S'MAERTEN TIJDSCHRIFT VAN DE HISTORISCHE VERENIGING MAARTENSDIJK
Augustus 1996
Nummer 15 Ten geleide
Landbouwer Cornelis van Zijtveld was in de vorige eeuw de eigenaar van een zandweg tus sen de Achterwetering en de Dr. Welfferweg. Van Zijtveld zal in die dagen niet hebben kun nen vermoeden dat zijn naam nog eens centraal zou staan in een uitgave van St. Maerten. De naam van Van Zijtveld werd namelijk in de 19e eeuw al gauw gebruikt om de zandweg aan te duiden tussen Achterwetering en Welfferweg, "Kors zijn steeg" ofwel in verbasterde vorm Korssesteeg. Over die steeg gaat het in dit nummer, een korte weg met een lang ver leden.
Louis van den Brink spitte in ons gemeentelijk- en in het rijksarchief en ontwierp de eerste tekst. Wim Hoebink vulde aan vanuit literatuur en nog andere bronnen en redigeerde de eindversie. De redactie hoopt dat in de nabije toekomst ook nog andere lezers niet zullen schromen eens de pen ter hand te nemen. Onderwerpen zijn er te over. De redactie van St. Maerten heeft er voor gekozen om het verhaal over de Korssesteeg te vertellen, omdat deze weg symbool staat voor de band tussen de verschillende kernen en omdat juist die band onder druk lijkt te staan door alle provinciale plannen rond de ge meentelijke herindeling. Zo'n artikel over een klein stukje weg laat de eeuwenlange ver bondenheid zien tussen Westbroek en Achttienhoven aan de ene kant en Maartensdijk en Hollandsche Rading aan de andere kant. En juist die verbondenheid staat op het spel in de komende maanden. Te hopen valt dat de provinciale plannenmakers nog enig historisch be sef hebben en zich niet louter laten leiden door de waan van de dag en de illusies van de schaalvergroting.
Met dit nummer neemt St. Maerten trouwens afscheid van Nie. Adema als lid van de re dactie. Hij was betrokken bij de eerste stappen van dit tijdschrift en heeft daarin ook gepu bliceerd over de molen van Westbroek en over de verschillende klokken in de gemeente. Het ligt in de bedoeling dat Nie. ook in de toekomst nog van zich zal laten horen. De redac tie is Nie. dankbaar voor zijn inzet en verwelkomt tegelijkertijd diens vervanger, Wim Ver wen
Leo Fijen, eindredacteur
Afbeelding Inhoud van dit nummer Pag. voorpagina: Burgemeester N.L. Burman Eijck tot Louis van den Brink De Korssesteeg Zuijlichem. en Wim Hoebink Een korte weg met een lang verleden 3 1880-1895. In zijn ambtsperiode werd de verbinding tussen Maartensdijk Teveel om op tenoemen 21 en Achttienhoven/ Westbroek aanzienlijk verbeterd. Historische schatten 22 De Korssesteeg Een korte weg met een lang verleden
Vanaf Persijn wordt Westbroek bereikt via De Korsen- of Kors de Achterweteringseweg. Bij de boerderij sesteeg omstreeks 1929. De steeg wordt met huisnummer 70 krijgt deze weg plots sedert 1964 inde een heel ander verloop: hij buigt haaks naar "Legger der wegen in het zuiden. Het nu volgende tracé loopt tot de gemeente Maar aan de Dr. Welfferweg parallel met de be tensdijk" opgevat als staande kavelgrenzen. Het is ingepast in het een stuk van de Ach terweteringseweg Op oude landschap. de bocht ligt de boer derij, die tot 1880 Dit relatief korte stuk weg werd in 1892 werd bewoond door door burgemeester De Waal Malefijt van de weduwe van 1 Cornelis van Zijtveld. Achttienhoven de Korsensteeg genoemd. ) De volgende boer was Een halve eeuw later, om precies te zijn in Hendrik Donselaar. een brief van het provinciaal bestuur van 20 Behalve een ander verloop heeft de "Kor Diens jongste dochter juni 1944, heet ditzelfde stuk Korsse sensteeg" ook een ander aanzien dan de Aalbertje trouwde 2 met Willem van steeg. ) De vraag welke schrijfwijze de aansluitende wegen. Ter toelichting het Bemmel. Dit echtpaar meest juiste is komt nog aan de orde.3) volgende. Aan beide kanten van de Achter kwam in 1909 op de Voorlopig wordt die van de burgervader weteringseweg tussen Persijn en de eerder boerderij. Op de weg loopt genoemde aangehouden. genoemde boerderij liggen meer of minder Willem met juk en oude hoeven. Datzelfde geldt voor de melk-emmers. Dr. Welfferweg. Gegeven die bebouwing valt het op, dat de "Korsensteeg" aan weerszijden slechts een houtwal heeft.
Anders gezegd: deze weg kent geen aanwo- nenden. fungeert uitsluitend als schakel tussen de Achterweteringseweg en de Dr. Welfferweg. Welnu de laatste constate ring leidde tot de vraag: hoc komt het, dat deze beide oude dijkwegen niet, meer of minder vloeiend, in elkaar overlopen. An ders gezegd: waarom is de verbinding er tussen zo haaks uitgevallen?
Deze vraag vormde het vertrekpunt bij het napluizen van de geschiedenis van de Kor sensteeg. Met behulp van de gevonden ge Achter de brug het gevens werd de nu volgende historische oude raadhuis van schets gemaakt. Achttienhoven. Bur gemeester D. Vink (1903-1905) wilde Twee dijken een nieuw bouwen. De Achterweteringseweg loopt over een De Waal Malefijt, toen Gedeputeerde, oude dijk van die naam, de Dr. Welfferweg ried dit af. In 1916, in over de Kerkdijk. De genoemde dijken de ambtsperiode van kwamen tot stand bij de ontginning van de burgemeester J. ten veenwildemis ten noorden van de Kooi- Geusendam(1912- 1932) brandde het dijk. Die ontginning voltrok zich in de eer bouwwerk tot de ste helft van de 15e eeuw. Het te ontwateren grond toe af. gebied behoorde eensdeels tot het gerecht Achttienhoven. Die meer noordelijke lig Op de kaart van pa Oostveen en anderdeels tot het gerecht ging zou wel eens geleid kunnen hebben tot gina 4 is ingetekend de oude Anthonisdijk Achttienhoven. In beide delen werden de de namen Achterwetering en Achterwete- met in het verlengde nieuwe sloten in het verlengde gelegd van ringsedijk. ervan de Achttienho- die in het reeds ontgonnen land. Als grens vensche kade. De werd min of meer aangehouden een lijn Kerkdijk komt aan de Het pad over de kade oostkant uit op de noordwaarts, liggend in het verlengde van Gegeven deze situering van Nieuwe Dijk kade, Aan het ver de Sint Anthonisdijk. Voor de rest gingen de en Achterweteringse Dijk kon een verbin lengde van de kade ontginners van elk gerecht hun eigen gang. ding tussen beide niet veel anders dan haaks ligt bij de haakse Ze werkten los van elkaar. Waarschijnlijk worden. Hoe is nu die verbinding er geko bocht de particuliere tol. De plaats is met heeft een verschil in tempo er vervolgens men? Om die vraag te beantwoorden dient een cirkel nader aan toe geleid, dat Kerkdijk en Achterwetering- eerst nog een andere historisch-geografi- gegeven. Duidelijk is sedijk niet op één lijn zijn komen te liggen. sche bijzonderheid in beeld gebracht te te zien, dat de 'tol De gegevens van topografische kaart 426 worden. Bedoeld wordt de "Achttienho- steeg' onbewoond is. R.A.U., Inventaris 80, uit 1908, genaamd Maarssen, duiden in die vense Cay", op oude kaarten ook wel ge kaarten Prov. Bestuur. richting. noemd "Limietscheidinghe tusschen Oost 127-130. veen en Achttienhoven". Die kade was een Een slag achter lang smal dijkje. Het werd gaandeweg, in Op de genoemde kaart staan de aan elkaar de loop van de ontginning, opgeworpen als grenzende gemeenten Achttienhoven en waterkering. Een keer gereed deed het ook Maartensdijk (voorheen Oostveen). Zoals dienst als grens der beide gerechten. In de gezegd, in dit verband gaat het om de oude loop van de tijd ging zich een voetpad afte polders ten noorden van de Kooidijk. In het kenen op deze zichtbare verhoging in het poldergebied daar van de gemeente Acht landschap. Het pad begon bij de kruising tienhoven lopen de ontginningseenheden van de Sint Anthonisdijk met de Gageldijk (kavels) in hun volle breedte tot aan de oude en liep tot aan de "Scheidinge van 't Sticht Kerkdijk. De ontginners van het gerecht en Goylandt", de latere Hollandsche Ra Achttienhoven konden blijkbaar destijds ding. Dit noord-zuid traject ging onderweg ongestoord hun perceelsbreedte over die langs het oosteinde van de Nieuwedijk (de afstand handhaven. Vervolgens werd een huidige Dr. Welfferweg) èn het westeinde dwarswetering en een nieuwe dijk aange van de Achterweteringse dijk. De "Cay" le legd. Die laatste diende op zijn beurt als ba verde zo een, voor voetgangers begaan sis voor de ontginning tot aan de grens met bare, verbinding tussen