S'maerten Tijdschrift Van De Historische Vereniging Maartensdijk
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
S'MAERTEN TIJDSCHRIFT VAN DE HISTORISCHE VERENIGING MAARTENSDIJK RIJKSTELEGRAAF Tegen betaling van een extra recht van 25 cent in het binneniandsche N.B. Het Rijk vergoedt geen schade, verkeer en van 50 cent in het verkeer veroorzaakt door het in het onge- met sommige landen kan de afzender verzoeken, dat een telegram op een reede raken, de verminking of de luxe-formulier wordt afgeleverd. Ook-de geadresseerde kan zulks ver STAÏJÖftoN vertraging in de overkomst van een zoeken tegen'Ti et al ing van een extra:: telegram. recht van 25 cent. TMCAABTENSDIJK (UT , igôz, Il 'ELEGRAM nr /J//</ . woorden Aangenomen te * i t^'p00<^A^ > den y J _ ƒ* 19</<? , te ///// Ontvangen te ffVft-JLl'&t^t&'irk , den / J _ .-^ 1^/^. te / J^J VERKORTINGEN VOOR BETAALDE DiENST- AANWUZINGEN RPX~ Antwoord betaald X (bedrag) XP = Bode betaald D = Dringend TC z= Collationneering PC — Kennisgeving ontvangst TR — Telegraaf restant GP = Poste restante MP = Eigenhandig LX — Geluktelegram 7 RM = Overneming rf* cu^~. * Indien in het binnen iandsche verkeer een tele gram niet op een Rijks- <^3 û-tM &*-*- £??<L~t~éi c o fn--*—fi.lt-2£. kantoor, doch op een Spoorwegtelegraafkantoor is aangenomen, wordt de naam van het kantoor van afzending gevolgd door k^ Ax<- ^ de aanwijzing SW fL-L ) A-h H^-*-t^L r/ y Mei '90 NADRUK VERBODEN û i.i,f>Ji±,{~? H ij i'JUf^*-. Nummer T" Redactie Ten geleide St. Meierten "Terwijl enkele Nederlandse vliegtuigen over ons heenraasden, gingen we in de trein naar Noord-Holland. Nog een laatste blik op onze oude toren, zouden we haar ooit weer zien? Daar ging onze trein en het was voorbij . .". Dit schrijft G. Masmeijer, inwoner van Westbroek. Het zijn unieke zinnen, doorleefde woorden. Want Mas meijer zat 14 mei 1940 zelf in die trein, te zamen met al die andere geëvacueerde West- broekers, op weg naar dorpen als Oterleek, Stompetoren en Schermerhorn. En het dorp Westbroek bleef verlaten achter, wachtend op de onderwaterzetting. Evenzo ging het met Achttienhoven en Groenekan. Op 10 mei is het 50 jaar geleden dat de Duitsers ons land binnenvielen. De gevechtshan delingen duurden precies 5 dagen. Op 14 mei capituleerde Nederland. De media staan er dezer dagen uitgebreid bij stil, maar vrijwel nergens zijn zinnen als hierboven te horen en te lezen. En in deel 3 van dr. L. de Jong — over de oorlogsdagen van 10 tot en met 14 mei - zijn dergelijke zinnen wel terug te vinden, maar op zeer bescheiden schaal. Waarom? Het grote spel van de militaire ontwikkelingen is veel belangrijker. Het gaat dan vooral om de vraag waarom Nederland de oorlog van mei 1940 heeft ver loren, en dan nog wel zo snel. St. Maerten doet het anders, zonder overigens de militaire ontwikkelingen van die mei dagen uit het oog te verliezen. Want alleen tegen die achtergrond is te begrijpen waarom hele dorpen - met hun vee — geëvacueerd moesten worden. Gebieden die omwille van de verdediging van Nederland tegen de Duitsers onder water werden gezet of in het schootsveld van de artillerie lagen, moesten op bevel van de legerleiding ontruimd wor den, zo blijkt uit het eerste artikel van dit nummer. En dat was dus het geval met inwoners en vee van Westbroek, Achttienhoven en Groe nekan. In Hollandsche Rading en Maartensdijk gebeurde relatief