POROZUMIENIE NUKLEARNE Z IRANEM NA GEOPOLITYCZNEJ SZACHOWNICY ALEXANDER WIELGOS newdirection.online @europeanreform @europeanreform NDeuropeanreform [email protected] Founded by Margaret Thatcher in 2009 as the intellectual hub of European Conservativism, New Direction has established academic networks across Europe and research partnerships throughout the world. New Direction is registered in Belgium as a not-for-profit organisation and is partly funded by the European Parliament. REGISTERED OFFICE: Rue du Trône, 4, 1000 Brussels, Belgium. EXECUTIVE DIRECTOR: Naweed Khan. The European Parliament and New Direction assume no responsibility for the opinions expressed in this publication. Sole liability rests with the author. Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy ABSTRAKT alsze decyzje w kwestii wspólnego zainicjowały Szwajcaria i Oman. Dzięki temu strony kompleksowego planu działania dotyczącego zawarły tzw. Wspólny plan działania (ang. Joint Dporozumienia jądrowego z Iranem (ang. Plan of Action, JPA), a w 2015 r. państwa zrzeszone Joint Comprehensive Plan of Action, JCPOA), w formacie P5+1, a także Iran, zawarły porozumienie w skrócie paktu nuklearnego z Iranem, mogą mieć jądrowe. Mimo to, Teheran nie zaprzestał jednak konsekwencje dla utrzymania geopolitycznego dalszych testów balistycznych. W 2018 r. Stany statusu quo na całym świecie. Zjednoczone wycofały się z porozumienia i przywróciły sankcje. W części pierwszej omówiono cechy charakterystyczne irańskiego systemu politycznego W części trzeciej omówiono porozumienie JCPOA oraz główne czynniki napędzające irańską politykę w kontekście geopolitycznym. Iran wyraźnie naruszył zagraniczną. Iran postrzega siebie jako filar szyickiego postanowienia umowy, jako że znacząco zwiększył islamu na Bliskim Wschodzie, a do tego kieruje się tempo wzbogacania uranu. Równie wiele kontrowersji poczuciem dumy i szczyci się swoim historycznym budzi także jego program rakietowy. Niektóre dziedzictwem. Jednocześnie krajem kieruje rząd, z unijnych i amerykańskich sankcji wykraczały poza który był w stanie odeprzeć manipulacje ze strony zakres porozumienia i do dziś pozostają w mocy, Stanów Zjednoczonych. W tym kontekście Iran rozwija inne zaś zniesiono w momencie podpisania umowy swoją strategię odstraszania oraz zdobywa przewagę jądrowej. Rozszerzono również spektrum restrykcji, negocjacyjną, a przy tym wywiera tzw. asymetryczny które przywrócono już po tym, jak Waszyngton wpływ, głównie za pośrednictwem swojego wystąpił z porozumienia. Rosja i Chiny z kolei programu jądrowego i rakietowego, czy sojuszniczych wykazywały oportunistyczną postawę i zawierały organizacji paramilitarnych działającym na Bliskim z Iranem kolejne umowy z zakresu energetyki czy Wschodzie. Do tego dochodzą dezinformacja i tajne infrastruktury, a także dostarczały Teheranowi broń operacje. i sprzęt wojskowy. Ponieważ wiele unijnych firm wycofało się z Iranu, Bruksela dołożyła wszelkich W części drugiej przedstawiono rys historyczny, starań, by chronić ich interesy, powołując tzw. za pomocą którego czytelnikom przybliżana jest mechanizm specjalnego przeznaczenia Instex, złożoność obecnej sytuacji. Zamach stanu, jaki w 1953 a także grając