Research Article / Araştırma Makalesi

Sosyal Bir Seremoni: Anadoluda Düğün Yemekleri ve Ritüelleri A Social Ceremony: Wedding Dishes and Rituals in Anatolia

Çağla Özer*

Abstract:The culinary culture of each country differs depending on the geographical conditions of the place of residence, climate, cultural background, their religious beliefs and other similar factors that that constitutes the social structure. ; located at the junction of the Asian and European continents, it is a country consisting of 7 geographical regions and 81 provinces, surrounded by seas on three sides. As in every society in Turkey, birth, wedding and events in the transition period is considered to be life or death created around it are experienced with certain ceremonies. Weddings are one of the important traditions that constitute the beginning of the family that created the society, reflecting the lifestyle of the society and history go back old times. Wedding ritual is a universal feature common in all cultures and objectives in Turkish culture and contains important meanings for different communities living in Turkey and has traditional features. In addition to this, the believes that the meals prepared as a treat in weddings that are held as a collective entertainment ritual will bring abundance. The aim of this study was to determine experienced wedding rituals and dishes associated with common features and differences in the different geographical regions of Turkey. In this context, the books prepared by the Culture and Tourism Directorates affiliated to the Provincial Governorships and the studies (research articles, reviews, graduate theses, congress papers, books) published between 1985 and 2020 were scanned and the data obtained were compiled under titles. As a result of the study, it is seen that traditional wedding ceremonies and dishes still maintain their value when going from the city to the villages. However, in almost all regions, although the stages until the wedding day are occured on different days and in different forms, it is observed that the dishes are the basis. Structured Abstract: The culinary culture of each country differs depending on the geographical conditions of the place of residence, climate, cultural background, their religious beliefs and other similar factors that make up its social structure. The ceremoniality of weddings is universal as a common feature and purpose in all cultures. For Turkish culture and different communities living in Turkey weddings have important meanings and traditional features. In addition to this, the believes that the meals prepared as a treat in weddings that are held as a collective entertainment ritual will bring abundance, which is also valuable because it is a complementary element of weddings and it means a sacred ceremony. Turkish society has been the scene of collective eating ceremonies in Anatolia since the day it was in the flow of history. Meals for any occasion of joy such as making a wish, getting rid of a disaster, circumcision, birth, or for the soul of the dead and a cause of sadness have always existed in the traditions of the Turks for centuries.

* Dr. Öğr. Üyesi, İstinye Üniversitesi, Güzel Sanatlar, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi, Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümü Asst. Prof. Dr, Istinye University, Faculty of Fine Arts, Design and Architecture, Gastronomy and Culinary Arts 0000-0001-8471-8607 [email protected] Cite as/ Atıf: Özer, Ç. (2020). Sosyal bir seremoni: anadoluda düğün yemekleri ve ritülleri. Turkish Studies - Social, 15(8), 3677-3690. https://dx.doi.org/10.47356/TurkishStudies.46346 Received/Geliş: 14 September/Eylül 2020 Checked by plagiarism software Accepted/Kabul: 20 December/Aralık 2020 Published/Yayın: 28 December/Aralık 2020 Copyright © INTAC LTD, Turkey CC BY-NC 4.0

3678 Çağla Özer

Weddings are a transitional period of human life between birth and death, which are celebrated with certain ceremonies and differ according to traditions and customs in the regions. Although there are differences from region to region, all kinds of that rituals are meticulously observed for the unity, happiness and solidarity of the newly established family in wedding ceremonies, otherwise there is a belief that weddings will cause unease, unhappiness and bad luck into the wedding house (Yiğit, 2019). Wedding, which has an importance in our social life; it has become widespread derived from the words “tüğün” and “düğmek” which mean to create bonds and to tie. In addition, it is said that the wedding day is called "toy günü" because it means feast and entertainment with dinner, and "tüy günü" because of the decoration of houses with feathers on the wedding day (Yakıcı, 1991). The purpose of this study was to determine the wedding rituals, the common characteristics and differences associated with foods in different geographical regions of Turkey. In this context, the books prepared by the Culture and Tourism Directorates affiliated to the Provincial Governorships and the studies (research articles, reviews, graduate theses, congress papers, books) published between 1985 and 2020 were examined and the obtained data were compiled under titles. As a result of the study, it is seen that traditional wedding invitations and meals still maintain their value when going from the city to the villages. However, in almost all regions, although the stages until the wedding day are occured on different days and in different forms, it is observed that the meals are the basis. Besides, cooking meals together is an evidence of helping and sharing while ensuring the unity and cohesion of societies. Although the dishes made in all our regions differ in terms of preparation and presentation, it has appeared that there are at least a few types of meat dishes. Keşkek is the most traditional type of food made in different geographical regions. It has seen that made on both engagement and wedding days. Keşkek is also included in the UNESCO Intangible Cultural Heritage (SOKÜM) Representative List with the name "Traditional Ceremonial Keşkek" in 2011, as it contains ceremonial meaning and traditionalism in its preparation. , and maintain their place where they are served as dessert on the ceremony of bind with a promise to wed, engagement and wedding days. Apart from the ceremonies mentioned halva appears at all stages of the wedding rituals at the invitation part, asking for a girl, on the henna night, in the Turkish bath. The common point of the desserts is the belief that the sweetness lasts a lifetime. It is also observed that the tradition of drinking sherbet continues in most regions and is consciously kept alive with the longing for the past. Another point is that it is not possible for the societies that lived in Anatolia, which is the cultural mosaic of our rich cuisine culture, not to be affected by each other. At this period, local cuisines on behalf of Turkish Culinary Culture need to be researched and documented. Foods such as sacrifice meat, apple, pomegranate, ram, flour, , egg, salt appear symbolically within the framework of concepts such as togetherness, abundance, fortune, sustenance, and destiny. Also, it is a symbolic concept to hang the Turkish flag as a herald of the wedding in some geographical regions. Besides, the meals prepared, gifts sent, and customs applied have different meanings and importance. It includes abundance, cooperation, unity and togetherness, belief and socialization, therefore it has a socially important cultural function. Wedding invitations have an important cultural function that starts with the distribution of or called “ekmek atımı”, increases the solidarity that brings people together and strengthens ties, and includes fertility, unity, perseverance and socialization. One of the areas where we will ensure the sustainability and preservation of the meals, which is an valuable point of our culture, is important in terms of contributing to the transfer of food to future generations without forgetting that it is important and served in accordance with local traditions in wedding ceremonies. In this study with Turkey's regional wedding rituals and it is widely examined may constitute a source for further studies. Keywords: Culture, Gastronomy, Tradition, Wedding Meals, Wedding Rituals.

