İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Önsöz viii ix Preface

Sunuş x xi Prologue

Mersin’e Dair 1 1 About Mersin

Efemera ve Mersin Kartpostalları 2 3 Ephemera and Mersin Postcards Ali Murat Merzeci Ali Murat Merzeci indekiler Yumuktepe'den Başladı ... 6 7 Originated from Yumuktepe ... Contents Semihi Vural Semihi Vural

Gezginlerin Gözüyle Mersin 12 13 Mersin from the Eyes of the Travelers Tülin Selvi Ünlü, Tolga Ünlü Tülin Selvi Ünlü, Tolga Ünlü

Eski Mersin’de Yaşam 34 35 Episodes from old times of Mersin Şinasi Develi Şinasi Develi

Ne Mutlu Mersin Kent Müzesi’ni Göreceklere 42 43 How Lucky The People Who Will Be Able To See Mersin City Museum!… Gündüz Artan Gündüz Artan

Geçmişi Hatırlamak Geleceğe Umutla Bakmak 44 45 Remembering the Past, Looking to the Future Hopefully Tamer Gök Tamer Gök

Kenti Gezmek 49 49 Strolling through the City

Kentin Girişi: İstasyon ve Çevresi 53 53 Entry to the City: Railway Station and the Environs

Ticaretin Omurgası: Uray Caddesi 73 74 Spine of Commerce: Uray Street

Dışa Açılan Kapı: Gümrük Meydanı ve İskelesi 117 117 Gateway to the Outside: Custom House and Pier

Pazaryeri: Yoğurt Pazarı 155 155 The Market Place: Yoghurt Bazaar

Yeni Yaşam: Atatürk Evi ve Çevresi 171 171 New Life: Atatürk Museum and the Environs

Buluşma Yeri: Millet Bahçesi ve Halkevi 207 207 Meeting Place: People's Garden and People's House

Gelişen Kent: Kışla Caddesi ve Çamlıbel 235 235 Developing City: Kışla Street and Çamlıbel

Sonuç 271 271 Conclusion

Sonuç 272 273 Conclusion

Notlar 276 277 Notes

vi vii İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Günümüzden 100 yıl önce, Mersin, bugün ulaşmak istediğimiz anlamda, gerçek bir 100 years ago, Mersin was a real modern city in the western way which we would batılı kent idi. Gelişmekte olan sanayi ve ticaret kentin ekonomik yaşamına hayat like to see it today. The developing industry and trade was giving life to the city, verirken, üç büyük dine ait inananlardan oluşan halk da renkli bir sosyal mozaik and the citizens of Mersin of three major religious beliefs were forming a colourful oluşturuyordu. Yüksek beton yapıların sahilleri doldurmadığı ve kıyıyı okşayan social mosaic. The heart of the city and trade centre was the area between the dalgaların ise henüz dolgu alanlarıyla gerilemediği o yıllarda kentin ticaret merkezi, train station and the Ataturk House, there were not any concrete buildings filling tren istasyonu ile Atatürk Evi arasında kalan bölgeden ibaretti. the sea shore and the waves were not blocked by land fillings. Önsöz Preface 19.yüzyılın sonuna doğru limanı ve demiryoluyla birlikte hızla gelişen ticaret hayatı The fast developing business life in Mersin has witnessed at the end of the 19th Mersin'de Türkiye'nin en eski Ticaret Odalarından birinin kurulmasına tanıklık etmişti. century the establishing of the oldest Chamber of Commerce in Turkey. The Mersin 1886 yılında kurulan Mersin Ticaret Meclisi, Cumhuriyetin ilanından sonra Mersin Board of Trade has been established in 1886 and has taken after the Republic Ticaret ve Sanayi Odası adını alırken, her zaman kentin hareketli ticaret hayatının Declaration the name Chamber of Commerce and Industry, and remained the merkezinde yer aldı. centre of trade life in Mersin.

Dairesel büyüyen birçok kentin aksine, sahil şeridi boyunca yatay bir gelişim gösteren Contrary to many cities, Mersin grew widely along the shore instead of circular Mersin'in ticaret hayatını şekillendiren merkezler ise uzun yıllar boyunca küçük expanding, and the centres which were forming the business life, always remained değişikliklerle hep aynı kaldı. Geçmiş yıllarda Mersin'in kültürel, sosyal ve ticaret the same even after little changes. This area, which is the base of the cultural, social hayatının temelini oluşturan, ayrıca kent ekonomisinin önemli rollerini üstlenen bu and commercial life of Mersin and has a major role in the economical structure of bölge, son yıllarda zoraki bir dirençle ayakta kalmaya çabalamaktadır. the city, is now trying to stand upright in the last years.

Geçmişin önemli değerlerinin sadece hatıralarda yaşamasının günümüze herhangi Remembering the important values of the past does not help us today. The bir yararı olmayacağı açıktır. Kentin tarihi ve kültürel mirasını kaybetmemek ve responsibility of transferring the historical and cultural heritage to the future gelecek nesillere aktarmak herkesin sorumluluğunda olmalıdır. Bu felsefeden yola generations should be on everyone's shoulders. With works, based on this çıkan bu çalışmayla, Mersin'i bugünlere getiren ticaret hayatının merkezini oluşturan philosophy, the area, which brought Mersin to the level of today and form the bölgenin geçmişten günümüze uzanan bir yansımasını ortaya koymaya çalışılmıştır. business centre of the city, it is tried to show the reflection from the past on today's Bu yayını hazırlarken engin bilgi dağarcığı ve koleksiyonunu bizlere açan Ali Murat vision. I would like to thank on behalf o the Mersin Chamber of Commerce and Merzeci'ye, bu bilgilerin yapıta dönüşmesini sağlayan Tülin ve Tolga Ünlü’ye Mersin Industry, Ali Murat Merzeci, who opened his wide collection and knowledge for us Ticaret ve Sanayi Odası adına teşekkür etmek istiyorum. and also Tülin and Tolga Ünlü, who helped to convert this knowledge to this work. Şerafettin Aşut Özlemini duyduğumuz Mersin'in değerlerinin korunması ve yaşayan mekanlar olarak With the wishes to protect the long-awaited Mersin's historical and cultural values kullanması dileğiyle… and to use them as living places...

Şerafettin Aşut Şerafettin Aşut Mersin Ticaret ve Sanayi Odası Mersin Chamber of Commerce and Industry Yönetim Kurulu Başkanı Chairman of the Board of Directors viii ix İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

u kitabın hazırlanma düşüncesi, 2008 yılı Şubat ayında gelen bir elektronik posta he idea of preparation of the book had started with an e-mail received in Bile başladı. O tarihte, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Üyesi TFebruary 2008. We did not know where the mail received from Mr. Şerafettin Aşut, Şerafettin Aşut'tan tarafımıza gelen bu postanın açacağı yolu sanırız hiçbirimiz board member of Mersin Chamber of Commerce and Industry, would take us at bilmiyorduk. “Bilmiyorduk” diyoruz, çünkü ilerleyen dönemde editörlüğünü that time. We say “did not know” because this attempt has taken us beyond the üstleneceğimiz bu çalışma bizi, başlarken düşündüklerimizin ötesinde bir noktaya limits we had in our minds at the starting point. götürdü. similar study was carried out back in 2003 by Mersin Chamber of Commerce Sunuş slında Mersin Ticaret ve Sanayi Odası 2003 yılında da benzer bir çalışmaya imza Aand Industry and the “Mersin postcard archive” of collector Mr. Hayrettin Prologue Aatmış ve koleksiyoner Hayrettin Ergun'un Mersin kartpostal arşivini kentin ortak ERGUN was added to the city's collective memory. A similar study was required from belleğine kazandırmıştı. Bu doğrultuda bizden de yine benzer bir çalışma istenmişti. us as well. However, following our mutual discussions on the subject it was decided Ne var ki, yapılan karşılıklı görüşmeler sonucu çalışmanın biraz daha genişletilmesinin that it would be more useful if the scope of the required study was expanded. yararlı olabileceği yönünde görüş birliği sağlandı. ven after this decision, at least for us, the study achieved beyond the ine de en azından bizim için çalışma, başlangıçta öngördüğümüzün ötesinde bir Epreplanned limits. Our aim stating this point is not a eulogy for this study and Yaşamaya ulaştı. Bunu ifade etmekteki amaç, elbette ki yaptığımız çalışmaya ourselves. It is tried to be made clear that trying to limit the scope of the subject ilişkin yersiz bir kendine övgü değil. Burada açıklamaya çalıştığımız konu, içine studied, when once got into details, was so hard due to the very rich and wide girdiğimizde kendimizi sınırlamakta zorluk çektiğimiz zengin ve geniş bir alanla scope. karşılaşmış olduğumuz. ersin “with its short history” is much less known compared to many other ersin, binlerce yıllık Anadolu kentlerinin çoğundan daha az bildiğimiz ve MAnatolian cities of thousands of years and therefore facing problems in Mdolayısıyla da kendini ifade etmekte zorluk çeken bir kent. Tam da Osmanlı expressing herself. There is more information about the archeological ages modernleşmesinin dünyanın değişen ekonomik ilişkiler sistemiyle kesiştiği bir tarihi compared to the recent historical period of the city which has its distinctive dönemeçte ortaya çıkan bu kendine özgü şehrin, içinde yer aldığı coğrafyanın antik characteristics and which emerged at the historical cross point of Ottoman dönemine ilişkin bilgimiz, kentin modern dönemine ilişkin bildiklerimizden çok daha modernization and the world's changing economical system. It was found out fazla. Mersin'e ilişkin yaptığımız araştırma ve çalışmalarda, hüzünlü bir nostaljiyle during the research and studies that there were very limited number of researches hatırlanan kentin yakın geçmişine ve doğrudan doğruya kente ilişkin, bir elin carried out by history researchers about the recent history of and the city herself parmaklarını geçmeyecek sınırlı sayıda çalışmadan başka çalışmanın olmadığını which is remembered with a melancholic nostalgia. gördük. his fact was a primary difficulty as well as being a challenge. On the one hand, olayısıyla bu süreçte önemli bir zorluk ve aynı zamanda da büyük bir şans ile Tthere was very limited number of reference researches made where on the other Dkarşı karşıya olduğumuzu fark ettik. Bir yandan yararlanabileceğimiz az sayıda hand vast number of possibilities for researches existed in this field. The studies and çalışma bulunurken öte yandan da oldukça bakir bir alanla karşı karşıyaydık. Bu researches to be carried out in this relatively new challenging and virgin field nedenle kaynaklar konusundaki bilinmezlikler bir zorluk olarak karşımıza çıksa da, brought excitement and become components of the studies while the limited Tülin Selvi Ünlü Tolga Ünlü yepyeni bir alanda yapılacak araştırmalar bir şans ve heyecan olarak çalışmanın number of available references represented a difficulty. bileşenleri oldu. aving lived in Mersin for eight years and carrying out researches in this same aklaşık sekiz yıldır yaşadığımız Mersin'de, hemen hemen aynı alanda Hfield academically was the basic encouraging factor to accept this Ysürdürmekte olduğumuz akademik çalışmalar, elbette bu işi üstlenmemizde bizi responsibility of preparing such a book. The mentioned researches formed the cesaretlendiren temel etmendi. Söz konusu çalışmalar, bu kitabın hazırlanması için bir altyapı sağlıyordu. x xi İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

ncak asıl ilginç olan, temelde Mersin'in görsel hafızasının paylaşımını ve ortak bir ctually, the real interesting point was the contribution of this study, which aimed Akimlik arayışına katkı sağlamayı hedefleyen bu çalışmanın aynı zamanda Athe sharing of Mersin's visual memory and the contribution to the search for a bizlerin akademik çalışmalarına sağladığı katkıydı. Çünkü, kitabın hazırlanması collective identity for the city, to our ongoing academic studies. Mr. Ali Murat aşamasında değerli koleksiyoner Ali Murat Merzeci'nin Mersinliler ile paylaşmayı Merzeci's acceptance to share and making his rich and valuable collection of kabul ettiği zengin Mersin koleksiyonundaki kartpostallar bizi, görüntülerdeki yapılar, Mersin postcards available for studies led us to search the people, events, buildings kişiler, olaylar, mekanlar ve tarihlere ilişkin kapsamlı ve detaylı araştırmalara yöneltti. and dates appearing on the postcards thoroughly in detail during the preparation of the book. Sunuş aş döndürücü bir hızla değişen çehreleriyle, kentlerin belki de en doğrudan ve Prologue Byanıltmayan görsel tanıkları olan kartpostallar dikkatle incelendiklerinde, her biri ach of the postcards, the eyewitnesses of the quickly changing cities and each birer öyküsü olan ve dilinden anlayabilene geçmişi tüm ayrıntılarıyla aktaran birer Ehaving its own story to tell, are like elder wise men telling about the past in detail yaşlı bilge gibi. Ancak yine de, söz konusu kartpostalların bize söylediklerini to the ones who can understand their language when examined carefully. Beyond anlayabilmek için Mersin'e ilişkin yerli ve yabancı arşiv ve kütüphanelerde, çeşitli this, researches had been carried out at local and foreign archives and libraries and kurum ve kuruluşların oluşturduğu belgeliklerde araştırmalar yaptık. Yaptığımız bu at numerous other archives owned by other entities to understand the stories being araştırmalar, uzun zamandır sürdürmekte olduğumuz sözlü tarih çalışmalarında told by the postcards in a better way. These researches have also helped to further dinlediğimiz Mersin fotoğrafını bütünlememize ve zihnimizde oluşan silik silueti bir clarify the blurry picture of Mersin in our minds which we listened about during oral parça daha netleştirebilmemize yardımcı oldu. history studies and researches ongoing for a long time.

Çalışmanın Fiziksel ve Dönemsel Sınırları Resarch's Physical and Temporal Boundaries

ncelikle kendi kafamızda netleştirmeye çalıştığımız bu resim, kitapta hem he picture, which is primarily tried to be clarified in our minds, has been presented Ötasarım hem de anlatım biçimi açısından tutarlı bir dil ile sunulmaya çalışıldı. Tin a special format both designwise and presentationwise. A special format was Çalışmanın, kendini Mersinli sayan ve “Mersin'in gerçek sahibi” olmak isteyenlerin tried to be set in the book to allow it to be used as a reference book by those who yanı sıra Mersin'i hiç bilmeyen ve tanımak isteyenler için de bir kaynak kitap classify themselves as and want to be “true owners of Mersin” or by those who do not olabilmesi amacıyla bir kurgu oluşturulmaya çalışıldı. Bu doğrultuda öncelikle kentin know about Mersin and want learn about it. In line with this, the city boundaries on dokuzuncu yüzyıl sonunda beliren ve yirminci yüzyıl ortalarına kadar da korunan established within the nineteenth century and almost unchanged through to the kentsel yerleşik alan sınırları esas alındı. mid of the twentieth century were considered.

arihi dönem açısından bu sınırlamadaki temel belirleyici, söz konusu tarihlerin, he basic factor for setting the temporal boundary as above is the reason that this Tkentin bir ticaret ve liman kenti olarak kendine özgü kimliğini oluşturduğu dönem Twas the era during which the city defined and set her unique identity as a oldu. Fiziksel sınırlama ise aslında bu dönemsel sınırlamanın getirdiği bir sonuçtu. Zira commercial and seaport center. Physical boundaries were implicit due to the kent, iskeleler ile ortaya çıkmaya başladığı 1830'lu yıllardan, Cumhuriyet accepted periodical boundaries. The city had grown along the same axis from the modernleşmesi ve ardından İkinci Dünya Savaşı yıllarına kadar geçen dönemde 1830's when it first started to appear with its piers, to Republican modernization and hemen hemen aynı doğrusal eksen boyunca gelişmişti. Kent, özellikle through to the end of the 2nd World War. It may be said that the city, especially after demiryolunun işletmeye açıldığı 1886 yılından sonra, küçük üretim atölyeleri ve 1886 following the establishment of the railroad connection, has grown towards fabrikalarla başlayan sanayi yapıları ile kuzeye (Fabrikalar Caddesi olarak north (Fabrikalar Street currently called Cemal Paşa Street) with new industrial adlandırılan günümüzdeki Cemal Paşa Caddesi'ne) doğru bir gelişim gösterdi. buildings like small workshops and factories constructed. Within the scope of this Ancak çalışma kapsamında, yirminci yüzyıl başına kadar ticaret ve liman kenti kimliği study, the area from the railway station to the lighthouse was considered due to the ile Doğu Akdeniz'de yerini alan Mersin'in, iskeleler-deniz-kent ilişkisinin somut olarak reason that the visible tangible traces of piers-sea-city relation of Mersin's görüldüğü, istasyon ile deniz feneri arasındaki alan üzerinde duruldu. commercial and seaport identity which was established mostly up to the start of the twentieth century in the Eastern Mediterranean region were mostly existed. xii xiii İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Bir “Kent Gezi Rotası”na Doğru Towards a “City Excursion Route”

eşitli değişimler geçirmiş olmakla birlikte kentin tarihi ve ticari merkezi olarak “city excursion route” is established in this inhabited area, although had gone Çgeçmişin izlerini sürebileceğimiz bu yerleşik alan sınırları içinde, bir anlamda Athrough various changes, where one can trace the city's past at historical and “kent gezi rotası” çizildi. Mersin'in yüz elli - iki yüz yıllık genç tarihine, büyüklerinin commercial center of the city. A route is tried to be established in the book to help anlattıkları ve kendi yaşadıklarıyla birebir tanık olan Mersinliler ya da Mersin'i hiç those who have witnessed the young hundred fifty to two hundred years old history bilmeyen ve merak edenler için, ellerinde bu kitapla gezebilecekleri bir güzergah through the things heard from elderly people or through their own personal Sunuş belirlenmeye çalışıldı. experiences or for those who do not know anything about the city but want to learn about it. Prologue eki deniz kıyısına paralel giden bu hattı nasıl anlatmalıydı? Aslında, biri doğuda Pdiğeri batıda iki yapı bizim için oldukça belirleyici oldu. Kentin yakın geçmişine ow one should have told about this route parallel to the seashore? Two baktığımızda, hanları, dükkanları, depoları, otelleri, camileri, kiliseleri, evleri ile Hbuildings had a big influence in determining, one in the west and the other in oldukça canlı bir ticaret ve renkli bir kentli yaşam biçiminin kendini gösterdiği kentsel the east. Looking into the past, commercial and the colorful city life was actually alan tam da bu iki nokta arasında sürüp gitmişti. İstasyon kente girişi tanımlarken, ongoing in this area with its commercial buildings, warehouses, shops, hotels, Müftü Deresi'nin denizle birleştiği noktadaki tarihi deniz feneri ise kentin bitişini haber mosques, churches. The railway station setting the entrance to the city, the historical veriyordu. lighthouse at the point where Müftü Creek meets the sea set the end of the city.

