POROZUMIENIE NUKLEARNE Z IRANEM NA GEOPOLITYCZNEJ SZACHOWNICY

ALEXANDER WIELGOS newdirection.online @europeanreform @europeanreform NDeuropeanreform [email protected] Founded by Margaret Thatcher in 2009 as the intellectual hub of European Conservativism, New Direction has established academic networks across Europe and research partnerships throughout the world.

New Direction is registered in Belgium as a not-for-profit organisation and is partly funded by the European Parliament. REGISTERED OFFICE: Rue du Trône, 4, 1000 Brussels, Belgium. EXECUTIVE DIRECTOR: Naweed Khan. The European Parliament and New Direction assume no responsibility for the opinions expressed in this publication. Sole liability rests with the author. Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

ABSTRAKT

alsze decyzje w kwestii wspólnego zainicjowały Szwajcaria i Oman. Dzięki temu strony kompleksowego planu działania dotyczącego zawarły tzw. Wspólny plan działania (ang. Joint Dporozumienia jądrowego z Iranem (ang. Plan of Action, JPA), a w 2015 r. państwa zrzeszone Joint Comprehensive Plan of Action, JCPOA), w formacie P5+1, a także Iran, zawarły porozumienie w skrócie paktu nuklearnego z Iranem, mogą mieć jądrowe. Mimo to, Teheran nie zaprzestał jednak konsekwencje dla utrzymania geopolitycznego dalszych testów balistycznych. W 2018 r. Stany statusu quo na całym świecie. Zjednoczone wycofały się z porozumienia i przywróciły sankcje. W części pierwszej omówiono cechy charakterystyczne irańskiego systemu politycznego W części trzeciej omówiono porozumienie JCPOA oraz główne czynniki napędzające irańską politykę w kontekście geopolitycznym. Iran wyraźnie naruszył zagraniczną. Iran postrzega siebie jako filar szyickiego postanowienia umowy, jako że znacząco zwiększył islamu na Bliskim Wschodzie, a do tego kieruje się tempo wzbogacania uranu. Równie wiele kontrowersji poczuciem dumy i szczyci się swoim historycznym budzi także jego program rakietowy. Niektóre dziedzictwem. Jednocześnie krajem kieruje rząd, z unijnych i amerykańskich sankcji wykraczały poza który był w stanie odeprzeć manipulacje ze strony zakres porozumienia i do dziś pozostają w mocy, Stanów Zjednoczonych. W tym kontekście Iran rozwija inne zaś zniesiono w momencie podpisania umowy swoją strategię odstraszania oraz zdobywa przewagę jądrowej. Rozszerzono również spektrum restrykcji, negocjacyjną, a przy tym wywiera tzw. asymetryczny które przywrócono już po tym, jak Waszyngton wpływ, głównie za pośrednictwem swojego wystąpił z porozumienia. Rosja i Chiny z kolei programu jądrowego i rakietowego, czy sojuszniczych wykazywały oportunistyczną postawę i zawierały organizacji paramilitarnych działającym na Bliskim z Iranem kolejne umowy z zakresu energetyki czy Wschodzie. Do tego dochodzą dezinformacja i tajne infrastruktury, a także dostarczały Teheranowi broń operacje. i sprzęt wojskowy. Ponieważ wiele unijnych firm wycofało się z Iranu, Bruksela dołożyła wszelkich W części drugiej przedstawiono rys historyczny, starań, by chronić ich interesy, powołując tzw. za pomocą którego czytelnikom przybliżana jest mechanizm specjalnego przeznaczenia Instex, złożoność obecnej sytuacji. Zamach stanu, jaki w 1953 a także grając na czas, głównie za sprawą zapisanego r. przygotowało i przeprowadziło amerykańskie CIA, w porozumieniu mechanizmowi rozstrzygania sporów. dał początek wydarzeniom, które doprowadziły następnie się do rewolucji islamskiej w 1979 roku. W części czwartej analizie poddano wkład Omanu W jej wyniku irański rząd niezwykle wrogo odnosił i Szwajcarii, a więc dwóch państw niebędących się do władz amerykańskich. Ponieważ obawa stronami porozumienia, w jego kształtowanie. Jednak przed militaryzacją irańskiego programu jądrowego w obecnej sytuacji odpowiednio dużo miejsca budziła obawy społeczności międzynarodowej, jej należy poświęcić grupom roboczym tzw. Procesu członkowie musieli dojść do porozumienia po tym, Warszawskiego, czyli inicjatywy, której przewodzą jak Rada Bezpieczeństwa ONZ nałożyła na Teheran Stany Zjednoczone, których ustalenia można sankcje w 2006 r. Oficjalne negocjacje ruszyły w 2013 wykorzystać, by uzupełnić braki w obowiązującej r., głównie za sprawą nieoficjalnych działań, jakie umowie.

4 New Direction Alexander Wielgos

W części piątej zaprezentowano tzw. teorię gier można zmodyfikować, dodając do niej nowe zapisy dwupoziomowych, za pomocą której można o kontrowersyjnych sojusznikach Iranu. Po trzecie, odpowiedzieć na pytanie, jaką ścieżkę powinny umowę można zastąpić nową, chociaż to wymagałoby obrać poszczególne państwa. Tak zwany “główny żmudnych pertraktacji ze strony wszystkich negocjator” prowadzi pertraktacje z drugim na tzw. sygnatariuszy. Po czwarte, strony mogłyby poprawić poziomie pierwszym, czyli arenie międzynarodowej, JCPOA oraz powiązać go z nową, nawet prawnie jednocześnie mierząc się z opozycją wewnątrz niewiążącą umową, uzupełniającą rozbieżności własnego kraju na poziomie drugim. Tym samym pierwotnego dokumentu. wywierają one na siebie wzajemny wpływ. W tym zakresie istnieje wiele możliwości. To, jak W części szóstej pokrótce omówiono kolejne możliwe potoczą się dalsze losy umowy JCPOA znacząco scenariusze, jakim mogłoby podlegać porozumienie wpłynie na geopolityczne status quo. W ostatecznym jądrowe z Iranem. Po pierwsze, z umowy można rozrachunku wszystkie podjęte działania będą byłoby całkowicie się wycofać, co jednak niechybnie świadczyć o ludzkich możliwościach i gotowości do prowadziłoby do podjęcia reakcji na możliwe rozwiązywania konfliktów. działania wojenne. Po drugie, treść porozumienia

newdirection.online @europeanreform 5 AUTOR

Alexander Wielgos

Alexander Wielgos jest doradcą w redakcji kwartalnika geopolitycznego The Warsaw Institute Review. Specjalizuje się w zagadnieniu dynamik geopolitycznych w regionie Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej (MENA). Wcześniej pracował w Departamencie Operacji Pokojowych Organizacji Narodów Zjednoczonych, a także odbywał praktyki na placówkach dyplomatycznych. Ukończył studia podyplomowe na brytyjskim Lancaster University, gdzie wcześniej uzyskał stopień magistra stosunków międzynarodowych.

Marzec 2020

New Direction SPIS TREŚCI

WPROWADZENIE 8

1 IRAN I STRATEGIA ODSTRASZANIA W XXI WIEKU 15

1.1 PROGRAM JĄDROWY 17

1.2 ARSENAŁ RAKIETOWY 18

1.3 SOJUSZNICY IRANU I DZIAŁANIA TAJNE 20

2 RYS HISTORYCZNY 22

2.1 ZAMACH STANU W IRANIE (1953) 23

2.2 IRAŃSKA REWOLUCJA ISLAMSKA (1979) 25

2.3 SANKCJE WOBEC IRANU (2006) 28

2.4 WSPÓLNY PLAN DZIAŁANIA (2013) 30

2.5 POROZUMIENIE JĄDROWE Z IRANEM (2015) 35

2.6 WYCOFANIE SIĘ Z POROZUMIENIA I ESKALACJA NAPIĘĆ (2018–) 36

3 POROZUMIENIE JCPOA NA GEOPOLITYCZNEJ SZACHOWNICY 40

3.1 WYKROCZENIA IRANU PRZECIW WARUNKOM POROZUMIENIA JCPOA 40

3.2 SANKCJE I ZWOLNIENIA ZE STRONY STANÓW ZJEDNOCZONYCH 44

3.3 SANKCJE UE I OGRANICZENIE HANDLU Z IRANEM 47

3.4 UNIJNY INSTRUMENT WSPARCIA WYMIANY HANDLOWEJ INSTEX 49

3.5 OPORTUNISTYCZNA POSTAWA ROSJI I CHIN 49

3.6 MECHANIM ROZSTRZYGANIA SPORÓW (DISPUTE RESOLUTION MECHANISM, DRM) 51

4 POMOC ZE STRONY SOJUSZNIKÓW 53

4.1 AMBASADY MOCARSTW OPIEKUŃCZYCH 53

4.2 PROCES WARSZAWSKI 55

5 TEORIA GIER DWUPOZIOMOWYCH 59

6 POROZUMIENIE JCPOA A PARADOKS SCHRODINGERA 63

6.1 PIERWSZY SCENARIUSZ: WYCOFANIE SIĘ Z POROZUMIENIA JĄDROWEGO 63

6.2 DRUGI SCENARIUSZ: MODYFIKACJA ISTNIEJĄCEJ UMOWY 66

6.3 TRZECI SCENARIUSZ: ZASTĄPIENIE POROZUMIENIA JCPOA INNYM 68

6.4 CZWARTY SCENARIUSZ: POŁĄCZENIE DOSTĘPNYCH OPCJI 70

PODSUMOWANIE 74

newdirection.online @europeanreform Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

WPROWADZENIE

alsze decyzje w kwestii Wspólnego pełnią ważną funkcję w zwiększaniu świadomości kompleksowego planu działania dotyczącego i stymulowaniu debaty intelektualnej i technicznej. Dporozumienia nuklearnego z Iranem (ang. Joint Idealne porozumienia nie istnieją i obowiązujący Comprehensive Plan of Action,1 JCPOA), w skrócie pakt nuklearny z Iranem i jego kolejne etapy nie są paktu nuklearnego z Iranem, mogą mieć namacalne tu bynajmniej wyjątkiem. Niemniej jednak, umowy konsekwencje dla utrzymania geopolitycznego te na szczęście nie muszą być doskonałe; wystarczy, statusu quo na całym świecie. by były po prostu dobre. Zarówno działania, jak i ich brak odzwierciedlą zmianę, jaka nastąpi w ramach W swoim pierwotnym kształcie porozumienie równowagi sił pomiędzy pierwotnymi stronami zawarto między Iranem a Unią Europejską (UE), porozumienia, a co za tym idzie, także zdolność pięcioma stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa i gotowość ludzkości do rozwiązywania przyszłych Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz Niemcami, konfliktów. zwanej również jako grupa P5+1. Zgodnie z jego zapisami, Iran zobowiązał się tymczasowo ograniczyć Kontekst historyczny oraz wydarzenia poprzedzające swój program nuklearny w zamian za zwolnienie podpisanie umowy nuklearnej z Iranem, a także z sankcji. Mając na uwadze fakt, że zmilitaryzowany późniejsze rozluźnienie samego porozumienia, program jądrowy mógłby być równoznaczny pozwalają na lepsze zrozumienie obecnej niełatwej z zagrożeniem dla ludności, trudno przecenić sytuacji. To co, oprócz narastających napięć znaczenie strategicznie uzasadnionych, jak również między USA i Iranem, czyli głównymi stronami spójnych metod zastraszania. Zakres interesów porozumienia nuklearnego, może nadać kierunek geopolitycznych wpływających na relacje między nowym działaniom będzie zależało także od kolejnych stronami porozumienia nuklearnego znacząco wzrósł, punktów zwrotnych. W 1953 r. CIA zaangażowała szczególnie przy wsparciu w postaci programu się w planowanie i wykonanie zamachu stanu2 balistycznego oraz grup zbrojnych stacjonujących w Iranie, którego skutki doprowadziły do irańskiej na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej (ang. rewolucji islamskiej w 1979 r. Od momentu zerwania Middle East North Africa, MENA). W obecnej stosunków dyplomatycznych Ambasada Szwajcarii sytuacji, tj. po wycofaniu się Stanów Zjednoczonych w Iranie oraz Ambasada Pakistanu3 w Waszyngtonie z umowy, Wielka Brytania, Francja i Niemcy, czyli pełnią funkcję władz opiekuńczych i angażują państwa Grupy E3, podejmują działania, by utrzymać się w działania zakulisowe. Nawet po aferze Iran- porozumienie w mocy. Dodatkowo w obliczu Contras i eskalacji napięć w 1988 r., nastąpił krótki oportunistycznych zagrań ze strony Chin i Rosji, pakt epizod, kiedy to strony powoli zmierzały w kierunku nuklearny utracił swoją dotychczasową wydolność. deeskalacji. Jednak w 2002 r., kilka lat po nałożonym Toteż, z porozumienia można się wycofać, wprowadzić w 1995 r. amerykańskim embargo, o wcześniej do niego niezbędne poprawki lub zastąpić je niezgłoszonych obiektach nuklearnych zrobiło się całkowicie innym paktem. Wkład innych państw, głośno na świecie, zaś władze w Iranie wyrażały w tym Polski i innych krajów Europy Środkowo- frustrację wobec niewystarczającej rekompensaty ze Wschodniej, może więc odegrać kluczową rolę strony ówczesnych państw Grupy EU3 w kontekście w uzupełnieniu brakujących elementów. Ich wkład nie antagonizującej postawy Waszyngtonu.4 Począwszy musi być bardzo duży; wystarczy, by był on starannie od roku 2006, ONZ nałożyło pierwsze sankcje przemyślany. Inne podmioty takie jak think tanki w odpowiedzi na niewywiązanie się Iranu z wymogu

1 Wspólny kompleksowy plan działania (JCPOA) Pełny tekst dokumentu, 14.07.2015 r., str. 1 2 Bethany Allen-Ebrahimian, 64 Years Later, CIA Finally Releases Details of Iranian Coup, Foreign Policy, 20.06.2017 3 Drew Hinshaw, Joe Parkinson and Benoit Faucon, Swiss Back Channel Helped Defuse U.S.-Iran Crisis, Wall Street Journal, 10.01.2020 4 Ali Vaez, Europe Is Running Out of Time to Save the Iran Deal, Foreign Policy, 16.01.2020

8 New Direction Alexander Wielgos

ŹRÓDŁO: THE BAGHDAD POST obniżenia poziomu wzbogacania uranu nałożonego a następnie podczas trzech kolejnych tur w Genewie przez Międzynarodową Agencję Energii Atomowej na początku roku 2015. W ramach Wspólnego planu (MAEA). Konsekwentnie narastająca presja działania, odbyły się dwustronne rozmowy między międzynarodowa była jednak realna i spójna, zaś Stanami Zjednoczonymi i Iranem oraz trójstronne, każde z państw przestrzegało sankcji, co było zgodne do których dołączyli dodatkowo przedstawiciele Unii z zapisami prawa międzynarodowego. Europejskiej. Ustalenia wynikające z tych oto spotkań oraz sam Wstępny plan działania przekształciły się Z powodu wewnętrznej presji w samym Iranie, następnie w tzw. parametry negocjacyjne, później władze nie zdecydowały się, by zaangażować się skonsolidowane po podpisaniu wynikającej z nich w negocjacje i dać więcej czasu drugiej stronie. Do umowy wspólnego kompleksowego planu działania 2012 r. tajne dwustronne negocjacje między USA w Wiedniu w połowie 2015 r. i Iranem prowadzono na średnim szczeblu. Za sprawą toczących się wówczas w Omanie rozmów między Niemniej, nowa administracja Stanów Zjednoczonych oficjelami z Waszyngtonu i Teheranu kwestia ujrzała zgłosiła zastrzeżenia co do treści zawartej umowy. światło dzienne na przełomie 2013 i 2014 roku. Strona amerykańska głównie krytykowała zbyt krótkie Wspólny plan działania (ang. Joint Plan of Action, daty graniczne dla tzw. “klauzul wygaśnięcia“7, JPA) stanowił wstępną umowę wypracowaną uważając tym samym zakres samych klauzul za zbyt w wyniku serii negocjacji, które rozpoczęły się pobłażliwy8 w stosunku do irańskiego programu sześcioma turami rozmów w Wiedniu. Plan balistycznego oraz niezbyt dokładny, jako że nie pierwotnie5 przedłużono w wyniku czterech kolejnych swoim zasięgiem nie obejmował wsparcia Teheranu rund6 negocjacji w Nowym Jorku, Wiedniu i Maskacie, dla swoich sojuszników na Bliskim Wschodzie.

5 Justyna Pawlak, Louis Charbonneau, West considers early sanctions moves in troubled Iran nuclear talks, Reuters, 14.07.2014 6 IRNA, Zarif: Objective, reaching agreement in shortest possible time, IRNA, 25.11.2014 7 John Haltiwanger, Here’s what’s in the 2015 nuclear deal with Iran that the country withdrew from amid heightened tensions with the US, Business Insider, 14.01.2020 8 Ibid.

newdirection.online @europeanreform 9 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

Zdaniem Waszyngtonu, działania te mają charakter kolejnych rund paktu. Niechęć państw Grupy E3 do destabilizujący, zaś pewność ich przeprowadzenia przyjęcia zdecydowanie konfrontacyjnej postawy gwarantuje istnienie wyżej wspomnianej umowy wobec Rosji i Chin sprawia, że perspektywy wspólnego kompleksowego planu działania. W maju krajów Europy Środkowo-Wschodniej i Stanów 2018 r. Stany Zjednoczone jednostronnie wycofały Zjednoczonych stają się zbieżne, często w momencie, się z porozumienia, tym samym przywracając gdy więzi transatlantyckie bywają kwestionowane i rozszerzając restrykcje, na mocy których inne w nieuzasadniony sposób. Chociaż państwa Europy kraje musiały zawiesić stosunki handlowe z Iranem Środkowo-Wschodniej nigdy nie odgrywały roli począwszy od listopada 2018. W styczniu 2020 mediatora, być może tym razem powinny rozważyć r. poprzednie napięcia wynikające z pośredniej taki krok. Za przykład mogą posłużyć tu choćby konfrontacji w Zatoce Perskiej nasiliły się w wyniku działania Szwajcarii w łagodzeniu napięć pomiędzy poważnych, a od niedawna także bezpośrednich USA i Iranem, jak również jej niezawodność w szybkim starć na terytorium Iraku.9 Jednakże, Iran formalnie przekazywaniu zaszyfrowanych komunikatów naruszył postanowienia paktu nuklearnego pomimo do właściwego adresata. Również Oman, czyli dalszej współpracy z MAEA.10 prawdopodobnie najbardziej neutralny kraj ze wszystkich państw Bliskiego Wschodu, zainicjował Błędne jest przekonanie, że wszystkie sankcje działania zakulisowe. Nie ulega przy tym wątpliwości, zniesiono wraz z wycofaniem się z paktu nuklearnego; że rokowania, jakich podjęły się zarówno Oman, jak wiele amerykańskich i europejskich restrykcji i Szwajcaria, niosły ze sobą wiele dobrego. To jednak spoza tego “pakietu” pozostało bowiem w mocy. nie wystarczy. W związku z tym autor niniejszej W odpowiedzi na złamanie postanowień umowy publikacji twierdzi, by nie zaprzepaścić wysiłków przez Iran, państwa formuły E3 (tak nazwano Szwajcarii, podmioty neutralne, takie jak Oman, państwa “EU3” po wystąpieniu Wielkiej Brytanii potrzebują nie w pełni neutralnych asystentów- z Unii Europejskiej) powołały się na zawarty w pakcie mediatorów, które regularnie dbają o stosunki ze mechanizm rozstrzygania sporów, czyli wieloetapowy Stanami Zjednoczonymi, a Polska jest kluczowa w tym proces mający na celu rozwiązanie problemu, rozegraniu. którego ostatnim etapem jest możliwość ponownego nałożenia sankcji przez ONZ. Kraje te odrzuciły apel Ponieważ potencjalna rola wspomnianych państw Stanów Zjednoczonych o odrzucenie umowy w całości Europy Środkowo-Wschodniej musi być przede bądź też jej specjalnego mechanizmu handlowego wszystkim dobrze przemyślana, warto rozważyć Instex,11 którego zadaniem była ochrona unijnych firm skorzystanie z istniejących ram wielostronnych, przed wybranymi sankcjami Waszyngtonu wobec a mianowicie tych, które jako takie są pełne Iranu. Tymczasem Chiny i Rosja podjęły działania, potencjału rozwoju i ekspansji. Wspólne wysiłki USA które w niniejszym kontekście można rozpatrywać i Polski w ramach Procesu Warszawskiego stanowią jedynie jako próbę oportunistycznego podważenia międzynarodową serię tematycznie zorientowanych stanowiska Stanów Zjednoczonych. Sytuacja ta nie grup roboczych, których celem jest systematyczna utrzyma się zbyt długo w obecnym kształcie i może poprawa różnych czynników bezpieczeństwa ulec zmianom.12 Do ustalenia pozostaje jednak to, w regionie. Choć pierwotnie wykluczają one Iran, w jaki sposób należy podjąć kolejne decyzje. potencjał wykazuje tu przekaz dyplomatyczny, głównie poprzez wypracowanie spójnego podejścia Niepewna sytuacja skłania do zbadania obecnych ze strony innych członków. Jest to bowiem koniecznie, możliwości, a także wymaga innowacyjnych by choć w wystarczającym stopniu zażegnać rozwiązań. Państwa Europy Środkowo-Wschodniej potencjalny sceptycyzm państw13 partnerskich takie jak Polska, czyli o silnych związkach ze Stanami na Bliskim Wschodzie. I jest to technicznie możliwe Zjednoczonymi, mogą rozważyć podjęcie kroków dzięki odpowiedniemu wsparciu dla współpracy mających na celu poprawę potencjalnych wyników regionalnej14 połączonemu z ograniczeniami

9 Views from the region, Iraq Struggling Under the Weight of the US-Iran Confrontation, Middle East Policy Council, 20.01.2020 10 Kelsey Davenport,Iran Abandons Uranium Limits, Arms Control Association, 13.01.2020 11 Ali Vaez, Europe Is Running Out of Time to Save the Iran Deal, Foreign Policy, 16.01.2020 12 Jonathan Marcus, Is the Iran nuclear deal dead and buried?, BBC World News, 06.01.2020 13 Steven Cook, The Only Sensible Iran Strategy Is Containment, Foreign Policy, 29.01.2020 14 Vali Nasr, A New Nuclear Deal Won’t Secure the Middle East, Foreign Affairs, 07.02.2020

10 New Direction Alexander Wielgos w zaktualizowanej wersji paktu nuklearnego i jego sugerowałaby, że wewnętrzny konflikt mógłby okazać możliwymi aneksami bądź dokumentami zastępczymi. się korzystny17 w pewnym stopniu i w określonych Takie działania podziałałyby stymulująco na inicjatywy okolicznościach. Wyżej wspomniany spór podjęte przez Proces Warszawski, natomiast gdyby wywiera bowiem presję na rząd kraju-głównego uczestniczące strony mogły działać efektywnie, negocjatora, aby ten poszedł na kompromis na arenie świadomie, że dzieje się to w dobrej wierze, krok ten międzynarodowej, choć początkowo takie zagranie nabrałby charakteru politycznego pragmatyzmu. nie było pożądane.18 Rzecz jasna, cele określone w międzynarodowych rokowaniach musiałyby de Zgodnie z powyższym, trzeci sektor, w skład facto iść w parze z krajowymi interesami głównego którego wchodzą organizacje pozarządowe i think negocjatora.19 Podobne kompromisy w kraju również tanki, mógłby zacząć odgrywać coraz większą rolę, nie byłyby możliwe gdyby nie presja negocjacji tym samym przyczyniając się do kształtowania międzynarodowych.20 Nawet w sytuacjach, w których przyszłości porozumienia nuklearnego. Koniecznymi można pokusić się o stwierdzenie, że kompromisy czynnikami opiniotwórczymi byłaby także pogłębiona te i tak nastąpią samoistnie, aczkolwiek wcale nie debata publiczna oraz świadomość uczestnictwa byłoby przesadą stwierdzenie, że wewnętrzne naciski, krajów Europy Środkowo-Wschodniej w pakcie zarówno jak i te z zewnątrz, z pewnością wpływają nuklearnym z Iranem. Mając na uwadze tarcia na zwiększenie ich tempa i zasięgu, szczególnie przy na linii USA-Iran, warto zwrócić uwagę na fakt, wysoko rozwiniętej komunikacji cyfrowej z opinią że zarówno działania jak i ich brak ze strony państw publiczną.21 i społeczeństwa obywatelskiego w znacznym stopniu odzwierciedlają geopolityczne status quo na arenie Rzecz jasna, nie jest to format pozwalający międzynarodowej, jak również pozostają pod czujnym na precyzję ani tym bardziej nie jest to mechanizm okiem innych sygnatariuszy porozumienia, tj. Rosji stosowany kompleksowo. Jednakże, przedstawienie i Chin, należących do Rady Bezpieczeństwa ONZ. paktu nuklearnego z Iranem i jego następstw poprzez Zachowanie to wysyła sygnały zarówno do przyjaciół, założenia teorii dwupoziomowej gry może dać22 jak i przeciwników. tym samym wgląd w bardziej integracyjną bądź obiektywną perspektywę. Chociaż podejście to samo Teoria gier dwupoziomowych pełni funkcję może okazać się niewystarczające, może jednak nadrzędnego aparatu teoretycznego, za pomocą stanowić kluczowy element determinujący najbardziej którego można wyjaśnić wszelkie składniki niezbędne dogodną politykę, od średnio do długoterminowej, do sformułowania strategii. Zgodnie z powyższą a także pożądane postawy, które prawdopodobnie koncepcją, na negocjacje między państwami wpłyną na działania krótkoterminowe. Te wpływają spory toczące się wewnątrz ich granic15 z natury muszą być uzasadnione technicznie, ale i odwrotnie. Badanie tej niełatwej sytuacji przez jednakowoż zbieżne pod kątem politycznym oraz pryzmat wspomnianego aparatu teoretycznego dyplomatycznym. Ogólnie rzecz biorąc, można zapewnia pewne narzędzia metodologiczne mieć nadzieję, że niniejsze przedstawienie sprawy niezbędne do głębszego wglądu w postępy pozwoli decydentom podejmować rozważne decyzje, i okoliczności, które należy uwzględnić zarówno by zapobiegać ponownej eskalacji spięć raczej niż na płaszczyźnie krajowej oraz międzynarodowej.16 optować za krótkoterminowymi “wizerunkowymi” W tym przypadku teoria gier dwupoziomowych manewrami na arenie międzynarodowej.

15 Robert Putnam, “Diplomacy and Domestic Politics: the Logic of Two-Level Games.”, International Organization 42, nr 3, 1988, doi:10.1017/S0020818300027697., ss. 427–460 16 Eugénia da Conceição-Heldt, Patrick A. Mello, Two-Level Games in Foreign Policy Analysis, TUM School of Governance, Technical University of Munich, 28.06.2017 17 Alexander Wielgos, V4 in Changeful Espionage, The Warsaw Institute Review, 29.10.2019 18 Robert Putnam, “Diplomacy and Domestic Politics: the Logic of Two-Level Games.”, International Organization 42, nr 3, 1988, doi:10.1017/S0020818300027697., ss. 427–460 19 Ibid. 20 Ibid. 21 Corneliu Bjola, Ilan Manor, Revisiting Putnam’s two-level game theory in the digital age: domestic digital diplomacy and the Iran nuclear deal, Cambridge Review of International Affairs, tom 31, nr 1/2018, 06.06.2018, ss. 3-32 22 Ibid.

newdirection.online @europeanreform 11 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

Innymi słowy, pakt nuklearny z Iranem w przyszłości Wedle drugiego scenariusza, wspólny kompleksowy może czekać albo wprowadzenie nowych zapisów plan działania wymaga niezbędnych modyfikacji. Jako i zastąpienie poprzednich, bądź zastosowanie że porozumienie jest obecnie w stanie zawieszenia,23 odrębnego porozumienia, które zawrze brakujące daje to możliwość odroczenia tej opcji w czasie, choć zapisy dostosowane do dynamicznych realiów na dość niepewnych warunkach. Wyżej wspomniane geopolitycznych. Ponadto, jeśli obecna sytuacja nie modyfikacje można wdrożyć za zamkniętymi ulegnie zmianie, wspólny kompleksowy plan działania drzwiami albo publicznie, bądź w wyniku starannego zostanie zawieszony, zarówno de facto, jak i de iure. połączenia obu tych rozwiązań. Samo porozumienie może zachować swoją oryginalną nazwę, by Wedle pierwszego scenariusza, należy całkowicie społeczność międzynarodowa mogła odebrać je wycofać się z porozumienia, przy jednoczesnym jako kontynuację pierwotnego porozumienia. Jednak pozostawieniu kierunku dalszego rozwoju spraw należałoby zmodyfikować te zapisy, które strony bez jakichkolwiek działań celowych. W takim mogłyby z jakiegoś powodu uznać za wadliwe. przypadku zawiesza się funkcjonowanie poważnej W ten oto sposób można zmienić te postanowienia platformy komunikacji i negocjacji. Nie oznacza umowy, które wymagają aktualizacji i w szczególności to automatycznie, że Iran będzie dążył do użycia mowa tu o zapisach nakazujących ponowne swojego programu nuklearnego jako broni, chociaż nałożenie restrykcji przez Unię Europejską oraz utrzymanie tego wariantu w ramach wdrażania Stany Zjednoczone. Arsenał pocisków balistycznych programu rakiet balistycznych byłoby pożądane oraz manewrujących stanowi nieodzowny element z perspektywy Teheranu, biorąc pod uwagę jego irańskiej polityki odstraszania wymierzonej w jego aktualną sytuację geopolityczną. Ponadto Iran miałby geopolitycznych rywali w regionie Bliskiego Wschodu tym samym zachętę do dalszego wspierania swoich i Afryki Północnej, a także aktywnej sieci jego pośredników, w szczególności wpływając na ich sprzymierzeńców. Ci, jak również inni, podlegają działania zmierzające do ograniczenia interesów sankcjom ze strony UE, USA i ONZ. Irański program Waszyngtonu w regionie Bliskiego Wschodu i Afryki jądrowy,24 który pierwotnie nie stanowił prawnie Północnej. Takie zagranie z każdym kolejnym dniem wiążącej części porozumienia JCPOA na mocy zwiększałoby siłę negocjacyjną Iranu w przypadku rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 2231,25 jakichkolwiek podejmowanych w przyszłości rozmów. okazałby się ważną składową w procesie naprawy Z wyjątkiem niektórych ustępstw Stany Zjednoczone wspomnianej umowy. Kluczowe znaczenie ma sam uniemożliwiają większości państw kontakty handlowe termin, gdyż 18 października 2020 wygaśnie embargo z Iranem, zaś Teheran podejmuje starania w kierunku ONZ na wywóz broni z i jej26 dostawę do Iranu, co dywersyfikacji gospodarki z pomocą Chin i Rosji. dałoby wskazówkę jak postępować ze nadchodzącymi Co gorsza, wysiłki podjęte przez państwa E3, terminami wygaśnięcia. czyli Niemcy, Francję i Wielką Brytanię, poszłyby tym samym na marne, a co najwyżej wysłałyby Można więc twierdzić, że konieczne byłoby ambiwalentne sygnały do innych potencjalnych wdrożenie zmian odnośnie nowych sankcji z uwagi partnerów odnośnie status quo. Dotychczas Iran na towarzyszącą im argumentację. Modyfikacje odmawiał renegocjowania nowej wersji porozumienia powinny objąć klauzule odnośnie odpowiedzialności nuklearnego. Iranu za działania pełnomocników, których Teheran wspiera bądź upoważnia, nawet jeśli nie są oni Wobec tego, jako że wycofanie się z porozumienia w stanie realizować samodzielnych działań lub jeśli nie jest preferowanym rozwiązaniem, koniecznie jest im zaprzeczają. Przywiązanie JCPOA do głównego ustalenie w jaki sposób “uzdrowić” umowę lub czym punktu spornego zachęciłoby Iran do poważnej ją zastąpić, albo jak połączyć obie te możliwości. zmiany warunków wsparcia swoich sojuszników. Trzeba należycie dobrać odpowiedni wariant, Iran miałby bowiem motywację, by ograniczyć pamiętając jednak, że nie musi być on doskonały, lecz destabilizujące zachowania swoich pełnomocników po prostu dobry – i musi istnieć. takiej jak ataki terrorystyczne, a za to stać się ich organem wykonawczym, mając na uwadze,

23 Sadeb Sadeghi, Europe Puts What Remains of the JCPOA in Limbo, Foreign Policy, 12.02.2020 24 Lara Seligman, Pentagon Steps Up Cruise Missile Defenses as Iranian Threat Grows, Foreign Policy, 24.01.2020 25 Kenneth Katzman, Iran Sanctions (RS20871), Congressional Research Services, 24.01.2020 26 Ibid.

12 New Direction Alexander Wielgos

że stawką jest nowa ulepszona wersja poprzedniego krytykom, jak i zwolennikom JCPOA opcję, która porozumienia. Tym samym korzyści dla Teheranu będzie dla nich dogodna. Szczególnie ci pierwsi płynące z pozostania stroną umowy mogą wymagać chętniej zaangażują się w działania na rzecz choć delikatnego poprawienia, tak by społeczeństwo nowej umowy. Zwolennicy porozumienia byliby mogło je zaakceptować. Zarówno modyfikacja, jak w dalszym ciągu w nie zaangażowani, choć samą i aktualizacja porozumienia sprawia, że jej najsłabsze umowę należałoby zmienić. Nowy pakt i taki, który punkty stają się najsilniejszymi. Istnieje jednak ryzyko, pełniłby funkcję zastępczą musiałyby jednak ze sobą że stosunki na linii Stany Zjednoczone-Iran zależałyby powiązane, chociażby w najmniejszym stopniu. wyłącznie od “poprawionej” wersji paktu JCPOA, który to nie byłby już odpowiednim porozumieniem Czwarty scenariusz zakłada szereg kombinacji, w sprawie konkretnej formy rozbrojenia. dzięki którym można osiągnąć taki efekt. Ważne, by wybrać te właściwe, gdyż istnieje wiele zapisów, Zgodnie z trzecim scenariuszem porozumienie którymi trzeba się zająć w pierwszej kolejności. należy zastąpić innym. W ramach całościowego Nowe porozumienie o statusie umowy zastępczej wdrożenia alternatywnego paktu konieczne byłoby może w większości zachować zapisy poprzedniego jednak pisemnie uznanie, że JCPOA przestaje wiązać paktu, co stanowi dodatkowy wysiłek, by wdrożyć wszystkie jego strony i zostaje uznane za nieważne udoskonalone zapisy zgodnie z aktualnymi według prawa. Likwidacji JCPOA w obecnej formie warunkami geopolitycznymi. Istnieje także wariant powinna towarzyszyć nowa umowa, dla uproszczenia alternatywny, który skupia się bardziej za zastąpieniu zwana poniżej jako “JCPOA 2”. Nowe porozumienie “wadliwych” części oryginalnego porozumienia, może, choć nie musi, czasowo współgrać z decyzją zaś istniejący JCPOA można lekko zmodyfikować, o wycofaniu się z poprzedniego, w zależności od wprowadzając doń zapisy z innych umów. Zgodnie geopolitycznego położenia kluczowych dla niego z scenariuszem “częściowej” wymiany, JCPOA graczy. Przykładowo zerwanie porozumienia pozostałaby w niezmienionej formie, choć nie nuklearnego z Iranem może posłużyć jako silny wykluczałoby to konieczności sporządzenia nowej czynnik motywujący do powrotu do negocjacji nad umowy z Teheranem. To, czy nowy pakt byłby wiążący nową umową, przy czym każdy przejaw eskalacji dla JCPOA byłoby jedynie kwestią techniczną, gdyż napięć sugerowałaby dalsze losy Teheranu bez de facto i tak byłoby powiązane z pierwotnym odpowiedniego paktu w mocy. Co więcej, nowe porozumieniem. W nowej treści umowy miałyby porozumienie mogłoby, bądź też nie, zostać podane się znaleźć zapisy o pociskach balistycznych oraz do wiadomości publicznej. Oznacza to więc, wsparciu ze strony pełnomocników, których zdaniem że aktualny pakt nuklearny z Iranem publicznie Waszyngtonu zabrakło w JCPOA. Na przykład, uznać za niebyły, zaś jego zaktualizowana wersja siostrzana wersja oryginalnego porozumienia może powstać w ciszy, jeśli tylko takie rozwiązanie mogłaby zawierać klauzule nakazujące ograniczenie przyniosłoby wymierne korzyści dla zachowania przez Teheran arsenału pocisków balistycznych oraz stabilności na świecie. Pozwala to więc wybrać wspomnianego wsparcia w zamian za zniesienie dogodny termin dla ogłoszenia JCPOA 2, tak by sankcji, zaś niezastosowanie się do zasad decyzja ta była zgodna z wizją polityczną. Zwolennicy skutkowałoby niezbędnymi restrykcjami. pierwotnej wersji porozumienia jądrowego mogliby uznać jego nową wersję za ten sam dokument, Chociaż JCPOA w obecnej postaci nie może trwać lecz pod inną nazwą, zaś krytycy – za jego lepszą w nieskończoność, jakiekolwiek konstruktywne kroki wersję, która zasługuje na swoje miejsce na arenie mogą wydawać się niemożliwe przy zaangażowaniu międzynarodowej. kluczowych podmiotów. Niemniej, państwa Grupy E3 zasygnalizowały polityczną wolę w tym względzie, Wreszcie, czwarty scenariusz zakłada wprowadzenie którą Stany Zjednoczone uznały za nieodpowiednią, zmian do istniejącego porozumienia, a także także z uwagi na coraz ściślejsze więzi tych krajów podpisanie paktu zastępczego, co jest opcją z Rosją i Chinami. Nie ma jednak poważnych optymalną, choć nieporównywalnie trudniejszą przesłanek, by Rosja lub Chiny podjęły kroki w celu do osiągnięcia. Prawdopodobnie da to zarówno zachowania JCPOA w obecnej formie, co oznacza,

newdirection.online @europeanreform 13 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

że korzyści płynące dlań z wycofania się z ustaleń organizacje pozarządowe i lobbingowe, także paktu niejako w pewnym stopniu kompensują te w zakresie wydawania opinii dla Kongresu Stanów związane z zatrzymaniem porozumienia. Zjednoczonych, zarówno przed podpisaniem JCPOA, jak i po. Przy pomocy narzędzi tzw. soft power można Istnieją nieoczywiste, aczkolwiek realne środki zauważyć, że postawy te idą w kierunku deeskalacji, i warunki, by kontynuować wspomniany powyżej zaś think tanki i instytucje opiniotwórcze zachęca proces wymiany i naprawy porozumienia się do większego zaangażowania opinii publicznej, jednocześnie, głównie z uwagi na fakt, że pragmatyzm co może być jednym z wielu potencjalnych działań. jest w tej sytuacji silną motywacją do działania Tajemnicą poliszynela jest jednak to, że Iran tak dla państw P5+1. Choć wysiłek ten rozciągnął się naprawdę podziwia Amerykanów, zaś Irańczykom w dość zaskakujący sposób, w interesie Stanów z trudem przychodzi pogodzić się z faktem,27 Zjednoczonych i Iranu leży deeskalacja napięć, mimo iż polityka ich władz prowadzi do antagonizowania iż każdy czołowy negocjator chętnie widziałby Waszyngtonu. w swojego boku tzw. “straszak” na konkurencję. Inne strony porozumienia, tj. Rosja i Chiny, obserwują Retoryka ta może biec równolegle; jako że sankcje rozwój sytuacji, oceniając tym samym otrzymywane USA zmusiły Iran do renegocjacji i zmiany podejścia, sygnały co do zmieniającego się geopolitycznego irański program jądrowy dał Teheranowi dodatkowe status quo na świecie. Państwa E3 mierzą się z presją, korzyści, a sama gospodarka tego kraju nie ugnie by, pomimo ich trudnego położenia, podjąć szerzej się pod ciężarem skutków amerykańskich restrykcji. zakrojone działania, gdyż w przeciwnym razie nie Ponadto, kraje Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej będą one wystarczające. liczą się w grze bardziej niż się wydaje, państwa Grupy E3 odegrały kluczową rolę w utrzymaniu aktualnego Istotne jednak, by pogłębić debatę w krajach stanu rzeczy, zaś Omanowi i Szwajcarii udało się należących zarówno do wspomnianej już Grupy utrzymać dotychczasową funkcję wiarygodnych, choć E3 i Unii Europejskiej, a także państwach Europy nieoficjalnych kanałów dyplomatycznych. Wreszcie, Środkowo-Wschodniej, które jak dotąd – zarówno kraje Europy Środkowo-Wschodniej podjęły działania, dzięki swoim zaletom, jak i pomimo pewnych by spoić brakujące ogniwa. ograniczeń – wykazały zdolność wywierania pozytywnego wpływu na ostateczny wynik. Tam, I chociaż sytuacja jest trudna, istnieją możliwości gdzie ograniczone są możliwości organów rządowych jej poprawy, wszak zależy od tego los ponownej i placówek dyplomatycznych, swoją aktywnością eskalacji, a tym samym i potencjalnego konfliktu. wykazały się think tanki, instytuty badawcze, Nasze działania odzwierciedlą dobro ludzkości.