Öz: Her ülkenin mutfak kültürü yaşanılan yerin coğrafi koşullarına, iklimine, toplumsal yapısını oluşturan kültürel geçmişine, toplumun dini inanışlarına ve benzer diğer etkenlere bağlı olarak farklılık göstermektedir. Türkiye; Asya ve Avrupa kıtalarının birleştiği noktada yer alan, 7 coğrafi bölge ve 81 ilden oluşan üç tarafı denizlerle çevrili bir ülkedir. Her toplumda olduğu gibi Türkiye’de de doğum, düğün ve ölüm gibi hayatın geçiş dönemleri olarak kabul edilen olaylarda bunun etrafında oluşturulan birtakım törenlerle yaşanmaktadır. Düğünler, toplumun oluşmasını sağlayan ailenin başlangıç dönemini teşkil eden, toplumun hayat tarzını

Turkish Studies - Social, 15(8) Sosyal Bir Seremoni: Anadoluda Düğün Yemekleri ve Ritülleri 3679 yansıtan ve tarihi eskilere dayanan önemli geleneklerden biridir. Düğünlerin törenselliği tüm kültürlerde ortak bir özellik ve amaç olarak evrensel olup, Türk kültürü ve Türkiye’de yaşayan toplumlar için önemli anlamlar içermekte ve farklı geleneksel özellikleri bulunmaktadır. Bununla birlikte toplu bir eğlence ritüeli şeklinde gerçekleştirilen düğünlerde ikramlık olarak hazırlanan yemekler bereket getireceği inancını taşımaktadır. Bu çalışmanın amacı Türkiye’nin farklı coğrafi bölgelerinde yaşanan düğün ritüelleri ve yemekleri ile ortaya çıkan ortak özellikleri ve farklılıkları belirlemektir. Bu kapsamda İl Valiliklerine bağlı Kültür ve Turizm Müdürlükleri tarafından hazırlanan kitaplar ile 1985-2020 yılları arasında yayınlanan çalışmalar (araştırma makaleleri, derlemeler, lisansüstü tezler, kongre bildirileri, kitaplar) taranmış ve elde edilen veriler başlıklar halinde bir derleme çalışması haline getirilmiştir. Araştırma sonucunda şehirden köylere doğru gidildikçe geleneksel düğün davet ve yemeklerinin hâlâ değerini koruduğu görülmektedir. Bununla birlikte hemen hemen tüm coğrafi bölgelerimizde düğün gününe gelene kadar yapılan aşamalar farklı gün ve şekilde yapılıp farklı adlandırılsa da temelinde yemeklerin yattığı gözlenmektedir. Anahtar Kelimeler: Gastronomi, Gelenek, Kültür, Düğün Ritüelleri, Düğün Yemekleri.

Giriş Türk toplumu, tarih akışında bulunduğu günden bugüne kadar Anadolu’da toplu olarak yemek yeme törenlerine sahne olmuştur. Dilekte bulunma, bir felaketten kurtulma, sünnet, doğum gibi herhangi bir sevinç vesilesi nedeniyle ya da ölü ruhuna yapılan ve hüzün vesilesi olan yemekler Türklerin yüzyıllardır süren geleneklerinde hep var olmuştur. Düğün törenlerinde verilen yemeklerin bereket getireceği inancı, düğünlerin tamamlayıcı unsuru olması ve kutsal bir tören anlamı taşıması nedeniyle de değerlidir. Dünyanın ilk düğün geleneklerine ait belgelenen kaynak, Anadolu’da MÖ 1600-1450 yılları arasına tarihlenen ve Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde bulunan “İnandık” vazosunun rakipsiz bir eser niteliği taşıdığı bildirilmektedir. Ankara-Çankırı yolunda 1966 yılında yapılan kazılar sonucu bulunan vazoda düğünlerde verilen ziyafetler ve kurban töreni gibi ritüellerin yapıldığını anlatan figürler resmedilmiştir (Gencel, 1985). Eski Türklerde aile hayatının temelini oluşturan evlenme törenini, birlik, beraberliği sağlayan düğün yemeği ile başlayan ve Türk insanını bir arayan getiren bir olgu olarak açıklamak mümkündür (Koçak, 2013). Ayrıca anlatılan ve yazılan hikayelerle Türklerin yöreden yöreye değişen çeşitli düğün âdetlerine sahip oldukları ve merkezinde de gelinin yer aldığı bilinmekte olup yaşanılan dönemin getirdiği beklentiler ile yoğrularak günümüze kadar gelmiştir (Çelik, 2018; Akbaş, 2020). Doğum ve ölüm arasında insan hayatının bir geçiş dönemi olan ve kültürümüzü yansıtan düğün törenleri yörelerde farklı gelenek ve göreneklere uygun olarak gerçekleştirilmektedir. Yöreden yöreye farklılıklar içerse de düğün törenlerine yeni kurulacak olan ailenin birliği, mutluluğu ve beraberliği için uğurlu ve mübarek sayılan her türlü ritüle titizlikle riayet edilmekte, aksi takdirde düğün evine huzursuzluk, mutsuzluk ve uğursuzluk yaşayacağı inancı yer almaktadır (Yiğit, 2019). Sosyal hayatımızda önemli payı olan düğün; kelime anlamı olarak bağ oluşturma, bağlamak anlamına gelen “Tüğün” ve “Düğmek” kelimelerinden türeyerek yaygınlaşmıştır. Bunun yanı sıra düğün gününün ziyafet ve yemekli eğlence anlamını taşıması nedeniyle “toy günü”, düğün günü evlerin kuş tüyü ile süslemelerinden dolayı ise “tüy günü” olarak da adlandırıldığı söylenmektedir (Yakıcı, 1991). Ayrıca Türk halkı için düğünlerin kutsal bir ritüel olarak görüldüğü ve doğanın bereketinin devam etmesini sağlayan önemli bir olgu olduğu düşüncesi de yer almaktadır (Çetin, 2008). Bununla birlikte düğünlerde gelen misafirlere yemeklerin ikram edilmesi birlik ve beraberliğin göstergesi olan bir âdet olarak yerini almıştır (Berber, 2009). Düğün ritüelleri sırasıyla kız isteme, söz, nişan, bohça gönderme, kına gecesi, gelin hamamı, çeyiz görme ve düğün aşamalarından oluşmaktadır.

