!

Blwyddyn' Cymru' Prydain' Y'Byd' ! ! ! ! 1915! !! 2!Medi,!1915:!Bu!farw!Kier! !!19!Ionawr:!Dechreuodd!rhyfel!yn!yr! !!10!Rhagfyr:!Gwnaeth!cwmni!Ford! Hardy,!yr!Aelod!Seneddol! awyr!ar!Brydain!wrth!i'r!Almaenwyr! yn!UDA!ei!filiynfed!car.! Llafur!cyntaf.! ddefnyddio!Zeppelins!am!y!tro!cyntaf.!! ! !! 4!Rhagfyr,!1915:!Lansiwyd!y! !!4!Chwefror:!Cyrhaeddodd!nifer!y!rhai! llong!danfor!gyntaf!(J3)!ym! a!laddwyd!yn!y!rhyfel!104,000.! Mhenfro.! !!18!Chwefror:!Canslwyd!Gemau! !! Yn!Llanfair!PG,!Sir!Fôn,! Olympaidd!Berlin!oedd!i!fod!i! sefydlwyd!cangen!gyntaf! ddigwydd.! Sefydliad!y!Merched! !!18!Mawrth:!Anogodd!y!llywodraeth! (Women’s!Institute!W.I).! fenywod!i!fynd!allan!i!weithio!i! !! Dangoswyd!The$Birth$of$a$ helpu’r!ymgyrch!ryfel.! Nation,!ffilm!ddadleuol!D.W.! ! Griffiths!yn!Efrog!Newydd.! Cymro!oedd!D.W.!Griffiths!a! oedd!yn!un!o!sefydlwyr!y! diwydiant!ffilm!modern.! ! ! ! ! ! 1916! !! 7!Rhagfyr:!Daeth!Lloyd! !!6!Ionawr:!Pasiodd!y!Senedd!Ddeddf! !!8!Ebrill:!Yn!Norwy!cafodd!menywod! ! George,!Cymro!Cymraeg,!yn! Gorfodaeth!Filwrol!(Consgripsiwn).! yr!hawl!i!bleidleisio!mewn! Brif!Weinidog.! !!21!Mai:!Dechreuodd!Amser!Haf! etholiadau!cyffredinol.!! !! Lladdwyd!4,000!o!filwyr!38ain! Prydain,!fel!ffordd!o!arbed!llosgi!glo!i! !!24!Ebrill:!gwrthryfel!yn!Nulyn,! Adran!y!Gwarchodlu!Cymreig,! greu!golau!yn!y!nos.!! Iwerddon!yn!erbyn!Rheolaeth! a!1,000!o!filwyr!y!Ffiwsilwyr! ! Prydain.!Arweiniodd!hyn!at! Brenhinol!Cymreig!ym! 'Wrthryfel!y!Pasg'.! mrwydrau!Somme!a!Mamtez.! !

!! Jimmy!Wilde!–!Pencampwr! !!1!Gorffennaf:!dechreuodd!ymgyrch! Bocsio'r!Byd.! y!Somme,!gan!arwain!at!filoedd!o! ! farwolaethau!yn!y!ffosydd;!! !!15!Medi:!defnyddiodd!Prydain! danciau!yn!y!rhyfel!am!y!tro!cyntaf.! !!cafodd!Woodrow!Wilson!ei!ethol!yn! Llywydd!UDA!gan!guro!Charles! Evans!Hughes!o!drwch!blewyn.! Roedd!tad!Charles!Evans!Hughes!yn! weinidog!Cymraeg!o!Dredegar.! ! ! ! ! ! 1917! !! 31!Gorffennaf:!Lladdwyd! !! Cafodd!teulu!Brenhinol!Prydain! !!16!Mawrth:!ildiodd!Czar!Nicholas!II! ! Hedd!Wyn!mewn!brwydr!ar! wared!ar!bob!teitl!Almaenig:! y!goron!yn!Rwsia.!Arweiniodd!hyn! Esgair!Pilkem!cyn!iddo!gael!ei! daeth!SaxecCoburgcGotha!yn! at!chwyldro!Rwsia!ar!7!Tachwedd.! gadeirio'n!brifardd!Eisteddfod! Windsor!a!daeth!Battenburg!yn! !!6!Ebrill:!Ymunodd!America!â'r! Genedlaethol!Penbedw.!! Mountbatten.! Rhyfel!Byd!Cyntaf.! !! Carcharwyd!Gwenallt,!bardd! ! ! ifanc!o'r!Alltcwen,! ! ! Pontardawe,!am!ddwy!flynedd! ! ! am!fod!yn!wrthwynebydd! ! ! cydwybodol,!sef!gwrthod! ! ! ymrestru!fel!milwr!am! ! resymau!moesol!a!chrefyddol.! ! ! ! ! ! 1918! !! Hydref!/!Gaeaf:!Cafodd!Cymru! !!25!Ionawr:!Cyflwynodd!Llywodraeth! !!Lladdwyd!cyncCzar!Rwsia!a'i!deulu! ! ei!tharo!gan!ffliw!marwol.! Prydain!bolisi!dau!ddiwrnod!heb!gig! gan!Folsefigiaid!Rwsia.! !

!! 27!Medi:!Bu!farw!Morfydd! yr!wythnos!i!ymdopi!â!phrinder! !!11!Tachwedd:!Llofnododd!yr! Owen,!y!cyfansoddwr!a'r! bwyd.! Almaen!y!Cadoediad!–!felly!daeth! cerddor!yng!Nghraigcycmôr,!y! !!12!Tachwedd:!Roedd!gan!Brydain! diwedd!i'r!Rhyfel!Byd!Cyntaf!oedd! Mwmbwls,!tra!oedd!ar!ei! ddyledion!rhyfel!o!£7,100!miliwn.! wedi!hawlio!bywydau!10!miliwn!o! gwyliau.!27!mlwydd!oed!yn! !!23!Tachwedd:!Dechreuodd!gemau! filwyr!y!gynghrair!a'r!gelyn.! unig!oedd!hi!ac!roedd!yn!briod! pêlcdroed!y!Gynghrair!eto!ym! ! ag!Ernest!Jones!o!Drecgŵyr,! Mhrydain.! cofiannydd!a!chydweithiwr! !!28!Rhagfyr:!pleidleisiodd!menywod! Sigmund!Freud.! dros!30!am!y!tro!cyntaf!mewn! ! etholiad!cyffredinol.! ! ! ! ! ! 1919! !! 12!Mehefin:!Galwadau!am! !!5!Gorffennaf:!Am!y!tro!cyntaf,! !!17!Ebrill:!Daeth!pedwar!o!brif! ! senedd!ranbarthol!i!Gymru.! enillodd!menyw!nad!oedd!yn!dod!o! artistiaid!y!ffilmiau!at!ei!gilydd!i! !! 27!Medi:!Bu!farw!Adelina!Patti! wlad!oedd!yn!siarad!Saesneg! greu!cwmni!newydd!o'r!enw!United! o!Graig!y!Nos,!Cwm!Tawe.! bencampwriaeth!menywod! Artists,!yn!Hollywood.!Mary! Cantores!opera!fydcenwog!oedd! Wimbledon.!!Suzanne!Lenglen!o! Pickford,!Douglas!Fairbank,!Charles! hi.! Ffrainc!oedd!hi.! Chaplin!a!D.W.!Griffith!oedd!yr! ! !!16!Hydref:!!Sefydlodd!y!Llywodraeth! artistiaid.! Gomisiwn!i!edrych!ar!system!o! !!28!Mehefin:!Arwyddodd!yr!Almaen! ddatganoli!ffederal!i'r!DU.! y!Cytundeb!Heddwch!yn!Versailles.! !!28!Tachwedd:!Daeth!Nancy!Astor!yn! ! AS!benywaidd!cyntaf!Prydain.!Cafodd! ei!hethol!yn!AS!Ceidwadol!dros! Plymouth!mewn!isetholiad.! ! ! ! ! ! 1920! !!Sefydlwyd!yr!Eglwys!yng! !!31!Awst:!Datgelodd!adroddiad! ! Nghymru'n!swyddogol.! heddlu!Llundain!fod!mwy!o!geir! !

!!Chwaraeodd!Billy!Meredith!yn! modur!wedi!arwain!at!fwy!o! !!16!Ionawr:!Daeth!y!gwaharddiad!yn! 45!oed!dros!dîm!pêlcdroed! farwolaethau!ar!y!ffyrdd.! ddeddf!yn!UDA!–!yn!gwahardd! rhyngwladol!Cymru,!gan!guro! !!16!Hydref:!Roedd!glowyr!allan!ar! cynhyrchu!a!gwerthu!alcohol.! Lloegr!yn!Highbury.!Bu'n! streic!genedlaethol.! !!Awst:!Cynhaliwyd!y!gemau! chwarae'n!broffesiynol!dros! ! Olympaidd!yn!Antwerp,!gwlad!Belg.! Manchester!United.! !!10!Medi:!Yn!India,!mabwysiadodd! !!Agorodd!Prifysgol!Cymru! plaid!y!Gyngres!genedlaethol!raglen! Abertawe!ei!drysau!i!fyfyrwyr! Gandhi,!sef!peidio!â!chydweithredu! am!y!tro!cyntaf.! â!Llywodraeth!India.!Roedd!hyn! ! wedi'i!seilio!ar!ddull!dicdrais.! !!21!Tachwedd:!Oherwydd!y!lladd!yn! Iwerddon!ar!y!diwrnod!hwn,!cafodd! ei!alw'n!'Bloody!Sunday'.!Ym!Mharc! Croke!yn!Nulyn,!pencadlys!y! Gymdeithas!Campau!Gwyddelig,! cafodd!12!o!bobl!eu!lladd!gan!y! 'Black!and!Tans'!(heddlu!arbennig)! a!milwyr!pan!oedd!gêm!bêlcdroed!ar! fin!dechrau.! ! ! ! ! ! 1921! !!Dangosodd!y!cyfrifiad!gwymp! !!16!Chwefror:!Roedd!dros!1!filiwn!o! !!Iwerddon:!Mwy!o!drais!yn! ! syfrdanol!yn!nifer!a!chanran!y! bobl!yn!ddicwaith!ym!Mhrydain!(gan! Iwerddon!wrth!i'r!Gwyddelod! siaradwyr!Cymraeg!yng! gynnwys!368,000!o!gyncfilwyr).! ymladd!am!ryddid!o!Reolaeth! Nghymru!dros!3!blwydd!oed:!! !!17!Mawrth:!Agorwyd!y!clinig!rheoli! Prydain.! !!1911!–!43.5%!(977,366)! cenhedlu!cyntaf!yn!Llundain.! !!7!Rhagfyr:!Llofnododd!swyddogion! !!1921!–!37.2%!(929,183)! !!15!Mai:!Roedd!hi'n!swyddogol!ei!bod! Prydeinig!a!Gwyddelig!gytundeb!i! ! hi'n!well!gan!fenywod!wisgo!sgertiau! greu!Gweriniaeth!Iwerddon.!! !

byrrach,!gan!ddangos!crothau!eu! Digwyddiad!pwysig!yn!hanes! coesau.! meddygaeth!wrth!ddarganfod!bod! !!10!Mehefin:!Roedd!2.2!miliwn!o!bobl! inswlin!yn!cynnig!gobaith!i'r!rhai!oedd! yn!ddicwaith!ym!Mhrydain.! yn!dioddef!o!ddiabetes.!Frederick! !!25!Mehefin:!Bu'n!bwrw!glaw!ar!ôl! Banting!a!Charles!Best!wnaeth!y! sychder!o!100!niwrnod!ym!Mhrydain.!! darganfyddiad!yng!Nghanada.! !!1!Awst:!Roedd!cynnydd!yn!nifer!y! bobl!oedd!yn!mynd!am!ddiwrnod!i! lan!y!môr.!Daeth!hyn!i'r!amlwg! oherwydd!bod!mwy!o!gardiau!post!o! drefi!glan!môr.! ! ! ! ! ! 1922! !!Cafodd!Urdd!Gobaith!Cymru! !!7!Chwefror:!Roedd!adroddiadau!am! !!16!Mehefin:!Cynhaliwyd!yr! ! Fach!ei!sylfaenu!gan!Ifan!ab! glwy'r!traed!a'r!genau,!ac!arweiniodd! etholiadau!cyntaf!yng!Ngweriniaeth! Owen!Edwards.! hyn!at!ladd!8,500!o!wartheg,!1,000!o! Rydd!Iwerddon.!! !!Dechrau!anfon!Neges!Ewyllys! ddefaid!a!2,500!o!foch.! !!27!Gorffennaf:!Roedd!yr!Almaen!yn! Da!Dros!Heddwch!oddi!wrth! !!22!Mai:!Y!tymheredd!uchaf!yn! methu!dal!ati!i!dalu'r!dyledion! bobl!ifanc!Cymru!i!bob!cenedl! Llundain!am!50!mlynedd!c!88!°F!(31! rhyfel.!Roedd!y!wlad!yn!wynebu! er!mwyn!hyrwyddo!heddwch.! °C)!yn!y!cysgod.! distryw!ac!roedd!y!bobl!yn!dioddef.! ! !!2!Awst:!Bu!farw!Alexander!Graham! !!22!Awst:!Yn!Cork,!saethwyd!Michael! Bell!a!ddyfeisiodd!y!ffôn.!! Collins,!gwleidydd!Gwyddelig!ac! !!14!Awst:!Bu!farw'r!Arglwydd! ymladdwr!dros!Weriniaeth!rydd! Northliffe,!arloesydd!papurau! Iwerddon.! newydd!poblogaidd!a!sylfaenydd!y! !!29!Tachwedd:!Cafwyd!hyd!i! Daily!Mail.!! drysorau!Tutankhamun!yn!Nyffryn! !!18!Hydref:!Cafodd!y!BBC!ei!sefydlu.!! y!Brenhinoedd!yn!yr!Aifft.!! !!25!Hydref:!Bu!farw!George!Cadbury,! cawr!ym!myd!siocled.! !

! !!30!Tachwedd:!Yn!Munich,!yr! Almaen,!anerchodd!Adolf!Hitler! dyrfa!o!50,000.! ! ! ! ! ! 1923! !!13!Chwefror:!Cafodd!y!Gymraeg! !! 13!Gorffennaf:!Pasiwyd!deddfau!i! !!16!Chwefror:!Dyluniodd!Coco! ! ei!chlywed!ar!y!radio!am!y!tro! wahardd!gwerthu!alcohol!i!unrhyw! Chanel!–!!brenhines!ffasiwn!Ffrainc! cyntaf!yng!Nghymru.! un!o!dan!18!mlwydd!oed.!! –!siwmperi!i!fenywod.!Roedd!ei! ! ! chynlluniau!wedi!gweddnewid! ffasiwn!i!fenywod.! !!16!Medi:!Lladdodd!daeargryn!yn! Tokyo,!Japan,!300,000!o!bobl!a!bu'n! rhaid!i!dros!filiwn!o!bobl!adael!eu! cartrefi.!! ! ! ! ! ! 1924! !!31!Mai:!Bu!farw!David!Ivon! !! 22!Ionawr:!Enillodd!y!blaid!Lafur!yr! !!12!Ionawr:!Bu!farw!Lenin,! ! Jones!o!Aberystwyth!o! etholiad!cyffredinol!yn!llwyr!a!daeth! sylfaenydd!yr!Undeb!Sofietaidd.!! dwbercwlosis!yn!Yalta,!Rwsia.! Ramsay!MacDonald!yn!Brif!Weinidog! !!Gorffennaf:!Cynhaliwyd!gemau! Roedd!yn!gomiwnydd!a! Llafur!cyntaf.!! Olympaidd!Paris.! ymladdodd!yn!ddygn!dros! !! 16!Chwefror:!Roedd!pob!porthladd! ! hawliau!poblogaeth!ddu!De! yn!y!wlad!ar!gau!oherwydd!Streic!y! Affrica.! Docwyr.! !!25!Medi:!Ar!draeth!Pentywyn,! !! 20!Awst:!Cafwyd!cytundeb!oedd!yn! torrodd!Malcolm!Campbell!y! rhoi’r!hawl!i!3,000!teulu!o'r!DU!i! record!am!y!car!cyflymaf!ar!y! ymfudo!i!Ganada!a!byw!ar!ffermydd.! tir,!gan!gyrraedd!cyflymder!o! 146.16!milltir!yr!awr!yn!ei!gar! Sunbeam.! !

! ! ! ! ! 1925! !! 3!Chwefror:!Claddwyd!Jim! !!18!Mawrth:!Dinistriodd!tân!ddau! !!29!Mehefin:!Yn!Ne!Affrica!daeth! Driscoll,!Pencampwr!Bocsio! lawr!o!amgueddfa!gwaith!cwyr! gwaharddiad!lliw!yn!gyfreithlon,!fel! Pwysau!Plu'r!Byd!yng! Madam!Tussauds!yn!Llundain.!! nad!oedd!pobl!ddu'n!gallu!cael! Nghaerdydd.! !!18!Gorffennaf:!Adroddwyd!bod!10! swyddi!medrus.!! !! Dechreuodd!Clough!Williams! miliwn!o!bobl!yn!gwrando!ar! !!18!Gorffennaf:!Cyhoeddwyd!'Mein! Ellis!ar!y!gwaith!o!greu!pentref! ddarllediadau!radio!ym!Mhrydain.!! Kampf',!llyfr!Hitler.! Eidalaidd!yng!Nghymru.! !!29!Medi:!Peintiwyd!llinellau!traffig! !!21!Gorffennaf:!Cafodd!athro! Portmeirion!yw!enw'r!pentref! gwyn!ar!heolydd!yn!Llundain!am!y! bywydeg!yn!Tennessee,!UDA,! nawr.! tro!cyntaf!i!wahanu'r!traffig.!! ddirwy!am!addysgu!damcaniaeth! !! 5!Awst:!Ym!Mhwllheli,!cafodd!Y! esblygiad!Darwin.!! Blaid!Fach!(Plaid!Cymru)!ei! !!8!Awst:!Cynhaliwyd!Cynhadledd! ffurfio.! genedlaethol!gyntaf!y!Ku!Klux!Klan! !! 12!Rhagfyr:!Sefydlwyd!5SX! yn!Washington.! Radio!Abertawe.! ! ! ! ! ! ! 1926! !! 29!Rhagfyr:!Lansiodd!W.H.! !! 25!Ionawr:!Dywedodd!y!llawfeddyg! !!24!Ebrill:!Terfysgoedd!rhwng! ! Powning!y!gwasanaeth!ffôn! Syr!Berkeley!Moynihan!y!gallai! Hindŵiaid!a!Mwslimiaid!yn!India.! cyhoeddus!cyntaf!rhwng!Cymru! canser!y!tafod!gael!ei!achosi!gan! !!4!Gorffennaf:!Dechreuodd!cyngres! ac!America,!o'r!Swyddfa!Bost!yn! ysmygu.! gyntaf!y!blaid!Natsïaidd,!yn!yr! Abertawe.!Roedd!galwad!ffôn!3! !! 27!Ionawr:!Dangosodd!John!Logie! Almaen,!wedi'i!galw!gan!Adolf! munud!yn!costio!£15!a!£5! Baird!y!delweddau!symudol!cyntaf! Hitler.!! ychwanegol!am!bob!munud! wedi'u!trosglwyddo!heb!wifrau!yn!y! !!19!Medi:!Ysgubodd!corwynt!drwy! wedi!hynny.! Sefydliad!Brenhinol!yn!Llundain.! Florida,!UDA!gan!ladd!1,500!a! !! Cynhaliwyd!yr!Eisteddfod! Dyma'r!cam!cyntaf!i!gael!teledu.! gadael!40,000!yn!ddigartref.! Genedlaethol!yn!Abertawe.! !! 17!Chwefror:!Rhybuddiodd!Dr!J.S.! ! Gwenallt!enillodd!y!gadair.! Russell!yn!y!Sefydliad!Hylendid!am! ! !

! beryglon!yfed!ac!ysmygu!i!iechyd! ! ! pobl!a!bod!y!ffasiwn!ymysg!menywod! ! ! i!fod!yn!denau!iawn!yn!beryglus!iawn! ! ! i!iechyd!hefyd.!!! ! ! !! 5!Mai:!!Cynhaliwyd!streic! ! ! genedlaethol!am!naw!niwrnod.! ! ! ! ! ! ! ! ! 1927! !!21!Ebrill:!Agorwyd!Amgueddfa! !! 21!Ionawr:!Amcangyfrifwyd!bod! !!Glaniodd!awyren!Charles!Lindbergh! ! Genedlaethol!Cymru!yng! 500,000!o!ffonau!yn!cael!eu! yn!Ffrainc!ar!ôl!hedfan!ar!draws! Nghaerdydd.! defnyddio!nawr.!! Cefnfor!Iwerydd.! !!Cyhoeddodd!Rhys!Davies,! !! 26!Chwefror:!1,000!o!bobl!yr! !!Enillodd!UDA!gystadleuaeth!golff! awdur!o!Glydach!a!aeth!i! wythnos!yn!marw!o!ffliw;! cwpan!Ryder!am!y!tro!cyntaf;! Lundain!ei!dri!llyfr!cyntaf,!sef!! !!19!Mai:!Adroddiad!bod!mwy!o! !! 29!Tachwedd:!Yn!Buenos!Aires,! ‘The!Withered!Root’,!‘Aaron’,!a! drinwyr!gwallt!oherwydd!y!ffasiwn! yr!Ariannin,!enillodd!Alexandre! ‘The!Song!of!songs!and!other! newydd!i!fenywod!dorri!eu! Alekhine!o!Ffrainc!bencampwriaeth! stories’! gwalltiau'n!fyr.! gwyddbwyll!y!byd.! !!23!Tachwedd:!Cerddodd!200! ! ! glöwr!dicwaith!o'r!Rhondda!180! ! milltir!i!Lundain.!Gwrthododd!y! Prif!Weinidog!Stanley!Baldwin! gwrdd!â!nhw.! ! ! ! ! ! 1928! !! 18!Mehefin:!Amelia!Earhart! !!6!Ionawr:!Gorlifodd!afon!Tafwys!yn! !!30!Medi:!Darganfu!Alexander! ! oedd!y!fenyw!gyntaf!i!hedfan!ar! Llundain,!dros!ardaloedd!isel!o! Fleming!benisilin.!! draws!Cefnfor!Iwerydd!o! Lundain!a!boddi!14!o!bobl!gan! !!26!Mawrth:!Gwerthwyd!bron!i!bum! America!i!Ewrop,!gan!adael! gynnwys!4!chwaer!ifanc.!Bu'n!rhaid!i! miliwn!o!gyfranddaliadau,!record! gannoedd!symud!o'u!cartrefi.! wrth!fasnachu!yn!Wall!Street.!! !

Newfoundland!a!glanio!ym! !!14!Ionawr:!Bu!farw!Thomas!Hardy,!yr! !!Awst:!Cynhaliwyd!y!Gemau! Mhorth!Tywyn.! awdur.! Olympaidd!yn!Amsterdam,!yr! ! !!7!Mai:!Cafodd!menywod!rhwng!21!a! Iseldiroedd.! 30!y!bleidlais.! ! !!15!Mai:!Bu!farw!Emmeline!Pankhurst,! y!swffragét.! !!10!Awst:!Cyhoeddwyd!mai! poblogaeth!y!DU!oedd!yn!ysmygu! fwyaf!–!cyfartaledd!o!3.4!pwys!o! dybaco'r!person.! ! ! ! ! ! 1929! !!Chwefror:!Dangoswyd!y!ffilm! !! 10!Mehefin:!Margaret!Bondfield! !!14!Chwefror:!Cyflafan!San!Ffolant! ! sain!gyntaf!yng!Nghymru!yn! oedd!y!fenyw!gyntaf!i!fod!yn!aelod!o! yn!Chicago,!ymladd!rhwng!giangiau! sinema!'Queen'!yng! gabinet!y!Llywodraeth.!! Al!Capone!a!giang!arall.! Nghaerdydd.!Singing$Fool!gan! ! !!24!Hydref:!Cwymp!Wall!Street,! Al!Johnson!oedd!y!ffilm.! cwympodd!gwerth!cyfrandaliadau! !!31!Mai:!Eisteddfod!yr!Urdd! ar!y!Gyfnewidfa!Stoc!yn!Efrog! gyntaf!yn!cael!ei!chynnal!yng! Newydd,!a!hynny'n!effeithio!ar! Nghorwen,!gogledd!Cymru.! economi'r!byd.! !!30!Mai:!Aneurin!Bevan!yn!cael! ! ei!ethol!yn!aelod!seneddol!am!y! tro!cyntaf.!Aeth!ymlaen!i!greu'r! Gwasanaeth!Iechyd!Gwladol.! Hefyd,!Megan!Lloyd!George! oedd!yr!Aelod!Seneddol! benywaidd!cyntaf!i!Gymru.! !!Y!tro!olaf!i'r!Eisteddfod! Genedlaethol!gael!ei!chynnal!y! !

tu!allan!i!Gymru!–!cafodd!ei! chynnal!yn!Lerpwl.! !!Yn!1929!cyrhaeddodd!nifer!y! ceir!yng!Nghymru!100,000.! !!Awst:!Agorwyd!Glancllyn,! gwersyll!cyntaf!yr!Urdd!ger!y! Bala!yng!ngogledd!Cymru.! ! ! ! ! ! 1930! !! Ionawr:!Maurice!Turnbull!o! !! 2!Mawrth:!Bu!farw!D.H.!Lawrence,!y! !!6!Ionawr:!Torrodd!Don!Bradman! ! Gaerdydd,!chwaraewr! nofelydd.! record!y!byd!mewn!criced!gan! rhyngwladol!rygbi!a!hoci!dros! !! 14!Mawrth:!Cymeradwyodd!Pwyllgor! sgorio!452!rhediad!mewn!un!batiad.! Gymru,!oedd!y!Cymro!cyntaf!i! Twnnel!y!Sianel!gynllun!i!adeiladu! !!6!Ebrill:!Cafodd!Gandhi!ei!arestio! gael!ei!ddewis!i!chwarae!criced! twnnel!o!Loegr!i!Ffrainc.! am!dorri'r!ddeddf!halen!yn!India.!! dros!Loegr!a!buodd!ar!daith!yn! !! 7!Gorffennaf!c!Bu!farw!Syr!Arthur! !!6!Mehefin:!Cafodd!llysiau!wedi'u! Awstralia!a!Seland!Newydd.!! Conan!Doyle,!yr!awdur!a!greodd! rhewi!eu!gwerthu!am!y!tro!cyntaf!yn! !! Tachwedd:!James!J.!Davies!o! Sherlock!Holmes.! Unol!Daleithiau!America.! Dredegar!yn!wreiddiol!oedd!y! !! 28!Awst:!Yn!y!DU!bu!farw!24!o!bobl! !!30!Gorffennaf:!Enillodd!Uruguay! Cymro!cyntaf!i!gael!ei!ethol!yn! oherwydd!y!gwres!mawr,!wrth!i'r! gystadleuaeth!gyntaf!cwpan!y!Byd! seneddwr!dros!Pennsylvania,! tymheredd!godi!i!94!°F!(34!°C).! mewn!pêlcdroed.! Unol!Daleithiau!America.! !! 30!Awst:!£215!oedd!car!Morris!Major! !!Cafodd!defnydd!ffibr!synthetig! Dychwelodd!fwy!nag!unwaith!i! newydd!sbon!a!gynhyrchwyd!yn! newydd!ei!ddarganfod!gan!Wallace! Dredegar!a!phrynu!tŷ!a!gafodd! Cowley,!Rhydychen.!! Carothers!o!Gwmni!Du!Pont!yn! ei!droi'n!llyfrgell!i!bobl!y!dref.! !! 15!Medi:!Cafodd!llawer!o!adeiladau! America.!Nylon!oedd!ei!enw.! !! 24!Rhagfyr:!Agorwyd!yr!Hostel! eu!codi!yn!Llundain,!ers!1925,!roedd! ! Ieuenctid!gyntaf!ym!Mhrydain! 250,000!o!adeiladau!newydd!wedi'u! yng!Nghymru!c!Neuadd! codi.! Pennant,!Dyffryn!Conwy.! ! !

! ! ! ! 1931! !!25!Hydref:!Cafodd!Cymru!gêm! !!1!Ionawr:!Daeth!Deddf!Traffig!y! !!1!Mai:!Agorwyd!yr!Empire!State! ! gyfartal!yn!erbyn!yr!Alban! Ffyrdd!i!rym,!gan!gyflwyno!heddlu! Building!yn!Efrog!Newydd.!Ar!y! mewn!pêlcdroed,!ond! traffig!ac!yswiriant!trydydd!parti! pryd!hwn!oedd!adeilad!uchaf!y!byd.!! oherwydd!bod!clybiau!Lloegr! gorfodol.! !!Daeth!Mahatma!Gandhi,!yr! yn!gwrthod!rhyddhau! !!19!Mehefin:!Cafodd!ffermwyr!eu! arweinydd!o!India,!i!ymweld!â! chwaraewyr!Cymru,!roedd!y! gwahardd!rhag!symud!unrhyw! Phrydain.! tîm!yn!cynnwys!naw!cap! anifeiliaid!oherwydd!epidemig!o! !!22!Hydref:!Cafodd!Al!Capone,! newydd,!nifer!ohonyn!nhw'n! glwy'r!traed!a'r!genau.!! gangster!o!Chicago!ei!garcharu!am! chwaraewyr!amatur!oedd!yn! !!20!Medi:!Prydain!yn!wynebu! 11!mlynedd!am!osgoi!talu!treth.! chwarae!i!dimau!lleol.!Daeth!y! argyfwng!ariannol!a!bu'n!rhaid! !!18!Hydref:!Bu!farw!Thomas!Edison,! tîm!hwn!yn!enwog!a'r!enw! dibrisio'r!bunt!oddi!ar!y!safon!aur.! dyfeisydd!toreithiog!yn!84!oed!yn! arnyn!nhw!oedd!"The!Great! Caeodd!Cyfnewidfa!Stoc!Llundain!am! New!Jersey.!Gwnaeth!gyfraniadau! Unknowns";!aeth!Cymru! ddau!ddiwrnod!oherwydd!yr! mawr!i!ddyfeisio'r!ffôn,!y!gramoffon,! ymlaen!i!ennill!y!twrnamaint! argyfwng!gyda!diweithdra!dros!2,71! y!golau!trydan!a!delweddau! rhyngwladol!yn!1933,!34,!17!a! miliwn.!! symudol.!Cododd!batent!ar!1,100! rhannu'r!wobr!yn!1939.!! !!15!Rhagfyr:!Ar!ôl!cyfnod!o!dreialu!yn! dyfais.!! !!21!Tachwedd:!Cafodd!John! Llundain,!cyhoeddwyd!bod!goleuadau! Sampson,!yr!ysgolhaig!o!sipsi,! traffig!yn!mynd!i!gael!eu!defnyddio! angladd!traddodiadol!i!sipsiwn! dros!Brydain!i!gyd.! traddodiadol!yn!Llangwm,! Gogledd!Cymru,!gydag! Augustus!John!yn!arwain!yr! angladd.! !!Rhagfyr:!Cyhoeddwyd!un!o'r! llyfrau!Cymraeg!cyntaf!i!blant,! sef!'Llyfr!Mawr!y!Plant'!gan! Jennie!Thomas!a!JO!Williams.! !

