S'MAERTEN TIJDSCHRIFT VAN DE HISTORISCHE VERENIGING MAARTENSDIJK
RIJKSTELEGRAAF
Tegen betaling van een extra recht van 25 cent in het binneniandsche N.B. Het Rijk vergoedt geen schade, verkeer en van 50 cent in het verkeer veroorzaakt door het in het onge- met sommige landen kan de afzender verzoeken, dat een telegram op een reede raken, de verminking of de luxe-formulier wordt afgeleverd. Ook-de geadresseerde kan zulks ver STAÏJÖftoN vertraging in de overkomst van een zoeken tegen'Ti et al ing van een extra:: telegram. recht van 25 cent. TMCAABTENSDIJK (UT
, igôz, Il 'ELEGRAM nr /J//
Aangenomen te * i t^'p00<^A^ > den y J _ ƒ* 19
Ontvangen te ffVft-JLl'&t^t&'irk , den / J _ .-^ 1^/^. te / J^J
VERKORTINGEN
VOOR BETAALDE DiENST- AANWUZINGEN
RPX~ Antwoord betaald X (bedrag) XP = Bode betaald D = Dringend TC z= Collationneering PC — Kennisgeving ontvangst TR — Telegraaf restant GP = Poste restante MP = Eigenhandig LX — Geluktelegram 7 RM = Overneming rf* cu^~.
* Indien in het binnen iandsche verkeer een tele gram niet op een Rijks- <^3 û-tM &*-*- £??
"Terwijl enkele Nederlandse vliegtuigen over ons heenraasden, gingen we in de trein naar Noord-Holland. Nog een laatste blik op onze oude toren, zouden we haar ooit weer zien? Daar ging onze trein en het was voorbij . . .". Dit schrijft G. Masmeijer, inwoner van Westbroek. Het zijn unieke zinnen, doorleefde woorden. Want Mas meijer zat 14 mei 1940 zelf in die trein, te zamen met al die andere geëvacueerde West- broekers, op weg naar dorpen als Oterleek, Stompetoren en Schermerhorn. En het dorp Westbroek bleef verlaten achter, wachtend op de onderwaterzetting. Evenzo ging het met Achttienhoven en Groenekan.
Op 10 mei is het 50 jaar geleden dat de Duitsers ons land binnenvielen. De gevechtshan delingen duurden precies 5 dagen. Op 14 mei capituleerde Nederland. De media staan er dezer dagen uitgebreid bij stil, maar vrijwel nergens zijn zinnen als hierboven te horen en te lezen. En in deel 3 van dr. L. de Jong — over de oorlogsdagen van 10 tot en met 14 mei - zijn dergelijke zinnen wel terug te vinden, maar op zeer bescheiden schaal. Waarom? Het grote spel van de militaire ontwikkelingen is veel belangrijker. Het gaat dan vooral om de vraag waarom Nederland de oorlog van mei 1940 heeft ver loren, en dan nog wel zo snel.
St. Maerten doet het anders, zonder overigens de militaire ontwikkelingen van die mei dagen uit het oog te verliezen. Want alleen tegen die achtergrond is te begrijpen waarom hele dorpen - met hun vee — geëvacueerd moesten worden. Gebieden die omwille van de verdediging van Nederland tegen de Duitsers onder water werden gezet of in het schootsveld van de artillerie lagen, moesten op bevel van de legerleiding ontruimd wor den, zo blijkt uit het eerste artikel van dit nummer.
En dat was dus het geval met inwoners en vee van Westbroek, Achttienhoven en Groe nekan. In Hollandsche Rading en Maartensdijk gebeurde relatief weinig. Het vee moest weg, maar de manier waarop dat gebeurde week niet af van de gang van zaken in omliggende dorpen. Over Maartensdijk in die meidagen is ook - voorzover nu bekend — vrijwel niets te vinden in het gemeente-archief. Daarom is in deze aflevering van St. Maerten geen apart verhaal over Maartensdijk opgenomen. Maartensdijk komt wel vaak ter sprake in de andere artikelen van dit nummer. Afbeelding Dat zijn met recht — in zoverre is St. Maerten anders - verhalen over de evacuatie van voorpagina: Kopie van pag. 1 Westbroek, Achttienhoven en Groenekan. Hoe werd die exodus voorbereid, wat bete en eerste regels van kende het voor het vee en hoe hebben de inwoners dat ervaren? St. Maerten heeft niet pag. 2 van telegram alleen de beschikbare bronnen geraadpleegd, maar ook en vooral met de mensen waarin militaire gesproken die het allemaal hebben meegemaakt en het zich nog zo goed en zo kwaad als commandant uit Utrecht de het ging konden herinneren. Dat is tegelijk de kracht en zwakte van dit nummer. De burgemeester van artikelen over de evacuatie zijn levensecht, weerspiegelen de grote en kleine tragedies in Maartensdijk een mensenleven en imponeren door hun authenticiteit, maar zijn tevens selectieve her opdracht geeft dat inneringen. Daarom kan dit nummer geen afgerond beeld geven over de dagen van 10 iedere landbouwer tot en met 14 mei 1940. Het beeld is voorlopig en vraagt om correctie en aanvulling. De zoveel mogelijk arbeidskrachten inzet geschiedenis van deze gemeente is daarmee gediend. Daarom vraagt de redactie hierbij om greppels te om reacties. Overigens niet nadat uitdrukkelijk dank betuigd is aan zo'n 50 ingezetenen graven teneinde het uit Maartensdijk, Hollandsche Rading, Westbroek, Groenekan en Achttienhoven die landen van hun verhaal over die meidagen verteld hebben. Alleen daardoor is dit nummer — met vijandelijke vliegtuigen tegen te alle beperkingen — een document geworden over die oorlogsdagen in deze gemeente. gaan. Alleen daardoor blijven de verhalen over de evacuatie in onze herinnering. Inleiding tot Exodus
Bij de Duitse veldtocht in het najaar van lijk geacht. Het kwam gestadig tot stand Voor deze inleiding 1914 sloeg de burgerbevolking masaal op tussen september 1939 en april 1940. Om werd geput uit twee uitstekende bronnen, de vlucht. De chaotische vlucht vormde dit evacuatie-plan te kunnen begrijpen t.w. het "Archief een grote belemmering voor de landsver dient eerst het verdedigingsplan aan de van de Commissie dediging. Ook in Nederland was er in die orde te komen. Burgerbevolking" in het Rijksarchief in dagen wat gaande. Bewoners van de Den Haag èn het landstreek ten oosten van de Nieuwe Hol Het verdedigingsplan boek van J. Kool landse Waterlinie vreesden bij een even Niettegenstaande een politiek van neutra haas Revers, Evacua tueel uitbreken van de vijandelijkheden liteit werd uitgegaan van het "Geval ties in Nederland, 1939-1940, Staats in het gedrang te raken. Zij maakten zich Oost". Het Nederlandse leger was niet uitgeverij, 1950. gereed om bij het minste oorlogsgerucht groot genoeg om het gehele grondgebied een goed heenkomen naar Holland te te verdedigen. Het zou dus ondoelmatig zoeken. Achter de inundatiën, daar werd zijn de vijand al reeds bij de oostgrens op het veilig geacht. Het water was al te vaak te wachten. Wel dienden grensbataljons een vijand geweest. Maar iedere Neder de vijandelijke opmars te vertragen. Dat lander (met lager onderwijs) van toen wist kon gebeuren door het opblazen van welk een vriend het water was geweest in bruggen en het barricaderen van wegen. het rampjaar 1672. De legerleiding De hoofdverdediging moest geconcen toonde zich evenwel danig bezorgd. Een treerd worden. Voor die concentratie ongeorganiseerde verplaatsing van bur werd uiteindelijk de zgn. Grebbe-linie gers naar het westen van het land zou ook gekozen. Die linie liep vanaf de Grebbe- hier de verdediging ten zeerste kunnen berg bij Rhenen via Veenendaal tot het schaden. Als algemene regel werd gesteld, IJsselmeer. Dat meer was vervolgens toe dat de burgerbevolking bij een vijande vertrouwd aan de Koninklijke Marine. lijke aanval in hare woonplaatsen moest blijven. Alleen bewoners van gebieden, De toegang tot de Afsluitdijk was bij die aan inundatie of beschieting bloot Kornwerderzand geblokkeerd met een zouden staan, dienden naar bepaalde hechte stelling. Zou deze Grebbe-linie vluchtoorden te worden geleid. De burge bezwijken dan kon het veldleger nog meesters van de gemeenten in deze ontrui- terugtrekken op de zgn. Vesting Holland. mingsgebieden kregen hiervoor in Het Oostfront ervan werd gevormd door augustus 1915 officiële aanwijzingen. Zo de (antieke) Nieuwe Hollandse Waterli verging het de burgemeester van Maar nie. Om en nabij al de genoemde verdedi tensdijk. Ook hij kreeg opdracht om een gingslijnen konden meer of minder evacuatie van de gehele bevolking naar omvangrijke inundatiën worden gesteld. aangegeven vluchtplaatsen in Zuid-Hol De hoop bestond, dat de Grebbe-linie het land en Zeeland voor te bereiden. Want wel enige weken zou houden. behalve met inundatie zouden zijn gemeentenaren ook te maken kunnen De omvang krijgen met vijandelijke en eigen wapen- Voor het grootste deel van het land gold werking. Wat dit laatste betreft dient het devies "Laat zitten wat zit". Ontrui gedacht te worden aan de forten op Maar- ming zou echter onvermijdelijk zijn voor tensdijks grondgebied. gebieden die voor langdurige verdediging waren ingericht of geïnundeerd moesten Na 1933 namen de spanningen in Europa worden. Op 29 augustus 1939, de eerste weer toe. De kans dat Nederland metter mobilisatie-dag, werd de "Commissie daad in een oorlog zou worden betrokken Burgerbevolking" ingesteld. Deze lande werd van jaar tot jaar groter. Er was lijke commissie werd belast met de voor uiteraard een verdedigingsplan. Een bereiding van de evacuatie en ook van de evacuatie-plan werd mi even onontbeer huisvesting van de af te