www.turkishstudies.net/social 3680 Çağla Özer

Bölgelere Göre Düğün Ritüelleri Yemekleri Akdeniz Bölgesi Adana: Arap mutfak kültürünün etkisinin de görüldüğü bir il olan Adana’da düğün yemekleri olarak yüksük çorbası, , , keşkek, ekşili köfte ikram edilmektedir (Karaca ve Yıldırım, 2020). Bununla birlikte söz tatlısı, nişan şerbeti, düğün ekmeği, düğün köftesi, gelin tutarı ve avul aşı gibi çeşitli yiyecek ve içecekler de yer almaktadır (Ceyhun Sezgin ve Onur, 2017). Hatay: Söz kesildikten sonra tatlı, meyve ve şerbet ikram edildiğinden söz kesimine “tatlı” veya “şerbet” merasimi denilmektedir. Nişan günü künefe ve baklava ile ikram edilen şerbet; erkek ve kız evi arasına tatsızlık (ekşilik) girmemesi adına limonsuz ve soğukluk girmemesi adına ılık olarak içilmektedir. Çeyizin gelen misafirlere gösterilmesi anlamını taşıyan “çeyiz sermek” adı verilen âdette erkek tarafı kız tarafına yemek vermektedir. Düğünden önce yapılan gelin-güvey hamamına “kumru hamamı ya da hamam kapatma” adı verilmektedir. Gelin hamamı kadınlar tarafından gündüz yapılırken, güvey hamamı ise erkekler tarafından gece yapılmakta olup her iki hamam eğlencesinde yemekler yenilmektedir. Düğünden bir gün önce gerçekleşen kına gecesinde erkek tarafının getirdiği çerez ikramından sonra kına törenine geçilmektedir. Etli yemekler, oruk (içli köfte), taze fasulye, patlıcan türlüsü, pirinç- ve firik pilavları, yoğurtlu çorbalar (lebeni/lebeniye) ve dolma düğün yemekleri arasındadır (Tatar, 2006). Osmaniye: Nişanın diğer adı “tatlı merasimi” olup nişan takılması olayına “tatlısı yenmiş” tabiri kullanılmakta ve lokum ile baklava ikram edilmektedir. Gelin görmeye gidilirken ve kına gecesinde de pekmezli kömbe yapılması bu âdettendir. Düğünde ikram edilecek yüksük çorbası içinse bir hafta öncesinden yüksük dökülmekte ve tüm yemekler kadınlar tarafından yardımlaşma usulü ile gerçekleşmektedir. Et ağırlıklı yiyecekler daha çok özel gün ve törenlerde yapılırken özellikle kaburga doldurması/dolması, tavuk dolması düğün sofralarının vazgeçilmez lezzetleri arasında olduğu belirtilmektedir. Düğün yemekleri pişirildikten sonra kazanlar düğün sahibi tarafından besmele ile açılarak yemeği yapanlara “çomça tutma” denilen bahşiş verilmektedir. Düğün gününden bir gün sonrasına “baş” adı verilmekte ve kadınlar toplanarak mevlit okunup kelle paça çorbası ikram edilmektedir (İnce, 2017). Isparta: Düğün öncesinde bulgur pilavı yapılmakta ve “pilav dökme” olarak adlandırılmaktadır. Yapılan pilavın kabristana götürülmesiyle daha önce vefat eden ebeveynlerin davet edilmesi anlamını taşıdığı ve kabristanda bulunan çocuklara verildiği söylenmektedir. Düğünün ilk günü ve ikinci günü “pilav davulu” adı verilen âdete göre pişirilen pilav dağıtılmaktadır (Yıldırım, 2011). Bunun dışında kabune pilavı, etli veya nohut ile bir gün öncesinden damadın arkadaşları tarafından sırayla kavrulan irmik ile yapılan helva ikram edilmektedir (Isparta Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2014). Mersin: Nişan töreninde tatlı ve şerbet ikramı yapılırken düğün yemeklerinde ise yağlı, salçalı ve nohutlu kelle paça çorbası ikram edilmektedir. Yanında yüzük (yüksük) ve tatar çorbası, bulgur pilavı, içli köfte, baklava, karakuş tatlısı, ve sarıburma olup tüm yemekler “yemekçi” denilen kişiler tarafından pişirilmektedir. Düğün bayrağı dikildiği gün bayrak dikenlere dövme pilavı ve haşlama pişirilir ve mevlit okunur (Kadıoğlu Çevik, 1998). Güneydoğu Bölgesi Adıyaman: Düğünden 7-10 gün öncesindeki “çeyiz serme” adı verilen âdette gelen misafirlere yemek ikram edilmekte, kına gecesi düğünden bir gün önce yapılmakta ve kına merasiminin başladığını komşulara duyurmak için kız evine Türk bayrağı asılmaktadır. Sonrasında düğün zamanı bayrak damat evine asılmakta ve asılan direğin ucuna evliliğin bereketli olması adına soğan, elma ve nar gibi meyveler takılmaktadır. Düğünde gelen misafirlere çerez dağıtılıp çerez tabağına para konulması istenmekte ve , etli pilav, dolma, sarma ve ikram edilmektedir (Uysal, 2019).

Turkish Studies - Social, 15(8) Sosyal Bir Seremoni: Anadoluda Düğün Yemekleri ve Ritülleri 3681

Diyarbakır: Yörenin düğün yemeği meftune’dir. Pek çok sebzeden (patlıcan, kış kabağı, kenger, salatalık) hazırlanmakta olup tadını veren sumak ekşisi ve sarımsaktır. Türkiye Toplu Yazmalar Kataloğu’nda 18. yüzyıla ait Yemek Risâlesi adıyla kayıtlı bulunan yazma eserde Medfûne adıyla geçen tarifte yalnızca taze patlıcanla yapıldığı, elbette o dönemde domates ya da salça bulunmadığı ve ekşilik için sumak suyu yerine koruk suyu kullanıldığı belirtilmektedir (Sefercioğlu, 1985). Kaburga dolması evliliğin ilk 3 gününde “3 gün ikramı” olarak bilinen, kayınvalidelerin içli köfte yapıp hayırlı olsuna gelen misafirlere ikram edilen bir yemek olduğu bilinmektedir. Kâhki’de düğünlerde yapılan bir hamur işidir. Kimilerine göre çorba olarak da anılan ve suluca bir pilav olan domatesli yarma hamama gitmeden önce yapılan bir yemektir. Bununla birlikte duvaklı pilav, şerbet çeşitleri, sütlü Nuriye, burma kadayıf, baklava, hoşaf ve zerde gelen misafirlere ikram edilmektedir (Aras, 2013; Öncü, 2015). Gaziantep: Söz günü zerde ve sütlaç yapılmakta ve söz günü Ramazan ayına denk gelirse erkek tarafı küncülü helva, pişmaniye, leblebili şeker, baklava ve katmer içeren bir tepsi hazırlayıp Ramazan’ın 15. günü kız tarafına göndermektedir. Kurban Bayramı’na denk geldiğinde ise erkek tarafı kız için bir kurban alıp kurdele ile süsleyip altın taktıktan sonra kız tarafına göndermektedir. Nişan merasiminden bir hafta sonra “nişan ardı” veya “nişan bohçası” adı verilen âdette erkek tarafı kız evine giderek nişan bohçasını vermektedir. Ardından içli köfte, yuvalama, ekşili köfte, pirinç pilavı, patlıcan pilavı ve dolma yenilmektedir. “Çeyiz getirme” düğün yapılacağının habercisi anlamına gelmekte ve çeyizler alınıp erkek evine getirildiğinde ile ayran, düğün günü ise lahmacun, patlıcan kebabı, lebeniye çorbası, şehriyeli bulgur pilavı, yeşil fasulye, kabaklama veya dorgama yemekleri evin yaşça büyük kadınları tarafından yapıldığı söylenmektedir. Düğünden iki veya üç hafta sonrasında “gelin görme” adı verdikleri âdet çeyize bakılması amacıyla yapılmakta ve gelen misafirlere pasta, börek ve çay ikram edilmektedir (Fidan ve Özcan, 2019). Siirt: Düğünlerde sabah şirani, öğlen karaciğer, akşam ise et, pilav ve ır’iyye yapmaktadır. (İlhan Tunç, 2015). Şanlıurfa: Kız isteme merasiminin olumlu sonuçlanması üzerine erkek evinin kadınlarının kız evinin kadınlarına yaptığı ziyarete “saç öpümü”, erkek evinin erkeklerin kız evinin erkeklerine yapılan ziyarete ise “sakal öpümü” denmekte ve her ikisinde de çiğ köfte ikram edilmektedir. Düğünlere verilen yemeklere “süpha” denmekte ve kaburga, üzmeli pilav ve zerde verilmektedir. Damada elbise giydirilirken düğüne katılan misafirlere ikram edilen yemeğe “asbap gecesi” denmekte ve borani, kuru fasulye, kaburga ikram edilmektedir. Evliliğin ilk günü damadın kirvesi ve yakın arkadaşları ile gidilen hamamdan sonra o gün kirve tarafından verilen yemeğe ise “hamam yemeği” denmekte ve kebap, kadayıf sunulmaktadır. Evliliğin ikinci günü erkek evi tarafından verilen yemekte üzmeli pilav ve zerde ikram edilmektedir. Gelin damat evine gittiğinde “süpha yemeği” adı altında üzmeli pilav, kaburga, zerde ikram edilmektedir (Altun, 2013; Akalın, 2018). Doğu Anadolu Bölgesi Bingöl ve Iğdır: Yeni gelin ziyaret edileceği zaman kapama yapılıp sıcak lavaşa sarılı şekilde ikramlık olarak gelin evine götürülmektedir (Sürmeli, 2012; Kement vd., 2018). Erzincan: Düğün yemeği yarma çorbası, babukko, hoşaf, bamya, yaprak dolması, üzüm kasefesi, üzüm hoşafı, pilav, börek, sarığıburma, baklava, zerde, kuzu dolması ve kaburgadır (Ceyhun Sezgin ve Onur, 2017). Erzurum: Düğünden bir gün önce kızlar arasında kına gecesi yapılırken erkekler de “kısır gecesi” adını verdikleri eğlence düzenlenmekte kahvaltılık yiyecekler, kuruyemiş, pasta, çay ve meşrubat gelen misafirlere ikram edilmektedir (Yılar, 2011). Hakkâri: Düğünün birinci günü taze fasulye, tas kebabı, pilav ve cacık, ikinci günü geleneksel yemeklerden doxeba veya qıris ile cacık, ayran ikram edilmektedir. Düğünün en önemli yemeklerden biri de “sağdıç kahvaltısı” olup sağdıç tarafından verilmektedir. Eskiden ,