olayısıyla kitabın kurgusu, kentin gelişim çizgisinden yola çıkılarak oluşturuldu. Bu he set up of the book is based on the city's growth line. The parts of the city Diki nokta arasında farklı özellikler gösteren kent parçaları bu rotanın içindeki Tbetween these two points different than others set the stopping points of the durak noktalarını belirledi. Böylece geziye, bir anlamda kentin girişi olan istasyondan route. The tour started from the entrance point of the city, the railway station on the başlandı. Ardından ticaretin ana ekseni olan Uray Caddesi boyunca devam east. Continued along the main axis, through Uray Street, the main pier, Custom Pier edilerek, kentin ana iskelesi olan Gümrük İskelesi ve uzantısındaki Gümrük and Custom Square is reached. The next stop is Yoghurt Bazaar, which is another Meydanı'na ulaşıldı; oradan da ticari hayatın bir diğer parçası konumundaki Yoğurt significant place within the commercial life. The excursion, planned to end at the Pazarı'na geçildi. Deniz fenerinde son bulacak geziye, kentin, özellikle Cumhuriyet lighthouse is continued towards Akkahve (currently Building of Municipality of modernleşmesi ile birlikte gelişen yeni sosyal, kültürel ve eğlence yaşamının odağı Greater Mersin) which has become the focal point of social, cultural and haline gelmiş Akkahve (günümüzde Mersin Büyükşehir Belediyesi), Atatürk Evi ve entertaining activities and later on towards Atatürk House. People's House being çevresine doğru devam edildi. Atatürk Evi'nin batısında Mersin'in simge yapılarından one of the symbol buildings of Mersin is another stop existing to the west of Atatürk biri olan Halkevi yeni bir durak oldu. Çünkü Genç Cumhuriyet ideolojisi ile birlikte House. People's House, built following the establishment of the Republic to function ulusal kültürün oluşturulması çabalarının somut bir öğesi olarak bugün de kültürel bir as a cultural center to help setting up of base for cultural activities which still exists işlevle varlığını sürdüren Halkevi ve Halkevi'nin güneyinde, denizin hemen kıyısındaki and functions similarly, and People's Garden just by the seashore on the south of Millet Bahçesi, geçmişten beri kentlinin buluşma noktasıydı. People's House were the meeting points of citizens since old times.

ent, demiryolunun işletmeye açılmasıyla birlikte ardındaki verimli Çukurova'ya fter the railroad became operational, the city was connected to her Khızlı ve ekonomik bir yolla bağlanmıştı. Bu bağlantı Çukurova'nın pamuğu ve Ahinterland, fertile Çukurova rapidly in an economic way. This connection had tahılının limana, limana gelen mal ve ürününse Çukurova'ya, hatta Anadolu'nun set up the link to get the cotton and grains grown in the area to the seaport for içlerine kadar kolaylıkla ulaştırılmasını sağlamıştı. Bu durum kentteki ticari yaşamı exports and to get the imported goods to Çukurova and even into other parts of hareketlendirmişti. Böylece kent doğudaki istasyondan batıya doğru gelişti. Anatolia. This improved the commercial activities in the city. City started to grow Kitaptaki kurgu ve gezi rotası da, buna paralel biçimde, kentin gelişim hattı boyunca from the railway station in the east to west. The book is planned to follow the growth doğudan batıya doğru devam etti. Bu dönemde Millet Bahçesi'nden sonra kentin line of the city. During this period, following People's Garden, Kışla Street and its gelişen konut alanı olarak Kışla Caddesi ve çevresi, rotanın bir başka durağı olarak environs as the newly developing residential area is another stop of the route. The belirdi. Kışla ve deniz feneri ise kentin son noktasını belirledi. military barracks and the lighthouse were the final stop of the excursion route. xiv xv İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

olayısıyla, geleneksel Osmanlı kentinin organik ve birbirinden ayrılan işlevleri ile herefore, it was possible to set an excursion route for Mersin in the early years of Dşekillenen fiziksel dokusunun aksine, camisi, kilisesi, hükümet konağı, hanları, Tthe twentieth century without any major sidewise deviations from the main route bankaları ve alt katı dükkan ya da depo, üst katı konut olarak kullanılan karışık işlevli, due to Mersin being a linearly organized city with mosques, churches, government doğrusal gelişim gösteren yapısı ile yirminci yüzyıl başındaki Mersin için dağılmadan, building, commercial buildings, banks, multi-purpose buildings with floor level shops sağa sola sapmadan ilerleyen bir gezi güzergahı belirlemek olanaklı oldu. or warehouses and upper floors being used as residences in contrary to traditional Ottoman cities organized organically with separately located buildings according e var ki, bu kurguyu bir gezi rotası içinde ve daha anlaşılabilir kılabilmek to their functions. Namacıyla kenti bölümlere ayırarak sürdürürken pek çok zorlukla karşılaştığımızı Sunuş söylemeliyiz. Bunların başında, kimi bölümlerde, tüm bu kurgusal bütünlüğü any difficulties were encountered while dividing the city into parts in order to Prologue sürdürebilmemize olanak verecek sayıda ve nitelikte kartpostalın bulunmaması Mkeep the set up as an excursion route and trying to make it more geldi. Bu durum koleksiyonerin sahip olduğu kartpostalların sayısından çok kente comprehensible for the reader. First of all, in some parts, there was not enough ilişkin gün yüzüne çıkmış Mersin kartpostallarının sınırlılığından kaynaklanıyordu. number of and good quality postcards to sustain the integrity of the structure of the book. This was not due to the number of postcards the collector had, but due to arşılaşılan zorluklardan bir diğeri ise görüntüdeki yapıların, mekanların isimlerinin limited number of different available Mersin postcards. Kdeğişmiş olmasıydı. Örneğin “Yoğurt Pazarı” adını kullandığımızda, en azından Mersin'i bilenler için bir sorun yokken, “Aşıklar Parkı”, “Millet Bahçesi”, “Tüccar nother difficulty encountered was the current changed names of the buildings Kulübü”, “Kışla Caddesi” ya da “Gümrük Meydanı” ifadesinin pek çok yeni kuşak Aor places on the postcards. For example, when the name “Yoghurt Bazaar” is Mersinli için bir anlam taşımaması söz konusuydu. Bunun için çoğunlukla, sözü edilen used there is no problem at least for the ones who already know about Mersin, while yerlerin günümüzdeki isimleri, bugünkü kullanımları ya da söz konusu yapı veya the terms like “Lovers Park”, “People's Garden”, “Merchants Club”, “Kışla Street” or mekanın çağrışım yapılmasını sağlayacak bir özelliği verilmeye çalışıldı. Örneğin Kışla “Custom Square” were not understandable for most of the new generation Mersin Caddesi'ni bilmeyenler olabileceği düşüncesi ile bu cadde ve çevresi için, residents. Due to this reason, mentioned buildings' or place's current names, current anlattığımız dönemde kullanılmamasına rağmen bugünkü adı olan “Çamlıbel” ismi uses or an important current feature is tried to be specified to enable correct kullanıldı. understanding. For example, with the expectation that there may be people who may not know the old name “Kışla Street” used at the time, i.e. within the set time Kitap Nasıl Okunmalı? frame and periodical boundaries up to the mid of the twentieth century, the currently used name “Çamlıbel” is preferred although not used in the past. itabın tüm bölümlerinde ilgili kartpostalın belgelediği görüntüde yer alan yapı ya da mekanlara ilişkin açıklayıcı yazılara yer verildi. Ayrıca kartpostalda görülen K How to read the book? yapı ya da mekanların kent içinde bulundukları noktalar, sayfanın köşesindeki şemalar ile gösterilmeye çalışıldı. Ne var ki, karşılaşılan güçlüklerden biri de, kitabın sol xplanatory passages about the documented buildings or places on the sayfalarında yer verilen kartpostallarda görülen yapı ya da mekanların bir kısmının Epostcards are included in all sections of the book. In addition to this, the locations günümüze ulaşamamış ya da tamamen değişmiş olmasıydı. Bu önemli bir sorundu, within the city of the buildings and the places shown in the postcards are stated çünkü kitabın sağ sayfalarında kartpostaldaki görüntüyle eş olacak güncel diagrammatically on the corners of the pages. Another one of the difficulties was fotoğraflara yer verilmesi hedeflenmişti. Böylelikle Mersin'i hiç bilmeyen birisi için bile the fact that all of the buildings and places shown in postcards on the left pages kentin on dokuzuncu yüzyıldaki yapı ve mekanlarını görmek, kentte nerede were not able to make it to the current times and some were either totally bulunduklarını algılamak ve eğer hala ayaktaysalar günümüzdeki durumlarını disappeared or changed. This was an important problem, because it was planned görmek olanaklı olabilecekti. Oysa, pek çok kartpostal için bu ne yazık ki olanaklı to include the current views on the right pages of those places and buildings shown olamadı. Ancak yine de olabildiğince eş fotoğraflarla, kartpostaldaki görüntülerin on the postcards on the left pages. Doing this, it would be possible even for the güncel durumu belgelenmeye çalışıldı. people who did not know about Mersin to see the places and buildings as they existed in the nineteenth century and perceive where they were located and also to u durumun kentin algılanmasında ve kitabın sürekliliğinde kopukluklara neden see the current views if they still existed. This was not possible for most of the places xvi Bolmasını önleyebilmek amacıyla başka bir çözüm daha üretilmeye çalışıldı. xvii İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Bunun için kartpostallarda gördüğümüz ancak günümüze ulaşamayan, kartpostalın and buildings shown on the postcards. However, current views are tried to be yer aldığı bölümü en iyi simgeleyeceği düşünülen yapıların üç boyutlu modellemeleri included as much as possible to be able to give a better understanding of the hazırlandı. Söz konusu yapıların üç boyutlu modellemelerine, güncel fotoğrafların current situations to the reader. bulunduğu sağ sayfanın köşesinde yer verildi. Böylece, günümüze ulaşamamış Mersin'in simge yapılarının en azından üç boyutlu canlandırmaları ile kent nother solution is tried to be used to allow complete understanding and belleğinden tamamen silinip gitmemeleri için çaba gösterildi. Aperception of the city as well as avoiding any possible discontinuities that may be induced to the book due to such interruptions explained above. Three yrıca kitabın içinde, anlatım kurgusunu ve gezi rotasını şematik olarak gösteren dimensional models of the buildings, appearing on the postcards, which are Sunuş thought to represent the place on the postcard the best and which did not make it Prologue Abir postere yer verildi. Bu posterde kitabın bölümleri ve bu bölümler içinde yer to today, are made. These models are shown on the bottom-right corner of the right alan önemli yapı ve mekanlar işaretlendi. Böylelikle anlatımın ve kartpostallardaki pages of the book, where current views are placed. Doing this it was possible to görüntülerin kentsel mekan ile ilişkilendirilebilmesine çalışıldı. Öte yandan, her some extent to stop the loss of the buildings and places symbolizing Mersin to be bölümün başlangıcında, kentin o parçasını bir bütün olarak algılamayı erased from city's collective memory. kolaylaştırabilmek için bir giriş yazısı hazırlandı. Böylece okuyucunun ilgili bölüme ilişkin genel bir fikir edinmesi ve bölüme hazırlanmasına yardımcı olmak amaçlandı. esides, a poster exists in the book, on pages 50 and 51, that shows the excursion Broute diagrammatically. Important places and buildings are all marked on the onuçta, Mersin'in kuruluşundan 1940'lı yıllara kadar geçirdiği kentsel gelişim poster. This made it possible for the reader to relate the buildings and places on the Sserüvenini görsel malzemesi zengin, okunması kolay bir kitap olarak hazırlamaya postcards to the city and be able to locate them within the city in their minds. gayret ettik. Bir kartpostal albümü olmanın ötesinde, kartpostallardan yola çıkan bir Moreover, a brief introduction is prepared for each section of the book to enable kent tarihi çalışması ve aynı zamanda kapsamlı bir gezi rehberi olarak da kentin ortak better perception of the part of the city covered in that section. It is thought that this belleğine ve kent kimliğinin gelişimine küçük de olsa bir katkı yapmaya çalıştık. may help the reader to have a general idea about that section and be prepared for Yukarıda sözünü ettiğimiz zorluklara, kitabın hazırlık aşamasındaki tüm ayrıntıların what to come. sadece iki kişi tarafından üstlenilmiş olmasını da eklemekte yarar var diye düşünüyoruz. Öncelikle, çalışmaya ilişkin tüm eksiklik ve yanlışlıklardan bu iki kişinin n conclusion, growth of the city from the first establishment time of Mersin to 1940's is sorumlu olduğunu ifade etmek isteriz. Bu yoğun emek gerektiren sürecin çeşitli Icovered in this easy to read book with lots of visual material. Beyond being a aşamalarında, bize bu yolu açan Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, çalışmalarının postcard album, the book is intended to contribute to the collective memory of the izinden gittiğimiz değerli yerel tarih araştırmacıları, Mersin'e ilişkin çalışma yapmış tüm city and city identity, an urban history study having the starting point as postcards araştırmacılar, görüş ve önerileri ile hocalarımız, arkadaşlarımız ve aylarca and a guide book. Another difficulty to be added to the ones above was the fact görüşemememizi anlayışla karşılayan ailemiz yanımızda olmasaydı, bu çalışma da that there were only two persons present during all preparation phases of the book. ortaya çıkmayacaktı. We would like to say that only these two persons are responsible for all the mistakes or missing things in the book. However, this book would not materialize without the unun için başta, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı Şerafettin supports of Mersin Chamber of Commerce and Industry opening this path to us, BAşut'a kent belleğine yaptığı bu katkıdan ötürü teşekkür ederiz. Ayrıca bugün valuable local researchers' works which we used for guidance, our teachers with aramızda olmayan, ancak bu çalışmanın başlangıcında en az bizim kadar their opinions and suggestions about our work, all previous researchers about Mersin whose works are used in preparation of the book, our friends and our families who heyecanlandığını bildiğimiz Mersin Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu eski were very thoughtful to us despite not seeing them for months. Başkanı Kadri Şaman'ı saygıyla anıyoruz.