deze beide dijken. het hoger gelegen zandige Gooi. De dijk werd aanvankelijk Ni eu wedijk genoemd. Nabij een kwart eeuw Na de voltooiing van de parochiekerk in Wanneer en in welk tijdsbestek kwam dit Westbroek in 1481 werd het Kerkdijk. deel van de Achttienhovense kade nu tot stanu : net was in ieder gevai uepaaiu met Op kaart 426 valt, voor wat betreft het on van het ene jaar op het andere. Zoals gezegd derhavige gebied, ook nog het volgende te deze kade was primair bedoeld als waterke zien. Een groot aantal van de oorspronke ring. Het aanleggen van die kering hield lijke percelen in Maartensdijk loopt schuin dan ook min of meer gelijke tred met de op tegen die van Achttienhoven. Dat zou stelselmatige ontginning van het onderha niet het geval geweest zijn als indertijd de vige moerassige gebied in beide gerechten. kolonisten van Oostveen een voorsprong En wat betreft het tijdsverloop van een der hadden gehad. Ze lagen echter een slag ach gelijke ontginning dient eerder gedacht te ter op die van Achttienhoven en liepen des worden in termen van decennia dan vanja wege vast op de reeds gevormde percelen in ren. Dat gold dus ook voor het verlengen dat gerecht. van deze kade. Zo ontstonden er verkorte niet opstrek- kende kavels. Ter compensatie van de niet Volgens Gottschalk werd de lijn van de verworven grond(eigendom) werd nog Nieuwedijk (nu Welfferweg) in 1441 vast even door geboerd. Derhalve kwamen de gelegd.4) De dijk was in 1485 in gebruik als afsluitende wetering en volgende dwars- basis voor de ontginning tot aan het Gooi. dijk van de Oostveense onderneming wat De Achterweteringsedijkkwam in 1463 ge verder noordwaarts te liggen, niet op één reed.3) De ontginners van Oostveen moeten lijn met de genoemde kunstwerken van min of meer direct doorgegaan zijn richting de grens tussen 't Sticht en Goyland. Dat grondgebied van dit klooster.6) blijkt althans uit het betreffende kaartbeeld. In de praktijk betekende dit een verhoging Want in deze laatste fase van de ontginning van de Achttienhovense kade en tevens een naar het Gooi hebben die van Oostveen de verbreding. Die verbreding vond plaats aan perceelsbreedten tot aan de grens met Hol de oostzijde. Zo daarbij dezelfde kruin land zonder inbreuk kunnen handhaven. breedte van twee voet werd aangehouden Hun percelen konden niet dood lopen op zal er ook op de vernieuwde kade slechts die van het aangrenzende gerecht. Want de plaats zijn geweest voor een voetpad. ontginners van Achttienhoven waren dit Hooguit kon het wat breder uitvallen dan keer achterop geraakt. het oorspronkelijke. Maar een karrepad zou het nooit kunnen worden. Ook in het nog Met behulp van deze gegevens kunnen nu resterende laatste kwart van de 16e eeuw de hiervóór gestelde vragen beantwoord werd er geen melding gemaakt van een der worden. Met de aanleg van het in het geding gelijke verbinding tussen de Achterwete zijnde stuk Achttienhovense kade werd be ring en de Kerkdijk. gonnen nadat de lijn van de Nieuwedijk was vastgelegd. Dat was nâ 1441. Karren op een zandweg Het opwerpen van dit gedeelte van de wa Eerst kaarten uit de 17e eeuw bieden ter terkering zal hebben plaats gevonden voor zake een aanknopingspunt. Zo eentje geti het gereed komen van de Achterwetering- teld de "Kaart van de geprojecteerde sedijk, dus vóór 1463. Het eerder bespro Utrechtse vaart naar de Eem" van om ken voetpad werd op dit nieuwe gedeelte streeks 1660.7) Er staat een zandbaan op voortgezet. Maar aangaande een weg ter langs de oostzijde van de Achttienhovense- plaatse voor paard en wagen is voor wat be kade. Hij staat ook weer op een kaart geti treft de 15e eeuw geen enkele aanwijzing te teld "Caerte van drie Blocken tienden onder vinden. Oostveen" van 1689 van Bernard de Roy.8) Voorzover bekend is nergens beschreven Kadeverzwaring hoe deze baan tot stand kwam en wanneer. Bij het ontginnen van het veengebied ten Misschien was er aanvankelijk ook niet zo noorden van Utrecht kwam het overtollige zeer sprake van aanleg dan wel van groei. water uiteindelijk in de Vecht. De gestadige De gang van zaken zou dan aldus geweest afvoer had ook een neveneffect. Door de kunnen zijn. daling van het grondwater ging de bodem inklinken. Het maaiveld van het ontgonnen Over de omstreeks 1600 vernieuwde Acht gebied kwam op den duur zelfs lager te lig tienhovense kade was waarschijnlijk weer gen dan de kleiachtige zoom langs de een voetpad ontstaan. Daarop zal dan óók Vecht. Daardoor verslechterde de afwate wel eens een ruiter te paard zijn gezien. ring op deze rivier. Na verloop van tijd Maar voor paard èn wagen was dit weggetje stroomde water uit hoger gelegen gebieden te smal. Het lijkt erop, dat voerlieden hun naar het ontginningsgebied. De waterspie weg hebben gezocht door het hooi- en gel kwam tenslotte zo hoog te liggen, dat bouwland gelegen ten oosten van de Acht alle dijken en dijkjes verhoogd moesten tienhovense kade. Misschien liep daar ach worden. Zo werd in 1571 de kade tussen de ter die kade al een karrespoor. brug bij Loevenhout en de Gageldijk ver Dat karrespoor werd zodoende een ongere zwaard. Zij kreeg nu een hoogte, die lag gelde rijstrook. Zolang die strook werd ge boven de hoogst gemeten stand van het bruikt door buurlieden zal de eigenaar er winterwater. De basisbreedte werd 4 voet geen moeite mee hebben gehad. Maar daar en de kruinbreedte 2 voet, zo'n 60 cm. Ver bleef het niet bij. Ook in Oostveen, Acht volgens bleek ook het verlengde van deze tienhoven en Westbroek nam het aantal kade te laag en te smal te zijn. Dat ver boerderijen, zij het langzaam, gestadig toe. lengde bestond zoals eerder vermeld uit de Navenant was de toename van het transport Anthoniedijk èn de Achttienhovense kade. tussen deze drie gerechten. Het meer dan incidentele gebruik leidde tot een uitdijing Het gerecht Oostveen kreeg in 1595 van de van het bestaande karrepad. De eigenaar zal abdis van het Wittevrouwenklooster te er op uit geweest zijn om het doorgaand Utrecht toestemming een kade aan te leg verkeer over één spoor te leiden. Een ma gen op het aan Achttienhoven grenzende nier om deze regulering te bereiken was het aanleggen van een gemarkeerde zandbaan durend onderhoud zou gaan vergen. Aange over de sporen direct naast de kade. Een re zien de doorgang verbeterd was en steeds constructie van de feitelijke toedracht vergt meer als verbinding tussen drie gerechten overigens meer gegevens. ging functioneren, kenden de Staten van Utrecht vervolgens heffing van tol toe. Zo Het tolhek kan het gegaan zijn. De onderhavige zandweg was particulier en kende geen aanwonenden. Aanleg en on Debrief van 1863 derhoud konden dus niet bij verhoefslaging De oudst vermelde eigenaar van de zand worden geregeld. De gebruiker diende te weg is een zekere Jacob Thonisz van Stra betalen. Om deze betaling veilig te stellen len. Zijn naam staat geschreven in het regis kon concessie worden aangevraagd om tol ter van landerijen van Oostveen van omst te heffen. Dat was kennelijk op enigerlei reeks 1650.9) Uitgaande van de veronder moment gedaan en ook nog met goed ge stelde gang van zaken zou deze Jacob de volg. eerste tolgaarder geweest kunnen zijn. Een Dat moge blijken uit de "Nieuwe Caerte vroege eigenaar van de weg èn de tol was in ieder geval de heer Vroedschap van van de provincie Utrecht" van De Roy uit 10 1696. Ook op déze kaart staat de onderha Weede. ) vige zandbaan getekend. Maar vergeleken Diens naam is te zien op een kopie van de met De Roy's eerdergenoemde kaart van kaart van de landerijen van Oostveen van 1689 is er een gegeven bijgekomen : aan het 1640/1644.") Deze kopie werd in 1798 ge noordeinde van die ingetekende baan staat maakt door ene landmeter Vermeer en hij de vermelding "tolhek". Alle verkeer van schreef vervolgens op de aangegeven per de Achterwetering naar Achttienhoven of celen de namen van de eigenaren anno Westbroek en omgekeerd moest dus ten 1776. De familie Van Weede bleef eigenaar tijde tol betalen. tot 1817. In welk jaar en aan wie het eerst concessie werd verleend kon (nog) niet worden ach In dit verband verdient zeker vermelding terhaald. Misschien werd het tolhek ge een brief van B en W van Maartensdijk aan plaatst niet lang na