www.turkishstudies.net/social 3682 Çağla Özer haşlama ve pilavın da olduğu, günümüzde bu ağır yemekler yerine peynir, kaymak, bal, yumurta, zeytin, salata, kek, börek, çörek, hoşaf, sütlaç, tahin, reçel ve kahvaltıda yenilebilecek malzemelerle yapılan kahvaltıdır. Düğün günü davetliler gittikten sonra gelin ve damada şerbet ikram edilmektedir (Hakkâri İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2017). Malatya: Kız istemeye erkek tarafı “kül kömbesi” adı verilen hamur işi yemeği yapıp götürmekte ve kız istenildikten sonra eğer kızın babası kömbeyi yerse kızı verdiği anlamı taşımaktadır. Düğünden bir gün öncesinde ise kadınlar tarafından yardımlaşarak yapılan düğün yemekleri ve “yukalı” adı verilen yufka ekmeği yapılmaktadır (Kurt, 2020). Yemekler; kuru fasulye, patlıcan , etli pilav, taze fasulye, sac kavurma, kâğıt kebabı, lahmacun, pilav, ayran, cacık, tatlı ve meyvedir. Düğünden sonra kayınvalide tarafından gelin hamamı düzenlenmektedir. Gelen misafirlere patates salatası, dolma ve sarmalar, börek çeşitleri, mercimekli çiğ köfte, mevsimine göre meyve, tandır ekmeği, peynir, pide ikram edilip eğlenceler eşliğinde yenilmektedir (Kılıç ve Polat, 2013). Ege Bölgesi Afyonkarahisar: Düğünlerde gelen misafirlere verilen yemekte çorba (tandır, pirinç, toyga vb.), bütüm et, musakka (patlıcan, kabak), , pideli paça eti, dolma (yalancı, düğülü veya yaprak), nohutlu tavuk yahni, zeytinyağlı taze fasulye, bamya, pilav, meyve veya hoşaf, tatlı (kaymaklı baklava, elmasiye, güllaç) yer almaktadır. Erkek evi tarafından verilen çeyiz indirme âdetinde imece usulü tarafından hazırlanan yemekte; pirinç çorbası, bütüm et, musakka, muhallebi, paça, nohutlu tavuk yahnisi, baklava, bamya, pirinç pilavı ikram edilmektedir. Kına gecesi kız evinde gerçekleşmekte ve gelen misafirlere haşhaşlı lokul, öğme, dolma (düğülü, etli, yalancı), nişan gününe “şerbet” veya “zinardı daveti” denilmekte ve geleneksel olarak katıklı pide ve patlıcan böreği gelen misafirlere “sıra yemeği” veya “pilav takımı” adı verilen yemekler ikram edilmektedir. Düğün yemeklerinde pirinç pilav üstü kavurma, nohut ya da kuru bamya çorbası, yayla çorbası, kuru üzüm ya da vişne hoşafı, irmik veya tahin helvası yapılmaktadır (Çiftçi, 2019; Kızıldemir, 2019; Yiğit, 2019). Aydın: Erkek tarafında hazırlanan yemekler kız evine getirilerek yenilmekte ve “ayrılık yemeği” olarak adlandırılmaktadır. Düğün bitip gelin ve damat yeni evine geldiğinde hazırlanan şerbetten gelinin kayınvalidesi bir yudum alarak geline vermekte gelinden sonra damat da aynı şekilde aynı bardaktan bir yudum almaktadır. Misafirler de mutluluk ve huzur dileklerinde bulunmakta, birlik ve beraberliğin bozulmaması ağızlarının tatlı olması için şerbet dağıtılmaktadır (Akyürek, 2020). Denizli: Keşkek düğün yemeklerinin sembolü olup çorba, pirinç çorbası, kuru fasulye, dolma, sarma, bulgur pilavı, kabak aşı, etli nohut, etli patlıcan dolması, etli bamya, güveç, pilav, kuzu içi pilav, hoşaf, irmik helvası, saraylı tatlısı, baklava, kadayıf, helva çeşitleri, sütlü pirinç, zerde gibi tatlılar ile şalgam, limonlu şerbet verilmektedir (Uğur Çerikan, 2019). Manisa: Keşkek ve kebap düğün yemeklerinde yöresel tatlardandır (Akyol, 2018). Marmara Bölgesi Balıkesir: Kız isteme günü erkek tarafı “nişan helvası” adıyla susamlı helva yapılmaktadır. Nişan bohçası getirildiğinde erkek evine tokmak hamuru ikram edilmekte ve helva yapamayan erkeğe kız verilmez denilmektedir. Düğünlerde de tirit meşhurdur. Balıkesir’e özgü bir isimlendirme olan düğün çorbası düğünlerin vazgeçilmez yemeği olup düğünde pişirildiğinde içine cennetten bir tas su döküldüğüne inanılmaktadır. Tatlı olarak gelin göbeği ve kadın göbeği yapılmaktadır. Ayrıca keşkek de düğün yemeklerinin vazgeçilmezi olup pilav, etli nohut ya da kuru fasulye, hoşaf, helva ya da höşmerim tatlısından gelen misafirlere ikram edilmektedir (Taşlı ve Kahraman, 2015; Demirel ve Karakuş, 2019).

Turkish Studies - Social, 15(8) Sosyal Bir Seremoni: Anadoluda Düğün Yemekleri ve Ritülleri 3683