27 Christopher Thorton, The Iran We Don’t See: A Tour of the Country Where People Love Americans, The Atlantic, 06.06.2012

14 New Direction Alexander Wielgos

1 IRAN I STRATEGIA ODSTRASZANIA W XXI WIEKU

olityka odstraszania polega zasadniczo jedynie pionkami na geopolitycznej szachownicy na odwodzeniu podmiotu państwowego bądź podatnymi na propagandę i manipulacje, lecz Pstrony niebędącej państwem od podejmowania pełnoprawnymi podmiotami28 zdolnymi inicjować jakichkolwiek wrogich lub agresywnych działań wobec dynamikę i reagować na nią, czy podejmować decyzje drugiej strony. Toteż, to, jak postrzegana jest sama w oparciu o własne doświadczenia. zdolność do wywierania wpływu lub prowadzenia agresywnych działań, jest równie ważna, co faktyczna Decydenci powinni także mieć na uwadze cechy zdolność do takiego działania, gdyż podmioty realnie charakterystyczne systemu, jaki Iran wprowadził tuż odpowiedzą na to ostatnie. Zrozumienie, jak podmioty po rewolucji, a przynajmniej jego fundamenty, wedle mogą uzyskać przewagę na arenie międzynarodowej których stanowisko Najwyższego Przywódcy wywodzi jest wyznacznikiem geopolitycznego status się z zaproponowanej przez Chomeiniego koncepcji quo, co znajduje odzwierciedlenie w sposobie, “strażnika islamskiego sądownictwa”. Ciałem, w jaki podmioty te reagują w sytuacjach spornych: którego rolą jest wybór i odwoływanie Najwyższego konkurencji dyplomatycznej bądź gospodarczej, Przywódcy jest Zgromadzenie Ekspertów (Majles- zaś wspomniane już porozumienie JCPOA ma tu e-Khebregan). Instytucja ta składa się z 88 irańskich szczególnie newralgiczne znaczenie. duchownych powoływanych na ośmioletnią kadencję w drodze głosowania bezpośredniego. Niemniej, Sama potencjalna szkoda i utrata życia przybiera nad każdą kandydaturą czuwa Rada Strażników drastycznie inną skalę, gdy realną możliwością staje Konstytucji (Szura-je Negahban-e Qanun-e się dążenie do realizacji zbrojeniowego programu Assassi). W jej skład wchodzi dwunastu członków, jądrowego, a tym bardziej wówczas gdy podmioty z których połowa to islamscy prawnicy nominowani wzajemnie postrzegają prowadzoną politykę bezpośrednio przez Najwyższego Przywódcę, zaś zagraniczną jako nieracjonalną i nieprzewidywalną. Jest pozostali to prawnicy wybrani przez Islamskie to zasadniczy element Układu o nierozprzestrzenianiu Zgromadzenie Konsultatywne (Madżles) spośród broni jądrowej (ang. Nuclear Non-Proliferation kandydatów zaproponowanych przez szefa władzy Treaty, NPT) i porozumienia JCPOA. Choć implikacje sądowniczej. Jego kandydaturę wysuwa z kolei tego ostatniego mają największe znaczenie dla sam Najwyższy Przywódca. Prezydent Iranu, czyli Stanów Zjednoczonych i Iranu, jako jego głównych druga najważniejsza osoba w państwie, wybierany sygnatariuszy, nie bez znaczenia się one dla innych jest w wyborach powszechnych na czteroletnią zaangażowanych podmiotów, na których politykę kadencję (prezydent może sprawować urząd zagraniczną wpływ ma geopolityczne status quo maksymalnie przez dwie kadencje z rzędu), zaś między stronami porozumienia: na Bliskim Wschodzie, jego kandydatura podlega zatwierdzeniu przez w Afryce Północnej, jak i w Europie i poza nią. Najwyższego Przywódcę. Tym samym irański system autokratyczny cechuje znaczna obiegowość, tym Co ważne, aczkolwiek czasem pomijane w dyskursie bardziej, że Madżles ma nieproporcjonalnie mniej do geopolitycznym zachodnich instytucji i mediów, powiedzenia w kwestii polityki zagranicznej Iranu bliskowschodnie społeczności należące do różnych i jego programu jądrowego, a jego propozycje mogą grup etnicznych, a także reprezentujące różnorakie spotkać się z wetem ze strony Rady Strażników religie, klasy społeczne i systemy wartości nie są Konstytucji.

28 Kim Ghattas, Black Wave: Saudi Arabia, Iran, and the Forty-Year Rivalry That Unraveled Culture, Religion, and Collective Memory in the Middle East, Henry Holt & Company, 2020

newdirection.online @europeanreform 15 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

FATEH-110 C ‚’3RD GEN. [2010] [ZASIĘG: 300 KM] ŹRÓDŁO: THE ORYX HANDBOOK OF IRANIAN BALLISTIC MISSILES AND ARTILLERY ROCKETS

Silne dążenia Iranu do zajęcia dogodnego miejsca w porównaniu z innymi krajami może przysporzyć na arenie międzynarodowej historycznie wiążą im popularności w kraju, szczególnie w kontekście się z poczuciem kulturowej przynależności do obecnych wydarzeń takich jak amerykańskie Imperium Perskiego. Iran postrzega swoją politykę restrykcje, malejące przychody z handlu ropą naftową zagraniczną na Bliskim Wschodzie i w Afryce czy światowa pandemia koronawirusa. Muszą o tym Północnej poprzez pryzmat dwóch pozornie pamiętać także decydenci. odrębnych, choć nierozerwalnie związanych ze sobą ról. Państwo to uważa się bowiem za filar szyizmu Mimo to lub być może z tych powodów, wydaje i tym samym dąży do zjednoczenia z mniejszościami się, że modus operandi Iranu opiera się na trzech oraz większościami szyickimi w innych krajach, zaś filarach takich jak program jądrowy, rozwój rakiet z drugiej strony chwali się swoim rewolucyjnym i sieć niepaństwowych grup i państw sojuszniczych rządem, który, jego zdaniem, nie uległ manipulacjom w regionie Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej, ze strony Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, a także działań angażujących środki typowe dla a teraz stoi przed zadaniem niesienia pomocy współczesnych nam czasów takich jak tajne operacje grupom oporu w rzekomej walce z uciskiem. i kampanie dezinformacyjne. Choć pozornie nie mają Wysiłki, które potwierdziłyby zasadność rewolucji ze sobą nic wspólnego, techniki te są zasadniczo ze są jednak nieocenione dla irańskich oficjeli i pomimo sobą powiązane. wielu kryzysów, to jak władze radzą sobie z nimi

16 New Direction Alexander Wielgos

REAKTOR CIĘŻKOWODNY ARAK IR-40 W IRANIE ŹRÓDŁO: NANKING2012, WIKIMEDIA COMMONS

1.1 PROGRAM JĄDROWY

Irański program jądrowy obejmuje szereg obiektów, uniemożliwić prace związane z wzbogacaniem projektów, przepisów krajowych i kluczowych osób, uranu. które są objęte międzynarodowymi ustaleniami, • Elektrownie atomowe w Buszehr i Darkhovin; których Iran jest stroną. Instalacje jądrowe, jakie najstarsze obiekty jądrowe w Iranie, przy czym Iran zdążył do tej pory zbudować, bezpośrednio pierwszą z nich przebudowano i uruchomiono umożliwiają realizację spornych programów z pomocą Rosji, zaś niektóre plany rozbudowy nuklearnych, z których część utrzymywano niegdyś obiektu w Darkhovin cofnięto. w tajemnicy, co budzi podejrzenia, że Teheran może • Centrum Technologii Jądrowych w Isfahanie, wciąż prowadzić tego typu działania pod przykrywką. Centrum Badań Jądrowych w Bonab i Centrum Do najważniejszych obiektów jądrowych w Iranie Badań Jądrowych w Teheranie (przy czym obiekt w Bonab skupia się na wykorzystaniu energii należą: atomowej w rolnictwie). 29 • Baza wojskowa w Parczin; chociaż nie • Zakłady wzbogacania uranu w Fordo i Natanz. potwierdzono oficjalnie, że jest ona obiektem • Kopalnie uranu w Gachini Saghand. nuklearnym, służy jako poligon testowy dla • Ośrodek Przetwarzania Promieniowania w Jazdi, silników rakietowych i konwencjonalnych pocisków Zakład Produkcji Koncentratu Uranu (tzw. zdolnych do przenoszenia głowic jądrowych. Yellowcake) w Ardakan. • Reaktor ciężkowodny IR-40 Arak, zmodernizowany na mocy zapisów porozumienia JCPOA tak, by zminimalizować produkcję plutonu i tym samym

29 Iran Primer, Iran’s Breaches of the Nuclear Deal, United States Institute of Peace, aktualizacja 20.01.2020

newdirection.online @europeanreform 17 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

Iran posiada reaktor badawczy, dwie kopalnie uranu Niektóre obiekty jądrowe należące niegdyś do oraz trzy zakłady wzbogacania uranu, o których wie rozległej sieci zakładów przetwarzania uranu społeczność międzynarodowa.30 Kluczowy jest tu brak w międzyczasie zamknięto; taki los spotkał chociażby przejrzystości i celowe utrzymywanie przez Teheran instalację w Lashkar Abad, której istnienie ujawnili w tajemnicy niektórych niepokojących działań, co irańscy dysydenci, tym samym zwracając uwagę tylko podkreśla znaczenie porozumienia JCPOA jako społeczności międzynarodowej. właściwego mechanizmu służącego do rozwiązywania podobnych problemów.

1.2 ARSENAŁ RAKIETOWY

Co więcej, dzięki rozwojowi potencjału rakietowego, Pociski quasi-balistyczne są natomiast rakietami Iran dysponuje jednym z najbogatszych arsenałów balistycznymi zdolnymi do wykonywania manewrów spośród wszystkich krajów Bliskiego Wschodu, w powietrzu w celu ominięcia systemów obrony choć sam objęty jest embargiem na import broni, przeciwrakietowej. Z uwagi na ich zmienną trajektorię a wcześniej zanotował kilka nieudanych prób są też bardziej nieprzewidywalne. Jednak to pociski balistycznych. Iran ma do dyspozycji chociażby manewrujące są bardziej zaawansowane, jako pociski balistyczne i quasi-balistyczne, rakiety że jego silniki napędzają je od samego startu aż do ziemia-ziemia, pociski wystrzeliwane z dronów, jak momentu osiągnięcia przez niego celu. Wśród również pociski manewrujące.31 Warto w tym miejscu irańskich pocisków manewrujących znajdują się te podkreślić, że pociski balistyczne są napędzane tylko o deklarowanym zasięgu: w pierwszym etapie i wystrzeliwane w trajektorię podobną do paraboli, w której większość lotu leci • od 150 km (przeciwokrętowy pocisk manewrujący bez sterowania w kierunku wcześniej określonego Raad), celu lub celów. Pociski takie mogą uderzyć swoje • do 300 km (rakieta przeciwokrętowa Khalij Fars), cele z prędkością powyżej 5000 m na sekundę, co • do 700 km (rakieta manewrująca Ya Ali), jest niezwykle trudne do uchwycenia przez systemy • 2 500 km (pocisk manewrujący Soumar33). obrony powietrznej. Ponadto, analitycy, obserwatorzy i decydenci powinni Irański arsenał pocisków balistycznych obejmuje zainteresować się irańskim programem kosmicznym zarówno te o krótkim, jak i średnim zasięgu zdolnych realizowanym przez Irańską Agencję Kosmiczną, dosięgnąć celów w odległości: w skład której wchodzą rakiety nośne mające potencjał pocisków balistycznych dalekiego zasięgu • 300-350 km (rakiety balistyczne Shahab-1 lub innych im podobnych form broni dalekiego i Fateth-110), zasięgu. Jak do tej pory, Iran zbudował rakietę nośną • 500 km (rakiety balistyczne Shahab-2), • 700 km (rakiety balistyczne Zulfikar), • Safir SLV, zdolną osiągnąć wysokość 350 km. • 800 km (rakiety balistyczne Qiam-1), • Iran aktualnie opracowuje kilka rodzajów pocisków • oraz do 2 tys. km (rakiety balistyczne Shahab-3 oraz i rakiet, m.in.: mierząca 18 metrów rakieta balistyczna Sejjil32). • system nośny Simorgh, zdolny osiągnąć wysokość • Missile Defense Project, “Missiles of Iran,”Missile 500 km, Threat, Center for Strategic and International • rakietowy pocisk balistyczny Dezful o zasięgu Studies, 14 czerwca 2018, ostatnia aktualizacja 13 1 000 km, lutego 2020, • pocisk balistyczny Emad (modyfikacja rakiety Shahab-3) o deklarowanym zasięgu 1 700 km,

30 Reuters, Iran able to enrich uranium up to 60%, says atomic energy agency spokesman, Reuters, 09.11.2019 31 Missile Defense Project, „Missiles of Iran,” Missile Threat, Center for Strategic and International Studies, 14.06.2018, ostatnia zmiana 13.02.2020, https://missilethreat.csis.org/country/iran/ 32 Ibid. 33 Ibid.

18 New Direction Alexander Wielgos

MISSILE DEFENSE PROJECT, „MISSILES OF IRAN,”MISSILE THREAT, CENTER FOR STRATEGIC AND INTERNATIONAL STUDIES, 14 CZERWCA 2018, OSTATNIA AKTUALIZACJA 13 LUTEGO 2020

• pocisk balistyczny Ghadr-1 (inna modyfikacja 60 km37, a także taktycznych pocisków balistycznych rakiety Shahab-3) o deklarowanym zasięgu 1 950 o deklarowanym zasięgu od 150 km do 300 km. Nie km, sposób nie dostrzec tu braku pocisków balistycznych • rakieta balistyczna Khorramshahr o deklarowanym dalekiego zasięgu; Iran ma natomiast szereg rakiet zasięgu 2 000 km,34 balistycznych krótkiego (300–1 000 km) oraz • nowy pocisk manewrujący Hovezeih o średniego (1 000–3 500 km) zasięgu. Dla porównania, deklarowanym zasięgu 1 350 km. pociski dodatkowo dzieli się na pośredniego zasięgu (3 500–5 500 km) oraz międzykontynentalne Nie wiadomo kiedy lub czy w ogóle dostaną (powyżej 5 500 km). one dopuszczone do użytku. Iran może mieć w swoim arsenale aż 100 mobilnych wyrzutni rakiet W miarę szybszego rozwoju technologii, szczególnie 35 balistycznych krótkiego zasięgu i około 50 średniego wykorzystania dronów do wystrzeliwania niektórych 36 zasięgu. z pocisków, przewidzenie, w jakim kierunku Iran będzie dalej rozwijał swój potencjał jądrowy Powyższa lista nie obejmuje wyrzutni takich jak będzie miało decydujące znaczenie dla odróżnienia M-1978 Koksan, której zasięg waha się od 40 km do rzeczywistych możliwości od zaledwie potencjalnych.

34 Ibid. 35 Reality Check team,Iran attack: How strong is Iran’s military?, BBC News, 09.01.2020 36 Ibid. 37 Missile Defense Project, „Missiles of Iran,” Missile Threat, Center for Strategic and International Studies, 14.06.2018, ostatnia zmiana 13.02.2020, https://missilethreat.csis.org/country/iran/

newdirection.online @europeanreform 19 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

1.3 SOJUSZNICY IRANU I DZIAŁANIA TAJNE

Iran chce uchodzić za ostoję szyizmu na Bliskim osób. O obydwu wyrażeniach głośno do dziś i choć Wschodzie, a większość jego sojuszy tworzy się nie ma pewności, że stał za nimi Iran, bliskie związki poprzez sieć powiązań z bojówkami paramilitarnymi Teheranu ze wspomnianymi ugrupowaniami pozwalają i grupami oporu. Teheran dobiera swoich partnerów kwestionować wszelkie próby zaprzeczenia. również w nieco bardziej pragmatyczny sposób. Nie oznacza to jednak, że to zawsze Iran jest stroną Należy także dodać, że Iran zmobilizował grupy inicjującą, gdyż zdarza się, że to właśnie takie sojusznicze, tym samym przeprowadzając ugrupowanie nawiąże kontakt z Teheranem, prosząc lub znacznie ułatwiając dokonanie ataków o wsparcie, jeśli tylko uzna, że ich interesy są zbieżne. terrorystycznych, bombardowań czy zabójstw. Co Było to szczególnie widoczne podczas wojny iracko- więcej, na jaw wyszły spiski, jakie Teheran uknuł irańskiej (1980–1988), a także przy okazji kontaktów poza terytorium Bliskiego Wschodu, czyli w Europie Iranu z kilkoma południowoamerykańskimi grupami i Ameryce Południowej, uważanej za “miękkie oporu. podbrzusze” Stanów Zjednoczonych. Hezbollah rozwinął znaczną sieć kontaktów w Wenezueli, Najważniejszym “sojusznikiem” Teheranu jest a także wzdłuż granicy brazylijsko-paragwajsko- Hezbollah (“Partia Boga”), libańskie ugrupowanie argentyńskiej, piorąc znacznie sumy pieniędzy polityczne mające szerokie powiązania z rządem i wysyłając je następnie do krajów Bliskiego Wschodu. Libanu. Do partnerów Iranu można zaliczyć również Swoimi działaniami Iran i Hezbollah w dużej mierze Siły Mobilizacji Ludowej (Al-Haszd asz-Szabi), czyli chcą powstrzymać główną irańską formację sojusz irackich formacji paramilitarnych i politycznych, opozycyjną przed jakąkolwiek próbą zaprowadzenia szereg bojówek szyickich i odłamów Hezbollahu legalnych rządów w kraju. Przykładowo, w czerwcu w Syrii, siły reżimu Baszara al-Asada, Ruch Huti 2018 r. Francja udaremniła spisek mający na celu w Jemenie, oddziały Hamasu w Strefie Gazy, a także atak na irańskich opozycjonistów należących do ugrupowania opozycyjne w Bahrajnie. Narodowej Rady Irańskiego Ruchu Oporu. Wkrótce po tym zdarzeniu, władze niemieckie aresztowały I chociaż kilka z nich funkcjonuje niezależnie, zostały Assadollaha Asadiego, irańskiego dyplomatę one założone przez Iran, który nadal je finansuje i pracownika Ambasady Iranu w Wiedniu. 19 grudnia i zapewnia im dostawy broni. Mimo to formacje te 2018 r. Albania nakazała wydalenie irańskiego cieszą się pewną autonomią w podejmowaniu decyzji. ambasadora Gholamhosseina Mohammadnia oraz Niemniej, w niektórych przypadkach ugrupowania innego dyplomaty, oskarżając ich o planowanie ataku te działają bez wytycznych z Teheranu, zresztą nie terrorystyczne przeciwko członkom Narodowej Rady zawsze wiadomo kiedy. Także Arabia Saudyjska, Irańskiego Ruchu Oporu, która obrała Tiranę na swoją z którą Iran rywalizuje o wpływy w regionie, siedzibę. W październiku 2018 r. irańskie służby utrzymuje kontakt z całą siecią konkurencyjnych wywiadowcze przeprowadziły nieudany zamach organizacji działających na terenach wspomnianych na jednego z przywódców irańskiej organizacji wyżej krajów. 18 kwietnia 1983 r. siły Hezbollahu opozycyjnej Arabski Ruch Walki o Wyzwolenie i Islamskiego Dżihadu zdetonowały bombę ukrytą Ahwazu (ASMLA) przebywającego wówczas w samochodzie-pułapce przed Ambasadą Stanów na terytorium Danii. Zjednoczonych w Bejrucie. Zginęły 63 osoby, w tym 17 obywateli amerykańskich. Nieco później, Oprócz ataków na członków ugrupowań opozycyjnych 23 października 1983 r., terroryści przeprowadzili i separatystycznych Iran działa przeciwko Izraelowi, samobójczy zamach z użyciem dwóch ciężarówek głównie miejscowym dyplomatom, którzy stali się wypełnionych materiałami wybuchowymi niegdyś obiektem zamachów ze strony Teheranu. na amerykańskie i francuskie obiekty wojskowe Najgłośniejszym tego typu zdarzeniem był na lotnisku w Bejrucie. Śmierć poniosło wówczas 307 samobójczy atak bombowy na Ambasadę Izraela

20 New Direction Alexander Wielgos w Buenos Aires, do którego doszło 17 marca 1992 Kiedy fałszywe informacje regularnie wypuszcza r, rzekomo w odwecie za zabicie ówczesnego się w obieg, stopniowo wywierają one wpływ, coraz lidera Hezbollahu i współzałożyciela tej partii. trudniej je wyśledzić, a także stosunkowo łatwo Za atakiem tym również miał stać Iran. Tak samo jak im zaprzeczyć co do ich źródła. Co więcej, daje to w przypadku zamachu na ośrodek kultury żydowskiej Iranowi wgląd w to, jak szybko odpowiednie służby są (AMIA) w Buenos Aires (18 lipca 1994 r.), za który w stanie zareagować na tego typu kampanie. winą obarczono zarówno Teheran, jak i Hezbollah. Iran ma na swoim koncie także nieudany zamach Tego typu ideologiczne zagrania, które Iran na izraelskich dyplomatów, który miał miejsce 14 wykorzystuje, by swobodnie poruszać się w realiach lutego 2012 r. w Bangkoku. geopolitycznych, motywuje jego decydentów do zwiększenia zasięgu działań. Teheran chce osiągnąć Okoliczności zmusiły Iran do poszukiwania bardziej swój cel poprzez wsparcie polityczne wspomnianych kreatywnych rozwiązań, przez co jego służby musiały już grup sojuszniczych oraz poprzez intensywne się tym samym dostosować do zmieniających się próby rozprzestrzeniania broni i opracowania platform wpływu. W jednym ze swoich raportów, nowych dróg dostaw, które, obok wciąż rozwijanych Citizen Lab, kanadyjska organizacja zajmująca systemów rakietowych, stanowią dodatkowy czynnik się cyberbezpieczeństwem, opisała kampanię odstraszający w irańskiej polityce zagranicznej. dezinformacyjną, za jaką miał rzekomo stać Iran Jest to o tyle niepokojące, że Stany Zjednoczone i którą nazwała Endless Mayfly.38 Jak twierdzili i państwa E3 mogą się co najwyżej nie zgodzić co analitycy Citizen Lab, nieprawdziwą historię, która do kilku kwestii, zaś wedle bardziej krytycznych umyślnie godziła w dobre imię rywala, umieszczano opinii, Waszyngton i kraje E3 mają do czynienia na stronie łudząco przypominającej tę należącą do z nieprzewidywalnym podmiotem państwowym, który znanego zagranicznego serwisu informacyjnego. Tego dodatkowo zachowuje się nieracjonalnie. typu wiadomość następnie masowo udostępniały fałszywe konta na Twitterze. Jednakże, gdy właściwe Do tego dochodzą możliwości Teheranu w zakresie organy orientowały się, że coś jest nie tak, zarówno zbrojenia głowic jądrowych. Stąd więc konieczność informację, jak i konta na Twitterze natychmiast ukrócenia takich działań, a także zmniejszenia ryzyka kasowano, zacierając tym samym wszelkie ślady. nieostrożnego obchodzenia się z materiałami, które Koniec końców, nagłówek przyciągnął uwagę mogą wpaść w niepowołane ręce. czytelników, którzy przeważnie nie zadali sobie na tyle trudu, by sprawdzić źródło takiej wiadomości.

38 Gabrielle Lim et al., Burned After Reading: Endless Mayfly’s Ephemeral Disinformation Campaign, Citizen Lab, 14.05.2019

newdirection.online @europeanreform 21 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

2 RYS HISTORYCZNY

arto w tym momencie przyjrzeć się Swoją rolę odegrały tu Rosja i Chiny, mimo że ich wydarzeniom, jakie doprowadziły do interesy geopolityczne były sprzeczne z interesami Wobecnego stanu, w jakim znajduje się Stanów Zjednoczonych, państw E3 i samej Unii porozumienie jądrowe z Iranem. Największą rolę Europejskiej, zwłaszcza teraz, gdy dynamiki odgrywają tu Iran i Stany Zjednoczone, zaś państwa geopolityczne miały wpływ na zmianę priorytetów E3 i instytucje unijne pełnią raczej funkcje pomocnicze, i sposobów podejścia do całej sprawy. a Szwajcaria i Oman są najważniejszymi podmiotami neutralnymi, bez których porozumienia jądrowego mogłoby w ogóle nie być.

PREZYDENT IRANU HASAN ROWHANI PODCZAS DEFILADY WOJSKOWEJ W ROCZNICĘ ROZPOCZĘCIA WOJNY IRACKO-IRAŃSKIEJ, 22 WRZEŚNIA 2018 ŹRÓDŁO: MAHMOOD HOSSEINI, AGENCJA PRASOWA TASNIM, WIKIMEDIA COMMONS

U podstaw napięć między Stanami i Iranem ad-Din Szah Kadżara na eksploatację złóż ropy, co dało leży poczucie Teheranu, jakoby miał on zostać początek irańskiemu przemysłowi petrochemicznemu wykorzystany i zmanipulowany. Tak samo jak podczas w Iranie. Tym samym, uzyskał on wyłączne prawo buntu tytoniowego z 1890 r.39, kiedy to szyickie do wydobycia ropy naftowej przez najbliższe 60 lat duchowieństwo objawiło się jako znacząca siła w zamian za opłatę o wartości równej akcji spółki polityczna, która przeciwstawiła się zagranicznym oraz 16 procent przyszłych przychodów z handlu ropą grabieżcom. W 1901 r. Brytyjski przedsiębiorca William naftową. Wielka Brytania zakupiła ponad połowę D’Arcy otrzymał koncesję od szacha Persji Mozaffara udziałów w przedsiębiorstwie w 1908 r, czyli tuż po tym

39 Również Rosja opowiedziała się przeciwko umowie

22 New Direction Alexander Wielgos jak w Persji odkryto pierwsze złoża ropy naftowej. Na obietnicach się jednak skończyło. Przedsiębiorstwo, które w międzyczasie zmieniło nazwę na Anglo-Persian Oil Company (APOC), przejął 21 marca 1935 roku Reza Pahlawi podjął decyzję następnie inny koncern naftowy jako swoją spółkę o oficjalnej zmianie nazwy kraju z Persji na Iran. zależną. Innym punktem zwrotnym była brytyjsko-sowiecka inwazja na Iran w sierpniu 1941 r., w wyniku której W obliczu słabnącej gospodarki, strat, jakie po I wojnie Reza Pahlawi abdykował na rzecz swojego syna światowej Wielka Brytania poniosła na rzecz Związku Mohammada Rezy Pahlawiego. We wrześniu 1941 r. Radzieckiego, a także mało skutecznych rządów powołano Partię Tude, irańską partię komunistyczną w kraju, 21 lutego 1921 r. władzę kraju przejął Reza i nacjonalistyczną, która szybko zdobyła wpływy Pahlawi, który 15 grudnia 1925 r. koronował się w pierwszych latach swojej działalności. Ugrupowanie na szacha. Jego świeckie reformy były jednak nie stanowiło najbardziej spójną irańską siłę polityczną w smak szyickim duchownym. Ponadto Pahlawi w tamtym czasie, zaś jego popularność zaczęła dążył do renegocjacji umów, jakie Teheran zawarł spadać, gdy pomimo głoszonych haseł nacjonalizacji z APOC w 1932 i 1933 r., co niejako wymusili na nim przemysłu naftowego, członkowie formacji dość parlamentarzyści. Robotnicy musieli mierzyć się łagodnie podeszli do apeli Sowietów o dzierżawę wówczas z niezwykle trudnymi warunkami pracy, zaś pól naftowych w imię ideologicznej solidarności. poziom zanieczyszczenia znacząco wpłynął na jakość Partię zdelegalizowano w 1949 r. po tym, jak jeden życia okolicznych mieszkańców. Dzięki próbom z jej członków dokonał nieudanego zamachu mediacji podjętymi przez ówczesnego ministra spraw na szacha. Wkrótce odrodziła się ona jako organizacja zagranicznych Czechosłowacji Edwarda Beneša, przy podziemna, lecz tym razem z silnym zapleczem udziale Ligi Narodów40, APOC zobowiązała się hojniej militarnym. wynagradzać swoich pracowników, a także rozwinąć infrastrukturę, poprzez budowę szkół i szpitali.

2.1 ZAMACH STANU W IRANIE (1953)

Około 75 procent ropy naftowej eksportowanej Radzieckim. Polityka partii Tude wobec Mossadegha wówczas do Europy pochodziło z Iranu. W 1950 ulegała ciągłym zmianom. W 1951 roku udało r. Stany Zjednoczone i Arabia Saudyjska, poprzez się wcielić tenże zamiar w życie, kiedy to przez swój koncern naftowy Aramco, zawarły podobne irański parlament (Madżles) przeforsowano porozumienie, na mocy którego każda strona ustawę nakazującą nacjonalizację, na co Londyn otrzymała dokładnie połowę udziałów. Spółka, znana41 zareagował bojkotem irańskiej ropy. Negocjacje, jakie pod nazwą AIOC, odrzuciła apele władz irańskich, by w imieniu Iranu prowadził z Wielką Brytanią premier porozumienie zmienić tak, by w Iranie pozostawało Mosaddegh, nie przyniosły pożądanych efektów, jako więcej niż 16 procent zysków ze sprzedaży surowca. że Brytyjczycy uważali, że prędzej czy później szef W marcu 1951 r. z rąk przeciwników reform zginął irańskiego rządu zostanie zdymisjonowany. premier Hadż Ali Razmara, który jako jedyny irański polityk sprzeciwiał się nacjonalizacji sektora Szach przystał na plan odsunięcia Mosaddegha od naftowego. Mohammad Mosaddegh, późniejszy władzy, jako że administracja nowego prezydenta premier Iranu, zaczął mówić o potrzebie reform, Dwighta Eisenhowera zakomunikowała mu, że tak czy w szczególności domagając się nacjonalizacji inaczej to nastąpi42. W nocy z 15 na 16 sierpnia 1953 r. irańskiego przemysłu naftowego, co było nie w smak udaremniono próbę zamachu stanu, zaś zwolennicy przedstawicielom Anglo-Iranian Oil Company. partii Tude odkryli spisek i niezwłocznie zaalarmowali premiera. Aresztowano kilku generałów, zaś szacha Co więcej, ówczesna sytuacja polityczna w Iranie zmuszono do opuszczenia kraju i wyjazdu do Iraku, w sposób naturalny skłaniała jego decydentów a następnie do Włoch. ku nawiązaniu bliższych stosunków ze Związkiem

40 Gholam Reza Afkhami, The Life and Times of the Shah, University of California Press, 2009, str. 36 41 Anglo-Iranian Oil Company 42 Kermit Roosevelt Jr., Countercoup: The Struggle for the Control of Iran, McGraw-Hill, 1979

newdirection.online @europeanreform 23 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

17 sierpnia 1953 r. doszło do mobilizacji zwolenników nałożyły się plany rebelii poza samym Teheranem. partii Tude, którzy opowiadali się za zniesieniem Jednak z politycznego punktu widzenia, można było monarchii, którzy, w odpowiedzi na nieudany zamach zrobić to, co od początku uznano za stosowne. stanu, wyszli na ulicę, głosząc anty-monarchistyczne hasła. Chociaż 18 sierpnia 1953 r. Kermitowi W 1954 r. zarząd przedsiębiorstwa Anglo-Iranian Oil Rooseveltowi, szefowi agentury CIA w Teheranie, Company zmienił jego nazwę na British Petroleum polecono zaniechanie dalszych działań, ten odmówił.43 (BP). Szach przejął władzę w kraju w wyniku Lokalne agendy CIA zaprotestowały przeciwko Partii zewnętrznej interwencji, a skutki tego wydarzenia Tude i politycznym rywalom szacha, udając tym zmieniły ton relacji miedzy Szachem a USA. W interesie samym zagorzałych zwolenników sił44 Mossadegha. Waszyngtonu było bowiem, by szach pozostał przy To z kolei zmusiło sympatyków partii do odwetu. władzy. W 1956 r. z pomocą amerykańskiej CIA Roosevelt przekupywał polityków, wojskowych45, i izraelskiego Mosadu utworzono SAWAK (Sazeman-e a szczególnie członków gangów oraz redaktorów Amnijat wa Ettela’at-e Keszwar), czyli tajną policję gazet, tym samym dając wiarygodny pretekst do podległą szachowi. Osławiona tajna policja SAWAK, odwołania urzędującego premiera. Do przewrotu która zajmowała się ochroną szacha i jego rodziny, ostatecznie doszło nazajutrz, czyli 19 sierpnia 1953 r., nieoczekiwanie obrała nagle kurs ku autokratyzmowi, kiedy puczyści zajęli budynki administracji rządowej, nasilając tym samym represje wobec politycznych zaś nowym premierem ogłoszono generała Fazlollaha przeciwników monarchy. 5 marca 1957 r., w ramach Zahediego. 22 sierpnia 1953 r. szach został faktycznym koncepcji “Atomy dla pokoju”49, zaprezentowano dyktatorem46 państwa. plan budowy pierwszych obiektów jądrowych na terytorium Iranu. W 1958 r. Iran stał się członkiem Decyzja podjęta przez jedną osobą w określonym Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA). miejscu i czasie przyniosła skutki, które odcisnęły piętno na Iranie dobre kilkadziesiąt lat po wydarzeniach z 1953 9 stycznia 1963 r. szach przeprowadził reformy r. Zamach stanu w Iranie był kamieniem milowym w ramach tzw. Białej rewolucji, co miało na celu w historii kraju i warto zresztą przyjrzeć się z bliska, modernizację Iranu, głównie poprzez nadanie jako że stanowi on jeden z głównych czynników, który kobietom praw wyborczych, zagwarantowanie wpłynął na pogorszenie stosunków między Stanami wolności wyznania, laicyzację państwa i stymulację Zjednoczonymi i Iranem, a co najważniejsze położył się krajowej gospodarki. W marcu 1963 r. ajatollah cieniem dla zaufanie między rządami obydwu państw. Ruhollah Chomeini, który w międzyczasie zyskał Nie da się ukryć, że swoją rolę w zorganizowaniu szacunek szyickich przywódców, publicznie potępił puczu odegrało zarówno CIA, jak i MI6, choć warto szacha, za co został aresztowany w czerwcu tego rozważyć zakres i ograniczenia ich wkładu47 w obalenie samego roku. To wywołało falę protestów, szczególnie irańskich władz. Ponadto, to co mówiono o roli CIA po tym, jak szach pozwolił sobie na krytykę w irańskim zamachu stanu było nieco przesadzone. szyickiego duchowieństwa. W listopadzie 1964 r. Szczególnie w obliczu zimnej wojny Dwight Eisenhower Chomeiniego ponownie aresztowano i wygnano mógłby przecenić działania CIA, tym samym z kraju. Rewolucyjne reformy szacha ominęły jednak sprawiając wrażenie, że wpływy Waszyngtonu sięgają niektóre z sektorów gospodarki, co doprowadziło znacznie dalej niż się wydaje. Mówi się też, że rolę do nierówności, a sam szach budził kontrowersje CIA w całym przedsięwzięciu starannie przemyślano, ze względu na swój wystawny tryb życia.50 Co z uwzględnieniem nieprzewidzianych okoliczności. więcej, przekonał on władze amerykańskie, by nie I chociaż Stany Zjednoczone faktycznie zaaranżowały wstrzymywały one dostaw broni51 i technologii zamach stanu w Iranie, kraj ten zmagał się wówczas48 do Iranu, sugerując, że inaczej Teheran zwróci się z wewnętrznymi konfliktami, na które dodatkowo o pomoc do Związku Radzieckiego.