!!Penodwyd!Cynan!(y!Parch! Albert!Evans)!yn!sensor! swyddogol!ar!gyfer! cynyrchiadau!ffilm!a'r!theatr! yng!Nghymru.!Bwriad!hyn!oedd! sicrhau!bod!pob!cynhyrchiad!yn! addas!yn!foesol.! ! ! ! ! 1932! !!Awst:!Agorwyd!gwersyll!yr! !! 20!Mai:!Agorwyd!Pencadlys!y!BBC!yn! !!18!Mawrth:!Agorwyd!Pont!Harbwr! ! Urdd!yn!Llangrannog.! Portland!Place!yn!Llundain.! Sydney!yn!Awstralia.!! !!Awst:!Y!ffigurau!diweithdra! !! 8!Hydref:!Rhoddodd!Cerddorfa! !!4!Ebrill:!Daeth!gwyddonwyr!o!hyd!i! swyddogol!i!Gymru!oedd!42.8%! Ffilharmonig!Llundain!ei!chyngerdd! Fitamin!C!a'i!arunigo!yn!America.! o!boblogaeth!y!dynion!c! cyntaf!o!dan!arweiniad!Syr!Thomas! !!Awst:!Cynhaliwyd!Gemau! cyfanswm!o!227,000.! Beecham,!ei!sylfaenydd.! Olympaidd!Los!Angeles.! ! ! ! ! ! 1933! !!29!Gorffennaf:!Sefydlwyd!y! !! 4!Ebrill:!Gwelwyd!anghenfil!Loch! !!30!Ionawr:!Hitler!yn!cael!ei!ethol!yn! ! Bwrdd!Marchnata!Llaeth,!oedd! Ness!ger!Inverness!yn!yr!Alban!am!y! Ganghellor!yr!Almaen.!! yn!gwarantu!siec!i!ffermwyr! tro!cyntaf.! !!5!Chwefror:!Y!gwaharddiad!ar! bob!mis!am!eu!llaeth.!Roedd! !! 5!Hydref:!Dechrau!ar!y!gwaith!gwerth! alcohol!yn!cael!ei!godi!yn!yr!Unol! hyn!yn!golygu!ei!bod!hi'n!haws! £95!miliwn!o!glirio!slymiau! Daleithiau,!felly!roedd!hi'n! gwneud!bywoliaeth!wrth! Birmingham.!! gyfreithiol!i!werthu!alcohol!eto.! ffermio!yng!nghefn!gwlad! !! ! Cymru.!! ! ! ! ! 1934! !!2!Awst:!Agorwyd!Neuadd!y!Dref! !!23!Chwefror:!Bu!farw!Edward!Elgar!y! !!10!Mehefin:!Enillodd!yr!Eidal!gwpan! ! newydd!Abertawe!a!daeth!yn! cyfansoddwr.! y!byd!pêlcdroed!gan!guro! gartref!i!furluniau!Syr!Frank! !!18!Gorffennaf:!Agorwyd!twnnel!o!dan! Czechoslovakia.! Brangwyn!(Paneli'r! afon!Mersi.! !

Ymerodraeth).!!Daethon!nhw!i! !!4!Gorffennaf:!Bu!farw!Marie!Curie!y! Abertawe!ar!ôl!iddyn!nhw!gael! gwyddonydd!enwog.!! eu!comisiynu!a'u!gwrthod!gan! !!5!Hydref:!Gwrthryfel!yn!erbyn! Dŷ'r!Arglwyddi!yn!Llundain.!! gwladwriaeth!Sbaen!yn!dechrau!yng! !!22!Medi:Ttrychineb!ym!Mhwll! Nghatalonia.!! Glo!Gresffordd,!ger!Wrecsam,! gan!arwain!at!265!marwolaeth.!! !!10!Tachwedd:!Cymdeithas! Cerdd!Dant!Cymru!yn!cael!ei! sefydlu,!i!warchod!y!canu! traddodiadol!gyda'r!delyn.! ! ! ! ! 1936! !! 27!Mawrth:!Roedd!gan!12%!o! !!20!Ionawr:!Bu!farw!George!y!pumed!a! !!19!Gorffennaf:!Glaniodd!Franco!yn! gartrefi!Cymru!drwydded!radio.! daeth!ei!fab!Edward!yr!wythfed!yn! Cadiz!a!dechreuodd!rhyfel!cartref! 264,140!trwydded!ar!gyfer! frenin.! Sbaen.! poblogaeth!o!2.1!miliwn!o!bobl.! !!4!Medi:!Cwrddodd!Lloyd!George!â! !!3!Awst:!Enillodd!Jessie!Owens,!dyn! !! 8!Medi:!Llosgodd!Saunders! Hitler!yn!yr!Almaen.!! du,!dair!medal!aur!yng!Ngemau! Lewis,!DJ!Williams!a!Lewis! !!5!Hydref:!Gorymdaith!Jarrow!c! Olympaidd!Berlin.! Valentine!yr!ysgol!fomio!ger! gorymdaith!300!milltir!gan!ddynion! Pwllheli!fel!protest.!Cafodd!y!tri! dicwaith!o!dref!Jarrow!yng!ngogledd! eu!carcharu.!Roedd!yn!cael!ei! ddwyrain!Lloegr!i!Lundain.!! ystyried!yn!drobwynt!i! !!11!Rhagfyr:!Iildiodd!Edward!yr! wleidyddiaeth!Cymru!a! wythfed!y!goron.! chenedlaetholdeb!Cymreig.!! !! Tachwedd:!Ymunodd!nifer!o! Gymry!â'r!frigâd!Ryngwladol!i! ymladd!yn!erbyn!ffasgaeth!yn! Sbaen!c!yn!erbyn!y!Cadfridog! !

Franco.!Ymunodd!177!Cymro!i! gyd!a!lladdwyd!33.! ! ! ! ! 1937!! !! Haf:!Ymddangosodd!rhifyn! !!12!Mai:!Darllediad!allanol!cyntaf!y! !!16!Chwefror:!Codwyd!patent!ar!y! cyntaf!y!cylchgrawn!llenyddol! BBC!oedd!coroni'r!Brenin!George!y! ffibr!newydd!'neilon'.! gan!y!rhai!oedd!yn!ysgrifennu! chweched!yn!Abaty!Westminster.! !!16!Ebrill:!Dinistriwyd!tref!Guernica! yn!Saesneg!yng!Nghymru.! yn!ystod!Rhyfel!Cartref!Sbaen!gan! Wales!oedd!ei!enw!a'r! fomiau!awyrennau'r!Almaen.!! golygydd!oedd!Keidrych!Rhys! !!6!Mai:!Lladdwyd!30!o!bobl!wrth!i! o!Fethlehem!ger!Llandeilo.! long!awyr!Hindenburg!gynnau!wrth! Cafodd!dau!o'r!rhifynnau!eu! lanio!yn!yr!Unol!Daleithiau.! golygu!gan!Dylan!Thomas!a! ! Nigel!Heseltine.!Roedd!y! brandio!ar!gyfer!y!cyhoeddiad! wedi'i!seilio!ar!y!syniad!"er!ein! bod!yn!ysgrifennu!yn!Saesneg,! mae!ein!gwreiddiau!yng! Nghymru".! !! Cafodd!ras!geffylau'r!Grand! National!ei!hennill!gan!geffyl! o'r!enw!'Royal!Mail'.!Hugh! Lloyd,!Cymro,!oedd!ei! berchennog,!Ivor!Anthony!o! Gydweli!oedd!yr!hyfforddwr,! ac!Evan!Williams!o'r!Bontcfaen! oedd!y!jôc.!! !! 4!Gorffennaf:!Agorodd!y!BBC! led!band!radio!newydd!yn! benodol!ar!gyfer!darllediadau! !

Cymraeg!ar!ôl!ymgyrchu!gan! Bwyllgor!Darlledu!Prifysgol! Cymru!a!chwynion!gan! wrandawyr!yn!Lloegr!am! glywed!Cymraeg!ar!eu!radio.! ! ! ! ! 1938!! !!7!Gorffennaf:!Cafodd!Augustus! !!Llofnododd!Neville!Chamberlain! !!14!Mawrth:!Gorymdeithiodd!Hitler! John,!yr!artist!o!Gymro!o! gytundeb!â'r!Almaen,!Ffrainc!a'r! drwy!Vienna!ddiwrnod!ar!ôl! DdinbychcycPysgod,!ei!ddewis! Eidal,!yn!Munich,!er!mwyn!sicrhau! cyhoeddi!bod!yr!Almaen!ac!Awstria! yn!un!o!dri!arlunydd!Prydeinig!i! "heddwch!yn!ein!cyfnod!ni"!i!Ewrop! wedi'u!huno.!! arddangos!yn!y!Louvre!ym! gyfan.! !!Cafodd!Sigmund!Freud,!Iddew!o! Mharis.!Roedd!y!Natsïaid!wedi! Awstria!(tad!seicdreiddiad!a! gwahardd!dangos!ei!waith.!Bu! niwroleg)!ei!hedfan!o!Vienna!yn! Augustus!John!yn!dilyn!ffordd!o! Awstria!i!fyw!yn!Llundain! fyw!fohemaidd.!Daeth!yn!enwog! oherwydd!i'r!Natsïaid!oresgyn! nid!yn!unig!fel!artist!ond!fel! Awstria.!Gwrthododd!yr!S.S.!a'r! rhywun!oedd!yn!astudio!bywyd! Gestapo!roi!caniatâd!i!Freud!adael!y! Sipsiwn!Romani,!a!daeth!yn!un! wlad!am!3!mis.!Gyda!help!Ernest! o!ffrindiau!Dylan!Thomas.!Yn! Jones,!ei!gydweithiwr!o!Gymro,!y! wir,!oddi!ar!Augustus!John!y! llwyddodd!Freud!i!ddianc.! dygodd!Dylan!Caitlin! !!3!Gorffennaf:!Torrodd!trên! Macnamara,!a!ddaeth!yn!wraig! locomotif!stêm!o'r!enw!Mallard,!y! iddo.! record!am!injan!stêm!drwy!deithio! !!22!Hydref:!Ym!Mharc!Ninian! ar!126!milltir!yr!awr.! yng!Nghaerdydd,!curodd!tîm! !!27!Medi:!Lansiwyd!y!Queen! pêlcdroed!Cymru!dîm!Lloegr! Elizabeth,!y!llong!fwyaf!i!deithwyr.! mewn!buddugoliaeth!gofiadwy! !!9!Tachwedd:!Ymosododd!y!Natsïaid! o!4!gôl!i!ddwy.!Yn!gynharach!yn! ar!Iddewon!yr!Almaen!mewn! y!flwyddyn!roedd!Lloegr!wedi! digwyddiad!a!gafodd!ei!enwi'n! !

curo'r!Almaen!o!6!gôl!i!3.!Roedd! Kristallnacht$,!noson!dryllio'r! y!rhai!a!sgoriodd!dros!Gymru!i! gwydr.!! gyd!yn!dod!o!ardal!Ferthyr! Tudful.!! !!23!Tachwedd:!Agorwyd!y!Deml! Heddwch!ac!Iechyd!ym!Mharc! Cathays,!Caerdydd.!Cafodd!ei! hadeiladu'n!gartref!i!ddau! fudiad!c!syniad!gwreiddiol!gan! David!Davies,!Llandinam!ac! roedd!dau!ddiben!i!fod!iddo.!Y! cyntaf!oedd!rhoi!cartref!i! Gymdeithas!Coffa!Genedlaethol! Cymru'r!Brenin!Edward!y! seithfed!!corff!gwirfoddol!er! mwyn!atal,!trin!a!dileu! twbercwlosis!yr!oedd!yr! Arglwydd!Davies!wedi'i!sefydlu! yn!1910.!Davies!oedd!llywydd! cyntaf!Cyngor!Cenedlaethol! Cymru!Undeb!Cynghrair!y! Cenhedloedd!ac!yn!1934! addawodd!£58,000!tuag!at!godi! adeilad!i'r!ddau!fudiad.!Roedd! yr!Arglwydd!Davies!eisiau!i'r! Deml!Heddwch!ac!Iechyd!fod!yn! "gofeb!i'r!dynion!dewr!hynny!o! bob!cenedl!a!roddodd!eu! bywydau!yn!y!rhyfel!a!oedd!i! !

fod!i!orffen!pob!rhyfel"!ac!felly! cafodd!ei!gyflwyno!er!cof!am!y! rhai!a!oedd!wedi!rhoi!eu! bywydau!yn!y!rhyfel!hwnnw.! Roedd!Davies!wedi!ymladd!yn!y! ffosydd!yn!ystod!y!rhyfel!hwn,! ac!roedd!wrthi’n!ddyfal!yn! chwilio!am!drefn!ryngwladol! sefydlog!drwy!Gynghrair!y! Cenhedloedd!ac!Undeb! Cynghrair!y!Cenhedloedd.! Roedd!eisiau!gweld!Heddlu! Rhyngwladol!cryf!yn!cael!ei! sefydlu!fel!bod!modd!cael! cytundeb!a!heddwch! rhyngwladol.!Cafodd!y!Deml!ei! hagor!gan!Mrs!Minnie!James!o! Ddowlais,!Merthyr,!a!gollodd! dri!mab!yn!y!Rhyfel!Byd!Cyntaf.! ! ! ! ! ! 1939! !!2!Mehefin:!Aeth!y!llong!danfor! !!3!Medi:!Cyhoeddodd!Neville! !!1!Ebrill:!Daeth!Rhyfel!Cartref!Sbaen! ! HMS!Thetis!i!drafferth!oddi!ar! Chamberlain,!Prif!weinidog!Prydain,! i!ben!gyda!buddugoliaeth!i'r! yr!arfordir!ym!Mae!Lerpwl.! fod!Prydain!mewn!rhyfel!yn!erbyn!yr! ffasgwyr!o!dan!arweinyddiaeth!y! Ceisiodd!bad!achub!Llandudno! Almaen.! Cadfridog!Franco.! achub!y!llongwyr!tanfor,!ond! !!Dechreuodd!menywod!ifanc!weithio! !!24!Awst:!Llofnododd!yr!Almaen!a'r! lladdwyd!99!o'r!criw!o!103.! ar!y!tir!c!'land!girls'!oedd!yr!enw! Undeb!Sofietaidd!gytundeb! Boddodd!rhai,!cafodd!eraill!eu! arnyn!nhw!ac!roedden!nhw'n!rhan!o'r! heddwch.! dal!heb!aer.! !

!!Enillodd!Arthur!Whitford!o! ymdrech!ryfel!i!dyfu!rhagor!o!fwyd! !!1!Medi:!Yr!Almaen!yn!goresgyn! Abertawe!ei!10fed!teitl! o'r!tir.! Gwlad!Pwyl.! Gymnasteg!Prydeinig,!gan! !!30!Tachwedd:!Yr!Undeb!Sofietaidd! ennill!bob!blwyddyn!o!1928!i! yn!ymosod!ar!y!Ffindir.! 1936.!Dechreuodd!hyfforddi! yng!Nghlwb!y!Bechgyn!yn! Eglwys!Sgeti.!Ef!oedd!y!cyntaf!i! gyflwyno!trefn!hyfforddi!i! gymnastwyr.! !!Mai:!Cafodd!pob!cartref!yng! Nghymru!fasgiau!nwy! oherwydd!bod!rhyfel!yn! bygwth.! !!2!Mai:!Yn!y!pen!draw,!cytunodd! Swyddfa'r!Post!i!roi! cyfarwyddiadau!dwyieithog! mewn!blychau!ffôn!yng! Nghymru.!Enillwyd!y!ddadl! oherwydd!bod!y! cyfarwyddiadau!i!ddefnyddio'r! blwch!ffôn!yn!Llundain,!er! enghraifft!yng!Ngorsaf!Victoria,! yn!Saesneg,!Ffrangeg!ac! Almaeneg.! !!Awst:!Dechreuwyd!ffilmio'r! ffilm!Proud$Valley.!Roedd!hi'n! adrodd!hanes!pentref!glofaol! yng!Nghymru!a!sut!cafodd! gweithiwr!du!(a!chwaraewyd! !

gan!Paul!Robeson,!actor!a! chanwr!o!America)!ei!dderbyn! yn!rhan!o'r!gymuned!lofaol.! Roedd!hyn!yn!ddechrau! perthynas!gref!rhwng!Paul! Robeson,!a!ddioddefodd!lawer! o!ragfarn!hiliol!yn!ystod!ei!yrfa,! a!chymunedau!glofaol!Cymru.! !!18!Medi:!Bu!farw!Gwen!John,! arlunydd!talentog!o!Sir!Benfro,! a!chwaer!Augustus!John,!yn! Dieppe,!Normandi,!Ffrainc.! Astudiodd!yn!Ysgol!Gelf!Slade,! Llundain,!cyn!symud!i!Baris.! !!25!Medi:!Agorwyd!yr!ysgol! gynradd!Gymraeg!gyntaf!yn! Aberystwyth!gan!Syr!Ifan!ab! Owen!Edwards,!a!sylfaenodd! fudiad!yr!Urdd.!Dechreuodd! gyda!7!disgybl;!yna!erbyn! diwedd!1940!c!17!disgybl,!32! erbyn!1942!a!71!erbyn!1945.! !!29!Medi:!Gadawodd!y!Swyddfa! Ryfel!i!aelodau'r!lluoedd! Prydeinig!ysgrifennu!llythyrau! Cymraeg!adref!a!chafodd! gwrthwynebwyr!cydwybodol! hawl!i!gael!eu!tribiwnlys!wedi'i! !

glywed!drwy!gyfrwng!y! Gymraeg.!! ! ! ! ! 1940!! !!21!Ionawr:!Yn!Rhaeadr!Gwy,! !!10!Mai:!Ymddiswyddodd!Neville! !!9!Ebrill:!Lluoedd!yr!Almaen!yn! Powys,!cofnodwyd!y!tymheredd! Chamberlain!fel!Prif!Weinidog!a! ymosod!ar!Ddenmarc!a!Sweden.! isaf!erioed!i!Gymru!c!c23.3!°C!(c chymerodd!Winston!Churchill!ei!le! !!14!Mehefin!:!Lluoedd!yr!Almaen!yn! 10!°F).!Roedd!hi'n!aeaf!oer! wrth!i'r!Almaen!ymosod!ar!wlad!Belg! gorymdeithio!drwy!Baris.! gydag!eira!trwm.! a'r!Iseldiroedd.! !!22!Mehefin:!!Ffrainc!yn!ildio!i'r! !!Cafodd!mynydd!Epynt!yn!sir! Almaen.! Frycheiniog!ei!gymryd!drosodd! !!5!Tachwedd:!Franklin!Roosevelt!yn! gan!y!Swyddfa!Ryfel!a'i!droi'n! cael!ei!ailethol!fel!Arlywydd!Unol! faes!hyfforddi!milwrol.!Cafodd! Daleithiau!America.!! dau!gant!o!ffermwyr!(a'u! teuluoedd)!eu!gorfodi!i!adael!eu! cartrefi,!a!defnyddiwyd!y!capel! lleol!c!Y!Babell,!yn!darged! bomio.!Roedd!pobl!yn!teimlo'n! gryf!am!hyn.!Nid!yw'r!tir!hwn! wedi!cael!ei!dychwelyd!byth!ac! mae'n!dal!yn!faes!hyfforddi! milwrol.! !!Medi:!Cafodd!gweithiau!celf!eu! symud!o!wahanol!orielau!i'w! storio!yn!ystod!y!rhyfel!mewn! hen!ogof!chwarel!lechi!ym! Mlaenau!Ffestiniog,!Gogledd! Cymru.! !!Fel!rhan!o'r!Ymdrech!Ryfel,! cynhyrchwyd!posteri!yn! !

Gymraeg!yn!ogystal!ag!yn! Saesneg,!oedd!yn!annog!y! boblogaeth!i!arbed,!ailgylchu!a! chynhyrchu!rhagor.!Roedden! nhw'n!cael!eu!hystyried!yn! bropaganda.! !!Awst:!Cynhaliwyd!Eisteddfod! Genedlaethol!Bangor!fel! rhaglen!radio!a'i!darlledu!i! Brydain!gyfan.!Enillwyd!y! gadair!gan!T.!Rowland!Hughes.! !!19!Awst:!Cafodd!tanceri!olew! eu!bomio!yn!Noc!Penfro,!gan! achosi!ffrwydrad!a!thân!enfawr.! Llosgodd!y!tân!am!18!niwrnod.! Cafodd!pum!dyn!tân!eu!lladd!ac! anafwyd!38!arall.!Dinistriwyd! 11!o'r!17!tancer!olew.!!! ! ! ! ! 1941!! !!19!c!21!Chwefror:!Cafodd!41! !! 11!Mai:!Roedd!y!blitz!yn!dal!i! !!13!Ionawr:!Bu!farw!James!Joyce,!yr! ! erw!o!Abertawe!eu!gwastatáu! ddigwydd!yn!Llundain.! awdur!bydcenwog!o!Iwerddon.!! a'u!dinistrio!gan!y!bomio.! !! 27!Mai:!Suddodd!llynges!Prydain! !!8!Rhagfyr:!Bomiodd!awyrennau! Roedd!y!ddinas!wedi!bod!yn! Bismark,!llong!ryfel!yr!Almaen.!Roedd! Japan!Pearl!Harbour,!Hawaii,!gan! darged!ers!27!Mehefin!1940,!a! pawb!yn!credu!nad!oedd!y!llong!hon! ddechrau'r!rhyfel!rhwng!Japan!a! pharhaodd!hyn!tan!fis!Chwefror! yn!gallu!suddo.!! UDA.! 1943.!Ddydd!Mercher!19! Chwefror!1941,!chwap!wedi! 8.00pm,!targedodd!61!o! awyrennau!Abertawe!a!gollwng! !

492!o!fomiau!a!15,700!o!fomiau! tân.!Digwyddodd!yr!un!peth! dros!y!tair!noson!ganlynol.! Roedd!y!bomiau!oedd!heb! ffrwydro'r!un!mor!beryglus,!gan! i!dri!bachgen!ifanc!a!aeth!i! edrych!arnyn!nhw!gael!eu! chwythu!i!farwolaeth.!Yn!1941! lladdwyd!985!o!sifiliaid! oherwydd!cyrchoedd!awyr!yng! Nghymru.!Yn!ystod!yr!Ail!Ryfel! Byd!i!gyd,!dioddefodd!Abertawe! tua!40!o!gyrchoedd!awyr,!a! lladdwyd!387!o!bobl,!mwy!na! Chaerdydd,!a!gollodd!355!o! drigolion.!Ym!mis!Mehefin,! bomiwyd!Brymbo!yng!ngogledd! Cymru.!Dioddefodd!llawer!o! bentrefi!bach!yng!ngogledd! Cymru!wrth!i'r!awyrennau! ollwng!eu!bomiau!diwethaf!ar!y! ffordd!adref.!Dioddefodd! pentrefi!bach!fel!Llandegla,! Llansannan,!Gwytherin!a! Nantglyn.!Y!targedau! swyddogol!oedd!Lerpwl,! Manceinion!a!Birmingham.! !!Roedd!y!ffatri!arfau!ym!Mhencyc bont!yn!cyflogi!37,000!o!bobl.! !

Menywod!oedd!y!rhan!fwyaf! ohonyn!nhw.!Hon!oedd!y!ffatri! arfau!fwyaf!ym!Mhrydain!ar!y! pryd.! !!28!Hydref!:!Dangoswyd!How$ Green$Was$My$Valley,!y!ffilm! enwog!am!Gymru,!wedi'i!seilio! ar!nofel!enwog!Richard! Llewellyn,!yn!Efrog!Newydd.! Penderfynodd!y!cyfarwyddwr! gael!actorion!Gwyddelig!i! chwarae'r!cymeriadau!Cymreig,! a!ffilmiwyd!y!cyfan!mewn! pentref!glofaol!Cymreig!wedi'i! adeiladu'n!arbennig!yn!San! Fernando,!California.!Serch! hynny,!aeth!y!ffilm!ymlaen!i! ennill!pum!Oscar!gan!gynnwys! y!ffilm!orau.! ! ! ! ! 1942! !!26!Mehefin!:!Carcharwyd! !!1!Rhagfyr:!Cyhoeddwyd!Adroddiad! !!9!Awst:!Dechreuodd!Mahatma! Rudolph!Hess,!dirprwy! Beveridge!a!oedd!yn!sôn!am!y! Gandhi!a!50!cefnogwr!ar!gyfnod!o! arweinydd!(Führer)!yr!Almaen,! posibilrwydd!o!sefydlu'r!wladwriaeth! anufuddcdod!sifil!yn!India!er!mwyn! mewn!ysbyty!meddwl!yn!y! les!ym!Mhrydain!ar!ôl!y!rhyfel.!! cael!rhyddid!i!bobl!India.!! Fenni,!Gwent.!Roedd!wedi!cael! ei!ddal!yn!yr!Alban!flwyddyn!yn! flaenorol,!pan!hedfanodd!i! mewn!yn!gyfrinachol!i!geisio! trafod!cytundeb!heddwch.! !

Roedd!llawer!o! ddamcaniaethau!cynllwyn! ynghylch!y!stori!hon.!! !!22!Hydref!:!Pasiwyd!deddf!yn! caniatáu!i!berson!roi!tystiolaeth! yn!Gymraeg!yn!Llysoedd! Cymru.!Roedd!hyn!wedi!cael!ei! wahardd!ers!dyddiau'r!Brenin! Harri'r!Wythfed.!! ! ! ! ! ! 1943! !!30!Ebrill:!Defnyddiwyd!corff! !! 12!Chwefror!:!sefydlodd!yr! !! 25!Gorffennaf!:!cafodd! ! dyn!digartref!o!Aberbargoed,! Arglwydd!Nuffield! Mussolini,!unben!yr!Eidal,!ei! Morgannwg,!a!gyflawnodd! ymddiriedolaeth!gyda!rhodd!o! ddymchwel,!ac!o!ganlyniad! hunanladdiad!yn!Llundain,! £10!miliwn!c!galwyd!hi!yn! ildiodd!yr!Eidal!i!luoedd!y! mewn!twyll!i!gamarwain!yr! Ymddiriedolaeth!Ysgoloriaethau! Cyngheiriaid.! Almaenwyr!o'r!enw!"operation! Nuffield.!! !! 28!Mawrth!:!Bu!farw!Sergei! mincemeat".!Cafodd!ei!wisgo!fel! !! 3!Mai:!roedd!disgwyl!i!bob! Rachmaninov,!y!cyfansoddwr!o! swyddog!milwrol,!daethpwyd!o! menyw!18c45!oed!weithio!o!leiaf! Rwsia,!yn!69!oed.!Roedd!wedi! hyd!iddo!wedi!boddi!ar!arfordir! yn!rhan!amser!ar!gyfer!yr! symud!i!Beverley!Hills,!Los! Sbaen,!ond!roedd!yn!cario! ymdrech!ryfel.!! Angeles!ers!1917.!! dogfennau!pwysig!a!oedd!yn! awgrymu!bod!Lluoedd!y! Cynghreiriaid!yn!mynd!i!lanio! ar!ynys!Sardinia!er!mwyn! goresgyn!yr!Eidal.!Llyncodd!yr! Almaenwyr!y!stori'n!gyfan! gwbl!!Digwyddodd!y!glanio! llwyddiannus!ar!ynys!Sicily,! !

ond!roedd!lluoedd!yr!Almaen! wedi!symud!i!Sardinia'n!barod.! !!8!Gorffennaf!:!Daeth!olion!o'r! Oes!Haearn!i'r!golwg!ar!Ynys! Môn!ger!gorsaf!y!llu!awyr,!Y! Fali.!Hwn!fyddai!un!o'r! darganfyddiadau!mwyaf! arwyddocaol!o'r!Oes!Haearn!ym! Mhrydain.!! !!14!Medi!:!Darllediad!gan! Wynford!Vaughan!Thomas,! darlledwr!enwog!o!Abertawe,!a! oedd!mewn!awyren!fomio! Lancaster!wrth!iddi!fomio! Berlin.!Hefyd!darlledodd!o! wersyll!crynhoi!Belsen!ar! ddiwedd!y!rhyfel.! !!Sefydlodd!Eddie!Price!a!naw!o! bobl!fusnes!eraill!Tenovus,!yr! elusen!Ganser.!Maen!nhw!wedi! codi!symiau!sylweddol!o!arian! ar!gyfer!ymchwil!a!datblygiad! ym!maes!ymchwil!feddygol!yma! yng!Nghymru.! ! ! ! ! ! 1944! !! Ymddangosodd!Richard!Burton! !! 6!Ebrill:!Cyflwynwyd!y!system!dreth! !!6!Mehefin:!Glaniadau!DcDay.! am!y!tro!cyntaf!mewn! incwm!PAYE!(pay!as!you!earn).! Glaniodd!Lluoedd!y!Cynghreiriaid!ar! cynhyrchiad!comedi,!The$Druids$ !