irstly we would like to thank to Mr. Şerafettin Aşut, the head of board of directors of ersin Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu'nun diğer değerli üyelerinin yanı FMersin Chamber of Commerce and Industry for his contribution to the city sıra çalışmamız boyunca hep yardım ve desteğini hissettiğimiz, çalışmanın M collective memory. We would like to commemorate Mr. Kadri Şaman, the previous sorunsuz bir şekilde ilerlemesinde büyük katkısı olan Mersin Ticaret ve Sanayi Odası head of board of directors of Mersin Chamber of Commerce and Industry who is not Genel Sekreteri Kadir Dölek'e gönülden teşekkür etmek isteriz. with us now and whose great excitement we had witnessed during the starting xviii phase of this study. xix İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

u çalışmada bizimle birlikte olan çok sayıda isim var. Bu çalışmanın mutluluğunu e would also like to thank all the other members of the board of Mersin Bonlarla paylaşmaktan büyük sevinç duyduğumuzu belirtmeliyiz. Bu isimlerin WChamber of Commerce and Industry and to Secretary General Mr. Kadir başında, yıllardır büyük bir emek ve özveri ile biriktirdiği zengin kartpostal Dölek who made the smooth progress of the study possible. koleksiyonunu, daha önce yaptığımız pek çok çalışmada da cömertçe bizimle paylaşan değerli koleksiyoner Ali Murat Merzeci geliyor. Sayın Merzeci'ye, kentin here were many others contributed to the efforts during the study. We share the yakın geçmişine ilişkin yapılan çalışmalarda, birincil kaynak olarak büyük değer Thappiness of these efforts with them. Mr. Ali Murat Merzeci is the major contributor taşıyan böylesi bir koleksiyonu Mersinliler ile paylaştığı, çalışmamıza ve bizlere with his postcard and photocard collection which was put together with years' long Sunuş duyduğu güveni için çok teşekkür ederiz. efforts and making it generously available for our research works in many studies. We would like to thank Mr. Merzeci for making his valuable collection available for our Prologue artpostallarda görülen karelerin güncel görüntülerini yakalayabilmek, ayrı bir studies as a primary resource for the recent past of the city, sharing it with Mersin Kuzmanlık ve beceri gerektiriyordu. Bu konuda en büyük destekçimiz Mersin citizens and also for his confidence in us. Fotoğraf Derneği'nin değerli başkanı Mustafa Eser oldu. Yorulmadan, yılmadan, kartpostallardaki görüntülerin güncellerini fotoğraflayabilmek için, yoğun iş special expertise was necessary to be able to produce the current views of the temposunda, adeta zaman yaratarak yaptığı gönülden çalışmayı teşekkürle Aplaces and buildings on the postcards. The major supporter of ours in this field ödememiz zordur. was Mr. Mustafa Eser, the president of Mersin Photograph Club. It is very hard to pay for by just thanking to him who tirelessly, among his busy schedule, by creating time itabın hem yurtiçi hem de yurtdışında ilgilenenlere ulaşması, Mersin'in Doğu to take and produce these photographs. KAkdeniz'de önemli bir ticaret ve liman kenti olarak var olduğunun Türkiye ve dünyada çeşitli kişi, kurum ve kuruluşlara duyurulabilmesi amacıyla Türkçe-İngilizce ublishing the book in both Turkish and in English to reach the interested parties olarak yayınlanabilmesi de yine büyük bir çaba ve özveriyle gerçekleşti. Bu çaba ve Pand entities in Turkey and abroad to express Mersin's presence as an important özverinin sahibi, yine iş hayatının içinde vakit ayırarak, büyük bir heyecan ve sevgiyle, commercial city and a seaport in Eastern Mediterranean region was a result of a kitap metinlerinin İngilizce'ye çevrilmesini sağlayan Güzin Selvi'dir. Bu yoğun ve great effort and sacrifice. Güzin Selvi made the book's English translations possible özverili çalışması için kendisine ne kadar teşekkür etsek azdır. with her great excitement and love for this study and creating time among her busy work schedule. We would like to thank her for the good work. artpostallardan gördüklerimizin yanı sıra üzerindeki bir tarih, yazı, düşülmüş bir Knotu anlamak da büyük önem taşıyordu. Osmanlıca yazılar, kimi zaman t was important to understand the written notes and writings and dates on the kartpostalın dönemine ya da o dönemin olaylarına ilişkin önemli ipuçları Ipostcards. These notes or writings in Ottoman contained lots of important clues for barındırıyordu. Mersin Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü'nden that period or related events. Instructor Ms. Mehtap Ergenoğlu from Mersin University, Okutman Mehtap Ergenoğlu, söz konusu Osmanlıca yazı, not ya da tarihleri anlaşılır Faculty of Science and Literature, History Department, made all these kıldı. Yoğun çalışma temposuna rağmen vakit ayırarak kartpostalların dilini understandable. We would also like to thank her for her contribution to the anlamamızı sağlayan Mehtap Ergenoğlu'na gönülden teşekkür ederiz. preparation of the book.

alışmanın giriş bölümünde, Mersin tarihine kısa bir yolculuk yapmanın yararlı hinking that it might be worthwhile for the reader, we asked for articles to be Çolabileceğinden yola çıkarak, çok değerli araştırmacı ve yazarlardan birer yazı Tincluded in the introduction part of the book regarding the history of Mersin from istedik. Bunun için, bizleri kırmayarak, çalışmanın içeriğine büyük katkı sağlayan, valuable researchers and writers. We would like to extend our thanks to Prof. Dr. değerli hocamız Prof. Dr. Tamer Gök, Şinasi Develi, Gündüz Artan, Ali Murat Merzeci Tamer Gök, Mr. Şinasi Develi, Mr. Gündüz Artan, Mr. Ali Murat Merzeci and to Mr. ve Semihi Vural'a en içten teşekkürlerimizi sunmak isteriz. Semihi Vural for their contribution to the book's preparation in this regard.

lbette kolektif bir çalışma olarak, desteğini hissettiğimiz, görüş ve önerilerini f course, there are many people who have supported and shared their Ebizimle paylaşan çok sayıda isim daha var. Mimarlık Bölümü öğrencilerimizden Oopinions and suggestions with us. Our student Emrullah Erol, besides following Emrullah Erol, bir yandan eğitimini sürdürüp diğer yandan çalışırken, bir yandan da his classes and studies, built three dimensional models for the buildings symbolizing xx xxi İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Mersin için simge yapıların üç boyutlu modellemelerini hazırladı. Hem gurur hem de Mersin. We want to thank him for his hard work in producing these models which büyük mutluluk duyduğumuz bu emek yoğun çalışması için kendisine gönülden made us both proud and happy. teşekkür ediyoruz. ur thanks are also due to Mr. Aydın Arıcıoğlu for corrections of the Turkish texts unun yanında Türkçe metinlerin düzeltisini büyük bir sabırla ve hızla yapan Aydın Owith his great patience. BArıcıoğlu'na büyük teşekkür borçluyuz. e would also like to thank to Mr. Erdal Karakaşoğlu, an employee from Mersin Sunuş alışma boyunca araştırmalarımızın çeşitli aşamalarında bizden yardımlarını WChamber of Commerce and Industry, to Ms. Eşe Şamiloğlu and Mr. Süleyman Prologue Çesirgemeyen Mersin Ticaret Sanayi Odası çalışanlarından Erdal Gül from Akdeniz Municipality for their support and contribution at different stages of Karakaşoğlu'na, Akdeniz Belediyesi'nden Eşe Şamiloğlu'na, Süleyman Gül'e ve preparation of the book and to Ms. Dilek Kurtuluş, legal consultant for Mersin çalışmanın her aşamasında desteğini hissettiğimiz Mersin Ticaret Sanayi Odası hukuk Chamber of Commerce and Industry for her support and contribution all along the müşaviri Dilek Kurtuluş'a ayrı ayrı teşekkür ederiz. preparation of the book.

yrıca kitabın tamamını okuyarak görüş ve önerilerini bizimle paylaşan Tuba esides, we would like to thank to Mrs. Tuba Çiçek Bilgin, Mr. Şinasi Develi, Mr. AÇiçek Bilgin'e, Şinasi Develi'ye, Gündüz Artan'a ve Semihi Vural'a; İngilizce BGündüz Artan, and Mr. Semihi Vural for sharing their comments and suggestions çevirilerin bir bölümü için verdiği destekten dolayı Sinan Burat'a ve Cengiz after reading the whole book, to Mr. Sinan Burat and Mr. Cengiz Özçelebi for their Özçelebi'ye; İngilizce düzeltilere katkıları için Julie Özçelebi'ye teşekkürlerimizi support by undertaking the translation of a part of the book. sunarız. t is hoped that this effort led by Mersin Chamber of Commerce and Industry ersin Ticaret ve Sanayi Odası'nın, daima önderlik ettiği, kentin ortak belleğine Icontributing to city's collective memory will continue with new publications for the Mkatkı sağlamaya yönelik bu çabasının yeni yayınlar ile uzun yıllar sürmesi dileği coming years… ile… Tülin Selvi Ünlü & Tolga Ünlü Tülin Selvi Ünlü & Tolga Ünlü October 2008, Mersin Ekim 2008, Mersin

xxii xxiii Mersin’e Dair...

About Mersin... İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Efemera ve Mersin Kartpostalları Ephemera and Mersin Postcards

elime anlamı olarak kısa süreli, günlük, geçici anlamlarına gelen efemera phemera, meaning fleeting, daily, temporary, is a sort of collection performed K(ephemera), gündelik yaşamda kullandığımız özellikle kağıt türünde Eby collecting the paper materials used in daily life. These materials extends from malzemelerin biriktirilmesi şeklinde ortaya konan bir koleksiyon türü. Bu malzemeler bills to tickets, labels to letters, postcards to business cards, movie posters and tickets; faturadan bilete, etiketten mektuba, kartpostaldan kartvizite, sinema afişinden that's to say all kinds of paper that can be imagined. The collectors of these papers Mersin’e sinema biletine; yani akla gelebilecek her cins kağıda kadar uzanıyor. Bu kağıtları are called “ephemerist”. Among this rich collection material, postcards have an About Dair... biriktirenlere de “efemerist” deniyor. Bu zengin koleksiyon malzemesi içerisinde elite and significant place. kartpostalın seçkin ve anlamlı bir yeri var. Mersin... he first business cards, began to be used in Europe and America by the first n dokuzuncu yüzyılın ilk çeyreğinde Avrupa ve Amerika'da kullanılmaya Tquarter of the nineteenth century, are considered as the predecessors of Obaşlanan ilk kartvizitler kartpostalın atası sayılıyor. Boyutları 1860'lardan itibaren postcards. The business card, getting bigger in dimensions since 1860's and then büyüyen ve ardından çizi-resimle zenginleştirilen kartvizit zamanla yılbaşları, enriched with drawings and pictures by the time, transforms into the postcards, the bayramlar ve özel kutlamaların vazgeçilmezi kartpostala dönüşüyor. Osmanlı indispensable of the Christmas, religious festivals and special occasions. The 1893 Devleti'nin de katıldığı 1893 Chicago Dünya Sergisi kartpostalın ilk ve büyük atılım yılı Chicago World Exhibition, to which Ottoman State also participated, is accepted as olarak kabul ediliyor. Bu tarihten sonra kartpostal yalnızca bir iletişim aracı olmakla the first and quantum leap year of the postcard. From this date on, postcard would kalmıyor, yerine göre propaganda aracı olarak kullanılıyor, verilmek istenen mesajın not only be a communication mean but also be used as propaganda mean in order geniş kitlelere ulaşılmasını olanaklı hale getiriyor. to create an agenda and enable the transference of the message to wide mass.

ncak bir süre sonra konu açısından zenginlik sınır tanımaz hale geliyor, gündelik n the beginning, the subject is mostly general scene. However, in a while, the Ayaşam, giyim-kuşam, insan portreleri, binalar, sosyal yaşam, siyasi olaylar, Irichness of subject will become illimitable, daily life, apparel, human portraits, savaşlar, hatta afetler bile kartpostallarda yer almaya başlıyor. Bu açıdan buildings, social life, political events, wars, and even disasters will take place on the kartpostallar, o fotoğrafın çekildiği dönemin anlayışını betimleyerek sosyal tarih postcards. In this respect, postcards portray the comprehension of the period the bakımından zengin örnekler sunuyor. photograph has been taken and reveal rich instances in means of social history.

smanlı coğrafyasında ilk kartpostal İstanbul'a yerleşmiş Max Fruchterman he first postcard in Ottoman geography comes out as Breslau print in 1895 by Max Otarafından 1895 yılında Breslau basımı olarak karşımıza çıkar. İzleyen yıllarda TFruchterman settled in Istanbul. In the following years, many foundations, race up birçok kuruluş, bu zengin ve mistik doğu ülkesini fotoğraflama ve bu görsel to present these postcards to the strangers' taste, visiting the country, by malzemeyi ticarileştirip kartpostal haline getirerek ülkeyi ziyaret eden yabancıların photographing this rich and mystical oriental country and commercializing this beğenisine sunma yarışına çıkar. Bu coğrafya içerisinde fotoğrafçılık mesleğinden visual material converting them into postcards. In this geography, hundreds of gelen yüzlerce kişi yaşadıkları kentlerde çektikleri fotoğrafların genelde Avrupa'da people coming from photography profession put up their photographs they took in kartona basımını sağlayarak satışa sunarlar. Özellikle Anadolu'nun son yüzyılının en the cities they live for sale, after getting them printed to cardboard in Europe. These büyük görsel mirası bu kartpostallardır. Taşra kartları olarak adlandırılan postcards are the most significant visual heritage of especially the last century of Ali Murat Merzeci kartpostallara ek olarak, bu kişiler kendi imkanları ile fotoğraf kağıdına bastıkları Anatolia. Besides these postcards, called back country cards, with the photographs fotoğrafları “fotokart” olarak adlandırarak küçük yerleşimlerin bile zamana imza these people printed to photo papers within their own possibilities and give the atmalarını sağlamışlardır. name “photocard”, they provided even the smallest settlements to leave a mark in the history. üyük dedem Kadı Hasan Tahsin Merzeci, 1915 yılında Mersin'e yerleşir. Bu tarihte Bbaşlayan Mersinliliğimiz kesintisiz sürer. Aile evrakı arasında yer alan ve gün y great-grandfather (father of my grandfather), Cadi Hasan Tahsin Merzeci geçtikçe zenginleşen eski Mersin fotoğrafları ve kartpostallarına ilgim, ilkokul Msettled Mersin in 1915. Our Mersin citizenship beginning from this date goes on yıllarında başladı ve artarak devam etti. Dedemin biriktirdiği kartpostal ve uninterruptedly. My interest in old photographs and postcards of Mersin which were 2 3 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

fotokartların neresi olduğunu merak ederek büyüklerime sormam, aldığım cevaplar among family documents and enriching every other day began at my elementary beni eski Mersin'e ait ne varsa toplamaya yöneltti. Bu merak ve toplama zamanla en school years and continued increasingly. The respond I gather as I ask my elders büyük uğraşım haline geldi. wondering where the places on these postcards and photocards were, prompted me to collect every single thing about Mersin. This curiosity and collecting became ugün artık hayal bile edilemeyen eski Mersin'in gündelik yaşamı, sokakları, my major occupation by the time. Bbinaları ve insanları hakkında en güvenilir ve birinci elden kaynak olan bu görsel Mersin’e malzeme, çoğunlukla yabancıların itibar ettikleri bir yazışma malzemesi idi. his most reliable and first hand visual material source about the daily life of Mersin, About Dair... Günümüzde kartpostallar elden toplanabileceği gibi, mağazalardan ya da Twhich cannot even be imagined today, streets, buildings and people of Mersin müzayedelerden de satın alınabilmektedir. was a correspondence mean accredited by mostly strangers. Today, postcards can Mersin... be bought from stores or auction as well as they can be collected by hand. lkemizde son on yılın gözde koleksiyon türü olarak karşımıza çıkan efemeranın Üalanına giren kartpostal, onu biriktirenleri bir süre sonra kartpostalları destekleyen ostcards, one element in the field of interest of ephemera, the most popular kind başka kağıt ürünleri biriktirmeye götürür. Örneğin işgal yıllarına ait bir kartpostalda Pof collection of the last decade in our country, after a while, drives its collectors gördüğümüz Fransız General Dufieaux'nün bir mektubu ya da kartviziti koleksiyon için to collect other paper materials supporting the postcards. For instance, one letter or yeni bir açılım ve renk getirir. business card of French General Dufieaux seen on a postcard that belongs to occupation years brings a further expansion and color to the collection. umhuriyet öncesi dönemde hemen hemen tamamı Fransa'da basılmış olan Ckartpostallarda görebildiğimiz başlıca üretici imzaları La Pense, Messageries he major manufacturer signatures we can see on the postcards, almost all Maritimes, Poste Française, K. Papadopoulos et Fils, Aram Miguirdidjian, P. Th Tprinted in French at the pre-republican period are La Pense, Messageries Levaoglou, D. G. Mavroyannis, D. Mavroyannis, Mihran Balian, G. K. Israbian, Maritimes, Poste Française, K. Papadopoulos et Fils, Aram Miguirdidjian, P. Th Hovhannes H. Ghazarian & Cie, Torossian Freres, G. Mizrahi, Librairie Française, C. Levaoglou, D. G. Mavroyannis, D. Mavroyannis, Mihran Balian, G. K. Israbian, Dubat, Dimitri Tarazi & Fils'dir. Cumhuriyet sonrası dönem kartpostallarında ise Sami Hovhannes H. Ghazarian & Cie, Torossian Freres, G. Mizrahi, Librairie Française, C. Zade İzzet, Foto Remzi, Foto Gün, Muzaffer, Foto Aziz imzaları görülür. Sami Zade İzzet Dubat, Dimitri Tarazi & Fils. Sami Zade İzzet, Photo Remzi, Photo Gün, Muzaffer, Photo dışında tüm imzalar fotokart üretimi şeklindedir. Yani fotoğraf kağıdına çokça Aziz signatures are seen on the post-republican period postcards. All these basılarak, konusu el yazısı ya da daktilo ile resim üzerinde belirtilen kartlar. signatures are photocard production except for Sami Zade İzzet. That's to say, these are the cards printed many on photo papers and the subjects are written by enelde dönemlerinin teknik olanaklarına bağlı olarak siyah beyaz basılmış handwriting or typewriter on the pictures. Gkartların elle renklendirilmiş olanları da mevcuttur. Bir devrin kısa tarihi için başvurulacak kaynakların arasında kartpostalların olduğunu söylemek yanlış olmaz. enerally, there exist manually colored postcards, printed in black and white, Mersin'in geçmişi hakkında ileride yapılacak araştırma ve çalışmalara kaynak Gwithin the bounds of the period's technical possibilities. It would be no wrong to olacağını umduğum bu yayını gerçekleştiren Tolga Ünlü ve Tülin Selvi Ünlü'ye claim that postcards are one of the sources to be referred for a short history of a teşekkür ederim. period. I would like to thank to Assist. Prof. Tolga Ünlü and Tülin Selvi Ünlü who prepare this publishing, that I hope will be used as a reference source by the forthcoming Ali Murat Merzeci researches and studies about the past of our city, Mersin. Eylül 2008, Mersin Ali Murat Merzeci September 2008, Mersin

4 5 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Mersin’e About Dair... Mersin...