Bursa: Kız istemeye giderken erkek tarafı mutlaka armut kurabiyesi götürmektedir. Nişan günü baklava ikram edilip nişandan bir gün sonra kız evinden erkek evine tavuk dolması ve baklava, kına gecesinde lokum, çerez ve şerbet dağıtılıp ve tavuklu pilav, düğün hamamında da lokum, sarma ve börek yapılmaktadır. Düğünde ise düğün çorbası, içli yumurta, sütkeri, pilav, çömlek kebabı, emir dolma, bademli börek, baklava, cennet künkü, gelin yüzü ve elmasiye ile zerde ikramı yapılmaktadır. Düğünde ikram edilecek lokum mutlaka damat ve arkadaşlarının “lokum çırpısı” adı verilen törenle topladıkları çalı çırpı ve fundalarla pişirilmektedir (Akkor, 2011; Demirel ve Baydan, 2017). Çanakkale: Düğünlerde geleneksel yemek olarak keşkek bunun dışında gardala, çırpmalı, turpotu, yumurtalı ısırgan kavurması, irezene, bulgurlu mantı, çam mantarı, nohut ekmeği yapılmaktadır (Deniz vd., 2018; Özkan ve Aydın, 2018). İç Anadolu Bölgesi Aksaray: Erkek tarafından hazırlanan yemeklere “güvey yemeği-damat kondurma-güvey kondurma” denilmekte yemeği yapacak kişiler toplandıktan sonra haşlama, kavurma, yahni çorbası, pilav, üzüm veya kayısı hoşafı, çorba ve tatlı gelen misafirlere ikram edilmektedir. Yemekten sonra mutlaka çerez özellikle cilalı leblebi (şekerli leblebi) ikram edilmektedir (Erol, 2018). Çankırı: Söz kesme günü “şerbet içme” veya “küçük nişan” olarak adlandırılmakta ve erkek tarafının getirdiği lokum ve şerbet gelen misafirlere ikram edilmektedir. Üzüm, fındık, şeker ve lokumdan oluşan karışım ertesi gün bekâr kızı olan ailelere darısı başınıza anlamında dağıtılmaktadır. Düğün günü köylerde düğün evinin önüne bayrak asılmakta ve sapına da elma, soğan ve ayna gibi eşyalar takılmaktadır. Aynı gün erkek evi tarafından “bayram yemeği” adı altında keşkek, düğün çorbası, pirinç pilavı yapılmaktadır. Ayrıca keşkek yapmak için keşkeklik buğdayın dövülmesinin bir merasimi olması ve keşkek yemeğinin doyurucu özelliğinden dolayı da düğün sofralarının önemli yemeklerinden kabul edilmektedir. Gelin hamamında kıymalı, zeytinyağlı dolma, turşu, reçel, tava börek çeşitleri, söğüş, cevizli çörek, helva, hoşaf çeşitleri, nar şerbetli kızılcık ekşisi ve ayran gelen misafirlere ikram edilmektedir. Kız evi tarafından damat için hazırlanan güveyi hamamında da kıymalı pide verilmektedir (Varvar, 2010). Düğün akşamı gelinin kayınvalidesi sahanda yumurta yaparak geline göndermekte, sahandaki yumurta sayısı kayınvalidenin kaç torun beklediğinin bir mesajı olarak kabul edilmektedir. Gelin ise kaç çocuk sahibi olmak istiyorsa o kadar sayıdaki yumurtaya çatalı ile dokunmaktadır. Akraba olan iki aile arasındaki ilişkilerin tatlı devam etmesi temennisi anlamına gelen bir mesaj niteliğinde baklava da düğünlerde ikram edilen bir tatlıdır. Düğün yemeği olarak toyga çorbası, etli pilav, Çankırı kıymalısı, keşkek verilmektedir (Çankırı Belediyesi Eğitim ve Kültür Müdürlüğü, 2007). Eskişehir: Düğünlerde düğün pilavı ile üzümlü sütlaç gelen misafirlere ikram edilmektedir (Kaşlı vd., 2015). Karaman: Düğünlerde sembolleşen yemek olarak ballı kabak önemli bir yer tutmaktadır. Kız isteme geleneğinde, nişan ve kınadan sonra nohut, buğday, menengiç, haşhaş gibi kuruyemişlerden oluşan çerez alma ritüeli yapılmakta ve erkek evine dikilen bayraktan sonra bayrak yemeği yenmektedir. Bu yörenin düğün yemeği olan Herse (keşkek) olup bunun dışında etli nohut yahnisi, bulgur pilavı da yapılmaktadır (Ay, 2019). Kırıkkale: Eskiden düğünlerde yayla, toyga çorbası, keşkek, kuru fasulye ile ev yapımı baklava gelen misafirlere ikram edilirken günümüzde ise kırmızı mercimek çorbası, pilav, et ya da tavuk döner ile tatlısı, baklava ikram edilmektedir (Demirel ve Karabina, 2019). : Yoğurtlu çorba, etli pilav veya pilav üstü et, irmik helvası, bamya yemeği, su böreği, yaprak dolması gibi çeşitli yemekler ile zerde ve vişne şurubu verilmektedir (Bodur vd., 1996). Nevşehir: Düğün günü etli ekmek, ayran, yaprak ve lahana sarması, kesme erişte, tandır ve yufka ekmeği, peynirli mantı, hamursuz ve kıymalı mantı, etli bulgur pilavı, ciğerli bulgur pilavı,

www.turkishstudies.net/social 3684 Çağla Özer pirinç pilavı, çömlek kebabı, et kavurması, yahni, peravu, dolaz, üzüm hoşafı, kuru kaymak, aside, tulumba, sütlaç ve baklava ikram edilmektedir (Güldemir ve Işık, 2011; Erol ve Alaşhan, 2019). Karadeniz Bölgesi Amasya: Düğün evinde keşkek, pilav, et ve helva ve gelin hamamında ise bakla dolması, cevizli poğaça, bat ve lokmadan oluşan ikramlıklar bulunmaktadır (Yörgüç, 2010). Artvin, Rize, Trabzon: Düğün âdetlerinde misafirlere karalahana çorbası, Laz böreği, pilav ve kavurma gibi çeşitli yemekler ikram edilmekte, “baklava gecesi” koç akşamından bir gün önce yapılan eğlence olup baklava, ve lokum yapılmaktadır. Düğün günü etinin kullanılması için koçun götürülmesi ile “koç akşamı” adı verilen eğlencede ve kına gecesinde yemekler yenilmekte ve gelinin arkadaşları tarafından lokum ve kete hazırlanmaktadır (Köseoğlu, 2014; Coşan ve Seçim, 2020). Bartın: Düğünün birinci günü “erkek helva günü” ve ikinci günü ise “kadın helva günü” olup yapılan helva üzerine bereketi simgelemesi için para atılmaktadır. Düğünün üçüncü günü “boya- başlık” adını verdikleri gün ve dördüncü günü helva kesiminden alınan paralar ile kıza hediyeler alınmaktadır. Bu sırada erkek evinde büyük bir aile bireyi tarafından organize edilen yemek yapma merasimiyle dolma, börek, tavuk, yufka, tatlı yapılmakta ve lokma dökülmektedir. Düğünün yedinci günü “duvak günü” olarak adlandırılmakta ve gelinin çeyizlerine bakıldıktan sonra yemekler yenilmektedir (Erol Çalışkan, 2019). Bununla birlikte günümüzde “delioğlan sarığı” adı verilen tatlı yapıldığı ve kız evinde de un ve nişasta helvasının dağıtıldığı söylenmektedir (Coşan ve Seçim, 2019). Bolu: Kız istemede erkek tarafı mutlaka gözleme veya ekmek ile kara helva ya da nişasta helvası götürmektedir. “Darabul gecesi” düğünden bir gün önce erkekler tarafından yapılan gece olup tavuk, arnavut ciğeri veya ciğer kavurma, kızartma (patates, kabak, patlıcan), pilav, tepsi böreği, salata, ikram edilmektedir. Düğünlerde keşkek geleneği vardır. Gelin hamamında helva ekmek dağıtılmaktadır. Bolu’da düğün ritüeli olarak “ekmek atımı”nda gücce denilen çöreğin dağıtılması ile başlamakta ve kına gününde (kına güccesi-kına çöreği), düğün gününde ise (düğün güccesi) yapılmakta ve düğüne davet niteliği taşımaktadır. Düğün yemekleri komşuların bir araya gelmesi suretiyle yapılmakta ve genellikle toygarlı çorba, yaprak dolması, et kavurma, hoşaf, börek, baklava, kedi batmazı, paşa pilavı, cevizli çörek, yoğurtlu bakla çorbası, kabaklı gözleme gelen misafirlere ikram edilmektedir. “Duvak günü” düğünden bir sonraki gün olup sadece kadınlar arasında yapılan bir eğlencede düğün yemeklerinden ikram edilmektedir (Yalçın Çelik, 2010; Aydın Tütüncü, 2017;). Çorum: Bölgede gelin âdetleri arasında yer alan şekerleme (bir çeşit kurabiye) yarışmasıyla gün başlamaktadır. Söz kesme töreninde ağız tatlılığının bir ömür boyu sürmesi temennisi ve kurulacak yuvanın tatlılık getirmesi anlamında şerbet ve lokum dua edildikten sonra ikram edilmektedir. Söz kesimi için erkek evi tarafından kız evine götüren yiyecekler ilçeden ilçeye farklılık göstermekte lokum, çörek, börek götürülüp “kemik kırma” denilen törenle yenilmektedir. Nişan günü keşkek, katık aşı, dolma, su böreği ve baklava yapılmakta düğün günü belirlenmesine “gün kesme” denilmekte ve gün kesildikten sonra 3 gün sürecek düğün hazırlıklarına başlanmaktadır. Erkek evinin çatısına bayrak dikilme sırasında bayrak ekmeği olarak mantı, katık çorbası, yahni, pilav, su böreği ve baklava yenilmektedir (Solak, 2012). Düzce: Söz kesme, kız isteme, damadın kayınpeder ve kayınvalideyi ilk ziyaretinde aşta yemeği protokolü uygulanmaktadır. Aşta küçükbaş ve büyükbaş hayvanın kesilip Ahbaz âdetlerine göre usulüne ayrılan parçaların haşlama usulü ile pişirilerek abısta (ekmek yerini alan katık) ile misafirlere ikram edilmektedir. Bu protokol yemeğinde sunum; aştanın yürek kısmı 4-5 mm kalınlığında abıstanın üzerine, sağ kellesi tepsiye kulağı sağ ve dışa gelecek şekilde konulmaktadır. Sonra ön sağ kol ve kürek kısmı kellenin sağına, omurga kemikleri, böbrekler, kaburgalar ve diğer etler konulmaktadır (Düzce İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2019).