Rest!yn!ardal!West!End! !! 20!Tachwedd:!Daeth!y!'blacowt'!i!ben! draethau!Ffrainc!i!ryddhau!Ewrop!o! Llundain.!! yn!Llundain.! reolaeth!y!Natsïaid.! !! Roedd!y!rhyfel!wedi!cynnig! !! 3!Awst:!Newidiodd!y!Ddeddf!Addysg! !!20!Gorffennaf:!Methodd!ymgais!rhai! rhyddid!i!fenywod,!gyda!nifer! 1944!y!system!addysg!i!ysgolion! Almaenwyr!i!geisio!lladd!Hitler! yn!gweithio!yn!ffatrïoedd!yr! uwchradd!yng!Nghymru!a!Lloegr.! drwy!osod!bom!wrth!ei!ymyl.!! ymgyrch!ryfel!a!nifer!mawr!yn! Galwyd!y!ddeddf!yn!"Deddf!Butler"!ar! gweithio!ar!y!tir!fel!'landcgirls'.! ôl!y!gwleidydd!Ceidwadol!R.A.!Butler.! Gwyneth!Richards!o!Landinam,! Oherwydd!y!ddeddf!roedd!addysg!c! sir!Faesyfed,!oedd!y!ferch! yn!enwedig!addysg!uwchradd!c!am! gyntaf!i!gystadlu!mewn! ddim!i!bob!disgybl.!Cododd!oedran! cystadlaethau!cneifio!defaid! gadael!yr!ysgol!i!15.! gyda!Chlybiau!Ffermwyr!Ifainc! Cymru.! !! 27!Mawrth!:!Lladdwyd!12!o! bobl!yng!Nghaerdydd!yn!y! cyrchoedd!awyr!olaf!ar!Gymru.! ! ! ! ! 1945! !!26!Mawrth:!Bu!farw!Lloyd! !! 8!Mai!:!Cyhoeddodd!Winston! !!27!Ionawr!:!Dechreuodd! ! George!yn!82!oed.!Fe!oedd!y! Churchill!y!Prif!Weinidog!ddiwedd!yr! erchyllterau'r!Natsïaid!yn!lladd!yr! Cymro!cyntaf!i!ddod!yn!Brif! Ail!Ryfel!Byd!c!Diwrnod! Iddewon!ddod!i'r!amlwg,!wrth!i! Weinidog!Prydain.!Cafodd!ei! Buddugoliaeth!yn!Ewrop!(Victory!in! bobl!gael!gwybod!am!yr!erchylltra! gladdu!wrth!Afon!Dwyfor,! Europe!c!VE!Day.! yng!ngwersyll!crynhoi!Auschwitz! Llanystumdwy,!ger!Cricieth!yng! !! 5!Gorffennaf:!Etholiad!cyffredinol.! yng!ngwlad!Pwyl.!Yr!Holocost!oedd! Ngwynedd.! Ddaeth!y!canlyniad!ddim!tan!26! yr!enw!ar!hyn,!gyda!dros!chwe! !!15!Tachwedd:!Agorodd!y! Gorffennaf.!Cafodd!y!Blaid!Lafur! miliwn!o!Iddewon!yn!cael!eu! Brenin!George!VI!Ystâd! fuddugoliaeth!enfawr!a!daeth! llofruddio!gan!y!Natsïaid!yn!ystod!yr! Ddiwydiannol!Fforestcfach.! Clement!Atlee!yn!Brif!Weinidog.!! Ail!Ryfel!Byd.! Roedd!yn!nodweddiadol!o'r! safleoedd!diwydiannol!newydd! !

a!ddatblygwyd!i!gyflogi!pobl!a! !!15!Awst:!Cyhoeddi!Diwrnod! rhoi!hwb!i'r!economi!ar!ôl!y! Buddugoliaeth!dros!Japan!(Victory! rhyfel.! Over!Japan!Day!c!VJ!Day).! !!Ar!ôl!yr!etholiad,!cafodd!dau!AS! ! o!Gymru!swyddi!amlwg:!daeth! Aneurin!Bevan,!AS!Glyn!Ebwy,! yn!Weinidog!dros!Iechyd,!a! daeth!James!Griffiths,!AS! Llanelli,!yn!Weinidog!Yswiriant! Gwladol.! !!Yn!ysgol!haf!Plaid!Cymru,! etholwyd!Gwynfor!Evans!yn! llywydd!Plaid!Cymru!gan!ddilyn! Saunders!Lewis,!llywydd!cyntaf! y!blaid.!Bu!Gwynfor!Evans!yn! Llywydd!tan!1981.! ! ! ! ! 1946! !!Erbyn!1946!roedd!13,653! !!1!Awst!:!Daeth!y!Bil!Yswiriant! !!24!Chwefror!:!Cafodd!Juan!Peron!ei! ! tractor!yng!Nghymru,!o'i! Gwladol!yn!ddeddf.!Roedd!yn!yswirio! ethol!yn!Arlywydd!yr!Ariannin.! gymharu!â!1,932!yn!1938.! pob!gweithiwr!yn!erbyn!risg! Roedd!yn!cael!ei!gefnogi!gan!ei!ail! Cafodd!y!rhyfel!effaith!enfawr! diweithdra,!salwch!ac!ymddeoliad.! wraig!Eva!Duarte("Evita"),!ac!roedd! ar!gynhyrchiant!amaethyddol! Roedd!hyn!yn!cynnwys!pobl! y!ddau'n!hynod!boblogaidd!ymysg! yng!Nghymru.! hunangyflogedig!hefyd.!James! llawer!o!bobl!y!wlad.!! !!15!Ebrill:!Y!cyfarfodydd!cyntaf! Griffiths,!AS!Llanelli!a!arweiniodd!y! !!11!Gorffennaf:!Cafodd!math!newydd! erioed!gan!Gwmni!Opera! Bil.! o!wisg!nofio!ei!arddangos!ym! Cenedlaethol!Cymru!yng! Mharis!am!y!tro!cyntaf,!y!'bicini'! Nghaerdydd.!Y!ddwy!opera! oedd!ei!enw.! gyntaf!a!berfformiwyd!oedd! Cavalleria$Rusticana$ac!I$ !

Pagliacii.!Gweledigaeth!Idloes! !!22!Tachwedd:!Aeth!teclyn! Owen,!cynclöwr!o!Ferthyr!ac! ysgrifennu!newydd!o'r!enw'r!'beiro'! Ivor!John,!y!cerddor!o! ar!werth.! Abertawe,!oedd!y!cwmni!opera.! !!25!Gorffennaf!:!Sefydlwyd! Cerddorfa!Ieuenctid! Genedlaethol!Cymru!gan!Irwyn! Walters!oedd!yn!dod!yn! wreiddiol!o!Rydaman.! ! ! ! ! 1947! !!11c15!Mehefin:!Cynhaliwyd! !!1!Ionawr!:!Cafodd!pob!pwll!glo!ym! !!7!Ebrill:!Bu!farw!Henry!Ford,!yr! Eisteddfod!Ryngwladol! Mhrydain!eu!gwladoli,!felly'r! Americanwr!a!sefydlodd!Gwmni! Llangollen!am!y!tro!cyntaf!gyda! llywodraeth!oedd!yn!eu!rhedeg.! Modur!Ford.! 14!gwlad!wedi'u!cynrychioli.! Sefydlwyd!y!Bwrdd!Glo!Cenedlaethol! !!15!Awst:!Cafodd!India!fod!yn!wlad! Syniad!y!sylfaenwyr!oedd! i!wneud!hyn.! annibynnol!eto.!Felly!daeth!diwedd! hyrwyddo!heddwch!a!chytgord! !!Ionawr!c!Mawrth:!Y!gaeaf!gwaethaf! Raj!India!(1858c1947)!pan!oedd!yr! bydceang.! ers!i!gofnodion!gael!eu!gwneud!ac! Ymerodraeth!Brydeinig!yn!rheoli'r! !!1!Mawrth:!Agorwyd!ysgol! oherwydd!y!tymheredd!o!dan!y! iscgyfandir.! gynradd!Gymraeg!yn!Llanelli!c! rhewbwynt!a!lluwchfeydd!eira!mawr,! !!29!Tachwedd!:!Cytunodd!y! Ysgol!Gymraeg!Dewi!Sant.! cafodd!cymunedau!eu!hynysu!ac! Cenhedloedd!Unedig!ar!gynllun!i! !!27!Mawrth!:!Agorodd!Billy! roedd!rhaid!i'r!gwasanaethau!brys! rannu!Palesteina!yn!ddwy! Butlin!wersyll!gwyliau!ger! ddosbarthu!bara!i!bobl.! wladwriaeth!rhwng!yr!Iddewon!a'r! Pwllheli,!gogledd!Cymru.! !!23!Mai:!Creodd!Llywodraeth!Prydain! Arabiaid.!Felly!cafodd!Israel!a! Gweddnewidiodd!y! ddwy!wladwriaeth!o'r!hen!India!c! Phalesteina!eu!sefydlu.! gwersylloedd!hyn!y!syniad!am! India!Newydd!a!Pakistan.! wyliau!rhad!i!deuluoedd!oedd! !!15!Awst:!Agorwyd!y!gwaith!niwclear! yn!gweithio.!!Agorodd!wersyll! cyntaf!ym!Mhrydain!c!yn!Harwell,! arall!ar!Ynys!y!Barri,!de!Cymru! swydd!Rhydychen.! yn!1966.!! ! !

!!23!Ebrill:!Digwyddodd!trasiedi! ddwbl!oddi!ar!arfordir!de! Cymru!pan!suddodd!Samtampa,! llong!ager!mewn!storm! arbennig!o!wael!a!boddi!41!o'r! criw.!Wrth!geisio!eu!hachub! nhw,!suddodd!bad!achub!y! Mwmbwls!hefyd,!gan!foddi'r! criw!o!8!aelod.! ! ! ! ! ! 1948! !!1!Gorffennaf!:!Agorwyd! !!29!Gorffennaf:!Agorodd!Gemau! !!30!Ionawr:!Lladdwyd!Mahatma! ! amgueddfa!awyr!agored!Sain! Olympaidd!Llundain.!Y!rhain!oedd!y! Gandhi!yn!India!gan!eithafwyr.! Ffagan!ger!Caerdydd!fel! Gemau!Olympaidd!cyntaf!ers!i'r! !!14!Mai:!Sefydlwyd!Israel!fel!gwlad! Amgueddfa!Werin!Cymru.!! rhyfel!ddechrau.!Roedd!y!Gemau! Iddewig.! !!Gorffennaf/Awst:!Tom!Richards! blaenorol!wedi'u!cynnal!yn!Berlin!yn! !!Tachwedd!3:!Ailetholwyd!Harry! o!Risga!yng!Ngwent!oedd!y! 1936.!Cafodd!timau!o'r!Almaen!a! S.Truman!yn!Arlywydd!UDA.!! Cymro!Cyntaf!i!ennill!Medal! Japan!eu!gwahardd.! Olympaidd!unigol.!Enillodd! !!5!Gorffennaf:!Sefydlwyd!y! Fedal!Arian!yn!ras!y!Marathon.! Gwasanaeth!Iechyd!Gwladol!gan! Roedd!Cymry!eraill!wedi!ennill! Aneurin!Bevan,!yr!AS!o!Gymru!a'r! medalau!mewn!campau!i! Gweinidog!Iechyd.! dimoedd!cyn!hyn.!! !!21c24!Awst:!Curodd!Clwb! Criced!Morgannwg!glwb! Hampshire!i!ennill! Pencampwriaeth!y!Siroedd!am! y!tro!cyntaf!erioed.!Wilfred! Wooller!oedd!y!capten.! !

!!12!Hydref!:!Agorwyd!ffatri! Hoover!ym!Merthyr.! !!27!Hydref:!Sefydlwyd!Bwrdd! Croeso!Cymru!i!hyrwyddo! twristiaeth!yng!Nghymru.! ! ! ! ! ! 1949! !!1!Ebrill:!Sefydlwyd!Cydc !!25!Mawrth:!Enillodd!Syr!Laurence! !!4!Ebrill:!Sefydlwyd!NATO!c! ! bwyllgor!Addysg!Cymru!(CBAC)! Olivier!wobr!Oscar!am!ei!berfformiad! Cyfundrefn!Cytundeb!Gogledd! i!hyrwyddo!addysg!yng! yn!y!ffilm!Hamlet.! Iwerydd,!i!amddiffyn!gwledydd!y! Nghymru!ac!uno'r!polisi!ledled! !!27!Gorffennaf:!Yn!Hatfield,!swydd! gorllewin.! y!wlad.! Hertford,!hedfanwyd!yr!awyren!jet! !!18!Ebrill:!Ffurfiwyd!Gweriniaeth! !!23!Gorffennaf!:!Ffurfiwyd! gyntaf!i!deithwyr.!! Iwerddon.! Cymdeithas!Dawnsio!Gwerin! !!1!Hydref:!Daeth!Tsieina'n! Cymru!yn!yr!Amwythig!gan!Lois! Weriniaeth!Gomiwnyddol!o!dan! Blake.! arweinyddiaeth!Mao!Zedong.!! !!21!Medi!:!Cwympodd!meteoryn! 5!pwys!drwy!do!Gwesty'r! Tywysog!Llywelyn!ym! Meddgelert,!gogledd!Cymru.! Chafodd!neb!ei!anafu.!! !!Tachwedd:!Neilltuwyd!3,100! erw!rhwng!Pontcycpŵl!a! Chasnewydd!er!mwyn!adeiladu! tref!newydd!yng!Nghymru.! Felly!cafodd!tref!fechan! Cwmbrân!gyda!12,000!o!bobl!ei! throi'n!dref!fwy!gyda!35,000!o! drigolion.! !

!!17!Rhagfyr:!Agorodd! trosglwyddydd!BBC!yn!Sutton! Coldfield!ac!o!ganlyniad!roedd! llawer!o!bobl!yng!Nghymru'n! gallu!cael!signal!teledu!am!y!tro! cyntaf.! ! ! ! ! 1950! !!11!Mawrth:!Daeth!cysgod!dros! !!30!Mai!:!Daeth!dogni!petrol!i!ben.!! !!26!Ionawr!:!Yn!New!Delhi,! ! fuddugoliaeth!tîm!Cymru!a! !!2!Tachwedd:!Bu!farw!George!Bernard! cyhoeddwyd!bod!India'n! enillodd!y!Goron!Driphlyg!wrth! Shaw,!yr!awdur!a'r!dramodydd!o! weriniaeth.!! i!80!cefnogwr!gael!eu!lladd! Iwerddon.!Roedd!yn!un!o!sefydlwyr! !!17!Mehefin:!Y!trawsblaniad!aren! mewn!damwain!awyren!wrth! 'London!School!of!Economics'!hefyd.!! cyntaf!erioed!yn!Chicago!o!berson! lanio!yn!Llandŵ!ger!Pencycbont.! marw!i!fenyw!gan!y!llawfeddyg!R.H.! Roedd!y!cefnogwyr!yn! Lawler.! dychwelyd!o!wylio!gêm!yn! Belfast.!Lladdwyd!pob!un!ond! tri!o'r!teithwyr!a'r!criw.! !!Awst:!Yn!yr!Eisteddfod! Genedlaethol!yng!Nghaerffili,! sefydlwyd!y!'Rheol!Gymraeg'! (h.y.!Cymraeg!yn!unig).! !!21!Medi!:!Daeth!Freddie! Williams!o!Bort!Talbot!yn! Bencampwr!'Speedway'!y!Byd! (beiciau!modur).!Enillodd!eto! yn!1953.! ! ! ! ! 1951! !!Cynhaliwyd!protest!yng! ! Nghymru!i!geisio!atal!y!Swyddfa! !

Ryfel!rhag!cymryd!tir!at! !!19!Ebrill:!Cynhaliwyd!y!gystadleuaeth! !!14!Mai:!De!Affrica!yn!pleidleisio!i! ddibenion!milwrol.!Yr! 'Miss!Byd'!gyntaf,!gyda!Miss!Sweden! gael!gwared!ar!hawl!pobl!'liw'!(hil! ardaloedd!a!effeithiwyd!oedd!y! yn!cael!ei!choroni.! gymysg)!i!bleidleisio.! Preseli,!sir!Benfro;!Tregaron,! !!4!Mai:!Agorwyd!Gŵyl!Prydain!yn! !!8!Medi:!Llofnododd!Japan!gytundeb! Ceredigion!a!Thrawsfynydd!yng! Llundain.!! heddwch!gyda!48!cenedl!arall,!gan! Ngwynedd.! !!26!Hydref:!Y!blaid!Geidwadol!yn! ddod!â'r!Ail!Ryfel!Byd!i!ben!yn! !!6!Mawrth:!Bu!farw!Ivor! ennill!yr!Etholiad!Cyffredinol!a! swyddogol.! Novello,!y!cyfansoddwr,!y! Winston!Churchill!yn!dod!yn!Brif! perfformiwr!a'r!awdur.!Roedd! Weinidog.!! yn!58!blwydd!oed.! !!3!Gorffennaf!:!Bu!farw! Gwendoline!Davies,!Gregynog.! Casglodd!hi!a'i!chwaer!weithiau! celf!enwog!o!bedwar!ban!y!byd.! Cafodd!y!rhain!eu!gadael!i! Amgueddfa!Genedlaethol! Cymru!a!dyma!asgwrn!cefn! casgliad!Amgueddfa! Genedlaethol!Cymru.! !!11!Gorffennaf:!Agorwyd!gwaith! Dur!Margam,!Port!Talbot.!Erbyn! 1963!roedd!yn!cyflogi!dros! 17,000!o!bobl.! !!18!Hydref:!Sefydlwyd!Parc! Cenedlaethol!Eryri!i!warchod!yr! amgylchedd!ac!yn!lle!o! harddwch!naturiol.! ! ! ! ! 1952! !

!!29!Chwefror:!Agorwyd!Parc! !!6!Chwefror:!Bu!farw'r!Brenin!George! !!15!Mehefin:!Cyhoeddwyd! Cenedlaethol!Penfro.! VI!a!daeth!Elizabeth!II!yn!Frenhines.! dyddiadur!Ann!Frank,!y!ferch!a! !!11!Mehefin:!Darparodd!Aer! !!26!Chwefror!:!Cyhoeddodd! guddiodd!rhag!y!Natsïaid!yn! Lingus!wasanaeth!awyr!rhwng! Llywodraeth!Prydain!fod!ganddi!fom! Amsterdam!yn!ystod!y!rhyfel.! y!Rhws,!Caerdydd!a!Dulyn!yn! atomig.! !!26!Gorffennaf:!Bu!farw!Eva!Peron! Iwerddon.! !!16!Mai:!Pleidleisiodd!ASau!o!blaid!tâl! (Evita),!gwraig!arlywydd!yr! !!7!Hydref:!Agorwyd!y!gwaith! cyfartal!i!fenywod!oedd!yn!gwneud!yr! Ariannin.! alcam!yn!Nhrostre,!Llanelli,!gan! un!gwaith!â!dynion.!! !!Awst:!Cynhaliwyd!y!Gemau! sicrhau!miloedd!o!swyddi.! Olympaidd!yn!Helsinki!yn!y!Ffindir.!! Roedd!y!gwaith!yn!rhan!o! !!4!Tachwedd:!Etholwyd!Dwight!D.! gwmni'r!Gwaith!Dur! Eisenhower!yn!arlywydd!UDA.! Cenedlaethol.! ! ! ! ! 1953! !!23!Ionawr:!Bwrdd!Croeso! !!Chwefror:!Corwyntoedd,!glaw!trwm!a! !!5!Mawrth:!Bu!farw!Joseph!Stalin,! Cymru!yn!dod!o!dan!archwiliad! llanw!uchel!yn!dod!â!thrychineb!i! arweinydd!yr!Undeb!Sofietaidd.! am!gyhoeddi!ei!fod!yn!bwriadu! arfordir!dwyrain!Prydain.!Boddwyd!o! !!29!Mai:!Dringodd!Tenzing!Norgay! cynnal!cystadleuaeth!Miss! leiaf!280!o!bobl!ar!arfordir!swydd! ac!Edmund!Hillary!i!gopa!Everest,! Cymru.!! Lincoln!a!swydd!Caint.!! mynydd!uchaf!y!byd.! !!1!Mawrth:!Y!BBC!yn!darlledu'r! !!26!Mawrth:!Profion!llwyddiannus!i! !!Ebrill:!Daeth!gwyddonwyr!o!hyd!i! rhaglen!deledu!Gymraeg!gyntaf! ddod!o!hyd!i!frechlyn!yn!erbyn!polio.!! strwythur!DNA!ym!mhopeth!byw.!! erioed.! !!2!Mehefin:!Ccoronwyd!y!Frenhines! !!Awst:!Yn!Eisteddfod! Elizabeth!II!mewn!seremoni!yn!Abaty! Genedlaethol!y!Rhyl,!enillodd! Westminster!a!dangoswyd!y!coroni!i! menyw,!Dilys!Cadwaladr,!y! wylwyr!teledu!dros!y!byd!i!gyd.! goron!am!y!tro!cyntaf!erioed.! ! 1954! !!1!Mawrth!–!Clwb!pêlcdroed! !!6!Mai!–!Yn!Rhydychen,!rhedodd!yr! !!9!Ebrill!–!Rhoddwyd!y!gorau!i! Fflint!yn!ennill!Cwpan!Cymru! athletwr!Roger!Bannister!filltir!mewn! ddefnyddio’r!awyren!jet!‘Comet’!ar! am!yr!unig!dro!yn!hanes!y!clwb.! !

!!10!Ebrill!–!Tîm!rygbi!Cymru’n! llai!na!phedair!munud,!y!cyntaf!i! ôl!y!ddiweddaraf!mewn!cyfres!o! chwarae!ei!gêm!olaf!ar!faes! gyflawni’r!gamp.! ddamweiniau.! Sain!Helen!yn!Abertawe!ac!yn! !!3!Gorffennaf!–!Daeth!dogni!i!ben!ym! !!12!Ebrill!–!Cyhoeddwyd!y!record! ennill!yn!erbyn!yr!Alban.! Mhrydain!a!llosgodd!rhai!eu!llyfrau! ‘We’re!Gonna!Rock!Around!The! !!Awst!–!Perfformiwyd!opera!am! dogni’n!gyhoeddus.! Clock’!gan!Bill!Haley!a’r!Comets!gan! y!tro!cyntaf!yn!Eisteddfod! agor!tudalen!newydd!yn!hanes! Genedlaethol!Ystradgynlais!–! canu!poblogaidd.! opera!‘Menna’!gan!Arwel! !!26!Ebrill!–Yn!yr!Unol!Daleithiau,! Hughes.! defnyddiwyd!brechiad!yn!erbyn! !!Medi!–!Gŵyl!Ddrama! polio!am!y!tro!cyntaf.! Genedlaethol!gyntaf!Cymru!yn! !!8!Mai!–!Syrthiodd!dinas!Diem!Bien! Neuadd!y!Dref,!Llangefni,!Ynys! Phu!yn!IndocTsieina!i!ddwylo’r! Môn.! Comiwnyddion,!arwydd!o!ddiwedd! ymerodraeth!Ffrainc!yn!y!Dwyrain! Pell.! !!17!Mai!–!Yn!yr!Unol!Daleithiau,! gwaharddwyd!arwahaniad!ar!sail! hil!mewn!ysgolion!cyhoeddus.! !!19!Hydref!–!!Arwyddwyd!cytundeb! rhwng!Prydain!a’r!Aifft!a!oedd!yn! datgan!mai!eiddo’r!Aifft!oedd! Camlas!Suez.! 1955! !!Mai!–!Cyhoeddwyd!mai! !!5!Ebrill!–!Daeth!Anthony!Eden!yn!Brif! !!18!Ebrill!–!Bu!farw’r!gwyddonydd! Caerdydd!oedd!prifddinas! Weinidog!pan!ymddiswyddodd! arloesol!Albert!Einstein!yn!75!oed.! Cymru.! Winston!Churchill!oherwydd! !!14!Mai!–!Arwyddwyd!Cytundeb! !!Gorffennaf!–!Ymweliad!cyntaf!y! afiechyd.! Warsaw!gan!wledydd! canwr!opera!Pavarotti!â! !!13!Gorffennaf!–!Dienyddiwyd!Ruth! comiwnyddol!dwyrain!Ewrop!er! Chymru!pan!ddaeth!i! Ellis!c!yng!ngharchar!Holloway,! mwyn!dangos!undod!yn!erbyn! Eisteddfod!Rhyngwladol! gwledydd!y!Gorllewin.! !

Llangollen.!!Daeth!yn!rhan!o! Llundain.!Hi!oedd!y!wraig!olaf!i’w! !!11!Mehefin!–!Yn!Ffrainc,!lladdwyd! gôr!ac!nid!fel!unawdydd.! chrogi!ym!Mhrydain.! 86!o!bobl!mewn!damwain!yn!ystod! !!Awst!–!Agorwyd!yn!swyddogol! !!22!Medi!–!Darlledwyd!rhaglenni! ras!24cawr!Les!Mans.! adeilad!gorffenedig!Llyfrgell! cyntaf!ITV.! !!18!Gorffennaf!–!Agorwyd!y! Genedlaethol!Cymru!gan!y! !!14!Rhagfyr!–!Etholwyd!Hugh! Disneyland!cyntaf!yn!California.! Frenhines!Elisabeth!II.! Gaitskell!yn!arweinydd!y!Blaid!Lafur.! !!30!Medi!–!Lladdwyd!yr!actor!24! !!3!Rhagfyr!–Sefydlwyd!Undeb! ! mlwydd!oed!James!Dean!mewn! Amaethwyr!Cymru.! damwain!car!yn!Los!Angeles.! !!Agorwyd!gwarchodfa!natur! !!28!Tachwedd!–!Cyhoeddwyd!stad! gyntaf!Cymru!yng!Nghwm! o!argyfwng!yn!Cyprus!wrth!i! Idwal,!Eryri.! derfysgwyr!EOKA,!a!ymgyrchai!o! !!Y!bardd!R.S.!Thomas!yn!ennill! blaid!uno’r!ynys!â!gwlad!Groeg,! Gwobr!Heinman!y!Gymdeithas! barhau!i!ladd!milwyr!Prydeinig.! Lenyddol!Frenhinol!am!ei! ! flodeugerdd!‘Song!at!the!Year’s! Turning’.! !!Etholwyd!y!Canon!Maurice! Jones!o!Drawsfynydd!yn! Gymrawd!cyntaf!yr!Eisteddfod! Genedlaethol.! !!Cynhaliwyd!yr!Eisteddfod! Genedlaethol!ym!Mhwllheli.! W.J.!Gruffydd!(Elerydd)! enillodd!y!goron,!ac!enillodd! Richard!Rees,!y!baswr!o!Bennal! ger!Machynlleth,!y!Rhuban!Glas! am!yr!ail!waith!(y!canwr!cyntaf! i!wneud!hyn).! !