Semihi Vural

6 7 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

buluntu ele geçmiş; harçlı duvar kalıntıları, sütunlar, sütun başlıkları, bazı plastik formlu foundation of Government House, Girls Institute, Public's House and the surrounding mermer parçalarına rastlanmıştır. buildings, many historical findings had been obtained; and encountered plastered wall ruins, pillars, capitals, some plastic formed marble pieces. entin nekropolü ve liman yapıları Mersin Kültür Merkezi binasının bulunduğu Kalanda yayılmış olmalıdır. Geçmişin izleri olan kalıntılar ne yazık ki he necropolis and the port structures of the city should have been spread over korunamamıştır. Anılan kalıntılar bugün tamamen yok olmuştur. Yaklaşık dört yüz yıllık Tthe area Mersin Culture Center stands. Unfortunately, the ruins which were the Mersin’e bir yaşamın izleri ancak o döneme ait Zephyrion sikkelerinde ve müzelerdeki traces of the past could not have been preserved. Today, the aforementioned ruins About eserlerde görülebilmektedir. are completely destroyed. We can see the traces of an approximately 400 year Dair... existence only at the epochal Zephyrion coins and the pieces in the museums. Mersin... aklaşık 150 yılda oluşan bugünkü Mersin'in şehircilik örnekleri olan yapılar ise son he architectural structures, which were the urbanism examples of Mersin, built 30-40 yılda gözler önünden kayıp gitmiştir. Anadolu'nun çeşitli yörelerinden Y Tapproximately in 150 years vanished in the last 30-40 years. The Old Mersin gelen insanların değişik kültürlerini sergileyen eski Mersin yapıları ortak özellikleri Buildings, displays different cultures of the people coming from various districts of bakımından dört grupta toplanabilir. Bunlardan biri, Orta Anadolu'da yaygın Anatolia, can be summed up at four groups in terms of their common properties. The görülen, zemin katları taş, birinci katları "hımış" olan yapılardır. Geleneksel Türk Evi structures that could be defined as Middle Anatolia traditional architecture are karakterindeki bu evler, varlıklı Müslüman kişilerin yaptırdığı yapılardır. Mimari widely seen, built of stone on the base floor and “half-timbered” on the first floor. karakterleri sade bu yapıların Mersin'deki örneklerinin yapı malzemesi karakterleri These houses in traditional Turkish House characteristics are the structures the nedeni ile özellikle üst katları haraptır. Bu gruptaki yapı örneklerine, ağırlıklı olarak wealthy Muslims get built. Architectural characteristics are plain, and ruined on the İstiklal ve Mücahitler Caddesi'nde ve çevre sokaklarında rastlanır. upper floors as a consequence of the characteristics of the construction material. The examples could be seen at İstiklal and kinci grupta yer alan yapılar, Ege çevresi Mucahitler Streets and the environs. İmimarisindeki yapılara benzer ve temel olarak “Sakız Adası Evleri” karakterindedir. Bu yapılar ise he second group of buildings is the structures çoğu ayakta olmasa da Frenk Mahallesi denilen Tsimilar to Aegean Environs Architecture are Yoğurt Pazarı ve güneyinde bulunur. İçel Sanat actually in “Chios Houses” characteristics. These Kulübü'nün onardığı Teoman Ünüsan Sergi Salonu buildings are at Yoghurt Bazaar and the south of it, binası bu gruptaki yapılar için tipik örnektir. Varlıklı the area that used to be called Frank District. ailelerin yaptırmış olduğu, mimari karakterleri olan Teoman Ünüsan Exhibition Hall renovated by İçel Art bu evler, iki katı da kesme taştan, özenli taş Club is a typical example. These houses with işçiliklerinin gözlendiği yapılardır. Cephe süslemeleri architectural character, get built by wealthy ilgi çekicidir. Anıtsal giriş kapıları, süslemeli balkonlar, families, are preserved well as a result of the high köşe sütunçeleri, pliyasterler, rozetler ve profilli construction technology. These are built of hewn kornişlerle zenginleştirilmiştir. Küçük yapıların avlu ve stone at both floors and an attentive stone work ana giriş kapılarında üçgen alınlıklar, profilli kemer can be observed. The façade ornamentation is taşları kullanılmıştır. Kapı lentoları ve söveleri attention drawing. Monumental entrance doors geometrik ve bitkisel motifli bordürler ve rozetlerle are enriched with ornamental balconies, corner bezelidir. Önemli ortak bir özellik de, bu yapıların colonnettes, and rosettes and profiled cornices. The ahşap panjurlu olmasıdır. pediments and profiled arch stones are used on the yard and main entrance doors of the small ir diğer grup, Doğu Akdeniz mimarlığı karakteri buildings. Door lintels and doorjambs are adorned gösteren yapıları kapsar. Bu gruptaki yapıların B with curbs with geometric and herbal motif and zemin katları taş, üst katları bağdadidir. Bu kemerli yapılarda taş ve bağdadi rosettes. One significant common characteristic is the shutters these timber 8 structures have. 9 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

kemerler bolca kullanılmıştır. Üst katlarda görülen sofa, yöresel karakter taşır. Taş Han he structures of East Mediterranean Architecture characteristic, as another gibi taş kemer özellikli birkaç örnek hala ayaktadır. Tgroup, are built of stone on the ground floor and built in baghdadi technique on the upper floor. Arches made of stone and baghdadi technique is amply used at ördüncü grup sentez mimarlık yapılarıdır. Yukarıda anılan gruplardaki these arched buildings. The hall seen on the upper storey carries traditional Dyapılardan öğeler taşıyan, genelde ticari binalardır. Çarşı, han, işyeri, depo, characteristics. These buildings are preserved at middle level. A few arched hükümet konağı gibi. Aslında ikinci gruba benzeseler de, üçüncü gruptaki kemer examples can be seen as stone arch featured Taş Han. Mersin’e özellikleri ve yapım teknikleriyle birer anıt niteliğindedirler. About Dair... ynthesis Architecture Structures are mostly commercial buildings, carrying Mersin... ünümüzde pek çoğunu yitirdiğimiz bu yapıların izini sürüp, belge ve bilgileri Selements of all characteristics mentioned above, like bazaar, inn, office, Gderlemeye çalışmak, uzun soluklu yoğun bir çalışma gerektiriyor. 1988 yılında warehouse, Government House. Even though they actually look like the western kentine duyarlı kişilerden oluşan bir grup tarafından “Eski Mersin Yapıları Haftası” examples; the second group, they are in monument characteristic in terms of the düzenlenmişti. İçel Sanat Kulübü de bu etkinlikten doğdu. Ancak yayın yapabilmek, arch features and construction techniques in the third group. kentin kültürel kimliğini saptayıp belgeleyebilmek yeni bir eylem. Bu yönde İstanbul'da otuz yıl önce başlatılan yoğun çalışmalar, çeşitli kurumların desteği ile son o track down them, compile information and documents requires a long-termed zamanlarda meyvelerini veriyor. İzmir, Antalya, Ankara da bu alanda güzel örnekler Tintensive study. In 1988, “Old Mersin Buildings Week” had been organized by a sergilediler. group of people responsive to the city they live. İçel Art Club also arose from this activity. However, the publishing, determining the city's cultural identity and ski Mersin'i belgeleyip sevenlerine ve onu tanımak isteyenlere aktarmak onurlu bir documentation is a new effort. In Istanbul, the intensive studies started 30 years ago Egirişim. Ali Murat Merzeci'nin arşivinden yola çıkılarak yapılan çalışmalar umarız had been possible thanks to the support of various foundations. Izmir, Antalya, özendirici olacak ve yeni arşivlerin ortaya çıkmasını sağlayacaktır. Ankara also set nice examples.

t is an honorable effort to document old Mersin and convey it to the lovers and the Semihi Vural Ipeople in will of learning about Mersin. We hope that, the studies based on Ali Ağustos 2008, Mersin Murat Merzeci archives would conduce to the new archives to come to light.

Semihi Vural August 2008, Mersin.

10 11 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Gezginlerin Gözüyle Mersin MERSİN FROM THE EYES OF THE TRAVELERS

ntik dönemden bu yana gezginlerin anlattıkları, kişiyi adeta zaman tünelinde he narratives of the travelers, since the antiquity, take one on a journey in time. Abir gezintiye çıkarır. Seyahatnameler, geçmişten bugüne tarih, arkeoloji ve TThe travel books provide information from a wide range of fields, from archeology antropoloji alanından kent araştırmaları alanına, doğa bilimlerinden sosyal bilimlere and anthropology, to urban studies, from natural sciences to social sciences. kadar oldukça geniş bir yelpazede bilgi verir. Mersin’e he first-hand notes of travels that were made to oversea geographies with an About Dair... azıları elçilik görevlisi ya da askeri ateşe olarak resmi bir görevle, bazıları bir Tofficial duty as a legation or a military attaché, or some for research as a botanist Mersin... Bbotanikçi ya da bir coğrafyacı olarak araştırma için, bazısı özel bir şirketin or a geographer, or as a representative of a private firm or even some to seek acentesi olarak ya da kimi zaman tamamen serüvenci bir ruh ile denizaşırı adventure, contain very exciting information for today. coğrafyalara yapılan gezilerin ilk ağızdan notları, günümüz için oldukça heyecan owever, evaluating the contents of the travel books thoroughly is thought to be verici bilgiler içerir. Hof useful, since it is likely that the information and the statements are affected by the perception of the traveler, by the social, economical and political dynamics e var ki, seyahatnamelerin içerdiği bu bilgileri dikkatle değerlendirmekte yarar of the society the traveler is in, by the purpose of the travel and by the sponsoring Nvardır. Çünkü söz konusu eserlerde, gezginin algılama becerisi, içinde company [1]. By the way, an approach, taking all these possibilities and the bulunduğu toplumun sosyal, ekonomik ve politik yaşamı, yaptığı gezinin amacı ve historical period when and the circumstances under which the travel was made, hangi kuruluş tarafından desteklendiğine bağlı olarak değişen bilgiler ve ifadeler ile into consideration would be more relevant. On the other hand, comparing the karşılaşılması olasıdır [1]. Dolayısıyla, gezginin anlattıklarını tüm bu olasılıkları göz narratives in the travel books with other sources is considered to be beneficial. önünde bulundurarak ve aynı zamanda gezinin yapıldığı tarihsel dönem ve koşullarını da dikkate alarak değerlendirmek uygun bir yaklaşım olacaktır. Öte n the following pages, the “context” of Mersin and its environs in the nineteenth yandan seyahatnamelerde yer alan anlatımları, başka kaynaklar ile birlikte ele Icentury and the geographical, political, social and spatial transformations and almanın da yararlı olacağı düşünülmektedir. developments will be put forth, through the narratives of the travelers, taking the previously mentioned issues into consideration. In other words, the research area urada, olabildiğince, yukarıda sözü edilen noktalar dikkate alınarak, Mersin ve consists of the western part of the plain called “Cilicia” in antiquity and the research içinde bulunduğu bölgede on dokuzuncu yüzyıldaki durum ve bu dönemde B period is the nineteenth century. yaşanan coğrafi, siyasi, toplumsal ve mekansal değişim ve gelişim, gezginlerin anlatımlarıyla ortaya konmaya çalışılacaktır. Bir başka deyişle, yazının konu edindiği robably the most extensive study in this field is Gündüz Artan's “İçel Travelers”. fiziksel sınırlar, antik dönemde Kilikya olarak adlandırılan ovanın batı kesimi iken, PArtan has introduced many travelers and their works chronologically, starting dönemsel olarak on dokuzuncu yüzyıl esas alınacaktır. with Athenian historian and philosopher General Ksénophon, the first known visitor of the region [2]. u alanda bugüne kadar yapılan belki de en kapsamlı çalışma Gündüz Artan'ın, B“İçel Gezginleri” adlı kitabıdır. Söz konusu kitapta, bölgenin bilinen ilk ziyaretçisi eneral Ksénophon, in his book, while narrating the march of Hellens' through Atinalı tarihçi ve filozof General Ksénophon'dan başlanarak, kronolojik olarak çok Tülin Selvi Ünlü GAnatolia to Euphrates, made account of Çukurova as a “large, beautiful plain, Tolga Ünlü sayıda gezgin ve eserleri tanıtılmıştır [2]. having abundance of water, trees and vine”, a plain where “sesame, maize, wheat and barley are cultivated, surrounded by two high mountain ranges, reaching the eneral Ksénophon'un Helenlerin Anadolu'dan geçerek Fırat'a doğru sea on two ends” [3]. Gilerleyişlerini anlattığı kitapta, “büyük, güzel, suyu, ağaçları ve asmaları bol olan bir ova” olarak tarif edilen bugünkü Çukurova'nın, daha o dönemde, “susam, darı, The Emerging Pier in the Region: Mersin buğday ve arpa yetiştirilen, iki ucu denize uzanan yüksek bir dağ sırası ile her taraftan kuşatılmış bir ova” olduğu yazmaktadır [3]. t is evident from the writings of General Ksénophon and Strabon, one of the Iprominent geographers of the time, that Tarsus was the most important city in 12 13 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Bölgede Beliren Yeni İskele: Mersin antiquity in Cilicia [4]. Tarsus has functioned as a port city until the nineteenth century, when Kydnos River filled Rhegma Lake with alluvium, turning it into a swamp eneral Ksénophon ve dönemin önemli coğrafyacılarından Strabon'un (Aynaz Swamp) [5]. Though it is not definite when the port was completely filled, it is Ganlattıklarından, antik dönemde bölgenin en önemli kentinin Tarsus olduğu clear from the narratives of the travelers who have come to the region in the anlaşılmaktadır [4]. On dokuzuncu yüzyıla kadar, bulunduğu konum sayesinde bir beginning of the nineteenth century, that Kazanlı had become the port of Tarsus. liman kenti niteliği taşıyan Tarsus, zaman içinde Kydnos Nehri'nin (Berdan Çayı) Mersin’e getirdiği alüvyonların Rhegma Gölü'nü bataklığa (Aynaz Bataklığı) dönüştürmesi nglish Admiral Francis Beaufort, who was sailing the south coasts of Asia Minor About Dair... sonucu bu işlevini yitirmeye başlamıştır [5]. Söz konusu limanın tamamen ne zaman Ewith his boat in 1811-1812, has noted that that Kazanlı was the port of antique kapandığına dair kesin bilgi bulunmamasına rağmen, on dokuzuncu yüzyıl Tarsus and that there were small boats loading grain. Beaufort has also noted that, Mersin... başlarında bölgeye gelen gezginlerin anlatılarından Tarsus'un yeni limanının only the smallest of boats could enter Kydnos River, which once was host to Kazanlı'ya kaydığı anlaşılmaktadır. Cleopatra's dashing galleys, and that there were no traces of the lake called Rhegma or “Tarsus Port” as Strabon calls it. Captain Beaufort has also added that the 811-1812 yıllarında kraliyet donanmasına ait, kaptanı olduğu bir gemiyle Küçük minaret they could see was twelve miles inland [6]. 1Asya'nın güney kıyılarını gezen İngiliz Amirali Francis Beaufort, Kazanlı'nın antik Tarsus'un limanı olduğunu, burada tahıl yükleyen bazı küçük tekneler bulunduğunu n the same way, another traveler Victor Langlois, reports that the lake to which ifade etmiştir. Beaufort, bir zamanlar Kleopatra'nın gösterişli kadırgalarını ağırlayan ITarsus Creek was flowing into and which was the port of Tarsus, was filled up and antik Kydnos Çayı'nın, en küçüğü dışında kayıklar için girilemez durumda olduğunu had turned into a swamp. Langlois has also “mentioned” Kazanlı, which is 45 ve Rhegma ya da Strabon'un “Tarsus Limanı” dediği durgun göle ait hiçbir şey kilometers east of Mersin at the coast, and said that this place served as the part of görmediklerini belirtmiştir. Kaptan Beaufort ayrıca, görebildikleri minarenin, kıyının en Tarsus during Egyptian rule [7]. yakın noktasından on iki kara mili içerde olduğunu anlatmıştır [6]. herefore, as Rhegma Lake got filled up and turned into a swamp, Tarsus lost its feature as a port city and Kazanlı, started to function as the port of Tarsus. ynı şekilde, başka bir gezgin Victor Langlois de, Strabon'un Tarsus Çayı'nın T However, it is understood from the writings of the consuls at the region [8] and from ATarsus'un iskelesi olan bir göle aktığından bahsettiğini, ancak bu gölün the lack of documents related with Tarsus Port, that Kazanlı Pier has also lost its şimdilerde dolmuş olduğunu ve yerinde bataklıklar bulunduğunu ifade etmiştir. function and a new safe port was needed for Tarsus [9]. After 1830's, Mersin Pier Langlois ayrıca, Mersin'in doğusunda, bir saat kırk beş dakikalık mesafede, deniz appear as a frequented place mentioned by the consuls and other than that, has kenarında yer alan Kazanlı'dan bahsederek, buranın Mısırlılar zamanında Tarsus'un become the main pier establishing the connection of Tarsus with sea [10] (Figure 1). iskelesi olduğunu anlatmıştır [7].

fter Tarsus had lost its significance as a port town in the region, Mersin's rather olayısıyla bu dönemde Rhegma Gölü'nün bataklığa dönüşmesiyle birlikte Asafe position has met the need for a port arising from this change in geography. Tarsus'un liman kenti özelliğini yitirdiği ve Kazanlı'nın Tarsus'un limanı olarak işlev D Traveler William Bruckhardt Barker, whose first visit to the region was in 1838, wrote, görmeye başladığı anlaşılmaktadır. Ancak gerek bölgede görev yapan extracting from many captains' words, that the shoreline between Kazanlı and konsolosların yazışmalarından [8], gerekse 1858 yılından sonra Tarsus İskelesi'ne dair Mersin was more convenient to anchor than İskenderun and Syria, and that once belgelere rastlanamamasından, Kazanlı İskelesi'nin de işlevini kaybettiği ve Tarsus the weather is warmer, the inhabitants of Kazanlı had to go to Mersin, which is 8 miles için yeni ve güvenilir bir liman ihtiyacının belirdiği görülmektedir [9]. Mersin İskelesi away (approximately 15 kilometers) and where the weather is milder [11]. This is 1830'lardan sonra konsolosların sık sık bahsettiği bir uğrak yeri olmanın yanı sıra evidence that Mersin is relatively more advantageous from the points of climate and Tarsus'un denizle bağlantısını sağlayan başlıca iskele olarak belirmiştir [10] (Şekil 1). shipping opportunities.

u değişimde Tarsus'un liman özelliğini kaybetmesi belki de ilk çıkış noktası olmuş, Developing Agricultural Production and Mersin Pier BMersin'in korunaklı konumu ise coğrafyada yaşanan bu değişimle beliren gereksinimi karşılamıştır. Bölgeyi ilk kez 1838 yılında ziyaret eden gezgin William ersin's new function as a port was accompanied by increased cotton Burckhardt Barker, pek çok kaptanın söylediğine göre Kazanlı-Mersin arasındaki production and this resulted with drying up of the swamps in the area to gain 14 M 15 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Mersin’e About Dair... Mersin...