de vernieuwing van de Gedeputeerde Staten van Utrecht, geda Achttienhovense kade. De vernieuwing teerd 24 oktober 1863. In die brief staat met van die waterkering, om en nabij het jaar zoveel woorden, dat de weduwe van Corne- 1600, had mogelijk tot gevolg dat het land lis van Zijtveld aan B en W terzake de haar erachter minder drassig was. Zo gezien was toebehorende laan tussen Achttienhoven en het nu meer begaanbaar voor paard en wa de Achterwetering "zeer bereidwillig hare gen. De eerste aanvrager van tolheffing zal papieren ter inzage heeft gegeven". Bij die hebben aangevoerd, dat zijn landerijen papieren zat een door notaris A. van Berck Detail van een koper schade leden van de wagens, die er over re op 1 maart 1701 opgemaakte verklaring ter gravure van de noor den. Ook dat hij, om die schade te beperken, staving van het recht van tolheffing op ge delijke helft van de 12 provincie Utrecht, een baan had gemaakt en deze baan voort noemde laan. ) Behalve die verklaring zonder enige naam, bleek de weduwe ook nog in het bezit te zijn uit omstreeks 1780. van een voor notaris Van Ommeren gepas (R.A.U..Coll. Top. Atlas 73b) seerde koopakte. In die akte stond te lezen Alle op dit detail van dat de onderhavige laan op 6 december voornoemde kaart 1817 door Cornells van Zijtveld werd ge aangegeven kaartele- kocht met inbegrip van het recht van tol menten zijn vrijwel heffing.13) Laatstgenoemd recht en uiter zeker overgenomen van de "Nieuwe aard de eigendom van de laan waren in het Caerte van de provin jaar 1859 overgegaan op Reyertje van Dijk, cie Utrecht" van Ber weduwe van Cornells. nard de Roy, uit 1696. Op dit detail is het tol hek op de verbin De laatste eigenaar/tolgaarder dingsweg tussen De laatste aan wie het recht tot tolheffing Kerkdijk en Achter- weteringse dijk op de werd verleend was H. Donselaar, veehou zelfde manier en der te Maartensdijk. Hij kreeg de concessie plaats getekend als op bij Koninklijk Besluit nr. 16 van 11 decem de kaart van Bernard ber 1872, voor de tijd van driejaar.14) Tel- deRovuit 1696. Afschrift van het Ko ninklijk Besluit van middellijk. Burgemeester en Wethouders 11 december 1872, van Maartensdijk werden er op gewezen, waarbij aan Hendrik dat het heffen van tolgelden door H. Donse Donselaar voor de tijd laar onrechtmatig plaatsvond. Ten spoedig van 3 jaar concessie ste diende een verzoek om verlenging te tot tolheffing op de 15 Korsensteeg wordt «û'/vin^î,^:/«./ w^î I^-K /^Ä-i^fn oOtÙ 6 c*i De boerderij Groene- kanseweg 173 anno 1995. Deze hoeve werd in 1861 in op drachtvan Willem Twiss gebouwd, be hoorde bij het land goed Beukenburg en werd in 1872 toebe deeld aan de weduwe van Willem Twiss, Vrouwe Malvina Elisa Suermondt. Zij verpachtte deze hof stede zonder naam met ruim 25 hectaren wei- en bouwland. De eerste pachter was G. Berkhof. Na hem kwamen nog: Klaas van Eek. Dirk Bos en Jan Bos. Sinds 1982 is de boerderij niet meer als zodanig in gebruik maar wordt als huis bewoond. Westbroek over het onderhoud. In deze voor dagelijks gebruik. Maar voor de alle brieven komen o.a. de volgende omschrij dag was er in zo'n geval een gangbare op vingen voor: lossing. Hier en elders werd een particu liere of een gepachte weg niet zelden ge - laan tussen Achttienhoven en de Achter noemd naar de eigenaar, respectievelijk wetering pachter. Een voorbeeld in deze omgeving - laan tussen de Kerkdijk en de Achterwe was de Vianensteeg, een zandbaan langs de tering grens van De Bilt en Oostveen. De baan - weg tusschen de Kerkdijk te Achttienho was rond 1650 eigendom van Mr. Cornells ven en de Achterwetering in Maartens van Vianen, advocaat in der Hove van dijk Utrecht en geërfde van Oostveen.16) Een - zandweg gelegen tusschen den Kerkdijk voorbeeld van latere datum is de Berkhof en de Achterwetering steeg. Dat is een oudere naam voor de laan. - laan van de Achterwetering naar Acht die vanaf de Groenekanseweg naar de wat tienhoven achteraf gelegen boerderij met nummer - laan tusschen den Kerkdijk Gemeente 173 loopt. Achttienhoven en de Achterwetering Ge G. Berkhof was rond 1900 pachter van deze meente Maartensdijk boerderij.'7) Omwonenden gingen indertijd - weg welke den Kerkdijk onder Achttien zijn naam voor deze met puin verharde hoven met de Achterwetering onder zandweg gebruiken. Liep Berkhof vanaf Maartensdijk verbindt. zijn steeg dwars over de achter zijn erf gele gen rails van de Centraal Spoorweg dan Een laan had aan elke zijde een rij bomen. kwam hij in de Twisslaan. Deze laan was Voor de rest had deze verbindingsweg geen eerder óók genoemd naar een eigenaar er karakteristieken. Hij moest dan ook om van t.w. Willem Twiss. burgemeester van schreven worden met behulp van de namen Maartensdijk van 1866 tot 1871.18) van de twee oude aansluitende wegen en de beide omringende gemeenten. Bij gebrek De in officiële correspondentie zo ge aan beter. noemde "Laan tusschen den Kerkdijk ge meente Achttienhoven en de Achterwete Naamgeving van onderop ring gemeente Maartensdijk" werd na 1872 Dergelijke omslachtige ambtelijke om eenvoudigweg Donselaarsteeg genoemd. schrijvingen waren uiteraard ongeschikt Een recente foto van de laan, die omstreeks 1900 Berkhofsteeg werd genoemd en die voert naar de boerde rij Groenekanseweg 173. De Berkhofsteeg is een van de weinige nog overgebleven puinwegen in de ge meente. Deze vernoeming naar de toenmalige eige Welnu de eerste variant was niets anders naar en tolgaarder lag dus geheel in de lijn dan "Kors zijn steeg" zoals uitgesproken in van de in die tijd hier gebruikelijke naam de locale omgangstaal. Landelijk gezien geving van onderop. Later werd de naam was deze "straatnaam" dus een exemplaar ook wel eens "hogerop" gehanteerd.19) Een weg met een voornaam Inde 19eeeuw was Alom bekend in Nederland is het Pieterpad. een boerenwagen zo Maar voor de rest zijn er hier te lande maar als hier afgebeeld, het weinig gevallen bekend van paden, wegen vervoermiddel bij uit of lanen, waarvan de naam voortkomt uit stek op het platteland. Zo'n wagen werd on een voornaam. Maar let wel, het verleden der meer gebruikt om onzer gemeente kent zo' n geval. Een derge er akkerbouw- en vee lijke zeldzaamheid verdient aparte aan teeltproducten mee te vervoeren, bijvoor dacht. beeld naarde markt in Utrecht. Ook werden Eerder werd vermeld, dat Cornells van Zijt- er bezoeken aan fami veld van 1817 tot 1859 eigenaar was van de lie en kennissen mee afgelegd. Bij het pas in het voorafgaande beschreven zandweg. seren van de tol op de Na zijn overlijden ging de eigendom van Korssesteeg moest deze weg over op de weduwe. Griffier vooreen dergelijk rij Moorrees van Gedeputeerde Staten noem tuig zonder veren of de haarin een schrijven van 31 maart 1864: riemen, met één R. van Dijk, Weduwe van Kors van Zijt- paard, 2V2 cent be 2 taald worden. veld. ") Nu is volgens Van Dale Kors een jongensnaam, afkorting van Korsten welke weer een wisselvorm is van Karsten. Maar J. van der Schaar geeft in zijn bekende "Woordenboek van voornamen" nog an dere informatie op dit punt. Volgens deze van een zeldzame soort. Ter plaatse was het deskundige is de voornaam "Kors", evenals een vertrouwde aanduiding. De naam over trouwens "Cors", een streekvorm van de leefde Cornelis en vervolgens zijn vrouw grondvorm Cornelis. Reyertje en zal ook in dit verband worden aangehouden. Zo zal ook tolgaarder Van Zijtveld in zijn omgeving bekend hebben gestaan als Kors Onderhoudplichtig en niet als Cornelis. Ook in correspondentie Concessie tot tolheffing of verlenging er van later datum werd de naam Kors conse van werd verleend op voorwaarde van quent als afkorting van Cornelis (van Zijt voortdurend goed onderhoud.24) Het stellen veld) gebruikt. Dat gebeurde o.a. in de vol van zo'n onderhoudverplichting was alles gende brieven: zins logisch maar niettemin bleek het nako men ervan meestal tegen te vallen. Onder- - brief N335, d.d. 9-11-1 867, van O.S. van houdsmateriaal kon vrijwel nooit in de di Utrecht aan B en W van Maartensdijk21) recte omgeving gevonden worden. In deze - brief W.W. 14, d.d. 24-6-1872, van B en contreien moest het meestal uit de stad ko W van Achttienhoven aan G.S. van men en met schouwtjes worden aange Utrecht22) voerd. Een