weinig. Het vee moest weg, maar de manier waarop dat gebeurde week niet af van de gang van zaken in omliggende dorpen. Over Maartensdijk in die meidagen is ook - voorzover nu bekend — vrijwel niets te vinden in het gemeente-archief. Daarom is in deze aflevering van St. Maerten geen apart verhaal over Maartensdijk opgenomen. Maartensdijk komt wel vaak ter sprake in de andere artikelen van dit nummer. Afbeelding Dat zijn met recht — in zoverre is St. Maerten anders - verhalen over de evacuatie van voorpagina: Kopie van pag. 1 Westbroek, Achttienhoven en Groenekan. Hoe werd die exodus voorbereid, wat bete en eerste regels van kende het voor het vee en hoe hebben de inwoners dat ervaren? St. Maerten heeft niet pag. 2 van telegram alleen de beschikbare bronnen geraadpleegd, maar ook en vooral met de mensen waarin militaire gesproken die het allemaal hebben meegemaakt en het zich nog zo goed en zo kwaad als commandant uit Utrecht de het ging konden herinneren. Dat is tegelijk de kracht en zwakte van dit nummer. De burgemeester van artikelen over de evacuatie zijn levensecht, weerspiegelen de grote en kleine tragedies in Maartensdijk een mensenleven en imponeren door hun authenticiteit, maar zijn tevens selectieve her opdracht geeft dat inneringen. Daarom kan dit nummer geen afgerond beeld geven over de dagen van 10 iedere landbouwer tot en met 14 mei 1940. Het beeld is voorlopig en vraagt om correctie en aanvulling. De zoveel mogelijk arbeidskrachten inzet geschiedenis van deze gemeente is daarmee gediend. Daarom vraagt de redactie hierbij om greppels te om reacties. Overigens niet nadat uitdrukkelijk dank betuigd is aan zo'n 50 ingezetenen graven teneinde het uit Maartensdijk, Hollandsche Rading, Westbroek, Groenekan en Achttienhoven die landen van hun verhaal over die meidagen verteld hebben. Alleen daardoor is dit nummer — met vijandelijke vliegtuigen tegen te alle beperkingen — een document geworden over die oorlogsdagen in deze gemeente. gaan. Alleen daardoor blijven de verhalen over de evacuatie in onze herinnering. Inleiding tot Exodus Bij de Duitse veldtocht in het najaar van lijk geacht. Het kwam gestadig tot stand Voor deze inleiding 1914 sloeg de burgerbevolking masaal op tussen september 1939 en april 1940. Om werd geput uit twee uitstekende bronnen, de vlucht. De chaotische vlucht vormde dit evacuatie-plan te kunnen begrijpen t.w. het "Archief een grote belemmering voor de landsver dient eerst het verdedigingsplan aan de van de Commissie dediging. Ook in Nederland was er in die orde te komen. Burgerbevolking" in het Rijksarchief in dagen wat gaande. Bewoners van de Den Haag èn het landstreek ten oosten van de Nieuwe Hol Het verdedigingsplan boek van J. Kool landse Waterlinie vreesden bij een even Niettegenstaande een politiek van neutra haas Revers, Evacua tueel uitbreken van de vijandelijkheden liteit werd uitgegaan van het "Geval ties in Nederland, 1939-1940, Staats in het gedrang te raken. Zij maakten zich Oost". Het Nederlandse leger was niet uitgeverij, 1950. gereed om bij het minste oorlogsgerucht groot genoeg om het gehele grondgebied een goed heenkomen naar Holland te te verdedigen. Het zou dus ondoelmatig zoeken. Achter de inundatiën, daar werd zijn de vijand al reeds bij de oostgrens op het veilig geacht. Het water was al te vaak te wachten. Wel dienden grensbataljons een vijand geweest. Maar iedere