43 Bethany Allen-Ebrahimian, 64 Years Later, CIA Finally Releases Details of Iranian Coup, Foreign Policy, 20.06.2017 44 James Risen, SECRETS OF HISTORY: The C.I.A. in Iran -- A special report.; How a Plot Convulsed Iran in ‚53 (and in ‚79), New York Times, 16.04.2000 45 Ibid. 46 Stephen Kinzer, All the Shah’s Men: An American Coup and the Roots of Middle East Terror, John Wiley and Sons, 2003 47 Darioush Bayandor,Don’t Just Blame Washington for the 1953 Iran Coup, Foreign Policy, 19.11.2019 48 Ibid. 49 Indra Ekmanis, The history of US-Iran relations: A timeline, PRI, 03.01.2020 50 Ibid. 51 Ibid.

24 New Direction Alexander Wielgos

Chcąc uzyskać status światowej potęgi, Iran o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, który zintensyfikował prace nad swoim programem wszedł w życie 5 marca 1970 r. Tym samym Teheran jądrowym. W 1967 r. Irańska Agencja Energii objęto nadzorem Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej objęła nadzorem Centrum Badań Atomowej. Strony porozumienia zobowiązały Jądrowych w Teheranie wyposażone w zasilany się do nieproliferacji broni jądrowej, materiałów wysoko wzbogacony 5-megawatowy reaktor rozszczepialnych, technologii jądrowej oraz do jądrowy.52 1 lipca 1968 r. Iran podpisał Traktat nierozwijania zakładów wzbogacania uranu.

2.2 IRAŃSKA REWOLUCJA ISLAMSKA (1979)

W latach 70. Iran wysunął się na czołową pozycję Niemniej jednak, tuż po tym jak Chomejni został spośród wszystkich państw Bliskiego Wschodu. Najwyższym Przywódcą Iranu, nowo powołany rząd W 1974 r. u szacha zdiagnozowano nowotwór. miał nadzieję na utrzymanie dobrych stosunków Usłyszawszy diagnozę, przygnębiony monarcha nieco ze Stanami Zjednoczonymi. Premier Bazargan zwolnił.53 Ale już w 1978 r. pojawiły się pierwsze dążył do normalizacji stosunków z Waszyngtonem, sygnały zwiastujące zmiany polityczne w Iranie, choć sam nie zgadzał się z niektórymi mułłami, na przykład po pożarze kina Rex w Abadanie, a także samym Chomejnim. Kiedy prezydent Jimmy w którym zginęło ponad 420 osób. Protesty Carter zgodził się na przyjazd obalonego szacha przeciwko rządom szacha nasiliły się 8 września do Stanów Zjednoczonych na leczenie, rząd Iranu 1978 r., kiedy to policja brutalnie rozgromiła religijne oświadczył, że decyzja USA była podyktowana zgromadzenia w Teheranie54 i następnie w grudniu, względami politycznymi. 4 listopada 1979 grupa gdy kolejne demonstracje sparaliżowały kraj. studentów określających siebie jako Studentów Wiernych Linii Imama wkroczyli do ambasady 16 stycznia 1979 r. szach Reza Pahlawi uciekł z kraju, amerykańskiej w Teheranie i bez wiedzy Chomejniego powierzając swoje dotychczasowe obowiązki wzięli jako zakładników znajdujących się w niej 52 opozycyjnemu premierowi. Pomimo wydania dyplomatów i cywili. Przetrzymywano ich przez 444 pozwolenia na powrót ajatollaha Ruhollaha dni i ostatecznie zwolniono 20 stycznia 1981 r. I choć Chomejniego do Iranu, który powrócił do Teheranu 1 Chomejni pochwalił to zagranie, oznaczało to, że mógł lutego 1979 r., ani szach, ani premier nie zgodzili się on z ograniczonym stopniu kontrolować działania na wspólne rządy, a sam Chomejni powołał własny wszystkich grup biorących udział w rewolucji. Iran rząd z Mehdim Bazarganem na czele. Tymczasem zdecydował się wesprzeć zakładników w nadziei, rewolucjoniści przejmowali kontrolę nad budynkami że scali to środowiska polityczne wewnątrz kraju, rządowymi, a także podporządkowali sobie media jednocześnie licząc na kompromis w postaci oraz wojsko. 11 lutego 1979 r. w Iranie wojsko ogłosiło tymczasowej izolacji kraju Teheranu na arenie neutralność, co umożliwiło obalenie szacha Rezy międzynarodowej. Takie zachowanie było rażącym Pahlawiego, natomiast w następstwie referendum naruszeniem Konwencji wiedeńskiej z 1961 r. z 1 kwietnia ogłoszona została Islamska Republika o stosunkach dyplomatycznych. W odpowiedzi Iran Iranu, co stanowiło kamień milowy w historii państwa. nakazał zamknięcie swojej placówki w Waszyngtonie. 22 kwietnia 1979 r. utworzono Korpus Strażników Rewolucji Islamskiej, jedną z gałęzi irańskich sił Irańskie duchowieństwo nadal musiało umacniać zbrojnych opartą na osobistych powiązaniach rewolucję, tłumiąc bunty w Kurdystanie, Chuzestanie, i “braterstwie”. Jednakże nie wszystkie z wielu frakcji Chorasanie i Beludżystanie, tłumiąc zbrojną stojących za rewolucją zaaprobowały radykalnie opozycję czy nastroje przeciwko rewolucji. Dopiero islamskie zapisy w proponowanej konstytucji, a wręcz w 1983 r. sytuacja w Iranie się ustabilizowała. Mało nie miały o nich pojęcia, tak jak miało to miejsce mówi się jednak o tym, że do okupacji Ambasady w przypadku koncepcji wilajat al-fakih, a więc przejęcia USA w Teheranie dołączyli się także członkowie i sprawowania władzy przez szyickich uczonych. marksistowskiej Organizacji Bojowników Ludowych

52 Ibid. 53 Po zamachu stanu w 1953 r. szacha określano mianem niezdecydowanego. 54 Sytuacja zmieniła się po wielkiej demonstracji, którą później nazwano Czarnym Piątkiem.

newdirection.online @europeanreform 25 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

Iranu (Sāzmān-e Mojāhedin-e Khalq-e Irān, OBL55). w Isfahanie. Podczas wojny iracko-irańskiej Korpus W 1981 r. Ludowi Mudżahedini dokonali nieudanego Strażników Rewolucji Islamskiej przygotowywał się zamachu na Alego Chameneiego. I choć formację do prowadzenia wojny asymetrycznej. Mohsen Rezaji, założono na długo przed obaleniem szacha, to irański wojskowy i ówczesny głównodowodzący właśnie teraz nowy rząd uznał ją za poważne Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej, opowiedział zagrożenie. Jeden z jej członków podłożył bombę się za bronią jądrową. To przekonało Chomejniego, w pobliżu duchownego; wybuch spowodował który w 1987 r. oficjalnie wznowił irański program poważne obrażenia wewnętrzne oraz trwale uszkodził jądrowy pod pretekstem ożywienia irańskiej jego prawą rękę, której Chamenei do dziś unika infrastruktury energetycznej. Zaraz po szczytowych pokazywania publicznie. napięciach w końcowych etapach konfliktu, 3 lipca 1988 r., komercyjny samolot pasażerski Iran Air Możliwe, że takie stanowisko wyniknęło Flight 655 został omyłkowo zestrzelony przez USA, z wewnętrznych sporów, które niejako wymusiły zabijając wszystkich 290 pasażerów na pokładzie. zajęcia ostrzejszego stanowiska wobec Stanów Za administracji George’a H.W. Busha nastąpił nawet Zjednoczonych, co tłumaczono koniecznością krótki epizod zmierzający w kierunku deeskalacji utrzymania rewolucji i co wyszło na jaw dopiero zgodnie z koncepcją jakoby “jedna dobra wola miała w roku 1983. Teheran zerwał stosunki dyplomatyczne rodzić drugą”. Nazajutrz po śmierci Chomejniego (3 ze Stanami Zjednoczonymi oraz innymi państwami czerwca 1989 r.) irańskie Zgromadzenie Ekspertów Zachodu. Od tamtego momentu Ambasada Szwajcarii mianowało Alego Chameneiego jego następcą. w Iranie oraz Ambasada Pakistanu w Waszyngtonie56 pełnią funkcję władz opiekuńczych oraz angażują się W 1990 r. Chiny udzieliły wsparcia Iranowi, zaś pięć w działania zakulisowe. Niechęć Iranu wobec Zachodu lat później, w 1995 r., Rosja udzieliła Teheranowi ugruntowała się po tym jak Waszyngton rozwiązał pomocy w zakresie współpracy jądrowej. Jednakże kwestię kryzysu zakładników, co dało mu niejako w marcu 1995 r. Administracja Billa Clintona zawyżone poczucie kontroli nad całą sytuacją. wprowadziła dodatkowe sankcje wobec Iranu w odpowiedzi na wsparcie, jakiego Teheran udzielił Stany Zjednoczone wprowadziły embargo na broń dla Hamasowi, Islamskiemu Dżihadowi oraz Hezbollahowi. Iranu niezwłocznie po tym jak ten zajął ich ambasadę Na mocy Rozporządzeń nr 12957 i 12959 z maja w Teheranie. W rezultacie Teheran liczył na pomoc 1995 r., zawieszono stosunki handlowe z Iranem, Moskwy. Na domiar złego, w trakcie wojny domowej które rozwijały się tuż po zakończeniu wojny iracko- w Libanie w 1982 r., bojownicy Hezbollahu uprowadzili irańskiej. Ponadto, w sierpniu 1996 r. Kongres przyjął 104 osoby, głównie obywateli Stanów Zjednoczonych, ustawę o sankcjach wobec Iranu i Libii (tzw. Iran-Libya których ostatecznie zwolniono dopiero dziesięć lat Sanctions Act). Waszyngton nabrał podejrzeń, że Iran później. Wkrótce później wybuchła afera Iran-Contras; może faktycznie dążyć do uzyskania broni jądrowej. ujawniono bowiem, że Stany Zjednoczone nielegalnie sprzedawały uzbrojenie Iranowi, a pieniądze uzyskane 16 marca 2000 r. Stany złagodziły część sankcji wobec z tych transakcji przekazywano na wspomaganie Iranu57, podejmując tym samym małe, acz znaczące partyzantki walczącej przeciwko rządowi kroki ku zbliżeniu, co dodatkowo stanowiło sygnał dla Sandinistowskiego Frontu Wyzwolenia Narodowego irańskich reformistów. Po tragicznych wydarzeniach (FSLN) w Nikaragui. Skandal ten miał miejsce, z 11 września 2001 r. prezydent Mohammad Chatami w czasie gdy Kongres zachęcał rządy innych państw oraz rząd irański potępili zamachy terrorystyczne, do zaprzestania handlu bronią z Iranem. natomiast Korpus Strażników Rewolucji Islamskiej zaangażował się w walkę przeciwko Talibom W międzyczasie Iran opuścili naukowcy specjalizujący w Afganistanie. Tym większym echem odbiły się słowa się w technologiach jądrowych, by tym samym George’a Busha o państwach “osi zła”, które padły uniknąć prześladowań za ich związki z szachem. podczas orędzia prezydenckiego w styczniu 2002 Również Chiny wsparły irański program atomowy, zaś r. Niemniej jednak, już w lipcu 2002 r. można było w grudniu 1984 r. otwarto ośrodek badań jądrowych zauważyć rozbieżności w podejściu Unii Europejskiej

55 Mark Edmond Clark, An Analysis of the Role of the Iranian Diaspora in the Financial Support System of the Mujaheddin-e-Khalid, in David Gold (ed.), Microeconomics, Routledge, 2016, ss. 66–67 56 Drew Hinshaw, Joe Parkinson and Benoit Faucon, Swiss Back Channel Helped Defuse U.S.-Iran Crisis, Wall Street Journal, 10.01.2020 57 David E. Sanger, U.S. ending a few of the sanctions imposed on Iran, New York Times, 18.03.2000

26 New Direction Alexander Wielgos i Stanów Zjednoczonych do kwestii irańskiej. Unia Utajnienie przez Iran instalacji jądrowych w Natanz złamała wprowadzone w 1996 r. embargo na sprzedaż i Araku sprawiło, że słowa Teheranu o niemilitarnym broni Teheranowi, zaś Iran, który sprzedał europejskim charakterze programu nuklearnego zdały się nikogo bankom obligacje warte 500 milionów dolarów, nie przekonywać. Odrzucono argumenty, jakoby mógł tym samym wrócić na międzynarodowe rynki Waszyngton miałby podważać irański reżim, z uwagi kapitałowe po raz pierwszy od 1979 r. na obawy ze strony społeczności międzynarodowej, że Teheran może dążyć do użycia broni jądrowej. W sierpniu 2002 r. Narodowa Rada Irańskiego Ruchu W marcu 2003 r. inspektorzy MAEA odwiedzili Oporu upubliczniła informacje na temat irańskiego irańskie instalacje jądrowe, jednak zabroniono im programu jądrowego, który wcześniej utrzymywano przeprowadzenia tam kontroli. I chociaż w maju w tajemnicy58. Koalicja ugrupowań irańskiej opozycji 2003 r. Iran wyraził zgodę na wizytę inspektorów na emigracji cieszyła się poparciem ze strony MAEA w Kalaye Electric Company, decydenci Stanów Zjednoczonych, mimo iż kwestionuje się, czy nie pozwolili wizytatorom na zabranie im ze Rada nie jest politycznym59 zapleczem organizacji sobą pobranych próbek. Stanowisko Iranu było Ludowych Mudżahedinów. Siedziba Narodowej sprzeczne z zobowiązaniami w ramach Układu Rady Irańskiego Ruchu Oporu znajduje się w Paryżu, o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, zaś wnioski zaś władze Iranu usiłują przekonać społeczeństwo, z wizyty przedstawicieli MAEA skłoniły ich do że za formacją stoją zagraniczne próby manipulacji skierowania sprawy do Rady Bezpieczeństwa ONZ. przeciw rozwojowi energii jądrowej. Warto tu jednak przypomnieć, że to bynajmniej nie Rada jako pierwsza W czerwcu 2003 r. Francja i Wielka Brytania, czyli doniosła o istnieniu zakładów produkcji w Araku dwaj spośród pięciu stałych członków Rady, a także oraz zakładów wzbogacania urany w Natanz, gdyż Niemcy (zwane wówczas państwami Grupy UE3) amerykańskie służby wywiadowcze jeszcze wcześniej podjęły negocjacje z Iranem w sprawie jego polityki poinformowały o tym fakcie Międzynarodową Agencję atomowej. Było to o tyle ważne, że kraje te później Energii Atomowej.60 stały się stronami porozumienia JCPOA. Teheran chciał za wszelką cenę uniknąć sankcji ze strony Dlatego też przez cały ten czas Teheran uważał, ONZ, zaś państwa UE3 uznały, że warto przekonać że postąpił słusznie, ukrywając istniejące instalacje Waszyngton do podjęcia rozmów z Iranem. Podczas jądrowej, a także podjął próby umocnienia swojej kontroli w sierpniu 2003 r. odnaleziono niewielkie pozycji, co tylko odzwierciedla naturę irańskiego ślady wzbogaconego uranu. Z uwagi na rozbieżności modus operandi. Niemniej jednak, w grudniu 2002 w stanowiskach Ministerstwa Spraw Zagranicznych r. grupy robocze zajmujące się stworzeniem Umowy Iranu i Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej, o handlu i współpracy, które rozpoczęły prace w 2001 6 października 2003 r. prezydent Mohammad r., uznano za sposób na zrewidowanie tego podejścia. Chatami zatwierdził propozycję ówczesnego ministra Za ich pośrednictwem doszło także do rozmów Kamala Charaziego, by Hasan Rowhani objął funkcję na temat warunków proliferacji broni jądrowej oraz przewodniczącego zespołu irańskich negocjatorów związanych z nimi problemów. Co więcej, odniesiono w rozmowach dotyczących irańskiego programu się także do innych działań Iranu, takich jak kwestia nuklearnego. Swój udział miał w tym także minister łamania praw człowieka, działań podważających spraw zagranicznych Ali Akbar Welajati, wybitny proces pokojowy między Izraelem a Palestyną, ataków polityk, który jednak w dużej mierze pozostał postacią terrorystycznych, nielegalnego handlu narkotykami, drugoplanową. 21 października 2003 w Teheranie a także stosunku do uchodźców i partii opozycyjnych władze Iranu oraz ministrowie spraw zagranicznych na uchodźstwie takich jak wspomniana już Narodowa państw Grupy UE3 podpisali dokument znany jako Rada Irańskiego Ruchu Oporu. W marcu 2003 r. Stany Deklaracja Teherańska, w której Iran zobowiązał się do Zjednoczone rozpoczęły inwazję na Irak. Obecność zaniechania wzbogacania uranu61 oraz zadeklarował wojsk amerykańskich w Afganistanie i Iraku przełożyła gotowość podpisania Protokołu Dodatkowego, do się na wzrost napięć z Iranem. czego ostatecznie doszło 18 grudnia 2003 r.

58 Kate Lyons, Iran nuclear talks: timeline – For more than 10 years, diplomatic attempts have been made to address Iran’s nuclear policy, The Guardian, 14.07.2015 59 Patrick Kingsley, Highly Secretive Iranian Rebels Are Holed Up in Albania. They Gave Us a Tour, New York Times, 16.02.2020 60 Jeffery Lewis, NCRI Did Not Discover Natanz, Arms Control Wonk, 28.10.2006 61 Ayelet Savyon, The Iran-E.U. Agreement on Iran’s Nuclear Activity, MEMRI, 21.12.2004

newdirection.online @europeanreform 27 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

Jest to dodatek do umowy MAEA, który warunkuje w samej swej istocie miało służyć jako bufor czasowy. zabezpieczenia, dając odpowiednim organom MAEA Koniecznie było wypracowanie spójnych ram prawo do weryfikacji zobowiązań. prawnych, jako że od lipca 2002 r. do początku 2005 r. równolegle toczyły się negocjacje w sprawie umowy 14 listopada 2004 r. władze Iranu oraz państwa o handlu i współpracy, która miała ułatwić eksport Grupy UE3 podpisały porozumienie paryskie, które towarów z Iranu do państw Unii Europejskiej.

2.3 SANKCJE WOBEC IRANU (2006)

Kroki podjęte przez decydentów dały wgląd ONZ. Niezależnie od tej decyzji, w lipcu 2006 r., Iran w możliwe rozwiązania, ale wciąż daleko było ogłosił otwarcie zakładu produkcji ciężkiej wody do wypracowania spójnych ram prawnych. w Arak. Jednak to spowodowało, że, również w lipcu W rzeczywistości państwa Grupy UE3 i Stany 2006 r., Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła Rezolucję Zjednoczone były dwiema stronami tego samego nr 1696, w której to po raz pierwszy wezwano Teheran medalu. Lecz chociaż Waszyngton chciał negocjować do zaniechania wzbogacania uranu. Ostatecznie ONZ z Iranem, z jego punktu widzenia brakowało zajęło się kwestią irańskiego programu jądrowego. stosownych ku temu warunków. Różnice te udało się zniwelować dzięki wysiłkom państw należących do Chamanei i Ahmadineżad byli jednak nieugięci. Kraje UE3, które w zagraniu tym widziały pewne korzyści. UE3 wspierały natomiast inicjatywę MAEA mającą Można by zaryzykować stwierdzeniem, że wydarzenia na celu skierowanie sprawy do Rady Bezpieczeństwa z 2005 r. niejako62 przypominały to, co zdarzyło się ONZ, wszak instytucje mogą funkcjonować wówczas na początku 2020 r. Jednak władze w Iranie wyrażały wtedy, gdy egzekwuje się należyty porządek prawny. frustrację wobec niewystarczającej rekompensaty ze Do inicjatywy ostatecznie przyłączyły się także strony ówczesnych państw Grupy UE3 w kontekście początkowo nieufne Rosja i Chiny. 23 grudnia 2006 r. antagonizującej postawy Waszyngtonu. Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła Rezolucję nr 1737 wprowadzającą sankcje wobec Iranu, obok tych, jakie W wyborach prezydenckich w czerwcu 2005 r. na Teheran wcześniej nałożył Waszyngton. Zgodnie zwyciężył Mahmud Ahmadineżad63, który oficjalnie z jej zapisami, kraje P5+1 (UE3+3) były gotowe objął urząd w sierpniu 2005 r. Obrał on twardy kurs, wznowić negocjacje z Iranem, gdy ten wywiąże się skupiając się na potwierdzeniu zręczności Iranu ze swoich zobowiązań. Co więcej, państwa te działały na arenie międzynarodowej. Jego zdaniem Iran pod egidą Organizacji Narodów Zjednoczonych. uodpornił się na manipulacje ze strony Waszyngtonu, jak i państw UE3, zaspokajając ich ciekawość co do W marcu 2007 r. Rada Bezpieczeństwa ONZ irańskiego programu jądrowego, co niejako stanowiło przegłosowała Rezolucję nr 1747 rozszerzającą kompromis między suwerennością kraju a współpracą zakres sankcji wobec Teheranu. Jednak jak wskazują z innymi państwami. Dezaprobata ze strony państw dokumenty National Intelligence Estimate (NIE) Zachodu dobitnie potwierdziłaby bowiem, że Iran amerykańskiej Centralnej Agencji Wywiadowczej robi dokładnie to, co leży w ich interesie. Ośrodki z listopada 2007 r., Iran nie podejmował prób jądrowe w Isfahanie wznowiły proces konwersji militaryzacji swojego programu jądrowego od uranu. Ahmadineżad zignorował także wysiłek, jaki 2003 r., przez co nasuwało się pytanie, jak należy Unia Europejska włożyła w przygotowanie tzw. dostosować dalsze kroki wobec Teheranu. W marcu umowy długoterminowej. W lutym 2006 r. Iran 2008 r. Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła Rezolucję wznowił pracę zakładu wzbogacania uranu w Natanz, nr 1803, na mocy której wprowadzono kolejne czym jednoznacznie naruszył zapisy Protokołu restrykcje wobec Iranu. Przyjęta we wrześniu 2008 Dodatkowego. Ahmadineżad nakazał Irańskiej Agencji r. rezolucja oznaczona numerem 1835 wzywała Iran Energii Atomowej zakończenie współpracy z MAEA. do zastosowania się do kilku poprzednich, a także W takim przypadku Rada Gubernatorów MAEA mogła pozwalała Teheranowi wykorzystanie technologii zwrócić się bezpośrednio do Rady Bezpieczeństwa jądrowych do celów pokojowych, co pokrywałoby

62 Ali Vaez, Europe Is Running Out of Time to Save the Iran Deal, Foreign Policy, 16.01.2020 63 John Daniszewski, Hard-Liner Wins Decisively in Iran Presidential Election, Los Angeles Times, 25.06.2005

28 New Direction Alexander Wielgos się zresztą z retoryką władz irańskich. Instytucje samym Stany Zjednoczone, Organizacja Narodów zachęcały więc Iran do potwierdzenia swojego Zjednoczonych oraz Unia Europejska nałożyły stanowiska na arenie międzynarodowej, a więc na Teheran sankcje, które, chociaż wprowadzone w sposób przejrzysty i zgodny z prawem. Było to niezależne od siebie, wyrażały ich jednomyślność całkiem słuszne posunięcie. w dążeniu do zmiany polityki jądrowej Iranu.

Tuż na początku swojej kadencji Barack Obama Gdy w lipcu 2010 r. w Iranie uprowadzono trzech wysłał do ajatollaha Alego Chameneigo, duchowego amerykańskich turystów, Ismaili negocjował warunki i politycznego przywódcy64 Iranu, list, w którym ich uwolnienia. Również ówczesny senator John wyraził gotowość do negocjacji, lecz jego pismo Kerry zaangażował się z działania zakulisowe pozostało bez odpowiedzi ze strony irańskiego Omanu. Teheran zwolnił pierwszego z zakładników oficjela. W maju 2009 r. Salim bin Naser al-Ismaili, we wrześniu 2010 r., zaś dwóch następnych dopiero który pełnił funkcję omańskiego wysłannika rok później. Nieco później, Obama powołał się z ramienia sułtana Omanu, spotkał się z Dennisem na Rozporządzenie nr 13553, na mocy którego Rossem, doradcą ówczesnej sekretarz stanu zaostrzono istniejące sankcje wobec Iranu, jako że ten Hillary Clinton, składając mu propozycję podjęcia dopuścił się łamania praw człowieka. negocjacji z Iranem.65 Niespełna miesiąc później, w czerwcu 2009 r., Ahmadineżad ponownie W grudniu 2010 r. w Tunezji rozpoczęły się masowe zwyciężył w wyborach prezydenckich. Irańczycy protesty, zwane Arabską Wiosną, które następnie uznali, że wybory sfałszowano i wyszli na ulice, co rozprzestrzeniły się w krajach Bliskiego Wschodu zapoczątkowało tzw. “zielony ruch” obywatelskiego i Afryki Północnej. W rezultacie zmianie uległ układ protestu. We wrześniu 2009 r. CIA ujawniło, że, sił, wraz z niestabilnymi nastrojami politycznymi pomimo wcześniejszych kontroli, Iran celowo zataił i wojnami domowymi, które wybuchły w następstwie istnienie podziemnych zakładów wzbogacania uranu wspomnianych demonstracji. Fala protestów nie w Fordo. Tym samym sceptycyzm wobec dalszych ominęła też Iranu; w lutym 2011 r. obywatele kraju posunięć Iranu okazał się jak najbardziej uzasadniony. wyszli na ulice, wciąż pamiętając, że władze nie Rosły obawy, że Teheran mógł nie udzielić informacji zrealizowały ich postulatów, po tym jak Mahmud o innych tego typu obiektach, co mogło zostać Ahmadineżad dopuścił się oszustwa w wyborach. politycznie wykorzystane przez jego rywali. Na wzrost Korpus Strażników Rewolucji Islamskiej zaangażował napięć zareagował Izrael, który powstrzymał się w konflikt w Syrii, popierając reżim Baszara al- gotowość Sił Obronnych Izraela do mobilizacji. Stany Asada oraz koordynując stamtąd działania libańskiego Zjednoczone z kolei zaapelowały o powściągliwość Hezbollahu. W miarę dalszego rozwoju wydarzeń w działaniu. w Iranie, a także Syrii, w maju 2011 r., administracja Stanów Zjednoczonych wydała Rozporządzenie W czerwcu 2010 r. Rada Bezpieczeństwa ONZ nr 13574, a następnie, w listopadzie 2011 r. także przegłosowała Rezolucję nr 1929, która nałożyła Rozporządzenie nr 13590, które dodatkowo umocniło na Iran dalsze restrykcje, a także po raz wezwała amerykańskie restrykcje wobec Iranu z powodu Francję i Rosję do zaniechania wszelkich działań licznych naruszeń praw człowieka, co tym samym mających na celu wzbogacanie uranu, rzecz jasna sprawiło, że sankcje nie dotyczyły już tylko i wyłącznie za ich zgodą jako członków stałych RB ONZ. W lipcu irańskiego programu jądrowego. 2010 r. w Stanach Zjednoczonych weszła w życie regulacja nakładająca jednostronne kompleksowe 3 września 2011 r. elektrownia jądrowa w Buszehr jako sankcje na Iran (ang. Comprehensive Iran Sanctions, pierwsza na Bliskim Wschodzie zaczęła dostarczać Accountability, and Divestment Act of 2010, energię do sieci. 8 listopada 2011 r. inspektorzy MAEA CISADA) po raz pierwszy od czasu embarga z lat uznali, że Iran mógł wznowić próby militaryzacji 1995–1996. Również Unia Europejska wdrożyła swojego programu atomowego. 17 marca 2012 r., pierwszą serię restrykcji wobec Iranu na mocy Decyzji na wniosek Rady Unii Europejskiej, SWIFT, światowy Rady 2010/413/WPZiB z dnia 26 lipca 2010 r. Tym system wymiany informacji między bankami, odłączył

64 David Ignatius, The Omani ‘back channel’ to Iran and the secrecy surrounding the nuclear deal, The Washington Post, 07.06.2016 65 Ibid.

newdirection.online @europeanreform 29 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

Irański Bank Centralny i inne irańskie instytucje Coraz mniej państw popierało dalsze działania finansowe, co pokazało wagę działań unijnych na arenie Teheranu. Pod znakiem zapytania stanęło też wsparcie międzynarodowej. Również Unia Europejska podjęła Alego Chameneiego dla prezydenta Ahmadineżada, wszelkie niezbędne działania zaradcze, publikując gdyż mogłoby to podważyć legitymację rządu Rozporządzenie Rady (UE) nr 267/2012 z dnia 23 marca Islamskiej Republiki Iranu. Warto w tym miejscu 2012 r. w sprawie środków ograniczających wobec dodać, że gdy Ahmadineżad po raz pierwszy został Iranu i uchylające rozporządzenie (UE) nr 961/2010. prezydentem w 2005 r., Iran nie miał ani jednej 14 kwietnia 2012 r. przedstawiciele państw P5+1 i Iranu wirówki do wzbogacania uranu, zaś osiem lat później, spotkali się w Stambule, by tam omówić kwestię w 2013 r.66, liczba ta wzrosła nawet do 20 tys. sztuk. programu nuklearnego, lecz niedługo później, bo już 25 Teheran zgromadził także osiem ton wzbogaconego maja 2012 r., MAEA poinformowała, że zakłady w Fordo uranu, z czego około 200 kilogramów nasycono67 do wzbogaciły uran do poziomu 27 proc. Konsensusem niemal dwudziestu procent. Taki poziom to ważny nie zakończyły się także rokowania w Moskwie, które krok na drodze do osiągnięcia uranu wzbogaconego trwały od 18 do 19 czerwca 2012 r. Unijne embargo do 90 proc., koniecznego do produkcji bomby na dostawy ropy z Iranu ostatecznie weszło w życie atomowej. Po raz kolejny w Iranie wewnętrzne 1 lipca 2012 r., kiedy zaobserwowano wzmożoną niezadowolenie okazało się ważniejsze niż presja ze aktywność ośrodka w Parczin, zaś decyzją Rady strony społeczności międzynarodowej. Nie będzie 2012/635/WPZiB na Iran nałożono dodatkowe sankcje. więc przesadą twierdzenie, że stało się to zarówno Były to bodaj najbardziej kompleksowe restrykcje, pomimo, jak i w wyniku wymierzonych w Iran sankcji. jakie Bruksela wprowadziła wobec Iranu i które swym Tym samym określono warunki, które miały skłonić zasięgiem objęły szereg instytucji, sektorów, firm i osób władze irańskie do zmiany obranego wcześniej kursu. fizycznych.

2.4 WSPÓLNY PLAN DZIAŁANIA (2013)

John Kerry odbył kilka podróży do Omanu, a także do dalszych negocjacji. Z uwagi na swoje położenie kilkukrotnie spotkał się z Ismailim w Rzymie, Londynie między mocarstwami szyickimi i sunnickimi, Oman i Waszyngtonie. W 2012 r. podsekretarz stanu musi pełnić funkcję mediatora także dla własnego William Burns i doradca wiceprezydenta USA ds. bezpieczeństwa. Strony prowadzące poufne rozmowy bezpieczeństwa narodowego Jake Sullivan zostali mogły pozwolić sobie na szczerość i bezpośredniość, co specjalnymi wysłannikami Białego Domu do spraw w tym przypadku było akurat koniecznością. Ponadto, rozmów z Iranem. Poufne rokowania na temat kwestii im dłuższe negocjacje, tym większe było ryzyko, że ich nuklearnej nabrały tempa w Omanie w marcu 2013, czyli szczegóły przedostaną się do prasy. wkrótce po reelekcji Baracka Obamy.68 Burns spotkał się wówczas z irańskim wiceministrem spraw zagranicznych W czerwcu 2013 roku prezydentem Iranu został ds. europejskich i amerykańskich Alim Asgharem Hasan Rowhani, który był postrzegany jako zwolennik Khaijem, który również otrzymał zaproszenie od władz reform. Chamenei udzielił mu poparcia z uwagi na jego Omanu, co dobitnie podkreśliło ich neutralne stanowisko. zaangażowanie w zakulisowe rozmowy ze Stanami Zjednoczonymi i negocjacje z krajami formatu UE3, Istnienie tego kanału było niewątpliwą zaletą, gdyż a także przewodnictwo zespołu irańskich negocjatorów w przeciwnym razie Departament Stanu USA musiałby w rozmowach dotyczących irańskiego programu najpierw ustalić w jaki sposób prowadzić dalsze nuklearnego. Gdy Rowhani objął urząd w sierpniu pertraktacje, możliwe, że za pośrednictwem ambasad 2013 r., ogłosił gotowość do przedłużenia rokowań Szwajcarii i Pakistanu, a dopiero później zorientować z państwami P5+1 w tej samej formie co poprzednio. się, czy jest to realne. Z uwagi na swoją wyjątkową Od tego momentu rozmowy toczyły się oficjalnie historię i dobre stosunki jednocześnie z Arabią między sekretarzem stanu Johnem Kerrym i nowym Saudyjską, Iranem i Stanami Zjednoczonymi, Oman miał ministrem spraw zagranicznych Iranu Mohammadem doskonałe warunki, by stać się neutralnym gruntem Dżawadem Zarifem.

66 Gary Sick, Iran After the Deal, Foreign Affairs, 07.09.2015 67 Ibid. 68 Laura Rozen, Three days in March: New details on how US, Iran opened direct talks, The Back Channel – Al Monitor, 08.01.2014

30 New Direction Alexander Wielgos

IAEA IMAGEBANK IAEA - SPOTKANIE W SPRAWIE IRANU (01910458) DYREKTOR GENERALNY MAEA YUKIYA AMANO PODCZAS SPOTKANIA Z IRAŃSKIM MINISTREM SPRAW ZAGRANICZNYCH MOHAMMADEM DŻAWADEM ZARIFEM W WIEDEŃSKIEJ SIEDZIBIE MAEA W DNIU 18 LUTEGO 2014 R. NA MARGINESIE ROZMÓW MIĘDZY PAŃSTWAMI E3+3 I IRANEM. MAEA, WIEDEŃ, AUSTRIA. ŹRÓDLO: DEAN CALMA / MAEA, FLICKR

Zarówno Zarif, jak i Rowhani udali się na sesję Ostatecznie porozumienie w sprawie irańskiego Zgromadzenia Ogólnego ONZ w Nowym Jorku; programu jądrowego zawarto w nocy 24 listopada wcześniej rozmawiali z prasą, deklarując otwartość 2013 r. W wyniku czterodniowych rozmów do negocjacji. 26 września 2013 r. na wielostronnym ostatecznie podpisano pierwszą umowę w sprawie spotkaniu pod przewodnictwem Catherine tzw. wspólnego planu działania (ang. Joint Plan of Ashton,69 wysokiej przedstawiciel Unii do spraw Action, JPA) między ministrami spraw zagranicznych zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, Zarif zajął Iranu i państw P5+1 przy wsparciu ze strony miejsce obok Kerry’ego. Po spotkaniu politycy odbyli Unii Europejskiej. Na jego mocy Iran miał prawo rozmowy dwustronne po raz pierwszy od 1979 r. do wzbogacania uranu jedynie do poziomu 5 Następnego dnia, 27 września 2013 r., Hasan Rowhani procent, a także zobowiązał się do nieinstalowania przeprowadził rozmowę telefoniczną z Barackiem nowych wirówek, zawieszenia prac nad reaktorem Obamą. Takie drobne gesty miały duże znaczenie plutonowym w Arak oraz objęcia swojego programu71 w dyplomacji, gdyż wyrażały nadzieję obydwu stron jądrowego ścisłą kontrolą Międzynarodowej na zbliżenie, a także dobitnie podkreślały wartość Agencji Energii Atomowej (MAEA). W zamian świat przekazu dla społeczeństw obu krajów. Niebagatelną zgodził się, by Teheran zachował zasoby uranu rolę odegrał tu zresztą70 doradca Baracka Obamy wzbogaconego do 3,5 procent. Ben Rhodes, który zajął się przygotowaniem przemówień dla ówczesnego prezydenta, a także jego I choć wiceszef irańskiego MSZ i jeden z czołowych kolejnych wizyt zagranicznych. Mógł on tym samym negocjatorów Abbas Aragczi zauważył pewnie informować społeczeństwo o etapach kolejnych uchybienia w interpretacji co poniektórych kluczowych negocjacji z Iranem, a tym samym wywrzeć presję sformułowań, rozmowom towarzyszyło pozytywne na przeciwników politycznych w obu krajach. nastawienie wszystkich zainteresowanych stron.