onderhoudplichtige eigenaar - brief van G.S. van Utrecht, d.d. 22-7- van een weg kon proberen de kosten te 1872, aan de heer burgemeester der ge drukken door minimaal onderhoud te ple meente Achttienhoven.23) gen. Maar vroeg of laat vond hij dan letter lijk Rijkswaterstaat op zijn weg. Deze over Na 1872 raakte de naam Donselaarsteeg in heidsdienst maakte het provinciaal bestuur zwang. Maar de verbinding tussen de Ach attent op eventuele nalatigheid. Vervolgens terwetering en de Kerkdijk werd toch ook verzocht dit bestuur de betreffende ge nog wel Korssesteeg genoemd of Korsen- meente om de concessionaris in gebreke te steeg. Dat laatste was o.a. het geval in de eer stellen. Die gemeente eiste op zijn beurt, der genoemde brief van De Waal Malefijt. dat het achterstallig onderhoud nog voor de 10 volgende wegenschouw werd uitgevoerd. hardingseffect van dit materiaal was maar De lokale overheid was lankmoedig, maar kortstondig. De uitgebrande stukken steen bij voortdurende nalatigheid kon toch een kool werden door de karre wielen vergruisd. proces-verbaal volgen. Een tolheffer met Bij nat weer werd dit gruis in de modder een slechte staat van dienst mocht vrezen, vermalen. dat op een volgend verzoek om verlenging In verband met deze kwestie van het onder geen Koninklijk Besluit ging volgen. houd komt nu opnieuw H. Donselaar ter sprake. Zijn naam werd al genoemd bij het Sintels op een zandweg nalopen van de eigenaren van de steeg en Het provinciale wegenreglement van 1853 ook bij het aan de orde stellen van de naam verplichtte de gemeentebesturen tot het geving. aanleggen en bijhouden van zogeheten leg gers. In zo'n legger stond vermeld: de naam Fijn puin, grof zand en grind of een omschrijving van elke weg binnen de In 1872 kocht deze Donselaar de zogeheten gemeente, de namen van de bijbehorende Korssesteeg van de weduwe van Kors. Op onderhoudplichtigen en de betreffende 11 december van dat jaar werd hem bij Ko wegsoort. ninklijk Besluit concessie verleend tot tol Volgens de Maartensdijkse wegenlegger heffing. In de artikelen 2, 3 en 4 van dat be anno 1870 was de Korssesteeg een zand sluit was o.a. zijn onderhoudsplicht zorg weg. Het gebruik van de weg was in de loop vuldig geregeld. Het jaar daarop kwam een der jaren nogal toegenomen. Daarbij dient ingenieur van Rijkswaterstaat een onder bedacht, dat het aantal boerderijen in het zoek instellen naar "den toestand van den omringende gebied na 1850 aanzienlijk Zandweg gelegen etc". Dat onderzoek was gegroeid. In een brief d.d. 30-8-1878 leidde tot een zeer kritisch rapport aan zijn van Gedeputeerde Staten aan B en W van chef, de hoofdingenieur van Rijkswater Maartensdijk wordt zelfs gesproken van staat in de provincie Utrecht. Deze chef "een weg door eene zoo volkrijke buurt".25) stelde vervolgens Gedeputeerde Staten op In een zandweg met een zodanig verkeer de hoogte en dit college schreef onverwijld "per as" moest het nodige onderhoudsma- een brief aan B en W van Maartensdijk. In teriaal worden verwerkt. Af en toe een dit schrijven, van 1 juli 1874, deelden GS. schouwtje sintels van de Utrechtse gasfa mee dat de zandweg in een slechte toestand briek was volstrekt ontoereikend. Het ver verkeerde. Vooral het noordelijke gedeelte, #:" In deze omgeving wa ren de boerenwagens meestal zwaarder van uitvoering dan bij voorbeeld in Gelder land. Aan deze boe- renwagen met twee span, bestuurd door Jan Zijtveld uit West broek, is te zien dat de wielen fors zijn. Niet zelden was een wagen zwaarbeladen en werd in dat geval door twee paarden getrok ken. Vooral bij nat weer kon zo' n voer tuig dan diepe voren ploegen in het weg dek vaneen min of meer verharde zand weg, zoals de Kors sesteeg aanvankelijk was. Foto: van Wout van Winssen. 11 Een schaapherder met kudde en hond bij de buitenplaats Persijn: tot 1900 op de wegen langs deze buiten plaats geen ongewone verschijning. De stok met het schepje waarop de herder leunt diende om zand te gooien naar een af gedwaald schaap. Rond 1830 woonde er op Achterwetering 138 een schaapherder geheten Klaas Ver beek. Bij het passeren van de tol moest hij Kors van Zijtveld per schaap een halve cent betalen, maar voor een kudde boven 50 stuks niet meer dan 25 centen. Voor Kors was zo'n voorbij trek kende kudde een mee valler. Foto: R.A.U. bij de tol, bleek niet of slecht onderhou reeds beschreven administratieve schijven den.26) De concessionaris diende binnen 4 werd de gemeente bericht dat "de Laan tus- weken de weg met fijn puin en grind be schenden Kerkdijk en de Achterwetering in hoorlijk op te maken. De gemeente werd minder goeden staat van onderhoud ver verzocht na verloop van die termijn de keert". Rijkswaterstaat wees er tevens op, stand van zaken op te nemen en de provin dat het gebruik van sintels voor zo'n toch cie mee te delen wat tot verbetering was ge veel gebruikte zandweg onvoldoende was. daan. Over die terugrapportage was helaas Er zou grof zand en grind aan te pas moeten geen stuk te vinden. Had Donselaar, via de komen. De gemeente werd verzocht er op Maartensdijkse Vaart, zand en grind laten toe te zien, dat bedoelde weg binnen een be komen? Het lijkt erop, dat zijn gedrag de kwame tijd werd hersteld. Bij voortdurende volgende 5 jaren onbesproken bleef in nalatigheid moest proces verbaal worden overheidskringen. Want zijn concessie opgemaakt.:s) werd door de koning verlengd, officieel bij 27 diens besluit van 8 mei 1877. ) Rijtuigen en viervoeters Het onderhoud van deze tolweg (en mis Donselaar had het kunnen weten. Het jaar schien ook van andere particuliere tolwe na dat van de verlenging sloeg Waterstaat gen) was een moeizame aangelegenheid. weer toe. Dit keer had de Hoofdingenieur Op elk overheidsniveau moest bij tijd en een rapport laten maken over alle geconces- wijle actie worden genomen om de Korsse sioneerde wegen in zijn district. Welk rap steeg begaanbaar te houden. Rijkswater portcijfer de andere wegen in deze catego staat signaleerde, de provincie attendeerde rie kregen is niet bekend. De Korssesteeg en de gemeente controleerde. En niettegen viel een nogal milde beoordeling ten deel, staande dreigende sancties was de eigenaar althans vergeleken met die van 1874. Via de geneigd het af te laten weten. Gezien een en 12 ander kan de vraag worden gesteld of de tol Persijn maakten uiteraard gebruik van de wel voldoende opbracht om de weg naar be kunst- en straatweg naar Utrecht. Rijtuigen horen te kunnen onderhouden. Ter beant met zondagse kerkgangers passeerden al woording van die vraag volgt eerst een evenmin. Want de Korssesteeg lag als een overzicht van de tarieven per 31 maart niemandsland tussen twee kerkelijke ge 1864:29) meenten. Het zou anders wel een vaste bron van inkomsten zijn geweest.30) Er waren - een rijtuig op veren of riemen met 4 ook vrijgestelden. In het tolreglement wer paarden 10 et den als zodanig achtereenvolgens ge - een rijtuig op veren of riemen met 2 noemd: rijtuigen en paarden van de Ko paarden 5 et ninklijke familie, militaire wagens en paar - een rijtuig op veren of riemen met 1 den èn boerenwagens met landbouwpro paard 3 et ducten of mest vanaf of naar gehuurde -of - een rijtuig zonder veren of riemen met 1 eigen grond. Voor de voerlieden van de paard 2 '/, et laatstgenoemde wagens diende Reijertje - een rijtuig zonder veren of riemen met 2 van Zijtveld zonder meer het tolhek te ope paarden 3 et nen. Hun passage bracht geen geld in het laatje. - een los paard of muilezel \.V2ct - een rund, ezel, bok of geit 1 et - een kalf, schaap of varken V2 et Nevenverdienste - een kudde schapen of varkens boven 50 Wat betekenden nu die van dag tot dag ont stuks 25 et vangen centen en stuivers op jaarbasis? In - elke hond, geit of bok voor kar of wagen 1867, toen de weduwe Van Zijtveld de tol 4 et bediende, bedroegen de inkomsten van de - een mallejan of lange wagen met 1 of 2 tol f. 100,- en de uitgaven f. 65,-. De laatste paarden 5 et waren vrijwel geheel voor het onderhoud van de weg. De opbrengst was dus in dat Opmerkelijk is het naar verhouding hoge jaar f. 35,-. Strikt genomen moest er nog ge tarief voor een bokkenwagen. De lieden die derfde rente af. Want haar man Kors had in met hond. bok of geit hun vrachtje vervoer dertijd de tol gekocht en de jaarlijkse rente den waren immers meestal niet de welva over een bedrag ter grootte van die koop rendste. Voor een rijtuig met 4 paarden zal som moest zij dus derven. Misschien bleef het tolhek wel nooit geopend zijn. De toen er uiteindelijk netto f. 25,- over. Wat moest malige bewoners van het nabije landgoed Mr. Willem N.J. van Hengst op de brug over de vijver bij Huize Persijn. Hij en zijn echtgenote Hen rietta E.H. Patijn wer den in mei 1879 in Maartensdijk inge schreven als aanwo- nenden van de Ach terwetering. Van Hengst was de eerste van de verhoefslaag den, die bereid was het onderhoud van zijn slag af te kopen. Foto: R.A.U. 13 K. van Rijn. Hoofd de weduwe voor die winst aan werkzaam van de Provinciale heden verrichten? Stel dat de Korssesteeg Waterstaat van Utrecht, 1882-1904. 