit, Majestät! met uw schoonheid, majesteit! Und weil – doch still – En omdat – maar stil – meine Frau darf nichts hören, mijn vrouw mag niets horen, ein gutes Weib, een goed mens, doch eifersüchtig, maar jaloers wird sie zur Furie. wordt ze een furie.

ASTARTE ASTARTE (feierlich) Wenn du mich heilst, Schmied – (plechtig) Als je mij geneest, smid – sollst du es gut haben zal je het goed hebben und von Millionen Teufeln en van miljoenen duivels soll dir keiner ein Haar krümmen – zal geen enkele een haar op je hoofd krenken – sacke mich ein! steek mij in de zak!

(Smee steckt sie in den Sack und bindet ihn oben (Smee steekt Astarte in de zak en bindt hem aan am Halse fest zu, so dass nur der Kopf heraus- haar nek stevig dicht, zodat alleen haar hoofd uit de schaut.) zak steekt.)

SMEE SMEE Nun, wie fühlt sich Eure Majestät? Nu, hoe voelt zich uwe majesteit? Wirkt der Hanf? Werkt de hennep?

ASTARTE ASTARTE (ängstlich) Schmied – ich weiß nicht – (angstig) Smid – ik weet niet – dein Gehaben ist mir verdächtig. ik vind jouw gedrag verdacht.

SMEE SMEE Ehrliches Spiel! Eerlijk spel! Gebt mir das schwarze Papier, Geef mij het zwarte papier, und Ihr seid frei! en u bent vrij!

88 DER SCHMIED VON GENT

ASTARTE ASTARTE (schreit) Ah – ah! (schreeuwt) Ah – ah! Er hat mich gefangen! Hij heeft mij gevangen! Oh, du verdammter Schmied! O verdomde smid! Nichts werd’ ich dir geben, Niets geef ik jou, und massakriert sollst du werden en gruwelijk zal men je verscheuren im tiefsten Schlund! Ah! Ah! in het diepste van de hel! Ah! Ah!

SMEES FRAU SMEE’S VROUW (herbeieilend) Was ist denn das (snelt toe) Wat is dat daar für ein Geschrei? voor een geschreeuw? (Erblickt Astarte im Sack.) (Ziet Astarte in de zak.) Jesus, Maria und Josef! Jezus Maria Jozef! (Sie bekreuzigt sich.) (Ze slaat een kruis.)

SMEE SMEE (schreit) Hier siehst du sie, (roept) Hier zie je haar, Urheb’rin unseres Reichtums de oorzaak van mijn rijkdom und meines Unglücks! en van mijn ongeluk! Verlockt hat sie mich und mir meine Seele Ze heeft mij verleid en mij mijn ziel ontfutseld, abgeschwindelt, toen ik mij van ’t leven wilde benemen, da ich mir das Leben nehmen wollt’, zeven jaar geleden. vor sieben Jahren.

FRAU VROUW Ahnt’ ich’s doch, du Jammermann! Ik dacht het al, jij sukkel! Dem Teufel hast du dich verschrieben! Je hebt je aan de duivel overgeleverd!

SMEE SMEE Und nun wollte sie mich En nu wilde ze mij in die Hölle locken naar de hel lokken mit lieblichem Gerede – met lieflijke woorden –

FRAU VROUW Was – was – Wat – wat – meinen Mann verführen? Du Unholdin! mijn man verleiden? Jij onmens! Wart’ nur! Ich will dir’s zeigen! Wacht maar! Ik zal je wat laten zien! Getauft sollst du werden! Gedoopt worden zal je! Mit Weihwasser will ich dich bespritzen, Met wijwater zal ik je besprenkelen, von oben bis unten, van boven tot onder, bis dir die Luft ausgeht! tot je geen lucht meer krijgt!

ASTARTE ASTARTE Hilfe! Hilfe! Luzifer, hilf! Help! Help! Lucifer, help! Schütz’ mich vor dem fürchterlichen Weib! Bescherm mij tegen dat vreselijke wijf! Schmied – laß mich frei! Smid – laat mij vrij! Er wird ihn dir geben, den Pakt. Hij zal jou het pact geven. Hilf, Luzifer, hilf! Ah! Help, Lucifer, help! Ah!

SMEE SMEE (lachend) Dass ich an dieses Mittel vergessen (lachend) Dat ik dit middel kon vergeten konnt’ trotz all meiner Schlauheit und List! ondanks mijn sluwheid en list!

FRAU VROUW (kehrt mit einem großen Becken und einem Weih- (Komt terug met een grote schaal en een kwispel en wedel zurück und bespritzt Astarte) besprenkelt Astarte.) Im Namen des Vaters In de naam van de Vader und des Sohnes und des heiligen Geistes, en de Zoon en de Heilige Geest,

89 DER SCHMIED VON GENT

entweiche, Versucherin! verdwijn, verleidster!

(Ein schwarzes Papier flattert nieder.) (Een zwart papier fladdert naar beneden.)

SMEE SMEE (außer sich) Der Pakt, das Papier – (buiten zichzelf) Het pact, het papier – Erlöst! Frei! Verlost! Vrij! Lass ab von ihr, Frau! Laat haar, vrouw!

(Er durchschneidet den Strick, der den Sack (Hij snijdt het touw door waarmee de zak zusammenhält.) dichtgebonden is.)

ASTARTE ASTARTE Weh! Wee!

(Sie löst sich in Nichts auf.) (Zij lost zich op in het niets.)

FRAU VROUW (wie in Raserei) Und jetzt du! Komm her! (als het ware in razernij) En nu jij! Kom hier! (Sie bespritzt ihren Mann.) (Ze besprenkelt haar man.) Alles muss weg! Alles moet weg! (Die Gesellen nähern sich scheu.) (De gezellen komen verlegen dichterbij.) Und ihr – ihr alle – En jullie – jullie allemaal – die ihr in diese Teufelsschmiede verstrickt war – die verstrikt waren in deze duivelse smidse – und das – und das – und das – und das! en dit – en dit – en dit – en dit!

(Sie bespritzt alle Gegenstände, die sie erreichen (Ze besprenkelt alle voorwerpen binnen haar kann. Donner hinter der Szene beginnt schwach und bereik. Achter het toneel begint het te donderen, wächst heftig an.) eerst zacht en dan steeds luider.)

FRAU, SMEE UND CHOR VROUW, SMEE EN KOOR Im Namen des Vaters und des Sohnes und des In de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige heil’gen Geistes – Geest –

(Donner immer stärker; Blitz und starker Schlag) (De donder wordt steeds luider, de bliksem slaat in.)

(Die Schmiede birst mitten auseinander – man sieht (De smidse barst in het midden uit elkaar. Op de im Hintergrunde, eingerahmt von den geborstenen achtergrond, tussen de gebarsten muren van de Mauern der Schmiede Luzifer, nackt und schön, smidse is Lucifer zichtbaar, naakt en mooi, met mit einem Banner, darauf steht in feurigen Lettern: een banier waarop in vurige letters staat ‘Mooier 'Schöner als Gott!' Aus seinem Leibe strahlt Licht, dan God!’. Uit hem straalt licht dat alles verlicht. De das alles erhellt. Höhepunkt des Donners.) donder bereikt zijn hoogtepunt.)

FRAU VROUW Ach sieh’, Luzifer und alle seine Teufel! Kijk, Lucifer en al zijn duivels!

EINE KNABENSTIMME EEN JONGENSSTEM Schöner als Gott! Mooier dan God!

CHOR KOOR Ha ha ha ha! Ha ha ha ha!

(Man sieht unzählige Teufel von unten mit erhobe- (Men ziet onderaan ontelbare duivels met geheven nen Armen. Bäume schwingen und drehen Äste und armen. Bomen zwaaien, takken en stronken draai- Strünke. Die ganze Landschaft bewegt sich.) en. Het hele landschap beweegt.)

90 DER SCHMIED VON GENT

DIE TEUFEL DE DUIVELS (schreien) Hunger, Hunger, gib uns zu essen! (schreeuwen) Honger, honger, geef ons te eten! Durst, Durst, gib uns zu trinken! Dorst, dorst, geef ons te drinken!

(Luzifer winkt: da kommen alle Fässer und (Op een wenk van Lucifer komen alle vaten en Flaschen, Schinken, Würste, Brotlaibe, Käse und flessen, hammen, worsten, broden, kazen en Werkzeuge aus Smees Schmiede gelaufen. Die gereedschappen uit de smidse gelopen. De duivels Teufel balgen sich um Schinken, Würste, Brotlaibe, vechten onder elkaar om de hammen, worsten, bro- Flaschen und Fässer. Die Fluten der Leie heben den, flessen en vaten. Het water van de Leie stijgt. sich. Am Ende versinkt alles in den Wellen der Leie.) Aan het einde verzinkt alles in de golven.)

SMEE SMEE (sinkt erschöpft auf die Bank) (zinkt uitgeput neer op de bank) Frau, nun ist alles beim Teufel. Vrouw, nu is alles naar de duivel.

(Die Frau schlägt ergebungsvoll das Kreuz.) (De vrouw slaat berustend een kruis.)

3. AKT DERDE BEDRIJF

1. Szene 1e scène

(Szenerie wie vorher, nur sind die Trümmer der (Scène zoals voordien, alleen is het puin van de Schmiede etwas weiter nach vorne gerückt. Es ist smidse een beetje meer naar voren verplaatst. früher Morgen, unmittelbar in der Zeit anschließend Vroege ochtend, onmiddellijk aansluitend bij het and den II. Akt. Smee ist plötzlich alt geworden.) tweede bedrijf. Smee is plots oud geworden.)

FRAU VROUW Mann, Smee, bist ja schlohweiß und alt! Man, Smee, je haar is helemaal sneeuwwit, je bent oud!

SMEE SMEE (ächzt) Sieben Jahr – (steunt) Zeven jaren – ich glaub’ nicht, dass es sieben Jahr waren. ik denk niet dat het zeven jaren waren. Höllenjahr – ich glaub’, Frau, Hellejaren – denk ik, vrouw, wiegen doppelt und dreifach. wegen dubbel, driedubbel. Ich leg mich zum Sterben, Ik ga neerliggen om te sterven, und wenn ich tot bin, en als ik dood ben, lass mir mein Kleid. laat mij dan mijn kleren. Will als Schmied Ik wil als smid weiter wandern. verder trekken. Warst eine gute Frau! Je was een goede vrouw! Bitt’ für mich Bid voor mij beim lieben Herrgott – bij Onze-Lieve-Heer – leb’ wohl! vaarwel!

(Er legt sich auf den Sack und stirbt.) (Hij gaat op de zak liggen en sterft.)

FRAU VROUW (einfach, ohne Sentimentalität, wie man ein Volks- (eenvoudig, zonder sentimentaliteit, alsof ze een lied singt) volkslied zingt) Will gern für ihn bitten, Ik wil graag voor hem bidden, war ein gar lieber Mann; hij was een hele lieve man; all seine Sünden und dummen Streich’ al zijn zonden en domme streken standen ihm an, pasten bij hem, man konnt’ ihm nicht zürnen. je kon er niet boos om zijn.

91 DER SCHMIED VON GENT

Einen Tugendbold Een brave Hendrik mit guten Sitten met goede zeden hätt’ ich doch nie um mich gelitten. wilde ik toch niet om mij heen. So, wie er war, war er eben, Smee. Zoals hij was, zo was hij eenmaal, Smee. Einer der lachen konnt’ Iemand die kon lachen und sich freu’n bis zum Schluss – en plezier hebben tot aan het einde – da übermannt’ ihn tot de moeheid der Überdruss. hem overmande. Und nun steh’ auf, Sta nu op, schnür’ dein Ränzel, mein Smee! en pak je ransel, mijn Smee! Auf der letzten Wanderschaft En vind de weg finde den Weg, op je laatste tocht, den richt’gen, den ich mir denk’. de juiste weg, die waaraan ik denk. Den Schmerz will ich derweil verwinden De pijn zal ik hier verbijten Und dich am Ziel wiederfinden! En jou weerzien op je bestemming!

(Sie erhebt sich, zündet zwei Kerzen an und stellt sie (Ze staat op, steekt twee kaarsen aan en plaatst zu beiden Seiten Smees auf. Ein schwarzer Schleier ze aan weerszijden van Smee. Een zwarte sluier, sinkt nieder (eventuell auch zwei oder drei) und eventueel ook twee of drie, daalt neer en vertroe- macht das Bühnenbild verschwommen. Die Bühne belt het toneel. Het toneel is volledig donker, op de ist vollständig finster, bis auf die zwei Kerzen, die twee kaarsen na, die steeds zwakker oplichten. De immer schwächer leuchten. Die Kerzen erlöschen kaarsen doven volledig uit. Het toneel wordt gehuld vollständig. Die Szene füllt sich mit einem unwirk- in een onwerkelijk groen licht. Men ziet hoe Smee lichen, grünen Licht. Man sieht Smee aufstehen, opstaat, zijn spullen en zijn dodenmaal in de zak seine Habseligkeiten und Zehrung in den Sack steekt en weggaat.) stecken und fortgehen.)