1956! !!9!Mai!–!73!milltir!sgwâr!o! !!Chwefror!–!Shirley!Bassey!yn! !!9!Mawrth!–!Alltudiwyd!Archesgob! Benrhyn!Gŵyr!oedd!y!lle!cyntaf! rhyddhau!ei!sengl!gyntaf!‘Burn!my! Makarios,!arweinydd!y!Groegiaid! ym!Mhrydain!i!gael!ei!nodi’n! candle!(at!both!ends)’.! yn!Cyprus.! swyddogol!yn!Ardal!o! !!11!Chwefror!c!Yr!ysbiwyr!Guy! !!30!Mawrth!–!Cynhaliwyd!yr! Harddwch!Naturiol!Eithriadol.! Burgess!a!Donald!Maclean!(ysbiwyr! orymdaith!gyntaf!gan!brotestwyr! !!23!Mehefin!–!Codwyd!cofeb!yng! Caergrawnt)!yn!ymddangos!yn! gwrthcniwclear!i!Ganolan!Ymchwil! Nghilmeri!i!gofio!Llywelyn!ap! Moscow.! Aldermaston.! Gruffudd,!yr!olaf!o!dywysogion! !!7!Ebrill!–!Man!United!yn!ennill!! !!19!Ebrill!–!Priodwyd!yr!actores! Gwynedd,!ac!un!a!ystyrir!gan! cynghrair!cyntaf!pêlcdroed!Lloegr! ffilmiau!Grace!Kelly!a’r!Tywysog! lawer!yn!ddeiliad!dilys!olaf!y! (League$First$Division$title)!gyda! Rainier!o!Monaco.! teitl!‘Tywysog!Cymru’.! chyfartaledd!oed!y!chwaraewyr!yn!24! !!23!Mehefin!–!Etholwyd!Gamal! !!27!Awst!–!Cipiodd!y!bocsiwr! oed!yn!unig.! Abdel!Nasser!yn!Arlywydd!yr!Aifft.! Joe!Erskine!o!Gaerdydd! !!5!Gorffennaf!–!deddf!aer!glân!yn!dod!i! !!26!Gorffennaf!–!Cyhoeddodd!yr! bencampwriaeth!pwysau!trwm! rym!yn!dilyn!problemau!‘smog’!1952.! Arlywydd!Nasser!ei!fwriad!i! Prydain!gan!drechu!Johnny! !!17!Hydref!!–!y!Frenhines!yn!agor! wladoli!cwmni!Camlas!Suez.! Williams.! pwerdy!niwclear!cyntaf!masnachol! !!14!Awst!–!Bu!farw’r!awdur!a’r! !!Medi!–!Agorwyd!Ysgol!Gyfun! yn!Calder!Hall,!Sellafield!yn!ardal! dramodydd!o’r!Almaen,!Bertolt! Glan!Clwyd!yn!Rhylc!yr!ysgol! Cumbria.! Brecht.! uwchradd!gyntaf!lle!roedd!y! !!22!Tachwedd!–!8!Rhagfyr!–!Prydain!a! !!5!Tachwedd!–!Chwalwyd!yr!ymgais! Gymraeg!yn!gyfrwng!dysgu.! Gogledd!Iwerddon!yn!cystadlu!yn!y! i!ddemocrateiddio!Hwngari!wrth!i! !!21!Tachwedd!–!Dechreuodd! gemau!Olympaidd!yn!Melbourne,! fyddin!yr!Undeb!Sofietaidd! ymgyrch!Tryweryn!o!ddifrif! Awstralia!gan!ennill!6!medal!aur,!7! ymyrryd!ac!ailcsefydlu’r!drefn! gyda!Gwynfor!Evans!yn! arian!ac!11!efydd.! Gomiwnyddol.! cyflwyno’r!achos!dros!arbed! !!29!Tachwedd!–!dogni!petrol!ym! !!6!Tachwedd!–!Glaniodd!milwyr! Cwm!Tryweryn!i!gynghorwyr! Mhrydain!oherwydd!argyfwng!Suez.! Prydain!a!Ffrainc!yn!yr!Aifft!er! Lerpwl.! !!12!Rhagfyr!–!IRA!yn!dechrau!ymosod! mwyn!ceisio!diogelu!Camlas!Suez.! !!22!Tachwedd!–!Bu!farw!Syr! ar!adeiladau!cyhoeddus!yng!ngogledd! !!8!Tachwedd!–!Daeth!Rhyfel!Suez!i! Rhys!Hopkin!Morris,!un!o’r! Iwerddon.! ben!gyda’r!Cenhedloedd!Unedig!yn! ffigurau!amlycaf!ym!mywyd! !

cyhoeddus!Cymru,!ac!Aelod! !!25!Rhagfyr!–!PG!Tips!yn!dechrau! derbyn!y!cyfrifoldeb!am!reoli’r! Seneddol!Sir!Gaerfyrddin.! hysbysebion!ar!y!teledu!yn!defnyddio! sefyllfa.! !!Cododd!Cymru!yn!ystod!y! tsimpansïaid.! flwyddyn!i!safle!prif!ardal! gynhyrchu!dur!Prydain.! 1957! !!28!Chwefror!–!Arwydd!clir!o! !!9!Ionawr!–!Anthony!Eden! !!14!Ionawr!–!Bu!faw’r!actor! gwymp!y!Rhyddfrydwyr,!pan! (Ceidwadwr)!!yn!ymddiswyddo!fel! Humphrey!Bogart.! gipiodd!merch!David!Lloyd! prif!weinidog!oherwydd!afiechyd.! !!6!Mawrth!–!Yn!Affrica,!daeth!Ghana! George,!Megan!Lloyd!George,! Daeth!Harold!Macmillan!yn!ei!le.! yn!wlad!annibynnol.! sedd!Seneddol!Caerfyrddin! !!16!Chwefror!–!daeth!yr!arfer!o!beidio! !!25!Mawrth!–!Sefydlwyd!y!Farchnad! dros!y!Blad!Lafur.! â!darlledu!rhaglenni!teledu!rhwng! Gyffredin!yn!Ewrop!pan! !!Ebrill!–!Agorwyd!519!milltir! 6pm!a!7pm,!i!ben.!Y!bwriad! arwyddwyd!Cytundeb!Rhufain!gan! sgwâr!o!dir!y!Decddwyrain!yn! gwreiddiol!oedd!bod!yr!awr!yma!yn! Ffrainc,!Gorllewin!yr!Almaen,!yr! swyddogol!fel!Parc! gyfle!i!rieni!roi!eu!plant!yn!y!gwely.! Eidal,!Gwlad!Belg,!yr!Iseldiroedd!a! Cenedlaethol!Bannau! !!26!Mehefin!–!Cyhoeddwyd!adroddiad! Luxembourg.! Brycheiniog.! gan!y!Cyngor!Ymchwil!Meddygol!yn! !!6!Gorffennaf!–!Am!y!tro!cyntaf,! !!22!Mehefin!–!Cyhoeddwyd!bod! dangos!bod!cysylltiad!rhwng!ysmygu! enillwyd!pencampwriaeth!tennis! y!llywodraeth!ganolog!yn! a!chancr.! Wimbledon!gan!wraig!groenddu,!sef! Llundain!wedi!cytuno!i! !!30!Hydref!–!y!Llywodraeth!yn! Althea!Gibson.! ganiatáu!cymhorthdal!o!£1,000! rhyddhau!bwriad!i!ddeddfu!i!ganiatáu! !!30!Awst!–!Daeth!Malaya!yn!wlad! gan!Gyngor!Sir!Ceredigion!ar! i!fenywod!wasanaethu!yn!Nhŷ’r! annibynnol.! gyfer!cyhoeddi!llyfrau! Arglwyddi.! !!31!Awst!–!Enillodd!y!gyrrwr!ceir! Cymraeg.! !!25!Rhagfyr!–!y!Frenhines!yn!darlledu! rasio,!Juan!Fangio,!bencampwriaeth! !!31!Gorffennaf!–!Pasiodd!y! ei!neges!Nadolig!gyntaf!ar!deledu.! y!byd!am!y!pumed!tro.! Senedd!‘Deddf!Corfforaeth! !!4!Hydref!–!Anfonwyd!y!lloeren! Lerpwl’!i!ganiatáu!boddi! gyntafc!y!‘Sputnik’c!i’r!gofod!gan!yr! Tryweryn.! Undeb!Sofietaidd.! !!Awst!–!Ymunodd!John!Charles,! !!3!Tachwedd!–!Ci!o’r!enw!Laika!oedd! un!o’r!pêlcdroedwyr!gorau!a! yr!anifail!cyntaf!i!hedfan!i’r!gofod! !

welodd!Cymru!erioed!ag!un!o! wrth!i’r!Undeb!Sofietaidd!anfon! glybiau!enwocaf!yr!Eidal,! ‘Sputnik’!arall!i’r!gofod.! Juventus.! !!12!Rhagfyr!–!Swydd!Gweinidog! Seneddol!dros!Gymru!yn!cael!ei! chreu!ac!i!fod!yn!rhan!o’r! Llywodraeth.! 1958! !!14!Ionawr!–!Dechreuodd! !!6!Chwefror!–!Lladdwyd!wyth!o! !!1!Chwefror!–!Anfonwyd!lloeren!i’r! ‘Television!Wales!and!the!West’! chwaraewyr!pêlcdroed!Manchester! gofod!gan!yr!Unol!Daleithiau.! ddarlledu,!a!daeth!teledu! United!mewn!damwain!awyren!yn! !!24!Mawrth!–!Yn!yr!Unol!Daleithiau! masnachol!i!Gymru.! Munich.! galwyd!y!canwr!pop!Elvis!Presley!i’r! !!6!Mai!–Crogwyd!y!dyn!olaf!yng! !!17!Chwefror!–!Sefydlwyd!CND,!yr! fyddin.! Nghymru!yng!ngharchar! Ymgyrch!Diarfogi!Niwclear.! !!29!Mehefin!–!Yn!Sweden!enillodd! Abertawe,!sef!Vivian!Frederick! !!4!Mehefin!–!Gwobrau!cyntaf!Dug! Brazil!Gwpan!y!Byd!gan!guro! Teed.! Caeredin!yn!cael!eu!cyflwyno.! Sweden!5c2.! !!22!Mehefin!–!Ailagorwyd!un!o! !!9!Medi!–!Yn!Notting!Hill,!Llundain,! !!26!Awst!–!Bu!farw’r!cerddor!Ralph! drysorau!pensaernïol!pennaf!yr! gwelwyd!terfysgoedd!hiliol.! Vaughan!Williams.! Eglwys!yng!Nghymru,!Eglwys! !!5!Rhagfyr!–Agorwyd!y!draffordd! !!9!Hydref!–!Bu!farw’r!Pab!Pius!XII.! Gadeiriol!Llandaf.! gyntaf!ym!Mhrydain!yn!Sir! !!25!Hydref!–!Etholwyd!Angelo! !!18c26!Gorffennaf!–!Cynhaliwyd! Gaerhirfryn!(rhan!o!ffordd!osgoi! Roncalli!yn!Bab!gan!gymryd!yr!enw! Gemau’r!Gymanwlad!yng! Preston!sydd!nawr!yn!rhan!o’r!M6).! John!XXIII.! Nghaerdydd,!y!tro!cyntaf!i’r! ! !!21!Rhagfyr!–!Etholwyd!Charles!de! Gemau!ddod!i!Gymru.! Gaulle!yn!Arlywydd!Ffrainc.! !!19!Gorffennaf!–!Cyhoeddwyd! llythyr!yn!y!Western!Mail!oddi! wrth!16!o!Gymry!blaenllaw!yn! galw!am!greu!sianel!deledu!ar! wahân,!i!wasanaethu!Cymru.! !

!!Yn!ystod!y!flwyddyn!fe!wnaeth! tîm!pêlcdroed!Cymru!gyrraedd! rowndiau!terfynol!Cwpan!y! Byd!–!yr!unig!dro!yn!ystod!yr! 20fed!ganrif.! 1959! !!17!Ionawr!–!Dewi!Bebb!yn! !! 30!Ebrill!–!Prydain!a!Gwald!yr!Iâ! !!2!Ionawr!–!Disodlwyd!llywodraeth! ennill!ei!gap!cyntaf!am!chwarae! mewn!anghydfod!am!hawliau! Batista!yn!Cuba!gan!wrthryfelwyr! rygbi!dros!Gymru.! pysgota!–!y!‘Cod!Wars’.! dan!arweiniad!Fidel!Castro.! !!23!Chwefror!–!Cyhoeddwyd! !! 28!Gorffennaf!–!dechrau!arbrofi! !!3!Chwefror!–!Yn!yr!Unol!Daleithiau! gorchymyn!y!Frenhines!fod! gyda’r!syniad!o!gôd!post!am!y!tro! lladdwyd!y!canwr!pop!Buddy!Holly! baner!y!ddraig!goch!i’w! cyntaf!c!a!hynny!yn!Norwich.! mewn!damwain!awyren.! chydnabod!yn!faner!swyddogol! !! 26!Awst!–!y!car!mini!cyntaf!yn! !!23!Chwefror!–!Sefydlwyd!Llys! Cymru.! mynd!ar!werth.! Hawliau!Dynol!Ewrop!yn! !!Ebrill!–!Dechreuodd!Plaid! !! 7!Hydref!–!ganwyd!Simon!Cowell,! Strasbourg.! Cymru!ddarlledu!propaganda’n! crëwr!yr!X!Factor,!yn!ardal! !!9!Ebrill!–!Bu!farw’r!pensaer!Frank! anghyfreithlon!trwy!offer!radio! Lambeth,!Llundain.! Lloyd!Wright.! symudol!dan!yr!enw!‘Radio! !! 8!Hydref!–!Etholiad!cyffredinol!a’r! !!19!Ebrill!–!Ceisiodd!y!Dalai!Lama,! Cymru’.! Ceidwadwyr!yn!ennill!eto!am!y! arweinydd!ysbrydol!Tibet,!am! !!Yn!ystod!y!flwyddyn!caewyd!12! drydedd!waith.!Ymhlith!yr! loches!wleidyddol!yn!India!wedi! o!byllau!glo’r!De,!y!nifer!mwyaf! aelodau!newydd!roedd!un!a! iddo!ddianc!oddi!wrth!filwyr!Tsienia! erioed!mewn!un!flwyddyn.! ddaeth!yn!enwog!iawn!–! a!oresgynnodd!Tibet.! Margaret!Thatcher.! !!26!Mehefin!–!Yn!Quebec!agorwyd! Morffordd!St.!Lawrence!a!gysylltai! llynnoedd!mawr!Canada!â!Môr!yr! Iwerydd.! !!25!Gorffennaf!–!Teithiodd!yr! hofrennydd!cyntaf!ar!draws!y!Sianel.! !!16!Medi!–!Lansiwyd!‘Xerox!914’!y! peiriant!llungopïo!dogfennau!cyntaf.! !

!!10!Tachwedd!–!Condemniwyd! deddfau!hiliol!‘apartheid’!De!Affrica! gan!y!Cenhedloedd!Unedig.! !!13!Rhagfyr!–!Etholwyd!yr!Archesgob! Makarios!yn!Arlywydd!Cyprus.! 1960! !!2!Ionawr!–!Rhedodd!y!trên!olaf! !!27!Medi!–!Bu!farw’r!swffragét!Sylvia! !!22!Mawrth!–!Yn!Ne!Affrica,! i!deithwyr!ar!y!rheilffordd!o! Pankhurst.! saethwyd!yn!farw!69!protestiwr! Flaenau!Ffestiniog!i’r!Bala.! !!17!Awst!–!Y!Beatles!yn!perfformio!eu! croenddu!yn!Sharpeville.! !!4!Ebrill!–!Derbyniodd!Hugh! cyngerdd!cyntaf!o!dan!yr!enw!yma,!a! !!25!Ebrill!–!Lladdwyd!1,500!mewn! Griffith!o!Fôn!wobr!‘Oscar’!fel! hynny!yn!Hamburg!yn!yr!Almaen.! daeargryn!yn!Iran.! Actor!Cynorthwyol!Gorau!am!ei! !!2!Tachwedd!–!Yn!llys!yr!Old!Barley,! !!30!Mehefin!–!Dangoswyd!ffilm! ran!yn!yr!epig!dair!awr!a! Llundain,!penderfynodd!rheithgor! arswyd!Alfred!Hitchcock!‘Psycho’! hanner!o!hyd,!‘Ben!Hur’.! nad!oedd!nofel!D.H.!Lawrence!‘Lady! am!y!tro!cyntaf.! !!28!Mehefin!–!Lladdwyd!45!o! Chatterley’s!Lover’!yn!anllad.! !!21!Gorffennaf!–!Etholwyd!y!wraig! lowyr!mewn!tanchwa!yng! !!30!Tachwedd!–!y!pêlcdroediwr!Gary! gyntaf!yn!y!byd!i!ddod!yn!Brif! nglofa’r!‘Six!Bells’,!Abercbig.! Lineker!yn!cael!ei!eni!yng!Nghaerlŷr.! Weinidog!pan!ddaeth!Sirimavo! !!6!Gorffennaf!–!Bu!farw!Aneirin! !!9!Rhagfyr!–!darlledu'r!rhifyn!cyntaf! Bandaranaike!yn!arweinydd!Sir! Bevan,!un!o!gewri! o’r!opera!sebon!‘Coronation!Street’.! Lanka.! gwleidyddiaeth!Cymru!a’r!byd,! !!31!Rhagfyr!–!Daeth!gorfodaeth!filwrol! !!19!Awst!–!Yn!Moscow,!cafwyd!y! o!ganser.! i!ben.! peilot!Americanaidd!Gary!Powers,! !!Tachwedd!–!Y!mis!Tachwedd! yn!euog!o!ysbïo!ar!yr!Undeb! gwlypaf!ers!mwy!na!chanrif,! Sofietaidd!o’i!awyren!‘Lockheed!Uc gwelwyd!y!llifogydd!gwaethaf! 2’.! yng!Nghymru!er!1929.! !!25!Awst!–!11!Medi!–!Cynhaliwyd!y! Gemau!Olympaidd!yn!Rhufain.! !!1!Hydref!–!Daeth!Nigeria!yn!wlad! annibynnol.! !

!!9!Tachwedd!–!Etholwyd!John.!F.! Kennedy!yn!Arlywydd!yr!Unol! Daleithiau.! 1961! !!3!Mawrth!–!Gwaharddwyd! !!1!Ionawr!–!daeth!yr!arian!ffyrling! !! 1!Chwefror!–!Taniwyd!yr!ICBM! arwerthiant!blynyddol!y!Da! (farthing)!i!!ben!fel!arian!swyddogol.! cyntaf!mewn!arbrawf!yn!Nevada.! Duon!Cymreig!o!ganlyniad!i! Ei!werth!oedd!chwarter!ceiniog.! !! 12!Ebrill!–!Yuri!Gagarin!o’r!Undeb! glwy’r!traed!a’r!genau.! !!21!Mawrth!–!y!grŵp!y!Beatles!yn! Sofietaidd!oedd!y!dyn!cyntaf!i! !!7!Mehefin!–!Nid!nepell!o!gopa! perfformio!yng!nghlwb!y!Cavern!yn! hedfan!i’r!gofod!yn!y!llong!ofod! mynydd!Pumlumon,!daeth!rhai! Lerpwl!am!y!tro!cyntaf.! ‘Vostak!1’.! cannoedd!ynghyd!ar!brynhawn! !!1!Mai!–!siopau!hapchwarae! !! 20!Ebrill!–!Cyhoeddwyd!mai! glawog!ar!gyfer!y!gwasanaeth! (gambling)!yn!dod!yn!gyfreithlon.! methiant!oedd!yr!ymgais!a! olaf!i’w!gynnal!yng!nghapel! !!3!Mai!–!Yn!Llundain,!carcharwyd!y! gefnogwyd!gan!yr!Unol!Daleithiau,! bach!Nantcycmoch.! cyncddiplomydd!George!Blake!am!42! i!ddisodli!Fidel!Castro!yn!Cuba.! !!8!Tachwedd!–!Cynhaliwyd! mlynedd!am!ysbïo.! !! 5!Mai!–!Alan!Shephard!oedd!yr! refferendwm!a!ddaeth!i’r! ! Americanwr!cyntaf!i!hedfan!i’r! canlyniad!o!blaid!agor!tafarnau! gofod.! ar!y!Sul!mewn!pump!o!siroedd! !! 6!Mehefin!–!Bu!farw’r! Cymru.! seicdreiddiwr!arloesol!Carl!Jung.! !!Tachwedd!–!Sefydlu'r!Cyngor! !! 13!Awst!–!Yn!Berlin,!dechreuodd! Llyfrau!Cymraeg.! Dwyrain!yr!Almaen!godi!wal!er! !!28!Rhagfyr!–!Bu!farw!Robert! mwyn!atal!pobl!y!wlad!rhag!dianc! Lloyd!(Llwyd!o’r!Bryn)c!storïwr! i’r!Gorllewin.! ffraeth,!eisteddfodwr!brwd!a! !! 18!Medi!–!Lladdwyd!Ysgrifennydd! ffermwr!arloesol.! Cyffredinol!y!Cenhedloedd!Unedig,! !!Yn!ystod!y!flwyddyn! Dag!Hammarskjoeld,!mewn! cyhoeddwyd!‘Un!Nos!Ola! damwain!awyren!yng!Ngogledd! Leuad’,!nofel!gan!Caradog! Rhodesia.! Pritchard,!a!gafodd!ei! !

chydnabod!yn!un!o!glasuron! !! 15!Hydref!–!Sefydlwyd!‘Amnesty! modern!yr!iaith!Gymraeg.! International’,!corff!i!gynorthwyo! carcharorion!cydwybod.! 1962! !!13!Chwefror!–!Darlledwyd! !!2!Ebrill!–!y!‘Panda!crossings’!cyntaf! !!21!Mai!–!Yn!Israel,!dienyddiwyd! araith!enwog!Saunders!Lewis,! yn!cael!eu!defnyddio.! Adolf!Eichmann!a!gyhuddwyd!o! ‘Tynged!yr!Iaith’.! !!4!Ebrill!–!Crogwyd!James!Hanratty! lofruddio!miloedd!o!Iddewon!yn!yr! !!30!Ebrill!–!Bu!farw!Bob!Owen,! am!‘lofruddiaeth!yr!A6’!er!bod! Ail!Ryfel!Byd.! un!o!chwilotwyr!a!lloffwyr! amheuaeth!ynglŷn!â’i!euogrwydd.! !!1!Gorffennaf!–!Pleidleisiodd! selocaf!y!wlad.! !!8!Mai!–!y!bysiau!troli!olaf!yn!rhedeg! mwyafrif!llethol!o!bobl!Algeria!o! !!20!Gorffennaf!–!Cychwynnodd! yn!Llundain.!! blaid!annibyniaeth!o!reolaeth! y!gwasanaeth!hofrenfad!cyntaf! ! Ffrainc.! erioed!i!deithwyr!ar!daith! !!10!Gorffennaf!–!Lansiwyd!‘Telstar’,! 17milltir!o’r!Rhyl!i!Wallasey!ar! y!lloeren!telegyfathrebu!fasnachol! draws!aber!Afon!Dyfrdwy.! cyntaf,!i’r!gofod.! !!4!Awst!–!sefydlu!Cymdeithas!yr! !!5!Awst!–!Darganfuwyd!corff!y!seren! Iaith!Gymraeg.! ffilmiau!Marilyn!Monroe!yn!ei! !!5!Medi!–!Enillodd!tîm!pêlcdroed! chartref!yn!Hollywood.!Y!gred!oedd! Bangor!2c0!yn!erbyn!AC!Napoli,! iddi!ei!lladd!ei!hun.! un!o!brif!dimau’r!Eidal,!yng! !!22!Awst!–Yn!Ffrainc,!methodd! Nghystadleuaeth!Cwpan! ymgais!gan!derfysgwyr!i!ladd!yr! Enillwyr!Cwpanau!Ewrop.! Arlywydd!de!Gaulle.! !!14!Medi!–!Rhaglenni!teledu!gan! !!1!Hydref!–!Mynychodd!y!myfyriwr! Gymry!i!Gymru!oedd!nod! du!cyntaf!ddarlithoedd!ym! selogion!cwmni!Teledu!Cymru! Mhrifysgol!Mississippi.! pan!ddechreuodd!ddarlledu!yn! !!28!Hydref!–!Penderfynodd!yr! y!gogledd!a’r!gorllewin!o! Undeb!Sofietaidd!dynnu!ei!arfau! drosglwyddydd!Mynydd! niwclear!o!Cuba,!gan!osgoi! Preseli.! gwrthdaro!â’r!Unol!Daleithiau.! !

!!26!Hydref!–!Agoriad!swyddogol! !!15!Rhagfyr!–!Bu!farw’r!actor!a’r! gwaith!dur!Llanwern!yn!dilyn! cyfarwyddwr!ffilmiau!Charles! buddsoddiad!o!£120!o!filiynau.! Laughton.! 1963! !!Chwefror!–!Yn!Aberystwyth,! !!13!Chwefror!–!Daeth!Harold!Wilson! !!16!Mehefin!–!Teithiodd!y!wraig! cynhaliwyd!protestiadau!cyntaf! yn!arweinydd!y!Blaid!Lafur!wedi! gyntaf,!Valentina!Tershkova!o’r! Cymdeithas!yr!Iaith!Gymraeg.! marwolaeth!Hugh!Gaitskell.! Undeb!Sofietaidd,!i’r!gofod.! !!10!Chwefror!–!Niweidiwyd! !!5!Mehefin!–!Ymddiswyddodd!John! !!29!Awst!–!Yn!Washington,!o!flaen! offer!trydan!mewn!ffrwydrad! Profumo!o’r!llywodraeth!ar!ôl!i’r! hanner!miliwn!o!bobl,!rhoddodd!Dr! bom!ar!safle!adeiladu!dadleuol! wasg!ddatgelu!ei!berthynas!â!phutain! Martin!Luther!King!ei!araith!enwog! Argae!Tryweryn.! o’r!enw!Christine!Keeler,!Cymraes!o! ‘I!Have!a!Dream’.! !!29!Mawrth!–!Cafwyd!y! Lanelli.! !!11!Hydref!–!Yn!Ffrainc,!bu!farw’r! myfyriwr!Emyr!Llywelyn!(mab! !!8!Awst!–!Dygwyd!£2.5!miliwn!gan! gantores!boblogaidd!Edith!Piaf.! T.!Llew!Jones)!yn!euog!o!osod!y! ladron!oddi!ar!drên!yn!sir! !!22!Tachwedd!–!Llofruddiwyd!yr! ffrwydron!yn!Nhryweryn!a’i! Buckingham,!achos!a!ddaeth!yn! Arlywydd!John!F.!Kennedy!yn! garcharu!am!flwyddyn.! adnabyddus!fel!‘The!Great!Train! Dallas,!Texas.!Fe’i!holynwyd!gan! !!Mawrth!–c!Rhoddodd! Robbery’.! Lyndon!B.!Johnson.! adroddiad!yr!Arglwydd! !!18!Hydref!–!Daeth!yr!Arglwydd!Home! !!24!Tachwedd!–!Saethwyd!Lee! Beeching!gychwyn!ar!y!gwaith! yn!Brif!Weinidog!wedi! Harvey!Oswald!yn!farw,!y!gŵr!a! o!ddinistrio!cyfundrefn! ymddiswyddiad!Harold!Macmillan.! gyhuddwyd!o!lofruddio’r!Arlywydd! rheilffyrdd!Cymru.! Kennedy.! !!23!Gorffennaf!–!Diwrnod!cyntaf! Sioe!Amaethyddol!Frenhinol! Cymru!ar!ei!safle!parhaol! newydd!yn!Llanelwedd.! 1964! !!22!Ebrill!–!Darlledwyd!y! !!15!Medi!–!Cyhoeddwyd!y!papur! !!8!Chwefror!–!Cafodd!y!grŵp!pop! rhaglen!gyntaf!yn!y!gyfres! newydd,!‘The!Sun’,!am!y!tro!cyntaf.! ‘The!Beatles’!groeso!ecstatig!gan! boblogaidd!‘Siôn!a!Siân’,!y! !!16!Hydref!–!Daeth!Harold!Wilson!yn! bobl!ifanc!Efrog!Newydd!ar!eu! gyfres!gwis!hwyaf!erioed!yn! Brif!Weinidog!wrth!i’r!Blaid!Lafur! hymweliad!â’r!Unol!Daleithiau.! Gymraeg.! ennill!etholiad!cyffredinol.! !

!!Awst!–!Ar!faes!Sain!Helen,! !!21!Rhagfyr!–!Dilëwyd!y!gosb!eithaf! !!25!Chwefror!–!Enillodd!Cassius! llwyddodd!cricedwyr! ym!Mhrydain.! Clay!(Muhammad!Ali!wedi!hynny)! Morgannwg!i!drechu!Awstralia! bencampwriaeth!focsio!pwysau! am!y!tro!cyntaf!erioed.! trwm!y!byd!drwy!guro!Sonny! !!Hydref!–!Yn!sgil!buddugoliaeth! Liston.! y!Blaid!Lafur!yn!yr!etholiad! !!28!Mai!c!Bu!farw!Jawaharlal!Nehru,! cyffredinol,!penodwyd!James! Prif!Weinidog!cyntaf!India.! Griffiths,!Aelod!Seneddol! !!11!Mehefinc!Yn!Ne!Affrica!cafodd!yr! Llanelli,!yn!Ysgrifennydd! arweinydd!croenddu,!Nelson! Gwladol!cyntaf!Cymru.! Mandela,!ddedfryd!o!garchar!am! !!Hydref!–!Yn!y!Gemau! oes.! Olympaidd!yn!Tokyo,!enillodd! !!15!Hydref!–!Disodlwyd!arweinydd! Lynn!Davies!o!Nantcycmoel! yr!Undeb!Sofietaidd,!Nikita! gystadleuaeth!y!naid!hir.!Ef! Khruschev.! oedd!yr!athletwr!cyntaf!o! !!3!Tachwedd!–!Etholwyd!Lyndon!B.! Gymru!i!ennill!medal!aur! Johnson!yn!Arlywydd!yr!Unol! Olympaidd!fel!unigolyn.! Daleithiau.! !!Ffilm!fwyaf!poblogaidd!y! !!12!Rhagfyr!–!Daeth!Kenya!yn!wlad! flwyddyn!yng!Nghymru!oedd! annibynnol,!gyda!Jomo!Kenyatta!yn! ‘Zulu’,!a!gynhyrchwyd!gan! Arlywydd.! Stanley!Baker,!yr!actor!o!Lyn! Rhedynog,!Cwm!Rhondda.! 1965! !!13!Mawrth!–!Cipiodd!tîm!rygbi! !!24!Ionawr!–!Bu!farw!Winston! !!11!Chwefror!–!Dechreuodd! Cymru’r!Goron!Driphlyg!am!y! Churchill,!Prif!Weinidog!Prydain!yn! awyrlu’r!Unol!Daleithiau! degfed!tro!erioed.! ystod!yr!Ail!Ryfel!Byd.! gyrchoedd!bomio!yng!Ngogledd! !!Mawrth!–!Caewyd!Ffatri!Arfau’r! !!26!Hydref!–!Cyflwynwyd!medal!MBE!i! Fietnam.! Goron,!Pencbre,!sir! aelodau’r!grŵp!pop!‘The!Beatles’! !!21!Chwefror!–!Llofruddiwyd!yr! Gaerfyrddin.! mewn!seremoni!ym!Mhalas! arweinydd!croenddu!Malcom!X!yn! Buckingham.! Efrog!Newydd.! !

!!31!Mai!–!Dathlu! !!8!Mawrth!–!Anfonwyd!milwyr!yr! canmlwyddiant!y!Wladfa! Unol!Daleithiau!i!Fietnam!er!mwyn! Gymreig!ym!Mhatagonia!yn!yr! cynorthwyo!byddin!De!Fietnam!i! Ariannin.! wrthsefyll!ymosodiadau!gan! !!Awst!–!Cyhoeddwyd!y! wrthryfelwyr!comiwnyddol.! cylchgrawn!dychanol!‘Lol’!am!y! !!18!Mawrth!–!Am!y!tro!cyntaf!erioed! tro!cyntaf!yn!yr!Eisteddfod! cerddodd!dyn!yn!y!gofod,!pan! Genedlaethol!yn!y!Bala.! adawodd!y!gofodwr,!Alexei!Leonvo,! !!29!Medi!–!Cafodd!Llywydd! ei!long!ofod.! Plaid!Cymru,!Gwynfor!Evans,! !!14!Gorffennaf!–!Agorwyd!twnnel! bedair!munud!a!deugain!eiliad!i! Mont!Blanc!i!gysylltu!Ffrainc!â’r! ddweud!ei!ddweud!yn! Eidal.! narllediad!cyntaf!erioed!ei!blaid! !!27!Awst!–!Bu!farw’r!pensaer! am!9:30!yr!hwyr.! arloesol!Le!Corbusier.! !!11!Tachwedd!–!Cyhoeddodd!Ian! Smith,!Prif!Weinidog!Rhodesia,! annibyniaeth!y!wlad!o!reolaeth! Prydain.! 1966! !!6!Mawrth!–!Achoswyd!gwerth! !!6!Mai!–!Yn!y!llys!yr!Old!Bailey,! !!19!Ionawr!–!Etholwyd!Indira! £36,000!o!ddifrod!a!bwriwyd! Llundain,!anfonwyd!Ian!Brady!a!Myra! Gandhi’n!Brif!Weinidog!India.! amserlen!y!gwaith!yn!ôl!chwe! Hindley!i!garchar!am!oes!am! !!30!Mehefin!–!Penderfynodd!Ffrainc! wythnos!gan!ffrwydrad!bom!ar! lofruddio!plant!yng!ngogledd!Lloegr.! adael!NATO.! safle!Argae!Clywedog,!ger! !!30!Gorffennaf!–!Yn!Wembley,! !!8!Awst!–!Cyhoeddodd!arweinydd! Llanidloes.! Llundain,!enillwyd!Cwpan!y!Byd!gan! Tsieina,!Mao!Zedong,!y!‘Chwyldro! !!14!Gorffennaf!–!Cipiodd! Loegr!drwy!guro!Gorllewin!yr! Diwydiannol’!er!mwyn!adfywio’r! Gwynfor!Evans!sedd! Almaen.! ysbryd!chwyldroadol!yn!y!wlad.! Caerfyrddin!mewn!isetholiad.! !!22!Hydref!–!Dihangodd!yr!ysbïwr! !!6!Medi!–!Llofruddiwyd!Prif! Hon!oedd!sedd!gyntaf!Plaid! George!Blake!o!garchar!Wormwood! Weinidog!De!Affrica,!Hendrik! Cymru.! Scrubs,!Llundain.! Verwoerd.! !