300 dagen berijdbaar was per jaar. Minus Foto: R.A.U. de zondagen resteerden dan 250 effectieve toldagen. Dat zou betekenen, dat er gemid deld 40 et per dag werd gebeurd. Dat bedrag per dag zal in hoofdzaak de som zijn ge weest van tolgeld betaald voor reguliere rij tuigen en viervoeters. Het gemiddelde ta riefvan een eenheid van deze was 2 tot 2'/2 et. Zo gezien moest dus de weduwe met de bekende naam tussen 10 en 20 keer per dag het hek openen. En dat nog afgezien van de boerenwagens uit de omgeving. Want die waren mits gevuld met mest of landbouw producten van tol vrijgesteld. In de jaren 1889 t/m 1891 was het jaarlijks gemiddelde aan inkomsten f. 78,- en aan uitgaven f. 34,-.31) Donselaar ving dus in die jaren vóór de opheffing nog ruim f. 40,- per jaar. Ten overvloede zij opgemerkt, dat de tolwinst dus een nevenverdienste was. De veehouderij was Donselaars hoofdmid del van bestaan. Deprivatisering De wegenlegger De weg langs de Achterwetering beant Anno 1880 telde de wegenlegger van woordde bij lange na niet aan deze vereis Maartensdijk twaalf wegen. Twee ervan ten. De provinciale griffie had al meer dan werden (nog) onderhouden krachtens een eens gewezen op het gebrekkig onderhoud concessie. Dat waren de Korssesteeg en de ervan. In juli 1878 kreeg de gemeente be veelbesproken straat- en kunstweg vanaf richt, dat er klachten waren binnengeko Utrecht. Voor wat betreft de tien andere we men over de weg. Waarschijnlijk was deze gen berustte de onderhoudplicht bij de eige vanwege de "hooibouw" weer eens danig naren van de aangrenzende hoeven, de zo gehavend geraakt. Tolgaarder Donselaar genoemde verhoefslaagden. Voor dat on zal ook die zomer het nodige van de door derhoud per verhoefslaagde was in het pro gaande weggebruikers hebben moeten aan vinciale wegenreglement een niet gering horen. In het voorjaar van 1880 achtten Ge aantal bepalingen opgesteld. Een enkele deputeerde Staten de maat vol. Zij advi bepaling wordt hier gereleveerd. seerden B en W van Maartensdijk het on derhoud van deze doorgangsweg over te ,2 Allereerst moest in de berm van een slag nemen van de verhoefslaagden. ) Uiter een wit geverfd eikenhouten of stenen paal aard zou daarvoor per onderhoudplichtige tje staan. Zo n paaltje diende met zwarte een afkoopsom betaald moeten worden, cijfers twee gegevens te bevatten: de lengte hetzij ineens ofte voldoen in jaarlijkse ter van het slag in ellen en het nummer van de mijnen. En was het dan ook maar niet beter verhoefslaagde op de gemeentelijke we het onderhoud van de Korssesteeg door en genlegger. De gemeenten waren gehouden voor rekening van de gemeente te laten uit in mei en oktober een schouw te houden. voeren en dan zonder tolheffing? Dat laat Zo'n week voor de najaarsschouw moest er ste zou overigens wel betekenen, dat de per slag een bepaalde hoeveelheid verhar concessie moest worden afgekocht. dingsmateriaal aanwezig zijn. Na keuring en opmeting door het gemeentebestuur In eigen beheer diende dit materiaal door de onderhoud- Nu het provinciebestuur groen licht had ge plichtige te worden verspreid over zijn geven durfde het gemeentebestuur initi atie- weggedeelte. Voor de rest behoorde een ven te nemen. Burgemeester en Wethou weg te allen tijde in bruikbare staat te zijn. ders werden in mei 1880 gemachtigd finan dus zonder diepe sporen, knikken of gaten. ciële onderhandelingen te openen met de 14 eigenaar van de Korssesteeg en met de be koopsommen van de respectieve verhoef treffende verhoefslaagden.33) Het overleg slaagden waren geen gegevens te vinden. met de Iaatsten kwam vlot op gang. Zo Theoretisch zou het nog interessant kunnen schreef de broer van de onderhoudplichtige zijn te weten hoe het nu uiteindelijk met de Maria Willink van Collen per omgaande eigendom zat. Hoe dat ook zij, de witge- een brief. Daarin liet hij weten, dat zijn zus verfde stenen of eikenhouten nummerpaal- ter in principe geen bezwaar zou maken te tjes konden worden verwijderd. Want er gen overname door de gemeente van het was nu nog maar één onderhoudplichtige. onderhoud van haar slag. De aanwonende Dat was de gemeente. eigenaar met het grootste aantal ellen, Mr. W.N. van Hengst juichte het voorstel zelfs Een weigering toe en schreef gaarne te willen deelnemen Het gemeentebestuur van Maartensdijk had aan een beraadslaging terzake. Even leek er gehoopt het onderhoud van de Achterwete- nog een kink in de kabel te komen. Een van ringseweg en van de Korssesteeg gelijktij de verhoefslaagden bleek niet genegen mee dig te kunnen overnemen. Aan Donselaar te werken. Maar die hobbel werd ook ge lag het niet. Hij had van de weg langs de nomen. In zijn vergadering van 26 oktober Achterwetering 42 ellen te onderhouden. 1882 kon de raad besluiten de weg liggende Als verhoefslaagde had hij geen bezwaar langs de Achterwetering in eigen beheer en gemaakt tegen het betalen van een afkoop onderhoud te nemen. som. Ook was de tolgaarder wel genegen Daarmee was gehoor gegeven aan de tel- zijn eigen weg aan de gemeente te verkopen kenjare terugkerende klachten over de toe met inbegrip van alle aanspraken op tol stand van deze 736 meter lange weg. heffing.34) Toch zou het jaren gaan duren voor die transactie plaatsvond. De provincie toonde zich ten zeerste inge nomen. Zij zou binnen afzienbare tijd graag Maartensdijk was wel bereid de Korsse mededelingen ontvangen over de maatre steeg te kopen, maar niet zonder een sub gelen ter verbetering van de weg. B en W stantiële bijdrage van Achttienhoven en werden ook uitgenodigd van genoemd Westbroek. Tenslotte hadden de eigenaren raadsbesluit aantekening te doen op de leg van de landerijen in deze beide gemeenten ger der wegen. Over en aangaande de af óók belang bij een gegarandeerd onder- Persijnin 1930. Het huis werd in 1878 door architect Wen- tink gebouwd op de kelders van het oude huis. Tevens werd in dat jaar het omrin gende park aange legd. De toenmalige eigenaar en bewoner Willem van Hengst was een actieve inge zetene der gemeente. Hij werd in 1882 ge kozen als gemeente raadslid, in 1889 be noemd tot voorzitter van het bestuur van het waterschap Maar tensdijk en in 1897 werd hij lid van de kerkeraad der Ned. Herv. KerkteM'dijk. Foto: R.A.U. 15 houd van die weg en niet in het minst bij het wegen. Met het oog daarop konden kleine afschaffen van de tolheffing. Gedeputeerde subsidiebedragen worden aangewend. Staten hadden begrip voor deze voor waarde en gaven B en W van Maartensdijk Op het programma van hoofdingenieur Van in overweging in overleg te treden.35) Maar Rijn stond ook de verbetering van de Kors niettegenstaande herhaald aandringen, ook sesteeg. Naar zijn oordeel zou de over van de kant van de provincie, weigerden de dracht van het onderhoud aan de gemeente genoemde buurgemeenten mee te betalen Maartensdijk gecombineerd moeten wor aan de Korssesteeg. den met het aanbrengen van een definitief wegdek. Dit laatste was de provincie wel Donselaar had intussen bericht gekregen, iets waard. Van Rijn slaagde er in de drie dat zij n concessie weer was verlengd, tot 31 belanghebbende gemeenten weer rond de december 1885. Zulks volgens de bepalin tafel te krijgen. In de laatste fase van de on gen vastgesteld bij Koninklijk Besluit van derhandelingen met Donselaar trad de heer 11 december 1872. Zo er a) enige geldont J.H. De Waal Malefijt, de nieuwe burge