na czas, głównie za sprawą zapisanego r. przygotowało i przeprowadziło amerykańskie CIA, w porozumieniu mechanizmowi rozstrzygania sporów. dał początek wydarzeniom, które doprowadziły następnie się do rewolucji islamskiej w 1979 roku. W części czwartej analizie poddano wkład Omanu W jej wyniku irański rząd niezwykle wrogo odnosił i Szwajcarii, a więc dwóch państw niebędących się do władz amerykańskich. Ponieważ obawa stronami porozumienia, w jego kształtowanie. Jednak przed militaryzacją irańskiego programu jądrowego w obecnej sytuacji odpowiednio dużo miejsca budziła obawy społeczności międzynarodowej, jej należy poświęcić grupom roboczym tzw. Procesu członkowie musieli dojść do porozumienia po tym, Warszawskiego, czyli inicjatywy, której przewodzą jak Rada Bezpieczeństwa ONZ nałożyła na Teheran Stany Zjednoczone, których ustalenia można sankcje w 2006 r. Oficjalne negocjacje ruszyły w 2013 wykorzystać, by uzupełnić braki w obowiązującej r., głównie za sprawą nieoficjalnych działań, jakie umowie. 4 New Direction Alexander Wielgos W części piątej zaprezentowano tzw. teorię gier można zmodyfikować, dodając do niej nowe zapisy dwupoziomowych, za pomocą której można o kontrowersyjnych sojusznikach Iranu. Po trzecie, odpowiedzieć na pytanie, jaką ścieżkę powinny umowę można zastąpić nową, chociaż to wymagałoby obrać poszczególne państwa. Tak zwany “główny żmudnych pertraktacji ze strony wszystkich negocjator” prowadzi pertraktacje z drugim na tzw. sygnatariuszy. Po czwarte, strony mogłyby poprawić poziomie pierwszym, czyli arenie międzynarodowej, JCPOA oraz powiązać go z nową, nawet prawnie jednocześnie mierząc się z opozycją wewnątrz niewiążącą umową, uzupełniającą rozbieżności własnego kraju na poziomie drugim. Tym samym pierwotnego dokumentu. wywierają one na siebie wzajemny wpływ. W tym zakresie istnieje wiele możliwości. To, jak W części szóstej pokrótce omówiono kolejne możliwe potoczą się dalsze losy umowy JCPOA znacząco scenariusze, jakim mogłoby podlegać porozumienie wpłynie na geopolityczne status quo. W ostatecznym jądrowe z Iranem. Po pierwsze, z umowy można rozrachunku wszystkie podjęte działania będą byłoby całkowicie się wycofać, co jednak niechybnie świadczyć o ludzkich możliwościach i gotowości do prowadziłoby do podjęcia reakcji na możliwe rozwiązywania konfliktów. działania wojenne. Po drugie, treść porozumienia newdirection.online @europeanreform 5 AUTOR Alexander Wielgos Alexander Wielgos jest doradcą w redakcji kwartalnika geopolitycznego The Warsaw Institute Review. Specjalizuje się w zagadnieniu dynamik geopolitycznych w regionie Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej (MENA). Wcześniej pracował w Departamencie Operacji Pokojowych Organizacji Narodów Zjednoczonych, a także odbywał praktyki na placówkach dyplomatycznych. Ukończył studia podyplomowe na brytyjskim Lancaster University, gdzie wcześniej uzyskał stopień magistra stosunków międzynarodowych. Marzec 2020 New Direction SPIS TREŚCI WPROWADZENIE 8 1 IRAN I STRATEGIA ODSTRASZANIA W XXI WIEKU 15 1.1 PROGRAM JĄDROWY 17 1.2 ARSENAŁ RAKIETOWY 18 1.3 SOJUSZNICY IRANU I DZIAŁANIA TAJNE 20 2 RYS HISTORYCZNY 22 2.1 ZAMACH STANU W IRANIE (1953) 23 2.2 IRAŃSKA REWOLUCJA