voeren bevolking. Op 3 oktober werd het "Bureau Ontrui woon dienstplichtigen etc). Klasse C, dat ming" opgericht. Dit centrale bureau waren de overigen, de eventuele évacués. kreeg tot taak voorbereidingen te treffen Een ieder zou een bewijs dienen te krijgen voor de afvoer van het vee. Na diverse waarop de klasse vermeld stond waartoe besnoeiingen kwam een definitief plan tot de houder behoorde. Verder werd voor stand. Het voorzag in de afvoer van geschreven een gemeente te verdelen in 400.000 personen en 130.000 koeien. Er wijken van 1000 personen en zo'n wijk in werden in het plan acht te ontruimen groepen van 50. De burgemeester werd gebieden onderscheiden. Twee ervan zijn opgedragen per wijk een hoofdgeleider te in dit verband van belang en worden benoemen en per groep een leider. Een daarom genoemd. Als eerste het "Inun hoofdgeleider diende bij vertrek een lijst datie-gebied Oostfront van de Vesting te hebben van zijn groepsleiders en een Holland". Het was een strook van Weesp groepsleider een appèllij st van zijn tot Almkerk, ten zuiden van Gorinchem. groepsleden. Die hiervoor genoemde Het totaal aantal hieruit af te voeren per grootte van een zgn. wijk was niet toeval sonen zou 20.000 zijn. In deze strook lig. Dit aantal van 1000 personen met lagen behalve bijvoorbeeld Maarssen en daarbij de totale handbagage was de Breukelen ook Westbroek en Achttien transportcapaciteit van een evacuatie hoven. Een ontruiming van (o.a.) de spoortrein. beide laatstgenoemde gemeenten zou dus het gevolg zijn van een militair bevel tot De vluchtoorden inundatie. Vervolgens komt aan de orde Vanaf september 1939 werd dus gewerkt het " Gebied tussen Grebbe-linie en Oost aan de voorbereiding van de ontruiming front Vesting Holland". Daarin lag der acht evacuatie-gebieden. Gelijktijdig behalve o.a. Hilversum, Amersfoort, werden maatregelen getroffen die nodig Zeist, Bunnik en Culemborg ook Maar waren voor de ontvangst van de afge tensdijk. Voor wat betreft dit gebied was voerde bevolking in zgn. vluchtoorden. het aantal mogelijke vertrekkenden zo'n Per provincie werd een Commissaris 125.000. Aanvankelijk was overwogen Afvoer Bevolking aangesteld, afgekort dit gebied te ' 'laten zitten' '. Maar de Chef CAB. Zo'n CAB ressorteerde onder de Staf van de Vesting Holland achtte dit eerder genoemde landelijke Commissie ontoelaatbaar. De bevolking zou in Burgerbevolking. In dit verband is rele gevaar kunnen raken door het vuur van vant hetgeen in Noord-Holland de eigen en vijandelijke artillerie. Van gebeurde. De CAB begeleidde hier een wege dit gevaar moest ook de gemeente groot aantal gemeenten. In het evacuatie Maartensdijk zich voorbereiden op ont schema stond Ursem genoemd als vlucht- ruiming. oord voor Achttienhoven met zo'n 700 inwoners, inclusief die van de Gagel. De Richtlijnen 1100 inwoners van Westbroek zouden Vanaf midden september trad de legerlei worden verdeeld over Oterleek en Scher- ding in overleg met de burgemeesters van merhorn, elk 550 évacués. Voor Maar de te ontruimen gemeenten. Daarmee tensdijk waren zelfs vier vluchtoorden begon de lokale voorbereiding van de gereserveerd. Elk van de vier wordt hier mogelijke afvoer van burgers en vee. In vermeld mét het aantal te herbergen november kwamen er officiële richtlijnen Maartensdijkers. Het waren: Beemster voor de afvoer van de burgerbevolking. (3870), Oosthuizen (630), Beets (230), De belangrijkste worden hier genoemd. Oudendijk (250) en Avenhorn (520). De plaatselijke bevolking diende te wor den ingedeeld in klassen. Tot klasse A Na januari 1940 bracht de CAB van behoorden personen die moesten blijven Noord-Holland ook contacten tot stand (politie voor bewaking, brandweerlieden tussen de gemeenten van afvoer en die etc). Tot klasse B werden gerekend per van ontvangst. De burgemeester van sonen die onmiddellijk zouden moeten Westbroek en Achttienhoven pleegde vertrekken (spoorwegmensen, buitenge o.a. overleg met die van Ursem. Er viel in
4 zo'n vluchtoord heel wat te regelen. nabij de Vesting Holland. Was eenmaal Begonnen werd veelal met een inventari aan een gemeente bevel tot vertrek gege satie van de voorhanden woningruimte. ven dan had de spoorwegdienst van de Daartoe werd per woning een kaart aan DEV nog twaalf uren nodig om het beno gelegd. Vervolgens moest een hele serie digd aantal treinen naar het betreffende vraagstukken worden opgelost. Om er inlaadstation te dirigeren. Die tijd kon slechts enkele te noemen: het transport na een burgemeester gebruiken om zijn inge aankomst op het uitlaadstation, de zetenen reisvaardig te maken. Daarop registratie van de évacués, de huisvesting zou dan onder leiding van groepsleiders van zieken en gebrekkigen, de voorraad en hoofdgeleider de tocht naar het station vorming van voedsel, de EHBO, de ver beginnen. Daar aangekomen ging de lei goeding aan de gastgezinnen, de school- ding over op de zgn. vervoercomman- gang van de kinderen en de geestelijke dant. Voor de leiding in de evacuatie- bijstand aan de gezindten. Een grondbe treinen hadden zich in april 1939 een aan ginsel bij de inkwartiering was het intact tal oud-officieren ter beschikking gesteld. laten van de gezinnen. Verder werd beoogd bij plaatsing rekening te houden met godsdienst en sociaal milieu. Bij voorbeeld: de gemeente Oterleek han teerde een schema, waarin vijf milieus werden onderscheiden. AFVOER BURGERBEVOLKING Gemeente, MAARTENSDIJK (U.)
KLASSE: C Het transport
De taak van het transport bij evacuaties Naam van de(n) houder (houdster). was toegedacht aan de zgn. Directie der
Etappen- en Verkeersdienst, afgekort / DEV. Voor het massale transport over Geboorteplaats: »^f?Z
Mei 1940 De Burgerbevolking Van de Werkgroep "Zo kwam die meimorgen. O, het was De verantwoordelijkheid voor de evacua Mondelinge Documentatie schoon weder, het was een schone nacht tie van de bewoners lag bij de comman L.de Raadt geweest en gans Nederland had rustig dant Oostfront Vesting Holland, de kolo O. Krediet geslapen. Maar niet ons leger . . . Want nel J.H. Fruyt de Hertogh. Voor een goed K. Grafhorst in die nacht drongen de horden van Hitler begrip: Westbroek en Achttienhoven over onze grenzen en wij werden wakker behoorden tot het inlandige gebied van de van het geraas der vliegtuigen". Het vee: nieuwe Hollandse Waterlinie. Het was . . . "Daar ging al het vee, duizenden met name de onderwaterzetting (inunda koeien, werden gedreven over noodbrug tie) die in geval van oorlog de evacuatie gen over de Vecht achter de waterlinie". onontkoombaar maakte. De organisatie En de evacuatie van de inwoners: . . . "Daar gingen we het dorp uit, de gezonden, de sterken, de ouden en de jon gen, de zieken en de zwakken". Over het vertrek per trein: "Terwijl enkele Neder landse vliegtuigen over ons heen raasden gingen we in de trein naar Noord- Holland. Nog een laatste blik op onze oude toren, zouden we haar ooit weer zien? Daar ging onze trein en het was voorbij . . .". Aldus G. Masmeijer in "Uit het grijs ver leden naar het heden". Masmeijer is één van de Westbroekers die in de eerste oor logsdagen het dorp moest verlaten. En dat heeft hem pijn gedaan, getuige het bovenstaande. Maar het waren dan ook dramatische, hectische dagen voor Masmeijer en met hem voor alle inwoners van Westbroek en Achttienhoven. Eerst Jhr. Huydecooper v. kwam de Duitse inval op 10 mei en twee Maarsseveen, dagen daarna - op Pinkstermaandag - burgemeester van Westbroek en de afvoer van het vee en weer een dag later Achttienhoven. de uittocht van bijna alle (ca. 1800) inwo ners van Westbroek en Achttienhoven. van de evacuatie en dus ook de voorberei ding ervan was in handen van een provin Over deze dagen, over die meidagen in ciale commissaris, die op zijn beurt weer Westbroek en Achttienhoven gaat dit ver instructies gaf aan de burgemeesters van haal. Dat is gebaseerd op gesprekken met de betrokken (front) gemeenten. Voor mensen die het allemaal meemaakten, Westbroek en Achttienhoven, die als maar ook op geschreven bronnen zoals afzonderlijke gemeenten één burge die van Masmeijer en documenten uit het meester hadden, was dat de heer Huyde- archief van de toen nog zelfstandige cooper van Maarsseveen. Zijn taak bij de gemeente Westbroek. Daaruit blijkt dat voorbereiding van de evacuatie was aller zowel de afvoer van het vee als de evacua minst eenvoudig. In de eerste plaats tie van de mensen uitstekend was voorbe moest hij ervoor zorgen dat alle mensen reid. werden ingedeeld in groepen (van 50 per- sonen) en waarvoor per groep een hoven en Westbroek definitief worden groepsleider en per ca. 1000 mensen een afgevoerd en - mochten zij alsnog hoofdleider moest worden benoemd. In komen - "langs welke weg Woerden het archief vinden we "opgemaakt naar bereikt zal worden". Uit het antwoord den toestand per 10 april 1940" denamen blijkt dat Woerden inderdaad nog niet van 3 hoofdleiders (H. Tjoelker voor uitgesloten wordt als "voorlopig vlucht- Achttienhoven en A. van Cooten en oord". De route naar Woerden wordt V.H.G. Ammerlaan voor Westbroek, nauwgezet beschreven in het antwoord inclusief de Gagel). Naast de organisatie, van 27 april 1940 en eindigt met de mede compleet met instructies en voorschrif deling dat "waarschijnlijk één gemeente ten, onderhoudt de burgemeester ook veldwachter mede wordt afgevoerd". De rechtstreeks contacten met de bewoners correspondentie is daarom zo interessant van zijn beide gemeenten. Zo probeerde omdat, zoals achteraf is gebleken, niet de hij de ernst van zijn eerste maatregelen af bevolking, maar wel het vee in Woerden te zwakken teneinde de burgers gerust te terecht kwam. Woerden blijkt een uit- stellen. wijkplaats te zijn geweest in geval de "LET WEL!" schrijft hij al op 14 spoorwegen gebombardeerd zouden wor november 1939, "Al deze maatregelen den en Ursem en Stompetoren niet meer worden door de overheid voorbereid: niet bereikt zouden kunnen worden. omdat de bijzondere omstandigheden, waarop zij betrekking hebben, worden Het vee verwacht, maar wel, ten einde gereed te De archiefstukken over de plannen om zijn, ingeval tegen de verwachting, die het vee af te voeren zijn schaars. Niette omstandigheden zich desondanks zouden min lijkt de voorbereiding hiervan vlot voordoen. Er is derhalve geen enkele verlopen te zijn. De burgemeester had reden om zich daardoor te laten veront hiermee weinig te maken. De verant rusten!" woordelijkheid hiervoor lag bij het minis Deze ietwat curieuze brief eindigt echter terie van Economische Zaken, dat daar met een angstaanjagende "waarschu voor een Bureau Ontruiming had wing", waarbij het streng wordt verbo ingesteld. In zijn brief aan de burge den het woongebied te verlaten en ook meester van Achttienhoven/Westbroek "vluchten op eigen gelegenheid grote schrijft het ministerie: "Voor Uwe gevaren oplevert". Als de brief eindigt gemeente wordt door mij als plaatselijk met een opsomming van allerlei zaken die leider voor de afvoer aangezocht de heer "in geval van nood" moeten worden Jac. Oudhof". Helaas biedt het archief meegenomen (variërend van mondvoor- geen inzicht, waarom het ministerie of het raad voor 2x 24 uur tot en met trouw Bureau Ontruiming tot deze keuze is boekje), kan men zich afvragen of die gekomen. Uit het gesprek met zijn zoon brief de bevolking écht op haar gemak A. Oudhof blijkt dat zijn vader inder gesteld heeft. daad als "hoofdleider" van het veever- Een andere opgave waarvoor burge voer is opgetreden. Evenals bij de afvoer meester Huydecooper zich gesteld zag van de inwoners kon Oudhof als hoofd was het contact met de zg. opvangge- leider beschikken over "groepsleiders", meenten. Ook hierbij lijkt iets mis gegaan die elk een groep koeien voor hun reke te zijn. Als de burgemeester op 8 april een ning zouden nemen. brief schrij ft aan de gemeenten Schermer- Of Oudhof die hulpkrachten zelf heeft horn en Oterleek en iets later aan Ursem, benoemd, is niet duidelijk. Uit de blijkt het dat deze gemeenten definitief gesprekken met zijn zoon en W. v. Barne- zijn aangewezen als tijdelijk verblijf voor veld valt op te maken, dat alle beesten van de Westbroekse en Achttienhovense een "blikje" (hoewel ook verteld wordt bevolking. Het is dan vreemd dat de bur dat er vee gebrandmerkt was in de gemeester op 23 april nog een brief van hoorns) waren voorzien. Volgens Oud zijn collega in Woerden ontvangt met de hof Jr. is dat geregeld door de groepslei vraag naar welke gemeente(n) Achttien ders. Uit de goedgeplande afvoer en De beesten eerst . . . Jacob Oudhof Vanwege die inundatie moest het vee weg 1880-1956 en dat gebeurde dus allemaal op Pinkster maandag 13 mei 1940. Bij veel gezinnen brandde er om 4.00 uur 's morgens al licht. De dag was aangebroken, dat het vee geëvacueerd zou worden, menig boer voelde zich droef gestemd. Hij wist immers niet of hij ooit z'n vee wel terug zou zien? Nu waren de koeien wel geblikt en had iedere boer een lijst waarop de nummers van zijn vee stonden, maar toch . . . De veehouders hadden hun koeien al om de boerderij lopen, zodat - wanneer het sein kwam — de dieren met hun begelei ders direct konden vertrekken. Op onge veer iedere tien koeien was een begeleider. Deze werkte al bij de boer of was gewoon door de plaatselijke commissie aangewe zen. De begeleiders stonden onder super visie van groepsleiders. Dat was voor Westbroek e.o. dhr. Jacobus Oudhof. vooral de veilige terugkeer van het vee Het was de bedoeling, dat het vee lopend - waarover straks meer — valt op te naar Woerden en omgeving zou gaan. maken dat het gehele transport zorgvul Het eerst vertrokken de koeien van boe dig voorbereid was. ren achteraan de Kerkdijk en steeds sloot het daaropvolgende vee aan. De dieren De inundatie uit Achttienhoven kwamen het laatst. U Tot slot nog iets over de inundatie. Uit de begrijpt: het was een heel lange stoet. afloop valt op te maken dat slechts een Getallen variërend van 2500 tot 5000 klein deel van de omgeving van West stuks vee zijn ons ter ore gekomen. W. v. broek/Achttienhoven onder water heeft Barneveld vertelde: "Het geloei en gestaan. Uit de gesprekken hierover valt geschreeuw van het vee was verschrikke op te maken dat bij een proefinundatie lijk, maar we konden niet anders, we het water veel hoger heeft gestaan en ook deden wat ons gevraagd was. We leefden meer land is overstroomd. Sommige den in een roes". ken dan ook dat er bij de inundatie in de Men kon eigenlijk niet weigeren. Tegen meidagen sprake is geweest van sabotage een boer die niet mee wilde doen werd (door b.v. NSB'ers). Uit het enige gezegd: "U mag helemaal alleen achter archiefstuk over deze materie blijkt dat blijven als u wilt, maar het vee MOET ten minste vier inwoners van Westbroek weg". en vier uit Achttienhoven geacht werden Paarden werden het land ingejaagd, var zich te melden i.v.m. het verrichten van kens werden geslacht of gewoon losgela persoonlijke diensten voor de militaire ten op het erf (kunt u zich voorstellen hoe inundatiewerkzaamheden. Die acht de tuinen er naderhand uitzagen?). Waar behoorden tot de zogenaamde A-catego schijnlijk liet men ook het kleinvee ach rie, de mensen die moesten blijven (zie ter. inleiding tot Exodus). De heren moesten De stoet ging de Nedereindse Vaart af, de zich melden bij hotel Concordia te Krom door en over het fietspad naar de Maarssen. Welke vergoeding ze hebben Gagel. Op dit fietspad had men al last van gehad weten we niet. Ze moesten wél zelf hoog water. Een paar koeien raakten van een schop en laarzen meenemen. het pad af en belandden in het water. Het was een hele klus om ze er weer op te krij Aan dit verblijf bewaren zij nog goede gen. Men moest voortmaken: de sluis van herinneringen. De andere begeleiders de Vecht zou open gaan, het water zou konden eerder teruggaan naar Westbroek hoog komen en voor die tijd moest al het en waren nog net op tijd om met hun vee erover zijn! Tijdens de tocht zijn er dorpsgenoten te evacueren naar Noord- ook wel koeien verdronken. Via de Gagel Holland. kwam men in Zuilen uit. Men verzamelde Toen ook de laatste begeleiders (zeven alle koeien op het land van boerderij "De man) weer thuis kwamen, bleek iedereen Kijkwerf" aan de Vecht. Ook de koeien al vertrokken. Dit groepje mannen is ach van veehouders aan de Kooidijk, West- tergebleven in Westbroek. Overdag broeksebinnenweg, de beide Gagels, de mochten ze van de commandant in het Groeneweg en de Klopdijk kwamen daar dorp blijven, 's Nachts moesten ze echter naartoe. weg. Ze sliepen dan in het hooi van een De Vecht was de eerste hindernis, die boer aan de Nieuwe Wetering. Overdag genomen moest worden. De gewone brug maakten ze zich verdienstelijk door de moest vrij gehouden worden voor militair achtergebleven dieren te verzorgen. Dhr. vervoer. In plaats daarvan was een zgn. Stam vertelt: "We haden een soort saam schipbrug gebouwd. Die bestond uit een horigheidsgevoel. Met elkaar verzorgden aantal pontons en was voorzien van een we de achtergebleven dieren. Toen we gei reling, zodat het meeste vee veilig de over ten aan het melken waren — dat was op de kant bereikte. Westbroeksebinnenweg — hadden we Vervolgens ging de hele stoet via Maars- niets om de melk in te doen. We hebben sen en Vleuten richting Woerden. Het van alles gebruikt om de melk in op te van was nog steeds erg vroeg, maar het gen. Zelfs po's!! En het mooiste was: toen beloofde een mooie zonnige dag te wor iedereen weer terugkeerde heeft bakker den. Cornelis Stam, één van de begelei Aart van deze melk de eerste broden ders, vertelt: "We hadden nogal bekijks, gebakken! Later, toen dat uitkwam, zijn overal stonden mensen. Bij boeren waar er heel wat vieze gezichten getrokken, we langs trokken, moesten we soms een maar er werd ook hartelijk om gelachen". koe achterlaten. Die koe was dan kreupel geworden of moest kalveren". De tocht Daarna de mensen . . . was niet