2. Szene 2e scène

(Eine Straße. Smee wandert mit einem mächtigen (Een weg. Smee stapt over de weg met een grote Bündel. Er kommt an einem schwarzen Haus bundel op zijn rug. Hij komt voorbij een zwart huis. vorbei, alle Fenster sind rot erleuchtet, Flammen Alle ramen zijn rood verlicht, de vlammen slaan uit schlagen daraus hervor. Smee bleibt stehen, blickt de ramen. Smee blijft staan, kijkt binnen door de ins Tor.) poort.)

PFÖRTNER (HESSELS) PORTIER (HESSELS) (heult) Schließet die Türen! (huilt) Sluit de deuren! Smee ist da, Smee is daar, der tückische Schmied, de gemene smid, der Prügler! die mij heeft afgeranseld!

(Aus allen Fenstern blicken Teufel, Luzifer, Astarte, (Uit alle ramen kijken duivels, Lucifer, Astarte, Alva, Alba, Hessels.) Hessels.)

DIE TEUFEL DE DUIVELS Schließet die Türen! Sluit de deuren! Smee ist da mit seinem Zauber. Smee is er met zijn toverkunsten. Kommt er herein, Komt hij binnen, kehrt er das Unterst zu Oberst, dan keert hij alles ondersteboven, verdirbt und verwüstet alles. bederft en verwoest alles. Weg mit dir, Smee! Fort! Weg met jou, Smee! Ga weg!

SMEE SMEE Meine Herren, Mijne heren, zu meinem Vergnügen voor mijn plezier komm’ ich wahrlich nicht hierher kom ik waarlijk niet naar hier und um eure Schnauzen zu betrachten, of om jullie tronies te bekijken,

92 DER SCHMIED VON GENT

die gar nicht hübsch sind. die echt niet fraai zijn. Im übrigen hab’ ich kein Verlangen, Overigens verlang ik helemaal niet zu euch hineinzugehen. om bij jullie binnen te gaan. Drum macht keinen solchen Lärm, Maak dus niet zoveel lawaai, meine Herren Teufel! heren duivels!

ASTARTE ASTARTE Eija, schöner Schmied, Hé jij mooie smid, jetzt machst du Sammtpfötchen! nu kom je op fluwelen pootjes! Wärst du drinnen bei uns, Maar bij ons binnen zeigtest du bald deine Krallen zou je al snel je klauwen tonen und niederträchtige Bosheit. en je vuige slechtheid. Pack’ dich, Schmied! Scheer je weg!

SMEE SMEE Gnäd’ge Frau, Geachte mevrouw, Ihr seid die schönste Teufelin, u bent de mooiste duivelin, die ich je gesehen, die ik ooit heb gezien, und prächtig ausgeheilt en prachtig genezen durch meinen Sack. door mijn zak.

ASTARTE ASTARTE (empört) Hört den Biedermann! (verontwaardigd) Hoor die brave burger! Wie er seine Schändlichkeit Hoe hij zijn slechtheid hinter Zuckerworten verbirgt! achter zoete woordjes verbergt! Jagt ihn fort – Jaag hem weg – (mit verhaltener Zärtlichkeit) (met ingehouden tederheid) doch tut ihm nicht maar doe hem niet te veel zuviel zuleide! leed aan!

(Die Teufel werfen mit glühenden Kohlen nach ihm.) (Die duivels werpen gloeiende kolen naar hem.)

SMEE SMEE Geh’ ja schon! Ik ga al!

(Er wandert weiter.) (Hij stapt verder.)

3. Szene 3e scène

(Links ein Tor mit der Aufschrift 'Zum Fegefeuer', (Links een poort met het opschrift ‘Naar het vage­ rechts, nach hinten zu, eine Leiter aus Golddraht vuur’, rechts naar achteren toe een ladder van mit scharfen Spitzen, die zum Himmel führt. Davor gouddraad met scherpe punten die naar de hemel steht eine Tafel mit der Inschrift: 'Breit der Weg zur leidt. Daarvoor staat een bord met het opschrift Verdammnis! Eng und mühselig der zum Himmel!') ‘Breed is de weg naar de verdoemenis! Smal en moeizaam de weg naar de hemel!’)

SMEE SMEE (überlegt) Links oder rechts? (denkt na) Links of rechts? Ach was – ich geh’ zum Himmel! Ach wat – ik ga naar de hemel! (Er steigt die Leiter hinan.) (Hij klimt de ladder omhoog.) Ah, dieser Durst! Ach, wat een dorst! (Eine Wolke kommt, er schlürft davon.) (Er verschijnt een wolk, hij drinkt.) (brummt) Kein Braunbier! Besser als nichts! (bromt) Geen bruin bier! Beter dan niets! (Er wischt sich umständlich den Mund ab, steigt (Hij wist omstandig zijn mond af, klimt verder wieder.) omhoog.) Kann meinen Sack nicht aufmachen, Ik kan mijn zak niet openmaken, sonst fall’ich herunter. anders val ik naar beneden.

93 DER SCHMIED VON GENT

(schmerzlich) Ach, das gute Rindfleisch da (met pijn in het hart) Ach, het lekkere rundvlees in drinnen, de zak, geröstet bei Pinienäpfeln! geroosterd op dennenappels.

(Er steigt weiter. Die Sterne mehren sich, werden (Hij klimt verder omhoog. Het aantal sterren neemt größer. Monde, Sonnen, tiefes Blau. Eine große toe, ze worden groter. Manen, zonnen, diepblauw. Stadt wird sichtbar, umgürtet von Mauern, über Een grote stad wordt zichtbaar, omgeven door een deren Zinnen Häuser, Bäume, Türme ragen.) muur met kantelen waarboven huizen, bomen en torens uitsteken.)

CHOR KOOR (hinter der Szene) (achter het toneel) Ah! Ah!

SMEE SMEE O diese linde Wärme! O deze zachte warmte! Die schöne Musik! De mooie muziek! Mir scheint ich bin vor dem Paradies. Ik denk dat ik voor het paradijs sta.

(Er steigt von der letzten Stufe auf die schöne (Hij stapt van de laatste trede van de ladder de Straße und geht an ein goldenes Tor.) mooie weg op en loopt naar een gouden poort.)

SOLO-SOPRAN, SOLO-TENOR UND CHOR SOLO-SOPRAAN, SOLO-TENOR EN KOOR (hinter der Szene) (achter het toneel) Gloria in excelsis Deo! Gloria in excelsis Deo!

4. Szene 4e scène

PETRUS PETRUS (öffnet) Wer bist du? (opent de poort) Wie ben jij?

SMEE SMEE (schüchtern) Heiliger Petrus, ich bin (schuchter) Heilige Petrus, ik ben Smee, der zu seinen Lebzeiten Smee, die tijdens zijn leven in Gent gehaust hat. in Gent gewoond heeft. Bitte, lass mich in dein Paradies. Alstublieft, laat mij binnen in het paradijs.

PETRUS PETRUS Nein! Neen!

SMEE SMEE O Herr, ich weiß wohl den Grund! O heer, ik weet wel waarom! Doch ich hab’ mich aus seinen Klauen Maar ik heb mij uit zijn klauwen losgemaakt, losgemacht, en niets van zijn goed behouden! und nichts von seinem Gut behalten!

PETRUS PETRUS (erhobenen Tones, streng) (met verheven stem, streng) Bis auf den Sack da, den du trägst. Behalve de zak daar die je draagt.

SMEE SMEE O mein Gott, dieser Sack, O mijn God, deze zak, der ward ja gesegnet die werd gezegend vom heiligen Josef – door de Heilige Jozef – so ist es mir verblieben – daarom is hij bij mij gebleven – so denk’ ich mir’s! dat denk ik toch!

94 DER SCHMIED VON GENT

PETRUS PETRUS Wirst schön sehn, Je zal wel zien, was es mit dem Sack hoe het met die zak für eine Bewandtnis hat. is gesteld. Pack’ deine Lumpen, Schmied! Pak je boeltje, smid!

SMEE SMEE (reißt rasch seinen Lederschurz herunter, wirft ihn in (trekt snel zijn lederen schort uit, gooit hem in de den Torspalt und setzt sich drauf) deuropening en gaat erop zitten) Ihr könnt mich nicht abschaffen, U kan mij hier niet uitwijzen, bin auf meinem Besitz! ik zit op mijn eigendom!

PETRUS PETRUS (zu Engeln mit Hellebarden) (tegen engelen met hellebaarden) Jagd ihn weg! Jaag hem weg!

(Die Engel jagen Smee weg. Petrus schließt das (De engelen jagen Smee weg. Petrus sluit de poort.) Tor.)

5. Szene 5e scène

SMEE SMEE Das ist schlimm! Dat is erg! Wo soll ich nun hin? Waar moet ik nu naartoe? Zu meiner Frau zurück? Terug naar mijn vrouw? Die trifft der Schlag, Die valt dood wenn sie mich sieht. als ze mij ziet. Muss doch sehn, Ik moet toch eens kijken was mit dem Sack los ist! wat er met die zak aan de hand is! Hab’ auch Hunger! Heb ook honger! (Er packt aus: Schinken, Würste, Käse, Brotlaibe, (Hij pakt de zak uit: hammen, worsten, kaas, Weinflaschen; es nimmt kein Ende und stapelt sich broden, wijnflessen. Er komt geen einde aan en het zum Berg.) groeit uit tot een hele berg.) (kopfschüttelnd) (hoofdschuddend) Nimmt kein Ende! Er komt geen einde aan! Verdammt – hätt’ ich bald gesagt! Verduiveld – had ik bijna gezegd! Das ist Astartes Werk. Dat is Astartes werk. (Er packt immer weiter aus.) (Hij pakt nog verder uit.) Scheint doch etwas für mich Lijkt toch wel iets voor mij über gehabt zu haben, die Frau. over gehad te hebben, die vrouw. Wenn sie’s nicht aus Bosheit tat, Als ze het niet uit slechtheid gedaan heeft, wegen des heiligen Petrus! wegens de Heilige Petrus! Prächtig, prächtig, Prachtig, prachtig. Da läßt sich leben! Hiermee kan ik leven! Ha – ein wunderbarer Gedanke! Ha – een schitterend idee! Diese Bretter da Die planken daar und dieser Vorrat en deze voorraad von guten Sachen aan lekkere dingen. eine Schenke werde ich aufmachen, Een herberg ga ik openen, da vor den Pforten des Paradieses. daar vóór de poorten van het paradijs. So verdien’ ich Zo verdien ik nog einen hübschen Batzen Geld; een flinke hoop geld; man kann nie wissen, je kan nooit weten wozu es gut ist – waarvoor dat goed is – und ein gutes Werk ist’s obendrein, en het is nog een goed werk ook alle müden Himmelswandr’r zu laben! om alle vermoeide hemelgangers te laven! Das muss mir angerechnet werden! Dat moeten ze mij aanrekenen!

95 DER SCHMIED VON GENT

(Er fügt die Bretter zu einer primitiven Bude zusam- (Hij voegt de planken samen tot een primitief hok men und stapelt alles verlockend auf. Er betrachtet en stapelt alles op zodat het er aantrekkelijk uitziet. entzückt sein Werk, schlägt die Hände ineinander, Hij bekijkt opgetogen zijn werk, slaat de handen in freut sich, stellt noch einiges zurecht. Brummt für elkaar, is blij, zet nog een paar dingen op hun plaats. sich.) Bromt in zichzelf.)

Wird mich schon reinlassen, Hij zal mij wel binnenlaten, der heilige Brummbär! de heilige brombeer!

STIMME PETRUS STEM VAN PETRUS Smee! Smee!

SMEE SMEE Mein Gott, er hört alles! Mijn God, hij hoort alles!

6. Szene 6e scène

(Slimbroek kommt des Wegs.) (Slimbroek verschijnt.)

SMEE SMEE Sieh’ da, Slimbroek! Kijk daar, Slimbroek! Du willst wohl gar Je wil zeker ins Paradies? naar het paradijs? Na – ich muss sagen! Wel – ik moet je zeggen!

SLIMBROEK SLIMBROEK (gekränkt) Hast du mir verzieh’n (gekrenkt) Als jij mij vergiffenis geschonken hebt und ich dir, en ik jou, wird auch unser Herrgott dan zal ook Onze-Lieve-Heer ein Einseh’n haben! wel begrip hebben!