waarding was geweest, dan werd die in ie meester van Achttienhoven en Westbroek, der geval niet gecompenseerd. Want óók de op als gemachtigde van de drie. toltarieven van 1872 werden aan gehouden. In een brief van 22 januari 1892 aan B en W Nog altijd kostte de passage van een "losse" van Maartensdijk kon hij mededelen tot een ezel, bok of geit deszelfs begeleider 1 cent. bevredigend resultaat te zijn gekomen. De definitieve koopsom was vastgesteld op f. 4000,-. De beide buurgemeenten zouden Onderhandelingen 37 In 1881 had de provincie een eigen water samen f. 2000,- betalen. ) De gemeente staatsdienst ingesteld.36) Hoofd van deze Maartensdijk diende de andere helft voor dienst werd Ir. K. van Rijn. In deze tijd van zijn rekening te nemen. Daarenboven ver staatsonthouding werd het aanleggen van plichtte Maartensdijk zich het wegdek op nieuwe wegen gezien als een zaak van par korte termijn grondig aan te pakken. Dat ticulier initiatief. Provinciale waterstaat zou een lieve cent gaan kosten. Maar de richtte zich dan ook in hoofdzaak op het be provincie had toegezegd een subsidie te vorderen van de verbetering van bestaande verlenen tot een derde der kosten van aan Nog eens: het noord : einde van de Korsse steeg omstreeks 1910 met zicht op boerderij Achterweteringseweg 70, destijds B nr. 11. Links van de weg, 'w 1» voor de haag, staat :H ' T4 een witte paal. Daar aan heeft de tolboom m gehangen. De afge beelde personen zijn m (van links naar rechts): Hendrik, Ger rit en Aalbertje Don J-a:- selaar. Ingevolge het ,S ..:,:> .:•••.'.-';!,. '" raadsbesluit van 29 februari 1892 mocht nimmer enig houtge * m ;•;,. ïplïï' was worden geplant op de noordwestelijke berm en de zuidooste lijke berm moest be schikbaar blijven voor het opslaan van on- '!"5,K derhoudsmateriaal. Hendrik en Gert zijn doende de noordwes telijke berm te scho- 16 Jan Hendrik de Waal Malefijt, geboren in 1852, was van 1890 tot 1903 burgemeester van Achttienhoven en Westbroek. Van 1892 tot 1903 lid Provin ciale Staten en van 1903 tot 1909 Gede puteerde en kamerlid. Lid Centrale Com missie van de Anti revolutionaire Partij van 1905 tot 1908. Van 1909 tot 1914 minister van kolo niën. Van 1914 tot 1927 burgemeester van Katwijk. Aldaar overleden in 1931. Foto: V.U. A'dam. -Ar»""1! 17 Villa "Blauwhoef koop en opmaking, met een maximum van het doktershuis in duizend gulden. Dat was bij de onderhan Achttienhoven aan de delingen het wisselgeld van Ir. Van Rijn. Kerkdijk. Voor 1888 StünCi cT üc uOiStcuc "Blauw Hoef'. Bij Overname raadsbesluit van 13 N.L. Burman Eijck van Zuijlichem was in februari 1878 werd tussen al weer twaalf jaren burgemeester besloten deze hoeve aan te kopen om ter van Maartensdijk. Gedurende al die jaren plekke een woning was de overname van de Korssesteeg een •if* I met een koetshuis slepende zaak geweest. Nu kon dan einde v:;::., .:,::•• '••:-:-: ••':-. . •"• voor de gemeente-ge lijk het voorstel om de steeg over te nemen neesheer te bouwen. Van 1908 tot 1941 op de agenda worden gezet. In zijn verga woonde in de dering van 29 februari 1892 nam de raad het de subsidie-aanvraag ingediend met toe "Blauwhoef' dokter besluit tot aankoop van "de weg gelegen voeging van een kostenbegroting voor ver K.O.A. Welffer. Bij tusschen den Kerkdijk, gemeente Achttien vervanging van zijn nieuwing en aankoop van de veelbesproken Maartensdijkse col hoven en de Achterwetering, gemeente steeg. Het totale begrotingsbedrag over lega W.J. Bakkeren Maartensdijk". Tevens werd besloten om schreed de f. 3000,-.40) Mocht dat laatste na 1911 J.J.F. Sterl deze weg bij openbare aanbesteding in ook zo gaan met de feitelijke kosten dan ing kon hij gebruik goede staat te doen brengen, hem vervol maken van een goed zou de gemeente het maximale subsidiebe onderhouden Kors- gens als harde weg te onderhouden en dat drag kunnen krijgen. Op 25 juni bevestig sesteeg en Achter- alles zonder ooit nog tol te heffen. Het wa den Gedeputeerde Staten de toekenning weteringseweg. De ren stuk voor stuk ontbindende voorwaar van de geldelijke steun.41) Kerkdijk in Achttien den, door de beide andere gemeenten en de hoven werd in 1954 Dr.Welfferweg ge provincie gesteld. Geprikkeldheid noemd. Gezien de hiervoor genoemde data was tot Op 17 maart daaropvolgend werd het be nog toe in een vlot tempo gewerkt. Maar de sluit tot aankoop door Gedeputeerde Staten burgemeester van Achttienhoven was er goedgekeurd.38) Op 22 april werd de koop- niet gerust op. Hij wilde waar voor zijn acte bij notaris Van Maerlant te Utrecht ge geld, niet nog eens meemaken dat in het tekend.39) Op 9 juni werd bij de provincie natte jaargetij de steeg in een modderpoel '.'•••.f--iS VK De Korssesteeg anno 1996, in zuidelijke richting. Door het ge bladerte van de bo men aan weerszijden van de weg zijn de domtoren en ook di verse hoge Utrechtse flatgebouwen aan het oog onttrokken. On der de asfaltlaag zit de macadamverharding van 1892. 18 werd herschapen. Eind augustus drong hij Maar bovenal stond, dat een stoorbron in de er in een brief bij B en W van Maartensdijk communicatie tussen de drie gemeenten op aan, het hard maken van de Korssesteeg was opgeheven. De steeg was een band ge zoveel mogelijk te bespoedigen. Hij vleide worden. zich met de hoop niet te worden beschul Het was overigens niet het eerste geval van digd van al te grote voortvarendheid. Die deprivatisering. In 1881 had de gemeente zin in zijn brief klonk bepaald sarcas Maartensdijk de straat -en kunstweg van tisch.42) Utrecht naar Maartensdijk overgenomen Hij werd per omgaande op de hoogte ge van Baron van Breugel Douglas. Het zou bracht van de datum van de openbare aan blijken een proces te zijn. In de volgende besteding van de vernieuwing van de laan. decennia nam de lokale overheid alle parti Die aanbesteding was gepland op 14 sep culiere en verhoefslaagde wegen onder tember. Burman Eijck van Zuijlichem on haar hoede. derstreepte in zijn brief, dat met opzet was gewacht tot de nazomer. Wie ook maar enige kennis van zaken had wist, dat derge Louis van den Brink lijk werk niet in het droge jaargetij kon wor Wim Hoebink den uitgevoerd, zo repliceerde de Maar- tensdijkse burgemeester.43) Aldus werd De Waal Malefijt op het einde van de rit nog Noten eens de les gelezen. 1. Gemeente Archief Maartensdijk, afgekort G.A.M., inv. nr. 291, brief nr. 291. d.d. 31 -8- 1892. Een macadamweg Deze brief van burgemeester J.H. de Waal Male In het door provinciale waterstaat goedge fijt van Achttienhoven aan B en W van Maartens dijk, is het enige document uit de periode 1855 keurde bestek stond, dat de Korssesteeg t/m 1892 waarin de naam "Korsensteeg" voor zou worden opgemaakt naar de wijze van komt. MacAdam. Dat hield in, dat op een platte 2. G.A.M., brief van het Provinciaal Bestuur van zandlaag een grindlaag kwam en daarop Utrecht, 2e afdeling, nr. A 1304/698, d.d. 20 juni een puinlaag. Werd een weg zo verhard dan 1944. Met deze brief werd o.m. de gewijzigde legger van de gemeente Maartensdijk vastge kon het regenwater door het weglichaam steld. wegzakken naar de diepere ondergrond. 3. Zie onder het hoofd "Een weg met een voor Bij de aanbesteding werd het laagst inge naam". schreven door Steven van Dodewaard te 4. M.K.E. Gottschalk, De ontginning van de Stichtse venen ten oosten van de Vecht. Tijd Weesp. Hij was bereid het werk uit te voe schrift van het Koninklijk Nederlandsen Aard ren voor f. 841,-. In zijn vergadering van 16 rijkskundig Genootschap, afl. 3-4. 1956. p. 221. september 1892 besloot de raad van Maar 5. Idem. p. 214. tensdijk hem het werk te gunnen. De weg 6. M.K.E. Gottschalk. De Waterbeheersing in het Stichtse Veengebied ten oosten van de Vecht, tij werd cinu OrCtOucr door uc aannemer opge dens de ontginningsperiode. Tijdschrift van het leverd. Begin november ontvingen Gede 44 Koninklijk Nederlandsen Aardrijkskundig Ge puteerde Staten hiervan bericht. ) Vervol nootschap, all 5, 1956. p. 316. gens kwam iemand van Waterstaat kijken 7. Rijksarchief Utrecht, afgekort R.A.U., Topogra of het wegdek van de Korssesteeg was op fische Atlas 2761, Kaart van de geprojecteerde Utrechtse vaart naar de Eem, van 1660. Tekening gemaakt conform de bepalingen van het be in kleuren zonder naam. Met opgave van de stek. Pas daarna werd de toegezegde subsi grondeigenaren en de afstanden. die uitgekeerd. 