!!22!Gorffennaf!–!Agorodd! !!9!Tachwedd!–!Yn!Fflorens,!yr!Eidal,! Cledwyn!Hughes,!Ysgrifennydd! dechreuodd!y!gwaith!o!geisio!adfer! Gwladol!Cymru!ffordd!osgoi! gweithiau!celfyddydol!a!gafodd!eu! Port!Talbot!yn!rhan!o’r!M4.! difrodi!gan!lifogydd!mawr.! Dyma’r!darn!cyntaf!o!draffordd! drefol!ym!Mhrydain.! !!22!Gorffennaf!–!Boddwyd! pymtheg!o!bobl!pan!suddodd!y! cwch!pleser!‘Prince!of!Wales’! yn!aber!Afon!Mawddach,!ger! Llyn!Penmaen,!Meirionnydd.! !!18!Hydref!–!Cyhoeddodd!yr! Ysgrifennydd!Cartref,!Roy! Jenkins!o!Abersychan,!bardwn! brenhinol!llawn!i!Timothy! Evans!o!Ynysowen!ger!Merthyr! Tudful,!a!grogwyd!ar!9!Mawrth! 1950!am!ladd!ei!wraig!a’i!ferch! 13!mis!oed.! !!21!Hydref!–!Trychineb!Aberc fan!–!cafodd!144!o!bobl,!gan! gynnwys!116!o!blant!eu!lladd! yn!Ysgol!Gynradd!Pantcglas!pan! foddwyd!adeiladau’r!ysgol!gan! filoedd!o!dunelli!o!wastraff!glo! gwlyb.! !!Rhagfyr!–!Cadarnhawyd!safle! Tom!Jones!o!Drefforest!fel!un!o! gantorion!pop!mawr!y!60au! !

pan!gyrhaeddodd!frig!y!siartiau! gyda’r!gân!‘The!Green,!Green! Grass!of!Home’.! !!Yn!ystod!y!flwyddyn! perfformiwyd!y!ddrama!‘Saer! Doliau’!gan!Gwenlyn!Parry!am! y!tro!cyntaf!gan!Gwmni!Theatr! Cymru.! 1967! !! 9!Chwefror!–!Sefydlwyd!Cyngor! !! 19!Mawrth!–!Tarodd!y!tancer!olew! !! 27!Ionawr!–!Yn!yr!Unol!Daleithiau! y!Celfyddydau!o!dan!ei! ‘Torrey!Canyon’!greigiau!ger!Land’s! lladdwyd!tri!gofodwr!pan!aeth!eu! Gadeirydd!cyntaf,!yr!Athro! End,!Lloegr,!gan!ollwng!olew!i’r!môr! llong!ofod!ar!dân!wrth!ymarfer.! Gwyn!Jones.! ac!achosi!difrod!sylweddol!i! !! 21!Ebrill!–!Yng!Ngwlad!Groeg! !! 9!Mawrth!–!Yn!isetholiad! draethau’r!ardal.! digwyddodd!‘coup!d’etat’!gan! Gorllewin!y!Rhondda,!gwelwyd! !! 28!Mai!–!Yn!Plymouth,!Lloegr,! uwchcswyddogion!y!fyddin.! pleidlais!nodedig!o!uchel!i!Blaid! cwblhaodd!yr!hwyliwr!Francis! !! 10!Mehefin!–!Daeth!y!‘Rhyfel!Chwe! Cymru,!a!hynny!yn!un!o! Chichester!daith!hwylio!unigol!o! Diwrnod’!i!ben!gydag!Israel!yn! gadarnleoedd!traddodiadol!y! gwmpas!y!byd.! fuddugol!dros!y!gwledydd! Blaid!Lafur.! !! 27!Gorffennaf!–!Cyfreithlonwyd! Arabaidd.! !! 27!Gorffennaf!–!Daeth!Mesur!yr! cyfathrach!rywiol!gydsyniol!rhwng! !! 9!Hydref!–!Saethwyd!y! Iaith!Gymraeg!yn!ddeddf.! dynion!dros!21!blwydd!oed.! gwrthryfelwr!Che!Guevera!yn!farw! !! 27!Gorffennaf!–!Ymgyrch!hir! ! yn!Bolifia,!De!America.! gan!Aelod!Seneddol!Pontcyc !! 21!Hydref!–!Yn!Washington,! pŵl,!Leo!Abse,!a!arweiniodd!at! ymunodd!miloedd!â!phrotest!yn! basio!deddf!yn!cyfreithloni! erbyn!Rhyfel!Fietnam.! gwrywgydiaeth!ym!Mhrydain.! !! 4!Rhagfyr!–!Cyflawnwyd!y! !! 10!Awst!–!Sefydlwyd! llawdriniaeth!drawsblannu!calon! Cymdeithas!Emynau!Cymru!yn! gyntaf!gan!Dr!Christiaan!Barnard! y!Bala.! yn!Ne!Affrica.! !

!! Awst!–!Enillodd!Eluned!Phillips! Goron!yr!Eisteddfod! Genedlaethol,!yr!ail!wraig! erioed!i!ennill!y!goron.! !! Medi!–!Ffilmiwyd!pennod!o’r! gyfres!deledu!boblogaidd!‘Dr! Who’!yn!Nant!Ffrancon.! 1968! !!23!Ionawr!–!Howard!Winstone! !!21!Ebrill!–!Mewn!araith!ddadleuol,! !!31!Ionawr!–!Syfrdanwyd!lluoedd!yr! o!Ferthyr!Tudful!oedd!y!Cymro! datganodd!y!gwleidydd!Enoch!Powell! Unol!Daleithiau!yn!Fietnam!wrth!i’r! cyntaf!i!ddal!teitl!byd!ers!pum! ei!ofn!am!effaith!y!mewnfudiad!o!bobl! ‘Viet!Cong’!ddechrau!ymosodiad!a! mlynedd!pan!ddaeth!yn! groenddu!i!Brydain.! adwaenid!fel!Ymgyrch!Tet.! bencampwr!bocsio!pwysau! !!17!Medi!–!Canslwyd!taith!griced! !!4!Ebrill!–!Yn!yr!Unol!Daleithiau,! plu’r!byd.! Lloegr!i!Dde!Affrica!gan!fod!tîm! llofruddiwyd!yr!arweinydd! !!6!Chwefror!–!Ym!Monte!Carlo,! Lloegr!yn!cynnwys!y!chwaraewr! croenddu,!Martin!Luther!King.! bu!farw’r!barwn!papurau! croendywyll!Basil!d’Oliveira.! !!21!Mai!–!Aeth!deng!miliwn!o! newydd,!Arglwydd!Kemsley!o! !!27!Hydref!–!Y!tu!allan!i! weithwyr!ar!streic!yn!Ffrainc!gan! Ferthyr!Tudful.! Lysgenhadaeth!yr!Unol!Daleithiau!yn! fyfyrwyr!y!wlad!yn!erbyn!polisïau’r! !!15!Mawrth!–!Gwelwyd!y! Llundain,!protestiodd!250,000!o!bobl! Arlywydd!de!Gaulle.! rhaglenni!cyntaf!i’w!darlledu! yn!erbyn!y!rhyfel!yn!Fietnam.! !!6!Mehefin!–!Yn!Los!Angeles,! gan!gwmni!teledu!annibynnol! ! llofruddiwyd!Robert!Kennedy,! newydd!dan!gadeiryddiaeth! brawd!y!cyncArlywydd!Kennedy.! William!Ormsby!Gore,!Pumed! !!20!Awst!–!Yn!Prag,!daeth!byddin!yr! Arglwydd!Harlech.! Undeb!Sofietaidd!ag!ymgais! !!Ebrill!–!Penodwyd!George! arweinydd!Tsiecoslofacia,! Thomas,!Aelod!Seneddol! Alexander!Dubcek,!i! Gorllewin!Caerdydd,!yn! ddemocrateiddio’r!wlad!i!ben.! Ysgrifennydd!Gwladol!Cymru.! !!5!Tachwedd!–!Etholwyd!Richard!M.! Nixon!yn!Arlywydd!yr!Unol! Daleithiau.! !

!!18!Hydref!–!Agorwyd!yn! swyddogol!Atomfa! Trawsfynydd!yng!Ngwynedd.! !!17!Rhagfyr!–!Agorwyd!y!Bathdy! Brenhinol!yn!Llantrisant.! 1969! !!1!Mai!–!Dathlwyd! !!3!Ionawr!–!Trodd!ymdaith!hawliau! !!19!Ionawr!–!Yn!Prag,!lladdodd! canmlwyddiant!y!‘Western! sifil!yng!Ngogledd!Iwerddon!yn! myfyriwr!o’r!enw!Jan!Palach!ei!hun! Mail’.! derfysg!wrth!i!Babyddion!a! drwy!gynnau!ei!ddillad!fel!protest! !!1!Gorffennaf!–!Arwisgwyd! Phrotestaniaid!wrthdaro.! yn!erbyn!y!ffaith!fod!yr!Undeb! Charles,!mab!y!Frenhines! !!15!Awst!–!Anfonwyd!y!fyddin!i! Sofietaidd!wedi!meddiannu! Elisabeth!II,!yn!Dywysog!Cymru! Ogledd!Iwerddon!gan!lywodraeth! Tsiecoslofacia.! yng!Nghastell!Caernarfon.! Prydain!er!mwyn!ceisio!cael!trefn!yn! !!3!Chwefror!–!Daeth!Ÿasser!Arafat! !!Penwythnos!olaf!Awst!–! y!dalaith!wedi!wythnosau!o! yn!arweinydd!Mudiad!Rhyddid! Enillodd!Morgannwg! anghydfod!treisgar.! Palesteina.! Bencampwriaeth!Criced! !!2!Mawrth!–!Hedfanodd!yr!awyren! Siroedd!Lloegr!am!yr!ail!dro!yn! uwchsonig!‘Concorde’!am!y!tro! hanes!y!clwb.! cyntaf.! !!15!Rhagfyr!–!Mewn!seremoni! !!28!Ebrill!–!Ymddiswyddodd! yn!Neuadd!Brangwyn,! Arlywydd!Ffrainc,!Charles!de! rhoddwyd!statws!dinas!i! Gaulle.! Abertawe.! !!20!Gorffennaf!–!Wedi!i!Apollo!11,! !!Yn!ystod!y!flwyddyn!lansiwyd! llong!ofod!yr!Unol!Daleithiau,!lanio! cwmni!recordiau!Cymraeg! ar!y!lleuad,!cerddodd!Neil! newydd!o’r!enw!‘Sain’.! Armstrong!yno,!y!dyn!cyntaf!i! wneud!hynny.! !!20!Awst!–!Yn!Woodstock,!talaith! Efrog!Newydd,!cynhaliwyd! cyngerdd!canu!poblogaidd!a!ddaeth! yn!enwog!drwy’r!byd.! !

!!2!Tachwedd!–!Yn!Nigeria,! adroddwyd!bod!300,000!o!bobl!yn! marw!o!newyn!yn!Biafra!wedi’r! rhyfel!cartref!yno.! 1970! !!4!Ionawr!–!Bu!farw!D.J.! !!7!Mawrth!–!Cyhoeddwyd!y!‘New! !!12!Ionawr!–!Yn!Nigeria,!daeth!y! Williams!yr!awdur!ac!un!o’r!tri! English!Bible’!a!gwerthwyd!miliwn!o! rhyfel!yn!Biafra!i!ben.! a!losgodd!yr!ysgol!fomio!yn! gopïau!ohono!cyn!pen!diwrnod.! !!16!Ebrill!–!Dychwelodd!criw'r!llong! 1936!ym!Mhenyberth.! !!19!Mehefin!–!Daeth!Edward!Heath!yn! ofod!Apollo!13!yn!ddiogel!wedi!iddi! !!23!Ionawr!–Bu!farw!Syr!Ifan!ab! Brif!Weinidog!wedi!i’r!Ceidwadwyr! fynd!i!drafferthion!206,000!milltir! Owen!Edwards,!sylfaenydd!yr! ennill!yr!Etholiad!Cyffredinol.! o’r!ddaear.! Urdd.! !!4!Mai!–!Ym!Mhrifysgol!Talaith!Kent! !!26!Ionawr!–!Bu!farw’r!cync yn!yr!Unol!Daleithiau,!lladdwyd! Archdderwydd!Cynan.! pedwar!myfyriwr!wrth!i! !!Chwefror!–!Bu!farw’r! Warchodwyr!Cenedlaethol!saethu! athronydd!Bertrand!Russell.! at!brotest!yn!erbyn!ymgais!yr!Unol! !!Mawrth!–!Yn!Ysgol!y!Pasg! Daleithiau!i!oresgyn!Cambodia.! Cymdeithas!yr!Iaith!yn! !!21!Gorffennaf!–!Yn!yr!Aifft! Aberystwyth,!sefydlwyd!y! cwblhawyd!adeiladu!Argae!Aswan.! mudiad!radicalaidd!‘Adfer’!yn! !!12!Medi!–!Ffrwydrwyd!tair!awyren! sgil!araith!gan!Emyr!Llewelyn,! yn!niffeithwch!Gwlad!yr!Iorddonen! mab!T.!Llew!Jones.! gan!Fudiad!Rhyddid!Palesteina! !!20!Ebrill!–!Rhoddwyd!dedfryd! wedi!iddynt!eu!herwgipio.! o!ddeng!mlynedd!o!garchar!i! !!5!Hydref!–!Etholwyd!Salvador! John!Barnard!Jenkins!o!Benc Allende!yn!Arglwydd!Chile.! bryn,!Morgannwg,!pennaeth!y! !!9!Tachwedd!–!Bu!farw!cync garfan!baracfilwrol!Mudiad! Arlywydd!Ffrainc,!Charles!de! Amddiffyn!Cymru,!a!dedfryd!o! Gaulle.! chwe!blynedd!i!Fredrick!Ernest! Alders.!Cafwyd!y!ddau!yn!euog! !

o!osod!nifer!o!fomiau!rhwng! mis!Ionawr!1966!a!mis! Tachwedd!1969.! !!7!Mai!–!Bu!farw’r!dramodydd! a’r!nofelydd!Jack!Jones!o! Ferthyr!Tudful.! !!23!Mai!–!Am!9:40!nos!Sadwrn! aeth!Pont!Britannia,!y!bont! dros!afon!Menai!ar!dân.! !!2!Mehefin!–!Cwympodd!darn! 250!troedfedd!o’r!bont!a!oedd! yn!cael!ei!chodi!dros!Afon! Cleddau!gan!ladd!4!o!weithwyr! ac!anafu!6!arall!yn!Sir!Benfro.! !!3!Mehefin!–!Bu!farw’r! athronydd!o!Bwllheli,!J.R.!Jones.! !!9!Tachwedd!–!Bu!farw’r! undebwr!llafur,!y!gwleidydd!a’r! bardd!Huw!T.!Edwards.! 1971! !!7!Ebrill!–!Yn!Abertawe,! !!1!Ionawr!–!Cyflwynwyd!cyfreithiau!a! !!29!Mawrth!–!Cafwyd!swyddog!ym! ffurfiwyd!y!Gymdeithas!Astudio! olygai!ei!bod!hi’n!haws!cael!ysgariad.! myddin!yr!Unol!Daleithiau’n!euog!o! Hanes!Llafur!Cymru.! !!2!Ionawr!–!Yn!Glasgow,!lladdwyd!66!o! lofruddio!sifiliaid!yng!nghyflafan! !!2!Mehefin!–!Enillodd!Geoff! gefnogwyr!pêlcdroed!wrth!i!glwydi! Mylai,!Fietnam,!yn!1968.! Lewis!o!Dalgarth,!Sir! atal!tyrfa!ddymchwel!ym!Mharc!Ibrox.! !!11!Awst!–!Adroddwyd!i!12!gael!eu! Frycheiniog!ras!fawr!‘Derby! !!15!Chwefror!–!Mabwysiadwyd!arian! lladd!gan!yr!IRA!yng!Ngogledd! Epsom’,!y!joci!cyntaf!o!Gymru!i! degol!gan!Brydain.! Iwerddon!wedi!i’r!awdurdodau!yno! ennill!y!ras.! arestio!300!o!weriniaethwyr!dan! !!30!Mehefin!–!Ymddeolodd!Glyn! bwerau!argyfwng!newydd.! Simon!fel!Archesgob!Cymru.! !

!!26!Gorffennaf!–!Pan! !!11!Medi!–!Bu!farw’r!cyncarweinydd! gyrhaeddodd!Newport,!Rhode! Sofietaidd!Nikita!Krushchev.! Island,!yn!yr!Unol!Daleithiau,! !!17!Rhagfyr!–!Daeth!y!rhyfel!rhwng! Nicolette!MilnescWalker,!28! India!a!Phacistan!i!ben!ar!ôl! oed,!o!Gaerdydd!oedd!y!ferch! pythefnos!o!ymladd.!O!ganlyniad!i! gyntaf!i!hwylio!ar!ei!phen!ei! fuddugoliaeth!India,!daeth! hun!ar!draw!Cefnfor!Iwerydd.! Bangladesh!yn!wlad!annibynnol!gan! !!Awst!–!Yn!Eisteddfod! dorri’r!cysylltiad!â!Phacistan.! Genedlaethol!Bangor,! sefydlwyd!y!Gymdeithas! Wyddonol!Genedlaethol.! !!25!Medi!–!Mewn!cyfarfod!yn! Aberystwyth,!sefydlwyd! Mudiad!yr!Ysgolion!Meithrin!i! ddarparu!addysg!feithrin! Gymraeg!i!blant.! !!1!Rhagfyr!–!Gwerthwyd!Ynys! Enlli!gan!Arglwydd!Niwbwrch! am!£95,000.! !!Dwysaodd!protestiadau! Cymdeithas!yr!Iaith!Gymraeg! yn!ystod!y!flwyddyn!hon,! gyda’r!pwyslais!ar!y!frwydr!am! arwyddion!dwyieithog!ac!am! sefydlu!gwasanaeth!radio!a! theledu!Cymraeg.! 1972! !!5!Chwefror!–!Ym! !! 9!Chwefror!–!Cyhoeddwyd!stad!o! !! 17!Mehefin!–!Yn!Washington! muddugoliaeth!ysgubol!Cymru! argyfwng!i!ddelio!â’r!prinder!pŵer!a! darganfuwyd!bod!pencadlys!Plaid! o!35!i!12!yn!erbyn!yr!Alban!yn! achoswyd!gan!streic!y!glowyr.! y!Democratiaid!yn!adeilad! !

rygbi’r!undeb,!sgoriodd!Gareth! !! 29!Gorffennaf!–!Cafwyd!streic! Watergate!wedi’i!fwrglera!gan! Edwards!un!o’r!ceisiau!unigol! genedlaethol!yn!y!dociau.! gefnogwyr!yr!Arlywydd!Nixon.! gorau!a!welwyd!erioed.! !! 21!Awst!–!Hedfanodd!y!Prydeiniwr! !! 11!Awst!–!Dychwelodd!y!milwyr! !!30!Hydref!–!Agorwyd!Banc! Donald!A.!Cameron!y!balŵn!aer! olaf!i’r!Unol!Daleithiau!o!Fietnam.!! Masnachol!Cymru!yng! poeth!cyntaf!dros!fynyddoedd!yr! !! 5!Medi!–!Yn!ystod!Gemau! Nghaerdydd!gan!Syr!Julian! Alpau.! Olympaidd!Munich,!herwgipiwyd! Hodge.! ! naw!aelod!o!dîm!Israel!gan! !!31!Hydref!–!Llwyddodd!tîm! derfysgwyr!Arabaidd.!! rygbi!Llanelli!i!guro!Seland! !! 23!Rhagfyr!–!Lladdwyd!miloedd!o! Newydd!ar!Barc!y!Strade!o!9! ganlyniad!i!ddaeargryn!yn! pwynt!i!3.! Nicaragua.! !!Yn!y!flwyddyn!hon!agorwyd! Atomfa’r!Wylfa!ar!Ynys!Môn,!ail! bwerdy!niwclear!Cymru.! 1973! !!Ionawr!–!Sefydlwyd!Cyngres! !! 1!Ionawr!–!Ymunodd!Prydain!â’r! !! 27!Ionawr!–!Cyhoeddodd!yr! Undebau!Llafur!Cymru.! Gymdeithas!Economaidd! Arlywydd!Nixon!ddiwedd!ar!y! !!1!Ebrill!–!Cyhoeddwyd!rhifyn! Ewropeaidd.! cysylltiad!rhwng!yr!Unol!Daleithiau! cyntaf!‘Y!Dinesydd,!papur!bro!i! !! 8!Mawrth!–!Ffrwydrodd!bom!yn! a!Fietnam.! Gaerdydd!a’r!cylch.! Llundain!mewn!car!oedd!wedi’i! !! 8!Ebrill!–!Bu!farw’r!arlunydd!Pablo! !!Mai!–!Cyhoeddwyd!y!rhifyn! barcio!o!flaen!yr!Old!Bailey!ger!Sgwâr! Picasso.! cyntaf!o’r!cylchgrawn!dychanol! Trafalgar.!Ffrwydrad!yn!ymwneud! !! 17!Mai!–!Dechreuodd!Senedd!yr! newydd!‘Rebecca’.! â’r!IRA!ydoedd.! Unol!Daleithiau!ystyried!achos! !!8!Awst!–!Mewn!cyngerdd!yn! !! 17!Mawrth!–!Agorodd!y!Frenhines,! Watergate.! ystod!wythnos!Eisteddfod! Elizabeth!II,!Bont!newydd!Llundain.! !! 11!Medi!–!Yn!Chile!lladdodd!yr! Genedlaethol!Rhuthun! !! Ym!Mhrydain!cyflwynwyd!!T.A.W.! Arlywydd!Allende!ei!hun.! ymddangosodd!y!grŵp!pop! (Treth!ar!Werth)!am!y!tro!cyntaf.! !! 17!Hydref!–!Cyhoeddodd!y! Cymraeg!‘Edward!H!Dafis.! !! 14!Tachwedd!–!Priododd!y! gwledydd!Arabaidd!gynnydd!o! !!23!Hydref!–!Enillodd!yr!Athro! Dywysoges!Anne!â'r!Capten!Mark! 70%!ym!mhris!olew!gan!arwain!at! Brian!Josephson!o!Gaerdydd! Phillips!yn!Abaty!Westminster.! !

Wobr!Nobel!Ffiseg!am!ei!waith! !! 22!Tachwedd!–!Cyhoeddodd!Prydain! y!posibilrwydd!o!ddogni!petrol!yng! ar!uwchddargludedd.! gynllun!i!alluogi!Protestaniaid! ngorllewin!Ewrop.! !!31!Hydref!–!Cyhoeddwyd! cymedrol!a!Phabyddion!i!rannu!grym! !! 24!Hydref!–!Daeth!y!rhyfel,!a! Adroddiad!y!Comisiwn! yng!Ngogledd!Iwerddon.! adweinid!fel!Rhyfel!Yom!Kippur,! Brenhinol!a!oedd!yn!argymell! ! rhwng!Israel!a’r!gwledydd! cyrff!etholedig!yng!Nghaerdydd! Arabaidd!i!ben.!! a!Chaeredin!a!Phrif!Weinidog!i! !! 20!Rhagfyr!–!Lladdwyd!Prif! Gymru!a’r!Alban.! Weinidog!Sbaen,!Luis!Carrero! !!Hydref!–!Agorwyd!Llyfrgell! Blanco,!gan!fom!a!daflwyd!i!mewn! Glowyr!De!Cymru!yn!Abertawe! i’w!gar!gan!derfysgwyr!ETA,!y! gan!Glyn!Williams,!Llywydd! mudiad!a!frwydrai!am! Undeb!y!Glowyr.! annibyniaeth!i!wlad!Basg.! 1974! !! 4!Chwefror!–!Dechreuodd! !! 29!Mai!–!Daeth!gogledd!Iwerddon!o! !! 13!Chwefror!–!Alltudiwyd! streic!genedlaethol!bedair! dan!lwyr!reolaeth!uniongyrchol!San! Alexander!Solzhenistyn,!yr!awdur! wythnos!o!hyd!gan!lowyr! Steffan.! gwrthwynebol,!gan!yr!Undeb! Prydain!a!arweiniodd!ar! !! 30!Gorffennaf!–!Llofnodwyd! Sofietaidd.! argyfwng!ynni,!wythnos!waith! cytundeb!heddwch!Ysgrifennydd! !! 2!Ebrill!–!Bu!farw!Arlywydd! dri!diwrnod!yn!y!ffatrïoedd,!ac! Gwladol!Prydain!gan!Brif! Ffrainc,!Georges!Pompidou.! yn!y!pen!draw!at!gwymp! Weinidogion!Gwlad!Groeg!a!Thwrci! !! 10!Gorffennaf!–!Cyhoeddwyd!bod! llywodraeth!Geidwadol!Edward! er!mwyn!rhoi!diwedd!ar!yr!argyfwng! gan!India!fom!niwclear.! Heath.! yn!Cyprus.!! !! 8!Awst!–!Ymddiswyddodd!yr! !! 30!Medi!–!Clywyd!rhaglenni! !! 21!Tachwedd!–!Lladdwyd!17!o!bobl! Arlywydd!Richard!Nixon!a!thrwy! cyntaf!gorsaf!radio!newydd,! gan!fomiau!a!osodwyd!gan!yr!IRA! hynny!osgoi!cael!ei!uchelgyhuddo.! Sain!Abertawe,!yr!orsaf!radio! mewn!tafarndai!yn!Birmingham.! Fe’i!holynwyd!gan!Gerald!Ford.! fasnachol!gyntaf!yng!Nghymru.! !! 1974c1976!Harold!Wilson!yn! !! 29!Hydref!–!Enillodd!Muhammad! !! 14!Hydref!–!Darlledwyd!‘Pobl!y! gwasanaethu!yn!ei!2il!dymor!fel!Prif! Ali!bencampwriaeth!pwysau!trwm! Cwm’!am!y!tro!cyntaf.! Weinidog!Prydain.! y!byd!am!yr!eildro!mewn!gornest! !! Hydref!–!Agorwyd!Neuadd! ! yn!erbyn!George!Foreman!yn!Zaire.! Pantycelyn!yn!neuadd!breswyl! !

Gymraeg!eu!hiaith!i!fyfyrwyr! !! 7!Tachwedd!–!Dechreuwyd!chwilio! Aberystwyth.! am!yr!Arglwydd!Lucan!ar!ôl! !! Hydref!a!Thachwedd!–! llofruddiaeth!nani!ei!blant!yn! Gwelwyd!protestiadau!mawr!a! Llundain.! swnllyd!gan!ffermwyr!Cymru! ! ym!mhorthladdoedd!Phenbedw! yn!erbyn!mewnforio!gwartheg! o!Iwerddon.! !! 22!Tachwedd!–!Enillodd!Helen! Morgan!o’r!Barri!gystadleuaeth! ‘Miss!World’.! 1975! !! 1!Mawrth!–!Cyhoeddwyd! !! Etholwyd!y!fenyw!gyntaf!i!arwain!y! !! 13!Ebrill!–!Dechreuwyd!cyfnod!o! cyfieithiad!newydd!o’r! Blaid!Geidwadol,!sef!Margaret! wrthryfela!ffyrnig!yn!Libanus.! Testament!Newydd,!y!fersiwn! Thatcher.! !! 17!Ebrill!–!Cipiwyd!grym!yn! Gymraeg!awdurdodol!gyntaf! !! 5!Mehefin!–!Mewn!refferendwm! Cambodia!gan!luoedd! o’r!ysgrythurau!Groeg!er! pleidleisiodd!pobl!Prydain!o!fwyafrif! comiwnyddol!y!Khmer!Rouge!dan! Testament!Newydd!William! llethol!dros!barhau’n!aelod!o’r! arweiniad!Pol!Pot.! Salesbury!yn!1567.! Farchnad!Gyffredin.!! !! 30!Ebrill!–!Yn!Saigon,!ildiodd!De! !! 8!Mawrth!–!Teithiodd!y!fferi! !! 18!Mehefin!–!Daeth!yr!olew!cyntaf!i’r! Fietnam!i!luoedd!Gogledd!Fietnam.! olaf!ar!draws!Afon!Cleddau,!o! lan!drwy!beipen!o!feysydd!olew!Môr! !! 16!Mai!–!Dringodd!Junko!Tabei!o! Neyland!i!Hobbs!Point,!yn!sgil! y!Gogledd.! Siapan!i!gopa!Everest,!y!wraig! agor!Pont!Cleddau.! !! 29!Awst!–!Bu!farw!cyncArlywydd! gyntaf!i!gyflawni’r!gamp.! !! Mehefin!–!Enillodd!Owen! Gweriniaeth!yr!Iwerddon,!Eamon!de! !! 20!Tachwedd!–!Yn!Sbaen,!bu!farw’r! Edwards!o!Landudno!radd! Valera!yn!92!mlwydd!oed.! Cadfridog!Franco,!arlywydd!y!wlad! mewn!mathemateg!drwy! ers!y!1930au.! gyfrwng!y!Gymraeg,!y!myfyriwr! cyntaf!i!wneud!hynny.! !! Awst!–!Enillodd!Gerallt!Lloyd! Owen!gadair!Eisteddfod! !

