Tanrıların Doğası-Cicero-Çiğdem Menzilçioğlu-2012-491S
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
DE NATURA DEORUM ITanrıların Doğası HUMANITAS Yunan ve Latin Klasikleri Lıtınceden Çeviren Çiğdem Menzilcioğlu CİCERO DE NATURA DEORUM TANRILARIN DOĞASI <® Kabalcı Yayınevi: 373 Humanitas Dizisi: 27 Cicero De Natura Deorum / Tanrıların Doğası © Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2006 Birinci Baskı: Ocak 2012 Dizi Editörü: Çiğdem Dürüşken Yayın Yönetmeni: Murat Ceyişakar Yayıma Hazırlayan: Eyüp Çoraklı Kapak Tasarımı: Gökçen Yanlı KABALCI YAYINEVİ Gülbahar Mah. Cemal Sahir Sok. Çelik Iş Merkezi No. 16 D Blok Mecidiyeköy-lstanbul Tel.: (0212) 347 5451 Faks: (0212) 347 5464 [email protected] www.kabalciyayinevi.com internetten satış: www.kabalci.com.tr Sertifika No. 11245 KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI CataloGinG-in-Publication Data (CİP) Cicero De Natura Deorum / Tanrıların Doğası 1. Felsefe 2. Tanrıbilim 3. iki Dilli ISBN 978 975 997 173 1 Baskı: Melisa Matbaacılık (0212) 674 9723 Çiftehavuzlar Yolu, Acar San. Sit. No. 4 Davutpaşa-lstanbul Sertifika No 12088 M. TULLIUS CİCERO DE NATURA DEORUM TANRILARIN DOĞASI Latince den Çeviren Çiğdem Menzilcioğlu KABALCI YAYINEVİ İÇİNDEKİLER ONSOZ ................................................................................................................ 7 SUNUŞ: Cicero ve De Natura Deorum ...................................................... 9 DE NATURA DEORUM TANRILARIN DOĞASI LİBER PRİMUS.........................34 I. KİTAP.............................................35 LİBER SECUNDUS................ 162 II. KİTAP.......................................... 163 LİBER TERTİUS..................... 338 III. K İTA P....................................... 339 FRAGMENTA.......................... 444 FRAGMANLAR............................. 445 NOTLAR..........................................................................................................449 KAYNAKÇA 483 DİZİN............ Bu çeviri çalışmamı manevi desteğiyle bana güç veren sevgili anneme ithaf ediyorum. ÖNSÖZ Romalı bir düşünürün zihninde canlandırdığı bir sohbette tanrıların doğası ve dünyevi işlere etkileri Gibi esaslı konuları irdelediği De Natura Deorum, özünde Eski Yunan dünyasının üç önemli felsefe okulunun -Epicurus, Stoa, Academia- belli başlı temsilcilerinin konuya ilişkin yaklaşımlarının toplu hal de bir sunumudur. Cicero bu eseriyle Yunan felsefesini sadece kendi halkının anlayacağı bir kılığa sokmakla kalmaz, aynı za manda düşündüğünün çok ötesinde evrensel bir amaca hizmet eder. SözGelimi eserleri Günümüze ulaşmamış pek çok filozo fun tanrı kavrayışıyla ilgili öğretisini bizler buGün Cicero’nun derin bir bilgi birikimiyle kaleme aldığı De Natura Deorum sa yesinde öğrenmekteyiz. Özellikle bu yönüyle ele alıp çevirisini sunduğumuz De Natura Deorum,‘ antikçağ düşüncesinde ev renin oluşumundan itibaren tanrının varlığını açıklamak için Geliştirilen yöntemlerin oluşturduğu ahlak anlayışını ve bu an layışa Göre şekillenen dinsel inancın Roma toplumundaki ye rini daha iyi anlayabilmemiz açısından önemlidir. Bunun yanı sıra De Natura Deorum'un özellikle ikinci kitabı, antikçağ in sanının doğayı inceleyerek ulaşmış olduğu bilgiler