69 Julian Borger, Breakthrough hailed as US and Iran sit down for nuclear deal discussion, The Guardian, 27.09.2013 70 Zanim Rhodes na dobre wszedł do świata międzynarodowej polityki, był pisarzem. 71 Fredrik Dahl, West, Iran activate landmark nuclear deal, Reuters, 20.01.2014

newdirection.online @europeanreform 31 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

Porozumienie weszło w życie 20 stycznia 2014 r.72 • Firmy motoryzacyjne w Iranie mogły od tamtej W wydanym oświadczeniu Międzynarodowa pory prowadzić interesy z koncernami na całym Agencja Energii Atomowej (MAEA) potwierdziła, świecie że Iran przestrzegał warunków umowy, a tym • Dodatkowo państwa P5+1 zdecydowały samym zachodnie mocarstwa zobowiązały się o nienakładaniu nowych, związanych z programem do “ograniczonego, czasowego, celowego atomowym sankcji, jeśli Iran będzie wypełniał i odwracalnego” zniesienia sankcji nałożonych swoje zobowiązania. w poprzednich latach na Iran. Złagodzenie sankcji Zawarte w Genewie porozumienie miało charakter przyniosło Iranowi 7 miliardów dolarów w ciągu przejściowy, dając wszystkim stronom dodatkowy kolejnych sześciu miesięcy.73 Zawieszono restrykcje czas na dostosowanie niezbędnych warunków przy nałożone w ramach następujących aktów prawnych: jednoczesnym dążeniu do podpisania ostatecznej umowy. Dało ono także pierwsze efekty, zarówno • Ustawa o Wolności i Przeciwdziałaniu Proliferacji pozytywne, jak i te negatywne. z 2012 r. (ang. Iran Freedom and Counter- Proliferation Act, IFCA), w której zapisano 74 pewne odstępstwa, dzięki czemu koncerny 18 lutego 2014 r. w Wiedniu rozpoczęły się pierwsza mogły wciąż kupować ropę od Iranu, na której z sześciu rund rozmów w sprawie irańskiego ten mógł miesięcznie zarobić 700 milionów programu atomowego. Już dwa dni później, 20 dolarów. Ponadto Unia Europejska zezwoliła lutego 2014 r., Ashton i Zarif określili podstawowe na ubezpieczenie tankowców przewożących ramy porozumienia. Negocjacje w głównej mierze surowiec z Iranu. dotyczyły uzgodnienia sposobów, w jaki Iran miał • Złagodzono zapisy Rozporządzenia nr 13622 dowieść, że wykorzystuje go w celach pokojowych, i 13645 oraz niektóre przepisy handlowe pomiędzy a także miały rozstrzygnąć spory wokół tych typowo Iranem i Stanami Zjednoczonymi, na mocy militarnych.75 W dalszej kolejności strony zajęły których Iran mógł m.in. eksportować produkty się tym, które sankcje należy utrzymać, a które petrochemiczne w zamian za złoto. stopniowo znieść.76 Było to równie ważne jak sam • Zawieszono działanie Rozporządzenia nr 13382 fakt, że rozmowy przygotowały grunt pod dalsze i innych szczegółowych przepisów handlowych pertraktacje.77 Chamenei wyraźnie dał do zrozumienia pomiędzy Iranem i Stanami Zjednoczonymi, swoim współobywatelom, że Iran obawia się dzięki czemu irańskie linie lotnicze Iran Air mogły wszystkiego, co mogłoby podważyć jego dumę kupować od Waszyngtonu maszyny i części do narodową. Kraje P5+1 mogły potencjalnie wykorzystać nich, a także zlecać naprawy i serwisowanie swoich to jako wskazówkę, jak przeprowadzić dalsze cywilnych samolotów pasażerskich, rokowania, by były one akceptowalne przez irańskich • Także w ustawie o redukcji zagrożeń w Iranie zwolenników twardego kursu. i prawach człowieka w Syrii z 2012 r. (ang. Iran Threat Reduction and Syria Human Rights Act of 2012, ITRSHRA), a także w ustawie o sankcjach Już wtedy na przykładzie sankcji zniesionych na mocy wobec Iranu z 2006 r. (ang. Iran Sanctions Act of pierwszego porozumienia w listopadzie 2013 r. 2006, ISA), która była zmienioną wersją embarga zauważyć można było, że kością niezgody między z 1995 r. i ustawie o sankcjach wobec Iranu Teheranem i resztą świata nie był tylko i wyłącznie i Libii (ILSA) z 1996 r., stwierdzono, że określone irański program nuklearny. Każde z państw P5+1 miało wyłączenia są zgodne z tymi zawartymi w Ustawie podejrzenia, czy aby Iran aby na pewno nie planował o wolności i przeciwdziałaniu proliferacji z 2012 r. wykorzystać atomu do celów militarnych. Im więcej • Poza tym, placówki oświatowe kształcące irańskich działań atomowych Iran był w stanie powstrzymać, tym studentów poza ich krajem miały otrzymać większy miał on wpływ na przebieg rozmów. Teheran dofinansowanie w wysokości 65 mln dolarów. uważał bowiem, że wykorzystując pociski balistyczne do celów odstraszania i obrony, umacnia on swoją i tak kruchą pozycję na arenie międzynarodowej.

72 Ibid. 73 Anne Gearan, World Powers reach nuclear deal with Iran to freeze its nuclear program, Washington Post, 24.11.2013 74 Tariq Rauf, Only a pragmatic approach to Iran’s nuclear programme will yield results, SIPRI, 18.02.2014 75 Ibid. 76 Ibid. 77 Justyna Pawlak, Louis Charbonneau, West considers early sanctions moves in troubled Iran nuclear talks, Reuters, 14.07.2014

32 New Direction Alexander Wielgos

Rozmowy odbywały się każdorazowo w marcu, Wspólnego planu działania odbyły się dwustronne kwietniu i maju 2014 r. i trwały za każdym razem od rozmowy między Stanami Zjednoczonymi i Iranem trzech do pięciu dni. Jednakże w czerwcu 2014 r., oraz trójstronne, do których dołączyli dodatkowo czyli podczas piątej tury negocjacji, opinia publiczna przedstawiciele Unii Europejskiej. To sygnalizowało, domagała się kolejnych78 ustaleń, toteż obrady którzy z czołowych negocjatorów byli rzeczywistymi w ramach szóstej lipcowej rundy trwały nieprzerwanie stronami porozumienia. Rosja i Chiny musiały być przez aż osiemnaście dni. Nigdy wcześniej w dziejach więc na tyle zadowolone z ówczesnego planu rzeczy, najnowszej historii amerykańscy i irańscy dyplomaci by nie zawetować rezolucji w Radzie Bezpieczeństwa nie debatowali równie długo nad jedną tylko kwestią. ONZ. Obie strony uznały wówczas, że mimo ich woli porozumienia, należy przedłużyć ustalony wcześniej 26 marca 2015 r. w Lozannie rozpoczęła się Wspólny plan działania, by zachować tempo dalszych kolejna tura rozmów w sprawie porozumienia prac, nie utraciwszy tym samym dotychczasowych jądrowego z Iranem, przy czym wcześniej ustalono postępów. Obecna formuła rozmów mogła wobec warunki wstępne co do dwóch rozszerzeń umowy. tego zostać utrzymana w niezmienionej formie. Amerykański sekretarz stanu John Kerry udał się wówczas do rezydencji ambasadora Iranu przy ONZ, Niemniej jednak, różne były interesy Iranu co zdarzyło się po raz pierwszy od pamiętnego i Stanów Zjednoczonych w walce z tzw. Państwem kryzysu zakładników. Jednak widząc, że rokowania Islamskim na terytorium Iraku. W czerwcu 2014 r. w Lozannie nabierają tempa, 47 senatorów Partii Korpus Strażników Rewolucji Islamskiej zawiązał Republikańskiej napisało do władz Iranu ostrzeżenie w Iraku sojusz kilkudziesięciu formacji milicyjnych, przed zawieraniem porozumienia nuklearnego znany od tej pory jako Siły Mobilizacji Ludowej, z ówczesnym rządem USA. W rozmowie z Rowhanim zaś w październiku tego samego roku Stany Kerry jednoznacznie potępił treść pisma, co Zjednoczone utworzyły siły koalicji CJTF-OIR (ang. miało pokazać głębokie zaangażowanie strony Combined Joint Task Force – Operation Inherent amerykańskiej w proces negocjacyjny. Politycy Resolve), również walczące przeciwko oddziałom opozycyjni w Waszyngtonie wywarli również presję tzw. Państwa Islamskiego w Iraku. Nie oznaczało na irańskich negocjatorów. to bynajmniej, że obie siły sprzymierzyły się ze sobą; wręcz przeciwnie, pozostawały wobec siebie Społeczność międzynarodowa konsekwentnie wrogie. Jednakże musiały się wzajemnie unikać, stosowała sankcje wobec Iranu od co najmniej a przynajmniej chociaż tolerować, co wymagało 2012 r, jednakże prawdziwy przełom nastąpił podjęcia pewnych działań koordynacyjnych między dopiero trzy lata później.80 Eksport irańskiej ropy władzami w Waszyngtonie i Teheranie. spadł wówczas o ponad połowę, zaś Teheran miał utrudniony dostęp do swoich zagranicznych aktywów Prace nad przedłużeniem dotychczasowego w wysokości 120 mld dolarów. 2 kwietnia 2015 r. Iran porozumienia z Iranem prowadzono przez i mocarstwa z grupy 5+1 zawarły w Lozannie wstępne cztery kolejne rundy79; negocjatorzy spotkali się porozumienie w sprawie irańskiego programu po raz siódmy we wrześniu 2014 r. w Nowym Jorku, atomowego. Iran zgodził się zmniejszyć stopień a następnie także w Wiedniu w październiku 2014 r., wzbogacenia uranu o 98 proc. przed upłynięciem miesiąc później w Maskacie, zaś dziesiąta tura miała ostatecznego terminu. również w listopadzie, chociaż tym razem w Wiedniu. Rozmowy kontynuowano następnie w Genewie. Ponadto, strony debatowały nad ponownym Niewątpliwie strony napotkały pewne trudności przedłużeniem umowy w trakcie trzech kolejnych w osiągnięciu porozumienia, lecz wydaje się, rund negocjacyjnych, które odbyły się na początku że kwestia ta o wiele bardziej wewnętrznie podzieliła 2015 r. Tym samym ustalono, w jaki sposób oba kraje. Zarówno republikańscy kongresmeni, zaplanować nadchodzące rozmowy w sprawie jak i irańscy radykałowie pozostawali niezwykle ostatecznego porozumienia z Teheranem. W ramach sceptyczni co do dalszych kroków. 22 maja 2015

78 Barak Ravid, Iran: World Powers ‚Unrealistic’ in Demands Over Nuclear Program, Big Gaps Remain, The Haartez, 20.06.2014 79 IRNA, Zarif: Objective, reaching agreement in shortest possible time, IRNA, 25.11.2014 80 Pierwszy przypadek, w którym sankcje ONZ, UE i USA były w pełni spójne

newdirection.online @europeanreform 33 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

MINISTROWIE SPRAW ZAGRANICZNYCH FRANCJI, NIEMIEC, IRANU, WIELKIEJ BRYTANII, WYSOKA PRZEDSTAWICIEL UNII DO SPRAW ZAGRANICZNYCH I POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA, SEKRETARZ STANU USA, W TOWARZYSTWIE CHIŃSKICH I ROSYJSKICH DYPLOMATÓW, OGŁASZAJĄ RAMY KOMPLEKSOWEJ UMOWY W SPRAWIE IRAŃSKIEGO PROGRAMU JĄDROWEGO, LOZANNA, 2 KWIETNIA 2015 R. ŹRÓDŁO: DEPARTAMENT STANU USA r. Kongres przegłosował Ustawę weryfikującą Robert Einhorn, ówczesny doradca ds. kontroli zbrojeń wykonanie porozumienia nuklearnego (ang. Iran w Departamencie Stanu i jeden z sygnatariuszy Nuclear Agreement Review Act), na mocy której listu, zwrócił uwagę na zaskakująco dużą liczbę uznano podstawy pod późniejsze porozumienie sprzyjających czynników.84 I chociaż samo pismo JCPOA i zobowiązano Kongres do “nadzoru było dość krótkie, stanowiło przykład kompromisu i certyfikacji” poczynionych ustaleń przez następne 60 możliwego do osiągnięcia przez polityków Kongresu, dni. sygnalizując jednocześnie spójne stanowisko na arenie międzynarodowej. Tak oto Stany Zjednoczone 24 czerwca 2015 r. 19 amerykańskich dyplomatów dały przykład pozostałym sygnatariuszom z grupy i ekspertów Partii Demokratycznej i Republikańskiej P5+1, a zwłaszcza Iranowi, jak należy radzić sobie wysłało list81 do członków amerykańskiego zespołu z wewnętrznymi nieporozumieniami w sprawie negocjacyjnego, w którym uwzględniono kilka JCPOA. 23 czerwca 2015 r. Islamskie Zgromadzenie wstępnych propozycji, jak mogłaby wyglądać Konsultatywne przegłosowało ustawę o ochronie ostateczna umowa. W swoim piśmie wezwali oni do osiągnięć w dziedzinie energii jądrowej, przez co wprowadzenia poprawek82, obiecując tym samym prezydent Rowhani miało nieco ograniczone pole poprzeć projekt, jeśli te zostaną wdrożone.83 Był to manewru w dalszych negocjacjach. dość konstruktywne posunięcie ze strony polityków, którzy z właściwą powagą podeszli do kwestii porozumienia z Iranem.

81 Publiczne oświadczenie w sprawie polityki USA wobec irańskich negocjacji nuklearnych - poparte przez dwupartyjną grupę amerykańskich dyplomatów, prawodawców, decydentów i ekspertów, Washington Institute for Near East Policy, 24.06.2015 82 Ibid. 83 William J. Broad, Iran Accord’s Complexity Shows Impact of Bipartisan Letter, New York Times, 14.07.2015 84 Ibid.

34 New Direction Alexander Wielgos

2.5 POROZUMIENIE JĄDROWE Z IRANEM (2015)

Choć 30 czerwca 2015 r. wygasnąć miała Dalsze zapisy nakładały na Iran zakaz nielegalnego dotychczasowa umowa z Iranem, wiadomo było handlu kluczowymi materiałami i technologiami. jednak, że nie należy zaprzepaścić dotychczasowych Wyznaczono ściśle kontrolowany kanał handlowy, wysiłków. Niemal 687 dni po powstaniu Wspólnego który gwarantował, że przechodzące przezeń planu działania, wszystkie strony negocjowały warunki materiały wykorzystuje się wyłącznie do celów porozumienie łącznie przez 106 dni, co stanowiło pokojowych. absolutny rekord, jako że kraje P5+1 nigdy wcześniej nie włożyły tak wiele wysiłku w jedną tylko sprawę. W rzeczywistości sam fakt, że dokument miał charakter tymczasowy był już dużym ustępstwem ze Ich kulminacją były trwające przez 17 dni negocjacje strony państw P5+1. Niektóre ograniczenia nałożone w Wiedniu, które zakończyły się 14 lipca 2015 r. na irańskie obiekty jądrowe mają wygasnąć w 2025 z momentem podpisania porozumienia jądrowego.85 r., zaś inne pięć lat później na mocy tzw. klauzul Dokument liczył 109 stron, na których drobnym wygaśnięcia. Politycy biorący udział w irańskiej drukiem zapisano zmiany wprowadzone w kwestii rewolucji islamskiej z 1979 r. mieli tym razem irańskiego programu atomowego i sankcji ze strony odegrać znacznie mniejszą rolę niż wówczas. Proces społeczności międzynarodowej.86 renegocjacji warunków przedłużenia porozumienia JCPOA wyglądałby wówczas znacznie inaczej niż 20 lipca 2015 r. Rada Bezpieczeństwa ONZ w roku 2015. Toteż u podstaw działań zmierzających przegłosowała Rezolucję nr 2231, na mocy której w kierunku zawarcia JCPOA i samych ustępstw porozumienie JCPOA uznano za prawnie wiążące.87 w treści porozumienia leżały wspomniane powyżej bufory czasowe. Zaufanie budowano więc poprzez Oprócz pewnych innowacyjnych rozwiązań, umowa renegocjowanie warunków umowy. niosła ze sobą szereg ograniczeń.88 Po pierwsze, inspektorzy MAEA mieli regularnie nadzorować: Po podpisaniu porozumienia nastąpił okres kontroli, kiedy to zarówno strona amerykańska, jak i irańska • irańskie kopalnie uranu, nadzorowały, w jakim stopniu przestrzega się91 jego • zakłady produkcji wirówek, warunków. Grupy lobbingowe, think tanki, portale • konfigurację irańskich reaktorów jądrowych, informacyjne, a także eksperci kolejno rozważali • działanie ośrodków wzbogacania uranu, mocne i słabe punkty paktu jądrowego z Iranem, zaś kongresmeni zaangażowali się w ożywione debaty • irańskie zapasy uranu, na jego temat. Tuż przed przerwą w obradach • oraz poziom ich wzbogacenia.89 Senatu (5 sierpnia 2015 r.) mniej zdecydowani senatorowie spotkali się z dyplomatami państw P5+1 Jednym z najważniejszych zapisów paktu był tzw. podczas kolacji, która – jak się okazało – stanowiła mechanizm “snapback”, wedle którego zniesienie punkt zwrotny w całym procesie. Ci drudzy uznali, sankcji zamiast ich zawieszenia nie pozwoli na ich że przyjęte porozumienie jest najlepszym z możliwych, automatyczne ponowne narzucenie. Klauzulę tę z związku z czym nie ma możliwości dalszych zawarto w punktach 36 i 37 porozumienia JCPOA, negocjacji. Na tym i innych spotkaniach gościł a także w punktach 10–13 wspomnianej już Rezolucji wówczas ówczesny sekretarz energii Ernest Moniz, nr 2231. Mechanizm ten umożliwiał Organizacji który wziął na siebie ciężar przekonania pozostałych Narodów Zjednoczonych ponowne wprowadzenie uczestników obrad.92 Dzięki gruntownemu sankcji ONZ bez możliwości weta ze strony Rady wykształceniu w dziedzinie fizyki jądrowej, polityk Bezpieczeństwa jeżeli ta uzna, że Iran naruszył swoje był bowiem w stanie wyjaśnić kwestie naukowe zobowiązania wobec JCPOA.90

85 Zachary Laub, International Sanctions on Iran, Council of Foreign Relations; CFR Backgrounders, 15.07.2015 86 Ibid. 87 John B. Bellinger III, The new UNSCR on Iran: Does it bind the United States (and future presidents)?, Brookings Institute, 21.07.2015 88 Gary Sick, Iran After the Deal, Foreign Affairs, 07.09.2015 89 Ibid. 90 Ibid. 91 Karl Hulse, David M Herszenhorn, Coordinated Strategy Brings Obama Victory on Iran Nuclear Deal, The New York Times, 02.09.2015 92 Ibid.

newdirection.online @europeanreform 35 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy stojące za porozumieniem nuklearnym bez silenia się między umiarkowanymi politykami i zwolennikami na protekcjonalny ton.93 20 sierpnia 2015 r. Demokraci twardego kursu98, irańska Rada Strażników Rewolucji zyskali wystarczające poparcie, by móc uchylić ostatecznie przyjęła porozumienie jądrowe. Cztery rezolucje wymierzone w umowę z Iranem.94 dni później unijna komisarz Federica Mogherini oraz minister spraw zagranicznych Iranu Mohammad Dokument JCPOA zawierał tzw. “mapę drogową Dżawad Zarif potwierdzili osiągnięcie historycznej służącą wyjaśnieniu przeszłych i obecnych umowy i zapowiedzieli kolejne kroki w kwestii nierozstrzygniętych kwestii dotyczących irańskiego wcielenia jej zapisów w życie. programu jądrowego”. W jej ramach, 27 sierpnia 2015 r. Iran dostarczył organom kontrolnym w MAEA 16 stycznia 2016 r., po tym, jak Międzynarodowa niezbędną dokumentację.95 Następnie MAEA Agencja Energii Atomowej oświadczyła, że Iran przedłożyła Iranowi listę zapytań do oświadczeń przestrzega warunków JCPOA w kwestii jądrowej, zawartych w części 1 oraz wydała plany ostatecznej porozumienie ostatecznie wdrożono99, zaś niektóre oceny przez Radę Gubernatorów, tym samym inicjując z sankcji cofnięto. Błędne jest bowiem przekonanie, trzecią część wspomnianego dokumentu. 3 września że wszystkie restrykcje nałożone uprzednio na Iran 2019 r. Chamenei oświadczył, że Madżles podejmie złagodzono w momencie wcielenia porozumienia decyzję96 w kwestii ostatecznego zatwierdzenia w życie. W istocie, ONZ, Unia Europejska i Stany porozumienia. Wcześniej irańscy parlamentarzyści Zjednoczone uchyliły sankcje, jakie wprowadzono powołali specjalną komisję ds. JCPOA, która miała wobec Iranu z powodu jego programu jądrowego. mieć także wgląd w dotychczasowe działania Kongresu.97 7 września 2015 r. upłynął 60-dniowy W rezultacie Iran był pierwszym państwem, które okres nadzoru ze strony amerykańskiego parlamentu. działania podlegały regulacjom zawartym w Rozdziale Gdy udało się choć trochę przekonać opozycję, by dać VII Karty Narodów Zjednoczonych, który rozwiązał szansę umowie jądrowej, Waszyngton podjął kroki, by te kwestie poprzez kanały dyplomatyczne, a nie wdrożyć porozumienie. zaś poprzez działania zbrojne, zmianę rządu lub interwencji podjętej w ramach zapisów rezolucji 28 września 2015 r., Obama “nieoczekiwanie” spotkał RB ONZ.100 Niemniej jednak, według niektórych się z Zarifem za kulisami siedemdziesiątej sesji amerykańskich źródeł, to właśnie restrykcje ze strony Zgromadzenia Ogólnego ONZ, podczas którego obaj Waszyngtonu zmusiły władze Iranu do podjęcia politycy uścisnęli sobie dłonie. Amerykański prezydent negocjacji. Teheran z kolei twierdził, że Amerykanie i irański szef dyplomacji podkreślili konieczność ulegli, widząc irańskie dążenie do stworzenia uszanowania wysiłku, jaki obie strony włożyły sprawnego programu jądrowego. Retorykę tę kierował w JCPOA poprzez wykazanie staranności w śledzeniu głównie do Irańczyków mieszkających zarówno postępów. W miarę jak MAEA dbała o przejrzystość w kraju, jak i na terytorium Stanów Zjednoczonych, irańskiego programu jądrowego, stopniowe działania a także swoich partnerów na całym świecie. Przesadą dyplomatyczne zaczęły nabierać coraz większego nie jest więc stwierdzenie, że argumenty te nie znaczenia. 14 października 2015 r., po długiej debacie wykluczają się wzajemnie.

2.6 WYCOFANIE SIĘ Z POROZUMIENIA I ESKALACJA NAPIĘĆ (2018–)

Jednakże zarówno w Iranie, jak w i Stanach dało który objął urząd 20 stycznia 2017 r., i wkrótce się słyszeć głosy sprzeciwu wobec porozumienia potem zgłosił zastrzeżenia do umowy, tak samo jak jądrowego. W krytycznym tonie wypowiadała się i do innych rozporządzeń wprowadzonych przez o nim m.in. nowa administracja Donalda Trumpa, Baracka Obamę. Już na etapie kampanii wyborczej

93 Według niektórych, Kerry faktycznie wypowiadał się w tym tonie 94 Sabrina Siddiqui, Congress does not have votes to block Iran deal, says Nancy Pelosi, The Guardian, 20.08.2015 95 Sprawozdanie dyrektora generalnego z realizacji umowy o zabezpieczeniach NPT i odpowiednich postanowień rezolucji Rady Bezpieczeństwa w Islamskiej Republice Iranu, Rada GubernatorówMAEA, 27.08.2015 96 Jay Solomon, Iran Leaders Say Parliament Will Have Final Say on Fate of Nuclear Deal, The Wall Street Journal, 03.09.2015 97 Ibid. 98 Reuters World News, Iran’s Guardian Council passes nuclear bill into law, Reuters, 14.10.2015 99 Saeed Kamali Dehghan, Sanctions against Iran lifted after compliance with nuclear deal, The Guardian, 16.01.2016 100 Ja’far Mohammadi, Will Iran’s Nuclear Negotiating Team Introduce the „Fourth Option” in History of the Security Council?, Iran Review, 19.10.2015

36 New Direction Alexander Wielgos

PREZYDENT DONALD J. TRUMP PRZEDSTAWIA UWAGI DOTYCZĄCE WSPÓLNEGO KOMPLEKSOWEGO PLANU DZIAŁANIA, WASZYNGTON, 8 MAJA 2018 R. ŹRÓDŁO: BIAŁY DOM

Trump zwrócił uwagę na konieczność rewizji im okresowy raport o umowie JCPOA, czyli jej dotychczasowego porozumienia, krytykując głównie „certyfikacja”. Mając nadzieję na zniesienie sankcji, zbyt łagodne przepisy i niewystarczająco długi czas firmy zaczęły dostrzegać możliwości na rynku, tym obowiązywania klauzul wygaśnięcia.101 Zdaniem samym przygotowując grunt pod dalsze inwestycje. wielu przeciwników umowy, jej zakres był dość Jako że od momentu wejścia porozumienia w życie, mocno ograniczony102, co dawało Iranowi możliwość tym samym od uchylenia niektórych restrykcji, prowadzenia dalszych prac nad rozwojem programu irańska gospodarka rocznie rosła średnio o 7 punktów rakiet balistycznych. Co gorsza, porozumienie swoimi procentowych, a eksport ropy wzrósł, osiągając zapisami nie obejmowało środków ograniczających niemal poziom z czasu, kiedy Teheran nie podlegał wsparcie Teheranu dla sojuszników na Bliskim jeszcze sankcjom. Co więcej, Iran zyskał dostęp do Wschodzie. Zdaniem Waszyngtonu, działania funduszy rezerwowych oraz międzynarodowego te mają charakter destabilizujący, zaś pewność systemu finansowego. ich przeprowadzenia gwarantuje istnienie wyżej wspomnianej umowy wspólnego kompleksowego 12 stycznia 2018 r. Waszyngton zrezygnował planu działania. z niektórych sankcji dotyczących irańskiego programu jądrowego, stawiając państwom UE3 i Brukseli Zgodnie z ustawą przyjętą przez amerykański Kongres ultimatum, że Waszyngton wycofa się z porozumienia, po zawarciu porozumienia prezydent USA musi jeśli te nie podejmą stosownych działań. Jednak 8 co 90 dni stwierdzać, czy Teheran wypełnia swoją maja 2018 r. prezydent USA Donald Trump ogłosił część umowy. Potwierdziły to władze amerykańskie zerwanie porozumienia z Iranem oraz zapowiedział w kwietniu i lipcu 2017 r. Jednak gdy 13 października cofnięcie decyzji o zniesieniu sankcji w dwóch fazach, 2017 r. administracja Donalda Trumpa przedstawiła tym samym umożliwiając amerykańskim firmom założenia swojej polityki wobec Iranu, nie towarzyszył dostosowanie się do nowych realiów.

101 John Haltiwanger, Here’s what’s in the 2015 nuclear deal with Iran that the country withdrew from amid heightened tensions with the US, Business Insider, 14.01.2020 102 Ibid.

newdirection.online @europeanreform 37 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

Restrykcje leżały bowiem u podstaw polityki Wysoka przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych Trumpa nakazującej izolacjonizm oraz wywieranie i polityki bezpieczeństwa Federica Mogherini “maksymalnej presji” na Iran. Władze amerykańskie określiła te naruszenia mianem “nieznaczących chciały zmusić Iran do zmiany obowiązującego i odwracalnych”, niemniej wzywając Iran do porozumienia, tym samym dając wyraz swoim przestrzegania zapisów umowy.105 obawom jakoby zapisy umowy były zbyt pobłażliwe. Mimo to, 21 maja 2018 r. sekretarz stanu USA Mike Dużo kontrowersji wywołał jednak fakt, Pompeo przedstawił 12 żądań wobec Teheranu, do że Teheran przeprowadził testy rakiety balistycznej których Iran raczej by się nie ustosunkował. Khorramshahr, wobec czego złamał on postanowienia Rezolucji RB ONZ nr 2231. Również sekretarz W odpowiedzi na decyzję Trumpa, 7 sierpnia 2018 r., generalny ONZ wyraził w swoich co półrocznych Unia Europejska uchwaliła specjalną ustawę, na mocy sprawozdaniach rosnące zaniepokojenie irańskimi której uchylono sankcje, jakie Stany Zjednoczone próbami balistycznymi, co potwierdziły następnie nałożyły na kraje zaangażowane w handel z Iranem. kraje P5+1. Jedynie Rosja była przeciw. Dotyczyło to Dodatkowo instytucje unijne powołały specjalny także związków Iranu z formacjami paramilitarnymi mechanizm handlowy o nazwie Instex, którego w Jemenie, Syrii i Iraku, lecz Rada Bezpieczeństwa zadaniem była ochrona unijnych przedsiębiorstw przed ONZ i tak nie mogłaby działać z uwagi na sprzeciw skutkami wybranych restrykcji, jakie Waszyngton ze strony rosyjskich dyplomatów. Ponadto zniesiono nałożył na Iran. Pomimo różnic w stanowisku Unii również zwolnienia dla zagranicznych rządów Europejskiej, Waszyngton nie zmienił zdania. Od 5 w zakresie udzielania pomocy technicznej na rzecz listopada 2018 r. Stany Zjednoczone przywróciły twarde irańskiego programu jądrowego, na które zezwolono sankcje wobec Iranu, które miały m.in. ograniczyć w ramach JCPOA. działanie portów i firm energetycznych, a także przemysłu stoczniowego, a także zawiesić przepływy Napięcia wynikające z pośredniej konfrontacji finansowe między irańskim bankiem centralnym w Zatoce Perskiej nasiliły się w wyniki poważnych, i zagranicznymi instytucjami finansowymi, tym samym a od niedawna także bezpośrednich starć znacząco ograniczając dostęp władz do twardej waluty na terytorium Iraku.106 4 grudnia 2019 r. w liście przechowywanej poza granicami kraju. adresowanym do Organizacji Narodów Zjednoczonych ambasadorowie państw E3 oznajmili, że irański Krótko po tym Iran pogrążył się w głębokim kryzysie pocisk Shahab-3 może przenosić głowice jądrowe. gospodarczym, co spowodowało wzrost społecznego W grudniu 2019 r. doszło do niebezpiecznych zdarzeń niezadowolenia. 29 stycznia 2019 r., funkcjonariusze pomiędzy siłami amerykańskimi w Iraku a oddziałami amerykańskich służb wywiadowczej zeznali przed Sił Mobilizacji Ludowej. 27 grudnia 2019 r. zginął Komisją ds. Wywiadu Senatu Stanów Zjednoczonych, amerykański najemnik z prywatnej firmy wojskowej że Iran nie podejmował prób stworzenia broni Academi. Waszyngton umieścił na liście sankcji kilku jądrowej.103 Prawdopodobnie Teheran nakłoniły dowódców formacji należących do Sił Mobilizacji do tego państwa grupy UE3. Irańska gospodarka Ludowych; wcześniej władze amerykańskie uznały odczuła dotkliwe skutki po tym, jak w maju 2019 r. Korpus Strażników Rewolucji Islamskiej za organizację Waszyngton nałożył dodatkowe sankcje na Teheran, wspierającą terroryzm. Krótko po tym zdarzeniu co spowodowało, że irańska waluta znacząco prezydent Donald Trump polecił amerykańskim straciła na wartości. Tego samego miesiąca Rowhani żołnierzom zabójstwo generała Kasema Sulejmaniego. oświadczył, że Iran wystąpi z części zobowiązań, jakie 3 stycznia 2020 r. w pobliżu lotniska w Bagdadzie siły na kraj nakładało porozumienie JCPOA. 15 lipca 2019 amerykańskie przeprowadziły więc udany atak przy r. Iran ujawnił, że dopuścił się nieznacznych naruszeń użyciu drona. Zarówno William Burns i Jake Sullivan, limitów104 zapisanych w porozumieniu JCPOA, na co którzy brali udział w negocjacjach w Omanie,107 Waszyngton zareagował kolejnymi restrykcjami. wyrazili przekonanie, że to ostatecznie położyło kres

103 Daniel R. Coats, STATEMENT FOR THE RECORD, WORLDWIDE THREAT ASSESSMENT of the US INTELLIGENCE COMMUNITY, Senate Select Committee on Intelligence, 29.01.2019, str. 10 104 BBC News, Iran nuclear deal breaches not yet significant, EU says, BBC News, 15.07.2019 105 Ibid. 106 Views from the region, Iraq Struggling Under the Weight of the US-Iran Confrontation, Middle East Policy Council, 20.01.2020 107 Jake Sullivan, William J. Burns, Soleimani’s Ultimate Revenge: In his death, the Iranian general may cost the United States far more than it gained by his killing., Carnegie Endowment for International Peace, 06.01.2020

38 New Direction Alexander Wielgos jakimkolwiek próbom podjęcia przez Waszyngton jednocześnie zachować dobre stosunki ze Stanami dalszych rokowań z Iranem. 5 stycznia 2020 r. Iran Zjednoczonymi. 4 lutego 2020 r. Europejska Służba zniósł wszelkie ograniczenia w kwestii wzbogacania Działań Zewnętrznych wydała stosowne oświadczenie, uranu, czym rażąco naruszył zapisy porozumienia w którym obecny szef unijnej dyplomacji Josep jądrowego. Borrell111, odwiedziwszy wcześniej irańską stolicę, zadeklarował gotowość do podjęcia działań mających Relacje na linii Waszyngton-Teheran uległy na celu deeskalację konfliktu i poczynienia dalszych znaczącemu pogorszeniu, po tym jak w nocy ustaleń. Po tym jak Wielka Brytania opuściła szeregi z 7 na 8 stycznia 2020 roku z terytorium Iranu Unii Europejskiej, kraje E3 (lub UE2+1) powróciły wystrzelono pociski rakietowe na cele Stanów do swojej wcześniejszej strategii, starając się grać Zjednoczonych w Iraku: bazę wojskową Ain Al- na czas. Unia nie mogła dłużej stosować tej samej Asad oraz bazę w Irbilu. W wyniku ataków rannych strategii, by jednocześnie przekonać i Iran, i Stany zostało kilku amerykańskich żołnierzy. Również 8 Zjednoczone. Jako że geopolityczna dynamika uległa stycznia 2020 r. w Iranie w wyniku błędu ludzkiego zmianom dla krajów P4+1112, mogło to nie wystarczyć, doszło do katastrofy samolotu Ukraine International by przekonać państwa zrzeszone w formacie P5+1. Airlines, który zestrzelono pomimo tego, iż pilot wcześniej otrzymał ostrzeżenie, by unikać pewnych 19 lutego 2020 r. Międzynarodowa Agencja Energii obszarów. Władze irańskie przyznały, że jego siły Atomowej poinformowała, że Iran posiadał 1 510 kg zbrojne nieumyślnie zestrzeliły ukraiński samolot wzbogaconego uranu113, czyli ponad pięć razy więcej i zapowiedziały, że pociągną do odpowiedzialności niż ustalono w umowie, wedle której Teheran mógł wszystkich odpowiedzialnych za ten tragiczny zgromadzić nie więcej niż 300 kilogramów tego typu incydent. surowca. Wedle innych szacunków, Iran mógł mieć ponad tonę uranu. Iran wzbogacił swoje zapasy uranu W międzyczasie sekretarz stanu Mike Pompeo do poziomu nie wyższego niż 4,5 procent114, przy zaapelował do Unii Europejskiej, by ta, idąc czym warto wspomnieć, żeby wyprodukować bombę przykładem Waszyngtonu, również wycofała się atomową, należy wzbogacić uran w 90 procentach. w porozumienia jądrowego. Kraje UE3 jednak nie Niektórzy eksperci zastanawiają się, co jeszcze przychyliły się do próśb ze strony Waszyngtonu.108 Iran mógłby zrobić, by osiągnąć taki poziom, zaś Formalnie Iran kontynuuje współpracę inni zastanawiają się, czy Teheran w dalszym ciągu z Międzynarodową Agencją Energii Międzynarodowej, pozostanie stroną Układu o nierozprzestrzenianiu której inspektorzy potwierdzili, że Teheran naruszył109 broni jądrowej. zapisy umowy jądrowej. W mocy utrzymano Instex, czyli specjalny110 mechanizm rozliczeń z Iranem Zarówno wspomniane wydarzenia, które omijający amerykańskie sankcje, oraz tzw. linię doprowadziły do obecnej sytuacji, jak i ona sama kredytową, zarówno instytucje unijne, jak i kraje UE3 wskazują na konieczność zmian, które mogą nastąpić usiłowały uratować porozumienie JCPOA, starając się stopniowo lub gwałtownie.115

108 Colum Lynch, The Iran Deal Is Not Dead Yet, but It’s Getting There, Foreign Policy, 14.01.2020 109 Kelsey Davenport,Iran Abandons Uranium Limits, Arms Control Association, 13.01.2020 110 Ali Vaez, Europe Is Running Out of Time to Save the Iran Deal, Foreign Policy, 16.01.2020 111 EEAS Iran Task Force, Iran: Remarks by High Representative/Vice-President Josep Borrell at the press conference during his visit to Tehran, EEAS Press Material, 04.02.2020 112 tj. kraje skupione w grupie P5+1 z wyjątkiem Stanów Zjednoczonych 113 Al Jazeera, Iran’s enriched uranium stocks 5 times over nuke deal limit: IAEA, Al Jazeera, 03.03.2020 114 Ibid. 115 Jonathan Marcus, Is the Iran nuclear deal dead and buried?, BBC World News, 06.01.2020

newdirection.online @europeanreform 39 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

3 POROZUMIENIE JCPOA NA GEOPOLITYCZNEJ SZACHOWNICY

ażde państwo realizuje własne interesy wpływ na gospodarkę Iranu niż na jego politykę. narodowe, w kontekście których działają Dotychczasowa rola Unii Europejskiej, choć w dużej Kposzczególne grupy polityczne, chcąc tym mierze krytykowana, polegała na utrzymywaniu samym forsować własne partykularne interesy. Bez porozumienia w mocy, za to trudno argumentować, względu czy zgadzamy się z zakresem porozumienia że nie przyczyniły się do tego ani Rosja ani Chiny, JCPOA, trudno jednak przecenić próbę, jaką świat a czas, który zyskały państwa E3 wkrótce się skończy. podjął, by odsunąć jedno państwo od realizacji Tu potrzeba innej taktyki spowolniania całego procesu, militarnego programu jądrowego. przy jednoczesnym minimalizowaniu punktów spornych, co powinno przynajmniej potrwać do Wypowiadając swoje uczestnictwo w umowie, Stany momentu, kiedy strony nie wypracują adekwatnych Zjednoczone uznały, że Iran może wkrótce podważyć środków. jej zapisy. Zdaniem Waszyngtonu, Teheran bez żadnych konsekwencji rozwijał swój program jądrowy z uwagi Koniec porozumienia nuklearnego wiązał się bowiem na dość wąski zakres zapisów samego porozumienia. z irańskim programem jądrowym i rakietowym, Ponadto, podpisując porozumienie, Iran mógł wywierać a także wsparciem, jakiego Teheran udzielał swoim negatywny wpływ na kraje Bliskiego Wschodu “sojusznikom”. Wobec tego należy ocenić działania, i Afryki Północnej. W opinii Teheranu amerykańska jakie zarówno Iran, jak i kraje P5+1 podjęły na rzecz deklaracja o wycofaniu się z paktu jest równoznaczna utrzymania porozumienia JCPOA, co pozwoli na ocenę z odzyskaniem utraconych wcześniej wpływów. Wydaje potencjalnych rozwiązań. się, że sankcje Waszyngtonu wywarły o wiele większy