SMEE SMEE Hast recht! Je hebt gelijk! Aber nun setz’ dich! Maar ga nu zitten! Iss und trink’ – Eet en drink – wirst müde sein! je zal wel moe zijn!

SLIMBROEK SLIMBROEK Ja – was ist denn das? Ja – wat krijgen we nu? Bist du hier der Wirt? Ben jij hier soms de waard?

SMEE SMEE (stolz) Himmelswirt sozusagen! (trots) De hemelwaard ben ik, bij wijze van spreken!

STIMME STEM Smee! Smee!

SMEE SMEE (verlegen) Das heißt, will sagen – (verlegen) Dat wil zeggen – so eine Art Probezeit – een soort van proeftijd –

STIMME STEM Lügner! Leugenaar!

SMEE SMEE (zornig) Nun also – (boos) Goed dan –

96 DER SCHMIED VON GENT

man hat mich nicht eingelassen. ze hebben mij niet binnengelaten.

SLIMBROEK SLIMBROEK (pfiffig) Kann ich mir denken. (slim) Dat kan ik me voorstellen.

SMEE SMEE (empört) Wie kannst du so etwas sagen? (verontwaardigd) Hoe kan je zoiets zeggen? War ich nicht gut zu dir und allen? Ben ik dan niet goed geweest voor jou en voor iedereen?

SLIMBROEK SLIMBROEK Na ja, aber die Geschicht’ mit dem – Welja, maar dat verhaal met die – du weißt schon – je weet wel – war ja stadtbekannt in Gent. heel Gent wist ervan.

SMEE SMEE Pst... Sprechen wir nicht davon. Sstt... We praten er niet meer over.

7. Szene 7e scène

(Smee bemüht sich, einen primitiven Tisch und Stuhl (Smee tracht een primitieve tafel en stoel in elkaar zustande zu bringen. Flipke kommt daher.) te knutselen. Flipke verschijnt.)

FLIPKE FLIPKE Baas – treff’ ich euch hier? Baas – jij hier?

SMEE SMEE (freudig) Flipke, mein guter Gesell’! (blij) Flipke, mijn goede gezel! Ja, aber wie ist das nur möglich. Ja, maar hoe kan dat nu. Stirbt denn ganz Gent? Gaat heel Gent dood misschien?

FLIPKE FLIPKE Wie die Schmiede einstürzte, Toen de smidse instortte, Ihr wart grad u was net bezig mit dem Sterben beschäftigt, met sterven, da ist mir etwas auf den Kopf gefallen. toen is er iets op mijn hoofd gevallen.

SMEE SMEE Ja, aber dann wieso kommst du so spät, Ja, maar waarom kom je dan zo laat, mit deinen jungen Beinen? met je jonge benen?

FLIPKE FLIPKE Man hat mich irgendwo aufgehalten. Ik werd ergens opgehouden. Wie sie aber hörten, Toen ze hoorden ich sei Euer Gesell, dat ik uw gezel was, da hat man mich wieder hebben ze me weer hinausgeworfen. buitengegooid.

SMEE SMEE Hahahahahahahaha! Hahahahahahahaha! Nun aber erzähle! Maar vertel! Was macht meine liebe Frau? Hoe is het mijn lieve vrouw?

FLIPKE FLIPKE Ist krank, Baas. Ze is ziek, baas. Wird’s nicht lange mehr machen. Het zal niet lang meer duren. Kann ohne Euch nicht leben. Ze kan zonder u niet leven.

97 DER SCHMIED VON GENT

8. Szene 8e scène

(Eine Seele fliegt in höchster Eile direkt auf die (Een ziel vliegt met grote haast direct naar de Himmelstür zu.) hemelpoort.)

SLIMBROEK SLIMBROEK Seht, was dort kommt! Kijk wat er daar aankomt!

FLIPKE FLIPKE Das ist sie, Meister! Dat is ze, baas!

(Die Seele hält vor dem Himmelstor.) (De ziel blijft voor de hemelpoort staan.)

SMEE SMEE Frau! Frau! Vrouw! Vrouw! Halt, halt – nimm mich mit! Wacht, wacht – neem mij mee!

(Die beiden fliegen sich in die Armen.) (Ze vliegen elkaar in de armen.)

FRAU VROUW Mann – lieber Mann – Man – lieve man – Du bist’s! Jij bent het!

(Sie halten sich innig umschlungen.) (Ze blijven in een innige omhelzing staan.)

SMEE SMEE (überströmend) Frau, liebste Frau, wie ich mich (uitbundig) Vrouw, liefste vrouw, ik ben zo blij! freue!

FRAU VROUW Liebster Mann! Liefste man!

SMEE SMEE (flüstert) Ich will mit dir hinein. (fluistert) Ik wil met jou naar binnen.

FRAU VROUW Das würdest du dich getrau’n? Dat zou jij durven?

SMEE SMEE Ich werde mich Ik zal mij unter deinem Rock verstecken, onder jouw rok verbergen, er ist weit genug; hij is breed genoeg; so werden wir nicht bemerkt werden! zo zal niemand het merken!

FRAU VROUW So komm! Kom dan!

(Nimmt Smee an der Hand und zappelt auf die (Neemt Smee bij de hand en trippelt naar de hemel- Himmelstür zu.) poort.)

9. Szene 9e scène

(Sie pocht schüchtern an das Tor.) (Zij klopt schuchter op de poort.)

PETRUS PETRUS (öffnet) Tritt ein, gute Frau! (opent) Kom binnen, goede vrouw!

98 DER SCHMIED VON GENT

(Er erblickt die Füße Smees, die unter dem Rock (Hij ziet de voeten van Smee die onder de rok hervorschauen.) uitsteken.) Was – was ist denn das? Wat – wat is dat? Wird mich denn dieser schlechte Schmied Wil deze slechte smid immer zum Besten haben wollen? mij voor de gek blijven houden? Pack’ dich, du Söldling des Teufels! Scheer je weg, jij huurling van de duivel!

FRAU VROUW Ach Herr, habt Erbarmen mit ihm! Ach heer, heb erbarmen met hem! Oder lasst mich bei ihm bleiben! Of laat mij bij hem blijven!

PETRUS PETRUS Nein! Dein Platz ist hier und der seinige draußen. Neen! Jouw plaats is hier en die van hem buiten. Tritt ein! Er soll sich rasch davon machen! Kom binnen! Dat hij zich uit de voeten maakt!

FRAU VROUW Ach Gott! Goede God!

SMEE SMEE (flüstert ihr heimlich zu) (fluistert haar heimelijk in het oor) Geh zum heiligen Josef. Ga naar de Heilige Jozef. Sag’ ihm, dass ich da bin, Zeg hem dat ik er ben, er kennt mich! hij kent mij!

FRAU VROUW Will’s tun, Liebster! Ik zal het doen, m’n liefste!

(Sie tritt ein.) (Zij gaat naar binnen.)

10. Szene 10e scène

SMEE SMEE Der Schmerz ist zu groß. De pijn is te groot. (grimmig) Ich trink’ mir einen an! (grimmig) Ik ga me bezatten!

FRAU VROUW (hinter der Himmelstür) (achter de hemelpoort) Mann, bist du da? Man, ben je daar?

SMEE SMEE Ja! Ja!

FRAU VROUW Halt’ deinen Schurz auf! Hou je schort omhoog! Ich will dir einen Kuchen hinabwerfen, Ik gooi een taart naar beneden den ich eben bekommen hab’. die ik zonet gekregen heb.

SMEE SMEE (gerührt) Und du isst nichts? (ontroerd) En jij eet niets?

FRAU VROUW Nein, ich hab’ sagen hören, Neen, ik heb horen zeggen dass bald das Nachtmahl kommen wird! dat het avondmaal er spoedig aankomt!

(Ein Kuchen fliegt über die Mauer. Smee fängt ihn (Een taart vliegt over de muur. Smee vangt de taart auf.) op.)

99 DER SCHMIED VON GENT

SMEE SMEE (betrübt) Das gute Weib! (bedroefd) Mijn goede vrouw! (Zu Flipke und Slimbroek) (Tegen Flipke en Slimbroek) Ich will ihn mit euch teilen, Ik zal hem met jullie delen, und wir trinken spanischen Wein dazu. en we drinken er Spaanse wijn bij.

FLIPKE FLIPKE Und singen ein Lied wie in alten Tagen! En we zingen een lied zoals in vroeger tijden!

Trinklied Drinklied

FLIPKE FLIPKE An der Leie steht ein Haus, Aan de Leie staat een huis, voorwaar, streckt der Herrgott den Finger ‘raus. zijn vinger strekt de Heer naar daar. Frohe Gesellen sitzen drin, Vrolijke gezellen zitten binnen, trinken, singen: drinken, zingen:

ALLE DREI ALLE DRIE Kann kein’ Trübsal aus noch ein: Geen droefenis kan daar ooit zijn: Wein, Wein, Wein, Wein, Wein! wijn, wijn, wijn, wijn, wijn!

FLIPKE FLIPKE Kommt ein schwarzer Spanier ‘gangen, Een zwarte Spanjaard kwam daar aan trägt nach kühlen Trunk Verlangen. en vroeg een koele dronk, welaan. Sitzen beisammen Spanier, Vlamen, Spanjaarden, Vlamingen zitten samen, trinken, singen: drinken, zingen:

ALLE DREI ALLE DRIE Kann keine Feindschaft aus noch ein: Geen vijandschap kan daar ooit zijn: Wein, Wein, Wein, Wein, Wein! wijn, wijn, wijn, wijn, wijn!

FLIPKE FLIPKE Pochen Drei ans Himmelstor, Drie mannen kloppen aan de hemelpoort, schiebt Sankt Peter den Riegel vor. maar Sintepieter zegt: Ga voort! Drei arme Seelen, tief betrübt, Drie arme zielen, diep bedroefd, trinken, singen: drinken, zingen:

ALLE DREI ALLE DRIE Wer hilft uns ab dieser Pein? Wat helpt ons tegen deze pijn? Wein, Wein, Wein, Wein, Wein! wijn, wijn, wijn, wijn, wijn!

PETRUS PETRUS (von innen) Ruhe da draußen! (achter de poort) Stilte daarbuiten! Es wird Schlafenszeit! Het is tijd om te gaan slapen!

SMEE SMEE Ach was, das Singen lassen wir uns nicht Ach wat, het zingen laten we ons niet verbieden, verbieten, en het drinken ook niet! und das Trinken auch nicht!

(Sie fangen von vorne an.) (Ze beginnen opnieuw van voren af aan.)

FRAU VROUW (steckt den Kopf über die Mauer) (steekt haar hoofd boven de muur) Mann, ich bitte dich, gib Frieden. Man, alstublieft, hou op. Der heilige Josef kommt! De Heilige Jozef komt!

100 DER SCHMIED VON GENT

(Die Himmelstür fliegt auf. Unerhörter Glanz dringt (De hemelpoort vliegt open. Een ongelofelijke auf die Szene. Der heilige Josef mit den himmli- schittering verlicht het toneel. De heilige Jozef met schen Heerscharen, neben ihm zwei Engel mit de hemelse heerscharen, naast hem twee engelen einer riesigen Waage. An der anderen Seite Josefs met een reusachtige weegschaal. Aan de andere Smees Frau.) kant van Jozef staat Smees vrouw.)

11. Szene 11e scène

JOSEF JOZEF (zu Petrus) Warum läßt du Smee nicht ein, den (tegen Petrus) Waarom laat je Smee niet binnen, Schmied, de smid der so gut an mir gehandelt hat, die zo goed voor mij geweest is wie ich mit Jesus und Maria toen ik met Jezus en Maria zur Erde hinabgestiegen bin? naar de aarde ben afgedaald?

PETRUS PETRUS (unwirsch) Er darf nicht ins Paradies! (nors) Hij mag niet binnen in het paradijs! Denn nach seiner Erlösung hat er den Sack Want na zijn verlossing heeft hij de zak behalten, gehouden in dem der Teufel gesteckt hat, waarin de duivel gezeten heeft, und Schinken und Würste und Wein en hammen en worsten en wijn von des Teufels Geld van het geld van de duivel wollte er in den Himmel schmuggeln. wilde hij de hemel binnensmokkelen.

JOSEF JOZEF Warum hast du das getan, Smee? Waarom heb je dat gedaan, Smee?

SMEE SMEE (stottert) Ich wußte nicht – dass – ich dachte – (stottert) Ik wist niet – dat – ik dacht – weil Ihr den Sack gesegnet habt – omdat u de zak gezegend heeft –

JOSEF JOZEF Keine Ausflüchte, Schmied! Beichte! Geen uitvluchten meer, smid! Biecht op! Wir wollen deine guten Taten Wij willen je goede daden auf die Waage legen und deine schlechten. op de weegschaal leggen en je slechte. Beichte, Smee! Biecht op, Smee!