bakımından -örneğin canlıların üreme ve beslenme şekilleri, insan vücu dunun yapısı ve işleyişi, GezeGenlerin hareketleri ve yıldızların konumları- hem ilGi çekicidir hem de önemli bir kaynaktır. Metnin 2006 yılında Dost Kitabevi’nce yayımlanmış ve F. Gül Özaktürk ile Fafo Telatar’a ait bir başka çevirisi de mevcuttur. Çeviride Latince metin için H. Rackham (trans.), Cicero. De Natura Deorum, Academica, The Loeb Classical Library, EnG- land, 2000 künyeli edisyon temel alınmıştır. Yine çevirideki açıklamalarda H. Rackham’m Loeb edisyonundaki açıklayıcı notlarının yanı sıra P. G. Walsh (trans.), Cicero. The Nature of the Gods, Oxford University Press, Oxford-New York, 1998 künyeli çalışmadaki notlardan yararlanılmıştır. Ayrıca birinci kitapla ilgili açıklamalar için Andrew R. Dyck (ed.), Cicero. De Natura Deorum, Book I, CambridGe, 2003 künyeli çalışmadan, ikinci kitapla ilGili açıklamalar için de J. B. Mayor, M. Tullii Ciceronis De Natura Deorum Libri Tres, with introduction and commerıtary, vol. II, CambridGe, 1883 künyeli çalışmadan ya rarlanılmıştır. Antikçağ yazarlarından yapılan alıntılar için, başka türlü belirtilmedikçe, Loeb Classical Library’de yayım lanmış edisyonlar temel alınmıştır. Ayrıca çeviride Geçen kişi isimleri konusunda Latince yazılım benimsenmiştir; yer isim lerinde Türkçe kullanımlar tercih edilmiş, Latince olarak bı rakılan isimlerinse coğrafi konumları açıklanıp Günümüzdeki karşılıkları verilmiştir. Çeviriyi büyük bir dikkatle okuyarak değerli katkılarda bulunan, felsefi terimleri Türkçeleştirirken karşılaştığım zor lukları aşmamda yardımlarını benden esirGemeyen ve akade mik çalışmalarımda her zaman büyük desteğini ve yardımım Gördüğüm değerli hocam Prof. Dr. Çiğdem Dürüşken’e teşek kürü borç bilirim. Çiğdem Menzilcioğlu İstanbul, Şubat 2007 Cicero ve De Natura Deorum Kısa Yaşam Öyküsü Roma tarihinin en çalkantılı döneminde yaşayan Cicero, Roma’mn yaklaşık 100 km. Güneyindeki Arpinum’da, atlı sı nıfından varlıklı bir ailenin ilk çocuğu olarak İÖ 3 Ocak 106 tarihinde dünyaya gelir. Roma’nın kaderini değiştiren Iulius Caesar’dan altı yaş büyüktür. Cicero’nun ilk çocukluk yılları Germanialı ve Gallialı kavimlere karşı yürütülen savaşların ya şandığı döneme denk düşer. İlk Gençlik yıllarında, yani on yedi on sekiz yaşlarında ise Marius ile Sulla arasında çıkan iç savaşa tanık olur. İşte bu yıllarda yaşamı boyunca elde edeceği başarı ların temelim oluşturan eğitimi almak üzere babası onu erkek kardeşiyle birlikte önce Roma’ya, sonra Yunanistan’a Gönde rir. Mithridates Savaşı’nm neden olduğu karışıklıktan kaçıp Roma’ya yerleşen Epicurusçu Phaedrus’un, Stoacı Diodotus’un ve Academiacı Philo’nun derslerine katılır. Dönemin en iyi öğretmenlerinin Gözetiminde hitabet, felsefe ve hukuk eğitimi alır. Bu eğitim sonucunda da avukatlık kariyerinde kısa sürede yükselmeye başlar ve çoğunlukla savunma tarafında yer aldı ğı davalarda elde ettiği başarılarla yerini sağlamlaştırır. İÖ 80 yılında, henüz 26 yaşında Genç bir avukat olarak Amerilialı (Gü nümüzde Amelia) Sextus Roscius’u diktatör Sulla’nın adamla rına karşı savunurken, Sulla’mn diktatörlük rejimiyle beraber Gittikçe artan siyasi bunalım yüzünden hem ona hem de yöne timine karşı cesurca eleştirilerde bulunmaktan