geheel zonder gevaar, want regel Het is nog steeds Pinkstermaandag de matig werd er door Duitsers vanuit vlieg dertiende mei. Het vee is al afgevoerd en tuigen geschoten. de circa 1900 inwoners van Westbroek en Achttienhoven maken zich klaar voor In Woerden werd het vee bijeengebracht hun eigen vertrek. Ook deze evacuatie is op de markt en van daaruit verdeeld over prima geregeld. Toch moet ieder gezin en veehouders uit de omgeving. Zij verzorg persoon voor zich nog belangrijke beslis den vrijwillig en zonder enige vergoeding singen nemen: "Wat moet ik meene de koeien. Natuurlijk mochten ze wel de men?" en vooral, "Wat moet er gebeuren melk houden! Na terugkeer was al hun met het vee en de huisdieren die niet zijn grasland kaal gegeten en de Westbroekse afgevoerd; de varkens, de kippen, de poe koeien hadden er nog nooit zo mooi uit zen en b.v. de kanariepiet". Iedereen gezien! Ter compensatie brachten West neemt zijn eigen beslissing. De varkens en broekse boeren hen naderhand dan ook de paarden, voor zover niet ingeschakeld ladingen hooi. bij het transport van de inwoners, worden Omdat de Woerdense veehouders niet het land ingejaagd. Ook de poezen en kip alle koeien konden opnemen, moesten de pen worden op goed geluk losgelaten en laatste groepen nog doorlopen naar de vogelkooitjes op hooggelegen plaatsen Bodegraven. Het was inmiddels midder achtergelaten. De meeste mensen worden nacht geworden! De begeleiders van deze met paard en wagen afgehaald. Velen "laatkomers" werden voor de rest van de gaan op de fiets. Uit het evacuatierapport nacht ondergebracht bij mensen in Woer van burgemeester Huydecooper aan de den. gemeenteraad in juni, blijkt dat vracht- auto's en personenauto's klaar stonden alle onzekerheid en angst over wat nog voor het vervoer van zieken en bejaarden komen kon, was het verblijf in de open uit beide dorpen. lucht, waar het vooral 's avonds en 's nachts bitter koud was, een ervaring Op het station Maartensdijk gebeurden, die de bewoners van de dorpen niet licht ondanks de goede voorzorgen, een paar zouden vergeten. In zijn rapport meldde vervelende dingen. In de eerste plaats burgemeester Huydecooper nog een treu werden de paarden zo maar het weiland rige gebeurtenis "één van de kinderen uit van v. Esveld ingejaagd en de wagens Westbroek is tijdens het wachten op de domweg achtergelaten. Zouden de vee tweede trein overleden". . . houders hun kostbaar bezit ooit terug Een tweede voorval dat diepe indruk zien? Vervolgens bleken de treinen, waar gemaakt heeft, overkwam de mensen uit mee de mensen zouden vertrekken, niet de laatste trein, waarmee ook burge aanwezig. Het was de bedoeling dat in meester Huydecooper was vertrokken. totaal drie treinen zouden worden ingezet "Op het Centraal Station in Amster voor het vervoer naar Alkmaar. De men dam", zo schreef hij, "beleefden we nog sen uit Achttienhoven zouden met de eer hachelijke momenten vanwege een lucht ste trein vertrekken. Vanaf vijf uur waren alarm". Mevrouw Doornebal uit West ze al onderweg om - zo was de bedoe broek hierover: "In Amsterdam moesten ling - rond negen uur richting Alkmaar we allemaal uitstappen. We konden niet te reizen. Deze trein vertrok uiteindelijk verder omdat na Rotterdam misschien pas om half vier in de nacht! Hetzelfde ook Amsterdam gebombardeerd zou wor gebeurde met de tweede trein waarmee de den. We moesten met z'n allen in de bewoners uit de "buitenwijken" van schuilkelder wachten tot het gevaar voor Westbroek zouden afreizen. In plaats van bij was. De portieren van de trein waren die maandag laat om kwart voor twaalf opengelaten, we konden na het verblijf in moesten zij wachten tot de andere och de schuilkelder zó weer instappen ' '. tend vroeg om 06.40 uur voor deze trein ten lange leste wegreed. De mensen uit het Na alle ontberingen van de reis was de dorp Westbroek tenslotte, moesten op aankomst in Alkmaar een ware verade het station wachten van kwart voor zes ming. Al op het station werden zij wel 's morgens tot 's middags twee uur eer kom geheten door vertegenwoordigers en ook hun trein zich in beweging zette. Bij bewoners uit de diverse gastgemeenten.
Deze solide eike houten bank werd door de bevolking van Achttienhoven geschonken aan de gemeente Ursem als dank voor de geno ten gastvrijheid in mei 1940. Deze bank staat nu in het gemeentehuis van de nieuwe gemeente Wester-Koggenland.
11 Voor Achttienhoven was dat de (toenma of 5 vertrokken we naar Maartensdijk. lige) gemeente Ursem. De bewoners uit We deden het huis gewoon op slot. De lui Westbroek vonden onderdak bij gezin ken bleven open. Mijn man was nog niet nen uit Stompetoren, Oterleek en Scher- terug van de reis naar Woerden met het merhorn. Voor het transport naar deze vee. Hij is later op de fiets naar Maartens gemeente was gezorgd, al moest een aan dijk gekomen. We hebben heel lang op de tal - vanwege gebrek aan vervoermidde trein moeten wachten, zondereten of drin len - een deel van de route te voet afleg ken. Na middernacht vertrok hij pas. gen. Ook aan het verblijf in die Onderweg heeft de trein een hele tijd stil gemeenten - dat voor de meesten slechts gestaan. De trein werd helemaal afge van korte duur is geweest - worden nog sloten en geblindeerd. Ik weet niet goede herinneringen bewaard. waarom. Er is niets gebeurd, 's Ochtends vroeg kwamen we aan in Alkmaar. We Het is trouwens allerminst eenvoudig de zijn heel prettig ontvangen in Ursem. gebeurtenissen rond de evacuatie weer te Toen we terugkwamen in Achttienhoven, geven, zeker niet in termen van de beleve troffen we ons huis nog precies hetzelfde nissen en de begrijpelijke emoties, waar aan. De beesten leefden nog. We waren mee deze gebeurtenissen gepaard zijn blij dat we thuis waren ". gegaan. Laten we daarom de mensen die er bij waren nogmaals aan het woord: Mevr. Schuurman-v. Vulpen: "Dr. Welf- fer en zijn vrouw zaten bij mij in de coupé. Zij praatten alleen maar over hun pape gaai, die was afgemaakt. Waarschijnlijk N« 0070 heeft de dokter 't zelf gedaan, want hij had 't over ether en zo. Mevr. Welffer blééf maar over die papegaai praten ". Afvoer burgerbevolking GEMEENTE .'.(IIIQMIIIlTHO'l'liN WESTBROEK Naam van den houder (houdster): Dhr. G. Manten: "Ik was 17 jaar en ben meegeweest met het vee naar Woerden. Ik ben met nog drie mannen direct terugge te UfZ~U>U U
12 vertrekken. We moesten erg lang wachten zodat ze bij het omvallen niet kapot kon in Maartensdijk. En toen kwam ik tot de den gaan. Dat was precies nog zo toen we ontdekking dat ik toch iets vergeten was; terug waren". namelijk een "po". Mijn jongste moest plassen en wilde alleen op een po. Geluk De treurige tijd na de terugkeer werd nog kig was er een andere moeder die er wel droeviger door de lege weilanden zonder één had!" het vee, dat nog steeds in de omgeving van Woerden verbleef. Daarom was de Westbroek weer bewoond vreugde groot toen na enkele weken, Alle mensen waren nog maar nauwelijks omstreeks eind mei, de eerste beesten op hun evacuatie-adressen geïnstalleerd terugkeerden. Anders dan bij de mensen of ze vernamen al, dat Nederland had bleek de terugtocht van het vee weer uit gecapituleerd. Al op de 14e mei konden muntend georganiseerd. W. van Barne- de geëvacueerde bewoners uit Westbroek veld: "Het vee kwam weer lopend naar en Achttienhoven het verpletterende Westbroek en werd verzameld in het land bericht over de radio vernemen; "wij van de Waal" (aan de Kerkdijk - red.). hebben" - laat opperbevelhebber gene Iedere boer kon daar om 18.00 uur heen en raal Winkelman weten - "de wapens dan moest hij zijn veelijst meenemen". moeten neerleggen, omdat het niet anders kon". Eind juni was al het melkvee weer terug. Sommigen hoorden het bericht pas de Het lijkt wel of alles weer goed gekomen volgende dag. Iedereen uit Achttienho was, maar - zoals G. Masmeijer het in ven en Westbroek, hoezeer ook aangesla zijn eerder geciteerde boekje uitdrukt — gen hierdoor, maakte plannen voor een "(Toen) werd het nacht voor ons volk, spoedige terugkeer naar huis. Mw. Door stikdonkere nacht". Of in de woorden nenbal: "Ik mocht van de burgemeester van mw. Van 't Veld: "Natuurlijk waren van Stompetoren als één van de eersten we blij dat we weer thuis waren, maar terug. Ik had hem verteld dat mijn man vanaf dat moment begon die ellendige tijd aan het front was en dat ik elk moment van de oorlog natuurlijk pas goed!" bericht over hem in Westbroek kon ver wachten". Voor anderen heeft het - toen zinloze - verblijf in het Noordhollandse langer geduurd. De reden daarvan was dat voor de massale terugkeer onvol doende vervoer beschikbaar bleek.
Ondanks de korte afwezigheid boden Westbroek en Achttienhoven bij de terugkeer van hun bewoners een trieste en verlaten aanblik. Het was moeilijk troost te putten uit de omstandigheid dat het water niet hoog was gekomen en de ach tergelaten varkens en huisdieren over het algemeen nog in leven waren.