SMEE SMEE (verlegen) Ich schäme mich, o Herr, (verlegen) Ik schaam mij, o heer, von meinen guten Taten zu sprechen. om over mijn goede daden te spreken.

FRAU VROUW (eifrig) Er war sein ganzes Leben lang mildtätig (ijverig) Hij was zijn hele leven lang vrijgevig en und barmherzig. barmhartig.

JOSEF JOZEF (gibt dem Engel ein Zeichen) Das war gut. (geeft de engelen een teken) Dat was goed.

FRAU VROUW Er habt allezeit mit Freuden gearbeitet, Hij heeft altijd vol vreugde gewerkt, der Faulheit und dem Trübsinn abgesagt, luiheid en zwaarmoedigheid kende hij niet, Freude und Last gesucht, vreugde en last heeft hij gezocht, gern gesungen und Braunbier getrunken, graag gezongen en bruin bier gedronken, was doch eine Gottesgabe ist. wat toch een goddelijke gave is.

JOSEF JOZEF Das war gut. Dat was goed.

101 DER SCHMIED VON GENT

SMEE SMEE Darum hab’ ich mich auch dem Teufel Daarom heb ik mij ook aan de duivel verschrieben, overgegeven, weil mir das Leben so viel Spaß gemacht hat. omdat ik zoveel plezier had in het leven.

JOSEF JOZEF Das war schlecht. Dat was slecht.

(Die Waage sinkt stark auf die andere Seite.) (De weegschaal slaat door naar de andere kant.)

FRAU VROUW (weinend) Er war immer lieb zu mir und hat mich (wenend) Hij was altijd lief tegen mij en heeft mij nie betrogen. nooit bedrogen.

SLIMBROEK SLIMBROEK Er war sogar gut zu denen, Hij was zelfs goed voor diegenen die schlimm zu ihm waren – ich muss es sagen – die boosaardig tegen hem waren – ik moet wie ich zum Beispiel. zeggen – zoals ik bijvoorbeeld.

JOSEF JOZEF (zu dem Engel) (tegen de engelen) Zwei Gewichte auf die and’re Seite! Twee gewichten op de andere kant! Doch es langt nicht! Maar het is niet genoeg!

SMEE SMEE (trotzig) Ich hab’ mit denen von Seeland gekämpft (koppig) Ik heb met die van Zeeland gevochten für Gewissensfreiheit und Heimat voor gewetensvrijheid en vaderland, und Hunger und Durst gelitten. en honger en dorst geleden.

JOSEF JOZEF Das war gut. Dat was goed. Doch, bist du dabei geblieben? Maar heb je dat volgehouden?

SMEE SMEE Um ohne Trug zu reden, Herr – nein. Om eerlijk te zijn, heer – neen. Mein Mut hat keine Beständigkeit gehabt, und ich Mijn moed is niet standvastig gebleven, en ik ben bin nach Gent heimgekehrt, teruggekeerd naar Gent, um mich unter das Joch zu beugen, om mij onder het juk te buigen, wie so viele and’re. zoals zovele anderen.

JOSEF JOZEF Das war schlecht. Dat was slecht.

FRAU VROUW O Herr, seid barmherzig! O heer, wees barmhartig!

JOSEF JOZEF Hast du sonst nichts, Heb je niets meer auf die Waage zu legen? om op de weegschaal te leggen?

SMEE SMEE (platzt heraus, im weiteren Verlauf heldenhaft (barst los, vanaf nu heldhaftig-hymnisch) hymnisch) Ik heb de ergste knecht van de duivel, Ich hab’ den ärgsten Knecht des Teufels, de beul afgeranseld! den Henker verhauen! En hertog Alva, Und den Herzog Alba, die de wereld met oorlog en bloed ontheiligd der die Welt mit Krieg und Blut geschändet hat – heeft –

102 DER SCHMIED VON GENT

hab’ ich auch verhauen! die heb ik ook afgeranseld! Mit Flipke und meinen Werkleuten zusammen! Met Flipke en mijn gezellen samen! Und die Teufelin Astarte, En de duivelin Astarte, die üble Buhlerin und Versucherin, de boze bedriegster en verleidster, hab’ ich in den Sack gesteckt! heb ik in de zak gestoken!

(Ein Aufatmen geht durch die Engelschar. Die Seite (Een zucht van verlichting gaat door de engelen- der Waage mit den bösen Taten schnellt empor.) schaar. De kant van de weegschaal met de slechte daden gaat snel omhoog.)

JOSEF JOZEF Das war sehr gut, Smee! Dat was zeer goed, Smee! Du darfst ins Paradies eingehen! Je mag het paradijs binnengaan!

DIE ENGEL DE ENGELEN Ah! Ah!

SMEE SMEE Dank, Herr! Dank u, heer! Und die beiden da? En die twee daar?

JOSEF JOZEF Alle sollen mitkommen! Ze mogen allemaal meekomen!

(Die Frau fällt Smee um den Hals.) (De vrouw valt Smee om de hals.)

FRAU VROUW Mann, Mann, es ist so herrlich da drinnen! Man, man, het is zo heerlijk daarbinnen!

(Das Himmelstor öffnet sich. Man sieht die (De hemelpoort gaat open. Men ziet de hemelstad Himmelsstadt und die himmlischen Heerscharen en de hemelse heerscharen die met palmtakken mit Palmenzweigen winkend.) wuiven.)

MÄNNERCHOR MANNENKOOR Heil, Smee, dem tapfern Schmied, der die Teufel Heil Smee, de dappere smid die de duivels verhauen hat! afgeranseld heeft!

CHOR DER HIMMELSBEWOHNER KOOR VAN DE HEMELBEWONERS (auf der Bühne) (op het toneel) Gloria, Gloria in excelsis Deo! Gloria, Gloria in excelsis Deo!

(Feierlichen Einzug in den Himmel.) (Plechtige intocht in de hemel.)

CHOR KOOR Alleluja! Alleluja!

103

DER SCHMIED VON GENT BIOGRAFIEËN

ALEJO PÉREZ — MUZIKALE LEIDING interdisciplinaire projecten opzette. Mondtag beleefde zijn doorbraak met zijn werk Tyrannis Alejo Pérez is met ingang van het seizoen (2015) in het Staatstheater in Kassel, wat 2019-2020 muziekdirecteur van Opera Ballet hem een eerste uitnodiging door het Berlijnse Vlaanderen. De Argentijnse maestro wordt Theatertreffen opleverde. Er volgden twee geprezen voor zijn stilistische trefzekerheid nieuwe uitnodigingen door het prestigieuze en zijn vermogen om elk detail van complexe festival, met Die Vernichtigung – ook te gast bij partituren tot leven te brengen. De sound NTGent – en Das Internat. Vandaag regisseert van het Symfonisch Orkest van Opera Ballet en ensceneert Mondtag in vooraanstaande Vlaanderen kon zich al ten volle ontplooien theaters, zoals het Thalia Theater in Hamburg, onder zijn directie in de succesvolle produc- het Schauspiel in Keulen, de Münchner ties van Pelléas et Mélisande van Sidi Larbi Kammerspiele, het Maxim Gorki Theater Cherkaoui en Damien Jalet, van Lohengrin (Berlijn), NTGent en bij het Berliner Ensemble. en Don Carlos. Pérez verdiende zijn sporen Na Der Schmied von Gent staat een tweede als muziekdirecteur van het Teatro Argentino operaproductie op stapel: Antikrist van Rued de La Plata (2009-2012) en als dirigent onder Langgaard in de Deutsche Oper in Berlijn. intendant Gerard Mortier in het Teatro Real in Madrid, waar hij bejubelde producties MANUELA ILLERA – leidde van o.a. Rienzi (Wagner), Don Giovanni ARTISTIEK MEDEWERKER SET (Mozart), Death in Venice (Britten) en Die Eroberung von Mexico (Rihm). Gastdirecties De Colombiaanse interdisciplinaire artiest brachten hem naar het Teatro Colón in zijn Manuela Illera werkt in individueel en collectief geboortestad Buenos Aires voor producties verband in de domeinen van scenografie, beel- van Parsifal, Der Rosenkavalier en Ariadne dende kunsten, muziek en sound voor films en auf Naxos; naar de Opéra de Lyon, onder theater. Vandaag studeert ze aan de Akademie meer voor Franz Schrekers Die Gezeichneten; der Bildenden Künste in München. Ze werd de Semperoper in Dresden, de opera’s van meermaals geëngageerd door de Bayerische Stuttgart en Rome en naar de Salzburger Staatsoper en recent werkte ze als schilder Festspiele aan het hoofd van de Wiener voor drie producties van Ersan Mondtag. In Philharmoniker. haar zoektocht naar de vereniging van discipli- nes, in het teken van politieke inhouden, incor- ERSAN MONDTAG — poreerde ze in haar laatste werken ook video REGIE EN SCENOGRAFIE en installaties. De conceptuele ontwikkeling van haar projecten omvat sculptuur, schilder- Ersan Mondtag is een van de meest spraak­ kunst, video en een doorgedreven research in makende theatermakers van het moment. sound. Illera’s artistieke bewustzijn is beïnvloed Zijn werk beweegt zich tussen theater, door de kruisbestuiving van haar ervaringen als muziektheater, performance en installaties. vrouw, kunstenaar, muzikant en immigrant. Met Der Schmied von Gent maakt hij zijn operadebuut. Na een (afgebroken) opleiding JOSA MARX — KOSTUUMS aan de Otto Falckenberg Schule in München en ervaringen als assistent van Frank Castorf, De Duitse kostuum- en decorontwerper Josa Thomas Langhoff en Claus Peymann stichtte Marx genoot een opleiding voor damescou- Mondtag in 2012 in München KAPITÆL ZWEI ture tussen 2005 en 2008 bij Elise Topell en KOLEKTIF, waarmee hij meerdaagse per- deed daarna praktijkervaring op bij Vivienne formances, experimentele partyformats en Westwood in Londen. Daarna studeerde hij

106 DER SCHMIED VON GENT kostuumontwerp aan de Universität der Künste Onegin (John Cranko), Romeo en Mercutio/ in Berlijn. Sinds 2004 werkt hij als freelance Romeo and Juliet, Albert/Giselle en Carabosse/ kostuum- en setdesigner, onder meer voor Doornroosje (Marcia Haydée). Kolesnyk danste het Thalia Theater in Hamburg, HAU Berlin, in tal van beroemde balletten van onder meer het Schauspielhaus in Wenen, het Deutsche John Cranko, George Balanchine en Jerome Theater Göttingen, Ballhaus Ost, Theater Robbins. Daarnaast verleende hij zijn mede- Bremen en Theater Lübeck. Marx werkt op werking aan verschillende producties van Jiří regelmatige basis samen met regisseurs zoals Kylián, William Forsythe, Christian Spuck en Ersan Mondtag, Wilke Weermann, Lucia Bihler, Sidi Larbi Cherkaoui. Agathe Chion en Gordon Kämmerer. JAN SCHWEIGER — KOORLEIDING RAINER CASPER — LICHT De Oostenrijkse dirigent Jan Schweiger leidt De Duitse lichtontwerper Rainer Casper begon het Koor van Opera Ballet Vlaanderen sinds zijn carrière aan het Schauspiel in Keulen januari 2014. Hij studeerde zang, koor- en voor hij aan de slag ging als hoofd belichting orkestdirectie aan het Mozarteum Salzburg in Schauspiel Leipzig, Schauspiel Hannover en was lid van het Arnold Schönberg Chor, en de Volksbühne in Berlijn, waar een intense waar hij samenwerkte met dirigenten zoals samenwerking met regisseur Frank Castorf Claudio Abbado, Nikolaus Harnoncourt, Ádám begon. Met Castorf realiseerde Casper ver- Fischer en Sir Simon Rattle. Van 2007 tot 2013 schillende operaproducties waaronder Jakob was hij als koorleider en dirigent verbonden Lenz (Rihm) (Wiener Festwochen, 2008), aan Theater Heidelberg. Vandaag beheerst de integrale Der Ring des Nibelungen op de Schweiger een veelzijdig koorrepertoire, als Bayreuther Festspiele (2013) en Janáčeks zanger en dirigent. Bij Opera Ballet Vlaanderen Uit een dodenhuis (Bayerische Staatsoper). tekende hij intussen voor de koorleiding van In de periode 2011-2014 werkte hij als hoofd talrijke producties, waaronder meest recent belichting bij de Münchner Kammerspiele. Les pPêcheurs de perles, Les Bienveillantes, Vandaag opereert Casper op freelance basis Macbeth, Don Carlos en Rusalka. Ook stond hij met engagementen in onder meer het Weense in voor de muzikale leiding van Die Zauberflöte, Burgtheater en de opera’s van Turijn, Frankfurt Così fan tutte en Fauré’s Requiem. en Oslo en in samenwerking met regisseurs Barbara Wysocka, Nicolas Stemann en Ersan HENDRIK DEROLEZ — Mondtag. Met Mondtag is hij binnenkort te gast DIRIGENT KINDERKOOR in de Deutsche Oper in Berlijn met Antikrist van Rued Langgaard. Hendrik Derolez is sinds 1989 verbonden aan Opera Ballet Vlaanderen (de voormalige YEVGENIY KOLESNYK — CHOREOGRAFIE Vlaamse Opera). Als repetitor van het Koor van Opera Ballet Vlaanderen werkte hij jarenlang Yevgeniy Kolesnyk genoot zijn dansopleiding samen met koordirigenten zoals Peter Burian, aan de Nationale Balletschool van Kiev en een Simon Halsey en Kurt Bikkembergs. opleiding als choreograaf aan de Internationale Daarnaast deed hij jarenlange ervaring op als Academie voor Kunsten in dezelfde stad. Al vocal coach van operazangers. In 1991 werd tijdens zijn studies werkte hij aan de Nationale het Kinderkoor van de Opera opgericht met Opera in Kiev. In de periode 2000-2016 was Derolez als koorleider. Deze groep van 36 tot Kolesnyk principal danser bij Ballet Vlaanderen. 40 kinderen van 7 tot 16 jaar is ondertussen Vandaag werkt hij als freelance danser, uitgegroeid tot een uitmuntend koor dat vele gastdocent en choreograaf. Op zijn palmares stijlen en genres beoefent: opera, muziek- staan belangrijke rollen zoals de titelrol in theater, oratorium, theatervoorstellingen,