8. R.A.U., Top. Atl. 2181, VA 3012, kast 10/19. 9. R.A.U.. inv. nr. 16, Domkapittel 3707. Register van de landerijen in Oostveen met vermelding Reijertje van Dijk, de weduwe van Kors, van de grootte, de eigenaars en de gebruikers, ca. stierf in 1880. Het was haar niet gegeven 1650. geweest de vernieuwde steeg nog in ogen 10. R.A.U.. inv. nr. 16. Archief Domkapittel nr. 3704. schouw te nemen. Ze zou anders gewoon Memorie van de respectieve Eygenaars van de perplex hebben gestaan van de face-lift. landen onder Oostveen, van omstreeks 1695. Maar de verandering betrof uiteraard meer 11. De vroedschap was in de Nederlanden voor de dan het uiterlijk. Karrevoerders legden nu Bataafse Republiek een vertegenwoordiging in de stedelijke regering van de meest gegoede en zonder hotsen en botsen het traject af. Er dus belangrijke poorters (de z.g. "ricdom"). kon op dit wegdek ook met een zwaardere De laak \ an de \ roedschap bestond in het alge vracht gereden worden. En zowel het een meen uit medewerking aan het stadsbestuur in za als het ander gold voor alle jaargetijden. ken die niet tot de rechtspraak behoorden. Een vroedschap (lid van de vroedschap) zat voor het 18-8-1892. leven. 43. G.A.M., brief nr. 20, d.d. 2-9-1892. 12. G.A.M., inv. nr. 291, brief nr. 589, d.d. 24-10- 44. Idem, brief nr. 24, d.d. 31-10-1892 en bijge 1863. voegde nota. 13. Idem. 14 G.A.M., inv. nr. 291, brief nr. 564, d.d. 1-7-1873. 15. Idem, brief nr. 55, d.d. 23-8-1876. Literatuur 16. R.A.U., inv. nr. 16, Archief Domkapittel, nr. Borger. G.J., Staat van Land en Water, Zutphen, 3707. 1982. Mr. Cornelis van Vianen was advocaat in der Brouwer, F., De Afscheiding te Westbroek, Achttien Hove van Utrecht en geërfde van Oostveen. Dat hoven en Maartensdijk. In: St. Maerten, 1993, nr. 11. betekent dat hij lid was van de vergadering van Gottschalk, M.K.E., De ontginning der Stichtse Ve personen door wie in Utrecht in naam van het nen ten oosten van de Vecht. In: Tijdschri ft van het staatshoofd recht gesproken werd en dat hij eige Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genoot naar van een erf of stuk grond en stemgerechtigde schap, 1956. was in het gerecht Oostveen. Gottschalk, M.K.E., De Waterbeheersing in het 17. Register van Johannes Gijsbertus Nijhof, Notaris Stichtse veengebied ten oosten van de Vecht tijdens ter standplaats Utrecht, Deel 637, nr. 58. de ontginningsperiode. In: Tijdschrift van het Ko 18. Idem. ninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap, 19. G.A.M., inv. nr. 291, brief nr. 243, d.d. 21 -2- 1956. 1877. De Raadt-Nolst Trenité, M.L., De oude grenzen van 20. Archief van de gemeente Achttienhoven, map nr. Westbroek en Achttienhoven. In: St. Maerten, 1993, 54. nr. 10. 21. G.A.M., inv. nr. 291. Van der Schaar, J., Woordenboek van voornamen, 22. Archief van de gemeente Achttienhoven, map nr. Utrecht, 1981. 54. Van der Woud, A., Het lege land, Amsterdam, 1987. 23. Idem. Seylhouwer, J. F., Inventaris v/h/ Archief van J.H. de 24. G.A.M., inv. nr. 291, brief nr. 44. d.d. 30-8-1873. Waal Malefijt, V.U., Amsterdam. 25. Idem, brief nr. 44, d.d. 30-8-1878. 26. Idem, brief nr. 54, d.d. 1-7-1873. 27. Idem,briefnr.2,d.d. 17-5-1877. 28. Idem, brief nr. 44, d.d. 30-8-1878. 29. G.A.M., inv. nr. 299, brief nr. N627, d.d. 26-11- 1863, brief nr. N314, d.d. 23-12-1872. 30. Wel kerkten in de tijd van de Afscheiding ( 1834- 1840) enkele inwoners van Maartensdijk illegaal in het huis van Jan van Barneveld, het huidige Dr. Welfferweg 39. Ze werden in de gaten gehouden door vrederechter Floris Coenraad Muysken, wo nende Achterweteringseweg. Het is daarom heel wel mogelijk, dat deze kerkgangers een andere weg kozen. Zie: St. Maerten, december 1993, nr. 11, Fenna Brouwer, De Afscheiding te West broek, Achttienhoven en Maartensdijk, p. 15. 31. G.A.M., inv. nr. 299, notitie aan de onderzijde van debrief behorende bij brief nr. N314, d.d. 23- 12-1872. 32. Idem, brief nr. 61. d.d. 15-4-1880. 33. Idem, brief nr. 263, d.d. 28-5-1880. 34. Idem, brief nr. 323, d.d. 28-6-1880. 35. Idem, brief nr. 56, d.d. 23-6-1880. 36. Guus J. Borger, Staat van Land en Water, Zutphen, 1982, p. 147 en 149. 37. Idem, brief van B en W van Achttienhoven en Westbroek, d.d. 26-2-1892. 38. Idem, brief nr. 37, d.d. 19-3-1892, behorende bij de disposie van 17-3-1892, waarmede het raads besluit van 17-2-1892 werd goedgekeurd door de G.S. van Utrecht. 3'). Idem, brief nr. 3, d.d. 25-6-1892, behorende bij beschikking d.d. 23-6-1892, nr. 37 van Gedepu teerde Staten alsmede het afschrift van de d.d. 24- 4-1892 door notaris H. van Meerlant opgestelde koopakte behorende bij brief nr. 15, d.d. 9-6- 1892. 40. Idem, brief nr. 15, d.d. 9-6-1892 met begroting van de kosten voor de vernieuwing van de weg gelegen tussen de Kerkdijk gemeente Achttien hoven en de Achterwetering gemeente Maartens dijk. 41, Idem, beschikking nr. 37, d.d. 23-6-1892. 42, Archief van de gemeente Achttienhoven, brief 20 Teveel om op te noemen De 16de aflevering van St. Maerten is in de en/of gesprekken te voeren met oudere in maak. Indeafgelopenjarenismij meer dan gezetenen. Anders gezegd: er zit muziek in. eens de volgende vraag gesteld: hebben jul lie nog steeds onderwerpen genoeg om over Tot nog toe is het gelukt telkens een vol te schrijven? Op die vraag was en is maar gend nummer van ons tijdschrift uit te ge één antwoord mogelijk: teveel om op te ven. Menig lid van de vereniging klom in de noemen. Ik zou zonder veel moeite een pen en maakte een goed verhaal. Maar het bladzijdenvullende opsomming van onder moet gezegd: de voortgang van St. Maerten werpen uit mijn mouw kunnen schudden. hing wel eens aan een zijden draadje. Er is Ook een amateur-historicus moet een uit stofte over. Maar het zou wenselijk zijn als spraak kunnen staven. Derhalve het vol de redactie meer artikelen in voorraad had. gende bescheiden lijstje: Zijn er ook nog andere leden en/of lezers, 1. De historie van het natuurbad "De Kik die wel eens een lokaal-historisch onder ker" in Groenekan werp willen aanpakken? Het hoeft heus 2. De politieverordening in de historie geen proefschrift te worden. Het gaat veel van de gemeente eer om een korte, goed onderbouwde bij 3. De kleurrijke geschiedenis van het drage. Er hoeft ook niets van vandaag op schooltje in Blauwkapel morgen klaar te zijn. U kunt er zonder be 4. De historie van de rijtuigenfabriek Bui zwaar eenjaar of langer voor nemen. tenweg 5. De distributie in '40-'45 in de ge Al doende heb ik enige kennis van zaken meente opgedaan. Op verzoek geef ik graag sug 6. De bewoningsgeschiedenis van de gesties en tips aangaande o.a.: Achterwetering - onderwerp en archiefmateriaal 7. Het gebruik van trekhonden in onze - te voeren vraaggesprekken omgeving - foto's en andere illustraties 8. De wapens van Achttienhoven. Maar - opzet en uitvoering tensdijk en Westbroek De redactie zal alle aandacht besteden aan 10. De voorgeschiedenis van de A27 in uw eindtekst. onze gemeente 11. Kameo: het reilen en zeilen van een W. Hoebink, lid redactie sportvereniging 12. De geschiedenis van de Gereformeerde Kerk inM'dijk 13. De "Tienhuizen" op de Voordorpse Dijk 14. Het wagenpark van een akkerbouwer in het verleden 15. Het station "Hollandsche Rading" 16. De vooroorlogse ontwikkeling van Eindjuni 1956 be fietspaden inM'dijk stond het Groenekans 17. Hollandsche Rading in de M.E.: een /wembad "De Kik woelig grensgebied ker" 25 jaar. Ter gele genheid ervan werd er 18. De burgemeesters van Westbroek druk feest gevierd. Op 19. De lotgevallen van een boerderij 30 juni was er o.a. ge 20. De levensloop van een Groenekans kostumeerd zwem kunstenaar: H. Bellaart men. Dit "Lieve Heersbeestje" won een van de prijzen. Het is overigens niet zomaar een lijstje. Gevraagd: een lezer. Aangaand elk van deze onderwerpen zijn die met oog voor de tail het materiaal van gegevens te vinden in het gemeente-archief "De Kikker" bewerkt. 