Mw. Van 't Veld: "Toen we aankwamen in Achttienhoven troffen we ons huis nog precies hetzelfde aan, zoals we het verlaten hadden. De poes was er nog en de kanarie piet leefde ook nog. Het was natuurlijk wel een enorme troep in de keuken. Voor dat we weggingen hadden we zelf water in de kelder laten lopen. De weck flessen lagen allemaal op de grond in het water,
13 N. Adema Het archief, of hoe het in de papieren liep!
In het archief (no. 178) van de evacuatie van de dorpen Westbroek en Achttienho Bewijs ven, dat zich te Maartensdijk bevindt, is stuk Belanghebbende Bedrag redelijk wat materiaal bewaard gebleven I de burgemeester ƒ 90,- aangaande de plannen voor de afvoer van II P. Buis ƒ 35,- de bevolking. Het eerste stuk dateert van III idem ƒ 35,- 06-10-1939. De plannen zijn uitgebreid IV idem ƒ 35,- behandeld in de artikelen over de mensen V idem / 35,- en het vee in dit nummer. VI de burgemeester ƒ169,50 VII C. Langenberg / 40,- VIII E. v. Eijk Tzn ƒ 24,75 Over de periode 10-05-1940 tot IX W. Wester ƒ 25,- 28-05-1940 is in het archief niets te vin X W. de Graaf ƒ io,- den. Dat ongeveer is de tijd dat de hele XI Oskamps Reisbureau ƒ271,35 gemeente elders verbleef. Dit hiaat in de XII N.V.Gruno ƒ 37,75 correspondentie wordt echter door de interviews in dit blad aardig opgevuld. TOTAAL ƒ808,35 De stukken van na 28-05-1940 tot het laatst gedateerde stuk (07-05-1941) gaan bijna allemaal over geld. Vooral de Verder zijn er nog stukken waaruit blijkt, schade aan het land van de heer A. v. dat ook M. de Leeuw (ƒ10, - ), W.H.G. Esveld was een probleem. Op zijn land Ammerlaan (ƒ169,50) en A. v. Esveld waren namelijk de paarden van de West- (ƒ60, - voor zijn land) geld tegoed had broekse en Achttienhovense boeren den. Het bedrag van ƒ169,50 (Ammer gejaagd, toen iedereen was vertrokken uit laan) blijkt door de burgemeester per Maartensdijk. Dat had natuurlijk schade soonlijk te zijn voorgeschoten. veroorzaakt. Ook werd er per brief hevig geredetwist met het ministerie van Defen Waar al die bedragen voor waren, is niet sie over kwitanties. Het lijkt of de burge meer na te gaan, maar misschien, dat er meester in veel gevallen zelf aan mensen nog mensen zijn die daarover inlichtingen geld heeft voorgeschoten. In die verwarde kunnen verschaffen. tijd zal er vast niet van alle betalingen een kwitantie zijn geweest. Ook is er een beta Per saldo lijkt Westbroek (inclusief Acht ling aan een busonderneming. Op 7 mei tienhoven?) dus voor ƒ878,35 uit en thuis 1941 lijkt de zaak afgehandeld te zijn. Er te zijn geweest. Zie hier het wel wat pro ligt dan een soort eindafrekening van zaïsche en typisch Hollandse "slot" aan Westbroek (of Achttienhoven daarbij een zeer Nederlandse tragedie. inbegrepen is, is me niet bekend): "De burgemeester van Westbroek verklaart deze declaratie deugdelijk en onver golden tot een totaal bedrag van: ACHT HON DERD, EN ACHT GULDEN EN VYF EN DERTIG CENTS, zegge: (f808,35)".
De lijst van declaranten staat achterop. En het is aardig om die tot slot hier over te nemen.
14 Groenekan in de gevarenzone W. Hoebink.
Zoals elders in den lande, zo ging het in de zo'n groepsonderkomen in tijden van vooroorlogse jaren ook hier. Er werd bij gevaar met een camouflagenet kon wor tijd en wijle in het gesprek van alledag den bekleed en van een periscoopje voor gepraat over de dreiging van een oorlog. zien. Met dit optisch instrument viel van Dat was dan toch meestal naar aanleiding uit het gesloten bouwsel de omgeving in van onheilspellende berichten in de krant de peiling te houden. of vanwege de bekendmaking van een bij zondere maatregel van hogerhand. Maar Tien paarden en een auto het leven ging voort. Slechts een enkeling Paardentractie nam in een veldleger van was er van doordrongen geraakt dat het toen een aanzienlijke plaats in. Met de mis zou gaan. De meeste mensen ver algemene mobilisatie einde augustus 1939 trouwden op de neutraliteit of klampten kregen ook de boeren hier een schrifte 1) A.A. Klumper, zich eraan vast.1) lijke opdracht de paarden te leveren aan Sociale verdediging en Nederlands verzet het leger. In aanmerking kwamen niet- '40-'45, Tilburg, Groenekan in het voorfront drachtige merries, die minstens vier jaren 1983,p. 95 Hoe neutraal ook, de kans op een geweld oud waren. De paarden moesten op 29 dadige aanval werd met het jaar groter. augustus worden gebracht naar een ver Hoe viel zo'n aanval (uit het oosten), in zamelplaats in Voordaan t.w. hoek afwachting van hulp, te weerstaan? Het Kastanjelaan en Vijverlaan. Dat viel ook krijgsplan bevatte het antwoord op die nog eens te lezen op een gedrukt affiche vraag: vertragende acties in de grensge dat was aangeplakt op het gemeentelijk bieden, verdediging van de zgn. Grebbe- bord in Groenekan. Dat aanplakbord linie en daarna terugtrekking naar het had zijn vaste plaats aan het begin van de Oostfront van de Vesting Holland. Dat Ruigenhoeksedijk. De instructie luidde, Oostfront was in feite de Nieuwe Hol dat elke viervoeter voorzien moest zijn landse Waterlinie. Tot die oude linie van een halster met een halstertouw en behoorden o.a. de forten Blauwkapel, goed hoefbeslag. Van de begeleider werd Voordorp en Ruigenhoek. Het gebied verwacht, dat hij proviand bij zich had 2)L. de Jong, Het nabij deze forten kon onder water wor waaronder een dagrantsoen haver. De Koninkrijk der Nederlanden in de den gezet. Gedeelten van het Groenekans bedoeling was de paarden vanaf het tweede wereldoorlog, grondgebied waren dus zowel schoots- genoemde verzamelpunt naar Zeist te lei Staatsuitgeverij veld als inundatieterrein. Nog tussen sep den. Het vorderingsterrein aldaar was in 1969, deel 2, p. 186 4 tember '39 en maart '40 werd geprobeerd de Laan van Beek en Rooyen. ) 3 2 Niettegenstaande de officiële regeling van ) Informatie van het verouderde Oostfront te versterken. ) D. Koen, Rijksar In ijltempo werden door civiele aanne deze voetreis ging ieder min of meer op chief Utrecht mers een groot aantal onderkomens van eigen gelegenheid. Omstreeks elf uur gewapend beton gebouwd.3) De infante- begon in Zeist de keuring. Die werd ver ") Historisch archief richt door een veearts en een militaire gemeente risten van nabij gelegen veldversterkin- Maartensdijk, gen en loopgraven konden hierin schuilen paardenarts. Na goedkeuring van een nr.889 bij zwaar artillerievuur van de vijand. paard vond taxatie plaats. Groenekan liet Zulk een helse beschieting ging meestal er tenslotte een tiental achter. De gemid vooraf aan een stormaanval. Ook in de delde taxatiewaarde van een exemplaar Ruigenhoekse polder kwamen enkele van van dit tiental was ruim ƒ400, -. Van dergelijke betonnen schuilplaatsen tot zo'n bedrag viel een nieuw paard te kopen stand. Verder kwam er één aan elke kant op de paardenmarkt in Utrecht. Een ver van de Groenekanseweg, respectievelijk betering zou het echter niet zijn. Terzelf nabij de boerderij van Voskuil en die van der tijd werden er vrachtauto's gevor Van Brenk. Vermelding verdient nog, dat derd. Het autopark was in dit oord nog
15 maar van een bescheiden omvang. Alleen het perron van spoorweghalte-West. Van de firma Copijn bleek een vrachtwagen te deze Groenekanse luchtbeschermings- hebben die geschikt werd bevonden. De dienst maakten verder deel uit de Vrijwil Chevrolet ging van hier naar een der lige Brandweer alhier en de Groenekanse mobilisatiecentra, werd daar grijsgroen afdeling van de Maartensdijkse burger geschilderd en van een militair nummer wacht. De burgerwacht was een hulppoli voorzien. tieploeg. W. Hoenderdaal, S. van der Horst en G. Willekes waren er o.a. lid Luchtbescherming van. Een sirene voor luchtalarm was In 1936 trad de "Wet tot bescherming van geplaatst op de brandweerkazerne. De de bevolking tegen luchtaanvallen" in bedrij f ssirene van kwekerij Copijn kon werking. Vanwege de voorschriften van ook als alarmeringsmiddel fungeren. deze wet diende de gemeente Maartens De luchtbeschermingsdienst had de inwo dijk een luchtbeschermingsplan in bij de ners aangeraden hun ruiten met papier provincie. In november 1939 werd dit stroken te beplakken. Dat zou bij bom-
Betonnen onder komen in de Ruigen- i hoeksepolder. De ijzeren haken waren voor de camouflage- netten. Het verhoginkje was voor deperiscoop.