107 DER SCHMIED VON GENT a-capellazang en symfonische concerten. Het LEIGH MELROSE — SMEE Kinderkoor en zijn solisten worden gere- geld geëngageerd door onder meer Antwerp De Britse bariton Leigh Melrose studeerde Symphony Orchestra, Het Nationaal Orkest aan de Royal Academy of Music in Londen. van België en Brussels Philharmonic. Derolez Hij heeft een stevige reputatie opgebouwd in gelooft dat het mooie resultaat van het twintigste-eeuwse en hedendaagse muziek. Kinderkoor het gevolg is van het nastreven van Zijn vertolkingen van Wozzeck in de Opera een natuurlijke techniek, maximale voorberei- van Zürich onder Fabio Luisi, Alberich/Das ding en het individueel responsabiliseren van Rheingold op de Ruhrtriennale onder Teodor elk zangertje. Currentzis, Friedrich/Das Liebesverbot (Teatro Real, Madrid) en Ruprecht/De Vurige Engel TILL BRIEGLEB — DRAMATURGIE (Zürich) konden rekenen op ruime bijval. Melrose liet zich ook opmerken als Nekrotzar/ Till Briegleb, afkomstig uit München, is Le Grand Macabre (Zürich), Stolzius/Die cultuurcriticus bij de Süddeutsche Zeitung en Soldaten (Madrid), Clov/Fin de partie (Kurtág) het kunstmagazine Art en auteur over thea- (Amsterdam en Milaan) en recent nog als ter, beeldende kunsten en architectuur voor Shelmerdine/Greene in de wereldcreatie van verschillende media. Hij woont en werkt in Olga Neuwirths Orlando (Wiener Staatsoper). Hamburg. Briegleb jureerde meerdere jaren Op zijn repertoire vinden we daarnaast rollen voor belangrijke theaterfestivals in Duitsland, zoals Papageno/Die Zauberflöte, Il Conte/Le waaronder het Berliner Theatertreffen en het nozze di Figaro, Figaro/Il barbiere di Siviglia, Stücke Festival in Mülheim. Hij heeft verschil- Escamillo/Carmen en de titelrol in Jevgeni lende publicaties op zijn naam, waaronder een Onegin. Bij Opera Ballet Vlaanderen oogstte essaybundel over het culturele gewicht van het Melrose succes als Ned Keane in David Aldens schaamtegevoel, Die diskrete Scham. Briegleb bejubelde productie van Peter Grimes en als is ook actief als dramaturg. Golaud in Pelléas et Mélisande, in de productie van Sidi Larbi Cherkaoui en Damien Jalet. PIET DE VOLDER — DRAMATURGIE KAI RÜÜTEL — SMEES FRAU Piet De Volder studeerde musicologie aan de UGent. Hij is verbonden als dramaturg aan De Estse mezzosopraan Kai Rüütel stu- Opera Ballet Vlaanderen. Als muziekdrama- deerde in Tallinn en zette haar studies verder turg voor het huis verleende hij zijn mede- aan het Conservatorium van Den Haag en werking aan Lulu en de integrale Der Ring des de Dutch National Opera Academy. In 2009 Nibelungen, telkens in producties van Ivo van werd ze lid van het Jette Parker Young Artists Hove, en aan Pelléas et Mélisande, in een regie Programme in Covent Garden (Londen), waar van Sidi Larbi Cherkaoui en Damien Jalet. Bij ze ook haar debuut maakte in Prokofjevs De Edizioni Suvini Zerboni (Milaan) en Fundación Speler. Sindsdien is ze te gast in belangrijke Autor (Madrid) bracht bij publicaties uit rond huizen zoals Covent Garden, het Gran Teatre de hedendaagse Spaanse componist Luis de del Liceu, Teatro Real en het Theater an der Pablo. In 2011 publiceerde De Volder met Prof. Wien. Ze werkte al samen met regisseurs zoals Dr. Francis Maes (UGent) bij LannooCampus Robert Carsen, Laurent Pelly, Keith Warner en (Leuven) Opera: achter de schermen van de emo- Calixto Bieito. Onder haar recente hoogtepun- tie, een bundel essays over operakritiek en -dra- ten zijn Emilia/Otello onder Antonio Pappano maturgie. Vandaag is De Volder ook actief als (Covent Garden), Waltraute/Die Walküre in docent dramaturgie aan de International Opera de Nationale Opera van Amsterdam en de Academy en als voordrachtgever bij Amarant en titelrol in Carmen in de Estse Nationale Opera. in deSingel en het Concertgebouw Brugge. Rüütel was al meermaals te gast bij Opera

108 DER SCHMIED VON GENT

Ballet Vlaanderen als Sonjetka/Lady Macbeth zong de titelrol in Alp Arslan in Gießen en in van het district Mtsensk, Nefertiti/Akhnaten de Staatsoper in Berlijn de Prins in L’Amour (Philip Glass), Emilia/Otello, Meg Page/Falstaff des trois oranges. Recent maakte Arnaldos zijn en Blanche/De Speler en in de wereldcrea- roldebuut als Boswachter in Rusalka bij Opera tie van het gelauwerde Infinite Now (Chaya Ballet Vlaanderen. Later dit seizoen zal hij Czernowin). te zien zijn in Usher (Debussy/Van Parys) en L’Heure espagnol (Ravel). VUVU MPOFU — ASTARTE MICHAEL J. SCOTT — SLIMBROEK De Zuid-Afrikaanse sopraan Vuvu Mpofu studeerde aan de Universiteit van Kaapstad De Amerikaanse tenor Michael J. Scott haalde en was verbonden aan de Operastudio zijn bachelor aan de Manhattan School of van de Opera daar. In 2019 behaalde ze de Music en een master aan het Royal College John Christie Award op het Glyndebourne of Music in Londen. Hij was artist in residence Festival. Ze is ook winnares van de Operalia aan het Dicapo Opera Theatre in New York en Competition en de Belvedere Singing te gast bij de Manhattan School of Music en Competition. In 2020 is ze de Renée Fleming de Co-Operative Opera Company in Londen. Artist op het Aspen Festival. Huidig seizoen Scott was lid van het Jong Ensemble van brengen haar Gilda/Rigoletto (Glyndebourne), Opera Ballet Vlaanderen. Hij was te horen als haar debuut in de Opera van Keulen als Zweiter Priester en Erster Geharnischter/Die Corinna/Il viaggio a Reims, Blumenmädchen/ Zauberflöte, Abdallo/Nabucco, Dritter Knappe/ Parsifal in de Bayerische Staatsoper en Parsifal, Der Haushofmeister bei Faninal/Der haar Amerikaanse debuut als Pamina/Die Rosenkavalier, Klerk/Khovansjtsjina, Haveloze Zauberflöte op het Aspen Festival. Andere boer/Lady Macbeth van Mtsensk, Syphax/Der recente engagementen zijn er op het Rossini König Kandaules, Fatty/Aufstieg und Fall der Festival in Pesaro als Corinna, in de Nationale Stadt Mahagonny, Monostatos/Die Zauberflöte, Opera in Bergen als Cunegonde/Candide, Sopjel/Sadko en Markies/De Speler en in voor Opera North als Pamina en op het diverse rollen in de wereldcreatie van Les Glyndebourne Festival in Rusalka. Bienveillantes en als Malcolm/Macbeth. Hij zong ook de Loge in Tatjana Gürbaca’s Die DANIEL ARNALDOS — FLIPKE Ring-Trilogie (Theater an der Wien), Lippo Fiorentino/Street Scene (Weill) in het Teatro De Spaanse tenor Daniel Arnaldos is in 2019- Real en Monte-Carlo, en Politieman/Student/ 2020 lid van het Jong Ensemble van Opera Oude man in De Neus van Sjostakovitsj Ballet Vlaanderen. Hij studeerde koorleiding (Covent Garden). en compositie aan het Real Conservatorio Superior de Música de Madrid en werkte al LEON KOŠAVIĆ — HERZOG ALBA tijdens zijn studie als assistent van de koor- leider van het kinderkoor van het Teatro De jonge, Kroatische bariton Leon Košavić Real. In 2015 studeerde Arnaldos af aan de studeerde bij Giorgio Surian aan de Academie Carnegie Mellon University in Pittsburgh voor Muziek van de Universiteit van Zagreb met een master in compositie bij Leonardo en vervolmaakte zich aan de Muziekkapel Balada. Tegelijk werkte hij als zanger bij o.a. Koningin Elisabeth bij José van Dam. Hij werd de Pittsburgh Opera. Zijn zangstudie rondde onderscheiden op belangrijke zangwedstrijden hij in 2017 af aan de Universität der Künste zoals het internationale zangconcours Mirjam Berlin bij Elisabeth Werres. Hij maakte in 2016 Helin (2014) en Stanisław Moniuszko (2016) zijn professioneel debuut bij de Kammeroper en won de Emmerich Smola-Förderpreis München als Almaviva/Il barbiere di Siviglia. Hij (2015). In 2011 maakt hij zijn operadebuut als