Şekil 1: Zaman içerisinde limanın Figure 1: Displacement of the port Tarsus'tan (Rhegma Gölü'nden) form Tarsus (Rhegma Lake) to Mersin'e kayması. (Kaynak: Rother, Mersin (Source: Rother, 1971, 67) 1971, 67)

16 17 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

dördünde pamuk yetiştirilmektedir [17]. William Burckhardt Barker, bölgede temel arker, another traveler who disagrees with Charles Wilson, writes that the main ürünün pamuk olduğunu ve ürünün yurtdışına gönderildiği gibi kervanlarla Erzurum Bproduct in the region is cotton and, contrary to Wilson, adds that the cotton ve Trabzon'a da nakledildiğini belirtmiştir [18]. produced is not of good quality as Egyptian cotton [20]. According to Barker, due to the drought in 1845, the whole cotton produce dried and generally, the cotton was 1 Nisan 1875'te bir Rus buharlı gemisiyle İskenderiye'den Mersin'e doğru yola not too clean [21]. Establishing of cotton gins to clean and to bale the cotton has 1çıkan ve 17 Nisan'da Mersin'e ulaşan Edwin John Davis, “Life in Asiatic Turkey: A initiated commercialization of agriculture and, investments on small scale Mersin’e Journal of Travel in Cilicia, Isauria, and parts of Lycaonia and Cappadocia” adlı industrialization [22]. About Dair... kitabında, bölgede tarımın gelişmesi için yapılan yatırımlardan açıkça söz etmiştir. Davis, gezi izlenimlerini detaylı olarak anlattığı söz konusu kitabında, Mersin-Tarsus his process has been effective in Mersin's development as the port of the region Mersin... arasında kalan alanda, dağlardan gelen suların yolun altına döşenen kanallarla Tfrom 1830's. This transformation can be traced from the correspondence with the tarım toprağına doğru yönlendirildiğini anlatmıştır [19]. Davis, Charles W. Wilson'un central government. By 1850's, the pier of Mersin was becoming insufficient and aksine, ovanın doğu tarafının batıya göre daha iyi sulanıp işlendiğini belirtmiştir. building of a new pier was asked for [23]. In accordance with the mentioned demands, new piers have been built and in time, highway and railroad connections harles Wilson ile aynı görüşte olmayan bir başka gezgin de Barker'dır. Bölgedeki with the harbor were established, enabling importing of goods needed in the inner Ctemel ürünün pamuk olduğunu ifade eden Barker, Wilson'un aksine, üretilen regions as well as exporting of agricultural products [24]. pamuğun Mısır pamuğu kadar kaliteli olmadığını söylemiştir [20]. 1845 yılında yaşanan susuzluk nedeniyle tüm ürünün öldüğünü yazan gezgine göre, bölgede ccording to Grattan Geary, who visited the region in 1870's, the cotton üretilen pamuk çok temiz de değildir [21]. Pamuğun temizlenmesi ve balyalanması Aproduced in the region was exported from Mersin Port to Liverpool, other than için çırçır fabrikalarının kurulması, bölgede tarımın ticarileşmesinin ve küçük ölçekli de İzmir, and along with cotton, wool and sesame was being exported too. Geary also olsa çeşitli sanayi yatırımlarının gerçekleşmesinin koşullarını oluşturmuştur [22]. tells that products were transported to the harbor easily by the Adana-Mersin highway which was in good condition [25]. u süreç, 1830'lu yıllardan itibaren Mersin'in bölgenin bir limanı olarak Bgelişmesinde etkili olmuştur. Yaşanan bu değişim, merkezi hükümet ile yapılan nother traveler who had been in Anatolia from 1896 to 1903, Massy, narrates yazışmalardan da izlenebilmektedir. 1850'li yıllara gelindiğinde artık Mersin iskelesinin Asimilar impressions. Massy declares that nomads were trading in this period and yetersiz kalmaya başladığı ve yeni iskelelerin yapımının talep edildiği görülmektedir that this was going to change in time, and that cotton and other agricultural [23]. Söz konusu talepler doğrultusunda artan iskele sayısı ile Mersin'in liman products were going to become the impetus of commercial development of the olanağına zaman içerisinde karayolu ve demiryolu ulaşım bağlantılarının da region [26]. eklenmesi, bölgenin tarımsal üretiminin ihracatını olduğu kadar iç bölgelerin taleplerine yönelik ürünlerin ithalatını da olanaklı kılmıştır [24]. abeeb Risk, who came to the city by the boat he hired from Cyprus in 1850's, Hmakes an account of agricultural production and products. Risk has come to 870'li yıllarda bölgeye yaptığı gezi sonrasında gözlemlerini yazan Grattan Mersin after a 3 days travel from Cyprus, defines the city as “a small village of 50 huts, 1Geary'e göre, bölgede üretilen pamuk Mersin Limanı'ndan İzmir dışında where fellahs constitute the majority of the population”. That there were large Liverpool'a gönderilmekte, bunun yanında yün ve susam da ihraç edilmektedir. orange and lemon gardens around the settlement was accounted by Risk, and also Geary ayrıca, oldukça iyi durumda olan Adana-Mersin arasındaki yol sayesinde that tradesmen of Adana and Tarsus loaded the ships with large quantities of flax ürünlerin kolayca limana ulaştırıldığını söylemektedir [25]. seed, wool, sesame and cotton in Mersin. Traveler has continued his trip from Mersin to Adana and describes that most of the plain was irrigated and that they had 896 yılından 1903'e dek Anadolu'yu gezen bir başka gezgin, Massy'nin de benzer passed by many wells [27]. 1izlenimler aktardığı görülmektedir. Massy, bu dönemde ticaretin göçerler tarafından yapılmakta olduğunu, ancak zaman içinde durumun değişeceğini, ersin, as the port of the region, in time had developed not just connections pamuk ve diğer tarımsal ürünlerin bölgenin ticari olarak gelişmesinin lokomotifi Mwith the internal markets but also with the overseas markets. Traveler William olacağını ifade etmektedir [26]. Burckhardt Barker, who has visited the region in 1850's, reports that the trade in Mersin 18 19 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

850'li yıllarda Kıbrıs'tan tuttuğu bir gemi ile kente gelen Habeeb Risk de bölgedeki port was developed, that French boats sailed to Marseille loaded with sesame and 1tarımsal üretim ve ürünler üzerinde durmaktadır. Üç günlük bir yolculuğun wool, Arabian boats transported goods to Syria, Cypriot and Greek boats came to ardından Kıbrıs'tan Mersin'e gelen gezgin, kenti, “çoğunlukla fellahların yaşadığı, load wheat, and English ships were loading to transport goods to İzmir. Barker states yaklaşık elli kulübeden oluşan küçük bir köy” olarak tarif etmektedir. Yerleşimde geniş that among the goods exported cotton, wool, wheat, barley, wax, sesame seed yeşil alanlar, portakal ve limon bahçeleri bulunduğunu anlatan Risk, Adana ve and flax seed constituted the majority [28]. Tarsus'un tüccarlarının büyük miktarlarda keten tohumu, yün, susam ve pamuğu Mersin’e Mersin'de gemilere yüklediklerinden söz etmektedir. Mersin'den Adana'ya doğru ikewise, William Beaumont, another traveler who visited the region in 1854, About Dair... yolculuğuna devam eden gezgin, ovanın az ya da çok hemen hemen tümüyle Ldepicts five large ships anchored out on the sea and there were cotton and wool sulandığını ve yolculuk sırasında su ihtiyacının karşılandığı pek çok kuyudan geçtiğini at the harbor waiting to be loaded to the ships [29]. Mersin... anlatmaktadır [27]. hese developments portray that Mersin's function as a port grew stronger by the aman içinde bölgenin limanı olarak Mersin'in artık yalnızca iç pazarla değil, dış Tincreasing cotton production after the 1860's, and this in return has mobilized the Zpazarlar ile de bağlantıları olduğu görülmektedir. 1850'li yıllarda bölgeyi ziyaret agricultural potential of the region. This two way development, while brought along eden William Burckhart Barker, limandaki ticaretin oldukça gelişmiş olduğunu, Fransız new urban infrastructure and functions such as new transportation connections, it teknelerinin susam ve yün yükleyerek Marsilya'ya, Arap teknelerinin Suriye'ye mal also attracted people and caused population increase [30]. götürdüklerini, buğday almak üzere de Kıbrıs ve Rum gemilerinin limana uğradığını, Increasing Population İngiliz gemilerinin de İzmir'e mal götürmek üzere Mersin limanından yükleme yaptığını anlatmaktadır. Barker, ihraç edilen mallar arasında pamuk, yün, buğday, arpa, ue to several changes of the administrative borders, different sources give balmumu, susam tohumu ve keten tohumunun önde geldiğini ifade etmektedir [28]. Ddifferent figures of population increase. Therefore, it is not possible to obtain data about the population living within the built up urban area limits neither from enzer biçimde, 1854 yılında yöreye gelen bir başka gezgin, William Beamont da, official records nor from the writings of the travelers. However, it is possible to obtain kente ulaştıklarında açıklarda demirlemiş beş büyük gemi bulunduğunu, B information from the population figures of the city and its environs about the limanda gemiye yüklenmek üzere pamuk ve yünün beklediğini anlatmaktadır [29]. components of the population and their percentage [31].

u gelişmeler 1860'lı yıllardan sonra artan pamuk üretimiyle birlikte Mersin'in liman he Maronite migration from Syria after the events in Syria at the first half of the Bişlevinin güçlendiğini ve bunun da bölgenin tarımsal üretim potansiyelini Tnineteenth century, the migration to the Adana Plain after the Crimean War, the harekete geçirdiğini ortaya koymaktadır. Bu iki yönlü gelişme, bir yandan yeni increasing job opportunities initiated by the increasing cotton production because yapılar, yeni ulaşım bağlantıları gibi kentsel altyapı ve kullanımları beraberinde of the American Civil War had initiated migration from Anatolia, changed the getirirken, öte yandan kentin bir çekim odağı olarak nüfusunun artması sonucunu demographic structure of the city. doğurmuştur [30]. raveler Wilson, reports that -though he does not mention the number of families Kentte Artan Nüfus Tthat settled in Mersin- 20.000 families have fled from Crimea after the Crimean War and settled at the Adana Plain and 2.000 of them stayed in the region [32]. n dokuzuncu yüzyılda sürekli değişen idari sınırlar nedeniyle kentin artan Other than Marseillean, Maronite, Gaul, Adanalı, Cypriot and the Levantine having Onüfusuna ilişkin olarak kaynaklarda farklılıklar görülmektedir. Dolayısıyla, Latin origins living in the city starting with 1850's, and the number of Catholic doğrudan doğruya, on dokuzuncu yüzyılda şekillenen kentsel yerleşik alan sınırları inhabitants was rapidly increasing by 1890's as well[34]. Davis tells that the majority of içinde yaşayan nüfusa ilişkin verilere ne resmi kayıtlarda ne de gezginlerin population consisted of Greeks and Christian Syrians as was the case in other ports in anlatılarında ulaşmak olanaklı olmamaktadır. Ancak, söz konusu alanı yakın çevresi the region, and that there was not many Europeans [35]. ile birlikte ele alan nüfus verilerinden yola çıkılarak nüfusun bileşenleri ve genel içindeki oranlarına ilişkin bilgi edinilebilmektedir [31]. lso in 1832, İbrahim Pasha, who invaded the Mersin and its region, brought in Aand settled people knowledgeable of agriculture from Egypt and Syria for 20 21 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

n dokuzuncu yüzyılın ilk yarısında Suriye'de yaşanan gelişmelerle birlikte ustenance and security of the army [36]. Charles W. Wilson tells that the OMaruni'lerin Suriye'den göçü, Kırım Savaşı sonrasında Adana Ovası'na yönelen smentioned people could bear the climatic conditions and easily adapted to the göç, Amerikan İç Savaşı'yla artan pamuk üretiminin bölgede geliştirdiği iş conditions of the region, and that they, with their aptitude for agriculture, started to olanaklarının etkisi ile Anadolu'dan gelen göçler kentteki demografik yapıyı work in especially gardens in Mersin as they did in Çukurova [37]. The district still etkilemiştir. known as Garden District today was developed during those times where especially people having Egyptian and Syrian origins. Mersin’e ilson, Kırım Savaşı'ndan sonra - kaçının Mersin'de olduğunu belirtmemekle About Dair... Wbirlikte - Kırım'ı terk eden yaklaşık yirmi bin kişinin Adana ovasına yerleştiğini ve s depicted above, the locating of port function to Mersin caused by Mersin... bunlardan iki bin ailenin bölgede kaldığını söylemektedir [32]. 1850'li yıllardan Ageographical changes and new job opportunities along with the conditions itibaren kentte Marsilyalı, Maruni, Galyalı, Adanalı, Kıbrıslı ve Latin kökenli ailelerden generated by wars caused the increase and diversity of the population. Also along oluşan Levantenler'den başka [33], 1890'lı yıllara gelindiğinde hızla artan bir Katolik with those, changing of transportation routes and improvements in transportation nüfus da yaşamaktadır [34]. Davis, bu bölgedeki diğer limanlarda olduğu gibi, facilities has caused Mersin to step forward in its region, as a port and trade city of yaşayanların esas olarak Rumlar ve Hıristiyan Suriyeliler olduğunu, çok az sayıda da East Mediterranean. Avrupalı bulunduğunu söylemektedir [35]. Improved Transportation Facilities yrıca, 1832 yılında Mersin ve bölgesini işgal eden İbrahim Paşa, ordunun Asürekliliği ve güvenliği için Mısır ve Suriye'den ziraat işlerini bilen insanları he most important improvement on the new transportation means side is the getirerek bölgeye yerleştirmiştir [36]. Charles W. Wilson, söz konusu bu nüfusun iklime Topening of the Suez Canal. The effects of the opening of the Canal were felt olan dayanıklılıklarından dolayı bölgeye kolaylıkla uyum sağladığını ve ziraat throughout the Empire. In Çukurova and also in Mersin, there were several işlerindeki becerileri ile Çukurova'da olduğu gibi Mersin'de de özellikle bahçecilik dimensions of these effects. With the opening of the Canal, the integrity of Ottoman alanında çalışmaya başladıklarını söylemektedir [37]. Günümüze de aynı adla gelen lands lost its importance for Britain. Çukurova, from where Britain supplied her cotton Bahçe Mahallesi, özellikle bu nüfusun yaşadığı bir yerleşik alan olarak o dönemde need during American Civil War, lost its importance for Britain as well, when the war gelişmiştir. ended. These shifts have been effective on German capital investments in Çukurova, second to British investments [38]. entin nüfusundaki bu artış ve çeşitlilikte, yukarıda yer verildiği gibi coğrafi değişimlerle liman işlevinin Mersin'e kayması ve artan iş olanakları ile savaşların K nother effect of opening of Suez Canal on the region was that the timber yarattığı koşullar etkili olmuştur. Ancak Mersin'in Doğu Akdeniz'de bir liman ve ticaret Aneeded for the construction of the Canal was obtained from the forests on kenti olarak öne çıkmasında etkili olan bir başka gelişme de, değişen ulaşım Toros Mountains and this has increased the activities at the port. The timber need at bağlantıları ve gelişen ulaşım olanaklarıdır. the Canal construction was exported from Mersin Port to Egypt and Damascus [39].