Turkish Studies - Social, 15(8) Sosyal Bir Seremoni: Anadoluda Düğün Yemekleri ve Ritülleri 3685

Giresun: Söz ve nişan merasimlerinde eskiden şerbet ikram edilirken günümüzde şerbet içme geleneğinin yapılmadığı söylenmektedir. Düğünden bir gün önce yapılan kına gecesinde “kına yemeği” olarak adlandırılan yemekler ikram edilmektedir. Düğünün başladığını belirtmek ve davet amacı taşıdığı için düğün evine Türk bayrağının asıldığı ve düğün yemeği olarak etli pilav, kuru fasulye, lokma tatlısı, kadayıf, keşkek, sarma pişirildiği ve hazırlanıp sunulmasında çok özen gösterildiği hatta bazen aşçı bile tutulduğu bildirilmektedir (Bayar, 2020). Kastamonu: Kız istemede helva ve şerbet içilmekte düğün törenlerinde geleneksel yemek ikramına verilen isim “dernek pilavı” adı olup yapılan tüm yemekler tek tabaktan yenilmektedir. Keşkek, et, düğün böreği ve Tosya’nın sarıkılçık pirincinden yapılan pilav kökeni Osmanlı Saray mutfağına dayanan cırık tatlısı da ikram edilmektedir (Yüce, 2015; Akkuş vd., 2019; Dinçer, 2019). Samsun: Keşkek, dolma, su böreği, pilav ve kuzu dolması ikram edilmektedir (Samsun İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2009). Sinop: Düğünlerde etli nohut ve keşkek yapılmaktadır (Genç ve Seçim, 2019). Tokat: Düğünden birkaç gün öncesinde düğün sahibi komşu ve akrabalarıyla bir araya gelip Tokat sarması yapmaktadır. Düğün yemekleri özel aşçılar tarafından yapılan çorba, etli kuru fasulye ya da etli nohut yemeği, keşkek, dolma, pilav, cacık gelen misafirlere ikram edilmektedir. Ayrıca düğün çorbası, pehlili pilav, etli dolma ve un helvasıdır. Hamam eğlencesi için erkek tarafı Tokat kebabı göndermekte, bunun yanında bat, baklalı dolma, peynir turşusu yenilmektedir. Ayrıca hamama gitmeden önce turşulu denilen yemeği hazırlayıp tinora (maltıza) konulup hamam dönüşüne kadar pişmektedir. Turşulu özellikle hamam dönüşü yenilen patlıcan turşusundan yapılan bir çeşit yemektir. Dolma düğünün bir gün öncesinde komşu kadınlarla birlikte fındık büyüklüğünde yapılarak meşe kömürü ateşinde pişirilmektedir. Düğün gününde etli yaprak dolması, pehlili nohutlu pirinç pilavı, pehlili patlıcan, yoğurtlu bütün yarma çorbası ve un helvası sıcak olarak tırnak pide arasında ikram edilmektedir (Sağır, 2012). Trabzon: Düğün sonrasında “yedi gecesi” adını verdikleri eğlenceli bir gecede “damat bağlama” denilen bir eğlence yapılmaktadır. Damat tavana asılıp baklava, börek, fındık ve ceviz gibi istenilen yemek çeşitleri ve kuruyemişler geldikçe damat yavaş yavaş aşağıya doğru indirilmektedir (Kabak, 2017). Sonuç Geçiş dönemlerinden biri sayılan düğünler bir toplumun oluşmasını sağlayan ailenin başlangıç dönemini teşkil etmektedir. Günümüze gelindikçe farklılaşan kültürel birikimin düğün geleneklerinde daha az seviyede olduğu anlaşılmakta ve dolayısıyla şehirden köylere doğru gidildikçe geleneksel düğün davet ve yemeklerinin hâlâ değerini koruduğu görülmektedir. Bununla birlikte hemen hemen tüm coğrafi bölgelerimizde düğün gününe gelene kadar yapılan aşamalar farklı gün ve şekilde yapılıp farklı adlandırılsa da temelinde yemeklerin yattığı gözlenmektedir. Düğün âdetlerinde yemeklerin imece usulü yapılması toplumların birlik ve beraberliklerinin, yardımlaşmanın, paylaşmanın en güzel örneklerinden biridir. Tüm bölgelerimizde yapılan yemekler yapılış ve sunum açısından farklılık gösterse de gelen misafirlere en az birkaç çeşit etli yemek verilmekte bunlar arasında keşkek, farklı coğrafi bölgelerimizde düğün geleneklerinde en fazla yapılan yemek çeşidi olarak göze çarpmaktadır. Ayrıca keşkek ana malzemesinin buğdayın dövülme aşamasının bir gelenek halinde yapılması, geçiş dönemi keşkekleri, bayram keşkekleri, adak keşkeği, hayır keşkeği, festival keşkeği gibi farklı adlarla yapılan bir yemektir (Çekiç, 2015). Pişirme işlemi, pişirme kapları ve sunum açısından bölgesel olarak çeşitlilik göstermekle birlikte farklı yörelere ait keşkek yapılışı aşağıda örneklerle verilmiştir. Keşkek: Öncelikle aşurelik buğday bir gün öncesinde bol su içerisinde ıslatılır. Bursa ve Sinop’un Ayancık ilçesinde buğday yerine kırık mısır kullanılmaktadır. Bir tencereye (veya bakır kazan) et (göğüs eti, boyun eti, gerdan, kemikli parça et, pastırma, tavuk eti, hindi eti, kıyma eti) ve