109 DER SCHMIED VON GENT

Moralès/Carmen aan de Zagrebse Academie Marcello/La Bohème en Antonio/Le nozze voor Muziek, waarna hij al snel opgemerkt di Figaro. Van 2014 tot 2016 was Thirion lid werd door het Nationale Theater van Kroatië van de Internationale Operastudio van de (Zagreb) voor diezelfde rol. Hierna volgden Opera van Zürich, waar hij onder meer Bello/ Mozart-rollen zoals Don Giovanni, Papageno/ La Fanciulla del West, Steuermann/Tristan Die Zauberflöte en Masetto/Don Giovanni. und Isolde en Lakei/Ariadne auf Naxos ver- Gastproducties brachten hem naar de Finse tolkte. In 2015 maakte hij deel uit van het Nationale Opera (Helsinki) en de Opéra natio- prestigieuze Young Singers Project van de nal du Rhin als Figaro/Il barbiere di Siviglia; de Salzburger Festspiele. Thirion zong onder Opera van Stuttgart als Don Giovanni en de leiding van vooraanstaande dirigenten zoals Opéra Royal de Wallonie als Figaro/Le nozze Fabio Luisi, Marco Armiliato, Massimo Zanetti, di Figaro onder Christophe Rousset. In Opera John Fiore, Jesús López Cobos en Leonardo Ballet Vlaanderen was Košavić eerder te gast García Alarcón. Hij werkte samen met bekende als Ruggiero in de succesvolle productie van regisseurs zoals Claus Guth, Andreas Homoki, La Juive. David Pountney en Barrie Kosky. Hij was eerder te gast bij Opera Ballet Vlaanderen in NABIL SULIMAN — de kameropera The Penal Colony van Philipp DER HENKER JAKOB HESSELS Glass. Later dit seizoen keert hij terug als Ramiro in een nieuwe productie van L’Heure Bariton Nabil Suliman studeerde aan de Espagnole (Ravel). Conservatoria van Brussel en Damascus en aan de Muziekkapel Koningin Elisabeth bij CHIA-FEN WU — MARIA José van Dam. Als lid van de Operastudio van De Munt maakte hij roldebuten als Antonio/ Chia-Fen Wu studeerde zang aan de Nationale Le nozze di Figaro, Marcello/La Bohème en Universiteit voor de Kunsten in Taipei, in haar in de titelrol van Don Giovanni. Belangrijke geboorteland Taiwan. Later behaalde ze een engagementen tot dusver waren Michele/ postgraduaat aan het Royal College of Music Il Tabarro (Opera Zuid), Bill/Aufstieg und Fall in Londen en werd ze laureaat van Operastudio der Stadt Mahagonny (Nancy, Luxemburg), Vlaanderen. Ze studeerde ook kamermuziek Laski/Le Roi malgré lui (Opéra-Comique Parijs aan het Gentse Orpheus Instituut. Chia-Fen en Lyon), de double bill Le Rossignol/Renard Wu geeft hier en in Taiwan geregeld liedrecitals (Aix-en-Provence, Lyon, Amsterdam) Philistine/ en treedt op als soliste in oratoria. Sinds 2008 Samson et Dalila (Concertgebouw Amsterdam), is ze verbonden aan het Koor van Opera Ballet Thésée/Oedipe (Brussel), Johann/Werther Vlaanderen. In het huis zong ze al verschil- (Japan, Lyon), Melot/Tristan und Isolde (Lyon en lende solorollen, onder meer in Die Frau ohne Madrid) en Dialogues des Carmélites in Brussel Schatten, Il Viaggio a Reims, Das Wunder der en Lyon. Bij Opera Ballet Vlaanderen vertolkte Heliane, De speler en Macbeth. Daarnaast Suliman eerder de rollen van Der Einäugige/ werkte Wu mee aan Klassiek in de Stad, aan Die Frau ohne Schatten, Dancaire/Carmen en diverse middagconcerten en aan de jeugd­ Casinodirecteur/De Speler (Prokofjev). producties De teerling van Mozart en De snor van Shakespeare. IVAN THIRION — JOSEF

De Belgische bariton Ivan Thirion studeerde aan het Koninklijk Conservatorium in Brussel en maakte zijn operadebuut in 2008 als Papageno/Die Zauberflöte aan de Opéra royal de Wallonie. Daar volgden rollen zoals

110 DER SCHMIED VON GENT

JUSTIN HOPKINS — PETRUS Benoit en Alcindoro/La Bohème voor zijn reke- ning. Hij vertolkte in het huis ook solorollen in De jonge, Amerikaanse bas-bariton Justin Der König Kandaules, De zaak Makropoulos en Hopkins is lid van het Jong Ensemble van Das Wunder der Heliane. Opera Vlaanderen in 2019-2020. In die hoedanigheid verleent hij zijn medewerking SIMON SCHMIDT — ZWEITER ADLIGER aan de nieuwe producties van Don Carlos, Macbeth, Rusalka, Der Schmied von Gent en De Australische bariton Simon Schmidt L’Heure Espagnole en liet hij zich opmerken als studeerde aan het Conservatorium van een begenadigd Weill-zanger in Der Jasager. Queensland en genoot een zangopleiding Vorig seizoen maakte Hopkins zijn huisde- aan het Royal Northern College of Music van buut bij Opera Ballet Vlaanderen in de rollen Manchester. Sinds 2009 is hij verbonden van Parsi Rustomji en Krishna in Philip Glass’ aan het Koor van Opera Ballet Vlaanderen. Satyagraha. Hij is vandaag te gast in tal van Schmidt is actief als solist in de domeinen van Amerikaanse operahuizen zoals Pensacola opera, oratorium en musical. Zijn operareper- Opera, Opera Saratoga, Opera Southwest, toire bestaat uit uiteenlopende rollen zoals Baltimore Concert Opera en San Antonio Schaunard en Marcello/La Bohème, Papageno/ Opera met rollen zoals Don Alfonso/Così fan Die Zauberflöte, Maximilian/Candide, Adonis/ tutte, Jeff/The long walk (J.H. Beck), Gessler/ Venus and Adonis en Kecal/De verkochte Guillaume Tell, Il Re/Aida, Colline/La Bohème bruid. Als solist was hij in dit huis al te horen en Oroveso/Norma. Ook werkte hij mee aan als Antonio/Il viaggio a Reims, Steuermann/ producties van Macbeth en Daphne in De Munt. Tristan und Isolde, Leopold/Der Rosenkavalier, Als veelgevraagd concertzanger en vertolker Molenaarsknecht/Lady Macbeth uit het district van muziektheater werkt Hopkins op regelma- Mtsensk en Doganiere/La Bohème. Recent tige basis samen met de Boston Pops. vertolkte hij de baritonsolo in Sidi Larbi Cherkaoui’s creatie rond het Requiem van THIERRY VALLIER — ERSTER ADLIGER Fauré en vertolkte hij de rollen van Potapytsj/ Onfortuinlijke speler in Prokofjevs De Speler. Bariton Thierry Vallier genoot zijn opleiding aan de Conservatoria van Brussel en Luik. ONNO PELS — DRITTER ADLIGER Daarna voegde hij zich bij de Operastudio van De Munt. Hij werkte er samen met Onno Pels was tijdens zijn studie wijsbegeerte David Jackson, François De Carpentries in Amsterdam al actief als zanger en song- en Joël Lauwers. Hij wisselt het opera- en writer in de alternative rock. Nadien richtte hij concertpodium geregeld met recitals, onder- zich op klassieke zang en genoot hij opleiding wijs en koorleiding. Vallier is vaak te gast bij Lucia Meeuwsen, Li Jia Zhang en Martin bij de Opéra-Comique in Parijs, Idée Fixe, Wright. Van 2004 tot 2008 was Pels freelance Opera Zuid Maastricht en de operahuizen verbonden aan het Koor van De Nationale van Rennes, Tours en Limoges. Hij vertolkt Opera in Amsterdam. Solistisch zong hij in die er rollen zoals Figaro/Le nozze di Figaro, tijd voor dit gezelschap in de wereld­première Papageno/Die Zauberflöte, Sharpless/Madama van Jonathan Harvey’s Wagner Dream in Butterfly, Marcello en Schaunard/La Bohème Luxemburg, en later op het Holland Festival en Escamillo/Carmen. Vallier is lid van het Koor (2007). Vanaf 2008 is hij vast verbonden van Opera Ballet Vlaanderen. Hij nam de rollen aan het Koor van Opera Ballet Vlaanderen. van Grand Prêtre/Hérodiade, Sciarrone/Tosca, Hij vertolkte solorollen in Samson et Dalila, Ein Notar/Der Rosenkavalier, verschillende rol- Lady Macbeth uit het district Mtsensk, Der len in Lady Macbeth uit het district Mtsensk, Der Rosenkavalier en Das Wunder der Heliane (Erich Pfleger des Orest/Elektra, Majordome/La Juive, Wolfgang Korngold).

111 DER SCHMIED VON GENT

ERIK DELLO — EIN KNAPPE SYMFONISCH ORKEST OPERA BALLET VLAANDEREN Tenor Erik Dello zette zijn eerste muzikale stappen in de Muziekacademie van Genk. In Het Symfonisch Orkest van Opera Ballet 2005 kwam hij bij Zomeropera Alden Biesen Vlaanderen begeleidt de opera- en balletpro- voor het eerst in contact met opera. Hij volgde ducties van het huis en profileert zich ook in masterclasses bij Helena Lazarska (Salzburg) symfonische concerten en muziektheaterpro- en Matjaz Robavs (Ljubljana) en begon als jecten. Het omvat een zeventigtal vaste musici. freelance koorlid bij De Munt en Opera Ballet Sinds de oprichting van het orkest in 1989 Vlaanderen. Ook in het Stadttheater Aachen, onder Rudolf Werthen stond het onder leiding bij Opera Zuid Maastricht, Zomeropera Alden van chef-dirigenten zoals Stefan Soltesz, Marc Biesen en Idée Fixe is hij geregeld te gast. Als Minkowski, Massimo Zanetti, Ivan Törzs en solist vertolkte Dello rollen zoals Le mari/Les Dmitri Jurowski. Onder de baton van Alberto Mamelles de Tirésias, Parpignol/La Bohème, Zedda realiseerde het orkest cd- en dvd-op- Alfredo/Donna Giovanna en Colin/Le Devin du namen van opera’s van Gioachino Rossini village. Ook operette, symfonische concerten – Semiramide, Otello en Armida – en van zijn en oratoria staan geregeld op zijn agenda. Stabat Mater. Het orkest maakt geregeld zijn Sinds het seizoen 2011-2012 is Dello vast opwachting in het buitenland, bijvoorbeeld in verbonden aan het Koor van Opera Ballet Luxemburg, Parijs, Rotterdam en Edinburgh, Vlaanderen. Recent was hij solistisch mee te en het stond onder leiding van vooraanstaande maken als een van de rechters in Das Wunder gastdirigenten zoals Ingo Metzmacher, Donato der Heliane en als Verwoede speler/De Speler Renzetti, Eliahu Inbal, Silvio Varviso en Leif en Schupo I in de wereldcreatie van Les Segerstam. Met ingang van het seizoen 2019- Bienveillantes (Parra). 2020 dirigeert muziekdirecteur Alejo Pérez het Symfonisch Orkest op vaste basis. STEPHAN ADRIAENS – TENOR SOLO KOOR OPERA BALLET VLAANDEREN De licht-lyrische tenor Stephan Adriaens stu- deerde zang, met specialisatie opera, bij Axel Het Koor van Opera Ballet Vlaanderen zag Everaert aan het Conservatorium Maastricht. in 1989 het licht onder zijn eerste koorleider Van 2006 tot 2009 zong hij geregeld in de Peter Burian. Het zette meteen de toon voor koren van Opera Zuid, Studium Chorale en een professioneel ensemble dat hoge top- bij André Rieu. Vandaag is hij verbonden aan pen scheert in opera en concert. Vandaag het Koor van Opera Ballet Vlaanderen. Hij is het ook betrokken bij cross-overprojecten was tot dusver solistisch te horen als Des/ met het dansgezelschap van Opera Ballet Pete in de wereld­creatie van The Rage of Life Vlaanderen, zoals de productie Requiem van (Kats-Chernin) en in de creatie van Donizetti/ artistiek directeur ballet Sidi Larbi Cherkaoui, Battistelli’s Le Duc d’Albe en onder meer als Ein naar het gelijknamige werk van Gabriel Fauré. junger Seemann & Ein Hirt/Tristan und Isolde, Het koor telt een veertigtal vaste zangers van Heinrich der Schreiber/Tannhäuser, Roderigo/ wie sommigen ook solorollen vertolken in Otello, Foma Nazaritsj/Sadko, Vierter Knappe/ operaproducties. Koorleiders in het verleden Parsifal, Brabantische Edle/Lohengrin en Le waren Simon Halsey, Kurt Bikkembergs en comte de Lerme/Un héraut royal/Don Carlos. Yannis Pouspourikas. Sinds 2014 staat het Koor onder leiding van de Oostenrijkse dirigent Jan Schweiger. Het ensemble wordt zowel geprezen voor zijn hoogstaande muzikaliteit als voor zijn acteerprestaties en indrukwekkende scenische présence.

112 DER SCHMIED VON GENT

KINDERKOOR VAN OPERA BALLET VLAANDEREN

Het Kinderkoor van Opera Ballet Vlaanderen bestaat uit een veertigtal enthousiaste jon- gens en meisjes tussen zeven en zestien jaar. Zij zingen en acteren in producties van Opera Ballet Vlaanderen en maken boeiende artistieke uitstappen. Zo worden ze geregeld uitgenodigd voor symfonische concerten, bijvoorbeeld door het Nationaal Orkest van België, Brussels Philharmonic, Antwerp Symphony Orchestra en Casco Phil. De jonge zangers zijn te horen op diverse cd’s en hebben meerdere (muziek)theaterprojecten achter de rug, onder meer bij NTGent, LOD en Transparant. Onder leiding van Hendrik Derolez repeteert het Kinderkoor iedere zon- dagochtend in Antwerpen. Naast de zoektocht naar een natuurlijke en zuivere zangtechniek is er veel aandacht voor persoonlijke ontwikkeling en voor de wisselwerking tussen individu en collectief. Recent genoot het Kinderkoor van Opera Ballet Vlaanderen nog veel bijval met Der Jasager van Kurt Weill.