Gelişen Ulaşım Olanakları ne of the improvements in transportation was lying of Adana-Mersin railroad and later connecting it with the Baghdad Railroad [40]. In this period, it was ölgede gelişen ulaşım olanaklarının en önemlisi Süveyş Kanalı'nın yapımıdır. O needed to connect Mersin, as the transport node of goods and products, with BKanalın açılmasının imparatorluk genelinde yarattığı etkinin, Çukurova ve Çukurova, the cultivation and production region, and as of 1863, attempts to lay dolayısıyla Mersin'e yansımaları birkaç farklı boyutta hissedilmiştir. Kanalın açılışı İngiltere için Osmanlı topraklarının bütünlüğünün eski önemini yitirmesine neden Adana-Mersin railroad line started [41]. The Adana-Mersin railroad line, which is 67 olurken, aynı dönemde Amerikan İç Savaşı'nın sona ermesiyle, İngiltere'nin pamuk kilometers long, was put to use in 1886 [42] (Figure 2). ihtiyacını karşıladığı Çukurova'ya olan ilgisi de azalmıştır. Bu gelişmeler, Çukurova'ya İngiliz sermayesinden sonra Alman sermayesinin de girmesinde etkili olmuştur [38]. harles H. Woods, who visited the region during this period, reports that the Crailroad line was laid by British funds [43]. However, the line changes hands in üveyş Kanalı'nın bölgeye ve Mersin'e uzanan etkilerinden bir diğeri ise kanalın 1908 and the operating right passed to Germans and in the same year became a inşaatı için gerekli olan kerestenin Toros Dağları'ndaki orman varlığından part of Baghdad Railroad line [44] (Figure 3). 22 S 23 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

sağlanması ve bu durumun limandaki faaliyeti artırmış olmasıdır. Kanal inşaatı için ravelers, visiting the region in 1900's, have underlined the importance of this gerekli kereste, Mersin Limanı'ndan Mısır ve Şam'a ihraç edilmiştir [39]. Tinvestment. Huntington, for instance, reports that the Baghdad railroad was going to establish an uninterrupted connection between laşım olanaklarındaki gelişmelerden bir diğeri ise İstanbul, the official capital of the empire and the religious Adana-Mersin Demiryolu'nun yapımı ve ardından U center and that the only connection of this line with sea Bağdat Demiryolu'na bağlanmasıdır [40]. Bu dönemde would be established by Mersin-Adana railroad [45]. malların aktarım noktası olarak Mersin'i, üretim bölgesi olan Mersin’e Likewise, traveler Massy also has expressed that the region About Çukurova'ya bağlayacak bir demiryoluna gereksinim would be one of the outstanding trade regions of the duyulmuş ve 1863 yılından itibaren Adana-Mersin Dair... world, once the Baghdad railroad line gets finished, Mersin... demiryolunun yapımı için çeşitli girişimler kendini Mersin-Adana railroad line connection established with it göstermeye başlamıştır [41]. 1860'lı yıllarda başlayan and the irrigation projects completed [46]. girişimler sonuç vermiş ve toplam altmış yedi kilometre uzunluğundaki Mersin-Adana demiryolu hattı 1886 yılında emsettin Sami's observations and acknowledgements hizmete girmiştir [42] (Şekil 2). Şof Mersin in 1890's reveal the important role of railroad and highway connections on development of Mersin in u dönemde bölgeyi ziyaret eden Charles H. Woods, nineteenth century. Sami reports that Mersin has Bhattın İngiliz sermayesi ile yapıldığını ifade etmiştir [43]. developed from the small village of few years back, to the Ancak demiryolu 1900'lü yıllardan itibaren el değiştirmiş ve pier of a large and important part of Anatolia, after the işletme hakkı Almanlara geçmiştir. 1908 yılında Almanlara railroad and highway reached Tarsus and Adana. Sami geçen hat aynı yıl, Bağdat Demiryolu hattının bir parçası has also added that Mersin's importance would increase if haline getirilmiştir [44] (Şekil 3). the railroad line from Adana was extended to the Great Anatolian Railroad Line [47]. u yatırımın öneminden 1900'lü yıllarda bölgeyi ziyaret Beden gezginler sıklıkla söz etmişlerdir. Örneğin Şekil 2-1886 yılında işletmeye Figure 2-Mersin-Adana railway, açılan Mersin-Adana demiryolu. opened to operation in 1886. mproving of transportation facilities and the railroad and Hungtington, Bağdat demiryolunun bittiği zaman Demiryolu, Çukurova'daki üretimin Railway was a significant highway connections in Mersin are the two factors that imparatorluğun resmi başkenti olan İstanbul ile dini merkez Mersin yoluyla ihraç edilmesinde transportation connection to I have strengthened Mersin's function as a port and its arasında kesintisiz bağlantı sağlayan bir hat olacağını ve önemli bir ulaşım bağlantısı olmuştur export the production in Çukurova commercial activities. However, Mersin has already belki de bu hattın denize tek erişiminin Mersin-Adana (Kaynak: Ramsay, 1903) from Mersin (Source: Ramsay, 1903) become a known port among the East Mediterranean bağlantısı olacağını söylemiştir [45]. Benzer şekilde Massy port cities and has established commercial relations in de, Bağdat demiryolunun tamamlanması, Mersin-Adana 1850's. As a result of this, various commercial structures were built. Comparing his first hattı ile bağlanması ve sulama projelerinin bitirilmesiyle birlikte yörenin tüm dünyada visit to the region in 1838 with his visit in 1850's, Barker writes that manner of trade has öne çıkan ticaret bölgelerinden biri haline geleceğini ifade etmiştir [46]. changed and that new depots were built at the pier and that people were staying emsettin Sami'nin 1890'lı yıllarda Mersin'e ilişkin gözlem ve tespitleri de, gerek there [48]. Şdemiryolu ve gerekse karayolu ulaşım bağlantılarının kentin on dokuzuncu yüzyıldaki gelişimi için ne denli önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Sami, Mersin'in y 1854, the harbor was already being used by large international transportation birkaç sene öncesine kadar basit bir köy iken, Tarsus ve Adana'ya ulaşan demiryolu Bships. William Beamont accounts for seeing five large ships anchored off shore hattı ve karayolu bağlantısı ile geliştiğini, Anadolu'nun büyük ve önemli bir kısmının [49], while, traveler Benjamin Dorr, who has stopped by Mersin, while sailing from iskelesi olarak genişlediğini yazmıştır. Sami ayrıca, demiryolunun Adana'dan ileriye Beirut to İzmir, reports that the number of Eastern passengers had increased [50]. uzatılması ve büyük Anadolu hattına bağlanması halinde Mersin'in öneminin artacağı ve gelişeceğini anlatmıştır [47]. he activity increased especially by the sea transport is reflected also in the TSublime Order sent by Sultan Mecid to Adana Province in 1857, other than the 24 25 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

ersin'in demiryolu ve karayolu bağlantıları ile gelişen ulaşım olanakları, kentin narrations of the travelers [51]. Likewise, from a certificate dated 1859, it is Mliman işlevini ve ticari etkinliklerini güçlendiren önemli bir etmen olmuştur. understood that trade activities were carried on at the pier and at the area on the Ancak Mersin'in Doğu Akdeniz liman kentleri arasında bir yer edinmesi ve bu limanlar north of it and that business establishments were located at this area [52]. ile kurduğu ticari ilişki daha 1850'li yıllarda başlamış durumdadır. Öyle ki, yerleşimde çeşitli ticari yapıların inşa edilmeye başladığı görülmektedir. Barker, 1838'de bölgeye The importance of the city and the pier for the region during 1860's has found its yaptığı ilk ziyaretiyle karşılaştırma yaparak, 1850'li yıllardaki ziyaretinde ticaretin artık place in the Victor Langlois book titled “Excursions in Cilicia” dated 1861. Langlois Mersin’e biçim değiştirmiş olduğunu, iskelede yeni depolar inşa edildiğini points out that, even though the city was open to trade winds, it About ve insanların buralarda kalmaya başladığını anlatmaktadır [48]. was the most important pier of the region [53]. J. Renwick Dair... Metheny, who has lived in Cilicia region for 16 years, in Gözne Mersin... 854 yılında liman, uluslararası taşımacılık yapan büyük during summers and in Mersin during winters, describes Mersin as 1gemiler tarafından kullanılmaya başlamıştır. William the most important port of Southeast Anatolia in that period [54]. Beamont, açıkta demirlemiş beş büyük gemiden söz etmekte [49], öte yandan Benjamin Dorr, bu dönemde iskelelerden Along with improvements of the piers, the need of a highway yalnızca mal sevkıyatı yapılmadığını, limanın aynı zamanda bir connecting the port and production “region”. Starting with yolcu limanı olarak da hizmet verdiğini anlatmaktadır. Zira bir 1850's, several attempts to ameliorate the Mersin-Tarsus highway gemiyle Beyrut'tan İzmir'e doğru yolculuk ederken Mersin connection were made, it was decided by the central limanına da uğramış olan Dorr, limanda Doğulu yolcuların government that the Mersin-Tarsus highway, which was in a bad sayısının arttığını söylemektedir [50]. condition, had to be fixed since Mersin pier was a busy harbor [55]. entte özellikle deniz ticaretinin yarattığı canlılık, gezginlerin Kanlatılarının yanı sıra Sultan Mecid tarafından Adana As a result of the mentioned decision, it is understood from the Eyaleti'ne gönderilen 1857 tarihli Emr-i âli'den de açıkça narrations Geary and Davis of that the road between Mersin görülmektedir [51]. Benzer biçimde, 1859 tarihli bir ilmühaber'den and Tarsus was improved by the end of 1870's [56]. However, de, 1850'li yılların sonlarına doğru kentte iskele ve kuzeyindeki Davis adds that, the road, of which the construction started in alanda ticari faaliyetin sürdürüldüğü ve bu alanda 1867 and completed in 1873, was used by exiguous amount of Şekil 3: 1919 yılında Berlin- Figure 3: Berlin-Baghdad ticarethanelerin yer aldığı anlaşılmaktadır [52]. Bağdat demiryolu hattı ve bu railway in 1919 and the wagons [57]. Adana Province Yearbook of 1879 verifies Davis's hattın Anadolu'da inşa edilmiş constructed parts at Anatolia. account. It is stated in the mentioned yearbook that the goods, bölümleri. Kesik çizgilerle 860'lı yıllarda kentin ve iskelelerin bölge için önemi, Victor Dashed lines represents the once they were unloaded to the shore, were carried on the gösterilen bölümler proje projected parts. (Produced 1Langlois'nin 1861 tarihli “Kilikya'da Gezi” adlı kitabındaki aşamasında olan hatlardır. backs of camels, horses and carriages to inland, and the goods after maps in Woods (1917)). (Woods'dan (1917) elde edilen anlatılarından da izlenebilmektedir. Langlois, Mersin şehrinin alize that were to be exported were transported by the same means haritalar üzerinden üretilmiştir). rüzgarlarına maruz olmakla birlikte bölgenin en önemli iskelesi [58]. olduğunu söylemektedir [53]. Kilikya bölgesinde on altı yıl yaşamış, bu süre boyunca yazları Gözne, kışları ise Mersin'de Developing urban land uses kalmış olan J. Renwick Metheny de Mersin'i bu dönemde Güneydoğu Anadolu'nun en önemli limanı olarak tanımlamaktadır [54]. Especially, one of the piers, the Custom Pier, was distinct from the other piers of the city. It was the main pier and was directly connected with the railway station of the elişen iskelelerle birlikte limanı üretim bölgesine bağlayacak karayoluna city by the commercial spine of the city, the Uray Street. It is understood from a letter duyulan ihtiyaç zaman içinde iyice belirginleşmiştir. Bu doğrultuda 1850'li G of bid dated 1864 and from a certificate that, it was decided to build the Custom yıllardan itibaren Mersin-Tarsus karayolu bağlantısının iyileştirilmesi yönünde çeşitli House, which the square is named after [59], and that, this building had become girişimler söz konusu olmuş, merkezi hükümet tarafından Mersin iskelesinin işlek bir insufficient to serve and in 1908 it was decided to make extensions to the building liman olduğu belirtilerek, bozuk durumda olan Mersin ile Tarsus arasındaki yolun [60]. düzeltilmesine karar verilmiştir [55]. 26 27 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Mersin’e About Dair... Mersin...

Şekil 4: Mersin İskelesi'nde açıkta bekleyen Figure 4: The ships anchored off shore at gemiler (Fotoğraflar: Ali Murat Merzeci Mersin Pier (Photographs: Ali Murat Merzeci Koleksiyonu)

28 29 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

u dönemde karantina idaresi Mersin'in iklim özellikleri nedeniyle önem that would house the load of 15 ships, had a machine delivered into one of these Btaşımaktadır. Çünkü olumsuz iklim koşullarının yanı sıra yukarıda yer verildiği üzere depots to pack and press the cotton. Barker tells, he has tried to introduce bölgede yer alan çok sayıda bataklık da kentte salgın hastalıklara neden improvements in order to run business faster and smoother, but complains that the olabilmektedir. Zira 1850'li yıllarda kenti ve bölgeyi ziyaret eden Habeeb Risk, pek çok local people were not open to improvements [67]. gezgin gibi Mersin'de yaygın olarak görülen ateşli hastalıklardan söz etmekte ve sağlıklı bir yerleşim görüntüsü verse de mahallelere girildiğinde koşulların sağlıksız Even though the harbor and trade activities of the city had increased, Davis says olduğunu belirtmektedir [63]. Mersin’e that the business in the city was being run without any settled rules and that this was, About Dair... imanın gelişimine paralel olarak kentte yer almaya başlayan kullanımlardan biri according to him, what kept Europeans from coming to Mersin. Still, Davis declares Mersin... Lde konsolosluklardır. Bu dönemde konsolosluk görevlilerinin bazılarının Tarsus'ta that Mersin has developed far beyond the small settlement of a few huts accounted ikamet edip Mersin'de görev yaptığı görülse de çoğunun Mersin'de ikamet ettiği ve by Beaufort in 1812, that the city, which owed its initial development to raising crops bu yapıların da kentteki önemli yapılar olduğu anlaşılmaktadır. Zira bu dönemde for Crimean War, had now become the export node of the region, and that it was bölgeyi ziyaret eden gezginlerinin pek çoğunun konsolosların ya da konsolos possible to see people from every nation [68]. yardımcılarının evinde konuk olduğu görülmektedir [64]. Nonetheless, Davis expresses his observation about the physical shaping and nceleri Tarsus'ta faaliyet gösteren konsoloslukların zaman içerisinde artan liman functional development of the city. For instance, he mentions the Custom House, Öfaaliyeti nedeniyle Mersin'e taşınması ile kentte 1850'li yıllarda beşi geçmeyen konsolosluk sayısının kırk-elli yıl gibi kısa süre içinde on üç, on dörde ulaştığı but says that it is a ruinous building he saw when landed. Furthermore, he points out görülmektedir [65]. Barker, bu dönemde İngiliz sisteminin konsolosların ticaret that the conditions for accommodation did not develop in the city, however he yapmasına izin verdiğini, bu durumun ise kimi zaman konsolosun itibarının ve owes to the kindness of the British vice-consul that lodging in a private house was otoritesinin zedelenmesine neden olabildiğini anlatmaktadır [66]. arranged for him. According to his observation about the city, it is understood that some of the streets were paved with squared blocks of limestone and there are icari faaliyetle ilgilenen konsoloslar dışında kimi gezginlerin de belli bir süre kentte many good stone houses [69]. Tkalarak ticaretle uğraştığı görülmektedir. Yazdıklarından yöreyi bir kaç kez ziyaret ettiği ve bir süre Mersin'de kalarak ticaretle de uğraştığı anlaşılan Barker, deniz On the other hand, Remzi Oğuz, who visited the city in 1924 stresses that some kenarında bir yer satın alarak gemilerde kullanılmak üzere meyve ve sebze regions in the city are ordered and well-kept; for instance, he asserts that the main üreticiliğine başladığını, 15 teknenin yükünü alabilecek geniş depolar inşa ettiğini, kurdurduğu depolardan birine pamuğu ve yünü sıkıştırmak ve paketlemek üzere bir street that runs from the beginning to the end of the city (it is understood to be Uray makine getirttiğini anlatmaktadır. Barker, ticari faaliyetlerin hızlı ve seri bir şekilde Street), is wide and clean and other streets are becoming more and more prepared. yürütülmesi için yenilikler getirmeye çalıştığından, ancak halkın yeniliklere açık However, Remzi Oğuz states that the Custom Pier needs to be rearranged and a olmadığından şikayet etmektedir [67]. wider pier is required in that place [70].