www.turkishstudies.net/social 3686 Çağla Özer soyulmuş bütün soğan konularak (veya soğansız) et iyice yumuşayıncaya kadar haşlanır. Haşlanan et ve soğan başka bir kaba ve suyu da ayrı bir tencereye alınır. Aşurelik buğday süzüldükten sonra et suyunun içerisine konulur. Eğer suyu az ise üzerine tekrar su ilave edilip tuzu eklenir. Buğday biraz haşlanıp suyu azalmaya başlanınca didiklenen etler içerisine konulur. Kısık ateşte kaşığın tersi ile et ve buğday ezilerek karıştırılır. Koyulaşmaya başlayınca servis tabağına alınır. Tereyağı eritilip içine pul biberi konulur ve keşkeğin üzerine dökülerek servis yapılır (Varvar, 2010). Bununla birlikte bazı illerimizde tandır fırınlarında veya toprak kaplara (güveç, çömlek) konularak fırında pişirilmektedir. Ayrıca nohut, biber, zeytinyağı, salça, sarımsak, kimyon, karabiber ve ceviz içerisine eklenebilmektedir. Keşkeğin düğünlerde yapılarak simgeleşmesi, törensel anlam içermesi ve yapılışında gelenekselliği barındırdığı için 2011 yılında “Geleneksel Tören Keşkeği” adı ile UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM) Temsili Listesinde yer almıştır. Zerde, baklava ve helva söz, nişan ve düğün günlerinde tatlı olarak ikram edilen yerini korumaktadır. Helva, davet kısmında, kız istemede, söz gününde, nişan gününde, kına gecesinde, hamam ve düğün yemeklerinde düğün ritüellerinin bütün aşamalarında karşımıza çıkmaktadır. Yapılan tatlıların ortak noktası tatsızlığın çıkmaması, ağız tatlarının bir ömür sürmesine olan inançlardır. Şerbet içme geleneğinin çoğu yörelerde hâlâ devam ettiği ve eskiye duyulan özlem ile bilinçli olarak yaşatıldığı görülmektedir. Ayrıca farklı coğrafi bölgelerimizde olması gereken aşamalar ya uygulanmadan ya da zamanla değişim göstererek düğün gününe gelinmektedir. Bu noktada düğün ritüelleri ve inanışların kuşaklar değiştikçe yenilikler gösteriyor olması olumsuz bir durum olsa da geleneksel yapının korunmasına özen gösterilmesi olumlu bir durumdur. Sosyal etkenler, yöresel yemeklerin zahmetli ve maliyetli olması, yemek yapan şirketlerin açılması, düğün salonlarının olması gibi nedenlerden dolayı olumsuz durumların gerçekleştiği söylenebilir. Diğer bir nokta ise zengin mutfak kültürümüzü sahip olduğu kültür mozaiği olan Anadolu’da yaşamış toplumların birbirinden etkilenmemesi mümkün değildir. Bu aşamada Türk mutfak kültürü adına yöresel mutfakların araştırılıp belgelenmesine gereksinim vardır. Beraberlik, bereket, kısmet, rızık, nasip gibi kavramlar çerçevesinde kurban, elma, nar, koç, un, soğan, yumurta, tuz gibi yiyecekler sembolik olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun yanı sıra bazı coğrafi bölgelerimizde düğünün habercisi olarak Türk bayrağının evin dışına asılması de sembolik bir kavramdır. Ayrıca yapılan yemekler, gönderilen hediyeler, uygulanan âdetler özünde farklı anlam ve öneme sahiptir. Düğün davetleri ekmek atımı denilen lavaş veya yufkanın evlere dağıtılması ile başlayıp bu yönleriyle insanları biraraya getiren dayanışmayı arttıran ve bağları güçlendiren, bereketi, birlik beraberliği, inacı, sosyalleşmeyi barındıran önemli bir kültürel işleve sahiptir. Kültürümüzün önemli bir noktası olan yemeklerin sürdürülebiliği ve yaşatılmasını sağlayacağımız alanlardan biri düğün törenlerinde yemeklerin yöresel geleneklere uygun tercih edilmesi ve ikram edilmesi unutulmadan gelecek kuşaklara aktarılmasına katkı sağlaması açısından önem arz etmektedir. Yapılan bu çalışma ile Türkiye’nin bölgesel olarak düğün ritüelleri ve yemekleri incelenmiş olup ileride yapılacak olan çalışmalar için kaynak oluşturacağı düşünülmektedir.

Kaynakça Akalın, L. (2018). Tandırlıktan gelen lezzet. Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Turizm Daire Başkanlığı. Altan Özyurt Matbaacılık. Akbaş, K. G. (2020). Türklerin düğün geleneklerinde özgün bir tasarım: Gelin habercisi çengel. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (6), 409-422. http://dx.doi.org/10.21733/ibad.665065 Akkor, Ö. M. (2011). Bursa mutfağı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Akkuş, G., Akkuş, Ç. & Dönmez, Ç. (2019). Etkili Destinasyon Yönetimi Açısından Kastamonu İlçe Belediyeleri Bilgi Kaynaklarında Değinilen Gastronomik Unsurların Tespiti. GANUD

Turkish Studies - Social, 15(8) Sosyal Bir Seremoni: Anadoluda Düğün Yemekleri ve Ritülleri 3687

International Conference on Gastronomy, Nutrition and Dietetics. 22-24 Kasım 2019, 424- 439. Akyol, C. (2018). Destinasyonların sahip olduğu gastronomi kimliğine bir bakış; Manisa örneği. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 6(3), 240-249. http://dx.doi.org/10.21325/jotags.2018.251 Akyürek, R. (2020). Aydın yöresi Tahtacılarında düğün gelenekleri: Bayrak dikme-tapı/sahabı-baş kurbanı-barışma yemeği-ocak kazma ritüelleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (93), 193-205. http://dx.doi.org/10.34189/hbv.93.007 Altun, E. (2013). Şanlıurfa ili Akçakale ilçesi düğün âdetleri ve çeyiz çevresinde gelişen el sanatı ürünleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Aras, N. (2013) Bayram çöreği Diyarbakır mutfağı (A. Ceylan, Ed.). Metro Kültür Yayınları. Ay, M. (2019). Karaman mutfağı ve unutulan yemeklerimiz. Özkaracan Matbaacılık. Aydın Tütüncü, Z. (2017). Bolu halk kültürü. T.C. Bolu Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Başkent Klişe Matbaacılık. Bayar, M. (2020). Şebinkarahisar’da evlilikle ilgili inanç ve âdetler. AKRA Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 8(20), 83-109. https://dx.doi.org/10.31126/akrajournal.643787 Berber, O. (2009). Türk kültüründe eğlence ve birlik unsuru olarak düğünler. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (10), 1-11. Bodur, S., Güler, S. & Akman, M. (1996). Konya düğün yemeği üzerine bir calışma. Beslenme ve Diyet Dergisi, 25(2), 38-40. Ceyhun Sezgin, A. & Onur, M. (2017). Kültür mirası düğün yemeklerinin gastronomi turizmi açısından incelenmesi: Erzincan ili örneği. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 203-214. Çankırı Belediyesi Eğitim ve Kültür Müdürlüğü, (2007). Çankırı yöresi yemek kültürü. Çekiç, İ. (2015). Geçmişten Günümüze Törensel Bir Yemek: Keşkek. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gastronomi ve Mutfak Sanatları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep. Çelik, A. (2018). Türk düğün gelenekleriyle ilgili bir terim: “Telek”. Sosyal Bilimler Dergisi, (26), 323-332. Çetin, C. (2008). Türk düğün gelenekleri ve kutsal evlilik ritüeli. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi, 48(2), 111-126. Çiftçi, N. (2019). Tören Yemeklerinin Bilinirliği Üzerine Kuşaklar Arasındaki Farklılıkların Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma: Afyonkarahisar İli Örneği. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Çoşan, D. & Seçim, Y. (2019). Bartın mutfak kültürü içerisinde tatlıların yeri ve önemi üzerine nitel bir çalışma. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 14(27), 279-292. Coşan, D. & Seçim, Y. (2020). Doğu karadeniz bölgesinde yaşayan Laz topluluklarının dili, gelenekleri ve mutfak kültürü üzerine bir araştırma. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 1(45), 129-142. https://dx.doi.org/10.17498/kdeniz.658023