3.1 WYKROCZENIA IRANU PRZECIW WARUNKOM POROZUMIENIA JCPOA

Od czasu, gdy Stany Zjednoczone wystąpiły z umowy • Rezolucja RB ONZ nr 1696 z 31 lipca 2006 r. nuklearnej z Iranem, Teheran zaczął dość otwarcie wzywająca Iran do zaprzestania wzbogacania uranu, łamać jej postanowienia, zaś co wiele bardziej • Rezolucja RB ONZ nr 1737 z 23 grudnia 2006 niejednoznaczne okazały się naruszenia w kwestii r. nakładająca sankcje na irański program dalszego rozwoju programu rakietowego. Łącznie jądrowy, nakazująca zawieszenie jakiejkolwiek unieważniono następujących sześć rezolucji Rady infrastruktury związanej z bronią masowego Bezpieczeństwa ONZ, jakie wcześniej116 uchwalono rażenia oraz wzywająca Iran do podporządkowania się decyzjom Międzynarodowej Agencji Energii w stosunku do irańskiego programu jądrowego Atomowej, i rakietowego i które nakładały sankcje na Iran: • Rezolucja RN ONZ nr 1747 z 24 marca 2007 r., rozciągająca sankcje indywidualne na kolejne podmioty i instytucje,

116 Historic Deal Reached at UNSC, Islamic Republic News Agency, 22.07.2015

40 New Direction Alexander Wielgos

PODPISY ZŁOŻONE POD WSPÓLNYM KOMPLEKSOWYM PLANEM DZIAŁANIA (JCPOA), 14 LIPCA 2015 R. ŹRÓDŁO: WIKIMEDIA COMMONS

newdirection.online @europeanreform 41 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

• Rezolucja RB ONZ nr 1803 z 3 marca 2008 r., W związku z tym Iran przeprowadził próby rozszerzająca listę podmiotów podlegających następujących pocisków: restrykcjom, • Rezolucja RB ONZ z 27 września 2008 r., • pocisku rakietowego średniego zasięgu Emad117 utrzymująca w mocy brzmienie czterech o zasięgu 1 700 km (10 października 2015 r.), poprzednich rezolucji, • rakiety balistycznej Ghadr 110 o deklarowanym • Rezolucja RB ONZ nr 1929 z 9 czerwca 2010 zasięgu od 1 500 do 2 000 km (21 listopada 2015 r.), r., nakładająca całkowite embargo na broń, • w dniach 08-09.03.2016 r. kilka pocisków zakazująca Iranowi jakiejkolwiek działalności próbnych, w tym pociski balistyczne Qiam 1 i Qadr, związanej z wytwarzaniem lub stosowaniem • nieudanej próby rakiety balistycznej Khorramshahr pocisków balistycznych oraz przewidującą (29 stycznia 2017 r.118), że państwa członkowskie mogą żądać inspekcji • rakiet balistycznych w trakcie119 defilady wojskowej oraz ich zatrzymania. w Teheranie (23 stycznia 2017 r.), Powyższa rezolucja wyróżniała się na tle innych, jako • w styczniu 2018 r., kiedy irańskie rakiety spadły że nakazywała zamrożenie jakichkolwiek aktywów na cele tzw. Państwa Islamskiego w syryjskiej należących do członków Korpusu Strażników Rewolucji prowincji Deir ez-Zor, Islamskiej i Linii Żeglugowych Islamskiej Republiki • rakiet balistycznych Khorramshahr-2, Shahab-3, Qiam Iranu. Na pomocy rezolucji Rada Bezpieczeństwa ONZ i trzech pocisków Zolfaghar mogących przenosić powołała Panel Ekspertów, czyli specjalny organ badający głowice nuklearne (od lutego od sierpnia 2018 r.). sytuację w Iranie, którego dalsze funkcjonowanie Ponadto Iran ujawnił dwa nowe pociski: Fakour i Fateh Mobin o deklarowanym zasięgu 1 300 tys. km, uregulowano kolejno w Rezolucji RB ONZ nr 1984 (8 czerwca 2011 r.), Rezolucji RB ONZ 2049 (7 czerwca • 1 grudnia 2018 r. w mieście Szahrud Iran dokonał testu rakiety balistycznej Khorramshahr, 2012 r.) i Rezolucji RB ONZ nr 2105 (5 czerwca 2013 r.). Jako że irański program jądrowy i żegluga morskie miały • 2 lutego 2019 r. dokonał pomyślnego testu pocisku fundamentalne znaczenie dla gospodarki kraju, organ manewrującego Hoveizeh o zasięgu 1350 km, który to po raz pierwszy pokazał w 40 rocznicę irańskiej ten mógł upoważnić państwa do nakładania restrykcji rewolucji islamskiej, na irańskie sektory cywilne. Teheran ściśle związał sektor cywilny z tym, który państwa członkowskie skrytykowały • 7 lutego 2019 r. Iran zaprezentował pocisk balistyczny Dezful o zasięgu 1 000 km, a także z powodu jego nadmiernej militaryzacji. To dało krajom zapowiedział plan przeprowadzenia ponad 50 P5+1 uzasadniony powód do niepokoju, a Iran zachęciło prób rakietowych rocznie, do postawienia wyraźniejszych granic między sektorem • 7 stycznia 2020 r. Teheran skierował ponad cywilnym a wojskowym. dziesięć pocisków rakietowych120 na bazę wojskową al-Asad, raniąc amerykańskich żołnierzy, Zgodnie z brzmieniem Rezolucji RB ONZ nr 1929, a następnie na instalacje wojskowe w Irbilu. Iranowi zakazano podejmowania “jakichkolwiek działań związanych z wytwarzaniem lub użyciem pocisków Można zauważyć, że przy tej okazji Iran nie wziął balistycznych zdolnymi do przenoszenia broni jądrowych, pod uwagę pocisków balistycznych dalekiego zasięgu. w tym z wyrzutniami wykorzystującymi technologię Teheran uważa je bowiem za element odstraszający, rakiet balistycznych”. Punktem spornym okazały się jako że stanowią uzupełnienie dla jego słabych sił sformułowania, jakich użyto w Rezolucji RB ONZ nr powietrznych. Z kolei Izrael i Arabia Saudyjska mają do 2231, która zastąpiła poprzednie sześć i zatwierdziła dyspozycji bardziej zaawansowany, choć mniej liczny, porozumienie JCPOA. Jak stanowiła jej treść, “Iran wzywa arsenał, co daje im możliwość dokonywania bardziej się do niepodejmowania jakich działań związanych precyzyjnych ataków z powietrza. Kolejnym punktem z rakietami balistycznymi zdolnymi do przenoszenia spornym okazał się załącznik B do Rezolucji RB ONZ broni jądrowej, w tym z wyrzutniami wykorzystującymi nr 2231, na mocy którego zakaz przywozu lub wywozu technologię rakiet balistycznych”. Prawne obowiązywanie broni ma wygasnąć 18 października 2020 r., czyli pięć rezolucji okazało się więc przedmiotem dysput. lat po przyjęciu porozumienia JCPOA.

117 RT, Emad for it: Iran unveils underground ballistic rocket launch site, RT, 05.01.2016 118 Pocisk przeleciał ok. 1 tys. km, a następnie wybuchł 119 Nie wiadomo, o który typ pocisku dokładnie chodziło 120 Pociski Fateh i Qiam

42 New Direction Alexander Wielgos

Z drugiej strony, uwagę przykuwa pięć przypadków, Po czwarte, w listopadzie Iran podjął kroki mające kiedy Iran naruszył porozumienie. W odpowiedzi na celu przyspieszenie produkcji wzbogaconego na wycofanie się Waszyngtonu z porozumienia uranu. 4 listopada 2019 r. Teheran uruchomił serię nuklearnego, 10 maja 2018 r. Iran ogłosił zamiar zniesienia kolejnych 30 wirówek typu IR-6. Szef irańskiej agencji limitów w produkcji wzbogaconego uranu.121 Po pierwsze, energii atomowej Ali Akbar Salehi ogłosił, że125 Iran 1 lipca 2019 r. Iran czterokrotnie zwiększył produkcję nisko mógł od tej pory produkować dziennie 5 kilogramów wzbogaconego uranu122, tym samym przekraczając limit tego pierwiastka (wcześniej było to zaledwie 450 300 kilogramów, ustalony w porozumieniu w sprawie gramów126). 7 listopada 2019 r. Teheran ogłosił, irańskiego programu nuklearnego. Wszelkie nadwyżki że wtłoczył gazowy heksafluorek uranu do 1044 Teheran musiałby sprzedać. W odpowiedzi, 3 maja 2019 wirówek127 w zakładach wzbogacania uranu w Fordo. r. Stany Zjednoczone zapowiedziały restrykcje wobec 11 listopada 2019 r. MAEA ogłosiła, że Iran wzbogacił każdego państwa lub spółki, które pośredniczyłyby łącznie 372,3 kilogramów uranu, zaś pierwiastek w sprzedaży surowca. Dla porównania, do wykonania ten odnaleziono we wcześniej niezadeklarowanych pojedynczej głowicy nuklearnej potrzeba 1 050 kg obiektach jądrowych. 16 listopada 2019 r. władze wzbogaconego uranu. Działania odwetowe uznano Iranu poinformowały inspektorów MAEA, że na jego za odwracalne, co zresztą publicznie potwierdziła terytorium znajduje się 131,5 ton ciężkiej wody, Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej, a wcześniej a więc powyżej limitu 130 ton przewidywanego ogłoszone przez władze Iranu. w ramach porozumienia JCPOA. I chociaż sam proces przetwarzania ciężkiej wody jest kłopotliwy, można jej Po drugie, 8 lipca 2019 r. Teheran rozpoczął także użyć do wzbogacania plutonu. wzbogacanie uran do poziomu 4,5 proc., czyli powyżej progu 3,67 proc., przewidzianego w porozumieniu Po piąte, 5 stycznia 2020 r. Iran ogłosił, że będzie nuklearnym.123 Warto dodać w tym miejscu, kontynuował wzbogacanie uranu, nie stosując się że w 2010 r., a więc zanim podjęto działania na drodze już do ograniczeń wynikających z porozumienia nieoficjalnej, Iran posiadał zasoby Iranu wzbogaconego nuklearnego. Sama ta zapowiedź może stanowić maksymalnie do poziomu 20 proc. Do produkcji najpoważniejsze naruszenie zasad umowy. Swym broni jądrowej potrzebny jest z kolei 90-procentowy zakresem obejmuje ona poziom wzbogacania uranu, poziom nasycenia. Gaz należałoby doprowadzić do ilość zapasów128 pierwiastka oraz zniesienie wszelkich stanu stałego, a uzyskaną substancję przekształcić ograniczeń na badania. Co najważniejsze, 19 lutego w rozszczepialny rdzeń przed zamontowaniem go 2020 r. poinformowano, że Iran posiadał 1 510 kg na pocisku balistycznym. uranu wzbogaconego129 ale nie powyżej poziomu 4.5 proc. Wedle innych szacunków Teheran mógł mieć Po trzecie, 25 września 2019 r. Iran uruchomił 20 nawet tonę tego typu surowca, choć i tyle wystarczy, zaawansowanych wirówek124 IR-6 i kolejnych 20 IR-4 by wyprodukować głowicę jądrową. Niemniej jednak w ośrodku jądrowym w Natanz. Wirówki nowszego Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej może typu IR-6 są w stanie wzbogacać uran dziesięć weryfikować stan faktyczny i zgłaszać zastrzeżenie, razy szybciej niż wirówki IR-1, które Iran może chociaż i tu nie obyło się bez utrudnień. Rowhani wykorzystywać zgodnie z umową nuklearną (5060 podkreślił, że sam Iran odwróci swoje działania jeśli sztuk przewidzianych w art. A pkt 2 porozumienia Waszyngton złagodzi sankcje. JCPOA). Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej potwierdziła, że Teheran wprowadził na rynek 164 Każde z państw P5+1 z niepokojem oczekuje momentu, wirówki IR-4 i tyle samo urządzeń typu IR-2. To skróciło kiedy to zmianie ulegnie podejście do Iranu w imię czas, jakiego Iran potrzebował na zamontowanie sprzecznych ze sobą interesów politycznych. głowicy jądrowej. Tym samym Teheran naruszył art. 26 i 36 porozumienia jądrowego.

121 Oren Dorell, Iran preps ‚industrial-scale’ nuke production after U.S. leaves nuclear deal, USA Today, 11.05. 2018 122 Iran Primer, Iran’s Breaches of the Nuclear Deal, United States Institute of Peace, aktualizacja 20.01.2020 123 Ibid. 124 Ibid. 125 Nieprzypadkowo ogłoszenie zbiegło się z datą rozpoczęcia kryzysu zakładników w 1979 r. 126 Iran Primer, Iran’s Breaches of the Nuclear Deal, United States Institute of Peace, aktualizacja 20.01.2020 127 Około 400 z nich to izotopy medyczne 128 Iran Primer, Iran’s Breaches of the Nuclear Deal, United States Institute of Peace, aktualizacja 20.01.2020 129 Al Jazeera, Iran’s enriched uranium stocks 5 times over nuke deal limit: IAEA, Al Jazeera, 03.03.2020

newdirection.online @europeanreform 43 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

3.2 SANKCJE I ZWOLNIENIA ZE STRONY STANÓW ZJEDNOCZONYCH

Nietrudno zauważyć, że Donald Trump pragnie wykazać jak również rozporządzeń: swoją wyższość nad poprzednią administracją Baracka Obamy, co najwyraźniej130 przejawia się w przypadku • nr 12959 z 6 maja 1995 r. o wprowadzeniu embargo porozumienia JCPOA i relacji z Izraelem. To, co jednak na broń, co znacznie utrudniło handel i inwestycje, nie uległo zmianie to dążenia Waszyngtonu, by • nr 13224 z 23 września 2001 r., w odpowiedzi uniemożliwić Teheranowi dostęp do broni jądrowej.131 na zamachy terrorystyczne z 11 września 2001 r., które nakładało sankcje na organizacje terrorystyczne Stany Zjednoczone nałożyły restrykcje na Iran jeszcze na całym świecie. Uwaga: w ramach porozumienia długo przed podpisaniem umowy jądrowej. Te z kolei JCPOA Stany Zjednoczone nie usunęły Iranu z listy państw, które sponsorowały terroryzm, pozostają w mocy132 po dziś dzień. Amerykańskie sankcje wobec Iranu dotyczą czterech kluczowych obszarów. • nr 13382 z 29 czerwca 2005 r., Po pierwsze, stosowne przepisy uniemożliwiają na mocy którego zamrożono aktywa podmiotów rozpowszechniających broń masowego rażenia, Teheranowi dostęp do systemu finansowego Stanów Zjednoczonych133, a także przewidują kary za jakiekolwiek • nr 13438 z 17 lipca 2007 r., na mocy którego relacje handlowe z Iranem. Po drugie, w ramach takich ograniczono przepływ towarów do irackich bojowników, regulacji jak CISADA, ITRSHTA czy IFCA, Waszyngton narzucił restrykcje w odpowiedzi na poważne naruszenia • nr 13572 z 29 kwietnia 2011 r. o nałożeniu sankcji praw człowieka. Po trzecie, sankcje obejmują także na podmioty odpowiedzialne za masowe represje w Syrii, Korpus Strażników Rewolucji Islamskiej oraz inne podmioty uznawane przez Waszyngton za organizacje • nr 13606 z 22 kwietnia 2012 r. o wprowadzeniu terrorystyczne i które wspierają lokalne rządy i formacje restrykcji wobec rządy Iranu i Syrii za łamanie praw człowieka, także z wykorzystaniem do tego celu zbrojne odpowiedzialne za przypadki naruszeń praw technologii, człowieka. Po czwarte, Stany Zjednoczone nałożyły na Teheran sankcje wymierzone w jego politykę • nr 13628 z 9 października 2012 r., które nakładało dodatkowe sankcje ekonomiczne na Iran jądrową, a mianowicie prace nad zaawansowaną w kwestiach takich jak transakcje finansowe, bronią konwencjonalną oraz rozprzestrzenianiem broni odsetki, aktywa i kredyty oraz które wprowadziło nuklearnej. Poniżej wymieniono zaledwie niektóre w życie Ustawę o ograniczaniu zagrożeń z najważniejszych aktów, jakie przyjął Kongres i które w Iranie i prawach człowieka w Syrii (ang. Iran pozostały w mocy w momencie obowiązywania Threat Reduction and Syria Human Rights Act), porozumienia JCPOA: uchwaloną przez Kongres 10 sierpnia 2012 r., z wyjątkiem art. 5–7 oraz 15 wspomnianego • Ustawa o nierozprzestrzenianiu broni przez Iran dokumentu. i Irak (ang. Iran-Iraq Arms Non-Proliferation Act) z 18 czerwca 1992 r., zakazująca wymiany Jako że powyższe rozporządzenia utrzymano w mocy, handlowej z Iranem, która mogłaby w jakikolwiek wybrano inne sankcje, które miały być zniesione sposób wiązać się z bronią masowego rażenia, w ramach obowiązującego wówczas porozumienia • Ustawa o nierozprzestrzenianiu broni przez Iran, JCPOA. Wskazują one na pewien kompromis, gdyż Koreę Północną i Syrię (INKSNA) z 22 listopada na ogół uchylono wtórne restrykcje wobec Iranu. 2015 r., a następnie rozszerzona. W jej ramach Wraz z Rozporządzeniem nr 13716, które podpisano Stany Zjednoczone nie były zobowiązane do 16 stycznia 2016 r., a więc wtedy gdy135 wdrożono zniesienia sankcji wobec niektórych podmiotów, porozumienie JCPOA, Waszyngton zniósł poniższe • art. 9. b) ISA, dotycząca transakcji z Iranem sankcje i odwołał bądź zmienił treść następujących 134 związanych z bronią masowego rażenia i bronią ; rozporządzeń:

130 Brett McGurk, The Cost of an Incoherent Foreign Policy, Foreign Affairs, 22.01.2020 131 Ibid. 132 Kenneth Katzman, Iran Sanctions (RS20871), Congressional Research Services, 24.01.2020 133 Ibid. 134 Ibid. 135 Wspólny kompleksowy plan działania, Pełny tekst, Załącznik II - Zobowiązania związane z sankcjami, art. B - Stany Zjednoczone, część 4

44 New Direction Alexander Wielgos

• nr 13574 z 23 maja 2011 r. o rozszerzeniu sankcji, • irańskiego sektora energetycznego, produktów • nr 13590 z 21 listopada 2011 r. sankcjonujące naftowych i petrochemicznych oraz ich łańcucha “towary, usługi, technologie lub wsparcie produkcyjnego, dla irańskiego sektora energetycznego • żeglugi morskiej, przemysłu stoczniowego i petrochemicznego”, i operatorów portów, • nr 13622 z 30 lipca 2012 r. wprowadzające • branży motoryzacyjnej poprzez sankcje nałożone restrykcje wobec irańskiego przemysłu na rachunki przejściowe, petrochemicznego, a także zakazującego • linii lotniczych, głównie w kontekście “podwójnego udzielania pożyczek, kredytów, a także wykorzystania” statków powietrznych lub prowadzenia transakcji finansowych z Iranem, części w duże mierze pochodzących ze Stanów • nr 13645 z 3 czerwca 2013 r. podtrzymujące Zjednoczonych, i wdrażające poprzednie rozporządzenia • importu dóbr luksusowych z Iranu do Stanów i regulacje, Zjednoczonych, w tym kawioru i perskich • oraz zmieniające art. 5–7 i art. 15 Rozporządzenia dywanów, nr 13628 z 9 października 2012 r., zgodnie • niektórych obywateli irańskich. z załącznikiem V. Mimo że Waszyngton podjął dość agresywne działania, Restrykcje te złagodziły ograniczenia eksportu władze zwróciły uwagę, że zakres wprowadzonych i sprzedaży ropy naftowej i benzyny podmiotom restrykcji może ulegnąć zmianom. Tym samym zagranicznym przez Iran. Przywrócono m.in. zagrożone były interesy Stanów Zjednoczonych bezpośrednie inwestycje zagraniczne w irańskim i państw P4+1. Tak samo zagrożone były interesy sektorze energetycznym, a sankcje ożywiły sektor w Iraku i Afganistanie, które były zintegrowane motoryzacyjny i finansowy, a także wymianę handlową z gospodarką Iranu. w rialu irańskim. 5 listopada 2018 r. Waszyngton zwolnił łącznie osiem 8 maja 2018 r. Stany Zjednoczone wycofały się krajów (Tajwan, Japonię, Koreę Południową, Indie, 136 z porozumienia JCPOA. 6 sierpnia 2018 r. Trump Włochy, Grecję i Turcję) ze wspomnianych restrykcji podpisał rozporządzenie oznaczone numerem 13846. za pomocą mechanizmu SRE (ang. Significant Po pierwsze, uchylono art. 9 lit. b) Rozporządzenia Reduction Exceptions). Umożliwiał on wspomnianym nr 13846, zastępując ją Rozporządzeniem nr państwom dalszy import ropy z Iranu i transakcje 13716, które to ustanawiało porozumienie JCPOA. z bankiem centralnym Iranu. W jego ramach: W związku z tym wspomniane wyżej sankcje, które uchylało Rozporządzenie nr 13716, wróciły w mocy • postanowiono o odstąpieniu od postanowień art. Rozporządzenia nr 13846. Dekret ten dodatkowo 1247 część e) Ustawy o Wolności i Przeciwdziałaniu rozszerzył zakres środków zapobiegawczych wobec Proliferacji (IFCA), tym samym pozwalając Iranu. Zarówno nowe sankcje, jak i te wprowadzone Irakowi kupować irański gaz ziemny przez 90 dni, ponownie miały wejść w życie w ciągu 90 dni z możliwością przedłużenia do 180 dni, i dotyczyły w szczególności: • w szczególności dwie zawarte w IFCA klauzule odstąpienia umożliwiły podmiotom zagranicznym • sektora finansowego oraz mechanizmów prowadzenie prac cywilnych w reaktorze handlowych, zakupu przez Iran amerykańskich jądrowym Buszehr, pozbycie się nadwyżki nisko banknotów, handlu złotem, transakcjami w rialu wzbogaconego uranu powyżej 300 kg137, oraz irańskim, ubezpieczeń oraz podejmowania zakup ciężkiej wody z Iranu, jakichkolwiek działań związanych z długiem • łącznie przedłużono pięć kolejnych zwolnień państwowym Iranu, w ramach irańskiego programu jądrowego zgodnie • handlu grafitem, aluminium, stalą, węglem oraz z porozumieniem JCPOA, oprogramowaniem przemysłowym,

136 Al Jazeera, Donald Trump declares US withdrawal from Iran nuclear deal, Al Jazeera, 08.05.2018 137 Limit uzgodniony w ramach porozumienia JCPOA

newdirection.online @europeanreform 45 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

PREZYDENT DONALD J. TRUMP POKAZUJE SWÓJ PODPIS POD ROZPORZĄDZENIEM NAKŁADAJĄCYM DALSZE SANKCJE NA IRAN, WASZYNGTON, 24 CZERWCA 2019 R. ŹRÓDŁO: BIAŁY DOM

• umożliwiło to prowadzenie prac konstrukcyjnych 2019 r. Stany Zjednoczone umorzyły te zwolnienia w porcie Czabahar przy zaangażowaniu zawarte w IFCA, które odnosiły się bezpośrednio do Afganistanu i Indii, kwestii jądrowych. 8 maja 2019 r. Prezydent Donald • wprowadzono dalsze zwolnienia dla wydobycia Trump podpisał Rozporządzenie nr 13871, na mocy gazu ze złoża Rum na Morzu Północnym, które którego wprowadzono restrykcje na handel żelazem, w części kontroluje Iran poprzez wydawanie stalą, aluminium i miedzią. Tym samym Waszyngton licencji dla niektórych firm. pozbawił rząd irański dochodów, które Teheran mógłby 5 listopada 2018 r. Stany Zjednoczone wprowadziły przeznaczyć na finansowanie działań godzących kolejne sankcje wymierzone w Iran, a mianowicie: w interesy Stanów Zjednoczonych na Bliskim Wschodzie. • operatorów portu, żeglugę, przemysł stoczniowy oraz import i eksport surowców energetycznych, 7 czerwca 2019 r. w życie weszły amerykańskie • handel ropą naftową, sankcje na irańskie firmy petrochemiczne powiązane • transakcje dokonywane pomiędzy bankami z Korpusem Strażników Rewolucji Islamskiej. zagranicznymi i irańskim bankiem centralnym, tym Na mocy Rozporządzenia nr 13876 z 24 czerwca samym ograniczając Teheranowi dostęp do twardej 2019 r. Waszyngton nałożył na Iran dalsze restrykcje, waluty poza granicami kraju. uderzające tym razem w osiem przywódców Korpusu 15 kwietnia 2019 r. Stany Zjednoczony umieściły Strażników Rewolucji Islamskiej138, program kosmiczny, Korpus Strażników Rewolucji Islamskiej na liście marynarkę wojenną, a także w samego Najwyższego organizacji terrorystycznych. 22 kwietnia 2019 r. Przywódcę. Tym samym Stany Zjednoczone izolowały Waszyngton nieoczekiwanie zapowiedział wygaśnięcie te podmioty na arenie międzynarodowej, jako że już wszelkich obowiązujących do tej pory zwolnień. wcześniej uniemożliwiono im dostęp do aktywów Decyzja ta weszła w życie 2 maja 2019 r. 3 maja finansowych na terenie USA.

138 Julian Borger, Donald Trump orders fresh sanctions against Iran’s Ali Khamenei, The Guardian, 24.06.2019

46 New Direction Alexander Wielgos

Strony mogłyby teoretycznie powrócić do negocjacji Mniej więcej wtedy Irańczycy masowo wyszli na ulice po tym, jak Waszyngton obłożył sankcjami miast, by zaprotestować przeciwko rosnącym cenom Mohammada Dżawada Zarifa (31 lipca 2019 r.). 10 paliw i wywrzeć wpływ na irański rząd. W czasie stycznia 2020 r. Prezydent Donald Trump podpisał trwających w tym kraju zamieszek demonstranci Rozporządzenie nr 13902 , które zaostrzyło sankcje podpalili 731 budynków banków oraz 140 obiektów wobec Teheranu. Restrykcjami objęto sektor rządowych139, natomiast 1,5 tys. osób straciło życie budowlany, wydobywczy, produkcyjny i tekstylny. w wyniku brutalnych represji ze strony władz. Do Dotyczyły one transakcji mających związek z irańskimi podobnych antyrządowych protestów dochodziło oficjelami. Co więcej, 3 września 2019 r. Stany co roku, począwszy od 2016 r., głównie z powodu Zjednoczone dodały do listy sankcji wszystkie irańskie problemów gospodarczych, niezadowolenia z udziału instytucje związane z aeronautyką i badaniami Iranu w konfliktach na Bliskim Wschodzie, które, przestrzeni kosmicznej. 4 listopada 2019 r. w życie zdaniem Irańczyków, zagrażały dziedzictwu Persji, weszły natomiast restrykcje wobec osób blisko przypadków łamania praw człowieka, kiedy to powiązanych z najwyższym polityczno-duchowym obywateli odłączano od Internetu, zaś przeciwko przywódcą Iranu ajatollahem Alim Chameneim. demonstrantom stosowano represje. Władze irańskie zapewniały, że zamieszki wywołał spisek ze strony państw Zachodu, czym usiłowały zdjąć z siebie ciężar odpowiedzialności za sytuację w kraju.

3.3 SANKCJE UE I OGRANICZENIE HANDLU Z IRANEM

Kraje Grupy E3 znalazły się w szczególnej sytuacji, tym z dnia 26 lipca 2010 r. oraz Rozporządzenie Rady bardziej po opuszczeniu przez Wielką Brytanią struktur (UE) nr 267/2012 z dnia 23 marca 2012 r. Na mocy unijnych, od kiedy działają w ramach UE2+1. Niemniej umowy jądrowej z Iranem Unia Europejska UE ich stosunki z instytucjami unijnymi uległy zmianom uchyliła zakaz zakupu ropy i gazu z Iranu, a irańskie od momentu zawarcia porozumienia nuklearnego banki na nowo wprowadzono do systemu SWIFT, z Iranem. Z kolei Unia Europejska stawia pod znakiem czyli międzynarodowej platformy służącej do zapytania swoją pozycję jako wpływowego aktora transmisji danych finansowych. Zniesione przez Unię na scenie geopolitycznej. restrykcje szczegółowo omówione w treści decyzji i rozporządzenia, które wzajemnie się uzupełniają. Po pierwsze, Unia Europejska uważa utrzymanie Unijne sankcje zniesione na mocy porozumienia swojej silnej pozycji, a zarazem dobrych stosunków JCPOA, przedstawione w części b) załącznika II, mają z Londynem za konieczność. Po drugie, jej zdolność zastosowanie do: do skutecznego prowadzenia niezależnej polityki zagranicznej uwidacznia się przy okazji różnych • branży energetycznej, magazynowania ropy punktów spornych w ramach porozumienia JCPOA, naftowej, importu ropy i gazu w Iranu, szczególnie w następstwie dążeń Brukseli do zbliżenia • ubezpieczenia transportu irańskich produktów z Waszyngtonem. W tym kontekście warto zwrócić petrochemicznych oraz zamrożenia aktywów uwagę na działania inicjujące, jakie podejmują państwa irańskich firm transportowych, E3 oraz Unia Europejska. • sektora finansowego, bankowego i ubezpieczeniowego, W 1995 r. Unia Europejska nie zareagowała • handlu metalami szlachetnymi, złotem, na amerykański zakaz sprzedaży broni do Iranu. diamentami i wyrobami petrochemicznymi, Jednakże w 2012 r., w ramach Rezolucji RB ONZ nr • zamrożenia aktywów irańskiego banku 1929 z 2010 r., Bruksela przegłosowała dwa dodatkowe centralnego, zakazu prowadzenia transakcji rozporządzenia, których zakres był równie szeroki, między bankami unijnymi i irańskimi, udzielania co restrykcje wprowadzone wcześniej przez Stany krótkoterminowych kredytów eksportowych, Zjednoczone. Były to Decyzja Rady 2010/413/WPZiB gwarancji oraz ubezpieczeń,

139 Reuters, Iran says hundreds of banks were torched in ‚vast’ unrest plot, Reuters, 27.11.2019

newdirection.online @europeanreform 47 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

• handlu grafitem, metalami oraz oprogramowaniem Volvo i Daimler już zawiesiły działalność na terenie przemysłowym. Iranu, zaś w dalszym ciągu waży się los umów, Wiele podmiotów, które przez lata były objęte jakie z irańskimi firmami zawarła szwedzka Scania. sankcjami na mocy decyzji i rozporządzeń Rady Anulowano także plany modernizacji irańskiej kolei; UE “usunięto” z unijnych list w momencie gdy wdrożono umowę jądrową z Iranem. Jednak niektóre • zajmujące się żeglugą,przykładowo, niemiecka z unijnych sankcji pozostają w mocy do dziś, pomimo spółka Hapag-Lloyd oraz duński koncern Maersk zaprzestały prowadzenia dalszych interesów obowiązywania porozumienia JCPOA, i dotyczą one: z Iranem; • sprzedaży broni do Iranu, która może być użyta do • z sektora bankowego i transakcyjnego, np.banki prowadzenia polityki wewnętrznych represji, jakie tak niemieckie DZ Bank i Allianz, austriacki Oberbank i francuski Banque Wormser Freres • technologii rakietowej, wycofały się z Iranu. W lipcu 2018 r. Deutsche • zamrożonych europejskich aktywów osób Bundesbank zablokował możliwość wypłaty i podmiotów irańskich łamiących prawa człowieka środków w wysokości 400 milionów dolarów lub wspierających terroryzm. bankowi Europaische-Iranische Handlesbank, który ponownie objęto restrykcjami na mocy Instytucje unijne oraz państwa członkowskie zasadniczo postanowieniaz5 listopada 2018 r.; nie zgodziły się z decyzją Waszyngtonu w kwestii • z branży telekomunikacyjnej, np. we wrześniu 2018 wycofania się z umowy jądrowej z Iranem. Po tym r. niemiecki operator Deutsche Telekom ogłosił jak z porozumienia wystąpiły Stany Zjednoczone, zaprzestanie dalszej działalności na terytorium Bruksela nie wprowadziła żadnych nowych środków Iranu; zapobiegawczych wobec Teheranu. Wręcz przeciwnie, • lotnicze, które zawiesiły loty, mimo że nie zarówno Unia, jak i kraje E3 podjęły kroki mające podlegały one amerykańskim restrykcjom. We na celu utrzymanie porozumienia w mocy, kontynuując wrześniu 2018 r. Air France i British Airways stosunki gospodarcze z Iranem. Jednakże kilka firm przestały obsługiwać połączenia z Iranem działających na terytorium Unii i Wielkiej Brytanii było z powodu słabych wyników komercyjnych; ściśle powiązane z rynkiem amerykańskim. Wobec tego • reprezentujące różne gałęzie gospodarki, wiele z nich podjęło decyzję o ograniczeniu lub wręcz np.niemiecki koncern Siemens zapowiedział, całkowitym zaprzestaniu handlu z Iranem, by uniknąć że nie dostarczy turbin gazowych dla elektrowni gwałtownych reakcji ze strony Waszyngtonu. Wśród na terytorium Iranu141 i wycofa się z kolejnych nich znalazły się spółki: inwestycji realizowanych wspólnie z irańską spółką Mapna. Włoskie konsorcja Danieli i Gruppo Ventura • handlujące wyrobami petrochemicznymi, również zaprzestały prowadzenia interesów przy czym żadne z państw członkowskich nie na terenie Iranu. importowało irańskiej ropy naftowej od 5 listopada 2018 r., chociaż zarówno Włochy, jak i Grecja były Niemniej jednak niektóre z firm nie przerwały swojej wyłączone z tych restrykcji; działalności. Przykładowo, w dalszym ciągu trwały • prowadzące inwestycje w branży energetycznej, prace wydobywcze ze złoża Rum na Morzu Północnym, mianowicie z Francją, Austrią i Włochami. które częściowo jest własnością irańskiej National Francuski koncert naftowy Total wycofał się Iranian Oil Company (NIOC). Również spółki takie jak z wartej 5 miliardów dolarów inwestycji w South BP i Serica Energy kontynuowały prace po uzyskaniu Pars. Jego miejsce zajęła chińska spółka China zwolnień z amerykańskich restrykcji. Wielka Brytania National Petroleum Corporation (CNPC). Również importuje około 5 proc. gazu właśnie ze złóża Rum.142 austriacki koncern energetyczny OMV zawiesił Włoskie państwowe przedsiębiorstwo kolejowe współpracę z Teheranem; Ferrovie dello Stato Italiane (FS) zapowiedziały, • z branży motoryzacyjnej i transportowej, przy że wybudują linię kolejową między miastami Arak czym francuskie Renault i Citroen wycofały się i Kom. Wartość przedsięwzięcia szacuje się na 1,4 z wartych miliard dolarów inwestycji realizowanych miliarda dolarów. przy wsparciu dwóch irańskich spółek.140

140 Producent samochodów Mercedes Benz 141 Marzec 2016 142 Chociaż Norwegia nie jest państwem członkowskim UE, norweska firma Saga Energy również podpisała

48 New Direction Alexander Wielgos

3.4 UNIJNY INSTRUMENT WSPARCIA WYMIANY HANDLOWEJ INSTEX

Bruksela podjęła działania w obawie przed skarbu Sigal Mandelker oświadczyła, że Iran może konsekwencjami dla unijnych firm. 6 sierpnia 2018 r. wykorzystać mechanizm do prania pieniędzy, którymi uruchomiono proces aktywacji tak zwanego statusu następnie dotuje organizacje sojusznicze, nawet blokującego z 1996 r., czyli prawa, które ma chronić pomimo wyraźnych próśb ze strony instytucji unijnych. europejskie firmy przed amerykańskimi sankcjami Waszyngton rozważa nawet nałożenie sankcji na STFI, na Iran. Podczas szczytu państw P4+1, który odbył się jako że należeć do niego mogą banki, które już i tak 24 września 2018 r., powołano mechanizm specjalnego podlegają amerykańskim restrykcjom. Instex co prawda przeznaczenia (ang. Special Purpose Vehicle, SPV) rozpoczął działania, ale jeszcze wyraźnie nie zmienił głównie by ułatwić handel143 z Iranem, unikając sytuacji. transakcji w dolarach. Podczas szczytu G7 w Biarritz (24–26 września 2019 W wydanym 31 stycznia 2019 r. wspólnym oświadczeniu r.) prezydent Francji Emmanuel Macron zainicjował Francja, Wielka Brytania oraz Niemcy ogłosiły rozmowy na temat opiewającej na 15 miliardów utworzenie Instex (ang. Instrument for Supporting dolarów linii kredytowej dla Iranu, która umożliwiłaby Trade Exchanges), czyli Instrumentu Wsparcia import dóbr z Iranu na poczet wpływów ze sprzedaży Wymiany Handlowej. Jest to instytucja–podmiot ropy naftowej. Byłoby to możliwe pod warunkiem, prawny, zarejestrowana we Francji i zarządzana przez że Teheran wróciłby do pełnego przestrzegania Niemcy, a także obsługiwana przez Europejską Służbę umowy atomowej. Stany Zjednoczone zaprotestowały Działań Zewnętrznych UE (ESDZ). W skład rady przeciwko takiemu rozwiązaniu. 29 listopada 2019 r. nadzorczej spółki weszli niektórzy wiceministrowie Belgia, Dania, Holandia, Norwegia, Finlandia i Szwecja państw należących144 do Grupy E3. Co ważne, działania ogłosił chęć przystąpienia do mechanizmu.146 instytucji miały początkowo skupić się na kluczowych sektorach takich jak rolnictwo oraz handel I choć zarówno Instex, jak i wspomniana “linia farmaceutykami oraz sprzętem medycznym.145 Miałoby kredytowa” mogą nieść za sobą pewną wolę to na celu złagodzenie skutków ubocznych sankcji polityczną, to wciąż za mało, by choć w niewielkim amerykańskich, jednocześnie nie kolidując z polityką stopniu wznowić wymianę handlową z Iranem. 27 Waszyngtonu. Niewykluczone, że Instex znajdzie swoje lutego 2020 r. przedstawiciele państw P4+1 spotkali zastosowanie także w transakcjach dokonywanych się na posiedzeniu Wspólnej Komisji, by omówić pomiędzy firmami z branży petrochemicznej. 14 dalsze kroki wobec Teheranu.147 Co ważniejsze, Unia kwietnia 2019 r. Iran ogłosił utworzenie Specjalnego Europejska potwierdziła swoje zaangażowanie na rzecz Instytutu Handlu i Finansów (STFI), który miał porozumienia JCPOA. współpracować ze swoim europejskim odpowiednikiem. Mniej więcej w tym samym czasie Szwajcaria ukończyła 7 maja 2019 r. podsekretarz ds. terroryzmu i wywiadu prace nad mechanizmem, który umożliwił pomoc finansowego w amerykańskim departamencie humanitarną dla Iranu.