plan herzien. In december volgde goed bardementen en hevige trillingen het keuring van de rijksinspectie. Het hoofd springen van het glas tegen kunnen hou van de luchtbeschermingsdienst in Maar den. De ceramiekkunstenaar Luigi de 5 5) Historisch archief tensdijk was H. Copijn. ) Lerma, wonend hoek Kastanjelaan en gemeente De woonoorden, w.o. Groenekan, had Vijverlaan, had bij het beplakken van het Maartensdijk, den een eigen deeldienst. De post van de vensterglas zijn artistieke fantasie de vrije nr. 640 oordcommandant in Groenekan was loop gelaten. Zijn ramen waren bevolkt gevestigd bij de firma Copijn. De com met kleurrijke ridders, bevallige jonk 6) Utrechts Nieuws mandant was (waarschijnlijk) Cees Leef- vrouwen en dartele vogels.6) Veel mensen blad, 23 mei 1940 Iang, boekhouder bij voornoemde firma. hadden zwartpapieren rolgordijnen aan De EHBO-hulppost van de luchtbescher geschaft. Die lieten geen licht door en slo ming was ingericht in het wijkgebouw van ten aan de bovenkant goed af. Het ver het Groene Kruis. Dat was het huis naast duisteren van de kleine halfcirkelvormige
16 stalraampjes van een boerderij leek een Die vrijdag heel gedoe. Bovendien, wie kon zich In het duister van die nacht vlogen gewel voorstellen dat die verduistering ooit dige formaties vliegtuigen over ons land. nodig zou kunnen zijn? Menig Groenekanner wist nog vagelijk van dit onheilspellend geluid. Het vlieg- Pinksteren tegemoet tuiggeronk was zo aanhoudend, dat er De eerdergenoemde generaal Reynders, welhaast geen twijfel meer mogelijk was. sinds de mobilisatie opperbevelhebber Dit moest oorlog zijn. Bij het ochtendglo 7) L. de Jong, deel2, van land- en zeemacht, nam begin februa ren vormden zich op wegen en in lanen p.216 ri 1940 ontslag.7) Zijn opvolger was gene kleine groepjes. Op de Ruigenhoeksedijk raal Winkelman. Die nam al spoedig een vroegen de bewoners zich af wanneer tot belangrijke beslissing: de hoofd inundatie van de polder zou worden weerstand zou in de Grebbe-linie plaats beslist. Een ieder besefte, dat het stellen vinden. Alle plannen betreffende een van inundatie als consequentie had de voorbereide terugtocht op het Oostfront evacuatie van mensen en vee. Gevochten 8) L. de Jong, deel 2, van de Vesting Holland werden geannu werd hier niet. Omstreeks zes uur in de p.222 leerd.8) De artillerie van dit Oostfront ochtend kwam het oorlogsbedrij f kort werd naar de Grebbe-linie gedirigeerd. stondig in het vizier. Vanaf de spoorweg Wat achterbleef was een minimale bezet halte Groenekan-west waren in noord ting. Dit alles voltrok zich in april 1939. oostelijke richting Duitse jachttoestellen Tegen Hemelvaart lag Groenekan dus waarneembaar. Zo te zien vielen die met niet meer in een voorfront maar ver ach hun boordwapens het vliegveld Soester- ter de nieuwe verdedigingslinie. berg aan. De Groenekanse ooggetuigen Hemelvaart was overigens een luisterrijke meenden ook te zien hoe wendbare dag geweest. Ieder hoopte, dat Pinkste Nederlandse jagers al schietend rond de ren even zonnig zou zij n. Wie kon bevroe Duitse aanvallers 'dartelden'. De waarne den, dat ook de Luftwaffe op goed weer ming van dit moedig gedrag paste geheel zat te wachten? Tussen de genoemde bij het eerste, positief klinkende, legerbe- christelijke feestdagen viel nog de jaar richt, dat even na half negen viel te 11) L. de Jong, deel 11 lijkse 'grote schoonmaak'. Mogelijk dat beluisteren. ) Intussen had Wout Slob 3,p. 112 daarbij boeken tevoorschijn kwamen die die ochtend officieel het bericht ontvan niet meer gebruikt werden, maar toch nog gen 'Houdt U gereed voor vee-ont geschikt voor de jongens in militaire ruiming'. Maar het bericht 'Vee-ontrui dienst. Het Vrouwen Vrijwilligers Corps ming geboden' liet nog op zich wachten. van Maartensdijk maakte de huisvrou De inundatie was kennelijk nog niet wen hierop attent. Wat Groenekan gesteld. Zodoende ontstond er tijd om op betreft kon dergelijke lectuur dan de te ontruimen boerderijen het vee te bezorgd worden bij mevr. Buisman aan 'blikken'. Henk van Brenk had van dat de Kastanjelaan en mevr. Stolp aan de karwei nog een levendige herinnering. 9 9 ) Utrechts Nieuws Utrechtseweg. ) Drie dagen lang was hij met zijn oom blad, 23 mei 1940, De oorlogsberichten waren deprimerend. Hendrik bezig om koeien van een oor De Wilhelminaweg merk te voorzien. Op zo'n oormerk stond heette toen Noorwegen werd in een angstwekkend Utrechtseweg tempo door Duitse troepen bezet. De een letter en een volgnummer. Beide gege overrompeling werd geweten aan sinister vens werden nauwkeurig aangetekend. In verraad. De persberichten hierover totaal werden er in het gebied van Groe brachten een nerveuze stemming teweeg. nekan en Maartensdijk duizenden koeien Maar het leven ging door. De spoorwegen geoormerkt en geregistreerd. De avond van de tiende mei deden de lieten via de krant weten op vrijdag 10 mei 10) Utrechts Nieuws reeds kaartjes te verkopen voor de leden van de burgerwacht, getooid met blad, 8 mei 1940 Pinksterdagen.1 °) Die service zou worden een witte band, de ronde. Zij waren voor geboden vanwege de te verwachten grote zien van een zaklantaarn met een blauw drukte. Maar deze voorverkoop zou niet lampje. Als er iets aan de verduistering plaatsvinden want nog voor zonsopgang mankeerde werd aangebeld. Dat begon voor ons land de oorlog. gebeurde o.a. in Blauwkapel, omgeving
17 Wout Slob opgezet was. Tijdens de dienst op 1887-1970 Pinksterochtend in het kerkje van Blauw- kapel kwam op zeker moment een Neder landse militair binnen. Hij nam de predi kant, ds. Bax, terzijde. Deze kreeg de mededeling, dat er Duitse parachutisten in de nabijheid van het fort waren gesig naleerd. De predikant liet zich scherp uit over deze uit de lucht gevallen orde verstoorders. Vervolgens stelde hij de kerkgangers voor een lied te zingen, ten einde paniekgevoelens te bestrijden. Ook in Groenekan ging op dat uur van de dag het verhaal over parachutisten op het fort. Rakers, gemeentepolitie-man, wilde erop af om tot de aanval over te gaan. Maar anderen hielden het hoofd koel en weerhielden hem van zijn drieste voorne mens. De parachutistenkoorts was overi gens epidemisch in de eerste oorlogsda gen. Op de middag van die 12e mei wist het Algemeen Hoofdkwartier, dat de Duit sers de frontlijn van de Grebbeberg had fort. Het was bij een bewoner, die ver den doorbroken. Dat betekende dat het dacht werd van sympathieën met de Duit veldleger moest terugtrekken achter de sers. Waarom straalde nu juist uit zijn Nieuwe Hollandse Waterlinie. Nog die huis licht naar buiten? Had hij er iets mee zelfde middag gaf Winkelman bevel tot voor ten gunste van de vijand? De inundatie. Voorlopig werd niet verder hoogspanning van de dag, de vele geruch gegaan dan het openzetten van de boe 13) V.E. Nierstrasz, ten over verraad en de dreigende duister zems rond de polders en de sloten.13) Inleidingen nis activeerden op dat moment een plotse Want eerst moest de bevolking en het vee algemeen overzicht van de gevechtsdagen linge argwaan. De betrokkene werd uit de te inunderen gebieden weg. Op die 10-19 mei 1940, gevraagd zijn verduistering onmiddellijk zondagavond kregen de veehouders in 1957, Staats te verbeteren. Zo er al gehoor aan werd Groenekan bericht, dat het vee de vol uitgeverij, p. 97 en 98 gegeven, het gebeurde niet bepaald vlot. gende dag moest worden afgevoerd, Een der manschappen van het fort vanaf zonsopgang. dreigde vervolgens met zijn 'spuit' de huisverlichting grondig te doven. Toen De grote trek werd snel aan de eisen voldaan. De koeien werden als altijd vroeg gemol ken. De melk kon die dag niet afgeleverd De Pinksterdagen worden. De volle emmers kregen dit keer Wie moest ging de zaterdag voor Pinkste een plaats in de kelder of op een andere ren nog aan het werk. W. Melissen ver koele plek. In de Ruigenhoek werden de 14)J. Koolhaas telde, dat hij in de ochtend op een trans- koeien al op de dijk gebracht. Erachter Revers, Evacuaties in portfiets naar Utrecht reed om voor een voegde zich het vee van de boeren van de Nederland, 1939-1940, Staats klant turf te halen. Daar zag hij plotse Groenekanseweg en de Wilhelminaweg. uitgeverij 1950, ling, laag over de stad vliegend, een Duits Sommige koeien droegen een hoorn- p. 145 toestel. Zo'n vreemd groot zwart vlieg touw. Dat was voorgeschreven.14) Tegen tuig verwekte alom schrik. Overigens zonsopgang zette de stoet zich in bewe 12)F.J. Molenaar, waren de vijandelijke luchtactiviteiten op ging. Om de vijftig koeien liep er een ver De luchtverdediging die dag in deze omgeving geringer dan op zorger tussen, herkenbaar aan een witte in de meidagen 1940, de vorige.12) Merkwaardig was dat het deel 2, p. 650 band. Het weer was stralend en de route water in de sloten nog steeds niet hoog bekend. De hoofdverbindingswegen wer- den gemeden. Nog voor het bruggetje in zijn. Na informatie op het gemeentehuis de Ruigenhoekse Dijk ging het zuid vond Henk zijn familie bij Grotendorst waarts, het land in. Daarna een eind de op de Achterwetering en Jan bij Boshuis Gageldijk op en wéér landinwaarts. Het