avis de kentte kuralları oturmamış bir ticari yapı olduğunu ve bu durumu, Conclusion DAvrupalıların Mersin'e gelmesinin önünde bir engel olarak gördüğünü ifade etmektedir. Davis, buna rağmen Mersin'in, Beaufort'un 1812'de belirttiği birkaç Many travelers came to the city of Mersin in the period from its foundation to the end kulübeden oluşan yerleşimin ötesinde gelişmiş bir yer olduğunu, başlangıçta of nineteenth century and the beginning of twentieth century. They cited gelişmesini, Kırım Savaşı için tahıl üretmeye borçlu olan kentin artık tüm bölgenin information about development of the city concerning its economic, social and ihraç noktası haline geldiğini ve kentin pazarında her ırktan insan görmenin olanaklı olduğunu belirtmektedir [68]. demographic structure, but the information about its physical conditions and spatial characteristics are very rare. ununla birlikte Davis, kentin fiziksel biçimlenmesine ve işlevlerin gelişmesine Byönelik gözlemlerini de aktarmaktadır. Örneğin, karaya çıkışta Gümrük Binası'nın There are a few reasons, bearing this condition. Firstly, some of the travelers consider yer aldığı, ancak yapının harap durumda olduğunu alatmaktadır. Davis, kentte the city as a gateway and a port to be used to pass to the inlands. Mersin is not a konaklama olanaklarının gelişmediğinden dolayı dönemin İngiliz konsolos primary concern for this type of travelers, to be examined as a settlement. Even yardımcısının evinde kalmak zorunda kaldığını dile getirmektedir. Gezginin kentin 30 31 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

geneline yönelik gözlemlerinden, 1875 yılında Mersin'de, kare taşlarla döşenmiş information about the physical shaping of the city. Second reason is supposed to be yolların bulunduğu ve kentin yapılaşması içinde güzel taş binaların yer aldığı the lower level of urban development and of comeliness of the city for the travelers. anlaşılmaktadır [69]. In other words, the socio-cultural life and the spatial characteristics of the city is not yet developed enough to accommodate the travelers who see Mersin as a iğer yandan, yirminci yüzyılda Mersin'i ziyaret eden Remzi Oğuz da Mersin'in gateway and a passage to the inlands. Thirdly, the travelers seem to get interested in bazı bölgelerinin düzenli ve bakımlı olduğunu, örneğin kenti baştan başa D the vicinity of the city or a special concern about the city, rather than its physical Mersin’e geçen caddenin –Uray Caddesi olduğu anlaşılıyor- geniş ve temiz olduğunu About belirtiyor ve diğer cadde ve sokakların da giderek daha düzenli hale gelmeye development and spatial characteristics. For instance, Barker expresses information Dair... başladığını ifade ediyor. Ancak, diğer taraftan, Remzi Oğuz, Gümrük İskelesi'nin about the commercial life in the city in a limited way, since he put forward the Mersin... düzenlenmesi gerektiğini, bu alanda daha geniş bir rıhtıma gereksinim duyulduğunu storehouses he built; or Woods mentions Mersin-Adana railway within the context of vurgulamaktadır [70]. Berlin-Baghdad line. And Langlois is concentrated on the archeological assets in the region and notices archeological ruins in the close vicinity. SONUÇ In this sense, the possibility to reach information about the physical development ersin kentinin kuruluşundan yirminci yüzyıl başına kadar geçen zamanda, pek and its spatial characteristics of Mersin is very limited when narrations of the travelers çok gezginin kenti ziyaret ettiği görülmektedir. Bu gezginler, kentin ekonomik, M taken into consideration. In following chapters of the study, the information, which is sosyal ve demografik yapısıyla ilgili dönemi ve kentin gelişimini anlatan bilgiler given partially about the city by travelers, is tried to be integrated with other sunmuşlardır, ancak, kentin fiziksel durumuyla, mekansal özellikleriyle ilgili sunmuş oldukları bilgiler oldukça kısıtlıdır. researches, postcards, and diagrammatic maps representing the period, and by this way, it is tried to make contribution to the narrations of travelers and to produce u durumun birkaç nedeni bulunmaktadır. Birincisi, kente gelen kimi gezginlerin, new information about the physical development of the city and its spatial BMersin'i daha çok iç bölgelere geçişin bir kapısı ve bir liman olarak characteristics. kullanmalarıdır. Bu gezginler için Mersin, birinci derece önemli olan ve incelenmesi gereken bir yerleşim olarak görülmemektedir. Kentte en uzun süre kalan Tülin Selvi Ünlü & Tolga Ünlü gezginlerden E. J. Davis bile kentin fiziksel yapılanmasıyla ilgili çok kısıtlı bilgiler October, 2008 sunabilmektedir. İkinci neden, kentin gelişme düzeyinin henüz gezginler için çekicilik taşımamasıdır. Diğer bir deyişle, ele alınan dönemde, Mersin'i ve limanı bir geçiş olarak kullanan gezginlerin kentte kalmasının sağlayacak bir sosyal ve kültürel yaşamın ve mekansal özelliklerin henüz gelişmediği anlaşılmaktadır. Üçüncü bir neden ise kente gelen gezginlerin kentin fiziksel biçimlenmesinden çok, kentin çevresiyle ya da daha özel konularla ilgilenmiş olmalarıdır. Örneğin, Barker, kentteki ticaret hayatını, kendi inşa ettiği depoları ön plana çıkararak anlatmaktadır; ya da Woods Bağdat-Berlin demiryolu çerçevesinde Mersin-Adana demiryolu hattına değinmektedir. Langlois ise arkeolojik değerler konusuna eğilerek kentin çevresindeki ören yerleri hakkında bilgi vermektedir.

u çerçevede, gezginlerin anlatılarından, kentin mekansal özellikleriyle ilgili Bbilgilere erişme olanağı oldukça kısıtlı olmaktadır. Ancak yine de, yukarıda detaylı olarak verilmeye çalışıldığı üzere, farklı konulara ilişkin bilgiler veren gezginlerin anlatıları, Mersin'in bir liman ve ticaret kenti olarak ortaya çıktığı döneme ve kentin gelişimine ilişkin oldukça değerli bilgiler içermektedir.

Tülin Selvi Ünlü & Tolga Ünlü Ekim, 2008 32 33 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Eski Mersin'de Yaşam… EPISODES FROM OLD MERSIN LIFE

oskoca bir kentin yıllar süren yaşamını kısa bir yazıda anlatabilmek oldukça zor. t is pretty difficult to describe the life of a city lasting for years, in a brief article. KBu nedenle burada kentin 1930'lu yıllarına yer vereceğim. Ancak 1930'lu yıllara ITherefore, I will mention about the 1930's of the city. However, before going back girmeden bu yılları daha iyi anlayabilmek için kentin geçmişine de birkaç satırla to 1930's, in order to conceive these years better, I will touch upon the past of the city Mersin’e değineceğim. in a few lines. About Dair... ent Mersin adı ile yerleşime ne zaman açıldı? Devlet kayıtları [1] 1257 (1841) yılını hen was the city opened to settlement under the name Mersin?Government Mersin... Kgösteriyor. Mersin'de 1906'da yayımlanmış Yunanca bir kitapta tarih, 1825'dir. Wrecords point the year [1]1257(1841). The date is 1825 in a Greek book Yunan asıllı Rumlar Kapadokya'dan gelip Mersin'i kurmuşlar. Başka tarihler de published at 1906 in Mersin. Greece-born Greeks came from Cappadocia and söylenmiş. Biz yerleşim tarihini 1836 yılı olarak kabul ettik ve bunun için de Fransız founded Mersin. There are also other dates. We accepted 1836 as the settlement kaynaklarına dayandık [2]. year depending upon the French sources. [2]

lk Yerleşenler kimlerdi? Özellikle şunları sayabiliriz: Suriye'nin kuzeyinden gelen Arap ho were the first settlers? We especially can count these; Arabian-born Alawis İasıllı Aleviler, (Fellah veya Arabuşak diye anılırlar), Kapadokya ve Adalardan gelen Wcoming from the north of Syria, (they are called Fellah or Arabianboy), Greeks Rumlar, Beyrut, Hayfa, Tripoli, Şam, Halep, İdlip, Lazkiye gibi kentlerden değişik din ve coming from Cappadocia and the Islands, people of various religions and mezhepte insanlar, bir kısım Çerkez ve bölgede evvelden beri mevcut Ermeniler. denominations from the cities like Beirut, Haifa, Tripoli, Damascus, Aleppo, Idlib, Tabii olarak da, civar köy ve kentlerden Türkler. Latakia, some Circassian and Armenians who have always been in the region, and as a matter of course, Turks from surrounding villages and cities… entin Adı Nereden Geliyor? Bölgesinde bol miktarda yetişen “Mersin Kbitkisi”nden. hat is the Origin of the City's Name? It is originated from the “Mersin Plant” Wgrowing amply in the region. entte Yaşam Nasıldı? 1930'lu yıllarda on mahallede, bir ve iki katlı evlerde Kyaşayan Mersin insanı çok mutluydu. Halkın büyük ekseriyeti orta sınıf. Zengin de, ow was the Life in the City? In 1930's, the Mersin citizens living in one or two- fakir de az. Herkes birbirini tanıyor ve seviyor. Gecenin geç saatlerine kadar gezin, Hstorey buildings in ten neighborhoods were very happy. The most part of the rahatsızlık yok. Genç kızlar şortla, bisikletle dilediği sokakta gezebiliyor. Kentte cezayı community is of the middle class. Both rich and poor are few. Everybody knows and gerektirecek olaylara pek rastlanmıyor. Bu nedenle hâkim az. Bir savcı, bir müstantik loves each other. Stroll around until late at night, no disturbance. Teenage girls (sorgu yargıcı). Sulh hakimi, asliye hakimi, ağır ceza reisi var, fakat üyeleri yok. Ağır bicycle in shorts in any street they want. Criminal acts are rarely seen in the city. suçlar da pek nadir. Belki biraz kaçakçılık ve Türk Parasını Koruma Yasası'na aykırılık. Therefore there are few judges, only one district attorney and one interrogator. There are jurat, first judge, high criminal court head but no members. Felony is also very imse kimseyi dolandırmıyor. Alışverişlerde senet değil söz geçerli. Burada da pek rare, maybe some smuggling and illicitness against Law Concerning the Protection Kihtilaf olmuyor, bir tek İcra Dairesi yetiyor. 1929 ekonomik buhranı sebebiyle of Turkish Currency. H. Şinasi Develi kentte iflaslar olduğundan İcra Dairesi daha çok bunlarla meşgul oluyor. oone bilks anybody. Assurance, not voucher, is valid at buying and selling. Not eğişik din ve kültürde insanlar kendi aralarında eğleniyor. Balolar, garden Nmuch controversy happens at this practice; only one Debt Enforcement Office Dpartiler tertipleniyor. Cumhuriyet balolarına çok önem veriliyor. Onun için bu is adequate. Since there are bankruptcies in the city as a consequence of 1929 balo aylarca konuşuluyor. Millet Bahçesi, Çiçek Bahçesi kentin önemli yerlerindendir. economic depression, the Office mostly deals with these issues. Özellikle Hıristiyan gençler orkestra eşliğinde buralarda dans edip eğleniyorlar. Kentte iki sinema var. Ara sıra İstanbul'dan Darülbedayi gelip temsiller veriyor. eople of varied religion and culture are enjoying themselves together. Balls, Çukurova ve Yıldız isimli iki gece kulübü ve bar var. Çukurova Barı'na İstanbul'dan iyi Pgarden parties are organized. Republican Balls are of great importance; hence it is mentioned for months. Public Garden and Flower Garden are of the significant 34 35 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Mersin’e About Dair... Mersin...

36 37 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

uryağ Company runs the Mersyna Oil facilities. Besides, there are factories Tproducing furniture, horseshoe, nail, soap, raki, macaroni, and electricity.

efore the Republic, there were one Arab BOrthodox, two Greek Orthodox, one Maronite, one Catholic, three Armenian Churches and one Mersin’e Synagogue against five Mosques. At 1930's, only About Catholic, Maronite, Arab Orthodox Churches are left Dair... behind. As Greeks leave as a result of population Mersin... exchange, and Armenian leave after occupation, these churches become enough for the parish. We will touch briefly on a few special ones of ten existing districts in Mersin:

askiye-Kiremithane-District: A district where people Lcoming from Latakia and Damascus, Aleppo, Idlib and other areas of Syria, settle. The society is Sunni Muslim. The language spoken among each other is generally Arabic. Latakia citizens deal with sea and port businesses, while the others deal with domestic and foreign trade.

üzhetiye District (also called as Sursok District) is a Ndistrict where the elite of the city, who are Lebanese-born or Syrian-born and mainly dealing with foreign trade, settle. Generally most of the rich people of Mersin are at this quarter. The ones with a lower income abide around Public House at shanty looking houses on a high area. This area is called Çardak District by public.

he residents of Crete District (at the present İhsaniye District), a district Turks Tmigrating from Crete domiciled in the period of Padishah Abdülhamit, are busy with gardening. Businesses like working as coachman, coffeehouse running are also among means of subsistence. At the beginning, their Turkish is poor, later on, even they speak with a bad accent; their speech begins to resemble Turkish. For a long while, the milk of the yellow, relatively big goats they brought from Crete, dissimilar to our goats, is a part of their means of living.

ahçe District is the district where Arabian-born Alawi citizens abide. At that Bperiod, it is the most neglected neighborhood of Mersin. There is no proper road or electricity in most parts. Except for a few stone buildings, the houses are mud-brick huts with reed roofs or barracks. They speak Arabic among themselves. The district is 38 39 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

938 yılına kadar Katoliklerin, Ortodoksların, Yahudilerin, Alevi Arapların mezarları of vineyards and orchards and Soğuksu, the only stream of the city center passes 1ayrıdır. Hastane Caddesi'nde işgalde ölen Fransız askerleri için yapılmış olan through its heart. Mersin citizens have picnics in here on certain days. The inhabitants mezarların siyah haçlarla ayrıldığı bir mezarlık daha vardır. Daha sonra yapılan of the district are hospitable, decent and respectable people. These people fulfill mezarlıkta ise Hıristiyanlar, Müslümanlar, Yahudiler ve diğer dinlere mensup insanların the fruit and vegetable needs of the city. Because raki is on monopoly at these years, cenazeleri yan yana konulmuştur. Böyle müstesna bir şehir mezarlığı, bir başka they produce “Boğma” called beverage in their courtyards and sell it as well as drink Mersin’e ülkede sanırız zor bulunur. themselves. About Dair... ukarıda da belirttiğimiz gibi, çok değişik insanların bir arada kardeşçe yaşadığı smaniye District is also called Infidel Village. After immigration, Thessaloniki Mersin... Ybir kent oluşu nedeniyle Mersin'i bir “Hoşgörü Kenti” olarak nitelendirmekle hata Oimmigrants are domiciled here. They deal with gardening. etmiş olmayız. edrese District (Müftü District) is in fact the habitant area of the Müftü Family H. Şinasi Develi Mmembers. Besides the fact that, one of the Mersin's first madrasah had been Eylül 2008, Gözne, Mersin opened here, Mersin's first girl and boy coeducational primary school was also opened here. Müftü Family get the famous bridge constructed, which is demolished at 1968 flood, linking the city to the west gardens.

ntil 1938, the cemeteries of Catholics, Orthodox, Jewish people, Alawi Arabians Uwere separate. There was another cemetery at Hospital Street built for French soldiers died at occupation, where graves were separated by black crosses. In the afterwards built cemetery, all Christians, Muslims, Jewish and people of other religions are buried side by side. We think that an especial example like Mersin City Cemetery is so scarce in any other countries.

s stated above, as a city many various people living in peace together, it would Abe no wrong to characterize Mersin as a “City of Tolerance”.

H. Şinasi Develi

40 41 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ne mutlu Mersin Kent Müzesi'ni Göreceklere!... How Lucky The People Who Will Be Able To See Mersin City Museum!…

Görmeden ölmesem!” dediğim birkaç dileğim vardı. Mersin için, Mersinliler için have a few dreams about which I say, “Wish I could see before I die!”, wishes “dileklerim. Bir ünlü büyüğümüzün dediği gibi “kendim için istiyorsam namerdim.” Iabout Mersin, about Mersin citizens. As one of our magnates says “I am craven if I wish for myself”. ördüklerim oldu. Mersin Üniversitesi'nin kurulmasını ve kısa sürede gelişerek Mersin’e GTürkiye'nin en değerli üniversitelerinden biri olduğunu gördüm. Üniversitemizin ome of them came true. I have seen the foundation of Mersin University and its About Dair... etkinliklerini, yayınlarını gördüm, mutlu oldum. Sayın Prof. Dr. Tamer Gök'ün ve Sdevelopment into one of the most precious universities of Turkey. I have seen the Mersin... çalışkan arkadaşlarının “Akdeniz Kent Araştırmaları Merkezi” olarak bu yıl activities, publications of our university and I became happy. I have seen üçüncüsünü gerçekleştirdikleri “Uluslararası Kolokyum”ları gördüm, kıvanç duydum. “International Colloquium” of which the third one carried out this year by Dear Prof. “Dekovilin Peşi Sıra! Uray'dan Çıktık Yola...” sergisini gördüm, duygulandım. Dr. Tamer Gök and his hardworking friends within the studies of “The Center for Mediterranean Urban Studies” and I felt proud. I have seen the study and exhibition örmeyi dilediklerimden biri daha gerçekleşiyor. Hazırlık aşamasından itibaren of “Following Dekovil! We set out from Uray…” and I was affected. Gyakından tanık olduğum bu çalışmayı hazırlayanları gönülden kutluyorum. Tolga Ünlü ve Tülin Selvi Ünlü, çok güç ve çetin bir çalışmayı, övülesi cesaretleri ve ne of my wishes also comes true. I congratulate with my whole heart the yorulmayan gayretleriyle başardılar. Oeditors of this study I had the chance to see and read since the preparation phase. Dear Tolga Ünlü and Tülin Selvi Ünlü achieved a very difficult and austere li Murat Merzeci koleksiyonundan seçilen kartpostallarla oluşturulan bu kitap, study, with their applaudable courage and indefatigable efforts. Aiçeriği kadar, yöntemi, kurgusu, ek bilgileri, zengin görsel malzemeleri ve özenli baskısıyla da Mersin'in “ilk”leri arasında yerini alacaktır. his book, based on the postcards chosen from the collection of Dear Ali Murat TMerzeci, will take its place among the firsts of Mersin with its method, editing, ir de “Mersin Kent Müzesi”ni görebilsem diyorum. Kent Müzesi kuran kentleri, additional information, plans and neat imprint as well as its context. Bbaşta İzmir'i kıskanıyorum. Bana göre kent müzesi kurulması gereken kentlerin başında Mersin gelir. Sahilde bir tahta iskele ve birkaç huğdan çok kısa sürede ne another wish of mine is to see “Mersin City Museum”. I envy the cities with “dünya kenti”ne dönüşen başka örnek yoktur. Ne var ki, Mersin Kent Müzesi'ne Ocity museums, especially İzmir. In my opinion, Mersin comes the first in terms of başlangıç olur düşüncesiyle, yıllardan beri önermekten yılmadığım “Mersin Kuvayı the cities to be founded a city museum. There are no other examples in the world Milliye Müzesi”ni bile kuramadık. İşgalin tüm acılarını yaşayan, yılmaz, gözü pek, cesur that is transformed into a “world city” in a very short period like 170 years, from a gazi ve şehitlerimizin kurdukları fedai müfrezelerle kurtuluşun onur ve coşkusunu timber pier and a few mud-brick huts on the shore. yaşayan Mersin'de Kuvayı Milliye Müzesi kurulamaz mı? owever, we could not even build “Mersin Turkish Revolutionaries Museum” ent Müzesi'ni göreceklere ne mutlu! Hwhich I haven't given up to offer for years, with the belief it would be a start of K Mersin City Museum. Cannot Turkish Revolutionaries Museum be built in Mersin, Gündüz Artan which is a city living all the pain of occupation and the proud and excitement of Gündüz Artan being saved by battalions of our dauntless, brave, daring warrior veteran soldiers Eylül 2008, Mersin and martyrs?