3.5 OPORTUNISTYCZNA POSTAWA ROSJI I CHIN

Zarówno Rosja, jak i Chiny podejmują kroki, by móc Oba kraje nałożyły sankcje na Iran jedynie w ramach czerpać korzyści wszędzie tam, gdzie inni pozostają kolejnych rezolucji RB ONZ, zaś od czasu wycofania w konflikcie. Tam gdzie Pekin gra rolę geopolitycznego się Waszyngtonu z porozumienia jądrowego robiły konkurenta Waszyngtonu, Moskwa robi wszystko, by wszystko, by obejść amerykańskie restrykcje. zaszkodzić amerykańskim interesom.

143 Ali Vaez, Europe Is Running Out of Time to Save the Iran Deal, Foreign Policy, 16.01.2020 144 Ibid. 145 Ellie Geranmayeh, Trading with Iran via the special purpose vehicle: How it can work,ECFR, 07.02.2019 146 Zoi Didili, Six European nations join INSTEX mechanism for trade with Iran, New Europe, 03.12.2019 147 Al Bawaba, Iran: EU Aims to Keep JCPOA Nuclear Deal Alive, Al Bawaba, 27.02.2020

newdirection.online @europeanreform 49 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

Iran i Rosja zwiększyły poziom wymiany handlowej, Zhuhai Zhenrong Company Limited. 25 września głównie w dziedzinie energii, obronności i rozwoju 2019 r. podobny los spotkał koncern COSCO Shipping gospodarczego. Jednak można zauważyć pewną Corporation Limited,150 który Stany Zjednoczone opieszałość w zawieraniu dalszych umów. Dodatkowo ukarały stosownymi restrykcjami, jako że ten pomagał były one na tyle niejasne, że utrudniały ocenę, czy Iranowi w eksporcie ropy naftowej. ingerują one w warunki porozumienia JCPOA, czy też działają bez uszczerbku dla umowy jądrowej i mogą Choć wydaje się, że Iran wyróżnia się wpłynąć na wysiłki, jakie podjęły kraje E3 i Unia, by na asymetrycznym froncie, pod względem ją uratować i jednocześnie utrzymać dobre stosunki konwencjonalnych aspektów wojskowych wciąż z Waszyngtonem. pozostaje w tyle, co wzbudziło zainteresowanie zarówno Chin, jak i Rosji. W kwietniu 2015 r., a więc 1 listopada 2017 r. Władimir Putin złożył wizytę przed podpisaniem umowy jądrowej, Rosja wyraziła w Teheranie, gdzie zapowiedział, że Rosja przeznaczy zgodę na dostarczenie do Iranu rakietowego systemu 30 miliardów dolarów na rozwój projektów obrony przeciwlotniczej S-300. Chociaż Moskwa energetycznych. 13 listopada 2019 r. Iran podpisał i Teheran podpisały stosowne umowy jeszcze w 2007 umowę o wolnym148 handlu z Euroazjatycką Unią r., dostawę wstrzymano z uwagi na zapisy Rezolucji RB Gospodarczą, w skład której wchodzą m.in. Rosja ONZ nr 1929, która zresztą nie nakładała ograniczeń i Kazachstan. Z doniesień wynika także, że rosyjskie w dostawie tego konkretnego systemu. Na początku porty pośredniczą w sprzedaży irańskiej ropy naftowej. 2016 r. Rosja przekazała Iranowi pięć baterii systemu Rosja jest również eksporterem ropy naftowej, więc S-300. Rosja planuje wznowić dostawy broni tuż będzie wspierać Iran tylko w zakresie, w jakim umowa po wygaśnięciu embarga 18 października 2020 r.151 jest dla nich korzystna. Według wstępnych danych, Iran liczy na kupno m.in. czołgów typu T-90, samolotów ćwiczebno-bojowych Spośród wszystkich państw Chiny importują Jak-130 i systemów rakietowych S-300.152 Chiny i Iran najwięcej irańskiej ropy naftowej. W latach 2012-2016, potajemnie porozumiały się153 także w kwestii dostaw gdy sankcje międzynarodowe były spójne, Chiny chińskich systemu obrony przeciwlotniczych FD-2000 ograniczyły import ropy naftowej z 600 tys. do 435 tys. i LY-80. Ten drugi uzupełniłby system JY-10E będący baryłek dziennie. Od 2016 r. Chiny zwiększyły import aktualnie w użyciu przez irańskie siły zbrojne. powyżej poziomu sprzed pięciu lat, jednak od 2018 r. Pekin znów kupuje mniej irańskiego surowca. Jednak Ponieważ jak dotąd pociski balistyczne po przystąpieniu do wojny handlowej z Chinami, zrekompensowały Iranowi słabe siły powietrzne, Waszyngton coraz chętniej nakładał sankcje na chińskie potencjalne plany dostarczenia odrzutowców podmioty prowadzące interesy z Iranem. Jakby Teheranowi przez Rosję i Chiny mogą budzić niemałe tego było mało, 1 grudnia 2018 r. kanadyjskie służby kontrowersje. Uważa się, że Iran może pozyskać aresztowały Meng Wanzhou, dyrektor finansową rosyjskie myśliwce SU-35, SU-30SM lub SU-27SM3, chińskiego Huawei, na lotnisku w Vancouver na prośbę a także chińskie J-10C. Ponadto niektórzy oficjele Stanów Zjednoczonych. Wobec Meng, która przebywa Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej opowiadali obecnie w areszcie domowym, wszczęto proces się na uniezależnieniem Iranu od importu poprzez ekstradycyjny i oskarżono ją o łamanie sankcji, jakie rozbudowanie krajowych sił powietrznych. Również Waszyngton nałożył na Iran. Przed wygaśnięciem irańskie czołgi, w tym Karrar i Zulfikar, nie mogłyby zwolnień w handlu irańską ropą, w chińskim porcie powstać gdyby nie rosyjska pomoc. O ile wiadomo Dalian przechowywano nawet 20 milionów baryłek o ustaleniach między Rosją i Iranem, to rokowania tego surowca. Mimo że dobiegły one końca z 2 między Teheranem i Chinami zdają się umykać uwadze maja 2019 r., Chiny wciąż importują niewielkie ilości społeczności międzynarodowej. irańskiej ropy. 23 lipca 2019 r. Waszyngton wpisał z tego powodu na listę objętych sankcjami149 firmę

148 Umowa o wolnym handlu 149 Sankcja nałożona na mocy IFCA 150 Sankcja nałożona na podstawie Rozporządzenia nr 13846 151 Anton Mardasov, How will Russia, China support Iran’s military after UN arms ban ends?, Al Monitor, 09.03.2020 152 Ibid. 153 Ibid.

50 New Direction Alexander Wielgos

Do tego Rosja konsekwentnie odrzuca apele innych Geelran i Chery współpracują ze swoimi irańskimi państw o utrzymanie w mocy zakazu handlu bronią odpowiednikami. z Iranem. Warto zauważyć, że państwa E3 dość sceptycznie odniosły się co do zasadności tego Kluczową kwestią sporną pozostają amerykańskie pomysłu, głównie w kontekście154 prób reanimacji sankcje na chińskie spółki, które sprzedają Iranowi porozumienia jądrowego. I choć Rosja szuka broń, co jest związane zarówno z rozwojem programu sojuszników wśród tych państw Bliskiego Wschodu, nuklearnego, jak i zdolności do prowadzenia walki które wrogo odnoszą się do Waszyngtonu, nie chce ona konwencjonalnej. Podważa się bowiem ich skuteczność. bynajmniej wspierać militaryzacji irańskiego programu Jednakże Waszyngton, poprzez niektóre ze swoich atomowego. Pod tym względem rosyjska retoryka sankcji, zdołał zakłócić działanie wielu firm. China jest dość spójna. Ponadto Rosja korzysta z tego National Petroleum Corporation (CNPC) wycofało status quo155, oferując usługi mediacyjne, w ramach się z projektu zagospodarowywania irańskiego złoża których Moskwa może utrzymywać stosunki z Iranem gazu ziemnego South Pars. W listopadzie 2018 r. i jednocześnie rozwijać je z Izraelem, Arabią Saudyjską objęty sankcjami Kunlun Bank156, który pośredniczył i Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi. w transakcjach CNPC, zaprzestał przyjmowania pieniędzy z Iranu. Kanałem tym między Chinami Tuż po tym, jak w życie weszła umowa jądrowa i Teheranem każdorazowo przepływały znaczne z Iranem, wznowiono również projekty w ramach sumy pieniędzy. Jednakże irańskie rachunki można zawieszonej wcześniej inicjatywy Jednego Pasa i Jednej wciąż wykorzystać do importu z Chin do Iranu. Wedle Drogi, które kontynuowano pomimo sankcji nałożonych szacunków wciąż jest na nich 20 miliardów dolarów, przez USA. Tym bardziej ważne są tu zacieśniające się za które można sfinansować budowę tunelu w Niayesh stosunki Iranu z krajami Azji Środkowej. W lutym 2016 r. oraz innych projektów infrastrukturalnych. W kwietniu uruchomiono korytarz kolejowy między Kazachstanem, 2018 r. Stany Zjednoczone odmówiły wydania licencji Turkmenistanem i Iranem, który jednocześnie połączył chińskiemu gigantowi ZTE na eksport technologii to ostatnie państwo z Chinami. Dzięki pożyczkom telekomunikacyjnych do Iranu i Korei Północnej, z Chin Teheran mógł finansować połączenia kolejowe co wcześniej zakwestionowano w marcu 2017 r. 27 i infrastrukturalne z Omanem. W sierpniu 2019 r., tuż marca 2019 r. chińska spółka zależna firmy Black and po szczycie w Biarritz, poinformowano że Chiny planują Decker zapłaciły 1,9 miliona dolarów za naruszenie wielkie inwestycje w Iranie warte aż 280 miliardów amerykańskie sankcje wobec Iranu. dolarów, głównie w sektor gazowy i petrochemiczny, a także 120 miliardów dolarów w branżę produkcyjną i transportową. Chińskie koncerny motoryzacyjne

3.6 MECHANIM ROZSTRZYGANIA SPORÓW (DISPUTE RESOLUTION MECHANISM, DRM)

14 stycznia 2020 r. władze Stanów Zjednoczonych 27 lutego 2020 r. wiceministrowie spraw zagranicznych zwróciły się do państw E3 o wystąpienie państw P4+1 spotkali się w Wiedniu, by omówić z porozumienia jądrowego z Iranem. W odpowiedzi dalsze kroki159, głównie w odniesieniu do instrumentu na złamanie przez Iran zapisów wspomnianej Instex i wspomnianej już linii kredytowej. Było to umowy, państwa EU3 poinformowały o aktywowaniu piętnaste posiedzenie Wspólnej Komisji, choć od zawartego157 w pakcie mechanizmu rozstrzygania początku nie było wiadomo, że będzie ono poświęcone sporów (ang. Dispute Resolution Mechanism, DRM). tzw. mechanizmowi rozstrzygania sporów. Jeden Sprawą miała158 następnie zająć się Wspólna Komisja, z przedstawicieli państw E3 zapewnił, że wysiłki w skład której wchodzą państwa P4+1. Trumpa mające na celu przywrócenie sankcji ONZ zostaną niemal na pewno zablokowane przez

154 Ibid. 155 Ibid. 156 Sankcje nałożone na mocy CISADA 2012 157 Audrey Wilson, European Powers Censure Iran Over Nuclear Breaches, Foreign Policy, 15.01.2020 158 Michelle Nichols, How the Iran nuclear deal dispute mechanism works, Reuters, 14.01.2020 159 Al Bawaba, Iran: EU Aims to Keep JCPOA Nuclear Deal Alive, Al Bawaba, 27.02.2020

newdirection.online @europeanreform 51 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy pozostałych członków P5, zaś sam prezydent nie 4. Jeśli skarżąca strona nie jest usatysfakcjonowana powinien samodzielnie decydować, które z części i uważa sprawę za “znaczącą”, może potraktować porozumienia należy zachować, a które odrzucić. nierozwiązaną sprawę jako podstawę do Również Chiny i Rosja zajęły oportunistyczne wygaśnięcia swoich zobowiązań w ramach układu stanowisko, aczkolwiek ich obecność w formacie P4+1 w całości lub jego części. Może też powiadomić była konieczna, by posiedzenia Wspólnej Komisji mogły Radę Bezpieczeństwa ONZ, że sprawa jest “znacząca” i wyczerpano dotychczasowe środki w ogóle się odbyć. przewidziane w ramach mechanizmu rozstrzygania sporów. Mechanizm składa się z sześciu kroków podzielonych na dwie kategorie. Pierwsza z nich zawiera w sobie Krok ten jest najważniejszy, gdyż Iran zapowiedział cztery następujące kroki: już, że wystąpi160 z Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej jeśli inne strony porozumienia skierują 1. Jeśli jakaś ze stron porozumienia uważa, że inna sprawę do Rady Bezpieczeństwa. strona nie dochowuje swoich zobowiązań, może oddać sprawę Wspólnej Komisji. Komisja ma 15 dni 5. Tym samym powiadamia się Radę Bezpieczeństwa na rozwiązanie problemu, chyba że strony zgodzą ONZ, zaś cały spór przenosi się na jej poziom. się na przedłużenie tego okresu. Po zawiadomieniu przez stronę skarżącą Rada 2. Jeśli któraś ze stron wierzy, że sprawa nie Bezpieczeństwa ma 30 dni na przegłosowanie została rozwiązana w pierwszym kroku, mogą rezolucji utrzymującej zniesienie sankcji wobec oddać ją ministrom spraw zagranicznych Iranu lub je zawieszającej. Rezolucja potrzebuje stron porozumienia. Ministrowie mają 15 dni 9 głosów “za” (spośród 15) i aby była ważna, nie na rozwiązanie problemu, chyba że jednomyślnie może jej zawetować żaden stały członek. zgodzą się na przedłużenie tego okresu. 6. Jeśli Rada nie przegłosuje żadnej nowej rezolucji Składająca skargę strona lub strona oskarżana w Kroku 5, pozostaje ostatni krok, jakim jest o nieprzestrzeganie układu może poprosić wspomniany już mechanizm “snapback”. Wedle o zbadanie sprawy przez trzyosobową radę jego postanowień, przywraca się wszystkie doradczą. Każda ze stron sporu powołuje jednego poprzednie rezolucje Rady, które nakładały sankcje członka rady, a trzeci jest niezależny. Rada musi na Iran i które zniesiono w mocy porozumienia przedstawić niezobowiązującą opinię, która może JCPOA. Nie działają one jednak wstecz, chyba towarzyszyć ustaleniom ministrów lub wręcz je że Rada postanowi inaczej. zastąpić. 3. Jeśli sprawa nie została rozwiązana przez 30 dni, Gdyby do tego doszło, co jest możliwe, biorąc Wspólna Komisja ma pięć dni na rozważenie opinii pod uwagę dominujące nastroje, oznaczałoby to de rady doradczej, by próbować zakończyć spór. facto koniec umowy jądrowej z Iranem.

160 John Irish, How the Iran nuclear deal dispute mechanism works, The Independent, 20.01.2020

52 New Direction Alexander Wielgos

4 POMOC ZE STRONY SOJUSZNIKÓW

okresie poprzedzającym przystąpienie do która pośredniczyła w rokowaniach między JCPOA, a nawet po wycofaniu się USA, Stanami i Iranem. Miało to wielkie znaczenie dla WP5+1 potrzebowały wsparcia. Do tej pory całej społeczności międzynarodowej. Warto jednak największą rolę odgrywały tu Oman i Szwajcaria. zauważyć, że aby osiągnąć porozumienie, należy Swoje mediacje podjęła także Unia Europejska, poszukać nowych sojuszników.

4.1 AMBASADY MOCARSTW OPIEKUŃCZYCH

Ambasada Szwajcarii w Teheranie występuje trudności w wymianie handlowej z Iranem z uwagi w imieniu Stanów Zjednoczonych i Arabii Saudyjskiej na nowe sankcje USA, ponieważ irańskie banki nie na terytorium Iranu. Dodatkowo ambasada Szwajcarii mogły opłacić niektórych towarów, które zresztą w Rijadzie pełni funkcję wszechstronnej siły ochronnej zwolniono spod restrykcji. dla Iranu, którego interesy reprezentuje ambasada w Kairze. Z kolei w Stanach Zjednoczonych Iran Co więcej, szwajcarscy dyplomaci zintensyfikowali reprezentowany jest przez Sekcję Interesów Irańskich swoje działania zakulisowe. W grudniu 2019 r. Ambasady Pakistanu w Waszyngtonie. Interesami przedstawiciele Stanów Zjednoczonych, Iranu Kanady w Iranie kompleksowo zajmuje się ambasada i Szwajcarii podjęli rozmowy trójstronne, o których Włoch w Teheranie, zaś za sprawy dyplomatyczne poinformował zresztą szef Departamentu Spraw Iranu w Kanadzie odpowiada ambasada Omanu Zagranicznych Szwajcarii. Tematem rozmów był w Ottawie. handel wyrobami farmaceutycznymi i produktami spożywczymi z pominięciem irańskiego banku Rola Szwajcarii jest tu wyjątkowa i jak najbardziej centralnego. leży w jej interesie. W trakcie inwazji na Irak w 2003 r. Szwajcaria zapobiegała starciom między Iranem Jednak wkrótce po ataku na lotnisku w Bagdadzie, a Stanami Zjednoczonymi. Toteż po podpisaniu w wyniku którego zginęli Sulejmani i al-Muhandis, porozumienia nuklearnego z Teheranem kilka ambasador Szwajcarii w Iranie Markus Leitner szwajcarskich spółek zyskało niewielką przewagę przekazał161 Dżawadowi Zarifowi zaszyfrowaną nad koncernami z krajów, które nie zaangażowały się wiadomość, jaką za pośrednictwem szwajcarskiej w negocjowanie umowy. placówki dyplomatycznej Waszyngton przesłał Iranowi faksem. W ten sposób Biały Dom chciał Odkąd Stany Zjednoczone jednostronnie choć trochę złagodzić napięcia między obydwoma wypowiedziały porozumienie JCPOA w 2018 r., krajami. Zgodnie z jej treścią, Iran miał “nie zaostrzać Szwajcaria poczyniła kroki, by podtrzymać stosunki konfrontacji”. Następnie obie strony wymieniły kilka dyplomatyczne między Stanami Zjednoczonymi komunikatów, dość racjonalnych i bezpośrednich i Iranem, a jednocześnie działać na drodze w swojej formie, co stanowiło przeciwwagę do ostrej nieoficjalnej. Szwajcarskie koncerny spożywcze retoryki w dyskursie publicznym.162 W odpowiedzi Iran i farmaceutyczne napotkały na swojej drodze ostrzelał rakietami bazy wojsk amerykańskich w Iraku.

161 Drew Hinshaw, Swiss Back Channel Helped Defuse U.S.-Iran Crisis, Wall Street Journal, 12.01.2020

newdirection.online @europeanreform 53 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

AMBASADA SZWAJCARII W TEHERANIE, SEKCJA INTERESÓW ZAGRANICZNYCH ŹRÓDŁOE: FDFA

Jak podał Waszyngton, w ataku nikt nie zginął, Zresztą nie miał on innego wyjścia, głównie z uwagi aczkolwiek kilkunastu wojskowych zostało rannych. na skomplikowane położenie geograficzne, a także Wydawało się wówczas, że konflikt przynajmniej z racji swojej populacji, której znakomitą większość na razie wkroczył w fazę deeskalacji. Rzecz jasna, stanowią ibadyci i sunnici. Tym głośniej zdaje się tu pojawiają się nieliczne głosy jakoby miałby być to wybrzmiewać hasło “przyjaciel wszystkich, niczyj koniec działań odwetowych i że jakikolwiek atak wróg”, którego się tu zresztą wyjątkowo przestrzega. na amerykańskich żołnierzy lub interesy Waszyngtonu nie byłby tu zaskoczeniem. Odkąd Kabus został sułtanem Omanu w 1970 r. jego kraj dołożył wszelkich starań, by zachować dobre Warto podkreślić tu także rolę Omanu. W trakcie stosunki ze Stanami Zjednoczonymi. Wyjątkowym wojny w Zufarze (1962–1976) nowy sułtan Kabus jest również fakt, że Oman podejmuje wysiłki w celu otrzymał od Iranu wsparcie w stłumieniu rebelii, nawiązania stosunków dyplomatycznych z Izraelem, jaka wybuchła na południu kraju, przez co Oman do których wiele krajów arabskich wciąż odnosi się czuł wdzięczność wobec Teheranu. Była ona o wiele z niechęcią. Oczekuje się, że pod rządami nowego silniejsza niż ta, jaka pojawiła się po irańskiej rewolucji sułtana, Oman, który już teraz odgrywa niebagatelną islamskiej (1979) pomimo obalenia szacha. Jako rolę w kontaktach między USA a Iranem, co członek Rady Współpracy Zatoki Perskiej, dodatkowo zaowocowało podpisaniem umowy jądrowej, będzie sąsiadujący jednocześnie z Arabią Saudyjską wciąż chciał być neutralnym partnerem. i Katarem, Oman ma dobre warunki, by stać się skutecznym mediatorem. To jednak nie wystarczy. Pozbawione pomocy z zewnątrz, Szwajcaria i Oman musiałyby w dużej mierze same szukać dalszych sposób na rozwiązanie istniejącego problemu, który nie dotyczy już tylko państw regionu.

162 Ibid.

54 New Direction Alexander Wielgos

SPOTKANIE MINISTERIALNE POŚWIĘCONE BUDOWANIU POKOJU I BEZPIECZEŃSTWA NA BLISKIM WSCHODZIE, WARSAWA, 13 LUTEGO 2019 R. ŹRÓDŁO: TYMON MARKOWSKI / MINISTERSTWO SPRAW ZAGRANICZNYCH RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

4.2 PROCES WARSZAWSKI

W opinii autora niniejszej publikacji, obok Szwajcarii, Warszawski. Podczas spotkania Polska i Stany Omanu i krajów E3 to właśnie państwa członkowskie Zjednoczone ogłosiły utworzenie siedmiu grup Unii położone w Europie Środkowo-Wschodniej, roboczych163, których zadaniem było kontynuowanie głównie Polska, mogą odegrać niewielką, aczkolwiek prac w następujących obszarach: kluczową rolę w całym procesie. To co charakteryzuje politykę, jaką Polska prowadzi przy okazji rozmaitych • przeciwdziałanie terroryzmowi i jego nielegalnemu formatów współpracy regionalnej to fakt, że działa finansowaniu, wspólnie z innym geopolitycznym partnerem, • proliferacja pocisków balistycznych, co jak do tej pory przyniosło udane rezultaty. Do • bezpieczeństwo morskie i lotnicze, takich programów należą chociażby uruchomione • cyberbezpieczeństwo, z inicjatywy Polski i Szwecji Partnerstwo Wschodnie, • bezpieczeństwo energetyczne, Inicjatywa Trójmorza (powstała z inicjatywy Polski • kwestie humanitarnych i związane z uchodźcami, i Chorwacji) oraz Bukareszteńska Dziewiątka (B9, jako wspólna inicjatywa Polski i Rumunii). Niemniej warto • prawa człowieka. przywołać tu jeszcze jedną inicjatywę, w której wzięła Polskę reprezentowali prezydent Andrzej Duda Polska, a która wzbudziła nieco większe kontrowersje i minister spraw zagranicznych Jacek Czaputowicz. i może wkrótce odegrać bardziej znaczącą rolę. Na konferencję przybyli wiceprezydent USA Mike Pence, doradca prezydenta Donald Trumpa Jared W dniach 13–14 lutego 2019 r. Departament Stanu Kushner, premier Izraela Benjamin Netanjahu i sekretarz i polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych (MSZ stanu USA Mike Pompeo. Wśród wielkich nieobecnych RP) zorganizowały wspólną konferencję ministerialna znalazło się kilku wysokich rangą urzędników unijnych, w sprawie budowania pokoju i bezpieczeństwa w tym ówczesna wysoka przedstawiciel UE ds. polityki na Bliskim Wschodzie. Udział wzięło w niej ponad zagranicznej i bezpieczeństwa Federica Mogherini. sześćdziesiąt delegacji z całego świata, zaś sam Inicjatywa “na szczeblu ministerialnym” ma za zadanie szczyt jednocześnie zapoczątkował tzw. Proces

163 Proces Warszawski, Polska i Stany Zjednoczone ogłaszają szczegóły grup roboczych Procesu Warszawskiego, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej, 05.08.2019

newdirection.online @europeanreform 55 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

“promować bezpieczeństwo i stabilność [...] poprzez Niezależnie, czy zarówno powyższe twierdzenia, działania wielostronne, co sprzyja pogłębionej jak i głosy krytyczne mają swoje odzwierciedlenie współpracy regionalnej i międzynarodowej” w regionie w rzeczywistości, Proces Warszawski może przynieść Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. wymierne korzyści. W ramach konferencji powołano szereg grup eksperckich, które spotkały się podczas Konferencja bliskowschodnia wywołała kontrowersje następujących posiedzeń. zarówno w Polsce, jak i za granicą. Celowa nieobecność kwestii irańskiej i antyirańskiej retoryki w wypowiedziach W dniach 7-8 października 2019 r. w Seulu odbyło się przedstawicieli USA, Izraela i Arabii Saudyjskiej spotkanie grupy ds. cyberbezpieczeństwa. Omówiono skłoniła obserwatorów do oceny, że konferencja znaczenie wzmacniania współpracy dla utrzymywania ma na celu niejako sformalizowanie przeciwnego stabilności i powstrzymania szkodliwej działalności Iranowi bloku i skłonienie tych mniej przekonanych164, w cyberprzestrzeni, zwalczania cyberprzestępczości by do niego dołączyć. W ocenie ambasady Iranu oraz ochrony infrastruktury krytycznej, zarówno w Warszawie konferencja miała antyirański charakter. na szczeblu państwowym, jak i regionalnym. Irańscy dyplomaci przeprowadzili rozmowy z polskim Ministerstwem Spraw Zagranicznych, natomiast tuż W dniach 10-11 października 2019 r. Polska i Stany po ogłoszeniu planów zorganizowania szczytu władze Zjednoczone zwołały spotkanie grupy roboczej ds. irańskie władze wezwały polskiego ambasadora, praw człowieka w ramach Procesu Warszawskiego. domagając się wyjaśnień. Spotkanie odbyło się w Waszyngtonie. Było ono poświęcone ochronie kobiet oraz pokojowemu Chociaż Iran twierdził, że sam fakt zorganizowania rozwiązywaniu konfliktów w ramach Rezolucji RB ONZ konferencji położył się cieniem na jego ponad nr 1325 z 31 października 2000 r. Ponadto delegacje sześćsetletnich stosunkach dyplomatycznych z Polską omówiły działania poszczególnych krajów, a także wstecz, Warszawa również protestuje przeciwko skupiły się na roli kobiet zajmujących najwyższe rosyjsko-irańskiemu zbliżeniu, głównie z uwagi stanowiska w instytucjach politycznych zarówno na skomplikowane stosunki polsko-rosyjskie, nie na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej, jak mówiąc już o historycznych zaszłościach. i na całym świecie.

Nie jest bynajmniej przesadą stwierdzenie, że w opinii W dniach 21-22 października 2019 r. Polska, Stany urzędującej administracji Stanów Zjednoczonych, Zjednoczone i Bahrajn współorganizowały spotkanie niektóre poruszone w trakcie szczytu kwestie takie grupy roboczej ds. bezpieczeństwa morskiego jak proliferacja pocisków balistycznych mogłyby i lotniczego, które odbyło się w Manamie w Bahrajnie. odnosić się do nowej wersji porozumienia jądrowego. Dyskusja skupiła się na promowaniu bezpieczeństwa Zresztą konferencja odbyła się wkrótce po tym, jak morskiego i lotniczego w regionie, podkreślając kroki, Waszyngton nałożył na Iran drugą rundę sankcji. Nie jakie państwa mogą podjąć w celu zapobiegania sposób nie wspomnieć tu także o napiętych ostatnio nielegalnym wysyłkom związanym z bronią stosunkach między Polska i Izraelem. Sam szczyt, masowego rażenia. który wyraźnie leżał w interesie Izraela, nie przyniósł żadnej odpowiedzi, w jaki sposób można tego typu Kolejne spotkanie odbyło się w dniach 24-25 kwestię uregulować. października 2019 r. w Warszawie, w ramach którego strony podjęły zagadnienia w zakresie Skrytykowano także to, jak zainicjowano spotkanie ochrony energetycznej infrastruktury krytycznej w ramach Procesu Warszawskiego. Po pierwsze, (CEIP), integralności łańcucha dostaw produktów Polska zgodziła się, bo udziału odmówili inni ropopochodnych oraz dywersyfikacji ich źródeł sojusznicy Stanów Zjednoczonych165, natomiast oraz wzmocnienia bezpieczeństwa w regionie, po drugie, według niepotwierdzonych doniesień, przy jednoczesnej stabilizacji rynków światowych. Warszawę zaangażowano w cały proces bez Dyskusja dotyczyła także możliwości wprowadzenia uprzedniego jej poinformowania.166 odnawialnych źródeł energii.

164 Alex Ward, The US held a global summit to isolate Iran. America isolated itself instead., Vox, 15.02.2019 165 Jonathan Marcus, Warsaw summit: Why Iran is the elephant in the room, BBC News, 12.02.2019 166 United World, Globalists organize anti-Iranian circus in Warsaw, United World International, 14.02.2019

56 New Direction Alexander Wielgos

W dniach 14–15 listopada 2019 r. w Bukareszcie Przed Polską wciąż wiele pracy, lecz rzadko kiedy odbyło się spotkanie grupy zajmującej się problemem udaje się wypracować idealne rozwiązania. Niemniej proliferacji pocisków balistycznych w regionie. Jej jednak, Warszawa musi podjąć dalsze kroki. Tym głównym założeniem była próba określenia kroków, samym Polska, podejmując dialog z krajami, które jakie państwa regionu mogą podjąć, by zmierzyć się niegdyś wyrządziły jej wiele zła, stawia się w innej kwestią rozprzestrzeniania broni, ze szczególnym pozycji niż państwa neutralne lub te, które fortunnie uwzględnieniem wzmocnienia istniejących norm uniknęły podobnych doświadczeń w przeszłości. międzynarodowych w tym zakresie, poprawy przejrzystości, a także promowania środków Poza tym Iran będzie uczestniczył w podejmowaniu budowania zaufania w regionie. ustaleń dotyczących kwestii bezpieczeństwa i politycznych na Bliskim Wschodzie, czego Z kolei członkowie grupy roboczej ds. humanitarnych państwa Procesu Warszawskiego168 są zresztą i uchodźców spotkali się w dniach 4–6 lutego 2020 świadome. Nie zmienia to jednak faktu, że Stany r. w Brasilii, by wspólne wesprzeć wysiłki, również te Zjednoczone i Unia Europejska muszą radzić sobie koordynowane przez agendy Narodów Zjednoczonych z państwami autokratycznymi na drodze stosunków i pozarządowe organizacje humanitarne, na rzecz dyplomatycznych. Bojkot ich prodemokratycznych ochrony dzieci i młodzieży w konfliktach zbrojnych, dążeń na krótką metę nie pomoże unijnym czy a także zapewnienie dostępu do edukacji w trakcie amerykańskim interesom. Chociaż ani Bruksela, ani przesiedlenia. kraje E3 nie popierają kroków, jakie podejmują władze Iranu, ich brak entuzjazmu dla działań w ramach W dniach 4–5 marca 2020 r. w Marrakeszu doszło Procesu Warszawskiego może wpłynąć na stanowisko do szczytu grupy zajmującej się przeciwdziałaniem Stanów Zjednoczonych. To co uznać można terroryzmowi oraz jego nielegalnemu finansowaniu, za niewątpliwą zaletę dotychczasowych rokowań, której uczestnicy omówili działań w celu zwalczania to fakt, że umożliwiają one krajom najbardziej zagrożeń ze strony ugrupowań terrorystycznych, krytykującym Iran podjęcie dalszych dyskusji. Niektóre w szczególności Al-Kaidy i jej sprzymierzeńców, z przekonań administracji Trumpa, że Iran dyskretnie a także skupili się na opracowaniu ogólnych zasad obchodzi warunki JCPOA, przypisuje się także w tej kwestii. Uwzględniono także destabilizujące perswazji ze strony Izraela i Zjednoczonych Emiratów działania Iranu i jego sojuszników, w szczególności Arabskich. Hezbollahu, a także zasygnalizowano konieczność kontroli wsparcia, jakiego Teheran udziela Proces Warszawski daje więc wgląd w to, które organizacjom terrorystycznym. z państw Bliskiego Wschodu reprezentują wspólne stanowisko. Warto tu zauważyć, że ostry sprzeciw Wiosną tego roku członkowie wszystkich grup stron był jednym z czynników, który osłabił moc roboczych Procesu Warszawskiego mają spotkać się porozumienia. w Waszyngtonie, by umówić dotychczasowe ustalenia. Niewykluczone jednak, że z uwagi na panującą Platforma ta daje również wgląd w aspekty umowy, aktualnie pandemię COVID-19, nie dojdzie do niego które urzędująca administracja USA określiła w tym terminie. I chociaż początki całej inicjatywy słabościami. Można się nimi zająć albo za sprawą wydawały się dość niepewne, Proces Warszawski współpracy w regionie, albo powstrzymać Iran niesie w sobie pewien faktyczny potencjał. Okazało sposobami znanymi już z czasów zimnej wojny. Liga się zarazem, że również Polska i inne kraje Europy Arabska, Organizacja Współpracy Islamskiej (OIC), Środkowo-Wschodniej mają w tej kwestii pewne a także Rada Współpracy Zatoki Perskiej (GCC) są zasługi. Wkrótce okaże się, czy odegrały one rolę podstawowymi międzynarodowymi platformami pomocniczą, czy też może w całej sprawie pełnią dialogu na Bliskim Wschodzie, z którymi mógłby raczej funkcję moderatora czy też mediatora. Niektórzy współpracować Proces Warszawski. Warto tu dodać, eksperci w Polsce dość sceptycznie odnoszą się do że w skład Procesu Warszawskiego wchodzą kraje pomysłu, jakoby kraj miałby podjąć mediację167, położone na wszystkich kontynentach, co nadaje całej głównie z uwagi na wolę polityczną i dostępne zasoby. inicjatywie globalny charakter.