www.turkishstudies.net/social 3688 Çağla Özer

Demirel, H. & Baydan, S. (2017). Bursa yeme içme kültürü ve değişimi üzerine bir alan araştırması. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 5(3), 343-358. http://dx.doi.org/10.21325/jotags.2017.98 Demirel, H. & Karabina, S. (2019). Kırıkkale yeme içme kültürü ve değişimi üzerine bir alan araştırması. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 7(2), 950-967. http://dx.doi.org/10.21325/jotags.2019.401 Demirel, H. & Karakuş, H. (2019). Balıkesir yeme içme kültürü ve değişimi üzerine bir alan araştırması. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 7(2), 1383-1404. http://dx.doi.org/10.21325/jotags.2019.426 Deniz, S., Özden, O., Akgün, O. & Yıldırım, H. M. (2018). Agro turizm tesislerinin gastronomi faaliyetleri açısından incelenmesi: Çanakkale örneği, Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 6(3), 364-378. http://dx.doi.org/10.21325/jotags.2018.287 Dinçer, Z. (2019). Kastamonu Düğün Eğlencelerinde Köçeklik Geleneği. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel Bilimler Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Sakarya. Düzce İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2019). Kültürel çeşitliliği ile düzce lezzetleri. T.C. Düzce Valiliği Düzce Belediye Başkanlığı, Atalay Matbaacılık. Erol, H. (2018). Aksaray mutfak kültürü ve yöresel yemekleri. T.C. Aksaray Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür Yayınları-16. Erol, G. & Alaşhan, A. (2018). Özel Günlerde Geleneksel Yemek Anlayışı: Ürgüp Örneği. IV. Uluslararası Gastronomi ve Turizmi Araştırmaları Kongresi. 19-21 Eylül 2019, 108-115. Erol Çalışkan, Ş. S. (2019). Bartın’da düğün geleneklerinin dünü ve bugünü. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 8(1), 413-445. Fidan, S. & Özcan, F. (2019). Gastronomi kenti Gaziantep’te özel gün yemekleri üzerine bir araştırma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(67), 66-80. http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2019.3700 Gencel, G. (1985). Tarih ve toplum, İletişim Yayınları. Genç, N. A. & Seçim, Y. (2019). Sinop yöresel mutfağının unutulmaya yüz tutmuş tatlarının değerlendirilmesi. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, (44), 302-319. http://dx.doi.org/10.17498/kdeniz.647742 Güldemir, O. & Işık, N. (2011). Nevşehir mutfak kültürü ve yemekleri. 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu. 16-19 Kasım 2011, 151-176. Hakkâri İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2017). Hakkâri mutfağı. Varneda Ofset Matbaacılık. Isparta Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, (2014). Isparta mutfağı “Geleneksel tatlarımızdan seçmeler. Sistem Ofset. İlhan Tunç, A. (2015). Siirt mutfağı. Kültür ve Turizm Bakanlığı. İnce, G. (2017). Osmaniye yemekleri. Osmaniye İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Akdeniz Ofset. Kabak, T. (2017). Trabzon‐Arsin ilçesi düğün âdetleri. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(1), 55-70. Kadıoğlu Çevik, N. (1998). Tarsus alan araştırmaları. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.

Turkish Studies - Social, 15(8) Sosyal Bir Seremoni: Anadoluda Düğün Yemekleri ve Ritülleri 3689

Karaca, O. B. & Yıldırım, O. (2020). Arap mutfak kültürünün Adana gastronomi turizminin gelişmesindeki yeri: Yerel halkın görüşleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(1), 41-55. Kaşlı, M., Cankül, D., Köz, E. N. & Ekici, A. (2015). Gastronomik miras ve sürdürülebilirlik: Eskişehir örneği. Eko-Gastronomi Dergisi, 1(2), 27-46. Kement, Ü., Koç Apuhan, A., Kaplan H. & Varol, M. (2018). Gastro Kültür Bingöl. Oğlak Yayıncılık. Kılıç, İ. H. & Polat, I. (2013). Malatya mutfak ve yemek kültürü. Malatya Kitaplığı Yayınları. Kızıldemir, Ö. (2019). Afyonkarahisar mutfak kültürü üzerine bir değerlendirme. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 7(1), 647-663. http://dx.doi.org/10.21325/jotags.2019.383 Koçak, K. (2013). Türk kültür tarihinin bin yıllık başyapıtı: Kutadgu Bilig’den bugüne ulaşan gelenekler. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 4(13), 56-66. Köseoğlu, M. E. (2014). Çamlıhemşin Yöresinde Sosyo-Kültürel Değişim Bağlamında Yayla Göçü, Yayla Şenlikleri, Düğün ve Horon. İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Müziği Anasanat Dalı Yüsek Lisans Tezi, İstanbul. Kurt, B. (2020). Somut olmayan kültürel miras unsurlarından yöresel yiyecekler: Kınalı ekmek. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13(29), 20-32. http://dx.doi.org/10.12981/mahder.687229 Öncü, M. (2015). Meyîr Diyarbakır yemekleri ve yemek kültürü. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları. Özkan, Ç. & Aydın, Ş. (2018). Yerel yiyecekler aracılığı ile sürdürülebilir destinasyonlar: Ayvacık örneği. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 6(1), 335-349. http://dx.doi.org/10.21325/jotags.2018.190 Sağır, A. (2012). Bir yemek sosyolojisi denemesi örneği olarak Tokat mutfağı. Electronic Turkish Studies, 7(4), 2676-2695. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3834 Samsun İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2009). Samsun yemekleri. Samsun İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Ran Ofset. Sefercioğlu, M. N. (1985). Türk yemekleri (XVIII. yüzyıla ait yazma bir yemek risalesi). Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları. Solak, Ü. M. (2013). Çorum yöresel mutfağının geleneksel yapısı (N. Aras, Ed.). Çorum Mutfağı’na Güzelleme içinde. Metro Kültür Yayınları-4. Sürmeli, N. (2012). Iğdır mutfak kültürü. T.C. Iğdır Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Renk Matbaacılık. Taşlı, M. & Kahraman, K. (2015). Balıkesir aşı. T.C. Balıkesir Valiliği İl, Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kese Kağıtçı Matbaacılık. Tatar, E. P. (2006). Antakya ve Çevresindeki düğünlerin sosyal/kültürel değişim ve etkileşimleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Uğur Çerikan, F. (2019). Türk Ailesinde Sofra Adabı, Denizli Örneği ve İşlevselliği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 8(1), 481-511. Uysal, Y. (2019). Adıyaman halk kültüründe evlilik ve evlenme törenleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (46), 179-193.

www.turkishstudies.net/social 3690 Çağla Özer

Varvar, M. (2010). Çankırı’da kına, nişan ve düğün geleneği. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halkbilimi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Yakıcı, A. (1991). Düğün kelimesi ve kültürümüzdeki yeri üzerine. Millî Folklor Dergisi, (11), 33- 36. Yalçın Çelik, S. D. (2010). Mengen’de özel gün yemekleri. Millî Folklor, 22, 86-127. Yılar, Ö. (2011). Erzurum’da erkeklerin bekârlığa veda partisi “Kısır gecesi”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (45), 137-158. Yıldırım, A. (2011). Isparta İli Şarkikaraağaç İlçesi Düğün Giysileri. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı Yüksek Lisans Tezi. Yiğit, N. H. (2019). Afyonkarahisar ili Pazarağaç kasabası düğün âdetleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(62), 273-282. http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2019.3049 Yörgüç, H. (2010). Amasya mutfağı. T.C. Amasya Valiliği, Uyum Ajans. Yüce, N. (2015). Destinasyon imajında yerel mutfağın önemi: Kastamonu ili örneği. Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.

Turkish Studies - Social, 15(8)