113

DER SCHMIED VON GENT SYMFONISCH ORKEST OPERA BALLET VLAANDEREN

VIOOL I CONTRABAS PAUKEN Maximilian Lohse, concertmeester Aykut Dursen Ken Gybels Carol Minor José Reyes Blanca Parra Arbelaez Katherina Von Ahn SLAGWERK Ann Vancoillie Emanuel Oliviera Roel Vanderspikken Selma Selleslags Jens Similox-Tohon Jonas D’Haese Marjan Gils Gaetan La Mela Sarah Loubry FLUIT Peter Préal Yuka Nagaosa Ludivine Moreau Brecht Claesen Lidiia Kocharyan Francis Poskin Jens De Pauw Femke Verstappen Ben Boelens Frederik Sannen Sayana Tchankova Daan Vercammen Cristina Scripcariu HOBO Jeroen Vernimmen Arie Van der Beek HARP Marleen Gorgon Arielle Valibouse VIOOL II Tom van de Graaf Valérie Bargibant Fabrice Dambrin Reinilde Leyers KLARINET CELESTA Lucia Marica Fang Song Charlotte Pailhes Justyna Miller Wendy Hendrix Chihiro Yamamoto Léolün Planchon PIANO Se-yun Lee Geert Callaert Mikolaj Türschmid ALT- EN TENORSAXOFOON Cécile Greer Astrid Tison BÜHNEMUZIEK Jakub Miller Lidia Rodriguez FAGOT NATUURTROMPET Remy Roux Robby Boone ALTVIOOL Victoria Merlo Jonas Van Hoeydonck Béatrice Derolez Deian Toptchiev Arne Van Eenoo Regina Beukes Traudi Helmberger HOORN Luc Fierens Bart Cypers MANAGER Metodi Poumpalov Yura Mandziy MUZIEKDEPARTEMENT Ana Sofia Sousa Rodrigues Mieke Decoster Guido Spruyt Peter Hogerheijde Dries Laureyssen Els Van Geendertaelen ORKESTREGISSEURS Johan Arnout TROMPET Christophe De Tremerie Serge Rigaumont Eva Knapen CELLO Tom Seynaeve Didier Van Acker Hans-Ludwig Becker Brody Linke Robbe Van Doorsselaere Muriel Bialek Greet Gils TROMBONE Jan Van Passen Carlo Mertens Thomas Frühauf Joost Deryckere Bart Verhaege Valentin De Franqueville BASTROMBONE Joris Renders

TUBA Frank Vantroyen

115 DER SCHMIED VON GENT

KOOR OPERA BALLET VLAANDEREN

KOORLEIDER BASSEN Jan Schweiger Patrick Cromheeke Thierry Vallier SOPRANEN Simon Schmidt Herlinde Van Den Bossche Guido Verbelen Nam Hee Kim Mark Gough Jennifer Coleman* Kai Rouven Seeger Chia-Fen Wu Tristan Faes Dagmara Dobrowolska Thomas Mürk Wineke Van Lammeren Jung Kun Oh Rachael McCall Onno Pels Christa Biesemans Joris Stroobants Laura Gils Yu-Hsiang Hsieh Reisha Adams Wim Smets Annelies Buyssens Peter Van Hoesel Lissa Meyvis Kiyoko Tachikawa *Solisten Elisa Soster Eloise Mabille Nadia Voordeckers KOORINSPICIËNT Jan De Bie ALTEN Jessica Stakenburg Paul Sojo Els Van Daele Bea Desmet Greetje Borst Marion Kreike Birgit Langenhuysen Marta Babic Ekaterina Romanova* Dida Castro Patricia Silveira Anja Wilbrink Janneke Daalderop Katarzyna Balejko

TENOREN Stephan Adriaens Ronny Demetsenaere William Helliwell Jacob Hoekstra Anar Baghirov Dejan Toshev Jean-Marc Galoche Pim van Drunen José Pizarro Russell Hibberd Mathis Van Cleynenbreugel Erik Dello Rudy Bakeland Lars Corijn Jean-Edouard Stocq Guðmundur Daviðsson

116 DER SCHMIED VON GENT KINDERKOOR OPERA BALLET VLAANDEREN

MUZIKALE LEIDING Hendrik Derolez

ZANGERS Lucas Bakker Maria Bezverkhni Bérenger De Mey Indi De Mol Eveline De Roeck Ella Dursen Remus Gesquiere Li-Wei Huang Gabriel Jannes Antoni Jarosz Lisa Lowyck Lotta Michiels Maia Moortgat Paloma Prado Hernandez Sarah Lina Pridan Liliane Rabenou Raphaël Smeesters Wilhem Thesée Mathis Van den Bergh Paulien Van Dooren Emily Van Grembergen Amelie Van Olmen Isabella Van Olmen Elise-Marie Vansteenkiste Vladimir Verbeeck Annika Vermeer Ria Visscher

TEAM KINDERKOOR Elisabeth Alders (assistentie muzikale leiding) Marijke Boudeweel Eline Hadermann Gloria Huyghe Manon Pellegrims Martje Van Neste

117 DER SCHMIED VON GENT

CREDITS PRODUCTIE Eddy Kamuanga Ilunga, Ko nugisa Tshibumba Kanda Matulu, Sacrifi- mbala mibale, 2018 ce a Kisangani...Rebellion, zonder SCHILDERIJEN October Gallery, London datum IN DE SET Iwalewahaus|DEVA, Universität VAN HET DERDE BEDRIJF Bayreuth

Chéri Chérin, Mystique congolaise, 1999 Sammlung Horvath Politischer Kunst, Galerie Magnin-A Paris

George Makaya Lusavuvu, Moke, Sans titre (scène de Maison archicomble, 1999 marché), 1979 Kunsthistorisches Museum Wien Courtesy Galerie Magnin-A, Paris Kapenda, Visée du colonisateur, (KHM) - Museumsverband, Welt- 2002 museum Wien Collectie KMMA Tervuren, foto KMMA Tervuren Alle rechten voorbehouden

JP Mika, La sape c’est le défi quotidien, 2017 Moke, Deuxième bureau, 1982 Courtesy Galerie Magnin-A, Paris Sammlung Thomas Stimm © Sabam Belgium 2020 Galerie Magnin-A Paris

Ange Kumbi, Les marabouts d’Afrique exaucent mes prières, 2002 Kunsthistorisches Museum Wien (KHM) - Museumsverband, Welt- museum Wien

118 DER SCHMIED VON GENT

Moke, Chamanes, 1998 Monsengo Shula, Ata Ndele, OBV bedankt alle kunstenaars, Sammlung Österreichische Ge- Mokili Ekobaluka (Tôt ou tard le musea, galerijen en verzamelaars sellschaft für Ethnomedizin, Wien monde changera), 2014 voor hun medewerking aan deze Galerie Magnin-A Paris Collection Henri et Farida productie. Speciale dank ook aan Seydoux Lise Bruyneel - la fabrique des Courtesy Galerie Magnin-A, Paris regards.

ONTWERPTEKENINGEN CENTRAAL STATION ANTWERPEN van architect Louis Dela Censerie met dank aan Collectie NMBS – Train World Heritage

VIDEO Realisatie video: Evelien Tambwe, Le Mystère des élections Vanden Boer en RDC, 2006 Bronnen: Sammlung Horvath Politischer Fotoserie BACK/ Afrika im Jahre Cheri Samba, Je suis les poumons Kunst Null van Robert Lebeck, et le coeur du monde, 2019 Leopoldville 1960 Courtesy Galerie Magnin-A, Paris © Archiv Robert Lebeck

Fotoserie Kinshasa by night 1955-1965 van Jean Depara. Met dank voor de toestemming.

Footage uit documentaires over Congo via British Pathé/ Reuters

Sapinart, L’image d’un Congo prospère et d’espoir, 2006 Sammlung Horvath Politischer Ntoko Vuza, Le salaire du péché Kunst romain 6:23, 1987 Iwalewahaus|DEVA, Universität Bayreuth

Monsengo Shula, Embryon du XXIe siècle, 2015 Courtesy Galerie Magnin-A, Paris

119 DER SCHMIED VON GENT

PRODUCTIE SYNCHRONISATIE TONEELMEESTERS - BOVENTITELS OPERA/BALLET ASSISTENT-DIRIGENT Hans Vercauteren & Robin Baelemans Franz Klee Simen Van Mechelen Roel Bouquet Koenraad Hulselmans REGIE-ASSISTENT ENGELSE BOVENTITELS Jean-Pierre Verkimpe Theresa Schlichtherle Catherine Grady Thomas Verachtert

ASSISTENT SET OPERA VLAANDEREN TONEELMEESTER & Simon Lesemann REISVERANTWOORDELIJKE ADJUNCT ARTISTIEK BALLET ASSISTENTEN SET MODEL DIRECTEUR & MANAGER Kris Willems Lucas Gross CASTING Janine Dollmann Jan Henric Bogen TECHNISCHE ONDERSTEUNING REPETITOREN HOOFD PLANNING Jef Smits Wim Van Brussel DIENSTHOOFD TECHNISCHE Alexander Ruef ONDERSTEUNING ARTISTIEK COÖRDINATOR Frans Meynendonckx TECHNISCH PRODUCTIE­ Tom Huygens LEIDER ADJUNCT DIENSTHOOFD Bart Smekens ARTISTIEK ADMINISTRATOR TECHNISCHE Annelien De Rycke ONDERSTEUNING TONEELMEESTERS Patrick Achtergaele Jean-Pierre Verkimpe TECHNISCH TEAM OPERA Robin Baelemans BALLET VLAANDEREN COÖRDINATOR TRANSPORT Eddy Willaert VERANTWOORDELIJKE TECHNISCH DIRECTEUR KOSTUUMS Freek Boey PODIUMTECHNIEK Miet Van Stichel ASSISTENT TECHNISCH DIENSTHOOFD VERANTWOORDELIJKE DIRECTEUR PODIUMTECHNIEK REKWISIETEN Nathalie Van De Vijver Gino Jacobs Johan Brutsaert Eric Smets Guy Peeters

VERANTWOORDELIJKE HOOFD PRODUCTIE TECHNIEK ADJUNCT DIENSTHOOFDEN KAP & GRIME Wietse Bovri PODIUMTECHNIEK Ine Ramakers Peter Mous PRODUCTIELEIDING Peter Schillewaert VERANTWOORDELIJKE BELICHTING TECHNISCH VERANTWOORDELIJKE Ben Smets PRODUCTIELEIDERS PLANNING EN TECHNISCHE Ronald De Clopper ONDERSTEUNING OPERA VERANTWOORDELIJKE Annelies Minne Franky De Winne PODIUMTECHNIEK Bart Smekens Johan Weber Merel Schoonen BRIGADIERS Noemi Suarez Sanchez PODIUMTECHNIEK VOORSTELLINGSLEIDING Mieke Vanderhaeghen Johan Weber Liesbeth Koeken Huseyin Altunbay Hans Wils TECHNISCH ONTWERPERS Koen Vanaeken Eva Florizoone Gaetan Favier DRAMATURGIE Fabian Luyten Tom Van Cauwenberge Piet De Volder Bert Serneels Lorenzo Calebotte Marcoen Dolhain Eddy De Meyere BOVENTITELS Patrick Engels Simen Van Mechelen

120 DER SCHMIED VON GENT

PODIUMTECHNICI BELICHTERS SUPERVISOR KOSTUUM Marc Alen Laurens Claas OPSLAG & KLEEDSTERS Purba Asmara Bjorn Hofman Frederique Dauwe Rurik Bauweraerts Fabienne Rammeloo Nathalie Janssens Tom Van Goethem KLEEDSTERS Alvaro Ricardo Cevallos Espin Maarten van Trigt Françoise Van Bruaene Stefaan Van Akoleyen Inge Van Den Bogaert Björn Petry KOSTUUMATELIERS Marlies Vanhoucke Thomas Debondt Marijke De Belie Wim De Backer TEAMLEADER KOSTUUM / KAP Ingrid Janssens Johan Louwette EN GRIME - OPERA/BALLET Talia Van Overberghe Dexter Pierpont Cees Janssens Evi Kelepouris Pieter Debeerst Saar Swinters Zoë De Geest SUPERVISORS KOSTUUM Trees Veraghtert Jan Quasters PRODUCTIE OPERA Lize Veraghtert Stijn Van Buggenhout Krisje Biegel Nathalie Wils Wim Snauwaert Mieke Correas Nicole Bynens Joe Gamon Corina Elst Abraham Deheyder Chris Janssens KAP EN GRIME Wouter De Groot Els Mommaerts Pieter Mortier Miet Van Stichel COÖRDINATOR KAP & GRIME Ken Janssens Veerle Van den Wouwer Peter Bellemans