Neder de vijandelijke opmars te vertragen. Dat lander (met lager onderwijs) van toen wist kon gebeuren door het opblazen van welk een vriend het water was geweest in bruggen en het barricaderen van wegen. het rampjaar 1672. De legerleiding De hoofdverdediging moest geconcen toonde zich evenwel danig bezorgd. Een treerd worden. Voor die concentratie ongeorganiseerde verplaatsing van bur werd uiteindelijk de zgn. Grebbe-linie gers naar het westen van het land zou ook gekozen. Die linie liep vanaf de Grebbe- hier de verdediging ten zeerste kunnen berg bij Rhenen via Veenendaal tot het schaden. Als algemene regel werd gesteld, IJsselmeer. Dat meer was vervolgens toe dat de burgerbevolking bij een vijande vertrouwd aan de Koninklijke Marine. lijke aanval in hare woonplaatsen moest blijven. Alleen bewoners van gebieden, De toegang tot de Afsluitdijk was bij die aan inundatie of beschieting bloot Kornwerderzand geblokkeerd met een zouden staan, dienden naar bepaalde hechte stelling. Zou deze Grebbe-linie vluchtoorden te worden geleid. De burge bezwijken dan kon het veldleger nog meesters van de gemeenten in deze ontrui- terugtrekken op de zgn. Vesting Holland. mingsgebieden kregen hiervoor in Het Oostfront ervan werd gevormd door augustus 1915 officiële aanwijzingen. Zo de (antieke) Nieuwe Hollandse Waterli verging het de burgemeester van Maar nie. Om en nabij al de genoemde verdedi tensdijk. Ook hij kreeg opdracht om een gingslijnen konden meer of minder evacuatie van de gehele bevolking naar omvangrijke inundatiën worden gesteld. aangegeven vluchtplaatsen in Zuid-Hol De hoop bestond, dat de Grebbe-linie het land en Zeeland voor te bereiden. Want wel enige weken zou houden. behalve met inundatie zouden zijn gemeentenaren ook te maken kunnen De omvang krijgen met vijandelijke en eigen wapen- Voor het grootste deel van het land gold werking. Wat dit laatste betreft dient het devies "Laat zitten wat zit". Ontrui gedacht te worden aan de forten op Maar- ming zou echter onvermijdelijk zijn voor tensdijks grondgebied. gebieden die voor langdurige verdediging waren ingericht of geïnundeerd moesten Na 1933 namen de spanningen in Europa worden. Op 29 augustus 1939, de eerste weer toe. De kans dat Nederland metter mobilisatie-dag, werd de "Commissie daad in een oorlog zou worden betrokken Burgerbevolking" ingesteld. Deze lande werd van jaar tot jaar groter. Er was lijke commissie werd belast met de voor uiteraard een verdedigingsplan. Een bereiding van de evacuatie en ook van de evacuatie-plan werd mi even onontbeer huisvesting van de af te voeren bevolking. Op 3 oktober werd het "Bureau Ontrui woon dienstplichtigen etc). Klasse C, dat ming" opgericht. Dit centrale bureau waren de overigen, de eventuele évacués. kreeg tot taak voorbereidingen te treffen Een ieder zou een bewijs dienen te krijgen voor de afvoer van het vee. Na diverse waarop de klasse vermeld stond waartoe besnoeiingen kwam een definitief plan tot de houder behoorde. Verder werd voor stand. Het voorzag in de afvoer van geschreven een gemeente te verdelen in 400.000 personen en 130.000 koeien. Er wijken van 1000 personen en zo'n wijk in werden in het plan acht te ontruimen groepen van 50. De burgemeester werd gebieden onderscheiden. Twee ervan zijn opgedragen per wijk een hoofdgeleider te in dit verband van belang en worden benoemen en per groep een leider.