167 Rzeczpospolita Polska wobec geopolityki Bliskiego Wschodu, The Warsaw Institute Review, 09.03.2020 168 Jan Smolenski, US-led Middle East conference in Warsaw: All you need to know, Al Jazeera, 13.02.2019

newdirection.online @europeanreform 57 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

Projekt ten charakteryzuje szereg zalet: jest on z Iranem, państwami E3, Unią Europejską oraz Rosją platformą równoległą do porozumienia JCPOA, zaś i Chinami. Każde z państw reprezentuje inne interesy w opinii tych podmiotów, które pozostają sceptyczne geopolityczne. Problemem może być zaangażowanie wobec intencji Iranu, ma on na celu zniwelowanie zbyt wielu niezdecydowanych stron, co dodatkowo tego, co było słabością oryginalnej umowy. Ponieważ skomplikuje osiągnięcie porozumienia. Polska jest również państwem członkowskim Unii Europejskiej, ma ona pewien potencjał, Tak więc pomimo, że krok ten wywołał kontrowersje, by skoordynować swoje poglądy z tymi, które na dłuższą metę może on przynieść wymierne reprezentują zarówno państwa E3, jak i instytucje korzyści. Niewiele stoi na przeszkodzie, by unijne. Kraje zaangażowane w Proces Warszawski dostosować się i tym samym podążyć w odpowiednim potencjalnie dysponowałyby adekwatnymi kierunku. środkami, by prowadzić rozmowy jednocześnie

58 New Direction Alexander Wielgos

5 TEORIA GIER DWUPOZIOMOWYCH

ozważania nad teoretycznymi ramami jest jednak odrzucenie wniosków, jakie poczyniono perspektywy w odniesieniu do kolejnych kroków na poziomie pierwszym, co w opinii publicznej byłoby Rmogą dać początek ograniczonemu, aczkolwiek synonimem zwycięstwa, chyba że kwestia ta stanowi ważnemu stanowisku w niełatwej obecnie dynamice wspólne bądź dwustronne przedsięwzięcie, w którym geopolitycznej. to strony krajowe mają do czynienia z ogólną dwuistością. Powszechnie wiadomo, że oddziaływanie czynników krajów i międzynarodowych na politykę zagraniczną Rzecz jasna, cele określone w międzynarodowych państwa najczęściej nie jest jednostronne, rokowaniach musiałyby de facto iść w parze a dwustronne i tyczy się to niektórych sytuacji. To z krajowymi interesami głównego negocjatora.171 podstawowe założenie powszechnie uznaje się Podobne kompromisy w kraju również nie za prawdziwe. Leży ono bowiem u podstaw tzw. byłyby możliwe gdyby nie presja negocjacji teorii gier dwupoziomowych169, za pomocą której międzynarodowych.172 Nawet w sytuacjach, w których eksperci starają się odnaleźć odpowiedź na pytanie, można pokusić się o stwierdzenie, że kompromisy te kiedy i dlaczego tak się dzieje.170 Koncepcję tę i tak nastąpią samoistnie, pomimo powiązań między zaproponował zresztą wybitny politolog i profesor obydwoma poziomami, aczkolwiek wcale nie byłoby Uniwersytetu Harvarda Robert Putnam, który wyjaśnił przesadą stwierdzenie, żewewnętrzne naciski173, to zjawisko na przykładzie wielostronnych negocjacji zarówno jak i te z zewnątrz, z pewnością wpływają w sprawie umowy handlowej, jakie miały miejsce na zwiększenie ich tempa i zasięgu, szczególnie w 1978 r. w kontekście wysoko rozwiniętej komunikacji cyfrowej z opinią publiczną. Teoria ta zakłada, że na pierwszym poziomie, a więc na arenie międzynarodowej, rząd państwa podejmuje Wyraża się je przy pomocy tzw. “krzywej rozmowy jako “główny negocjator”. Główni obojętności”, co sugeruje takie połączenie elementów negocjatorzy prowadzą ze sobą rozmowy. Mają oni negocjacyjnych, które pozwala im na wzajemne do dyspozycji określoną liczbę rzeczy, jakie mogą zastępowanie. Oczywiście, jest to wyraz zbioru sobie wzajemnie zaoferować, oraz określoną liczbę elementów, których na obecnym etapie teorii nie rzeczy, których potrzebują w zamian. To co można można wyrazić za pomocą wspomnianej krzywej. Tak zaoferować drugiej strony w dużej mierze zależy od samo jak niemalże niemożliwe jest określenie, która sposobu prowadzenia gry na poziomie drugim. kombinacja elementów ma taką samą wagę. Każda krzywa obojętności reprezentuje wybrane opcje W tym momencie, choć tym razem na arenie krajowej, w określonym miejscu i czasie. Powinna ona również ci sami główni negocjatorzy muszą mierzyć się uwzględniać geopolityczne dynamiki wokół danej z niezadowoleniem ze strony innych podmiotów. sytuacji i stopnia do którego mają wpływ na elementy Ogólnie rzecz biorąc, krajowe głosy opozycji są będące przedmiotem negocjacji bądź same takiemu krytyczne, ponieważ wynegocjowana koncepcja wpływowi ulegają. Razem, potencjał dostosowania jest zbyt łagodna lub zbyt surowa. W kraju możliwe między poziomem I a poziomem II stałby się jasny.

169 W osobnej nocie, prawdopodobnie zasługującej na swój własny dokument naukowy lub sprawozdanie, znajduje się stwierdzenie, że nigdzie nie ma możliwości zbadania teorii gier dwupoziomowych w praktyce lepiej niż w UE, a w szczególności w Parlamencie Europejskim. 170 Robert Putnam, “Diplomacy and Domestic Politics: the Logic of Two-Level Games.”, International Organization 42, nr 3, 1988, doi:10.1017/S0020818300027697., ss. 427–460 171 Ibid. 172 Ibid. 173 Corneliu Bjola, Ilan Manor, Revisiting Putnam’s two-level game theory in the digital age: domestic digital diplomacy and the Iran nuclear deal, Cambridge Review of International Affairs tom 31, 2018 - numer 1, 06.062018, ss. 3-32

newdirection.online @europeanreform 59 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

ŹRÓDŁO: ROBERT PUTNAM, DIPLOMACY AND DOMESTIC POLITICS: THE LOGIC OF TWO-LEVEL GAMES, INTERNATIONAL ORGANIZATION 42, NR 3, 1998, P. 447.

Mimo to, niektóre aspekty nałożyły się na siebie preferencyjne dla głównych negocjatorów A i B, w momencie podpisywania porozumienia JCPOA, nie gdzie dostają wszystko na swojej drodze. Każda tylko przez Iran i Stany Zjednoczone, ale wszystkie “krzywa obojętności”, tzn. krzywa wklęsła, która strony umowy należące do grupy P5+1. przechodzi z punktów A1 do A2 i B1 do B2, jest sumą akceptowalnych kompromisów, przy czym A1 i B1 Weźmy pod uwagę tzw. diagram Edgewortha, znajdują się na poziomie pierwszym, a A2 i B2 biegną w którym przeciwległe sobie punkty A i B oznaczają na poziomie drugim. Chociaż Putnam określił formę głównych negocjatorów w dwóch różnych krajach, miary jako “przegrana w głosowaniu” i “wygrana począwszy odpowiednio od punktów Am i Bm. w głosowaniu” za ratyfikację porozumienia, Punkty te są najbardziej optymalne i najbardziej w praktyce nie ogranicza się ona wyłącznie do tego.

60 New Direction Alexander Wielgos

Putnam zaobserwował najpierw, że im większy sprawach, które, choć mogą bezpośrednio nie odnosić kompromis, a co za tym idzie także krzywa obojętności, się do danej kwestii, mają o wiele większe znaczenie tym większą strony mają możliwość, by porozumieć dla ugrupowań opozycyjnych. Mówiąc wprost, się już na poziomie pierwszym. Oczywiście, musi on ich wkład zależy od tego, na ile prawdopodobne także pokrywać się z ustaleniami z poziomu drugiego. jest zaakceptowanie tematu negocjacji I odwrotnie, im mniejsze są krzywe obojętności, tzn. im międzynarodowych z poziomu pierwszego. mniejsze jest pole manewru, tym mniejsza jest szansa, że się pokryją, a negocjacje odniosą zamierzony rezultat. Warto dodać, że połączenie poziomów pierwszego i drugiego daje stronom nowe i niedostępne jak Z wniosków, jakie przedstawił Putnam wynika dotąd możliwości. Krzywa gwałtownie rośnie, gdy także, że suma akceptowalnych kompromisów, wewnątrz państw obserwuje się coraz wyraźniejsze jaką wypracowano na poziomie drugim wywrze podziały, tak jak ma to obecnie miejsce chociażby także wpływ na korzyści, jakie osiągnie zarówno w Stanach Zjednoczonych i Iranie. Gdyby po stronie główny negocjator, jak i krajowa opozycja i które negocjatorów nie wystąpiły wewnętrzne podziały, wypracowano w ramach negocjacji odbywających mało prawdopodobne, by zagraniczne podmioty się na poziomie pierwszym, jako że ugrupowania wykazywały się mniejszą elastycznością w wysuwaniu opozycyjne wyraziłby zgodę tylko na takie dalszych żądań. W miarę jak rosną wewnętrzne rozwiązania, które przyniosłyby im wymierne korzyści. podziały, zmniejsza się prawdopodobieństwo, że krzywe w ogóle się spotkają. Do tego dochodzi W tym przypadku teoria gier dwupoziomowych presja z zewnątrz, która wręcz uniemożliwia sugerowałaby, że wewnętrzny konflikt mógłby okazać rywalizującym ze sobą podmiotom wewnętrznym się korzystny174, aczkolwiek w pewnym zaskakującym zajęcie tego samego stanowiska. Właśnie tego stopniu i w określonych okolicznościach. Wyżej doświadczyły strony negocjujące najpierw Wspólny wspomniany spór wywiera bowiem presję na rząd plan działania, a następnie umowę JCPOA. kraju głównego negocjatora, aby ten poszedł na kompromis na arenie międzynarodowej, choć Główny negocjator, bądź też silna mniejszość początkowo takie zagranie nie było pożądane.175 w jego kręgach, w istocie dąży do uzyskania jak najkorzystniejszych rezultatów w kraju. Na tej podstawie Putnam doszedł do następujących W tym przypadku zarówno irańscy centryści, jaki wniosków. Po pierwsze ważna jest skala sumy i reformatorzy opowiadali się za wykorzystaniem wszystkich możliwych do zaakceptowania programu jądrowego do celów pokojowych, kompromisów, o której decydują czynniki na poziomie przychylając się zatem do apeli społeczności drugim, a mianowicie od sposobu podziału władzy międzynarodowej. z głównym negocjatorem, tendencji i skłonności, a także koalicji i bloków politycznych. Po drugie, Wobec tego, kiedy uzgadnia się porozumienie między instytucje polityczne, które działają na poziomie dwoma krajami, teoria ta sugerowałaby, że trudniej drugim decydują o rzeczywistej skali sumy jest przezwyciężyć wewnętrzne napięcia niż pójść akceptowalnych kompromisów. W krajach takich na ugodę z drugim państwem. Wiąże się to jednak jak Niemcy federalizm daje większą autonomię z dodatkowymi możliwościami. Negocjacje, które każdemu z krajów związkowych. W innych, biegną dwutorowo na dwóch poziomach są niezwykle chociażby we Francji, to prezydent miałby większą efektywne, gdyż jeden poziom zapewnia to, czego kontrolę nad każdym procesem decyzyjnym. brakuje na drugim. Pogłębiona analiza wspomnianej O sumie akceptowalnych kompromisów decydują koncepcji wykazuje176, żekrzywa obojętności może strategie, jakimi kierują główni negocjatorzy jeszcze mieć różne natężenie w zależności od tego, jak bardzo na poziomie pierwszym. W przypadku tych z poziomu rozbudowane są różne instytucje krajowe. drugiego, dotyczy ona głównie ustępstw w innych

174 Alexander Wielgos, V4 in Changeful Espionage, The Warsaw Institute Review, 29.10.2019 175 Robert Putnam, “Diplomacy and Domestic Politics: the Logic of Two-Level Games.”, International Organization 42, nr 3, 1988, doi:10.1017/S0020818300027697., ss. 427–460 176 Eugénia da Conceição-Heldt, Patrick A. Mello, Two-Level Games in Foreign Policy Analysis, TUM School of Governance, Technical University of Munich, 28.06.2017

newdirection.online @europeanreform 61 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

Ponadto, teoria gier dwupoziomowych rozszerzyła Zdaniem Putnama, główny negocjator nie zawsze i zintensyfikowała wymiar dyplomacji publicznej dobrze radzi sobie z analizą sytuacji wewnętrznej poprzez wykorzystanie środków cyfrowych177, głównie w innym kraju kiedy rozważa ich strategie na poziomie Twittera. Główny negocjator korzysta z mediów drugim. Krzywą obojętności można przesunąć społecznościowych, aby zwiększyć wewnętrzne w dwojaki sposób. Jest to możliwe chociażby poprzez wsparcie dla swojej polityki zagranicznej. Na przykład, wywieranie bezpośrednich nacisków przez strony administracja Baracka Obamy założyła na Twitterze uczestniczące w poziomie drugim. Przykładowo, specjalne konto, na którym do końca kadencji 22 maja 2015 r. Kongres przyjął projekt ustawy, publikowała nowe ustalenia w kwestii umowy na mocy której Waszyngton mógłby nadzorować jądrowej z Iranem. Tak samo Donald Trump, jak i inni porozumienie JCPOA. Towarzyszyły temu liczne krytycy porozumienia, zamieszczali negatywne wpisy naciski, co siłą rzeczy zmusiło Iran do zaakceptowania na temat paktu nuklearnego. obecnej umowy. Również Chamenei zmienił krzywę obojętności swoją decyzją, jaką podjął 3 września Strony umowy JCPOA wywierają na siebie wzajemny 2015 r. Po drugie, krzywa ulega zmianom, wtedy wpływ, co można przyrównać do gry toczącej się gdy strony stosują inne środki perswazji. Tuż przed jednocześnie między każdym sygnatariuszem, przy rozpoczęciem negocjacji Stany Zjednoczone i Izrael czym głównym elementem jest tu rywalizacja między zleciły atak cybernetyczny na Iran, któremu nadano Stanami Zjednoczonymi i Iranem. Oczywiście, każdy kryptonim “Igrzyska Olimpijskie”. W 2010 i 2011 r. z krajów jest aktywny także na poziomie drugim, który wirus komputerowy Stuxnet zaatakował irańskie podlega wpływom ze strony pozostałych państw instalacje nuklearne i inne urządzenia przemysłowe, będących stronami porozumienia. Dla wspomnianych zakłócając pracę pewnej liczby wirówek, a następnie już krzywych obojętności niebagatelne znaczenie ma je niszcząc. To spowolniło rozwój irańskiej programu postawa Szwajcarii i Omanu, które swoimi działaniami jądrowego. te krzywe zresztą podtrzymują. Tak samo kształtować je mogą ośrodki analityczne czy media publiczne, przy czym każda skrajna opinia zawęża bądź rozszerza pole manewru każdej krzywej.178 Kompletnie inaczej sytuacja wygląda w Chinach, które de facto uznać można za państwo totalitarne i gdzie jakiekolwiek głosy ze strony opinii publicznej nie wpłynęłyby na decyzję rządzących.

177 Corneliu Bjola, Ilan Manor, Revisiting Putnam’s two-level game theory in the digital age: domestic digital diplomacy and the Iran nuclear deal, Cambridge Review of International Affairs, tom 31, nr 1/2018, 06.06.2018, ss. 3-32 178 Eugénia da Conceição-Heldt, Patrick A. Mello, Two-Level Games in Foreign Policy Analysis, TUM School of Governance, Technical University of Munich, 28.06.2017

62 New Direction Alexander Wielgos

6 POROZUMIENIE JCPOA W PARADOKSIE SCHRÖDINGERA

edną z najpoważniejszych przeszkód na drodze a główny negocjator wykorzystałby całą sytuację, do nowego porozumienia jądrowego, deeskalacji by umocnić swoje rządy. Tak oto można patrzeć Jlub jakichkolwiek innych działań pokojowych jest na utarczki, jakie mają miejsce równocześnie fakt, że niektórym podmiotom zależy na podsycaniu w każdym państwie. konfliktów aniżeli na szukaniu konstruktywnych rozwiązań. Jednak każdym następnym krokiem Pandemia COVID-19, z jaką od niedawna mierzy się należałoby wziąć pod uwagę te kraje, które sądzą cały świat, wiele mówi o postawach poszczególnych inaczej. państw czy ich sposobach radzenia sobie z kryzysem. Wiele zależy tu od postawy Iranu i Stanów Główny negocjator prawie zawsze angażuje w swoje Zjednoczonych, tak samo jak i tego, jak Unia i państwa działania na poziomie pierwszym podmioty, E3 będą odnosić się do obydwu państw. Niemniej które budzą strach innych stron, dzięki czemu jednak, również inne kraje P5+1, Oman, Szwajcaria może on zwiększyć swoje znaczenie na arenie oraz niektóre kraje Europy Środkowo-Wschodniej międzynarodowej. Wewnątrz kraju natomiast wypada mogą mieć coś do powiedzenia w tej kwestii. on tym samym na jego wiarygodnego obrońcę. W przypadku konkurencji z głównym negocjatorem, W chwili, gdy powstał niniejszy raport, trudno opozycja chce choć w niewielkim stopniu osłabić jednak w stu procentach stwierdzić, by społeczność sposób, w jaki ten radzi sobie z zagrożeniem międzynarodowa przychyliła ku się opiniom, by stwarzanym przez podmiot zewnętrzny na poziomie w zupełności odejść od porozumienia jądrowego pierwszym. Jeżeli główny negocjator dojdzie wówczas zamiast podjąć próby zmodyfikowania jego zapisów do porozumienia z drugim podmiotem, krajowa lub zastąpienia go inną umową. Jednakże niezbędna opozycja, poprzez swoje działania, może podważyć jest tu próba określenia dalszych losów paktu, jego pozycję, podkreślając, że nie docenia on tego przy jednoczesnych uwzględnieniu wspomnianych zagrożenia. Możliwe także, że już na poziomie czynników. Każdy scenariusz należy rozważyć przede drugim, opozycja mogłaby uznać nieuzasadnione wszystkim pod kątem możliwych okoliczności. niebezpieczeństwo ze strony podmiotu zewnętrznego,

6.1 PIERWSZY SCENARIUSZ: WYCOFANIE SIĘ Z POROZUMIENIA JĄDRO- WEGO

Pierwszy scenariusz zakłada, że wszystkie strony by zmienić obecny kurs, to nic innego jak efekt całkowicie wystąpią z porozumienia. To jednak samospełniającej się przepowiedni. Ciągłe upieranie musiałoby nastąpić w wyniku przemyślanej decyzji, się przy tym, że porozumienie nie funkcjonuje jaką podjęłyby jego strony, w tym USA (które już stanowi próbę udowodnienia, że retoryka ta jest zresztą wystąpiły z paktu). słuszna. Podejściem tym strony mogą urzeczywistnić problemy, które, ich zdaniem, przyczyniły się do To, że dotychczas nie podjęto żadnych działań, obecnego stanu rzeczy. Za każdym razem, gdy

newdirection.online @europeanreform 63 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

ELEKTROWNIA JĄDROWA W IRANIE. ŹRÓDŁO: AGENCJA PRASOWA TASNIM, WIKIMEDIA COMMONS retorykę tę powtarza się decydentom czy ośrodkom spełnić przy obecnych władzach Iranu. Jednak nie opiniotwórczym, pojawia się ryzyko, że uzna się wygląda na to, by obecna strategia doprowadziła ją za fakt, zważywszy, że inaczej nie osiągnięto by do zmiany reżimu w Iranie. W miarę jak Stany postępu. Zjednoczone utrzymują swoje stanowisko, w którym brak miejsca na jakikolwiek kompromis, Iran wciąż nie Mogłoby się tak zdarzyć, jeśli strony dojdą do Kroku stosuje się do warunków umowy. Jak dowiedziono 6, co de facto będzie oznaczało koniec porozumienia w zeszłym roku, Iran jest w dość krótkim czasie JCPOA. Tym samym obrady między przedstawicielami w stanie wyprodukować nisko wzbogacony uran, Wspólnej Komisji nie dojdą do skutku, głównie którego ma obecnie ponad tonę. Do tego kraj z uwagi na brak porozumienia między Unią i Iranem. dysponuje zaawansowanymi wirówkami. Rosja Gdy zawiedzie platforma, jakiej do tej pory używano i Chiny sprzeciwiają się militaryzacji irańskiego do komunikacji między stronami i negocjacji, programu nuklearnego. Wiele z kroków, jakie zaprzepaści to ich szansę na zawarcie kompromisu, należy podjąć, by wyprodukować głowice jądrowe, na który przystałyby jednocześnie państwa P4+1, Iran może wykorzystać jako dodatkowy środek jak i Iran. Kiedy kraje E3 aktywują mechanizm nacisku na Waszyngton i Brukselę. Wówczas gdy rozstrzygania sporów, Teheran może sprawdzać to, jak uruchamia się mechanizm rozstrzygania sporów, daleko może się posunąć. Iran musiałby przynajmniej umowa JCPOA de facto staje się zbędna, o ile nie uznać, że Unia miałaby prawo, by stopniowo zakończy się jej inaczej. Zdaniem Iranu, państwa E3 usunąć sankcje, jakie na niego założyła, zwłaszcza wszczęły mechanizm rozstrzygania sporów, o czym w odniesieniu do wzbogacania uranu i testów rakiet poinformował w liście z 6 listopada 2019 r., bo nie balistycznych. wywiązują się one z dotychczasowych zobowiązań.

To nic innego jak błędne koło, jako że obie strony Iran prawdopodobnie przyspieszy prace nad wciąż łamią warunki umowy. Mało prawdopodobne programem jądrowym, kiedy porozumienie JCPOA też, by stanowcze żądania Waszyngtonu można było formalnie przestanie istnieć. Teheran będzie mógł

64 New Direction Alexander Wielgos wówczas zaopatrywać swoich sojuszników w pociski jakie do tej pory podjęto w ramach porozumienia jądrowe. Byłby to dla Waszyngtonu wyraźny sygnał, nuklearnego. Nie oznacza to automatycznie, że Iran dąży do zwiększenia swoich wpływów że Iran będzie dążył do użycia swojego programu w regionie. Tym samym Teheran mógłby zabezpieczyć nuklearnego jako broni, chociaż utrzymanie tego terytoria ciągnące się przez Iran, Irak, Syrię, aż do wariantu w ramach wdrażania programu rakiet Libanu, co mogłoby poważnie zagrozić Izraelowi. balistycznych byłoby pożądane z perspektywy Irańczycy potencjalnie zwiększyliby wsparcie dla Teheranu, biorąc pod uwagę jego aktualną sytuację Hamasu i Hezbollahu, ryzykując eskalację konfliktu geopolityczną. z Izraelem. Wobec tego izraelscy jastrzębie zyskaliby przewagę w debatach parlamentarnych, jako Po tym jak Rada Bezpieczeństwa ONZ przywróci że i tak wcześniej twierdzili, że wojna z Iranem sankcje na mocy Rezolucji nr 2231, Iran będzie jest nieunikniona. Sojusznicy Waszyngtonu i NATO musiał liczyć na wsparcie ze strony takich inicjatyw na Bliskim Wschodzie powinni mieć się na baczności jak rosyjska Euroazjatycka Unia Gospodarcza szczególnie po zabójstwie generała Sulejmaniego, i chińska Inicjatywa Pasa i Szlaku, mając dodatkowo jako że Iran może przygotowywać działania nadzieję, że i Pekin, i Moskwa dostarczą mu asymetryczne, zwłaszcza na terenie Iraku. Tym sprzętu wojskowego. Gdyby całkowicie wygaszono ważniejsze, by odpowiednie kroki jak najszybciej porozumienie jądrowe z Iranem, najważniejsze podjęła ambasada Szwajcarii w Teheranie. Jednakże byłoby zniwelowanie różnic zdań między USA Chinom może nie spodobać się fakt, że bojownicy a krajami E3, które to Rosja i Chiny starają się jemeńskiego zbrojnego Ruchu Huti wystrzelili skrupulatnie wykorzystywać. Zresztą podejście niedawno pociski rakietowe będące dostarczonymi państw E3 do Moskwy i Pekinu będzie jednym z Iranu kopiami chińskich C-802.179 Nie wiadomo, z czynników decydujących o stopniu polaryzacji jak Chiny i Iran porozumiewają się w kwestii takich na arenie światowej, co powinno wyjątkowo martwić działań. Tak samo tajemnicą pozostają inne regionalne kraje Europy Środkowo-Wschodniej, w tym Polskę. zagrania Teheranu. Rosja i Chiny, które pomagają zabezpieczyć irański sektor handlowy i energetyczny, mogą podjąć Z kolei Waszyngton może zaostrzyć sankcje w oparciu zdecydowane kroki z uwagi na ich napięte stosunki o Rozporządzenia nr 13871, 13876 i 13902. Szczególnie z Waszyngtonem. Kwestią dyskusyjną jest to, jak w obliczu szalejącej na świecie pandemii COVID-19, mechanizm rozstrzygania sporów mógłby wpłynąć organizacje humanitarne nie chcą pomagać Iranowi, na handel bronią z Iranem, ponieważ mogłoby to być obawiając się działań odwetowych ze strony Stanów równoznaczne z nałożeniem embarga. Jest to o tyle Zjednoczonych. Choć początkowo gospodarka Iranu ważne, że Rosja już teraz wyraziła gotowość, by przeżyje niemały szok, później Teheran stopniowo zaopatrzyć Teheran w broń konwencjonalną po tym, zdywersyfikuje swoje relacje gospodarcze. Jednak jak istniejące embargo wygaśnie 18 października 2020 r. sytuacja diametralnie różni się od tego, co miało miejsce w 2012 r., kiedy ONZ, Unia Europejska i Stany Jest prawdopodobne, że zarówno USA, jak i Iran Zjednoczone wspólnie nałożyły na Iran restrykcje. przyjęłyby, że ich siła negocjacyjna zwiększy się, Co bardziej konserwatywni politycy irańscy mogliby gdyby jakiekolwiek negocjacje zostały podjęte ocenić, że to, co czeka ich w najbliższej przyszłości w przyszłości. Za to wiele mogłoby zależeć od nie będzie różniło się od tego, co wydarzyłoby Szwajcarii i Omanu. Co gorsza, wysiłki podjęte przez się, gdyby Iran pozostał stroną umowy. Jeżeli państwa E3 poszłyby tym samym na marne, a co Iranowi zagrożą jego geopolityczni rywale lub jeśli najwyżej wysłałyby ambiwalentne sygnały do innych w niebezpieczeństwie znajdzie się legitymacja rządu potencjalnych partnerów. Wszystko zależy od tego, do sprawowania władzy, Teheran może podjąć co zrobią Unia i państwa E3. Można przyjąć więc, bardziej agresywne działania na Bliskim Wschodzie, że sytuacja jest poza ich kontrolą. co może zdestabilizować wysiłki dyplomatyczne,

179 Eksportowa wersja YJ-83

newdirection.online @europeanreform 65 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

6.2 DRUGI SCENARIUSZ: MODYFIKACJA ISTNIEJĄCEJ UMOWY

Według drugiego scenariusza porozumienie JCPOA także amerykańskie organizacje pozarządowe, co należy naprawić zanim się ono ostatecznie rozpadnie. sprzyjałoby budowaniu zaufania między stronami. Zakładając, że polaryzacja między USA a Iranem nie ulegnie osłabieniu, nacisk zostanie położony Do tego, niezależnie kto zwycięży w listopadowych na Szwajcarię i Oman, UE i państwa E3, a także wyborach prezydenckich w Stanach Zjednoczonych, potencjalnie na niektóre kraje Bliskiego Wschodu i tak będzie to punkt zwrotny w relacjach i Afryki Północnej. Szansą na zmianę mogą być Waszyngtonu z Teheranem. Zarówno Donald wybory w Stanach i Iranie, bez względu na to, kto Trump, jak i kandydat Demokratów prowadziliby wygra. diametralnie różną politykę zagraniczną. Jednak trudno przewidzieć, jak będzie wyglądała polityka Poza tym Szwajcaria i Oman powinny dalej prowadzić zagraniczna Iranu po wyborach prezydenckich działania zakulisowe. Na początku 2009 r. nieoficjalne planowanych na przełom maja i czerwca przyszłego działania dyplomatyczne, jakie podjął wówczas roku. Rowhani nie może ubiegać się o kolejną Oman ujawniły, że negocjacje, jakie prowadzono kadencję, zaś Zarif już zapowiedział, że nie będzie z Iranem w kwestii zwolnienia porwanych turystów kandydował. Tym samym, ten, kto zwycięży, będzie dały początek rokowaniom w Omanie, które musiał przekonać się, że obecne porozumienie bezpośrednio poprzedziły podpisanie porozumienia jądrowe trzeba utrzymać w mocy. Kampanie nuklearnego. W rokowania mogą zaangażować się te wyborcze, które ruszą już wkrótce będą wobec tego same ambasady, co poprzednio, by wynegocjować mieć czysto orientacyjny charakter, a do tego będą dodatkowe czynniki wpływające na napięte stosunki nakierowane na pozytywny efekt uruchomionego amerykańsko-irańskie. niedawno mechanizmu rozstrzygania sporów. Być może Iran będzie mógł grać na czas i to pomimo Większość irańskich parlamentarzystów i wysokich tego, że mechanizm już jest w mocy, ponieważ rangą polityków zgadza się, że będąc stroną Układu to wymagałoby od państw P4+1 jednoznacznego o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej i zarazem stwierdzenia, że Teheran faktycznie złamał warunki częścią społeczności międzynarodowej, Iran robi umowy. Zbliżenie na rzecz porozumienia jądrowego wiele, by zapewnić sobie bezpieczeństwo. To przyniosłoby korzyści krajom takim jak Polska, podejście uległo jednak zmianom, zaś Madżles które ściśle współpracują z Waszyngtonem i ich uważa obecnie, że Teheran byłby o wiele silniejszy zadaniom w ramach Procesu Warszawskiego, także poza porozumieniem JCPOA oraz wspomnianym w kwestii prowadzenia negocjacji dyplomatycznych traktatem. Czynniki takie jak amerykańskie sankcje, w poszukiwaniu kompromisowego rozwiązania. izolacja na arenie międzynarodowej czy coraz niższe zaufanie publiczne, które uległy pogorszeniu wraz Chociaż, niezależnie od środków komunikacji i czasu, z pandemią COVID-19, uwidoczniły się na przykładzie nie zrobiłoby to żadnej różnicy, gdyby to, co Iranowi napięć na tle religijnym na Bliskim Wschodzie. Wobec ma do zaoferowania Waszyngton, i odwrotnie, tego, państwa mogłyby liczyć, że zbliżenie między nie przypadłoby do gustu żadnej ze stron. Wobec nimi dokona się na tle humanitarnym. Obecnie nawet tego poinformowanie drugiej strony, że istnieją organizacje humanitarne oraz firmy niepodlegające kwestie, które takowej negocjacji nie podlegają jest amerykańskim restrykcjom wycofują się z Iranu, niezwykle niewdzięcznym zadaniem, zaś spotkanie obawiając się sankcji ze strony Waszyngtonu. Jeśli może stanowić okazją, by szczegółowo je omówić. ani nieoficjalny kanał dyplomatyczny, ani działania Przy ustaleniach, jakie USA i państwa E3 poczyniły humanitarne nie wystarczą, Bruksela powinna w odniesieniu do mechanizmu rozstrzygania sporów, dołożyć starań, by pokonać wszelkie przeszkody Waszyngton mógłby jeszcze wziąć pod uwagę i kontynuować swoje dotychczasowe działania wsparcie, jakiego Iranowi udzielają Rosja i Chiny, w odniesieniu do instrumentu Instex i mechanizmu by obniżyć warunki, na jakich strony miałyby rozstrzygania sporów. Unijny program pomocy renegocjować porozumienie jądrowe z Teheranem. humanitarnej mógłby objąć swoim zasięgiem Bruksela i Waszyngton mogłyby dążyć do takiej

66 New Direction Alexander Wielgos formy umowy JCPOA, która dałaby im przewagę nad doświadczenia USA i Iranu, które koordynowały swoje Pekinem. Niemniej jednak, zanim by do tego doszło, działania na terytorium Iraku tak, by nie dopuścić władze amerykańskie musiałyby dokładnie rozważyć, do spotkania. Irak mógłby znacząco zyskać, gdyby które sankcje należy wycofać, a które utrzymać zarówno Iran, jak i Stany zmniejszyły swoją aktywność w mocy. Stany Zjednoczone musiałyby orzec, które wewnątrz kraju. To dość subtelne posunięcie, z uchwalonych wcześniej Rozporządzeń nr 13902, ponieważ, realistycznie rzecz biorąc, Iran musiałby 13876, 13871 i 13846 mogłyby ewentualnie wymagać przedstawić je jako działanie, które nie zdradza swoich poprawek. Dodatkową przeszkodą jest tu Rosja, która sojuszników, niezależnie od tego, czy faktycznie tak by twierdzi, że porozumienia nie można negocjować. było. Można przy tym zwrócić się do Zjednoczonych Bardzo prawdopodobne, że zarówno kraje E3, jak Emiratów Arabskich, które nieznacznie poprawiły i Teheran będą musiały przekonać Moskwę do udziału swoje stosunki z Iranem, lub do Kataru, z którym ten w dalszych rokowaniach. pierwszy zerwał stosunki dyplomatyczne 5 czerwca 2017 r. Istnieje jednak olbrzymia różnica pomiędzy różnicą zdań ze Stanami Zjednoczonymi a podejmowaniem Gdyby Iran przestrzegał ograniczeń jakie nałożono nieuczciwych działań na arenie międzynarodowej, co na niego z powodu programu nuklearnego, rozwoju Iran musi wziąć pod uwagę. Rzeczywiście, w latach potencjału rakietowego i licznych kontaktów 2005–2012 Iran stale rozwijał swój program jądrowy, z grupami sojuszniczymi, mógłby liczyć na swoistą co można przypisać nałożonymi wówczas na Teheran nagrodę. Niektórym co bardziej sceptycznym sankcjom z tego właśnie powodu, chociaż nie Kongresmenom jako alternatywę można przedstawić tylko. Po tym jak Iran wzbogacił uran do poziomu gospodarcze ustępstwa wobec Teheranu. Tym 20 lub nawet 27 proc., co dawało mu możliwość samym Iran mógłby na nowo zintegrować się wykorzystania trwającego programu do celów ze społecznością międzynarodową, a warto tu militarnych, zdecydował się mimo wszystko przystąpić wspomnieć, że choć w swoim rejonie nie jest on do pertraktacji. Decydenci zastanawiają się również bynajmniej odizolowany, to nie ma jednak zbyt nad tym, czy Iran byłby w mniejszym lub większym przyjaznych sąsiadów. Dla Stanów Zjednoczonych stopniu skłonny do wycofania się z prób militaryzacji sukcesem można okazać się nowa wersja programu nuklearnego po wygaśnięciu zezwoleń porozumienia, czym wykazałyby, że są o wiele w 2025 i 2030 r. bardziej zręcznym graczem niż Chiny.

Wyniki prac grup roboczych, jakie utworzono Na mocy nowych zapisów paktu Iran można ukarać w ramach Procesu Warszawskiego, mogłyby za to, że umożliwił swoim sojusznikom prowadzenie zainspirować strony do wprowadzenia zmian działalności terrorystycznej. Być może jednocześnie w porozumieniu JCPOA. Tym samym, politycy warto wynagrodzić Iran, gdyby powstrzymał te mogliby rozważyć, czy do umowy warto dodać szkodliwe działania. Niemnie jednak, kary muszą być niewiążące prawnie klauzule dotyczące sojuszników surowe, a nagrody zaledwie symboliczne. Tym samym Teheranu. Jednak Iran bynajmniej nie ma kontroli nad zmianie uległyby stosunki pomiędzy Teheranem każdym z nich, co skrzętnie mogliby wykorzystać jego a takimi organizacjami jak chociażby Ruch Huti, rywale. Niemniej jednak, to Teheran w dużej mierze Hamas, Hezbollah czy Siły Mobilizacji Ludowej. Do odpowiada za dostarczanie im niezbędnych środków. tego trzeba zrozumieć na czym polega różnica między Dlatego też tak ważne jest to, by w warunkach terroryzmem i konkurencją geopolityczną. W praktyce nowego porozumienia ująć tego typu podmioty bardzo trudno byłoby uzgodnić nawet jakikolwiek i jednostki. To samo tyczy się ustaleń grup Procesu niewiążący mechanizm w tym zakresie. Ważne też, Warszawskiego. by każdy z krajów wchodzących w skład P5+1 zajął spójne stanowisko, jak miało to miejsce w 2012 r., Sposobem na zbudowanie zaufania byłby test kiedy jednogłośnie założyły na Iran sankcje, co jednak przeprowadzony na jednej grupie sojuszników. jest mało prawdopodobne w wielu innych kwestiach, Jako przykład mogą tu posłużyć wcześniejsze chociażby wojny domowej w Syrii.

newdirection.online @europeanreform 67 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

Unia Europejska, państwa E3, a być może i grupy Iran polityki zagranicznej, na przykład w czasie powołane w ramach Procesu Warszawskiego mogłyby pandemii. Wymagałoby to także, by Waszyngton odegrać niebagatelną rolę w niwelowaniu różnic i Bruksela porozumiały się w sprawie tego dalszego zdań między Rosją i Chinami z jednej strony, a USA funkcjonowania unijnego mechanizmu Instex. z drugiej. Biorąc pod uwagę ideologiczny zapał Iranu w jego polityce zagranicznej, kraje P5+1 musiałyby Wreszcie, nowa wersja umowy JCPOA może wymagać uznać, że lepiej wspierać Teheran politycznie niż bardziej przemyślanych zabezpieczeń i klauzul. dostarczać mu zbrojenie. Iran raczej nie wstrzyma Na przykład Iran mógłby przystąpić do Szanghajskiej poparcia dla Hezbollahu czy Hamasu. Organizacji Współpracy, gdyby jej członkowie wyrazili zgodę na wielostronną współpracę. Tym Ponadto należałoby bardziej szczegółowo zająć samym można odwieść Iran od prób militaryzacji się kwestią rakiet balistycznych i pocisków programu jądrowego, czym mogłyby zająć się manewrujących oraz nowymi technologiami, także Rosja i Chiny, które mogą to wykorzystać jakie Teheran wprowadził do swojego programu jako środek nacisku na Waszyngton i Brukselę. Aby kosmonautycznego. Warto rozważyć umowę, która temu zapobiec, zarówno Stany, jak i Iran należałoby umożliwiałaby wymianę zdolności ofensywnych przekonać, że lepszym wyjściem jest utrzymanie na czysto defensywne. To nie byłoby tożsame w mocy porozumienia jądrowego. z kontrolami przeprowadzanymi przez cywilnych inspektorów ds. nadzoru jądrowego, których Powrót do negocjacji w sprawie JCPOA warto kompetencje byłyby zresztą o wiele węższe. przedstawić opinii publicznej w Stanach i Iranie jako W ramach nowej wersji porozumienia Iran musiałby swego rodzaju sukces. Tym samym przyniosłoby to oddzielić cywilne sektory gospodarki od tych ściśle Unii, państwom E3, a także Omanowi i Szwajcarii tak powiązanych z wojskiem. Cywili należałoby chronić ważne zwycięstwo. W ostatecznym rozrachunku byłby przed negatywnymi skutkami prowadzonej przez to powrót do środków dyplomatycznych.