BELICHTING / VIDEO / AUDIO COÖRDINATOR KOSTUUM­ PRODUCTIEVERANTWOORDE- ATELIER - OPERA/BALLET LIJKE KAP & GRIME DIENSTHOOFD BELICHTING, Inge Bruylandt Ine Ramakers VIDEO, AUDIO, SPECIAL Nadia Schelfhout EFFECTS COUPEUSES - OPERA/BALLET Shary Van Den Eynde Glen D’haenens Meggy Blockeel Sylvie Borremans MEDEWERKERS ADJUNCT DIENSTHOOFD Janah Delmeiren Annick Verheyen BELICHTING, VIDEO, AUDIO Marijke Fabré Ingvild Bauweraerts Stefan Geudens Griet Keersmaekers Joke Berton Peter Roosendans Susanne Klish Thérèse De Cauwer Lotte Payer Ramona Porter BRIGADIERS BELICHTING, MODISTE Hilde Hoogland VIDEO, AUDIO Sylvia Luyckx Amber Schrauwen Lino De Backer Caroline Wardenier Ben Smets VERVERIJ Tina Dillen Marc Thiron Lisa Fayt Siska Bouwen Eric Verdick Anna Naudts Lotte Van Geffen Jan Vereecken Greta Wiggers Luna Bidal Bart Verlaenen Myrte Janssens ATELIER MEDEWERKERS Sophia Alix SPECIALISTEN VIDEO, LICHT Sophie Boving Madona Iremashvili Evelien Vanden Boer Katarina Daniskova Anastasia Pangratis Stefan Van Den Eede Jolien De Weerdt Stephanie Huyghe DECORATELIERS SPECIALISTEN AUDIO Famke Janssen Jonathan Baltussen Katja Melis DIENSTHOOFD Maarten Buyl Annick Nobels DECORATELIERS Maxim Everaert Marjolijn Platevoet Jurgen Baert Cora Oosterlinck Greta Remes Bart Schram Celestien Snauwaert COÖRDINATOR REKWISIETEN, Laura Swaenen ASSISTENT DECORATELIER SPECIALIST SPECIAL EFFECTS Caro Van Goethem Sophie Vrielynck Eric Geirnaert Ingrid Van Moere

121 DER SCHMIED VON GENT

ADJUNCT DIENSTHOOFD DECORATELIER Luc Lasseel

SCHILDERS Ian Kesteleyn Gino Seghers Peter Vanassche Sofie Verminck

SCHRIJNWERKERS Olmo Claessens Jakob De Jaeger Theo Kallehauge Nyrki Launis Nico Lammens Marc Maes Abraham Van De Weghe

METAALBEWERKER Filip Verbiest

REKWISITEURS Rebecca Downs Johan Brutsaert Carmen Van Nyvelseel Berten Jaekers Azura Janssens Naiara Beistegui Idigoras Birgitte Mørk Winther

122 DER SCHMIED VON GENT

RAAD VAN BESTUUR DIRECTIE OPERA BALLET VLAANDEREN VZW VOORZITTER André Gantman ARTISTIEK DIRECTEUR OPERA VLAANDEREN ONDERVOORZITTERS Jan Vandenhouwe Philip Heylen Christophe Peeters ARTISTIEK DIRECTEUR BALLET VLAANDEREN BESTUURSLEDEN Sidi Larbi Cherkaoui Roger Claeys Nabilla Ait Daoud COMPANY MANAGER Miet De Bruyn BALLET VLAANDEREN Christel Dewitte Kiki Vervloessem Olivier Goris Kiki Lauwers Tatjana Scheck Sami Sougir Peter Vandamme Jacques Vandermeiren

REGERINGSCOMMISSARISSEN Bert Corluy Eddy Guilliams

EXTRA LEDEN ALGEMENE VERGADERING Luc Barbé Miet Deckers Erik Maes Freya Poppe Jan Roegiers

123

RAAD VAN BESTUUR Thewissen, Bruno Tits, Sam Van Dam, Hendrik en Maggi Van Damme-Bynens, Remi en Evelyn VOORZITTER Van Den Broeck - Denys, Jos en Lorette Van der Ria Schellens Perre-Devriendt, William en Livine Van de Velde-Van ONDERVOORZITTER der Wee, Felix en Marie-Louise Van Hoorebeke-De Pol Dewaele Walsche, Luc Van Mulders, Walter Van Pottelberge, BESTUUR Vik en Katrien Vandamme-Van Eeckhoutte, Leen Joris Bulteel, Chris Claessens, Philippe D’heygere, Vandecruys, Koen en Renilde Vandelanotte- Jo Hageman, Pascale Lauwereys, Isabelle Santens, Draulans, Yvo Vanlessen, Jan en Chantal Peter Vandamme, Oliver Vandecappelle, Leen Vercammen-Willems, Philippe en Ann Verlinden- Vandecruys, Martine Van den Weghe, Stefaan Voet Timmermans, Cecile Vertommen-Goossens, Luuk en COÖRDINATOR Marijke Wiertsema, Wouter Wils, Samuel Wynant Wim Van Bree HUISVRIENDEN MECENASSEN Rudy en Els Broeckaert-Evers, Evelyne Cambien, Pol en Chris Bamelis, Jan en Nadien De Backer- Erik en Sylvie Claessens-Kocken, Jacques Claus, Calle, Frederick Gordts, Mignon Graafland, Thomas Karel Cleiren en Luc Warrens, Victor Dauginet, Leysen, Ludo en Ria Schellens-Brullemans, Frans Angele De Block, Veerle De Mondt, Lucie De Staals, Simonne Timmermans-De Rop, Leopold en Nave, Wim De Paepe, Hilde Deplanter, Caroline De Mia Van Hool, Valerie en Bernard Van Hool, Peter Pourcq, Armand De Roose, Bart De Wever, Deborah Vandamme, Axel en May Vervoordt Debruyckere, Jan en Kristin Delmote-Ponseele, Marie-Paule Derde, Piet en Hilde Dheedene- EREVRIENDEN Pieters, Els D’Hooghe, Frederik Dossche, Jean Lieve Abbeloos, Above Management, Frank en Dusesoi, Werner Eynatten, Jan en Anja Fransen- Rita Arts, B&B The Verhaegen Experience, Monika Coenen, Thomas en Mia Hamerlijnck, Liesbeth Barkholt, Francine Bodderez, Jan en Cathérine Homans, Lodewijk Joye en Nico Bogaerts, Frank Bossuyt-De Brouwere, Joris Bulteel en Olivier De en Wendy Judo-Weckhuysen, Harold en Nicole Ridder, Cecile Cambien, Agatha Carels, Jan en Kint-De Smet, Ludovicus en Engeline Kroot-Simons, Danielle Cerfontaine-De Meulenaer, Walter Claes, Emilienne Lamon, Anne-Marie Lysens, Eric en Anne Chris en Els Claessens-Maldoy, Tom Coeckelbergh, Mattheeuws - Bovy, Laurence Poleunis, Johan en Marc en Annie Corluy-De Smedt, Dirk en Lieve Frederika Rogiers-Declerck, François Saverys-De Cornette-Vanhoyland, Dirk en Bea De Backer, Rudi Hemptinne, Piet en Myriam Sleeckx-De Cuypere, en Viviane De Becker, Martine Declerck-Van Den Pierre en Trees Thomas-Bontinck, Michèle Van Weghe, Joris De Meester, Liane De Meester, Hugo Bogaert, Oliver Vandecappelle en Nick Sablon, Peter en Christine De Mey-Van Velthoven, Luc en Rita en Katrien Vandeputte - Vanden Avenne, Bart en De Quinnemar, Philippe en Christine Detavernier- Evelien Van der Roost - Dullers, Jan en Bernadette Verfaille, Pol Dewaele, Magda Deygers, Philippe Van der Roost - Johnson, Marc Vandijck en Laure en Sylvie D'heygere-Vercruysse, Bernard en Vandersmissen, Ingrid Vanhee, Catherine Vergote, Lena Dubois, Martin Franck, Marc Franco en Rita Kristien Verelst, Fernand Verlinde, Marie-Anne Janssen, Maria Goevaers- Der Kinderen, Jo en Edith Verschueren, Delphine Verzele, Leo en Nadine Hageman-Vermeiren, Maxime en Jeannine Hamers- Victor-Gille, Frank Vrints, Nathalie Wittemans Dochez, Walter en Anne Hens-Janssens, Marita Heyvaert, Philippe en Kitty Hopchet, Catherine en zij die anoniem wensen te blijven Huyghe, Giovanni en Matthijs Immegeers-Hoekstra, Willem en Mieke Jacobs – Mulder, Jan Jambon, situatie dd. 14 januari 2020 Sabine Koklenberg, Ilse Krols, Pascale Lauwereys en Peter Langley, Jan en Katelijne Lemmens-Boon, OOK VRIEND WORDEN? Dirk Maertens, Micky Maes, Patrick en Nadine Maes, Dan kan al vanaf 60 euro. Hartelijk welkom! Bekijk de Lieven Mangelschots, Jeroen Masson, Jean-Paul voordelen op www.operaballetvrienden.be of neemt en Leona Meulemans-Beliën, Johan en Francine contact op met coördinator Wim Van Bree via het Miljoen-van der Linden, Philippe Naert-Van den nummer 0497 61 06 33 of [email protected] Bergh, Harold en Eliane Naessens-Neven, Theo Peeters, Patrice en Monique Petillot-Derouck, Charles en Carla Petre-Huysmans, Guy en Martine Reyniers, Michel en Katie Robeyns-De Pauw, Agnes Roling, Geert en Kristien Salembier-Van Brussel, Isabelle Santens, Ferry Saris, Gerlyn Staals, Ilse Staals, Jacobus en Marianne Stuyck-Goossens, Vic en Lea Swerts, André en Simone Swings-Cremers, Wilfried en Denise Theunissen-Bruneel, Philippe

“Mentorschap is een win-win relatie, waarbij de mentor ook veel leert. Dankzij de Mentoring bij DUO for a JOB kreeg ik inzicht in de specifieke hindernissen die jonge migranten ervaren in de toegang tot werk.”

ZIN OM JOUW WERKERVARING IN TE ZETTEN? WORD VRIJWILLIGE MENTOR

DUO for a JOB linkt werkzoekende jongeren met Ben je ouder dan 50 jaar en ben je 2 tot 3 uur een migratie-achtergrond aan 50-plussers, die beschikbaar per week gedurende 6 maanden? als vrijwilliger hun ervaring inzetten om deze Word ook mentor! jongeren te helpen in hun zoektocht naar werk. Geen ervaring met coaching vereist!

Meer informatie op: www.duoforajob.be

Met de steun van: DER SCHMIED VON GENT

BIJDRAGEN SAMENSTELLING EN REDACTIE Till Briegleb, Synopsis* en Dramatis Piet De Volder, Till Briegleb & Ilse Degryse, personae*/ Piet De Volder, “Godzijdank niet m.m.v. Maarten Boussery bijzonder eenvormig”*/ Christopher Hailey, Schrekers ‘Schmied’, de blik van onderuit*/ Piet GRAFISCH ONTWERP De Volder, Dollen met het verleden. Een Sang Woo K. Vandenbosch interview met Alejo Pérez*/ Till Briegleb, Valsspeler of dubbelganger van de duivel?*. DRUK Stevens Print, Oostakker *Originele bijdragen voor dit programmaboek V.U. Vertaling uit het Engels: Martine Bom Opera Ballet Vlaanderen Vertalingen uit het Duits: Maarten Boussery en Koen Brakenhoff Piet De Volder Van Ertbornstraat 8 Vertalingen naar het Engels: Catherine Grady 2018 Antwerpen

LIBRETTO Alle rechthebbenden die menen aan deze Vertaling: Andrej Smorscek uitgave aanspraken te kunnen ontlenen, worden verzocht contact op te nemen met BEELDEN de uitgever. Coverbeeld: Eddie Wrey/ Trunk Archive

Originele kostuumtekeningen (pp. 10-11): Josa Marx

Repetitiebeelden Der Schmied von Gent © Annemie Augustijns: pp. 14-15: Kai Rüütel (Smees vrouw), Michael J. Scott (Slimbroek) en Erik Dello (Ein Knappe) pp. 24-25: Leigh Melrose (Smee) p. 29: Michael J. Scott (Slimbroek) p. 32: Ersan Mondtag (regisseur), Vuvu Mpofu (Astarte), Leigh Melrose (Smee) & Koor van OBV p. 33: (boven): Leon Košavić (Alva), Nabil Suliman (Jakob Hessels), Leigh Melrose (Smee), Vuvu Mpofu (Astarte) & Koor van OBV (onder): Alejo Pérez (maestro)

Beelden Congolese kunst: zie pp. 118-119 voor de volledige credits

128

OPERABALLET.BE