Genedlaethol!Bro!Dwyfor,! Cricieth!gyda’i!awdl!‘Afon’.! !! 30!Awst!–!Clwb!Criced!Trec gŵyr!oedd!y!tîm!cyntaf!o! Gymru!i!ennill!Pencampwriaeth! Griced!y!Pentrefi,!gyda! buddugoliaeth!ysgubol!o!chwe! wiced!yn!erbyn!Isleham!ar!faes! Lords!yn!Llundain.! 1976! !! 3!Chwefror!–!Cymerodd!George! !! 16!Mawrth!–!Ymddiswyddodd!y!Prif! !! 4!Gorffennaf!–!Llwyddodd!cyrch! Thomas!o!Donypandy!le! Weinidog,!Harold!Wilson!a!chafodd! gan!yr!Israeliaid!i!achub!106!o! Selwyn!Lloyd!fel!Llefarydd!Tŷ’r! ei!!ddisodli!gan!James!Callaghan.! deithwyr!wedi!iddynt!gael!eu! Cyffredin,!y!trydydd!Aelod! !! 2!Mehefin!–!Enillodd!Lester!Piggott! herwgipio!a’u!caethiwo!ym!maes! Seneddol!Cymraeg!erioed!i!ddal! ras!Derby!am!y!seithfed!tro!–!record!i! awyr!Entebbe,!Uganda.! y!swydd.! joci.! !! 20!Gorffennaf!–!Gwelwyd!y!lluniau! !! 28!Ebrill!–!Yn!Nhalsarnau,! !! 7!Gorffennaf!–!Daeth!David!Steel!yn! manwl!cyntaf!o’r!blaned!Mawrth! Meirionydd,!bu!farw’r!nofelydd! arweinydd!y!Blaid!Ryddfrydol!wedi! wedi!i’r!llong!ofod!Viking!1!lanio! Richard!Hughes.! ymddiswyddiad!Jeremy!Thorpe.! arni.! !! 17!Gorffennaf!–!Y!tro!cyntaf! !! 8!Awst!–!Lansiwyd!y!Mudiad! !! 9!Medi!–!Bu!farw!arweinydd! erioed!i!Ras!yr!Wyddfa!gael!ei! Gwragedd!dros!Heddwch!yng! Tsieina,!Mao!Zedong,!yn!82! chynnal.! Ngogledd!Iwerddon!mewn!rali!a! mlwydd!oed.! !! Yn!y!flwyddyn!hon,!cafodd!Ogof! fynychwyd!gan!20,000!o!Babyddion!a! !! 2!Tachwedd!–!Etholwyd!Jimmy! Ffynnon!Ddu,!ger!Craigcycnos! Phrotestaniaid!y!dalaith.! Carter!yn!Arlywydd!yr!Unol! ymhen!uchaf!Cwm!Tawe!ei! !! Medi!–!Gorfodwyd!Prydain!i!fenthyg! Daleithiau.! nodi’n!Warchodfa!Natur! arian!gan!y!Gronfa!Ariannol! Genedlaethol,!y!gyntaf!ym! Ryngwladol.! Mhrydain.! ! !

1977! !! Ionawr!–!Lansiwyd!‘Radio! !! 2!Ebrill!–!Yn!Lerpwl,!enillodd!y!ceffyl! !! 17!Ionawr!–!Yn!Salt!Lake!City,! Cymru’!am!y!tro!cyntaf.! Red!Rum!ras!y!Grand!National!am!y! dienyddiwyd!Gary!Gilmore!am! !! 10!Chwefror!–!Bu!farw’r! trydydd!tro.! lofruddiaeth,!y!cyntaf!i’w! cerddor!a’r!gyfansoddwraig! !! 7!Mehefin!–!Cynhaliwyd!dathliadau! ddienyddio!yn!yr!Unol!Daleithiau! Grace!Williams!o’r!Barri.! jiwbilî!i!ddynodi!pum!mlynedd!ar! ers!deng!mlynedd.! !! 1!Ebrill!–!O!ganlyniad!i!Ddeddf! hugain!ers!coroni’r!frenhines! !! 28!Mawrth!–!Lladdwyd!574!o! Datblygu!Cymru!Wledig!daeth! Elizabeth!II.! deithwyr!wedi!i!ddwy!awyren! Bwrdd!Datblygu!Cymru!Wledig! !! Trefnwyd!streiciau!gan!Undebau! wrthdaro!ar!faes!awyr!Los!Rodeos,! i!fodolaeth.! Llafur!y!sector!cyhoeddus;!roedd!y! Tenerife.! !! 22!Ebrill!–!Bu!farw’r!difyrrwr! streicwyr!yn!cynnwys!ymladdwyr! !! 17!Mai!–!Etholwyd!Menachim! poblogaidd!Ryan!Davies!tra! tân.! Begin!yn!Brif!Weinidog!Israel.! oedd!ar!daith!yn!Buffalo,! !! 15!Mehefin!–!Wedi’r!etholiadau! Talaith!Efrog!Newydd.! democrataidd!cyntaf!yn!Sbaen!am! !! Daeth!cwmni!theatr!newydd!o’r! 41!mlynedd,!etholwyd!Adolfo! enw!‘Bara!Caws’!i!fodolaeth!y! Suarez!yn!Brif!Weinidog.! flwyddyn!hon!gyda!sioe!dafarn! !! 16!Awst!–!Yn!ei!gartref!yn! a!berfformiwyd!yn!ystod! Memphis,!bu!farw!Elvis!Presley,!un! wythnos!yr!Eisteddfod! a!ddisgrifiwyd!fel!‘brenin’!y!byd! Genedlaethol!yn!Wrecsam.! roc.! !! 12!Medi!–!Bu!farw’r!arweinydd! croenddu!Steve!Biko!ar!ôl!iddo!gael! ei!guro!gan!yr!heddlu!yn!Ne!Affrica.! 1978! !! Gorffennaf!–!Cyhoeddwyd!bod! !! 21!Mehefin!–!Yn!Llundain,! !! 11!Mawrth!–!Lladdwyd!37!o! ymddiriedolaeth,!o!dan! perfformiwyd!y!sioe!gerddorol!‘Evita’! Israeliaid!wedi!i!derfysgwyr! arweiniad!Dr!Carl!Clowes,!wedi! am!y!tro!cyntaf.! Palesteinaidd!osod!bomiau!ar!dri! prynu!hen!bentref!Porth!y!Nant! !! 25!Gorffennaf!–!Cafodd!y!baban!tiwb! bws!ger!Haifa.! yn!Nant!Gwrtheyrn,!Gwynedd! profi!cyntaf!ei!eni!yn!Oldham.! !! 9!Mai!–!Darganfuwyd!corff!Aldo! am!£25,000!–!bwriad!yr! Moro,!cyncBrif!Weinidog!yr!Eidal,!a! ymddiriedolaeth!oedd!sefydlu! !

Canolfan!Iaith!Genedlaethol! !! Achoswyd!aflonyddwch!mawr!i! lofruddiwyd!gan!derfysgwyr!adain! yno.! wasanaethau!amrywiol!o!ganlyniad!i! chwith.! !! 7!Hydref!–!Gosodwyd!beddfaen! Streiciau'r!Gwasanaeth!Cyhoeddus.! !! 18!Medi!–!Yn!Camp!David,! ar!ddarn!o!dir!yn!Abaty!Cwmc Maryland,!arwyddodd!yr!Aifft!ac! hir!lle!y!claddwyd!corff! Israel!gytundeb!heddwch! Llywelyn!Ein!Llyw!Olaf!yn!y! hanesyddol.! 13eg!ganrif.! !! 28!Medi!–!Etholwyd!Pieter!Willem! !! Hydref!–!Enillwyd!y!wobr! Botha!yn!Brif!Weinidog!De!Affrica.! gyntaf!yng!Ngŵyl!Darlledu!Asia! !! 16!Hydref!–!Etholwyd!y!cardinal! a!gynhaliwyd!yn!y!Delhi! Pwylaidd!Karol!Wojtyla!yn!Bab,!y! Newydd!gan!ffilm!o!Gymru.! cyntaf!i’w!ddewis!o’r!tu!allan!i’r! !! Y!ffilm!gowbois!‘Shane’!oedd!y! Eidal!mewn!pedair!canrif.! ffilm!gyntaf!erioed!i!gael!ei! !! 29!Tachwedd!–!Yn!Guyana,! dybio!yn!Gymraeg!pan! darganfuwyd!cyrff!dros!900!o! ddangoswyd!hi!gan!HTV!yn! gefnogwyr!cwlt!a!arweiniwyd!gan! ystod!y!flwyddyn!hon.! y!‘Parchedig’!Jim!Jones.!Roeddent!i! ! gyd,!gan!gynnwys!Jones,!wedi!eu! lladd!eu!hunain.! !! 25!Rhagfyr!–!Ymosododd!lluoedd! Fietnam!ar!Cambodia.! 1979! !! 1!Mawrth!–!Pleidleisiodd! !! 1!Mawrth!–!Gwrthodwyd!datganoli! !! 30!Mawrth!–!Cyfaddefodd!yr! mwyafrif!llethol!o!boblogaeth! gan!Gymru!a’r!Alban.! awdurdodau!yn!yr!Unol!Daleithiau! Cymru!‘Na’!mewn!refferendwm! !! 3!Mai!–!Cafodd!Margaret!Thatcher!ei! y!gallai!damwain!yng!ngorsaf! ar!cynlluniau’r!llywodraeth!i! hethol!fel!Prif!Weinidog!benywaidd! niwclear!Three!Mile!Island,! greu!cynulliad!i!Gymru!yng! cyntaf!Prydain.! Pennsylvania,!fod!wedi!arwain!at! Nghaerdydd.! !! 27!Awst!–!Llofruddiwyd!cefnder!y! drychineb.! !! Ebrill!–!Cipiodd!Terry!Griffiths! Frenhines,!Yr!Arglwydd!Mountbatten! !! 18!Mehefin!–!Yn!Vienna,!daeth!yr! o!Lanelli!Bencampwriaeth! gan!yr!IRA.! Undeb!Sofietaidd!a’r!Unol! Snwcer!Proffesiynol!y!Byd.! !

!! 12!Rhagfyr!–!Llosgwyd!y!cyntaf! Daleithiau!i!gytundeb!ynglŷn!â! o!nifer!o!dai!haf!yng!Nghymru.! rheoli!arfau.! !! Rhagfyr!–!Cafwyd!y!llifogydd! !! 20!Gorffennaf!–!Yn!Nicaragua,! gwaethaf!yng!Nghymru!ers! disodlwyd!yr!Arlywydd!Somoza! ugain!mlynedd.! gan!wrthryfelwyr!Sandinista.! !! 21!Tachwedd!–!Cyhoeddwyd!bod! ceidwad!lluniau’r!frenhines,!Syr! Anthony!Blunt,!wedi!bod!yn!ysbïwr!! Sofietaidd!yn!y!gorffennol.! !! 10!Rhagfyr!–!Cyflwynwyd!Gwobr! Heddwch!Nobel!i’r!Fam!Teresa!am! ei!gwaith!dyngarol!ymhlith!tlodion! India.!! !! 21!Rhagfyr!–!Daeth!annibyniaeth! anghyfreithlon!Rhodesia!i!ben!gyda! ffurfio!gwlad!newydd!Zimbabwe.! !! 27!Rhagfyr!–!Ymosododd!lluoedd! yr!Undeb!Sofietaidd!ar! Afghanistan.! 1980! !! Ionawr!–!Cafwyd!protest!canol! !! 2!Ionawr!–!Aeth!gweithwyr!dur! !! 4!Mawrth!–!Etholwyd!Robert! Ionawr!pan!gyhoeddodd!y! Prydain!ar!streic!genedlaethol!dros! Mugabe!yn!Brif!Weinidog!senedd! Swyddfa!Gymreig!bod!tiroedd! gyflogau,!galwyd!y!streic!gan! ddemocrataidd!gyntaf!Zimbabwe.! ar!y!ffin!rhwng!Gwynedd!a! Gydffederasiwn!Masnachau!Haearn!a! !! 15!Ebrill!–!Yn!Ffrainc,!bu!farw’r! Phowys!wedi!eu!nodi!fel!man!i! Dur!y!Deyrnas!Unedig.! awdur!a’r!athronydd!JeancPaul! archwilio!lleoliadau!addas!ar! !! 25!Mawrth!–!Pleidleisiodd!y! Sartre.! gyfer!claddu!gwastraff! Gymdeithas!Olympaidd!Brydeinig!o! !! 25!Ebrill!–!Yn!Iran,!methodd! niwclear.! blaid!herio’r!llywodraeth!ar!ei! ymgais!gan!filwyr!yr!Unol! !! 30!Mawrth!–!Arestiwyd!mwy! phenderfyniad!i!atal!danfon! Daleithiau!i!ryddhau'r!gwystlon!a! na!deg!ar!hugain!o! !

genedlaetholwyr!Cymreig! athletwyr!i'r!Gemau!Olympaidd!a! herwgipiwyd!gan!chwyldroadwyr! adnabyddus!fel!rhan!o! gynhaliwyd!yn!Moscow.! Islamaidd!chwe!mis!ynghynt.! ymgyrch!yr!heddlu!c!‘Operation! !! 1!Ebrill!–!Diddymwyd!streic!y! !! 5!Mai!–!Yn!llysgenhadaeth!Iran!yn! Tân’.! gweithwyr!dur.! Llundain,!rhyddhawyd!y!gwystlon! !! 11!Ebrill!–!Sefydlwyd!yr!ail! !! 10!Hydref!–!Gwnaeth!Margaret! a!herwgipiwyd!gan!derfysgwyr!o! orsaf!radio!fasnachol!yng! Thatcher!ei!haraith!enwog!–‘The! ganlyniad!i!gyrch!gwaedlyd!gan!yr! Nghymru,!Cwmni!Darlledu! lady’s!not!for!turning’.! SAS.! Caerdydd.! !! 20!Mai!–!Mewn!refferendwm,! !! 5!Mai!–!Datganodd!Gwynfor! pleidleisiodd!etholwyr!Quebec!yn! Evans!y!byddai’n!dechrau! erbyn!mynd!yn!annibynnol!ar! ymprydio!oni!fyddai’r! Ganada.! llywodraeth!yn!San!Steffan!yn! !! 22!Medi!–!Ar!orchymyn!arweinydd! anrhydeddu!ei!haddewid!i! newydd!y!wlad,!Saddam!Hussein,! sefydlu!sianel!deledu!Cymraeg.! ymosododd!byddin!Iraq!ar!Iran! Roedd!yr!ympryd!i!ddechrau!ar! gan!ddechrau!rhyfel!gwaedlyd.! 6!Hydref.! !! 22!Medi!–!Yng!Ngwlad!Pwyl,! !! 26!Tachwedd!–!Bu!farw’r! ffurfiwyd!yr!undeb!llafur! actores!Rachel!Roberts.! annibynnol!Solidarnosc,!y!cyntaf! Datgelwyd!ei!bod!wedi! yng!ngwledydd!comiwnyddol! gwenwyno!ei!hun.! dwyrain!Ewrop.! !! Penderfynodd!y!BBC!wahardd! !! 4!Tachwedd!–!Yn!yr!Unol! chwarae!record!newydd! Daleithiau,!etholwyd!y!cyncactor! Dafydd!Iwan!ar!ei!raglenni.! Ronald!Reagan!yn!Arlywydd.! Teimlent!y!byddai!ei!gân!–! !! 9!Rhagfyr!–!Yn!Efrog!Newydd,! Magi!Thatcher!–!yn!ennyn! saethwyd!John!Lennon,!y!seren! dicter!at!y!llywodraeth!a! bop!a!chyncaelod!o'r!Beatles,!yn! chefnogwyr!y!Prif!Weinidog.! farw.! !

1981! !! 24!Ionawr!–!Yng!Nghaerdydd! !! 25!Ionawr!–!Yn!Llundain,!sefydlwyd! !! 21!Ionawr!–!Rhyddhawyd!y! roedd!angen!mwy!na!1,600!o! Cyngor!dros!Ddemocratiaeth! gwystlon!Americanaidd!yn!Iran!ar! blismyn!i!gadw!dwy!orymdaith! Gymdeithasol!gan!Roy!Jenkins,!David! ôl!444!diwrnod!mewn!caethiwed.! ar!wahân!–!1,200!o!gefnogwyr! Owen,!Shirley!Williams!a!William! !! 13!Mai!–!Saethwyd!y!Pab!Ioan!Pawl! Sinn!Féin!a!350!o’r!Ffrynt! Rodgers.!Byddai’n!dod!yn!Blaid! II!gan!derfysgwyr!o!Dwrci!ond! Cenedlaethol.! Ddemocrataidd!Gymdeithasol!(SDP)! achubwyd!ei!fywyd!gan!feddygon.! !! 23!Chwefror!–!Cyhoeddodd! ar!26!Mawrth.! !! Yn!Ffrainc,!daeth!dyddiau’r!gilotîn!i! cwmni!Duport!yn!Llanelli!y! !! 9!Ebrill!–!Ac!yntau!ar!streic!newyn! ben!pan!ddiddymwyd!y!gosb! byddai!mwy!na!mil!o!bobl!yn! yng!ngharchar!y!Maze,!Belfast,! eithaf.! colli!eu!swyddi!pan!fyddai’r! etholwyd!Bobby!Sands,!aelod!o’r!IRA,! !! 6!Hydref!–!Llofruddiwyd!Arlywydd! cwmni!dur!yn!cau!ei! yn!aelod!seneddol!mewn!isetholiad! yr!Aifft,!Anwar!Sadat,!gan! weithfeydd!yn!y!dref.! yn!Fermanagh.! eithafwyr!Islamaidd.! !! 13!Ebrill!–!Bu!farw’r!nofelydd!a! !! 11!Ebrill!–!Taniwyd!terfysgoedd!yn! dramodydd!Gwyn!Thomas!o’r! Brixton!ac!ardaloedd!eraill!o! Porth,!Cwm!Rhondda.! ganlyniad!i!densiynau!hiliol.!! !! 27!Awst!–!Cychwynnodd!36!o! !! 5!Mai!–!Bu!farw!Bobby!Sands!wedi!66! wragedd!a!4!dyn!o!Gaerdydd!i! diwrnod!ar!streic!newyn.! safle!milwrol!Comin!Greenham! !! 24!Mehefin!–!Agorwyd!Pont!Humber,! i!sefydlu!protest!heddychlon!yn! y!bont!un!bwa!hiraf!yn!y!byd.!! erbyn!defnyddio’r!lle!fel!safle! !! 4!Gorffennaf!–!Dechreuodd!cyfnod!o! ar!gyfer!taflegrau!niwclear! derfysgoedd!yn!Toxteth,!Lerpwl,!a! Cruise!yr!Unol!Daleithiau.! Moss!Side,!Manceinion.! !! Ymddeolodd!Gwynfor!Evans!o’i! !! 3!Hydref!–!Rhoddwyd!terfyn!ar! swydd!fel!Llywydd!Plaid! ympryd!carcharorion!Gweriniaethol! Cymru!wedi!36!mlynedd!o! wedi!deg!marwolaeth.!! wasanaeth.! 1982! !! 23!Chwefror!–!Daeth!Cymru!yn! !! 26!Ionawr!–!Cyhoeddwyd!diweithdra! !! 2!Mai!–!Suddwyd!llong!rhyfel!yr! wlad!swyddogol!ddicniwclear! uchel!wedi!cyfnod!o!ddirwasgiad.! Ariannin,!y!General!Belgrano,!ym! pan!gytunodd!Cyngor!Sir! môr!yr!Iwerydd,!er!ei!bod!y!tu!allan! !

Clwyd!â’r!saith!cyngor!sirol! !! 2!Ebrill!–!Rhyfel!y!Falklands!yn! i!ardal!waharddedig!a!osodwyd! arall!i!wahardd!arfau!niwclear! dechrau!wrth!i’r!Ariannin!ymosod!ar! gan!y!Weinyddiaeth!Amddiffyn!ym! o’i!sir.! y!diriogaeth!Brydeinig!yn!Ynysoedd!y! mis!Ebrill.! !! 8!Mehefin!–!Lladdwyd!39!o! Falkland.! !! 12!Tachwedd!–!Daeth!cync filwyr!y!Gwarchodlu!Cymreig! !! Dechreuodd!‘Channel!4’!ddarlledu! bennaeth!y!KGB,!Yuri!Andropov,!yn! ac!anafwyd!79!pan!darodd! gan!sicrhau!pedair!gorsaf!deledu!i! arweinydd!yr!Undeb!Sofietaidd!a! torpido!y!llong!gludo!milwyr! Brydain.! hynny!ddau!ddiwrnod!wedi! Sir!Galahad!yn!Bluff!Cove!wrth! marwolaeth!Leonid!Brezhnev.!! i!luoedd!arfog!Prydain! ymdrechu!i!ennill!Ynysoedd!y! Falkland.! !! Mehefin!–!Enillodd!Angharad! Tomos!o!Lanwnda!Fedal! Lenyddiaeth!Eisteddfod!yr! Urdd!ym!Mhwllheli.! !! 2!Mehefin!–!Daeth!y!Pab!Ioan! Paul!II!i!Gymru,!y!Pab!cyntaf! erioed!i!ymweld!â’r!wlad.! !! 9!Medi!–!Agorwyd!Neuadd! Dewi!Sant,!Caerdydd!gyda! chyngerdd!am!ddim.! !! 17!Hydref!–!Lansiwyd!y!‘Sulyn’,! y!papur!Sul!Cymraeg!cyntaf! erioed.!! !! 19!Hydref!–!Bu!farw!Iorwerth! Cyfeiliog!Peate,!y!llenor!a! sylfaenydd!Amgueddfa!Werin! Cymru.! !

!! 1!Tachwedd!–!Wedi!ugain! mlynedd!o!frwydro,! dechreuodd!Sianel!Pedwar! Cymru!(S4C)!ddarlledu!fel! sianel!arbennig!ar!gyfer! rhaglenni!yn!yr!iaith!Gymraeg.! 1983! !! 9!Mehefin!–!Cipiodd! !! 10!Mehefin!–!Ailcetholwyd!Margaret! !! 12!Ebrill!–!Cynhaliwyd!seremoni! Ceidwadwyr!Cymru!eu! Thatcher!i’w!swydd!fel!Prif!Weinidog! wobrwyo'r!Oscars!lle!enillodd!y! cyfanswm!mwyaf!o!seddi!yn!y! y!Deyrnas!Unedig.!! ffilm!‘Gandhi’!wyth!o’r!prif!wobrau.! ganrif!gyfan!yn!yr!Etholiad! !! 14!Mehefin!–!Cyrhaeddodd!lluoedd! !! 5!Mai!–!Gwnaed!y!cyhoeddiad!mai! Cyffredinol.! Prydain!Port!Stanley,!prifddinas! achos!o!dwyll!oedd!y!dyddiaduron! !! Mehefin!–!Cyhoeddwyd!y! Ynysoedd!Falkland!gan!orfodi!byddin! yr!honnwyd!eu!bod!yn!eiddo!i! byddai!darn!punt!newydd! yr!Ariannin!i!ildio.! Hitler.!Gwerthwyd!y!deunydd!i’r! Cymreig!yn!cael!ei!fathu.!Roedd! !! 20!Gorffennaf!–!Lladdwyd!10!o!bobl! Sunday!Times!am!£1!filiwn!cyn!y! y!llywodraeth!yn!awyddus!i! gan!fomiau!yr!IRA!yn!Hyde!Park!a! cyhoeddiad.! gynhyrchu!darnau!arian!yn! Regent’s!Park,!Llundain.! !! 1!Medi!–!Lladdwyd!269!o!bobl! cynnwys!symbolau!Cymreig.! !! 22!Medi!–!Cynhaliwyd!‘Diwrnod! wrth!iddynt!deithio!ar!awyren! !! 23!Gorffennaf!–!Cynhaliwyd! Gweithredu’!gan!yr!undebau!llafur!er! Boeing!747!o!Efrog!Newydd!i! cystadleuaeth!Canwr!y!Byd!am! mwyn!cefnogi!gweithwyr!y! Korea.!Saethodd!awyrennau’r! y!tro!cyntaf!yn!Neuadd!Dewi! Gwasanaeth!Iechyd.! Undeb!Sofietaidd!atynt!wrth!iddynt! Sant,!Caerdydd.! !! 11!Hydref!–!Daeth!y!llong!Mary!Rose! groesi!Siberia.! !! 2!Hydref!–!Daeth!y!Cymro!o! i’r!wyneb.!Roedd!wedi!suddo!ym! Dredegar,!Neil!Kinnock,!yn! mhorthladd!Portsmouth!ym!1545.! arweinydd!ar!y!blaid!Lafur,!y! !! 23!Tachwedd!–!Cafwyd!y!llofrudd! Cymro!cyntaf!i!ddal!y!swydd.! torfol,!Dennis!Nilsen,!yn!euog!o! !! Sefydlwyd!yn!y!flwyddyn!hon! lofruddio!17!dyn!ifanc!yn!Llundain.! yr!Archif!Wleidyddol!Gymreig!i! Ef!oedd!y!llofrudd!torfol!gwaethaf!ym! gydlynu’r!gwaith!o!gasglu! Mhrydain.! !

tystiolaeth!ddogfennol!o!bob! math!am!wleidyddiaeth!Cymru.! 1984! !! 12!Mawrth!–!Cychwynnodd! !! 12!Mawrth!–!Dechreuwyd!ar!Streic!y! !! 23!Ionawr!–!Lansiwyd!y!cyfrifiadur! streic!genedlaethol!hir!gan!y! Glowyr!dros!gau!pyllau!glo.! newydd!c!yr!Apple!Mac!yn! glowyr.! !! 12!Ebrill!–!Preifateiddiwyd!y!cwmni! California.! !! 4!Mehefin!–!Ymddeolodd!Syr! Prydeinig!British!Telecom.! !! 31!Hydref!–!Llofruddiwyd!Prif! Geraint!Evans!wedi!36!o! !! 23!Medi!–!Arwyddwyd!cytundeb! Weinidog!India,!Indira!Gandhi.! flynyddoedd!o!berfformio!yn!y! rhwng!Tsieina!a!Phrydain!yn!Beijing! !! 6!Tachwedd!–!Ailcetholwyd!yr! Tŷ!Opera!Brenhinol,!Covent! ynglŷn!â!dyfodol!Hong!Kong.! Arlywydd!Ronald!Reagan!i! Garden.! !! 12!Hydref!–!Cafwyd!ymosodiad!gan! wasanaethu!am!ail!dymor!yn!Unol! !! 22!Mehefin!–!Bu!farw’r! yr!IRA!yng!Nghynhadledd!y! Daleithiau!America.! pianydd!jazz!Dillwyn!Owen! Ceidwadwyr!yn!Brighton.! Jones!yn!Efrog!Newydd,!ond! ganed!ef!yng!Nghastellcnedd,! a’i!fagu!yn!Llanymddyfri.! !! 5!Awst!–!Bu!farw'r!actor! Richard!Burton!yng!Ngenefa,!y! Swistir.! !! Awst!–!Yn!Eisteddfod! Genedlaethol!Llanbedr!Pont! Steffan!ym!mis!Awst,! sefydlwyd!mudiad!CYD! (Cyngor!y!Dysgwyr)!i!ddod!â! Chymry!Cymraeg!a!dysgwyr!yr! iaith!ynghyd.! !! 30!Tachwedd!–!Gwelwyd!unig! farwolaeth!Streic!y!Glowyr!ym! maes!glo’r!De!pan!laddwyd! gyrrwr!tacsi!31!oed,!David! !

Wilkie!wrth!yrru!glöwr!i’r! gwaith.!Cafodd!Wilkie!ei!daro! gan!bostyn!concrit!a!daflwyd!at! ei!dacsi!o!Bont!Rhymni! uwchben!y!ffordd.! 1985! !! 5!Mawrth!–!Wedi!iddynt! !! 25!Chwefror!–!Dychwelodd!4,000!o! !! 11!Mawrth!–!Dechreuodd!cyfnod! dreulio!bron!i!flwyddyn!ar! lowyr!i'r!gwaith,!gan!adael!ychydig! Mikhail!Gorbachov!fel!arweinydd! streic,!dychwelodd!glowyr!de! dros!hanner!y!glowyr!eraill!i!barhau!i! yr!Undeb!Sofietaidd!gan!ddechrau! Cymru!i’w!gwaith.! streicio.! hefyd!ar!gyfnod!o!ddiwygio’r!wlad.! !! 30!Mawrth!–!Hywel!Davies!o! !! Mawrth!3!–!Daeth!streic!y!glowyr!i! !! 13!Gorffennaf!–!Codwyd!£40! Aberteifi!a!enillodd!y!Grand! ben!ar!ôl!blwyddyn.! miliwn!drwy!lwyddiant!y!cyngerdd! National,!a!hynny!ar!y!ceffyl! !! Rhagfyr!25!–!Sefydlwyd!yr!elusen! ‘Live!Aid’!yn!Wembley!i!elusennau! ‘Last!Suspect’.! ‘Comic!Relief’.!! a!weithiai!i!leddfu!newyn!yn! !! 4!Ebrill!–!Bu!farw!Kate!Roberts,! Affrica.! un!o!awduron!rhyddiaith! !! 1!Medi!c!Darganfuwyd!gweddillion! mwyaf!y!ganrif!yng!Nghymru.! y!Titanic,!y!llong!a!suddodd!ym! !! 20!Ebrill!–!Enillodd!y!Cymro! 1912!ger!Newfoundland.! Steve!Jones!Farathon!Llundain.! !! 10!Hydref!–!Bu!farw!dau!actor! !! 7!Mehefin!–!Agorwyd!ffatri! enwog!ar!yr!un!diwrnod!–!Orson! newydd!Laura!Ashley!yng! Welles!ac!Yul!Brynner.!! Nghaernarfon!gan!gyflogi!dros! fil!o!weithwyr.!! !! 17!Awst!–!Dechreuodd!streic! chwarelwyr!Cwmni!Ffestiniog.! !! 1!Medi!–!Bu!farw!Saunders! Lewis,!prif!ffigwr!llenyddol! Cymraeg!yr!ugeinfed!ganrif!a! phrif!ysgogydd!y!mudiad! cenedlaethol!modern.! !