6.3 TRZECI SCENARIUSZ: ZASTĄPIENIE POROZUMIENIA JCPOA INNYM

Gdyby umowy nie dało się w żaden sposób poprawić, Jeżeli ani nadchodzące wybory prezydenckie w USA, trwałaby ona w zawieszeniu. Nie byłoby to jednak ani w Iranie nie wpłyną na umowę, a wysiłki na rzecz równoznaczne z przeforsowaniem jej poprawionej zbliżenia między USA a Iranem utkną w martwym wersji. Jeśli JCPOA utknie w martwym punkcie lub punkcie, politycy będą musieli znaleźć alternatywne stanie się de facto nieskuteczna, rozwiązaniem może rozwiązania. Pozostaje tylko sprawdzić, czy nie lepiej być umowa zastępcza de facto lub nawet de iure. byłoby faktycznie zawrzeć nową umowę, gdyby jej poprzednia wersja pozostała w stanie zawieszenia. Kluczową kwestią z punktu widzenia Iranu pozostaje to, czy militaryzacja jego programu jądrowego leży Wówczas, na przykład po uruchomieniu mechanizmu w interesie Iranu. Większość decydentów uważa, rozstrzygania sporów, UE i kraje E3 muszą działać że sam fakt posiadania broni jądrowej nie poprawia na czas, aby utrzymać ten stan rzeczy, podczas gdy bezpieczeństwa Iranu ani całego Bliskiego Wschodu. Oman i Szwajcaria prowadzą działania zakulisowe, by Tak więc irańskie działania nuklearne stanowiły uniknąć dalszej eskalacji napięć. Tymczasem Teheran dźwignię w negocjacjach, których Teheran zresztą i Waszyngton muszą zaangażować w innego typu teraz potrzebuje. Przywódcy Iranu zdecydowali, dialog. W dniach 7–8 stycznia 2020 r. w Teheranie że kompromis między izolacją międzynarodową odbyło się Forum Dialogu, w którym udział wzięli a sankcjami bynajmniej nie jest lepszy niż posiadanie wysocy rangą oficjele z Bliskiego Wschodu, Afryki broni jądrowej i opowiedzieli się za porozumieniem. Północnej i Azji Środkowo-Wschodniej. Podczas Jeśli paktu nie uda się w żaden sposób uratować, wydarzenia prezydent Rowhani promował inicjatywę umowa, która go zastąpi, będzie musiała sprostać Hormuz Peace Endeavour (HOPE), którą po raz nowym wyzwaniom. pierwszy zaprezentowano podczas Zgromadzenia

68 New Direction Alexander Wielgos

Ogólnego ONZ w 2013 r. Plan ten miał na celu w pierwotnym porozumieniu. W nowej wersji nieingerencję w sprawy wewnętrzne innych państw porozumienie JCPOA mogłoby też być o wiele i poszanowanie bezpieczeństwa zbiorowego. bardziej zrozumiałe niż obecnie. Wiele zapisów Jako że wrogie działania Teheranu wciąż stanowią umowy byłoby niewiążące z uwagi na ich złożoność. źródło sporów, może to oznaczać pewną chęć Innym czynnikiem, którym należałoby się zająć, jest powstrzymania się od wywierania negatywnego to, czy Rosja i Chiny muszą zostać włączone do tej wpływu, jeśli inne państwa zrobią to samo. Inaczej nowej, odrębnej umowy. Kwestią sporną jest to, czy zakrawałoby to na hipokryzję. niewiążące porozumienie wystarczy, by uzupełnić treść dotychczasowego paktu. O wydarzeniu nawet słowem nie wspomniały zagraniczne media, głównie z uwagi na niezwykle W ramach konferencji Procesu Warszawskiego surowe obostrzenia, jakie Teheran wprowadził dla ich i pod nieobecność irańskich polityków, opracowano korespondentów. Nie ujawniono szczegółów rozmów kilka rozwiązań dotyczących Teheranu. To, czy okażą ani nie podano szczegółowego planu działań, tak się skuteczne, może dać pewien wgląd w to, jak jak miało to miejsce w przypadku obrad w ramach za pomocą niewiążących formuł można wzmocnić Procesu Warszawskiego. Co ciekawe, niektóre kraje współpracę regionalną i w jakim stopniu wpływają one uczestniczyły w obu tych wydarzeniach. Toteż, na sytuację na Bliskim Wschodzie. Jeśli kraje, które regionalne platformy współpracy takie jak Organizacja wzięły udział w szczycie Procesu Warszawskiego Współpracy Islamskiej, Liga Państw Arabskich i Rada wypracują wspólne stanowisko, będą one mogły Współpracy Zatoki Perskiej dają wiele możliwości. następnie przedstawić je irańskim władzom. Nie Regularnie odbywające się szczyty międzynarodowe wiadomo jednak, jak podejdzie do tego Teheran. pozwalają na ogół na proste przekazywanie Gdyby jednak uczestnicy Procesu Warszawskiego wiadomości. Jednak argument, że lepiej, by zdecydowali się przekazać wiadomość bezpośrednio, Bliski Wschód pozostał wolny od broni jądrowej, mogłoby to zmniejszyć liczbę potencjalnych nieuchronnie doprowadzi do dyskusji na temat nieporozumień. Na tym etapie powinni oni zwrócić kontrowersyjnego arsenału nuklearnego, jakim się do Teheranu z prośbą o zmianę polityki, a to dysponuje Izrael. Na inne próby rozwiązania kwestii wywarłoby na nim presję. miejsca Iranu na Bliskim Wschodzie wpływ miałyby z jednej strony Egipt, Zjednoczone Emiraty Arabskie Gdyby to nie poskutkowało, kraje mogłyby uruchomić i Arabia Saudyjska, a z drugiej Turcja, Katar i Bractwo odpowiednie mechanizmy w ramach porozumienia Muzułmańskie. JCPOA. Kraje E3 i Unia powinny przy tym pamięć, że takie rozwiązanie nie służy bynajmniej umniejszeniu Niemniej jednak istnieje możliwość zawarcia ich roli, lecz wspieraniu. Tym samym Iran mógłby umowy ze wspomnianymi pięcioma aktorami, wyjść z kontrpropozycją, być może czegoś w rodzaju jeśli porozumienia JCPOA pozostanie w mocy. wspomnianego już Forum Dialogu w Teheranie. Na przykład punktem wyjścia mogą być środki Mógłby zakomunikować ją w ten sam sposób, co budowy zaufania, takie jak dyskusje na temat sporu wcześniej propozycję. Dlatego lepiej, by Stany i Iran terytorialnego między ZEA a Iranem. Musiałoby to zaangażowały się w bezpośrednie negocjacje. Ale jak być małe porozumienie z wiążącymi rezolucjami, dotąd Iran nie był zainteresowany renegocjowaniem którego symbolika buduje podstawy dla przyszłych obecnej umowy, więc warto zainteresować się w tym porozumień. Następnie można by podjąć większe miejscu środkami pośrednimi. Jeżeli rozpoczną się kroki, takie jak omówienie, co Iran chciałby negocjacje, to strony będą miały do dyspozycji środki, w zamian za przekonanie członków Ruchu Huti, by dojść do porozumienia zastępczego. Możliwe, by ci zaakceptowali swoją mniejszą reprezentację że będą one podobne do obecnego mechanizmu polityczną w powojennym rządzie jemeńskim. rozstrzygania sporów.

Szwajcaria i Oman najprawdopodobniej będą Jeśli powyższe opcje przyniosą skutek, będzie kontynuować swoje dotychczasowe działania to musiało być co najmniej zgodne politycznie zakulisowe. Odrębna umowa musiałaby obejmować z sytuacją na poziomie drugim zarówno w USA, jak przynajmniej niektóre części, których zabrakło i w Iranie. Aby nową umowę móc nazwać mianem

newdirection.online @europeanreform 69 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

„JCPOA 2”, zgodę musieliby kolejno wyrazić wszyscy Co najważniejsze, niektóre aspekty techniczne sygnatariusze oryginalnego porozumienia. Z kolei muszą być wystarczająco solidne, aby trzeba było każda inna nazwa działałaby na korzyść jego ich zmieniać, a inne muszą być na tyle elastyczne, krytyków. Zwolenników paktu należałoby natomiast aby móc zmodyfikować je nieco później. W ten zapewnić, że nowe porozumienia zawiera w sobie sposób umowa zastępcza mogłaby przetrwać zmiany wiele z poprzedniej umowy. Jednak przy tak dużych w przywództwie zarówno w USA, jak i w Iranie. tarciach na arenie międzynarodowej, trudno jednak Wymagałoby to jednak odpowiedniego dostosowania stwierdzić, by czas był po naszej stronie. Poza tym aspektów technicznych, zarówno w odniesieniu do skład nowej Rady Ekspertów zostanie powołany irańskiego programu jądrowego, jak i rakietowego, dopiero w 2024 r., a to zbiegnie się w czasie oraz uwzględnienia grup sojuszniczych Iranu. Warto z wyborami prezydenckimi w USA. Gdyby w tym jednak zastanowić się również nad zawarciem samym czasie nastąpiły zmiany na stanowisku w umowie przyszłych technologii i sytuacji. Ryzyko Najwyższej Przywódcy, to mogłoby oznaczać przełom polega na tym, że należy je odpowiednio dobrze w polityce zagranicznej Iranu. zdefiniować, by w przyszłości móc faktycznie je dopasować do realiów. Nawet gdyby egzaminu nie W związku z tym, nowe porozumienie mogłoby być zdało porozumienie zastępcze, tj. JCPOA 2, mało tylko nieznacznie poprawioną wersją starej umowy prawdopodobne, by kiedykolwiek powstała jego tak, by dopasować ją do dzisiejszych realiów. trzecia wersja.

6.4 CZWARTY SCENARIUSZ: POŁĄCZENIE DOSTĘPNYCH OPCJI

Wreszcie, czwarty scenariusz zakłada wprowadzenie Po trzecie, należy skonsolidować podstawę umowy zmian do istniejącego porozumienia, a także towarzyszącej. Dla przykładu, Stany Zjednoczone podpisanie paktu zastępczego, co jest opcją i Polska mogą być w najlepszej sytuacji, aby wziąć optymalną, choć nieporównywalnie trudniejszą pod uwagę punkty widzenia członków OIC, GCC do osiągnięcia. Jako że obejmuje on obie te i Ligi Arabskiej, a także tych, którzy uczestniczyli metody, pożądany rezultat można osiągnąć w Teherańskim Forum Dialogu, na temat spektrum poprzez naniesienie zmian do porozumienia irańskich działań. Potrzebne jest spójne stanowisko, (6.2.), jak i jego zastąpieniu nowym (6.3). Można które można by przedstawić Iranowi, otrzymać uznać, że najlepszym rozwiązaniem byłoby więc kontrpropozycje i dysponować mechanizmem połączenie zmodyfikowanej umowy z dodatkowym podejmowania decyzji. Chociaż na tym etapie porozumieniem. korzystniejsze byłoby zawarcie niewiążącego porozumienia. Podstawowa perspektywa Po pierwsze, wydarzenia, do których dojdzie nieingerencji, jaką zawarto w inicjatywie HOPE, może pomiędzy wyborami prezydenckimi w listopadzie być nie tyle potrzebna, co kluczowa. 2020 roku (w Stanach) i majowym bądź czerwcowym głosowaniem w Iranie mogą stanowić klucz do Po czwarte, potrzebne są działania ze strony osiągnięcia postępu. Szwajcarii i Omanu. Musi istnieć bowiem jakiś powód, by Stany i Iran wznowiły negocjacje. Ponieważ Poprzez uruchomienie mechanizmu rozwiązywania przekazy między Stanami Zjednoczonymi a Iranem są sporów, państwa P4+1 chciały grać na czas, lecz to dość konkretne i wyważone, mogą one być pierwszym wymaga przywództwa ze strony Unii Europejskiej krokiem na drodze do deeskalacji obecnych napięć. i krajów E3. Istnieje presja, by takie instrumenty jak Instex, STFI i linia kredytowa przyniosły Po piąte i być może najważniejsze, zarówno Stany oczekiwane skutki. Najlepiej byłoby przeprowadzić Zjednoczone, jak i Iran muszą zaakceptować fakt, pewne konsultacje z USA, aby nie zaszkodzić że przyszłe porozumienie będzie zawierało klauzule, relacjom, ale na tyle stanowczo, aby UE zapewniła które nie podlegają zmianie, oraz klauzule, które sobie niezależność polityki zagranicznej. Byłby to mogą być renegocjowane w przyszłości. Zapisy, jednocześnie sygnał dla Rosji i Chin. które są niezmienne, musiałyby przetrwać zmiany

70 New Direction Alexander Wielgos w przywództwie zarówno w USA, jak i w Iranie. Te, z wewnętrznymi problemami, by móc następnie które będą przedmiotem renegocjacji w przyszłości, dotrzeć z misją humanitarną do Iranu zanim zrobią to pozwolą na zaktualizowanie porozumienia bez Chiny lub Rosja. dalszej eskalacji napięć. Dzięki połączeniu stałych i elastycznych warunków umowy ma ona szansę Trzeba należycie dobrać odpowiedni wariant, przetrwać nawet, gdy i w Stanach, i w Iranie dojdzie pamiętając jednak, że nie musi być on doskonały, do zmian na najwyższych stanowiskach. Zachęca lecz po prostu dobry. W takim połączeniu elementy to również do powrotu do stołu negocjacyjnego poprawionego porozumienia JCPOA wymienione w przypadku przyszłych nieporozumień, które będą w części 6.2 nie muszą być tak obszerne ze względu miały miejsce, a nie jednostronnych i destabilizujących na istnienie umowy towarzyszącej. Z kolei umowa działań, w wyniku których tysiące ludzi mogą stracić towarzysząca, której cechy zostały określone w części życie. 6.3, nie musi być tak kompleksowa.

Po szóste, należy wziąć pod uwagę kwestię Zasadniczo inicjatywę powinna tu przejąć Unia humanitarną, która mogłaby być precedensem w całej Europejska, aczkolwiek w ramach ścisłej współpracy sprawie. Warto przywołać w tym miejscu trzęsienie z Iranem poprzez uruchomiony niedawno mechanizm ziemi, jakie 26 grudnia 2003 r. nawiedziło irańskie rozstrzygania sporów. Bruksela dąży do tego, miasto Bam. Zginęło wówczas ponad 26 tys. ludzi. by pozyskać sobie Waszyngton, który zresztą I chociaż już wtedy relacje między Waszyngtonem wcześniej wycofał się z umowy jądrowej z Iranem. i Teheranem były napięte, Stany Zjednoczone wysłały Stworzenie umowy towarzyszącej, np. w ramach do Iranu pomoc humanitarną. Obie strony oskarżyły procesu warszawskiego, musi być prowadzone się wzajemnie o upolitycznienie tego tragicznego przez USA i ściśle konsultowane z geopolitycznymi zdarzenia. Niemniej jednak, mając w pamięci rywalami Iranu. Jej celem byłoby porozumienie pomoc, jakiej Iranowi udzielili pracownicy pomocy z Iranem, który jak do tej pory odmówił wzięcia humanitarnej, władze Iranu zgodziły się, by kraj udziału w rokowaniach odnośnie nowej umowy. regularnie wizytowali inspektorzy MAEA. Podsumowując, najważniejsze są tu działania mające na celu poprawienie istniejącego porozumienia, zaś Nie wiadomo, czy Teheran otrzyma taką samą pomoc, grupy Procesu Warszawskiego mogą pełnić funkcję by zażegnać skutki szalejącej obecnie pandemii pomocniczą. COVID-19. Iran, by móc umiejętnie zarządzać kryzysem, potrzebuje odpowiedniej wiedzy, Według optymalnego scenariusza Waszyngton a nie ideologii. Irańskie władze zwlekały z decyzją z powrotem stałby się stroną nowej odświeżonej o zawieszaniu połączeń lotniczych z Chinami, co umowy jądrowej. Jeśli jednak nie będzie to możliwe mogło stwarzać zagrożenie zarówno dla Irańczyków, od razu, przywództwo USA w porozumieniach jak i dla całego Bliskiego Wschodu. Rząd stracił w ramach Procesu Warszawskiego będzie punktem więc wiarygodność w oczach swoich obywateli, co centralnym pierwszych kroków, by zniwelować różnice skłania go do podjęcia o wiele bardziej negatywnych między stronami. Członkowie Procesu Warszawskiego zachowań. Teheran musi także przyznać się do musieliby przedstawić propozycję i wysunąć szereg swoich porażek, jakim było chociażby zestrzelenie żądań wobec Iranu. ukraińskiego samolotu na początku tego roku. Warto również wspomnieć, że Iran coraz bardziej uzależnia Z kolei Iran należałoby skonfrontować się od Chin. z kontrargumentem lub kontrpropozycją, albo ewentualnie przedstawić własny zestaw żądań. UE i USA muszą przede wszystkim dawać przykład, Można by zachęcać do tego, aby odbywało się to radząc sobie z sytuacją wewnętrzną, odnosząc po konsultacjach z innymi państwami w ramach oczywiste sukcesy i wyciągając wnioski z porażek. Forum Dialogu w Teheranie. Również tu wymagane Jakikolwiek kontakt z ich strony, szczególnie są zatem dalsze postępy, możliwe, że zwracając się w dzisiejszych czasach, byłby niezwykle ważny do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości i co ważne, nie szłyby za nim jakiekolwiek koszty. z wnioskiem o uregulowanie sporu prawnego między Najlepiej, gdyby Bruksela i Waszyngton uporały się Iranem i Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi.

newdirection.online @europeanreform 71 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

W sytuacji, w której Iran obawia się rozważenia takich W tym przypadku główni negocjatorzy są mniej opcji, byłoby to niekorzystne, ale zmusiłoby państwa wyraźnie określeni na poziomie pierwszym, ale P4+1 do wywarcia silniejszej presji na Teheranie. ich działania wciąż skupiają się na Iranie i Stanach, czyli kluczowych stron, które należy przekonać do To, kto pierwszy nawiąże kontakt ze Stanami, będzie zawarcia nowego porozumienia. Poziom drugi w tym miało różnicę, ale to i tak lepiej niż gdyby żadna ze przypadku tyczy się nie tyle opozycji, co innych stron nie wykazała się inicjatywą. Państwa P4+1 i Iran państw wewnątrz wspomnianych grup. Dla Iranu również potrzebują spójnego stanowiska. Regularne byłyby do dyskusje z krajami P4+1, zaś dla Stanów posiedzenia Wspólnej Komisji mogłyby stanowić tu jakiekolwiek rokowania z geopolitycznymi rywalami główny punkt. Jej członkowie musieliby uzgodnić, Teheranu. co Iran byłby skłonny zmienić w samym JCPOA i co zgadzałoby się z ustaleniami grup roboczych Procesu Optymalnym rezultatem końcowym tej hipotetycznej Warszawskiego. sytuacji byłaby aktualizacja klauzul wiążących w poprawionej wersji JCPOA, w którym ponownie Jeśli chodzi o irański program jądrowy, to może się znalazłby się P5+1, oraz towarzysząca mu niewiążąca zdarzyć, że zmiany będą miały charakter czysto umowa, która pomaga utrzymać JCPOA w ryzach. To kosmetyczny, albo że strony ustalą inne warunki, co ewentualnie może zjednoczyć państwa to sposób, aczkolwiek obwarowane klauzulami wygaśnięcia. w jaki zarówno Proces Warszawski, jak i zapisy Jednak klauzule odnoszące się do irańskiego poprawionej porozumienia odnoszą się do irańskiego programu rakiet balistycznych będą musiały być programu rakietowego. Jeśli Iran uzna, że w jego inne i oparte na autentycznym kompromisie. Zmiany interesie leży ograniczenie nieprzewidywalnych w umowie byłyby wiążące, zaś pakty zawarte zachowań niektórych z jego sojuszników, być może to w ramach Procesu Warszawskiego mogłyby mieć wystarczy. charakter niewiążący, aczkolwiek należałoby w tym miejscu przeforsować pewne środki, na mocy których Najwyraźniej w grze dalej są też mniej stabilni gracze, strony zbudowałyby wzajemnie zaufanie. Obydwa te dlatego należy mieć się na baczności, gdyby usiłowali elementy będą następnie w pewien sposób dotyczyć oni sabotować próby zawarcia nowego paktu. Aby przynajmniej części sporu, tj. programu jądrowego, Waszyngton mógł ponownie stać się stroną nowej programu w zakresie pocisków balistycznych oraz umowy z Iranem, Kongres musi rozważyć retorykę, wsparcia, jakie Iran otrzymuje od swoich sojuszników. jakoby samą tą decyzją Waszyngton odniósł zwycięstwo na arenie międzynarodowej. Z kolei W szczególności, wcześniejsze doświadczenia w Iranie retoryka ta musi równie przekonująco między Iranem a Stanami Zjednoczonymi, polegające wybrzmiewać w Radzie Strażników, co wśród na unikaniu siebie nawzajem w Iraku, miałyby tu członków o wiele bardziej konserwatywnego kluczowe znaczenie jako precedens. Jeżeli niektóre Madżlesu. Do porozumienia mogłyby równie dobrze z propozycji Procesu Warszawskiego mogłyby zostać dołączyć inne bliskowschodnie państwa, chociażby zaakceptowane przez Iran, to powinny być one Katar. To wymagałoby jednak negocjacji pomiędzy bezpośrednio powiązane z JCPOA. Jeśli tak się stanie, Waszyngtonem a Talibami. Do tego należy wziąć państwa P4+1 będą mogły wciągnąć Waszyngton do pod uwagę jego regionalne animozje, na przykład formuły i wznowienia działań, tym razem pod szyldem z Arabią Saudyjską i Zjednoczonymi Emiratami P5+1. Arabskimi.

Hipotetycznie, mogłoby wtedy dojść do negocjacji, To nic innego jak kolejny pomysł, jak odwieść Iran od lecz już nie między dwoma państwami, lecz całymi dalszego rozwijania programu budowy broni jądrowej. ich stronnictwami. Po jednej stronie barykady Uważa się, że gdyby siły amerykańskie uderzyły znalazłyby się państwa P4+1 i Iran, czyli zwolennicy w irańskie instalacje jądrowe, znacząco utrudniłoby to umowy jądrowej, a po drugiej – Waszyngton dalsze prace. Niemniej jednak Teheran mógłby zrobić i geopolityczni rywale Teheranu, którzy opowiadaliby użytek ze swoich ukrytych ośrodków nuklearnych, się za propozycjami grup roboczych działających by to tam podjąć próby militaryzacji programu w ramach Procesu Warszawskiego. atomowego.

72 New Direction Alexander Wielgos

Zemsta irańskich władz byłaby o wiele bardzo Alternatywnie, inne pomysły obejmują to, że ponieważ dotkliwa i nieprzewidywalna. Jeżeli stosunki między Stany Zjednoczone starają się wycofać z Afganistanu, UE a Iranem ulegną pogorszeniu, odstraszanie Iranu a Iran stara się pozostać w JCPOA, można by zawrzeć może w pewnym momencie obejmować nawet groźbę odrębne umowy poboczne w sprawie konkretnych uzyskania broni jądrowej, biorąc pod uwagę, że Rosja środków utrzymania talibów pod kontrolą. To i Chiny nie starają się powstrzymać Iranu przed wymagałoby zgody ze strony afgańskich władz. tym. Innym sposobem zahamowania militaryzacji Warto jednak zachować ostrożność, gdyż Iran irańskiego programu jądrowego było zezwolenie wykorzystywał afgańskich uchodźców do rekrutacji na cywilne wykorzystanie programu jądrowego w szyickich grupach paramilitarnych walczących za zgodą rządu irańskiego, przy jednoczesnym w Syrii i Iraku. Negocjacje w celu rozwiązania tego utrzymaniu nadzoru ze strony ONZ i MAEA. Same problemu mogłyby być ułatwione przez renegocjacje sankcje USA nie zmieniają jednak podejścia Iranu. JCPOA. W przypadku braku dyskusji w dobrej wierze Dodatkowo Teheran pozostaje aktywny na Bliskim Iran prawdopodobnie zaprzeczy zakresowi swojego Wschodzie. Jednocześnie warto zauważyć, że sprawą materialnego wsparcia dla tych grup pełnomocników. swoich tajnych operacji i wsparcia ze strony To znacznie utrudniłoby postęp w dyskusjach. organizacji sojuszniczych, Iran może zwiększać swoją siłę nacisku. W ostatecznym rozrachunku optymalnym rozwiązaniem byłoby z pewnością przyjęcie przez Być może Iran i Stany powinny zbliżyć się do siebie UE proaktywnego podejścia przy formułowaniu już teraz, a więc w obliczu kryzysu wywołanego nowego porozumienia JCPOA i towarzyszącej mu pandemią i nadchodzących wyborów prezydenckich. umowy. Dodatkowo zaogniłyby się różnice między Iran mógłby złagodzić żądania. To co dodatkowo Iranem i Rosją. Nowe porozumienie w dalszym mogłoby zachęcić Teheran do wzięcia udział ciągu skupiłoby się na irańskim programie w nieoficjalnych negocjacjach było zagrożenie jądrowym i rakietowym. Umowa w sprawie wywołane wirusem Stuxnet, który wykorzystano procesu warszawskiego skupiałaby się na irańskim do uderzenia w irańskie instalacje jądrowe. Tym programie rakietowym, sieci pełnomocników i innych samym w program jądrowy Teheranu można uderzyć tajnych działaniach na Bliskim Wschodzie. W obu środkami dyplomatycznymi lub na drodze sabotażu. przypadkach należy upewnić się, że wystarczająco Stany Zjednoczone włączyły również Izrael do dużo miejsca poświęcono irańskiemu programowi operacji Stuxnet, aby odwieść go od przeprowadzenia rakietowemu. O sukcesie tego rozwiązania mogłaby nalotu na irańskie obiekty jądrowe. Rzeczywiście, zdecydować zdolność do starannego wyznaczania administracja Obamy rozszerzyła sankcje przy sztywnych i elastycznych klauzul, a także łączenia wsparciu opinii międzynarodowej tuż przed klauzul wiążących i niewiążących. rozpoczęciem drugiej kadencji, a więc zanim ruszyły nieoficjalne działania dyplomatyczne.

newdirection.online @europeanreform 73 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

PODSUMOWANIE

o, jak potoczą się dalsze losy umowy JCPOA Inicjatywy regionalne, które krytyczniej odnoszą znacząco wpłynie na geopolityczne status się do Teheranu, w tym Proces Warszawski, mogą Tquo. Jest to również wspaniała okazja, sprzyjać budowie sojuszy, które mogą przekształcić chociażby dziś, do zaprezentowania namacalnych się w platformę decyzyjną, czy to z Iranem czy bez rezultatów, jakie udało się osiągnąć przy współpracy niego. Należałoby to jednak wcześniej uzgodnić zaangażowanych stron. z przedstawicielami Ligi Narodów Arabskich, Organizacji Współpracy Islamskiej czy Rady Istnieją cztery możliwości, co do przyszłości Współpracy Zatoki Perskiej. W tym kontekście porozumienia. Po pierwsze, całkowicie rezygnując zaistnieć mogłaby także inicjatywa HOPE, którą z umowy, nie można twierdzić, że łagodzenie skutków podjął zresztą Iran. W tej sytuacji istnieją pewne działań wojennych między Stanami Zjednoczonymi środki umożliwiające osiągnięcie porozumienia. Jeśli a Iranem na Bliskim Wschodzie będzie zależało zastąpienie umowy nuklearnych nową wymagałoby wyłącznie od nieoficjalnych działań dyplomatycznych, zgody ze strony wszystkich państw P5+1. jakie podejmą Oman i Szwajcaria. Po wygaśnięciu porozumienia oportunizm Chin i Rosji stworzyłby Po czwarte i ostatnie, wydaje się, że największy w istocie dwa bloki. Chiny i Rosja mogą ulec pokusie potencjał miałby scenariusz, według którego wykorzystania swojego wpływu na politykę Iranu należałoby zmodyfikować treść istniejącej umowy jako dźwigni wobec USA i UE. JCPOA zostałoby i powiązać ją z nową umową towarzyszącą. Jednak zniesione, gdyby wszystkie etapy procedury DRM rozwiązanie to byłoby jednocześnie najbardziej zostały wyczerpane, w wyniku czego Iran zostałby narażone na sabotaż. Do poprawionej wersji obecnej skierowany do Rady Bezpieczeństwa ONZ i ponownie umowy można dodać ustalenia, jakie zapadły podczas uruchomiono by sankcje. konferencji ministerialnej. JCPOA pozostałaby prawnie wiążącą umową, zmienioną z pewnymi Po drugie, poprawienie porozumienia byłoby o wiele wiążącymi częściami dotyczącymi programu bardziej skomplikowanym procesem niż miało to rakietowego oraz odniesieniem do hipotetycznego miejsce w przypadku prac nad jego pierwotną porozumienia zawartego z sygnatariuszami Procesu wersją. Czas pomiędzy wyborami prezydenckimi Warszawskiego. Propozycje i kontrpropozycje Iranu w Stanach i Iranie może wystarczyć, by utrzymać dotyczyłyby tematów, jakimi zajmują się grupy porozumienie w mocy. Zmiany w wymiarze jądrowym robocze, w tym wsparcia, jakiego Teheran udziela będą prawdopodobnie niewielkie, choć program swoim sojusznikom. Porozumienie zawarte na kanwie rakietowy wymagałby dodania pewnych aspektów ustaleń konferencji ministerialnej mogłoby w swojej prawnych i niewiążących. Iran wiele skorzystałby naturze być niewiążące, aczkolwiek niepozbawione na ograniczeniu związków z sojusznikami, aczkolwiek zapisów, których strony solidarnie zobowiązałyby się tak, by jego geopolityczni rywale nie wykorzystali przestrzegać. W najlepszym wypadku Waszyngton tego do osiągnięcia własnych celów. powróci do grupy P5+1, która wznowi swoje działania. Niekiedy państwa muszą stosować jednak Po trzecie, dążenie do zastąpienia umowy JCPOA bezkompromisowe środki zaradcze. W innym nowym porozumieniem w przypadku, gdyby ta wypadku muszą być na tyle elastyczne, by móc je pozostała w stanie zawieszenia lub przestała bezproblemowo negocjować. Tym samym umowa ma funkcjonować, ujawniłoby, że szybkie stworzenie szansę przetrwać nawet pomimo zmian na stanowisku alternatywnych rozwiązań może okazać się trudne. prezydenta Stanów Zjednoczonych czy Iranu.

74 New Direction Alexander Wielgos

ŹRÓDŁO: FREEPIK

Gdy strony nie mogą wypracować prostych rozwiązań, w ramach Procesu Warszawskiego, zajmujące się być może trzeba zdecydować się na jego o wiele odpowiednio przeciwdziałaniem terroryzmowi i jego bardziej złożony wariant. To, czy uda się tego dokonać nielegalnemu finansowaniu, problemem proliferacji poprzez ulepszenie zapisów obecnego porozumienia, pocisków balistycznych, bezpieczeństwem morskim sformułowanie umowy zastępczej, czy też sprytne i lotniczym, cyberbezpieczeństwem, bezpieczeństwem połączenie zmodyfikowanego paktu z oddzielną umową energetycznym, kwestiami humanitarnymi i związanymi towarzyszącą, zależy w dużej mierze od woli politycznej z uchodźcami i prawami człowieka. P5+1 i innych wyżej wymienionych stron. Dalsze losy porozumienia JCPOA i odpowiednie interesy „Teoria gier dwupoziomowych” uwidoczniła niektóre geopolityczne jego sygnatariuszy zrównoważyły się. wymiary negocjacji, a także uwypukliła, dlaczego nie Analizując zbieżności geopolityczne między Iranem tylko tak trudno osiągnąć w jej wyniku jakiekolwiek a innymi stronami paktu, oczywiste jest, że ich dążeń nie efekty, ale także je utrzymać. Na poziomie pierwszym da się już całkowicie oddzielić od przyszłości umowy. “główny negocjator” obraduje z drugim głównym Niewiele wskazuje na to, by politycy ponownie pochylili negocjatorem na szczeblu międzynarodowym. się nad planem, by porozumienie jądrowe ściślej Jednocześnie obaj muszą zmagać się z opozycją powiązać z kwestią programu jądrowego. wewnętrzną, co w pełni zobrazowano na poziomie drugim. Oba poziomy oddziałują na siebie wzajemnie Wraz z uruchomieniem mechanizmu rozstrzygania na różne sposoby i w różnym stopniu, a możliwość sporów rozpoczęły się rozważania, co dalej zastosowania ich dynamiki była wyraźnie widoczna z porozumieniem nuklearnym w jego obecnej formie. w czasie powstawania umowy JCPOA i kolejnych Negocjując umowę, strony stopniowo dokonywały debat. Co więcej, sygnatariusze JCPOA mogli liczyć kolejnych kroków, tym samym działając na czas. na nieocenioną pomoc ze strony szwajcarskich Nagłe zmiany geopolityczne pokazały, że należy lepiej i omańskich dyplomatów. Miały one również zasadnicze zastanowić się nad formułą, w jakiej zawarto klauzule znaczenie w deeskalacji po ostatnim wzroście wygaśnięcia. Nie wiadomo, czy strony mogły zająć napięć. Równie szerokie możliwości w kwestii zajęcia się tym przed podpisaniem umowy, aczkolwiek być wspólnego stanowiska mają grupy robocze powołane może teraz nadszedł czas, by przyjrzeć się im z bliska.

newdirection.online @europeanreform 75 Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy

Tymczasem Szwajcaria i Oman nie powinny rezygnować ustalenie odpowiedzialności Iranu. I choć Teheran ze swojej dotychczasowej roli. i Waszyngton prezentują odmienne wizje paktu, UE, kraje E3, Oman i Szwajcaria oraz potencjalnie inne To, jak Iran swoim programem jądrowym naruszył podmioty, takie jak Polska, a nawet Katar i Zjednoczone warunki umowy da się jednak odwrócić. Do tego, Emiraty Arabskie, mogą pomóc w dojściu do na krajach E3 (warto zauważyć, że Francja i Niemcy konsensusu. ostatnio oddaliły się od Waszyngtonu) spoczywa ogromna odpowiedzialność za utrzymanie Iranu Wiele wydarzyło się zanim udało się osiągnąć w ramach porozumienia. Rosja i Chiny zrobią natomiast porozumienie jądrowe z Iranem. Warto przyjrzeć się wszystko, by im przeszkodzić lub chociażby podjąć zdarzeniom, które miały miejsce o wiele wcześniej, geopolityczną rywalizację ze Stanami. Niektóre działania a które do dziś oddziałują na umowę i politykę Iranu. Do Francji i Niemiec uznano nawet za przychylne Moskwie takich wydarzeń zależy chociażby zamach stanu z 1953 i Pekinowi. To z góry daje im przewagę, jeśli będą r. oraz kryzys zakładników, do którego doszło w 1979 r. chciały podjąć negocjację z Rosją i Chinami w sprawie i z którego Irańczycy bynajmniej nie są dumni. Do tego porozumienia jądrowego. dochodzi kwestia zestrzelenia samolotów pasażerskich, ataków terrorystycznych, wymiany więźniów oraz Tu jednak jest miejsce dla państw, które utrzymują wszystkich dziedzin, w których na Iran nałożono przyjazne stosunki z Waszyngtonem, czyli krajów sankcje. Według niektórych, wrogi rząd irański powstał Europy Środkowo-Wschodniej, w tym Polski. Jest to w odpowiedzi na amerykańską ingerencję w Iranie, również szczególnie ważny czas, ponieważ Bruksela do której doszło lata temu. Jednakże władze państwa musi utrzymać silną pozycję, jak również pozytywne powinny podejmować także racjonalne decyzje. Co więzi z Wielką Brytanią po tym jak ta opuściła Unię. więcej, zbliżenie w dążeniu do rozwiązania sytuacji Warto zaznaczyć, że same amerykańskie sankcje JCPOA wymaga uznania ogromnego wysiłku, jaki w nią w zdecydowany sposób nie wpłynęły na politykę włożono. Porozumienia nie byłoby gdyby nie szereg zagraniczną Iranu, ale sytuację zmieniły dopiero działań dyplomatycznych, w dużej mierze za sprawą restrykcje ze strony Unii Europejskej, zanim podjęto spójnego stanowiska społeczności międzynarodowej działania zakulisowe. Miało to miejsce przed 2012 r., kiedy i żmudnych rozmów między stronami – wszystko, by wobec Teheranu zaczęto wprowadzać dodatkowe środki. zapobiegać potencjalnym konfliktom. Wtedy też rozpoczęły się negocjacje nad porozumieniem nuklearnym. Jednolite stanowiska w ramach JCPOA ze Jeśli nie zmieni się postawa polityków, strony mogą strony państw E3 i Unii byłyby silnym sygnałem zarówno mieć zbyt mało czasu na działanie. Gdyby pogodziły dla Rosji, jak i dla Chin, że na arenie międzynarodowej się one z istniejącym stanem rzeczy, porozumienia istnieje de facto status quo. w żadnej sposób nie dałoby się uratować. Dlatego też porozumienie jądrowe wymaga dodatkowej umowy. Irańscy negocjatorzy podjęli pewne ryzyko związane Jeszcze nie czas, by do paktu przystąpił Izrael, chociaż z klauzulami wygaśnięcia, które ich zdaniem zostały być może pewnego dnia będzie to możliwe, głównie niedocenione. Ich datę wybrano nieprzypadkowo, za sprawą Omanu. W międzyczasie należy liczyć bowiem zarówno w 2025, jak i w 2030 r. politycy, na działania podjęte w ramach dyplomacji wahadłowej. którzy brali udział w wydarzeniach z 1979 r. będą Być może pośrednie działania przyniosą pożądany już na politycznej emeryturze, zaś do władzy skutek. dojdą przedstawiciele młodego pokolenia. To tylko potwierdza, że nie warto negocjować z irańskimi Zarówno działania jak i ich brak odzwierciedlą zmianę dogmatykami. Wycofanie się USA z JCPOA i ponowne w równowadze sił pomiędzy pierwotnymi stronami wprowadzenie sankcji sprawiło, że Iran podjął porozumienia, a co za tym idzie ich zdolność do agresywne kroki na Bliskim Wschodzie, natomiast swoim rozwiązywania konfliktów. To też wskaże, które programem jądrowym naruszył warunki porozumienia. z państw wykazują się nadmierną aktywnością, Z obserwacji wynika, że Iran najprawdopodobniej a które przychylają się ku nowemu porozumieniu. Co zakończy swoje szkodliwe działania, jeśli jego władze ważniejsze, jeden kraj swoimi działaniami na rzecz wyrażą na to zgodę. Tym samym porozumienie w dużej pokoju wpłynie na drugi, a to świadczy o ich sile mierze osiągnięto poprzez precyzyjnie dobrane środki i zarazem stanowi część dążeń do lepszego świata. przymusu. Rozsądnym krokiem naprzód byłoby

76 New Direction NOTATKI

NOTATKI