da kaçınmaz. Ama bu şekilde sayısız siyasi düşman da kazanmış olur. Bu yüz den hem bu düşmanlarından kaçmak hem de fazla çalışmaktan bozulan sağlığını Geri kazanmak amacıyla İÖ 79’da Roma’dan bir süreliğine ayrılıp Atina’ya Gider ve burada Plıilo’nun ölü münün ardından Academia’nın başına Geçen Antiochus’un, Epicurusçu Zeno’nun ve hatip Demetrius’un derslerine katı lır; oradan da Rodos’a Geçip Molon ile Posidonius’un öğrencisi olur. Ardından Smyrna’ya (İzmir) Gelir ve burada P. Rutilius Rufusun derslerini izler. Cicero’mm Yunanistan ve Küçük Asya’da felsefe ve hitabet konusundaki bilGilerini pekiştirdiği, yaklaşık iki yıl süren bu eğitim sürecinde Sulla Görevden çe kilir ve kısa bir zaman sonra da ölür (İÖ 78). Bunun üzerine Cicero da Roma’ya dönerek Terentia’yla evlenir. Bu evlilikten İÖ 76’da kızı Tullia, İÖ 65’te ise oğlu Marcus doğar. Sulla’nm ölümünün ardından Roma’nın siyasi tablosuna baktığımızda her türlü rezaletin ve kanunsuzluğun kol Gezdi ği bir ortam karşımıza çıkar. Bu dönemde başını Spartacus’un çektiği ve kölelerle özGürlük sahibi köylüler tarafından desteklenen köle hareketleri, Pompeius ve Crassus’un Sulla’nm yıktığı rejimi yeniden kurmak üzere yeltendikleri darbe Giri şimleri ve ikisi arasında yaşanan kişisel çekişmeler Roma ta rihinin akışına yön verir ve Roma artık şiddetli çatışmaların sahnesi olur. Senatus üyeleri Gelenekleri bir tarafa bırakıp ken di servetlerini artırmanın yollarını arar, equites (atlı) sınıfı ise gitgide Güçlenir. Kısacası antikçağm son özgür devletinin çö küşe Geçişinin ayak sesleri duyulmaktadır. Cicero işte böyle bir kargaşa döneminde büyük bir tutkuy la bağlı olduğu ülkesine hizmet etmek amacıyla avukatlık kari yerinin yanı sıra devletin çeşitli kademelerinde de Görevler alıp siyaset adamı kimliğine bürünerek cursus honorumunu tamam lamaya koyulur. Cumhuriyetçi ilkelerinden ödün vermeksizin sınıflar arası uyum (corıcordia ordium) adına savaş verir, ilk olarak İÖ 75 yılında Sicilya’da quaestor\uk yapar, ardından sı rasıyla aedilis (İÖ 69), praetor (İÖ 66) ve consul (İÖ 63) olur.1 Cicero’nun consul olduğu 63 yılında Catilina da bu göreve talip olur, ancak consuîluğa seçilemeyişinin ruhunda yarattığı hezi met onu İtalya’da silahlı ayaklanma planları yapmaya iter. An cak Catilina’nm devleti buhrana sürükleyecek planlarını haber alan Cicero hiç vakit kaybetmeden Senatus’ta Catilina aleyhine tarihi bir konuşma yapar. Bu konuşma Catilina’nm Roma’dan uzaklaşmasını sağladığı Gibi Roma’yı da olası bir iç çatışmadan kurtarır. Bu başarısından dolayı Catulus tarafından “pater pat- riae: vatanın babası” (In Pisonem 3.6; Pro Sestio 51.21; Plinius, Naturalis Historia, 7.30.117) unvanına layık Görülse de, Catilina ve yandaşlarının yakalandıkları yerde sorGulanmadan derhal öldürülmelerine ilişkin son Senatus karan (senatus consultum ultımum) yüzünden Pompeius, Crassus ve Caesarin kurduğu ilk triumvirliğin (üçlü yönetim) verdiği sürGün kararından kur tulamaz (İÖ 58). Birdenbire yıldızı sönen Cicero’nun evi yıkılır, bir yıl sürGün hayatı yaşar. Buna rağmen bu davadaki kararı nın haklılığından yaşamının sonuna kadar hiç kuşku duymaz ve Roma’yı büyük bir karışıklıktan kurtardığı inancını bir an olsun yitirmez. Önce Thessalonica’ya (Selanik), sonra Illyria’ya