21 Historische Schatten in Maartensdijkse Huiskamers.. Het klinkt wellicht overdreven, maar soms lijk in Maartensdijk nog meer mensen in het vind je ze zomaar. Op een speurtocht naar bezit zouden kunnen zijn van kleinere of gebeurtenissen en situaties uit de rijke ge grote collecties historisch materiaal. schiedenis van onze gemeente. Je hebt na Om deze vraag te beantwoorden is in de tuurlijk al uitvoerig gegrasduind in de offi loop van dit jaar door de Historische Ver ciële archieven in ons eigen gemeentehuis eniging Maartensdijk een Werkgroep In en bij de provinciale en rijksarchieven. ventarisatie ingesteld met wat genoemd Maar je mist nog die stille getuigen van het werd een speurtocht naar historische docu Maartensdijkse verleden, die zo' n gebeur menten en oud beeldmateriaal (foto's, tenis of situatie kleur geven. Een oude foto films) over onze gemeente. Doel ervan was van een boerderij of een molen, een plaatje niet alleen om een overzicht te krijgen van van mensen in oude klederdracht of van een interessante gegevens , die momenteel in allang niet meer bestaande vereniging uit het bezit zijn van particuliere personen, een van onze Maartensdijkse dorpen. Of, maar ook in handen van verenigingen en in wanneer je iets wilt schrijven over de oor stellingen in onze gemeente. Dit laatste logsjaren in onze gemeente, zo' n zeldzaam omdat de geschiedenis van deze verenigin dagboek over die periode bijgehouden door gen vanzelfsprekend deel uitmaakt van de een van de bewoners. Met een weergave rijke historie van Maartensdijk en hun ar van gebeurtenissen van lang geleden, die chieven, net als de verzamelingen van par opeens weer actueel geworden zijn. Zoals , ticulieren, een belangrijke bron van infor ter voorbereiding van de Open Monumen matie vormen. ten Dag dit jaar, de dagelijkse rapportage In de eerste maanden van dit jaar is in bijna van Mevrouw Schuurman uit Westbroek alle kranten die in Maartensdijk verschij over de restauratie van de molen de Kraai nen aandacht besteed aan de speurtocht on in 1958. Dergelijke geschriften en oud der inwoners van onze gemeente. Het aan beeldmateriaal (foto's en films), maar ook tal reacties was weliswaar klein, maar de krantenknipsels en oude gebruiksvoorwer kwaliteit ervan verrassend. Met name van pen, vormen de even zovele schatten uit de enkele oudMaartensdijkers, die ons op de geschiedenis van Maartensdijk. En je vindt hoogte brachten van hun bezit aan oude fo ze, met een beetje geluk, zomaar in de to's, oude krantenknipsels en zelfs heel oud Maartensdijkse huiskamers. (Soms ook op filmmateriaal (over de festiviteiten in West zolders en zelfs in garages.) broek ter gelegenheid van de kroning van onze toenmalige Koningin Juliana in 1948 De Werkgroep Inventarisatie en destijds vervaardigd door de zoon van Bovengenoemde ontdekkingen werden als de laatste gemeentesecretaris van West regel gedaan door 'geschiedschrijvers' die broek, de heer Van Vliet). met enige regelmaat of zo nu en dan een ar tikel schreven voor dit tijdschrift of voor Personen en verenigingen lokale kranten. Als een foto of document in In de komende periode hoopt de Werkgroep het artikel verscheen, werd daarbij als regel Inventarisatie de contacten met deze en an de eigenaar vermeld en was de 'vindplaats' dere verzamelaars en bezitters van histo dus bekend. Vaak kwam het daarbij voor risch materiaal verder uit te breiden. Sug dat bij dezelfde eigenaar nog ander interes gesties of tips van leden van de Historische sant materiaal werd aangetroffen. Bij som Vereniging en lezers van St. Maerten wor migen zelfs hele collecties van oude an den op hoge prijs gesteld! sichtkaarten en foto' s tot lang geleden ge In mei van dit jaar werd aan niet minder dan bruikte gereedschappen. Dit alles leidde tot 130 verenigingen en instellingen een en de vraag of het mogelijk was van deze ver quête gestuurd, met het verzoek een aantal zamelingen een overzicht te verkrijgen en vragen te beantwoorden over eigen ge verder tot de veronderstelling dat er moge schiedenis. Hoewel dit verzoek nogal laat 22 in het (verenigings-) seizoen werd gedaan, staan en de ontwikkeling van de organisa ontvingen wij begin september reeds 43 in ties zelf. Al was het maar ter voorbereiding gevulde vragenlijsten retour. Plus een schat van een komend jubileum en een daarbij aan gegevens over o.m. de data van oprich horende feestelijke herdenkingsuitgave. ting, namen van mensen die bij de oprich Alle bovengenoemde activiteiten vormen ting van de vereniging of instelling betrok overigens nog maar een deel van de tame ken waren, gegevens over oude en nieuwe lijk ambitieuze plannen van de Werkgroep verenigingsbladen, krantenknipsels etc. Inventarisatie. Want het inventariseren is etc. Tot de oudste instellingen in onze ge slechts een eerste stap op weg naar een rij meente behoren ongetwijfeld de Her kere en meer overzichtelijke documentatie vormde Kerkgemeenschappen. Zo verkre van historische bronnen, die binnen onze gen wij een aantal, uiteraard nog summiere, gemeente en in de Maartensdijkse huiska gegevens over de Hervormde Kerk van mers voorhanden zijn. Bij al die activiteiten Westbroek, gesticht omstreeks 1577 en de en plannen kunnen wij best nog wat hulp en Hervormde Gemeente Blauwkapel/Groe- bijstand gebruiken! U kunt zich daarvoor nekan, oorspronkelijk uit ongeveer het jaar opgeven bij de leden of kontaktpersonen 1600! Beide Kerken bezitten eeuwenoude van de werkgroep. archieven met voor de kerkelijke en alge mene geschiedenis van onze gemeente waarschijnlijk belangrijk materiaal. Deze Kontaktpersonen van de werkgroep: archieven zijn in principe niet openbaar, maar voor bijzondere onderwerpen en met Koos Kolenbrander, Maartensdijk, toestemming van de kerkvoogdijen wel te tel. 0346-211675 raadplegen. De Werkgroep Inventarisatie Wim Verwer, Maartensdijk, hoopt daarover in de komende periode tel. 0346-211920 overleg te hebben en zo mogelijk afspraken temaken. Louis van den Brink, Groenekan. tel. 0346-212716 Henk Veenstra, Hollandsche Rading. De toekomstplannen tel. 035-577138 Nu voor de meeste verenigingen en instel Leen de Raadt, Westbroek, lingen het nieuwe winterseizoen is aange 0346-281469 broken, zullen we de organisaties, die tot dusver geen gegevens stuurden, verzoeken ons alsnog van dienst te willen zijn. De Leen de Raadt vastlegging van hun geschiedenis is niet al leen belangrijk voor de historie van Maar tensdijk als geheel, maar ook voor het ont Muziekvereniging "Vriendenkring" op concours in 1928 Liinmen. Foto: van Wout van Winssen. 23 Historische Vereniging Maartensdijk De Historische Vereniging Maartensdijk is opgericht tijdens de oprichtingsvergadering die werd gehouden op 7 oktober 1987 in het Dorpshuis "De Groene Daan" in Groenekan. De vereniging stelt zich ten doel het bevorderen van de belangstelling voor en zo mogelijk het onderzoeken van de geschiedenis van Maartensdijk en omstreken. De vereniging streeft dit doel na zonder winstoogmerk. Bestuur J.H.W. Hermsen, Veldlaan 5, 3737 AM Groenekan, voorzitter, tel.(0346) 21 15 41. A.E. Zoetebier-Kluyver. Vijverlaan 2.3737 RH Groenekan, secretaris, tel.(0346) 21 12 48. R.J. Tiessen, Spoorlaan 82, 3739 KG Hollandsche Rading, penningmeester, tel.(035) 577 15 33. E. Both-Voskuil, Merellaan 49. 3738 ED Maartensdijk, tel. (0346) 21 22 48. W. Hoebink, Copijnlaan 17, 3737 AV Groenekan, tel.(0346 )21 20 20. M.L. de Raadt-Nolst Trenité, Kerkdijk 51. 3615 BB Westbroek, tel.(0346) 28 14 69. W. Verwer, Kometenlaan 6, 3738 XC Maartensdijk, tel.(0346) 21 19 20. De contributie bedraagt ƒ 30,- per jaar. Het verenigingsjaar loopt van 1 januari tot en met 31 december. Voor informatie over en opgave als lid van de Historische Vereniging kan men zich wenden tot de secretaris. Het gironummer van de Historische Vereniging is: 4400774 t.n.v. Historische Vereniging Maartensdijk. St. Maerten is het tijdschrift van de Historische Vereniging, augustus '96 no. 15, zevende jaargang. Redactie W. Verwer, Kometenlaan 6, 3738 XC Maartensdijk, tel. (0346) 21 19 20. W.P. Hoebink. Copijnlaan 17. 3737 AV Groenekan. tel. (0346) 21 20 20. L.A.M. Fijen. Gruttolaan 3, 3738 EV Maartensdijk, tel. (0346)21 39 45 (eindredactie). Grafische verzorging en lay-out J.C. van Hoffen. O 1996 Niets uit dit tijdschrift mag worden verveelvoudigd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Historische Vereniging Maartensdijk. 24