!! 17!Medi!–!Cychwynnodd!David! SinnettcJones!o!borthladd! Aberaeron!ar!daith!o!gwmpas!y! byd.!Y!tro!nesa!iddo!weld! porthladd!Aberaeron!oedd! ychydig!llai!na!thair!blynedd! wedi!iddo!gychwyn!ar!ei!daith.! 1986! !! Ebrill!–!Cynhaliwyd! !! 30!Ebrill!–!Cynhaliwyd!terfysgoedd! !! 28!Chwefror!–!Llofruddiwyd!Prif! protestiadau!helaeth!yng! dros!nos!yng!ngharchardai!ar!draws! Weinidog!Sweden,!Olaf!Palme!yn! Nghaerfyrddin.!Amgylchynwyd! y!wlad.! Stockholm.! y!byncer!niwclear!yr!oedd! !! 8!Mai!–!Bu!cynnydd!mawr!i’r!Blaid! !! 14!Ebrill!–!Bu!farw’r!awdures! Cyngor!Dosbarth!Caerfyrddin! Lafur!mewn!etholiadau!cynghorau! Simone!de!Beauvoir!yn!Ffrainc.! yn!ei!adeiladu!ar!y!pryd!gan! lleol.! !! 15!Ebrill!–!Hedfanodd!awyrennau’r! ryw!4,000!o!orymdeithwyr!a! !! 31!Gorffennaf!–!Cyhoeddwyd!bod! Unol!Daleithiau!i!fomio!Libya,!gan! chefnogwyr!cymdeithas!CND! 3.25!miliwn!o!bobl!yn!ddicwaith,!hwn! ddechrau!o!feysydd!awyr!ym! Cymru.! oedd!y!ffigwr!uchaf!a!gofrestrwyd! Mhrydain.!Pwrpas!yr!ymosodiad! !! 31!Mehefin!–!Daeth!bron!dwy! erioed.! oes!talu’r!pwyth!yn!ôl!am! ganrif!o!dorri!glo!yng! !! 19!Medi!–!Cyflwynwyd!cyrsiau! gefnogaeth!arweinydd!y!wlad,! nghymoedd!Rhondda!Fawr!a! arholiad!TGAU!i!gymryd!lle!cyrsiau! Cyrnol!Gaddafi,!i!derfysgwyr.! Rhondda!Fach!i!ben!pan! Lefel!'O'!ar!gyfer!pobl!ifanc!15/16! !! 22!Tachwedd!–!Enillodd!Mike! godwyd!y!glo!diwethaf!o!bwll! oed.! Tyson!bencampwriaeth!bocsio! olaf!cymoedd!y!Maerdy.!! !! 8!Rhagfyr!–!Preifateiddiwyd! pwysau!trwm!y!byd!yn!Las!Vegas,! !! 24!Gorffennaf!–!Cytunodd!tri! diwydiannau!cenedlaethol!mawr.! yr!ieuengaf!erioed!i!gyflawni’r! barnwr!nad!oedd!Cyngor!Sir! gamp.! Gwynedd!yn!euog!o!hiliaeth! pan!wrthododd!gyflogi!dwy! Gymraes!ddicGymraeg!mewn! cartref!henoed.! !

!! 1!Medi!–!Y!mewnwr!David! Bishop!oedd!y!chwaraewr! cyntaf!erioed!o!Gymru!i!gael!ei! garcharu!am!drais!ar!y!cae! rygbi.!Cafodd!rheithgor!ef!yn! euog!o!ymosod!ar!Chris!Jarman! o!glwb!rygbi!Trecelyn!ar!23! Hydref!1985.!! !! Medi!–!I!ddynodi!pencblwydd!y! Cwmni!Opera!Cenedlaethol!yn! ddeugain!oed,!cyflwynodd!y! cwmni!berfformiadau!o’r!cylch! epig!o!operâu,!Y!Fodrwy!gan! Richard!Wagner!ar!draws! Prydain.! 1987! !! 3!Chwefror!–!Bu!farw’r!awdur! !! 11!Mehefin!–!Enillodd!y!Prif! !! 7!Mawrth!–!Lladdwyd!188!o!bobl! a’r!darlledwr!Wynford! Weinidog!Margaret!Thatcher!ei! pan!suddodd!y!fferi,!Herald!of!Free! VaughancThomas!o!Abertawe.! thrydedd!tymor.! Enterprise,!wrth!ymadael!â! !! 19!Mawrth!–!Gwelwyd!ailc !! 19!Hydref!–!Crëwyd!problemau! phorthladd!Zeebrugge.! drefnu!sylweddol!ar!yr!Eglwys! ariannol!ym!Mhrydain!o!ganlyniad!i! !! 8!Rhagfyr!–!Arwyddodd!yr!Undeb! Babyddol!yng!Nghymru!pan! Gwymp!Wall!Street.!Dilëwyd!gwerth! Sofietaidd!a’r!Unol!Daleithiau! ffurfiwyd!tair!esgobaeth! pum!deg!biliwn!oddi!ar! gytundeb!yn!Washington!i!leihau’r! newydd!o’r!ddwy!flaenorol.! gyfranddaliadau!Gyfnewidfa!Stoc! nifer!o!arfau!niwclear!yr!oedd!y! Bellach!bodolai!Esgobaeth! Llundain.! ddwy!wlad!yn!eu!cadw.! Mynyw,!Esgobaeth!Wrecsam!ac! !! 8!Tachwedd!–!Bu!bomio!mewn! Archesgobaeth!Caerdydd.! gwasanaeth!Sul!y!Cofio!yn! !! 22!Mawrth!–!Mewn!seremoni! Enniskillen,!Gogledd!Iwerddon!lle! yn!Llundain!enillodd!y!gyfres! laddwyd!11!o!bobl!gan!yr!IRA.! gartŵn!Superted,!gan!gwmni! !

Siriol!o!Gaerdydd,!wobr!BAFTA! am!y!gwaith!animeiddio!gorau.! !! 20!Mehefin!–!Cipiodd!Cymru'r! drydedd!wobr!yng! Nghystadleuaeth!Cwpan! Rygbi’r!Byd!wrth!iddynt! drechu!Awstralia!ym! mlwyddyn!gyntaf!y! gystadleuaeth.! !! 30!Medi!–!Carcharwyd!Aelod! Seneddol!Ynys!Môn,!Keith!Best,! ar!ôl!ei!gael!yn!euog!o!dwyll! gan!reithgor!yn!Llys!y!Goron! Southwark,!Llundain.!Prynodd! gyfranddaliadau!drwy!dwyll.! !! 29!Rhagfyr!–!Bu!farw!Anna! Williams,!yn!ôl!pob!tebyg!y! wraig!hynaf!yn!y!byd!ar!y!pryd,! yn!114!mlwydd!oed.! 1988! !! 27!Chwefror!–!Estynnwyd! !! 3!Chwefror!–!Cynhaliwyd!‘diwrnod! !! 6!Gorffennaf!–!Bu!farw!170!o! ymgyrch!llosgi'r!garfan! gweithredu’!gan!nyrsys!er!mwyn! weithwyr!ym!Môr!y!Gogledd!ar!ôl! anweledig!‘Meibion!Glyndŵr’!y! pwysleisio’r!dirywiad!a!fu!yn!y! ffrwydrad!ar!y!llwyfan!olew!–! tu!hwnt!i!Glawdd!Offa.! Gwasanaeth!Iechyd.! ‘Piper!Alpha’.! Ymosododd!y!garfan!ar! !! 11!Mawrth!–!Daeth!darn!arian!punt! !! 20!Awst!–!Bu!cadoediad!rhwng!y! swyddfeydd!pedwar!o!asiantau! yn!lle’r!papur!punt.! rhyfeloedd!yn!Iran!ac!Iraq.! tai!yng!Nghaer!gan!dargedu! !! 17!Rhagfyr!–!Dechreuwyd!ar!y! !! 8!Tachwedd!–!Etholwyd!George! cwmnïau!yn!Lloegr!a!werthai! gwaith!adeiladu!ar!Dwnnel!y!Sianel.! Bush!yn!Arlywydd!Unol!Daleithiau! dai!yng!Nghymru!i!bobl!o’r!tu! !! 21!Rhagfyr!–!Ffrwydrodd!bom!mewn! America.! allan!i’r!wlad.! awyren!Pan!Am!747!uwchben!tref! !

!! 1!Mawrth!–!Cyhoeddwyd!y! Lockerbie,!yr!Alban,!gan!ladd!270!yn! !! 2!Rhagfyr!–!Daeth!gwraig!yn! Beibl!Cymraeg!Newydd,! yr!awyren!ac!11!yn!y!dref.! bennaeth!ar!wlad!Islamaidd!am!y! bedwar!can!mlynedd!wedi! tro!cyntaf!erioed!pan!etholwyd! cyhoeddi’r!Beibl!Cymraeg! Benazir!Bhutto!yn!Brif!Weinidog! cyntaf!o!gyfieithiad!yr!Esgob! Pacistan.! William!Morgan.! !! 8!Medi!–!Aeth!y!rhifyn!cyntaf! o’r!cylchgrawn!materion!cyfoes! wythnosol,!‘Golwg’,!ar!werth.! !! Hydref!–!Bu!farw’r!dramodydd! John!Gwilym!Jones.! !! Tachwedd!–!Darlledwyd!y! rhaglen!gyntaf!o!gyfresi!comedi! mwyaf!poblogaidd!S4C,!‘C’mon! Midffild’.! 1989! !! 5!Mawrth!–!Lansiwyd!‘Wales! !! 15!Ebrill!–!Arweiniodd!trychineb! !! 3!Mehefin!–!Bu!farw!arweinydd! on!Sunday’,!y!papur!Sul! Hillsborough!at!96!o!farwolaethau!a! Iran,!Ayatollah!Khomeini.! Saesneg!cyntaf!i’w!gynhyrchu! 766!o!anafiadau!mewn!gêm!bêlc !! 4!Mehefin!c!Lladdodd!byddin! yng!Nghymru!ar!gyfer!Cymru.! droed!rhwng!Lerpwl!a!Nottingham! Tsieina!filoedd!o!brotestwyr!yn! !! 17!Mehefin!–!Enillodd!y!canwr! Forest!yn!Stadiwm!Hillsborough,! Sgwâr!Tianamen,!Beijing! bariton!Bryn!Terfel!o!Bantglas,! Sheffield,!Lloegr.!Digwyddodd!y! !! 9!Tachwedd!–!Dechreuwyd! Caernarfon!Wobr!Lieder! trychineb!oherwydd!gorlenwi!yn!y! dymchwel!Wal!Berlin.! cystadleuaeth!Canwr!y!Byd! stadiwm.! !! 25!Rhagfyr!–!Cafodd!arweinydd! Caerdydd.! !! Dyfeisiwyd!y!We!Fydceang!gan!Tim! comiwnyddol!Rwmania,!Nicolae! !! 1!Gorffennaf!–!Am!y!tro!cyntaf,! Berners!Lee.! Ceausescu,!ei!ddienyddio!gan! ymddangosodd!grŵp!yn! wrthryfelwyr.! cysylltu!ei!hunain!â’r!llosgwyr! !! 29!Rhagfyr!–!Cafodd!y!dramodydd! tai,!Meibion!Glyndŵr,!mewn! Vaclav!Havel!ei!ethol!yn!Arlywydd! man!cyhoeddus.! Tsiecoslofacia.! !

!! Medi!–!Lansiwyd!Gŵyl!Ffilm! Aberystwyth!(Gŵyl!Ffilm! Ryngwladol!Cymru!wedi! hynny).! !! 8!Tachwedd!–!Cynhaliwyd! refferendwm!lle!pleidleisiodd! Dwyfor!a!Phenrhyn!Llŷn,!yr! unig!rai!yng!Nghymru,!o!blaid! cadw!tafarndai!ar!gau!ar!y!Sul.! 1990! !! 14!Chwefror!–!Arestiwyd!y! !! 31!Mawrth!–!Bu!terfysgoedd!ar! !! 11!Chwefror!–!Rhyddhawyd!yr! canwr!poblogaidd!ac!un!o!sêr! draws!Llundain!wedi!i’r!Llywodraeth! arweinydd!croenddu!Nelson! teledu!amlycaf!Cymru,!Bryn! gyflwyno!trethi!lleol!a!‘threth!y!pen’.! Mandela!o!garchar!yn!Ne!Affrica.! Fôn,!wrth!i!Heddlu!Gogledd! !! 22!Tachwedd!–!Ymddiswyddodd! !! 11!Mawrth!–!Cyhoeddwyd! Cymru!geisio!dal!y!rhai!a!fu! Margaret!Thatcher!a!daeth!John! Lithwania!yn!wlad!annibynnol.! wrthi’n!llosgi!tai!haf!ers!1979.! Major!yn!Brif!Weinidog!ar!y!Deyrnas! !! 29!Mai!–!Etholwyd!Boris!Yeltsin!yn! !! 26!Chwefror!–!Symudwyd!dwy! Unedig.! Arlywydd!Ffederasiwn!Rwsia.!! fil!o!bobl!o’u!cartrefi!a!bu! !! 2!Rhagfyr!–!Torrwyd!tir!newydd!ym! !! 7!Gorffennaf!–!Cipiodd!Martina! difrod!i!2,800!o!dai!pan!darodd! mhroses!adeiladu!Twnnel!y!Sianel! Navratilova!bencampwriaeth! llifogydd!mawr!dref!Towyn,! wrth!i!weithwyr!twnnel!Prydain!a!! Wimbledon!am!y!nawfed!tro.! ger!Abergele.! Ffrainc!gyfarfod!40!metr!o!dan!wely! !! 3!Awst!–!Goresgynnwyd!Kuwait! !! 1!Mawrth!–!Cyhoeddwyd!cyfrol! môr!y!Sianel!gan!sefydlu’r!cysylltiad! gan!luoedd!Iraq!o!dan!arweiniad! newydd!a!oedd!yn!arbennig!am! daearyddol!cyntaf!rhwng!y!Deyrnas! Saddam!Hussein.! ddau!reswm.!‘Hanes!Cymru’! Unedig!a!thir!mawr!Ewrop!ers!yr!oes! !! 4!Awst!–!Anfonwyd!milwyr!i!Saudic gan!John!Davies!oedd!y!llyfr! iâ!ddiwethaf.! Arabia!o’r!Unol!Daleithiau!er!mwyn! cyntaf!i!olrhain!yn!Gymraeg! paratoi!i!ryddhau!Kuwait.! holl!hanes!y!wlad!o’r!cyfnod! !! 3!Hydref!–!Daeth!yr!Almaen!yn! cynharaf!hyd!y!presennol.! wlad!unedig!unwaith!eto.! Hefyd,!hwn!oedd!y!llyfr! Cymraeg!cyntaf!erioed!i’w! !

gynhyrchu!gan!y!cyhoeddwyr! !! 7!Hydref!–!Saethwyd!yn!farw!21!o! rhyngwladol,!Penguin.! brotestwyr!Palesteinaidd!yn! !! 27!Medi!–!Daeth!bron!i!ddwy! Jerwsalem!gan!heddlu!Israel.! ganrif!o!gynhyrchu!dur!ym! !! 9!Rhagfyr!–!Daeth!Slobodan! Mrymbo,!ger!Wrecsam!i!ben!a! Milosevic!yn!Arlywydd!Serbia.! chollodd!mil!o!bobl!eu!swyddi! pan!gaewyd!gweithfeydd!dur!y! dref.! !! 1!Medi!–!Mewn!oedfa!ddathlu! genedlaethol!yn!Aberystwyth,! sefydlwyd!Cytûn,!mudiad!yr! Eglwysi!Ynghyd!yng!Nghymru.! 1991! !! 22!Chwefror!–!Lladdwyd!y! !! 17!Ionawr!–!Lansiodd!America!a’i! !! 16!Ionawr!–!Dechreuodd!y!rhyfel! Cymro,!Corporal!David! chynghreiriaid,!gan!gynnwys! er!mwyn!rhyddhau!Kuwait!o! Denbury,!yn!Rhyfel!y!Gwlff.! Prydain,!‘Operation!Desert!Storm’.! feddiant!lluoedd!Iraq.! !! 28!Chwefror!–!Cyhoeddwyd! Roedd!hwn!yn!ddechreuad!ar!Ryfel!y! !! 27!Chwefror!–!Rhyddhawyd! bod!Cymro!arall!wedi!cael!ei! Gwlff.! Kuwait!o!ddwylo!lluoedd!Iraq!a’r! ladd!yn!Rhyfel!y!Gwlff!–! !! 7!Chwefror!–!Ymosododd!yr!IRA!ar! diwrnod!canlynol!cyhoeddodd!yr! Rhingyll!Vincent!Phillips.! Rif!10,!Stryd!Downing.! Arlywydd!Bush!ddiwedd!y!rhyfel.! !! 14!Ebrill!–!Enillodd!y!golffiwr!! !! 5!Ebrill!–!Condemniodd!y! Ian!Woosnan!o!Lanymynech! Cenhedloedd!Unedig!yr! 55fed!Bencampwriaeth! ymosodiadau!ar!boblogaeth! Meistri’r!Unol!Daleithiau!yn! Gwrdaidd!Iraq!gan!fyddin!y!wlad.! Augusta,!Florida.! !! 21!Awst!–!Methodd!ymgais!gan!hen! !! 26!Ebrill!–!Cyhoeddwyd!gan!y! gomiwnyddion!i!gipio!grym!yn! Llywodraeth!na!fyddai’n! Moscow.!! adeiladu!gorsaf!radar!ar!y!cyd! !! 18!Tachwedd!–!Rhyddhawyd!Terry! â’r!Unol!Daleithiau!ar!safle!ger! Waite!yn!Libanus,!bum!mlynedd!ar! Tyddewi,!Sir!Benfro.! ôl!iddo!gael!ei!herwgipio.! !

!! 5!Mehefin!–!Yn!un!o!rowndiau! !! 25!Rhagfyr!–!Ymddiswyddodd!yr! rhagbrofol!Pencampwriaeth! Arlywydd!Gorbachev!ym!Moscow! Ewrop!daeth!un!o’r! gan!arwain!at!ddiwedd!swyddogol! buddugoliaethau!mwyaf! yr!Undeb!Sofietaidd.!Cymerwyd! cofiadwy!i!beldroedwyr!Cymru.! lle’r!hen!Undeb!Sofietaidd!gan! Enillodd!tîm!Cymru!yn!erbyn! gymanwlad!o!wledydd!annibynnol.! deiliaid!Cwpan!y!Byd,!yr! ! Almaen,!yn!y!Stadiwm! Cenedlaethol.! !! 30!Awst!–!Gwelwyd!pedair! noson!o!derfysg!yn!ardal!Elái,! Caerdydd.!Diweithdra!uchel!a! pharhaol!oedd!y!cefndir!i’r! cynnwrf.! 1992! !! 4!Ebrill!–!Enillodd!y!joci,!Carl! !! 9!Ebrill!–!Enillwyd!yr!Etholiad! !! 3!Mawrth!–!Cyhoeddwyd! Llywellyn!o!Benfro,!ras!y!Grand! Cyffredinol!gan!y!Ceidwadwyr!gan! annibyniaeth!Bosnia.!Pleidleisiodd! National!ar!y!ceffyl!‘Party! sicrhau!tymor!arall!i!John!Major!fel!y! mwyafrif!y!boblogaeth!o!blaid! Politics’.!Enillwyd!y!ras!o!ddau! Prif!Weinidog.! annibyniaeth!mewn!refferendwm! hyd!a!hanner,!er!mai!ail!ddewis! !! 6!Mai!–!Agorwyd!Twnnel!y!Sianel!gan! ond!dilynwyd!hynny!gan!ryfel! oedd!Llywellyn.! gysylltu!Llundain!a!Pharis!drwy! rhwng!y!boblogaeth!Serbaidd,! !! 9!Ebrill!–!Ymddiswyddodd! reilffordd.! Mwslimaidd!a’r!Croatiaid.! arweinydd!y!Blaid!Lafur,!y! !! 9!Rhagfyr!–!Cyhoeddodd!y!Tywysog! !! 17!Mawrth!–!Pleidleisiodd! Cymro!Neil!Kinnock,!o’i!swydd.! Charles!a’r!Dywysoges!Diana!eu!bod! mwyafrif!poblogaeth!De!Affrica!o! !! 14!Ebrill!–!Cyhoeddwyd!y! yn!gwahanu.! blaid!cynigion!i!newid!y! rhifyn!olaf!o’r!papur!wythnosol! cyfansoddiad!mewn!refferendwm.! ‘Baner!ac!Amserau!Cymru’!a! !! 25!Ebrill!–!Goresgynnwyd! sefydlwyd!133!o!flynyddoedd! prifddinas!Afghanistan,!Kabul,!gan! ynghynt.! luoedd!Mwslimaidd!y!Mujahidin.! !

!! 14!Gorffennaf!–!Cafodd!dau! !! 3!Tachwedd!–!Etholwyd!Bill! frawd!o!Gastellcnedd!eu! Clinton!yn!Arlywydd!yr!Unol! rhyddhau!gan!y!Llys!Apêl!yn! Daleithiau.!! Llundain!wedi!iddynt!dreulio! saith!mlynedd!yn!y!carchar!am! lofruddiaeth!nad!oeddynt! wedi’i!chyflawni.! !! Medi!–!Bu!Tanni!Grey!yn! fuddugol!yn!y!cystadlaethau! isod!yng!Ngemau! Paralympaidd!Barcelona!–!100! metr,!200!metr,!400!metr!a!500! metr!i!fenywod!mewn!cadair! olwyn.!Er!iddi!ddod!yn!ail!yn!y! ras!800!metr,!diarddelwyd!y! wraig!fuddugol!wedi’r! gystadleuaeth.! !! Lansiwyd!y!gwasanaeth!radio! cymunedol!dwyieithog!cyntaf! ym!Mhrydain,!sef!Radio! Ceredigion.! 1993! !! 9!Mawrth!–!Yn!Llys!y!Goron,! !! 22!Ebrill!–!Llofruddiwyd!Steve! !! 1!Ionawr!–!Rhannwyd! Caernarfon,!cafwyd!Siôn! Lawrence.! Tsiecoslofacia’n!ddwy!ran.! Aubrey!Roberts!o!Langefni,! !! 29!Ebrill!–!Agorwyd!Palas! Ffurfiwyd!y!Weriniaeth!Tsiec!a! Ynys!Môn,!yn!euog!o!feddu!ar! Buckingham!i’r!cyhoedd!am!y!tro! Slofacia!fel!gwledydd!annibynnol.! ffrwydron!ac!o!anfon!bomiau! cyntaf.! !! 13!Medi!–!Arwyddodd!yr!Israeliaid! llythyr!trwy’r!post!at! !! 3!Medi!–!Sefydlwyd!y!Blaid!UKIP.! a’r!Palesteiniaid!gytundeb! Geidwadwyr!amlwg!yn!ogystal! !! 15!Rhagfyr!–!Arwyddwyd!Datganiad! heddwch!yn!Washington.! ag!at!aelodau!o’r!heddlu.! Stryd!Downing!a!oedd!yn!hyrwyddo! !

!! 15!Mawrth!–!Agorwyd!fferm! trafodaethau!ynghylch!dyfodol! !! 30!Medi!–!Bu!farw!30,000!o!bobl!o! wynt!Penrhyddlan!a!Llidiartcyc Gogledd!Iwerddon.! ganlyniad!i!ddaeargryn!yn!nhalaith! waun,!y!fwyaf!y!tu!allan!i’r!Unol! Maharashtra,!India.! Daleithiau!ar!y!pryd.! !! 4!Hydref!–!Daeth!ymgais!i! !! 7!Ebrill!–!Bu’n!rhaid!i!un!o! ddisodli’r!Arlywydd!Yeltsin!ym! ganghennau’r!Seiri!Rhyddion! Moscow!i!ben!wrth!i!luoedd!Rwsia! yn!ne!Cymru!gau!am!bum! adfeddiannu!senedd!y!wlad.! mlynedd!wedi!iddi!gynnal! !! 1!Tachwedd!–!Daeth!cytundeb! cyfarfodydd!yn!Gymraeg.! Maastricht!i!rym!gan!dynnu! !! 20!Awst!–!Enillodd!Colin! gwledydd!yr!Undeb!Ewropeaidd!yn! Jackson!y!ras!110!metr!dros!y! nes!at!ei!gilydd.! clwydi!ym! !! 22!Rhagfyr!–!Daeth!y!system! Mhencampwriaethau’r!Byd,!a! apartheid!i!ben!yn!Ne!Affrica!wrth! hynny!mewn!12.91!eiliad.! i’r!senedd!bleidleisio!o!blaid! Felly,!cipiodd!y!fedal!aur!a! mabwysiadu!cyfansoddiad!newydd! record!y!byd.! dros!dro.! !! 9!Medi!–!Arestiwyd!wyth!o! unigolion!wedi!i!lori!a!oedd!yn! cludo!gwerth!£3!miliwn!o! ddarnau!arian!10!ceiniog!o’r! Bathdy!Brenhinol!yn! Llantrisant,!gael!ei!chipio! ddeuddydd!ynghynt.! !! 21!Hydref!–!Pasiwyd!ail!Ddeddf! yr!Iaith!Gymraeg!i!hyrwyddo’r! iaith!Gymraeg!yng!Nghymru.! !! 17!Tachwedd!–!Dangoswyd!y! ffilm!‘Dafydd’!yng!Ngŵyl!Ffilm! Ryngwladol!Aberystwyth.! !

Dyma’r!ffilm!gyntaf!yn!y! Gymraeg!lle!roedd!y!prif! gymeriad!yn!agored!hoyw.! 1994! !! 9!Chwefror!–!Cyhoeddwyd!bod! !! 12!Mawrth!–!Ordeiniwyd!yr!offeiriad! !! 22!Ebrill!–!Bu!farw’r!cyncArlywydd! y!ffilm!Hedd!Wyn!wedi!ei! benywaidd!gyntaf!gan!yr!Eglwys!yn! Richard!Nixon.! henwebu!ar!gyfer!Oscar,!y!ffilm! Lloegr.! !! 6!Mai!–!Plaid!yr!ANC,!o!dan! gyntaf!erioed!yn!y!Gymraeg!i! !! Ebrill!–!Cynhaliwyd!achos!llys!cyntaf! arweiniad!Nelson!Mandela,!oedd! dderbyn!yr!anrhydedd.! Fred!a!Rosemary!West.!Cafwyd!y! yn!fuddugol!yn!etholiad!De!Affrica.! !! 6!Ebrill!–!Pleidleisiodd!yr! ddau!yn!euog!o!lofruddio!o!leiaf!30!o! !! 27!Mai!–!Dychwelodd!yr!awdur! Eglwys!yng!Nghymru!o!drwch! bobl!rhyngddynt.! Alexander!Solzhenitsyn!i!Rwsia,!20! blewyn!yn!erbyn!caniatáu!i’r! !! 1!Gorffennaf!–!Rhoddwyd!Hong!Kong! mlynedd!wedi!iddo!gael!ei!alltudio.! 62!merch!a!oedd!yn! yn!ôl!i!ddwylo!cyfreithiol!Tsieina,!ar! !! 31!Awst!–!Yng!Ngogledd!Iwerddon! ddiaconiaid!yn!yr!Eglwys! ôl!mwy!na!150!o!flynyddoedd!o!dan! wedi!25!mlynedd!o!derfysgoedd,! gymryd!y!cam!naturiol!nesaf!a! reolaeth!Prydain.! cyhoeddwyd!cadoediad!gan!yr!IRA.! chael!eu!hurddo’n!offeiriaid.! !! 21!Gorffennaf!–!Etholwyd!Tony!Blair! !! 11!Rhagfyr!–!Cafwyd!ymosodiad! !! 9!Mehefin!–!Yn!27!mlwydd!oed,! yn!arweinydd!ar!y!Blaid!Lafur.! gan!luoedd!Rwsia!ar!Chechenya,!y! Eluned!Morgan!o!Gaerdydd! !! 26!Awst!–!Daeth!y!Ddeddf!Masnachu! weriniaeth!a!gyhoeddodd! oedd!yr!aelod!ieuengaf!oll!o! ar!y!Sul!i!rym.! annibyniaeth!ar!Moscow!yn!1991.! Senedd!Ewrop!pan!etholwyd!hi! !! 14!Tachwedd!–!Lansiwyd! dros!Orllewin!a!Chanolbarth! gwasanaethau!rheilffyrdd!yr! Cymru.!Cynhaliwyd!y!seremoni! Eurostar!am!y!tro!cyntaf.!! gyflwyno!ar!22!Mawrth.! !! 24!Rhagfyr!–!Fel!rhan!o!raglen! breifateiddio!pyllau!glo! Prydain,!trosglwyddwyd!pwll! dwfn!olaf!de!Cymru,!Glofa’r! Tŵr!yn!Hirwaun,!i!ofal!ei! weithwyr.! !

1995! !! 26!Mehefin!–!Cyhoeddodd!John! !! 5!Mai!–!Erbyn!hyn!nid!oedd!gan!y! !! 1!Ionawr!–!Daeth!Sweden,!y!Ffindir! Redwood!ei!fod!yn! Ceidwadwyr!reolaeth!ar!un!o! ac!Awstria!yn!rhan!o’r!Gymuned! ymddiswyddo!fel!Ysgrifennydd! gynghorau’r!Alban!na!Chymru.! Ewropeaidd.! Gwladol!Cymru!er!mwyn!herio! !! 6!Mai!–!Cynhaliwyd!dathliadau!o! !! 17!Ionawr!–!Tarodd!daeargryn! John!Major!fel!arweinydd!y! gwmpas!Prydain!i!ddynodi!50! Kobe!yn!Siapan!gan!ddinistrio! Blaid!Geidwadol!a!Phrif! mlynedd!ers!Diwrnod!VE.! rhannau!helaeth!o’r!ddinas.! Weinidog!y!wlad.!! !! O!ganlyniad!i!gyfres!o!isetholiadau! !! 19!Ebrill!–!Lladdwyd!168!o!bobl!yn! !! Medi!–!Dirwywyd!cwmni! cafwyd!cwymp!aruthrol!yng! yr!Unol!Daleithiau!gan!fom!a! Nuclear!Electric!mewn!llys!yn! nghyfanswm!y!seddau!Ceidwadol!gan! osodwyd!gan!eithafwyr!adain!dde.! yr!Wyddgrug!am!fod!yn!ddiofal! fygwth!y!Llywodraeth!fwyafrifol.! Ffrwydrodd!y!bom!mewn!adeilad! ar!ôl!damwain!yn!Atomfa! !! 1%!yn!unig!o!boblogaeth!Prydain! yn!ninas!Oklahoma.! Wylfa,!Ynys!Môn,!ar!31! (600,000)!oedd!â!chysylltiad!â’r!we! !! 5!Medi!–!Condemniwyd!Ffrainc! Gorffennaf!1993.! yn!y!flwyddyn!hon.! wedi!iddynt!gynnal!profion!ar!fom! !! 16!Tachwedd!–!Bu!farw’r! niwclear!yn!Ynys!Mururoa!yn!ne’r! hanesydd!Gwyn!Alf!Williams.! Cefnfor!Tawel.! !! 22!Rhagfyr!–!Cyhoeddodd! !! 4!Tachwedd!–!Llofruddiwyd! Comisiwn!y!Mileniwm!na! Yitzhak!Rabin,!Prif!Weinidog!Israel,! fyddai’n!cefnogi!cynllun! gan!Iddew!a!oedd!yn! Ymddiriedolaeth!Tŷ!Opera! gwrthwynebu’r!cytundeb!a!wnaed! Caerdydd.!! gyda’r!Palesteiniaid.! !! 22!Rhagfyr!–!Penderfynodd! !! 20!Rhyfel!–!Daeth!lluoedd!NATO!yn! Comisiwn!y!Mileniwm! gyfrifol!am!gadw’r!heddwch!yn! fuddsoddi!yng!nghynlluniau! Bosnia.! Undeb!Rygbi!Cymru!i!adeiladu! stadiwm!newydd!erbyn! cystadleuaeth!Cwpan!y!Byd! 1999.!!! !