in Maartensdijk. water in de sloten kwam al opzetten. De inundatie was dus gesteld. Maar last van Vluchtoord Maartensdijk overvloeiend water werd niet ondervon De aftocht vanuit de Grebbe-linie was den. Intussen was de Vecht bereikt. De onontkoombaar. De verdediging kon nu weg over de Vechtdijk werd gevolgd tot alleen nog worden hervat achter de aan de brug bij Zuilen. Deze brug werd Nieuwe Hollandse Waterlinie. Mocht het overgestoken en via de oude weg richting tot die verdediging komen dan kwam Amsterdam werd al gauw het Merwede- Groenekan in de gevarenzone te liggen. kanaal bereikt. Daarover lag ter plaatse De bewoners zouden in dat geval te een provisorische oeververbinding. Die maken krijgen met "eigen en vijandige werd gevormd door een aantal aaneen wapenwerking" en belaagd worden door gesloten dwarsliggende zolderschuiten het wassende water. Op 13 mei kreeg bur met een loopdek. Het was dringen bij gemeester Tjalma van de militaire com deze overgang. Het vee uit Westbroek en mandant van de groep Utrecht van de Maartensdijk was al voor gegaan. Dat Vesting Holland een telegram aangaande had via andere binnenwegen dit concen Groenekan. De bevolking van dit oord tratiepunt bereikt. moest zich gereed maken voor vertrek naar minder bedreigde delen van de Na het passeren van het Merwedekanaal gemeente. Als zodanig waren aange was het moeilijkste deel van de tocht ach merkt: de Achterwetering, Maartensdijk ter de rug. Maar er was nog een lange weg en Hollandsche Rading. Van der Neut, te gaan. Die weg liep langs de Proostwete- een der blokhoofden weet nog dat hij op ring, Vleuten, over Breudijk naar Woer die dertiende mei naar Copijn fietste voor den en Bodegraven. Door dit landschap overleg. Dat fietstochtje heugt hem nog. trok die dag een onafzienbare rij koeien. Op weg naar de hoofdgeleider sloeg vlak Het moet een lint geweest zijn van 5 tot 10 voor hem een rij kogels in het wegdek. kilometer. Veel onderweg gaf blijk van Dat maakte diepe indruk. Het oorlogsge voorbereiding. Gaandeweg werden de weld was tot nog toe op afstand gebleven. dieren overigens vermoeid en moesten de Nu leek het ook hier toe te slaan. verzorgers meer gaan drijven. De koeien Die middag stelden de verschillende blok uit de gemeente Maartensdijk w.o. die hoofden de mensen in hun blok persoon van Groenekan werden naar de markt in lijk op de hoogte van het op handen Woerden gevoerd. Op die markt bleef het zijnde vertrek. De persoonskaarten wer vee 's nachts staan om de volgende dag den ook uitgereikt. Sommige mensen her verspreid te worden over boerenbedrijven inneren zich een koffertje te hebben inge in de omgeving. pakt of een tasje of rugzak voor één der kinderen. Een punt van verzameling was De leiders en verzorgers mochten die de Kastanjelaan. Het is niet waarschijn avond niet terug. Zij werden ingekwar lijk dat het uur van vertrek al bekend was tierd bij particulieren. De volgende och op dat moment. Die nacht van 13 op 14 tend kon een verzorger zijn geleidersband mei was het ook in Groenekan onrustig. inleveren en ontving dan het bedrag van De artillerie trok terug over de hoofdweg ƒ10, - . Henk van Brenk en Jan Albers, naar Utrecht, via fort De Bilt. De infante beiden verzorgers, gingen die ochtend op rie ging over de door bomen beschutte Jans fiets terug naar Groenekan. Hoe zou landwegen o.a. over de Groenekanseweg. de toestand daar zijn? Wie daar die nacht zijn verduisterings gordijn oplichtte zag doodvermoeide Het water vloeide er over de rand van de Nederlandse soldaten voorbij trekken. sloten. Verderop in de polder stond het Hoenderdaal had in die uren dienst als lid land blank. Alle bewoners bleken weg te van de burgerwacht. Hij maakte op zijn
19 fiets een rondje o.a. via Blauwkapel. Op het verzamelpunt in de Kastanjelaan bij verschillende plaatsen hadden zich elkaar had. Nederlandse militairen geïnstalleerd. Volgens de aanwijzing op de persoons Terugkomende ontwaarde hij er ook kaart moest worden meegenomen: een enkelen op de hoek van de Groenekanse- mondvoorraad per persoon voor een dag, weg. Het bleken officieren te zijn. Die dekens, extra kleding, sieraden en geld, vroegen hem of er nog burgers aanwezig eetgerei, verbandmiddelen en het trouw waren. Vervolgens kreeg hij te horen, dat boekje. Al wie te voet ging droeg handba een ieder ten spoedigste weg moest. gage, kinderen zowel als ouderen. Daar Hoenderdaal belde onmiddellijk Cees enboven hadden velen spullen geladen op Leeflang uit zijn bed. Was er vervolgens een klein vervoermiddel: een fiets, sport- spoedoverleg met Tjalma en Copijn? In karretje of bolderwagentje. Kleine kinde ieder geval werd op zeker moment als ver ren werden in de kinderwagen meegeno trektijd de volgende ochtend tien uur men. Boeren reden op een volgeladen doorgegeven. kaasbrik over de straatweg. Wie een han del had gebruikte zijn transportfiets of Exodus driewieler. Met zo'n driewieler konden Er was geen evacuatieplicht. Wie achter zowel personen als bijbehorende goede bleef zonder daarvoor te zijn aangewezen ren worden vervoerd. deed dit voor eigen risico. Een enkele alleenwonende vereenzaamde bejaarde Een groot deel van de voetgangers trok weigerde hof en haard te verlaten. Zo naar Maartensdijk via het Prinsenlaan iemand werd voor eigen bestwil door 'de tje. Zij kwamen daar ter hoogte van de gemeente' gehaald. Dat was van te voren Arnoldahoeve op de Dorpsweg. Op die geregeld. Dieren mochten niet mee. Die boerderij werd ook een aantal personen werden achtergelaten met enig voedsel. ingekwartierd. Onderweg had ieder Wat te doen: de hond opsluiten of juist gezien, dat in de weilanden greppels wer niet? In het laatste geval zou het trouwe den gegraven door (daartoe opgeroepen) dier het spoor van zijn baas kunnen gaan mannelijke ingezetenen. De militaire volgen. Dieren die hun kostje bij elkaar commandant van Utrecht had hiertoe per konden scharrelen werden in arren moede telegram opdracht gegeven aan de burge maar losgelaten. Er was immers geen meester. In het desbetreffende telegram notie van de duur van het verblijf elders waren breedte, diepte en onderlinge en er zou letterlijk geen sterveling zijn die afstand van deze te graven greppels opge de zorg kon overnemen. Beweerd werd geven. Het ging om een maatregel tegen dat het maar beter was sterke drank te het landen van vijandelijke vliegtuigen. verstoppen. Dronken vijandige soldaten zouden zich aan uitspattingen kunnen Het lege dorp overgeven. Dat beeld bestond bij mensen Conform de landelijke aanwijzingen was heugenis. Waar inundatie dreigde werd uitsluitend gekozen voor inkwartie 5) Koolhaas Revers, het huisraad naar een hogere verdieping ring.15) Dat wil zeggen voor onderbren p.63 gebracht. De hoofdkranen van gas- en ging van de Groenekanse bevolking bij waterleiding werden afgesloten en evenzo gezinnen. De bewoners van de Ruigen- het elektrisch licht. Brandende kachels hoek gingen via de straatweg naar de werden gedoofd. Na het sluiten van het Achterwetering. Die van Voordaan, huis moest de huissleutel met daaraan een Oranjelaan en Utrechtseweg naar Maar ingevuld label worden afgegeven aan de tensdijk of Hollandsche Rading. Bij het desbetreffende groepsleider. Maar in toebedelen van de plaatsingsadressen was hoeverre dat is gebeurd werd niet duide enigermate gelet op maatschappelijke lijk. Ook voor het overige werd in de overeenkomst. Zogezegd was gedacht gesprekken niet of nauwelijks gerept over aan boer bij boer, burger bij burger. het toebehoren tot een groep of over Maar in een plattelandsgemeente zo dicht groepsleiding. Alleen van meester Stof bij de stad zaten veel mensen tussen die fels werd gezegd, dat hij zijn mensen op twee bestaanswijzen in. Of bij vertrek uit
20 Groenekan het gastgezin aan de vertrek Een enkeling fietste naar Groenekan kende bekend was werd niet duidelijk. terug om iets te halen. Het verhaal ging, Sommige informanten vermeldden het dat de Duitsers gebrand waren op paar adres onderweg, op het gemeentehuis, te den. Dat was reden genoeg voor W. hebben gekregen. Anderen dachten het te Melissen om zijn achtergebleven viervoe hebben ontvangen op het verzamelpunt. ter nog even uit een aan de straatweg gele Van een opgekregen bestemming werd gen wei te leiden. Van een oude dame had niet altijd gebruik gemaakt. In dat geval hij ook nog de opdracht meegekregen het had iemand kans gezien op eigen houtje geldkistje uit haar woonhuis in Voordaan een onderdak te regelen. Dat was dan te halen. In Groenekan gekomen werd hij vaak een familielid, goede kennis, of col door Nederlandse soldaten gewaar lega. Bijvoorbeeld een winkelier die met schuwd zich niet in de richting van De Bilt vrouw en kinderen zijn toevlucht had te wagen. In die plaats zouden al Duitsers gezocht bij een neringdoende in Holland- zijn doorgedrongen. Van der Neut ging sche Rading. Het kwam ook voor, dat terug, omdat hij zijn radiootje was verge vanuit het 'vreemde' gastgezin alras werd ten. Dat ding werd node gemist. Want verhuisd naar een meer vertrouwd gezin. lang niet ieder had toentertijd een toestel.