ISLAMSKA (1979) 25 2.3 SANKCJE WOBEC IRANU (2006) 28 2.4 WSPÓLNY PLAN DZIAŁANIA (2013) 30 2.5 POROZUMIENIE JĄDROWE Z IRANEM (2015) 35 2.6 WYCOFANIE SIĘ Z POROZUMIENIA I ESKALACJA NAPIĘĆ (2018–) 36 3 POROZUMIENIE JCPOA NA GEOPOLITYCZNEJ SZACHOWNICY 40 3.1 WYKROCZENIA IRANU PRZECIW WARUNKOM POROZUMIENIA JCPOA 40 3.2 SANKCJE I ZWOLNIENIA ZE STRONY STANÓW ZJEDNOCZONYCH 44 3.3 SANKCJE UE I OGRANICZENIE HANDLU Z IRANEM 47 3.4 UNIJNY INSTRUMENT WSPARCIA WYMIANY HANDLOWEJ INSTEX 49 3.5 OPORTUNISTYCZNA POSTAWA ROSJI I CHIN 49 3.6 MECHANIM ROZSTRZYGANIA SPORÓW (DISPUTE RESOLUTION MECHANISM, DRM) 51 4 POMOC ZE STRONY SOJUSZNIKÓW 53 4.1 AMBASADY MOCARSTW OPIEKUŃCZYCH 53 4.2 PROCES WARSZAWSKI 55 5 TEORIA GIER DWUPOZIOMOWYCH 59 6 POROZUMIENIE JCPOA A PARADOKS SCHRODINGERA 63 6.1 PIERWSZY SCENARIUSZ: WYCOFANIE SIĘ Z POROZUMIENIA JĄDROWEGO 63 6.2 DRUGI SCENARIUSZ: MODYFIKACJA ISTNIEJĄCEJ UMOWY 66 6.3 TRZECI SCENARIUSZ: ZASTĄPIENIE POROZUMIENIA JCPOA INNYM 68 6.4 CZWARTY SCENARIUSZ: POŁĄCZENIE DOSTĘPNYCH OPCJI 70 PODSUMOWANIE 74 newdirection.online @europeanreform Porozumienie Nuklerane z Iranem na Geopolitycznej Szachownicy WPROWADZENIE alsze decyzje w kwestii Wspólnego pełnią ważną funkcję w zwiększaniu świadomości kompleksowego planu działania dotyczącego i stymulowaniu debaty intelektualnej i technicznej. Dporozumienia nuklearnego z Iranem (ang. Joint Idealne porozumienia nie istnieją i obowiązujący Comprehensive Plan of Action,1 JCPOA), w skrócie pakt nuklearny z Iranem i jego kolejne etapy nie są paktu nuklearnego z Iranem, mogą mieć namacalne tu bynajmniej wyjątkiem. Niemniej jednak, umowy konsekwencje dla utrzymania geopolitycznego te na szczęście nie muszą być doskonałe; wystarczy, statusu quo na całym świecie. by były po prostu dobre. Zarówno działania, jak i ich brak odzwierciedlą zmianę, jaka nastąpi w ramach W swoim pierwotnym kształcie porozumienie równowagi sił pomiędzy pierwotnymi stronami zawarto między Iranem a Unią Europejską (UE), porozumienia, a co za tym idzie, także zdolność pięcioma stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa i gotowość ludzkości do rozwiązywania przyszłych Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz Niemcami, konfliktów. zwanej również jako grupa P5+1. Zgodnie z jego zapisami, Iran zobowiązał się tymczasowo ograniczyć Kontekst historyczny oraz wydarzenia poprzedzające swój program nuklearny w zamian za zwolnienie podpisanie umowy nuklearnej z Iranem, a także z sankcji. Mając na uwadze fakt, że zmilitaryzowany późniejsze rozluźnienie samego porozumienia, program jądrowy mógłby być równoznaczny pozwalają na lepsze zrozumienie obecnej niełatwej z zagrożeniem dla ludności, trudno przecenić sytuacji. To co, oprócz narastających napięć znaczenie strategicznie uzasadnionych, jak również między USA i Iranem, czyli głównymi stronami spójnych metod zastraszania. Zakres interesów porozumienia nuklearnego, może nadać kierunek geopolitycznych wpływających na relacje między nowym działaniom będzie zależało także od kolejnych stronami porozumienia nuklearnego znacząco wzrósł, punktów zwrotnych. W 1953 r. CIA zaangażowała szczególnie przy wsparciu w postaci programu się w planowanie i wykonanie zamachu stanu2 balistycznego oraz