1996! !! 15!Chwefror!–!Bu!trychineb!ar! !! 13!Mawrth!–!Lladdfa!Dunblane!–! !! 29!Ebrill!–!Saethwyd!34!o!bobl!yn! arfordir!Penfro!pan!hwyliodd! Lladdwyd!16!o!blant,!athrawes!a’r! farw!gan!ŵr!arfog!yn!Hobart,! llong!147,000!tunnell!o’r!enw! llofrudd!ei!hun,!Thomas!Hamilton,! Tasmania.! Sea!Empress!i!borthladd! mewn!ysgol!gynradd!yn!Dunblane,! !! 31!Mai!–!Etholwyd!Benjamin! Aberdaugleddau.!Cafodd!y! Stirling,!Yr!Alban.!Y!digwyddiad!oedd! Netanyahu!yn!Brif!Weinidog!ar! llong!ei!dal!ar!greigiau,!ac!o! y!gyflafan!waethaf!yn!hanes!Prydain! Israel.! ganlyniad,!gollyngwyd!dros! yn!yr!oes!fodern.! !! 4!Awst!–!Agorwyd!y!Gemau! chwe!mil!o!dunelli!o!olew!i’r! !! 2!Mai!–!Collwyd!578!o!seddau!gan!y! Olympaidd!yn!Atlanta!gan!y!cync môr.!Am!rai!dyddiau!bu’r!Sea! Blaid!Geidwadol!mewn!etholiadau! bencampwr!bocsio!Muhammad!Ali.! Empress!a’r!drychineb!yn! Llywodraethau!lleol.! !! 28!Hydref!–!Goresgynnwyd! destun!trafod!ar!draws!y!byd.! !! 28!Awst!–!Daeth!priodas!y!Tywysog! Afghanistan!gan!y!gwrthryfelwyr! !! 1!Ebrill!–!Daeth!trefniant! Charles!a!Diana,!Tywysoges!Cymru,!i! Islamaidd,!y!Taliban.! newydd!o!awdurdodau!lleol! ben.! !! 5!Tachwedd!–!Ailcetholwyd!Bill! yng!Nghymru.!Diflannodd!yr! !! 12!Hydref!–!Edwinodd!mwyafrif!y! Clinton!yn!Arlywydd!yr!Unol! wyth!sir!a’r!37!dosbarth!a!! Llywodraeth!Geidwadol!i!un!sedd!yn! Daleithiau.! chafwyd!22!awdurdod!unedig! unig.! yn!eu!lle.! !! 16!Hydref!–!Cyhoeddodd!y! !! 31!Mai!–!Am!y!tro!cyntaf!yn!ei! Llywodraeth!gynlluniau!i!wneud!i! hanes,!bu’n!rhaid!i’r!Frenhines! ddrylliau!llaw!fod!yn!anghyfreithlon! Elizabeth!ganslo!ymrwymiad! wedi!cyflafan!Dunblane.! ym!Mhrydain!oherwydd! protest!gan!rai!a!wrthwynebai! ei!hymweliad!ag!Aberystwyth.! Roedd!y!protestwyr!yn! cynnwys!trigolion!lleol!a! myfyrwyr!o!Neuadd! Pantycelyn.!! !

!! 5!Mehefin!–!Agorwyd!pont! newydd!dros!afon!Hafren!gan!y! Tywysog!Charles.!! !! Awst!–!Arweiniodd!newidiadau! yn!y!gwasanaeth!a!gynigiai!BBC! Radio!Cymru!at!anghydfod! ymhlith!darlledwyr!a’r!beirdd!a! gymerai!ran!yn!y!rhaglen! boblogaidd!‘Talwrn!y!Beirdd’.! 1997! !! 1!Mai!–!Am!y!tro!cyntaf!ers!91! !! 30!Mawrth!–!Lansiwyd!‘Channel!5’,! !! 19!Chwefror!–!Bu!farw!arweinydd! o!flynyddoedd,!nid!oedd!un! pumed!sianel!deledu!ddaearol! Tsieina!Deng!Xiaoping.! Aelod!Seneddol!Ceidwadol!yng! Prydain,!y!gyntaf!ers!Tachwedd! !! 4!Gorffennaf!c!Glaniodd!y!llong! Nghymru!wedi’r!Etholiad! 1982.! ofod!Pathfinder!ar!blaned!Mawrth! Cyffredinol.! !! 1!Mai!–!Enillwyd!yr!etholiad! gan!anfon!y!lluniau!manwl!cyntaf! !! 18!Medi!–!Pleidleisiodd!Cymru! cyffredinol!gan!y!Blaid!Lafur,!a!daeth! o’r!blaned!yn!ôl!i’r!ddaear.! o!blaid!datganoli!a!chael! Tony!Blair!yn!Brif!Weinidog.! !! 15!Gorffennaf!–!Llofruddiwyd!y! Cynulliad.! !! 1!Gorffennaf!–!Daeth!Hong!Kong!o! cynllunydd!ffasiwn!Gianni!Versace! !! 2!Rhagfyr!–!Roedd!ffermwyr!da! dan!reolaeth!swyddogol!China!gan! yn!Miami,!Unol!Daleithiau!America.! byw!wedi!cael!digon!ar!weld! ddod!â!rheolaeth!Prydain!i!ben.! prisiau!eu!gwartheg!yn! !! 31!Awst!–!Bu!farw!Diana,!Tywysoges! gostwng!tra!oedd!cig!rhad!yn! Cymru,!mewn!damwain!car!ym! Iwerddon!a!gwledydd!eraill! Mharis.! Ewrop!yn!cael!ei!fewnforio.! !! 11!Medi!–!Pleidleisiodd!yr!Alban!o! Penderfynodd!rhai!gynnal! blaid!datganoli.!! gwarchae!ym!mhorthladd! !! 18!Medi!–!Pleidleisiodd!Cymru!o! Caergybi!ac!Abergwaun.!! blaid!datganoli.! !! 13!Rhagfyr!–!Anafwyd!cefn! capten!tîm!rygbi!Cymru,!Gwyn! !

Jones,!yn!ddifrifol!mewn!gêm! gynghrair.!!! 1998! !! 28!Chwefror!–!Enillodd!Iwan! !! 10!Ebrill!–!Arwyddwyd!Cytundeb! !! 24!Ebrill!–!Dienyddiwyd!22!o!bobl! Thomas!y!fedal!aur!ym! Gwener!y!Groglith,!cytundeb!rhwng!y! yn!gyhoeddus!yn!Rwanda,!Affrica.! Mhencampwriaeth!Ewrop! DU!a!Llywodraethau!Iwerddon!i! Cafwyd!nhw!yn!euog!o! drwy!redeg!y!ras!400!metr.! sefydlu!Cynulliad!yng!Ngogledd! lofruddiaethau!yn!ystod!y!gyflafan! !! 16!Ebrill!–!Roedd!y!Cymro! Iwerddon.! yn!y!wlad!yn!1994.! Dafydd!Rhys!Williams!yn!aelod! !! 9!Mai!–!Cynhaliwyd!Cystadleuaeth! !! 14!Mai!–!Bu!farw’r!canwr! o!griw’r!wennol!ofod!Columbia,! Cân!Eurovision!yn!Birmingham!yn!yr! poblogaidd!Frank!Sinatra.! a!daniwyd!i’r!entrychion!o! Arena!Dan!Do!Genedlaethol.! !! 19!Rhagfyr!–!Pleidleisiodd!Tŷ’r! Cape!Canaveral,!Fflorida.! !! 23!Mai!–!Cynhaliwyd!refferendwm!ar! Cynrychiolwyr!yn!yr!Unol! Anfonodd!neges!Gymraeg!o’r! Gytundeb!Gwener!y!Groglith!yng! Daleithiau!o!blaid!uchelgyhuddo’r! gofod!mewn!cyfweliad!a! Ngweriniaeth!Iwerddon!a!Gogledd! Arlywydd!Bill!Clinton!oherwydd!yr! ddarlledwyd!ar!y!rhaglen! Iwerddon!gyda!95%!a!71%!yn! hyn!a!ddatgelwyd!am!ei!berthynas! ‘Wales!Today’.!! cefnogi’r!trefniant.!! â!Monica!Lewinsky.! !! 15!a!16!Mehefin!–!Cynhaliwyd! !! 9!Tachwedd!–!Cafodd!y!Ddeddf! yr!Uwchgynhadledd! Hawliau!Dynol!Gydsyniad!Brenhinol.! Ewropeaidd!yng!Nghaerdydd,!a! chroesawyd!15!pennaeth! gwlad!a!1,500!o!swyddogion!i’r! brifddinas.! !! 12!Medi!–!Enillodd!Iwan! Thomas!y!fedal!aur!ym! Mhencampwriaeth!y!Byd,!De! Affrica,!drwy!redeg!y!ras!400! metr.! !! 18!Medi!–!Enillodd!Iwan! Thomas!y!fedal!aur!o!drwch! blewyn!yng!Ngemau’r! !

Gymanwlad!drwy!redeg!y!ras! 400!metr.! !! 27!Hydref!–!Syfrdanwyd!y!wlad! pan!gyhoeddodd!Ron!Davies!ei! fod!yn!ymddiswyddo!o’i!swydd! fel!Ysgrifennydd!Gwladol.! !! 2!Tachwedd!–!Cyhoeddodd!yr! Ymddiriedolaeth!Genedlaethol! ei!bod!wedi!codi!dros!£4! miliwn!i!brynu!rhannau! helaeth!o’r!Wyddfa,!y!mynydd! uchaf!a’r!enwocaf!yng! Nghymru.! 1999! !! Ionawr!–!Pontypridd!oedd!y! !! 1!Ionawr!–!Penderfynodd!Prydain! !! 12!Chwefror!–!Methodd!yr!ymgais!i! gymuned!ddiweddaraf!i!gael!ei! beidio!ag!ymuno!â'r!Arian!Sengl! uchelgyhuddo’r!Arlywydd!Clinton.! tharo!gan!firws!peryglus!llid!yr! Ewropeaidd.! !! 24!Mawrth!–!Er!mwyn!ceisio!atal! ymennydd,!bu!farw!un!bachgen! !! 26!Mawrth!–!Talwyd!cyfanswm!o! ymgais!y!Serbiaid!i!alltudio!rhai!o! 15!oed!a!dau!oedolyn.!Erbyn! ddau!biliwn!o!bunnoedd!mewn! dras!Albania!o!dalaith!Kosovo,! canol!Chwefror!roedd! iawndal!i!100,000!!o!gynclowyr!a!fu’n! dechreuodd!awyrennau!NATO! cyfanswm!o!13!o!blant!ac! dioddef!o!glefyd!yr!ysgyfaint!wedi! fomio!Iwgoslafia.! oedolion!wedi’u!taro!gan!yr! blynyddoedd!o!weithio!ym!meysydd! !! 3!Mehefin!–!Cytunodd!yr!Arlywydd! aflwydd.! glo!Prydain.! Milosevic,!arweinydd!Iwgoslafia,!i! !! 20!Chwefror!–!Cyhoeddwyd! !! 1!Ebrill!–!Cyflwynwyd!yr!isafswm! delerau!cynllun!heddwch!yn! mai!Alun!Michael!fyddai! cyflog!ar!draws!y!Deyrnas!Unedig.! Kosovo.!Daeth!bomio!NATO!i!ben.! olynydd!Ron!Davies!fel! !! 31!Rhagfyr!–!Cynhaliwyd!dathliadau!i! !! 2!Awst!–!Lladdwyd!dros!300!o!bobl! arweinydd!y!Blaid!Lafur!yng! ddynodi'r!Mileniwm!ar!draws!y!wlad,! mewn!damwain!trên!yn!India.! Nghymru.! gan!gynnwys!agoriad!swyddogol! !! 11!Awst!–!Gwelwyd!eclips!haul! !! 22!Ebrill!–!Urddwyd!arlunydd! Cromen!y!Mileniwm!yn!ogystal!â! cyflawn!mewn!rhai!rhannau!o’r! mwyaf!poblogaidd!Cymru,! byd.! !

Kyffin!Williams,!yn!farchog! dadorchuddio'r!‘London!Eye’!yn! !! 17!Awst!–!Tarodd!daeargryn! mewn!seremoni!yng!Nghastell! Llundain.! ogleddcorllewin!Twrci!gan!ladd! Caerdydd.!! miloedd!o!bobl.! !! 26!Mai!–!Cynhaliwyd!cyfarfod! cyntaf!Llywodraeth!y!Cynulliad! yng!Nghaerdydd.! !! 26!Mehefin!–!Chwaraewyd!y! gêm!gyntaf!yn!Stadiwm!y! Mileniwm,!y!maes!chwaraeon! newydd!yng!Nghymru.! 2000! !! Mai!–!Myrddin!ap!Dafydd!yn! !! 1!Ionawr!–!Agor!y!‘Cromen!y! !! 1!Ionawr!–!Gisbourne,!Seland! cael!ei!benodi’n!fardd!plant! Mileniwm’!yn!Llundain.! Newydd!oedd!y!ddinas!gyntaf!i! Cymru.! !! 12!Mai!–!Agor!amgueddfa!Tate! groesawu’r!mileniwm!newydd.! !! 24!Mai!–!Agor!Gerddi!Botaneg! Modern!yn!Llundain.! !! 15!Medi!–!1!Hydref!–!Gemau! Cenedlaethol!Cymru!yn! !! 14!Gorffennaf!–!Y!sioe!realaeth! Olympaidd!Sydney!yn!Awstralia.! Llanarthne.! deledu!‘Big!Brother’!yn!dechrau.! !! 4!Mawrth!–!Rhyddhau!Playstation! !! 28!Mai!–!Donald!Watts!Davies! !! Y!flwyddyn!2000!oedd!y!flwyddyn! 2!yn!Siapan.! o!Dreorci!yn!marw!c!arloeswr! wlypaf!yn!y!Deyrnas!Unedig!ers! !! 21!Mawrth!–!Y!Pab!John!Paul!II!yn! ym!myd!cyfrifiaduron.! dechrau!cadw!cofnodion!tywydd.! mynd!ar!daith!swyddogol!i!Israel.! !! Awst!–!Cynnal!yr!Eisteddfod! Genedlaethol!yn!Llanelli.! !! 25!Medi!–!Y!bardd!offeiriad!R.S.! Thomas!yn!marw.! 2001! !! 1!Mawrth!–!Peter!Clarke!yn! !! 19!Chwefror!–!Argyfwng!Clwy!Traed! !! 13!Ionawr!–!Daeargryn!yn!taro!El! dod!yn!Gomisiynydd!Plant! a’r!Genau!yn!dechrau.! Salvador!gan!ladd!800!o!bobl.! Cymru.! !! 17!Mawrth!–!Agor!Prosiect!Eden!yng! !! 15!Ionawr!–!Dechrau!Wikipedia!ar! !! 22!Chwefror!–!Cledwyn!Hughes! Nghernyw.! y!we.! y!gwleidydd!o!Fôn!yn!marw.! !! 29!Ebrill!–!Cyfrifiad!yn!y!Deyrnas! !! 23!Ionawr!–!Digwyddiad!Sgwâr! Unedig.! Tiananmen,!yn!Beijing!c!hyd!at! !

!! 26!Ebrill!–!Y!bardd!a’r!llenor! !! 7!Mehefin!–!Etholiad!cyffredinol.!Y! saith!o!bobl!yn!llosgi!eu!hunain! Dafydd!Rowlands!yn!marw.! Blaid!Lafur!yn!ennill!a!Tony!Blair!yn! mewn!protest.! !! 1!Mehefin!–!Agoriad! parhau!fel!Prif!Weinidog.! !! 16!Chwefror!–!Yr!Unol!Daleithiau!a! swyddogol!argae!Bae! Phrydain!yn!bomio!Iraq.! Caerdydd.! !! 11!Medi!–!Ymosodiad!ar!Ganolfan! !! Mehefin!–!Mei!Mac!yn!dod!yn! Masnach!y!Byd,!Efrog!Newydd!–!bu! Fardd!Plant!Cymru.! farw!bron!i!3000!o!bobl.! !! 31!Awst!–!Cynhadledd!y!Byd!yn! erbyn!hiliaeth!yn!cael!ei!chynnal!yn! Durban,!De!Affrica! 2002! !! Mehefin!–!Menna!Elfyn!yn!dod! !! 14!Ionawr!–!Diwedd!yr!argyfwng! !! 10!Medi!–!Y!Swistir!yn!dod!yn! yn!Fardd!Plant!Cymru.! Clwy’r!Traed!a’r!Genau!ym!Mhrydain.! aelod!o’r!Cenhedloedd!Unedig.!! !! 23!Gorffennaf!–!Archesgob! !! 27!Chwefror!–!Marw!Spike!Milligan!y! !! 8!c24!Chwefror!–!Gemau! Cymru,!Rowan!Williams!yn! comedïwr.! Olympaidd!y!Gaeaf!c!Salt!Lake!City,! cael!ei!ethol!yn!Archesgob! !! 25!Gorffennaf!–!Gemau’r!Gymanwlad! Utah,!Unol!Daleithiau!America.! Caergaint.! yn!cael!eu!cynnal!ym!Manceinion.! !! Awst!–!Eisteddfod! Genedlaethol!Tyddewi.! Myrddin!ap!Dafydd!yn!ennill!ei! ail!gadair.! 2003! !! 3!Mai!–!Etholiadau’r!Cynulliad.! !! 15!Chwefror!–!Protestiadau!yn! !! 24!Hydref!–!Taith!fasnachol!olaf! Llafur!yn!ennill.! Llundain!yn!erbyn!rhyfel!Iraq.!Dros!2! Concorde!fel!awyren!gyflym!ar!ôl! !! Mehefin!–!Ceri!Wyn!Jones!yn! filiwn!o!bobl!c!ac!felly’r!brotest!fwyaf! 27!mlynedd.! dod!yn!Fardd!Plant!Cymru.! yn!hanes!Prydain.! !! Awst!2003!–!Eisteddfod! !! Mawrth!ac!Ebrill!–!rhyfel!Iraq.! Genedlaethol!Maldwyn!a’r! !! 1!Awst!–!Dechrau!Ymchwiliad!Hutton! Gororau.!Tywydd!poeth!iawn.! i!farwolaeth!Dr!David!Kelly!a’r!arfau! dinistriol!honedig!yn!Iraq.! !

2004! !! 22!Ionawr!–!Bu!farw’r!awdur! !! 13!Gorffennaf!–!Deddf!yn!dod!i!rym!i! !! 13!c29!Awst!–!Gemau!Olympaidd! Islwyn!Ffowc!Elis.! roi!hawl!i!bobl!gerdded!yng!nghefn! yn!Athen.! !! 21!Chwefror!–!Bu!farw’r!pêlc gwlad.! !! 26!Rhagfyr!–!Tsunami!anferth!ar! droediwr!John!Charles.! !! 16!Awst!–!Glaw!trwm!a!llifogydd!ym! arfordir!gorllewinol!Sumatra,! !! Mehefin!–!Tudur!Dylan!Jones! mhentref!Boscastle!yng!Nghernyw.! Indonesia.!Tua!250,000!o!bobl! yn!dod!yn!Fardd!Plant!Cymru.! wedi!eu!lladd.! !! 26!Tachwedd!–!Agor!Canolfan! ! y!Mileniwm!yng!Nghaerdydd.! 2005! !! 22!Ionawr!–!Cyngerdd!mawr! !! 1!Ionawr!–!Y!Ddeddf!Rhyddid! !! 20!Ionawr!–!George!Bush!yn! yng!Nghaerdydd!i!godi!arian!i! Gwybodaeth!yn!dod!i!rym.! dechrau!ar!ei!ail!dymor!fel! gynorthwyo!dioddefwyr!y! !! 18!Chwefror!–!Deddf!i!wahardd!hela! Arlywydd!yr!Unol!Daleithiau.! Tsunami.! gyda!chŵn.! !! 2!Ebrill!–!Y!Pab!Ioan!Pawl!II!yn! !! 21!Ebrill!–!Gwynfor!Evans,!cync !! 21!Ebrill!–!Deddf!i!roi! marw.! Lywydd!Plaid!Cymru!yn!marw! cydnabyddiaeth!swyddogol!i!Aeleg!yr! !! 19!Ebrill!–!Benedict!XVI!yn!cael!ei! yn!92!oed.! Alban.! ethol!yn!Bab.! !! Mehefin!–!Mererid!Hopwood! !! 5!Mai!–!Etholiad!Cyffredinol.!Y!Blaid! !! 8!Hydref!–!Daeargryn!yn!Kashmir!a! yn!dod!yn!Fardd!Plant!Cymru.! Llafur!yn!ennill!a!Tony!Blair!yn!aros! 80,000!o!bobl!yn!marw.! !! 17!Hydref!–!Agor!Amgueddfa! fel!Prif!Weinidog.! Genedlaethol!y!Glannau!yn! !! 24!Tachwedd!–!Hawl!gan!dafarndai! Abertawe.! yn!Lloegr!a!Chymru!aros!ar!agor!am! ! 24!awr.! 2006! !! 1!Mawrth!–!Agoriad!swyddogol! !! 20!Ionawr!–!Morfil!wedi!ei! !! 1!Ionawr!–!Rwsia!yn!atal!gwerthu! adeilad!y!Senedd!yng! ddarganfod!yn!nofio!yn!afon!Tafwys! nwy!i!Wcráin.! Nghaerdydd.! yn!Llundain.! !! 27!Ionawr!–!Dathlu!250!o! !! Mai!–!Yr!anthem!‘Mae!wlad!fy! !! 5!Ebrill!–!Achos!o!ffliw!adar!yn! flynyddoedd!ers!geni!Wolfgang! nhadau’!yn!150!oed.! Cellardyke,!Fife,!yr!Alban!–!yr!achos! Amadeus!Mozart!y!cerddor!a’r! !! Mehefin!–!Gwyneth!Glyn!yn! cyntaf!ym!Mhrydain! cyfansoddwr.! dod!yn!Fardd!Plant!Cymru.! !! Mehefin!–!Y!Frenhines!Elizabeth!yn! 80!oed.! !

!! Awst!–!Eisteddfod! !! 10c26!Chwefror!–!Gemau! Genedlaethol!yn!Abertawe!ac! Olympaidd!y!gaeaf!yn!Torino,!yr! Eigra!Lewis!Roberts!yn!ennill!y! Eidal.! goron.! !! 9!Gorffennaf!–!Yr!Eidal!yn!ennill! !! Penodi!Gwyn!Thomas!yn!Fardd! Cwpan!Pêlcdroed!y!Byd! Cymru!yn!dilyn!Gwyneth! !! 15!Gorffennaf!–!Twitter!(Trydar)! Lewis.! yn!cael!ei!lansio.! !! 9!Hydref!–!Gogledd!Korea!yn!honni! iddyn!nhw!gynnal!arbrawf! niwclear.! !! 30!Tachwedd!–!Teiffŵn!Durian!yn! taro!ynysoedd!y!Philippines.! 2007! !! 2!Ionawr!–!Arolwg!yn!cyhoeddi! !! 3!Mai!–!Madeleine!McCann,!merch! !! 1!Ionawr!–!Bwlgaria!a!Romania!yn! bod!8!allan!o’r!deg!lle!lleiaf!iach! fach!bron!yn!4!oed!yn!diflannu!o!le! dod!yn!aelodau!o’r!Undeb! i!fyw!yma!yng!Nghymru.! gwyliau!yn!Portiwgal.! Ewropeaidd.! !! 9!Chwefror!–!Eira!mawr!ar! !! 21!Gorffennaf!–Yr!olaf!o!lyfrau!J.K.! !! 1!Mawrth!–!Lansio!Blwyddyn! draws!y!wlad!i!gyd.! Rowling!yn!dilyn!hanes!Harry!Potter,! Ryngwladol!y!Pegynau,!sef! !! 1!Ebrill!–!Dileu!tâl!am! yn!cael!ei!gyhoeddi!ac!yn!gwerthu! astudiaeth!o!begwn!y!de!a!phegwn! bresgripsiwn!yng!Nghymru.! dros!11!miliwn!copi!mewn!24!awr.! y!gogledd.! !! 2!Ebrill!–!Gwahardd!ysmygu! !! 28!Mehefin!–!Tywydd!anghyffredin! mewn!mannau!cyfyng! o!boeth!yn!Ewrop!ac!un!ar!ddeg!o! cyhoeddus.! bobl!yn!marw!yng!ngwlad!Groeg!o! !! Mehefin!–!Caryl!Parry!Jones!!yn! effeithiau’r!gwres.! dod!yn!Fardd!Plant!Cymru.! !! 6!Medi!–!Y!tenor!bydcenwog! !! Awst!–!Yr!Eisteddfod! Luciano!Pavarotti!yn!marw.! Genedlaethol!yn!yr!Wyddgrug.! ! !

2008! !! 18!Chwefror!–!Methiant!fu! !! 18!Chwefror!–!Llywodraeth!Prydain! !! 21!Ionawr!–!Gwerth!arian!yn!y! ceisio!cyhoeddi!papur!dyddiol! yn!gorfod!cenedlaetholi'r!banc! marchnadoedd!stoc!yn!cwympo,!yn! Cymraeg.! Northern!Rock.! dilyn!argyfwng!morgeisi!subprime.! !! 16!Ebrill!–!Agor!canolfan! !! 3!Chwefror!–!Arwyddion!pendant! enfawr!Amazon!ar!gyrion! o’r!marchnadoedd!stoc!o!argyfwng! Abertawe!ond!sydd!yn!sir! economaidd!ar!draws!y!gwledydd! Castellcnedd!Port!Talbot.! gorllewinol,!gan!gynnwys!yr!Unol! !! Mehefin!–!Ifor!ap!Glyn!yn!dod! Daleithiau!ac!Ewrop.! yn!Fardd!Plant!Cymru.! !! 14!Mehefin!–!Daeargryn!mawr!yn! !! Awst!–!Yr!Eisteddfod! Japan.! Genedlaethol!yng!Nghaerdydd.! !! 8!c!24!Awst!–!Gemau!Olympaidd!yr! Dic!Jones!yn!Archdderwydd.! haf!yn!Beijing,!Tsieina.! !! 20!Tachwedd!–!Alun!Ffred! !! 4!Tachwedd!–!Ethol!Barack!Obama! Jones!fel!gweinidog! yn!Arlywydd!yr!Unol!Daleithiau.! Llywodraeth!Cymru,!yn! defnyddio’r!Gymraeg!am!y!tro! cyntaf!mewn!cyfarfod!o! Lywodraeth!Ewrop!ym!Mrwsel.! 2009! !! 5!Ionawr!–!Tywydd!oer!iawn! !! 6!Ionawr!–!Holl!siopau!Woolworths! !! 26!Ionawr!–!System!wleidyddol!ac! dros!y!wlad!i!gyd.! yn!cau!ar!ôl!i'r!cwmni!i’r!wal!ym!mis! ariannol!Gwlad!yr!Iâ!yn!methu.! !! 10!Ionawr!–!Eluned!Phillips,! Tachwedd!2008.!Caewyd!813!o! !! 7!Chwefror!–!Yn!Awstralia,!tanau! bardd!ac!awdur,!yn!marw!yn! siopau!a!chollwyd!27,000!o!swyddi.! mawr!yn!digwydd!yn!y! 93!oed.! !! 19!Ionawr!–!Problemau!gyda!nifer!o’r! coedwigoedd!o!gwmpas! !! Mehefin!–Twm!Morris!yn!dod! banciau,!gan!gynnwys!Lloyds!TSB,! Melbourne.! yn!Fardd!Plant!Cymru.! Royal!Banc!of!Scotland!a’r!Halifax.! !! 2!Ebrill!–!Ail!uwchgynhadledd!!Gc !! 21!Gorffennaf!–!Y!rasys!cyntaf! !! 2!Chwefror!–!Eira!trwm!dros!ran! 20!yn!Llundain!yn!canolbwyntio!ar! yn!cael!eu!cynnal!ar!gae!rasio! helaeth!o’r!wlad.! y!sefyllfa!economaidd!a!oedd!yn! ceffylau!newydd!Cymru!yn! !! 2!Ebrill!–!Protestiadau!yn!Llundain! gwaethygu.! Ffosclas,!sir!Gaerfyrddin.! adeg!Uwchgynhadledd!Gc20! !

!! 22!Gorffennaf!–!Tîm!pêl!droed! !! 29!Ebrill!–!Achosion!o!ffliw!moch!yn! !! 11!Mehefin!–!Gofid!am!y!ffliw!moch! Caerdydd!yn!symud!o!Barc! Lloegr.! H1N1!yn!dod!yn!broblem!fydceang.! Ninian!i’w!stadiwm!newydd.! !! 15!Gorffennaf!–!Harry!Patch!yn!marw! !! 25!Mehefin!–!Michael!Jackson,!y! !! 1!Awst!–!Yr!Eisteddfod! yn!111!oed.!Ef!oedd!yr!olaf!o’r! canwr!a’r!perfformiwr,!yn!marw.! Genedlaethol!yn!y!Bala.! milwyr!a!fu’n!ymladd!yn!y!Rhyfel!Byd! !! 20!Tachwedd!–!Yn!Cern! !! 12!Awst!–!Dechrau!symud!o! Cyntaf.! ailddechreuodd!y!Peiriant! system!ddarlledu!analog!i! !! Erbyn!diwedd!y!flwyddyn!roedd!tua! Gwrthdaro!Hadronau!Mawr.!! system!ddigidol!yng!Nghymru! 80%!o!boblogaeth!Prydain!yn!gallu! !! 18!Awst!–!Y!bardd!a’r! mynd!ar!y!we.! Archdderwydd!Dic!Jones!yn! marw.! !! 9!Rhagfyr!–!Carwyn!Jones!yn! dod!yn!Brif!Weinidog! Llywodraeth!Cymru.! !