RIJKSTELEGRAAF
Tegen betaling van een extra recht N.B. Het Rijk vergoedt geen schade van 25 cent in het binnenlandsche verkeer en van 50 cent in het verkeer veroorzaakt door het in het onge- met sommige landen kan de afzender verzoeken, dat een telegram op een reede raken, de verminking of de luxe-formulier wordt afgeleverd. vertraging in de overkomst van een Ook de geadresseerde kan zulks ver zoeken tegen "betaling van een extra telegram. recht van 25 cent. TVTAATïTKXSDI.ïT; (UT,
/Cfi II
"ELEGRAM nr /ƒ/ £ , den / J _f 19c^, te / j-r
VERKORTINGEN
VOOR BETAALDE DIENST- AANWIJZINGEN ù RPX^ Antwoord betaald \jt-t-l M. t. et »--<- f *- '' 9 " <-- « *-*• X (bedrag) XP = Bode betaald D = Dringend TC = Collationneering Ù.JC.2. rix^'t PC — Kennisgeving ontvangst TR ~ Telegraaf restant /lof/c /^ 4~c " GP = Poste restante CJ L, &->-. fU i- /l.t U Lt-CCj /- (-cc !< v. /Vityvf MP = Eigenhandig LX = Geluktelegram RM z= Overneming
» Indien in het binnen- landsche verkeer een tele y gram niet op een Rijks- u» ï' yi-x ïL*-<~ jht*~t-ftcQ }'} h t—ft i-'Tù kantoor, doch op een c/ Spoorwegtelegraaf kantoor .),.,; i . , , / is aangenomen, wordt de J/M V J *~t-p*~<. / A i f-t ( ft J A t'f'-l raam van het kantoor van Voor afschrift: afzending gevolgd door de aanwijzing SW 21 NADRUK VERBODEN Tijdens zijn korte aanwezigheid op eigen Maar wie kan zeggen hoe het gegaan zou erf zette hij ook nog even zijn fiets bin zijn. Eén voltreffer op de spoorlijn en nen. In menig gastgezin bleek er bedde- zo'n treinreis was al onuitvoerbaar goed tekort te zijn. Dat was ook een reden geworden. Zeker is in ieder geval, dat de om even op en neer te rijden. Het kon nu Groenekanse bevolking op de 15e mei nog. Duitsers waren nog niet gesignaleerd terugkeerde naar de vertrouwde omge en krijgsrumoer was nog niet gehoord. ving. Er waren gezinnen, die een dag later Willekes ging in de voormiddag nog even kwamen. terug om een bed te halen. Van het verblijf op het gastadres waren er Hij herinnert zich nu nog hoe onwezen maar weinig herinneringen. Misschien lijk leeg het dorp was en ook de merk ook, omdat de uithuizigheid zo kortston waardige stilte. Daarin viel alleen te dig was geweest. Een enkeling viel nog beluisteren het balken van een ezel. De een curieus detail te binnen. Zo vertelde bewoners van Uylenstein, op de hoek van iemand die bewuste nacht voor het eerst de Veldlaan, hadden de stal van het dier in een bedstee te hebben geslapen. Terug expres open gelaten. De ezel graasde in de gekomen op de eigen stek vond een ieder berm. Om half zeven kwam het schok zijn huis en erf in redelijke staat terug. kende bericht van de capitulatie. Wel werden er nogal wat fietsen vermist. Die avond werden vier leden van de bur Waarschijnlijk waren die door ijlings gerwacht teruggestuurd naar Groenekan terugtrekkende militairen meegenomen. om wacht te lopen. Zij hadden zich gewa Hermanus Rakers, gemeente-politieman pend met traproeden of andere eenvou van Maartensdijk, maakte over deze ont 16) Historischarchief dige slagwapens. Zonodig kon hiermee brekende rijwielen een rapport.16) Later gemeente worden opgetreden tegen ongewenste bleek, dat alleen schade boven de ƒ 100, - Maartensdijk, individuen. Van (geëvacueerde) ingezete nr. 790 werd vergoed. nen van Groenekan hadden zij de nodige De terugkomst van het vee liet nog op zich boodschappen meegekregen: een fiets wachten. Het water in het drassige binnen zetten, voor iemand iets uit zijn gedeelte van Groenekan was intussen al huis halen, een kippehok afsluiten en zo teruggevloeid. De boeren in het weidege meer. Het was ijzig stil in Groenekan, zo bied rond Woerden en Bodegraven wil vertelde Hoenderdaal. Op zeker moment den zo langzamerhand ook wel eens van viel vanuit een huis vagelijk een mense die grazende gasten af. Er moest immers lijke stem te horen. Na omsingeling van ook nog gehooid kunnen worden met het het pand kon dit raadsel worden opge oog op de winter. Omstreeks 20 mei kwa lost. Het stemgeluid kwam uit een niet- men de eerste runderen terug. Vervolgens afgezette radio. Bij de Veldlaan en de was er een tijdlang een dagelijkse aanvoer spoorwegovergang-oost bleken enkele in kleine koppels. Slob had ook nu weer auto's in de sloot de liggen. Er viel die de coördinatie. In Woerden was een spe avond en nacht overigens geen onverlaat ciale commissie gevormd. Deze commis te bekennen. sie droeg zorg voor een regelmatige aan voer op de markt aldaar van koeien die De terugkomst terug moesten. Dagelijks gingen er jonge Had de oorlog langer geduurd dan was de boeren, w.o. Henk van Brenk, op pad om Groenekanse bevolking misschien nog de koeien daar te halen. Kon een koe op verder van huis geraakt. Het vertrek van de terugweg niet meer verder dan werd de Maartensdijkse burgerij met inbegrip het beest aan een boom gebonden. Bos van de évacués was tenslotte in de huis, de veerijder van Maartensdijk, nam dienstregeling van de DEV opgenomen. deze achterblijfsters dan mee in zijn vee- ") Stieren waren niet De precieze vertrektijd zou worden vast wagen.17) Hij bracht ze vervolgens naar afgevoerd gesteld na voltooiing van de (verlate) de vaste verzamelplaats in Groenekan. afvoer van de inwoners van Achttienho Die plaats was aan de Gageldijk achter ven en Westbroek. Mogelijk waren de fort Blauwkapel. In totaal kwamen er van Groenekanners per trein in Avenhorn al die duizenden koeien zo'n veertig stuks aangekomen en in die gemeente gebleven. niet terug. Die waren in de oorlogsdagen
22 omgekomen door verdrinking of bij de plaats waar nog kortgeleden zijn beschietingen. De geblikte oren waren ouderlijk huis had gestaan zag hij nu een van de kadavers afgesneden en ingeleverd smeulende puinhoop. Het was een hard bij de zgn. bureauhouder in Bodegraven. gelag voor de betrokken gezinnen. Dit Die had de letters en nummers genoteerd. temeer omdat ook alle persoonlijke bezit Dat was van belang met het oog op de tingen in vlammen waren opgegaan. De schadevergoeding aan de eigenaren. nasleep was niet gering. Ter illustratie zij hier vermeld hoe het de familie Rossewij Weggeruimde boerderijen verging. De schade liep in de duizenden. De bewoners van Groenekan konden bij Een deel werd vergoed door een particu thuiskomst opgelucht ademhalen. Afge liere verzekering. Het zgn. Schadecom zien van de ontvreemde fietsen en wat missariaat wees een verzoek om schade gebruikte levensmiddelen was ieders have loosstelling af. Blijkens de aantekeningen en goed behouden gebleven. Dat laatste op de zgn. Kringenstaat bestond er geen was helaas in het geheel niet het geval op recht op. Dat kwam omdat de gehele het einde van de Ruigenhoekse Dijk, opstal was gebouwd na de inwerkingtre nabij het fort. Nog op 14 mei werden daar ding van de genoemde Kringenwet. De door brand een drietal boerenbedrijven eigenaar had indertijd toestemming 18) Historischarchief grondig 'weggeruimd'. Dat was gebeurd gekregen binnen het schootsveld te bou gemeente wen.19) Dat was evenwel voor eigen risico Maartensdijk, op grond van artikel 29 van de zgn. Krin nr. 790 gen wet.18) Dit wetsartikel gaf militaire geweest. autoriteiten het recht in oorlogsomstan 19>In 1924, digheden obstakels in het schootsveld van Voorlopig trok het gezin Rossewij in bij Historisch Archief gemeente een fortificatie te verwijderen. De eigena familie in Utrecht. In 1943 kon een nood- Maartensdijk, ren van de platgebrande boerderijen woning worden betrokken. Die was nr. 10 waren: Herman van 't Land, Johan Ros- geplaatst bij het begin van de oprit naar sewij en Jan Schoonhoven. Om de situa het voormalige boerenhuis. Eerst in 1947 tie te typeren het volgende. werd op de oude plek een nieuwe bedrij f s- Op zondagavond 19 mei kwam de zoon woning gebouwd. De financiering ervan van Rossewij als militair vermoeid en kwam uit de gelden voor de Wederop gedesillusioneerd terug uit Zeeland. Op bouw.
De noodwoning van de familie Rossewv.
2? Historische Vereniging Maartensdijk
De Historische Vereniging Maartensdijk is opgericht tijdens de oprichtingsvergadering die werd gehouden op 7 oktober 1987 in het Dorpshuis "De Groene Daan" in Groenekan.
De vereniging stelt zich ten doel het bevorderen van de belangstelling voor en zo mogelijk het onderzoeken van de geschiedenis van Maartensdijk en omstreken. De vereniging streeft dit doel na zonder winstoogmerk.
Bestuur Voorzitter: M.L. de Raadt-Nolst Trenité, Kerkdijk 51, 3615 BB Westbroek, tel. (03469) 14 69. Secretaris: A.E. Zoetebier-Kluyver, Vijverlaan2, 3737 RH Groenekan, tel. (03461) 1248. Penningmeester: J.H.W. Hermsen, Veldlaan 5, 3737 AM Groenekan, tel. (03461) 15 41.
De contributie bedraagt ƒ 25,- per jaar. Voor informatie over en opgave als lid van de Historische Vereniging kan men zich wenden tot de secretaris.
Het gironummer van de Historische Vereniging is: 4400774 t.n.v. Historische Vereniging Maartensdijk.
St. Maerten is het tijdschrift van de Historische Vereniging mei '90 no. 4 derde jaargang
Redactie N.J.M. Adema, Dr. Welfferweg 8d, 3615 AN Westbroek, tel. (03469) 11 79. W.P. Hoebink, Copijnlaan 17, 3737 AV Groenekan, tel. (03461) 20 20. J. Middelhoff, Spoorlaan 31,3739 KB Hollandsche Rading, tel. (02157) 19 79. L.A.M. Fijen, Gruttolaan 3, 3738 EV Maartensdijk, tel. (03461)3945 (eindredactie).
Grafische verzorging en lay-out J.C. van Hoffen.
1990 Niets uit dit tijdschrift mag worden verveelvoudigd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Historische Vereniging Maartensdijk.
24