How lucky the people who will be able to see Mersin City Museum!… Gündüz Artan September, 2008, Mersin

42 43 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Mersin’e About Dair... Mersin...

Tamer Gök

44 45 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

iş hekimi rahmetli Ramazan Ünsal'ın 52'nci Sokak'taki evi hala duruyor, tarihi eser think we all accept that the most correct and right alternative is the third one. Dolarak tescil edilmiş ama sahip çıkan, onaran yok. Mersin'in eski mahalleleri, I tarihi dokusu kayboluyor, kısacası kültür mirasımız yok oluyor. Bu gidişle on beş, yirmi he house of the deceased dentist Ramazan Ünsal on 52nd Street is still standing, sene içinde geçmişi anımsayacağımız yapılar, değerler kalmayacak. Trecorded as a historical and cultural value, but no one stakes a claim on it. Mersin’e alnız bizde olmuyor geçmişin, tarihin göz ardı edilmesi. Teknolojik ve ekonomik he old neighbourhoods of Mersin, the historical pattern, in short, the cultural About Yivme ile dünyanın birçok şehri niteliğini, özgün karakterini kaybetti. Pek çok kenti Theritage of the city are being cleared away. With this trend, the buildings from old Dair... tek tip ticaret birimleri, kafeler, marketler, alışveriş merkezleri istila etti. times and cultural values will not remain within a period of fifteen-twenty years. Mersin... eki ne yapmalı? Bardağın dolu tarafına bakmalı, zenginliklerimizin ayırdına he unawareness of the history and the past do not occur not only in our city and Pvararak, kuvvetli yönlerimizi bilmeli ve birlikte hareket etmeliyiz. On beş yıllık Tcountry, prototype commercial developments, shopping centres invaded many mazisine rağmen güçlü ve dinamik bir üniversitemiz var. Meslek örgütlerimiz, yönetim settlements through rapid technologic and economic improvements caused the lack of qualities of the city and loss of the distinctive characteristics. birimlerimiz eskisine oranla daha aktif ve donanımlı. Bu şehir Türkiye'de ilk ve tek olarak RİS-Mersin Projesi'ni yaptı. Projenin uygulamaları, eylemleri sürüyor ve hen, what should we do? We must look at the filled part of the glass, and to platformlar, kitleler bu konuda duyarlı ve canlı. Mersin'in gelişim yol haritası çizildi, Tdistinguish our richness, to know our powerful sides and to move together. stratejisi belirlendi. Kültür mirasımıza, tarihi değerlere sahip çıkarak kenti turizm odağı yapmak için aktörler umutla çalışıyor. Burada en büyük görev Mersin'in yerel e have a dynamic university although its past is not more than 15 years. yöneticilerine düşüyor. “Geleceğin Mersini”ni yaratırken geçmişi unutmamak WFurthermore, the non-governmental organizations, chambers and other gerekiyor. organizations are more active and well-equipped than it was in the past. The city of Mersin carried out one and only RIS (Regional Innovation Strategies) project in arihi çarşıyı, Yoğurt Pazarı'nı, Halkevi'ni, Sanat Sokağı'nı, Hamam Sokağı'nı bir Turkey, of which the implementations are continuing, about which the large public is Tmücevher gibi işlemek gerek. Kentin ülkede aranan, hatırlanan bir değer olarak very sensitive. The road map and strategies of Mersin are determined via this project. All actors are working hopefully and mostly voluntarily to protect the historical and tanınması için… cultural values and to make the city a focal centre for tourism. In this respect, most of the duty is on local government and the administrators in order not to forget the unun için de: B memories and not to deny the past during creating the future of Mersin. - Özel kentsel tasarım projeleriyle çarşıların yenilenmesi, sokakların he historical city centre, Yoghurt Bazaar, the Public's House, Art Street, Hamam sağlıklaştırılması, TStreet must be taken into consideration and elaborated like jewellery in order to - Dekovil hattını anımsatacak ve kent merkezindeki yaya bölgesinde ulaşımı make the city to be recognized as a value throughout the country. For this: sağlayacak bir tramvayın kurulması, - Kent ve uygarlık tarihi müzelerinin oluşturulması, çocuklarımıza ve - The downtown must be renewed through urban design projects, and its streets öğrencilerimize tarih ve kültür bilinci aşılanması gerekiyor. must be rehabilitated. - To set up a tramline in order to provide access of pedestrians to the city centre, reminding the narrow-gauge line of the past. u ve buna benzer öneri ve projelerin üretilip hayata geçirilmesi için Mersin - Urban and Civilizations Museum must be founded in order to engrain the BBüyükşehir Belediyesi'nin sorumluluk üstlenip liderlik yapması önem taşıyor. consciousness of history and culture to the children and students.

talarımıza vefa borcumuz olduğu kadar gelecek nesillere de unicipality of Greater Mersin should take responsibility as a leader in order to Ayükümlülüğümüzdür bu!… Mproduce such projects and to carry them into effect. This is a fidelity to our predecessors as well as a responsibility to the forthcoming generations. Prof.Dr. Tamer Gök Prof.Dr. Tamer Gök 46 September 2008, Mersin 47 Kenti Gezmek

Strolling through the City Kenti Strolling Gezmek through the City

50 51 Kente Giriş: İstasyon ve Çevresi Entry to the City: Railway Station and the Environs

İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Kentin ersin'in Doğu Akdeniz'de bir liman olarak ortaya çıkışı ve gelişiminde, on he historical and the economical context of the nineteenth century and the Entry to Mdokuzuncu yüzyılın tarihi ve ekonomik bağlamı ile kentin içinde yer aldığı Tperiodic conditions of the geography the city is located in has been effective in Girişi: coğrafyanın dönemsel koşulları etkili olmuştur. Kentin özellikle on dokuzuncu yüzyılın coming out and evolution of Mersin as a port in the East Mediterranean. The the City: ikinci yarısından itibaren kazandığı ticaret ve liman kenti kimliği, Osmanlı commerce and port city identity the city has developed especially after the second İstasyon İmparatorluğu sınırları içinden çok, imparatorluk sınırları dışındaki gelişmelerden half of the nineteenth century is observed to be progressed with the acceleration it Railway aldığı ivmeyle gelişmiş görünmektedir. Kentin gösterdiği bu gelişimde artan ulaşım has gained from the external developments from the outbound of the empire, ve olanakları ve farklılaşan ulaşım ağının etkisi büyüktür. rather than the inbounds of the empire. The most crucial transformation to change Station and the fate of Mersin in its evolution in nineteenth century is the advancing Çevresi u gelişmelerden biri, dünya deniz ticaretinde devrim sayılabilecek değişikliklere transportation possibilities and differing transportation network. the Environs Byol açan 1869 yılında, Akdeniz ile Kızıldeniz'i birbirine bağlayan Süveyş Kanalı'nın yapımıdır. Süveyş Kanalı'nın yapımı ile Afrika çevresinden dolaşmaya gerek ne of the aforementioned progresses at transportation network is The Suez kalmadan Asya ile Avrupa arasında deniz taşımacılığı yapılabilmesi olanaklı hale OCanal linking the Mediterrenean and the Red Sea leading revolutionary gelmiştir [1]. changes at world maritime trade. The construction of this artificial canal made maritime transportation possible between Asia and Europe without the necessity to üveyş Kanalı'nın açılışı İngiltere için Osmanlı topraklarının bütünlüğünün eski go around Africa [1]. Sönemini yitirmesine neden olurken, hemen hemen aynı dönemde Adana-Mersin demiryolunun yapımı Çukurova'ya İngiliz sermayesinden sonra Alman sermayesinin n one hand, as the opening of Suez Canal causes the loss of earlier importance girmesinde etkili olmuştur [2]. Öte yandan, Süveyş Kanalı'nın yapımı için ihtiyaç Oof Ottoman territorial integrity for England, on the other hand it has caused the duyulan kerestenin karşılanmasında, kerestenin limana taşınmasında Sunturas loss of England's interest in Çukurova, and the inflow of German capital to Çukurova Nehri'nin sağladığı avantajdan yararlanan Lübnanlı tüccarların Toroslar'daki after English capital [2]. Besides, the Lebanese merchants turned their faces towards ormanlara yönelmesi, bölgenin ticaretini canlandırmış ve deniz ulaşımında Mersin the forests of Taurus in order to provide the timber needed for the construction of the Limanı'nın önemini de artırmıştır [3]. Kanalın inşaatı için kesilen kereste Mersin canal, taking the advantage of Sunturas River in conveying the timber to the port. Limanı'ndan Mısır ve Şam'a ihraç edilmiş [4], kereste ticareti için Lübnan'dan gelerek This has fostered the regional trade besides emphasizing the importance of Mersin bölgeye yerleşen tüccarlar zaman içinde bölgenin Ortadoğu ile ticaretini port in terms of marine transportation [3]. The timber chopped for the construction of geliştirmişler ve Mersin'de yeni iş olanakları yaratmışlardır [5]. Dolayısıyla kanalın the canal has been exported to Egypt and Damascus [4], and the merchants yapımının Mersin'e dek uzanan bir diğer etkisi de kentin ticaretinin canlanması ve coming from Lebanon for timber trade has improved the commerce of the region bunun sonucunda oluşan iş olanaklarının yarattığı nüfustur [6]. with Middle East and created new employment opportunities in Mersin [5]. Therefore, another effect of the canal over Mersin is the activity in city commerce üveyş Kanalı'nın yapımı aşamasından itibaren yaşanan tüm bu gelişmeler and the population created by the resulting new employment opportunities [6]. Sbölgesel ölçekte Mersin'in içinde yer aldığı coğrafyayı ticari ilişkiler ağı içinde farklı bir düzleme taşımıştır. Bu gelişme, Mersin'de başta kereste ticareti olmak üzere ll these developments experienced since the construction phase of the Suez kentteki ticari yapının güçlenmesi ve bir sermaye birikiminin gerçekleşmesini ACanal, besides carrying the geography Mersin is situated in to a different sağlamıştır. Böylece, limanın gelişmesi ve göçle birlikte sosyo-mekansal yapı yeni platform in terms of commercial relationships in regional scale. It has strengthened öğeler kazanmıştır [7]. the commercial structure, especially the timber trade and provided the accumulation of a capital stock. Thus, the social-spatial structure gain new features u dönemde Mersin'in de içinde yer aldığı Doğu Akdeniz coğrafyasındaki bu as a result of the development of the port and the migration [7]. Bdeğişim ve gelişen ticari ilişkiler ağı yalnızca denizyolu trafiğini değiştirmemiş, özellikle Mersin gibi liman kentlerinde yeni ulaşım olanaklarını da beraberinde hese transformations in the East Mediterranean geography where Mersin is getirmiştir. On dokuzuncu yüzyıl ortalarından itibaren bu döneme kadar Anadolu'da Tsituated in and the improving commercial relationships at that period, not only dağıtım ve ticaret işlevini yerine getiren tek ulaşım ağı olan uzun mesafe kervan has changed the maritime lines traffic but also brought along new transportation yolları yerini yeni bir ulaşım biçimine bırakmaya başlamıştır. Öncelikli olarak liman means especially to the port cities like Mersin. Long distance caravan routes, the kentleri ve onları üretim bölgelerine bağlayan bu yeni ulaşım biçimi demiryoludur [8]. only transportation network fulfilling the distribution and commerce functions in Çünkü bu dönemde demiryolları sanayi devrimini gerçekleştirmiş merkez ülkeler için Anatolia till then, has began to be replaced by a new transportation infrastructure. hem hammadde kaynağı hem de pazar olarak işlev görebilecek, Osmanlı This new transportation network connecting the port cities to the production regions İmparatorluğu gibi çevre ülkelerdeki yerleşimlere etkin ve ucuz erişim sağlayan bir 56 57 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Kentin araç olmuştur. Bir başka deyişle, bu dönemde demiryolu çevrenin merkeze raw material and market for the central countries which has gone through the Entry to entegrasyonunu sağlayan bir “lokomotif” görevi görmüştür [9]. industrial revolution, and a vehicle providing effective and economic transportation Girişi: to the settlements in the surrounding countries like Ottoman Empire. In other words, the City: ir çevre ülkesi olarak Osmanlı Devleti'nin bağımsız ve önceliklerini kendisinin at that period railways have played a “locomotive” role integrating the surrounding İstasyon Bbelirleyebildiği bir bayındırlık politikasının olmayışı ve demiryollarının hızla geliştiği and the central [9]. Railway on dokuzuncu yüzyılın ilk yarısında imparatorlukta yaşanan mali kriz gibi farklı ve nedenler sonucu, gelişen sanayileri için ucuz hammadde ve pazar arayan merkez s a result of various reasons like the absence of an independent public works Station and ülkelere çeşitli imtiyazlar tanınmış ve bu ülkeler tarafından demiryolları inşasına Apolicy of which priorities defined by the Ottoman Empire as a periphery country Çevresi başlanmıştır [10]. Tanınan söz konusu imtiyazlar ile oldukça karlı bir yatırım aracı and the financial crisis happened at the first half of the nineteenth century, various the Environs olarak görülen demiryollarının yapımı [11], öncelikle liman kentlerini bu kentlerin art franchise has been given to the central countries in search of cheap raw material bölgesindeki verimli ovalara bağlayacak şekilde, İngiliz, Fransız, Avusturyalı, Belçikalı and market for their developed industries and the construction of the railways has ve Alman sermayedarlar tarafından gerçekleştirilmiştir [12]. been started by these countries [10]. Construction of railroads, which seems to be a very profitable investment, linking the port towns to their hinterland of fertile lands u dönemde, başta pamuk olmak üzere Çukurova'daki tarımsal üretimin aktarım [11], was realized by British, French, Austrian, Belgian and German capitalists through Bnoktası olarak Mersin'i üretim bölgesi olan Çukurova'ya bağlayacak bir the aforementioned franchise [12]. demiryoluna gereksinim duyulmuş, 1863 yılından itibaren Adana-Mersin demiryolunun yapımı için çeşitli girişimler kendini göstermeye başlamıştır [13]. Merkezi n this period, the need for a railway connecting Mersin, as a zone of conveying hükümet ile çeşitli yazışmalar yapılmış, ürünün nakliyesinde maliyeti yükselten ve Iagricultural production of Çukurova, mainly cotton, to the production area zaman açısından verimli olmayan deve kervanlarının kullanılmasının, Amerikan İç Çukurova, has been felt and since 1863, some attempts have been observed for the Savaşı'yla birlikte artan pamuk üretimi ve ticaretin gelişiminin önünde bir engel construction of Adana-Mersin railway [13]. Some correspondence has been made olduğu ve kentin ticari gelişimi için Mersin-Adana demiryolu hattının bir an önce with the central government. The fact that the use of camel caravans, increasing yapılması gerektiği üzerinde durulmuştur[14]. 1860'lı yıllarda başlayan girişimler sonuç the production costs and inefficient in terms of time, is an obstacle against the progress of commerce and cotton production which has been increased with the vermiş ve İngiliz sermayesiyle yapılan toplam altmış yedi kilometre uzunluğundaki American Civil War and for the sake of commercial development of the city, Mersin- Mersin-Adana demiryolu hattı 1886 yılında hizmete girmiştir[15]. Adana railway should be constructed as soon as possible, has been emphasized at ncak demiryolu 1900'lü yıllardan itibaren el değiştirmiş ve bölgede değişen güç these correspondence [14]. The attempts starting at 1860's has resulted and 67 Adengesinin bir sonucu olarak işletme hakkı Almanlara geçmiştir. Bu dönemde kilometers long Mersin-Adana railway line, which was constructed with British Almanya, Berlin-Bağdat projesi ile İstanbul'dan itibaren Anadolu'yu çapraz keserek capital, has been put into service at 1886 [15]. Adana'dan Bağdat'a uzanmak ve Alman sermayesi ile birlikte Alman ekonomik ve owever, the railway has passed into other hands since 1900's and as a askeri gücünü Berlin'den Bağdat'a kadar ulaştırmak için gerekli altyapıyı hazırlamak consequence of changing balance of power in the region the operating rights istemiştir [16]. Mersin-Adana demiryolu hattının mülkiyeti bir süre Anglo-Fransız H has passed over to Germans. At that time, Germany tried to set the background to ortaklığına ve ardından 1908 yılında da Almanlara geçmiştir [17]. Aynı yıl hat Bağdat cut across Anatolia from Istanbul with Berlin-Baghdad project to reach Baghdad Demiryolu'nun bir parçası haline getirilmiştir [18]. from Adana and carry German economic and military forces together with German ersin-Adana demiryolunun açılması ile Mersin, doğu hinterlandının çıkış kapısı capital from Berlin to Baghdad [16]. The ownership of Mersin-Adana railway passes Molduğu gibi Gülek Boğazı yoluyla İç Anadolu Bölgesi ile de bir bağ kurmuştur over to Anglo-French partnership after a while and then to German in 1908 [17]. In the very same year, the line becomes a part of Baghdad Railway [18]. [19]. Kısacası, Çukurova ve ovadaki üretim-pazarlama ilişkisinin iki önemli odağı olarak Adana ve Mersin, bir yandan oldukça önemli bir ulaşım aracına kavuşurken, fter Mersin-Adana railway put into service, on one hand, Mersin became the öte yandan yepyeni bir ilişkisel ağ içinde yer almaya başlamıştır. Dönemin en önemli exit of east hinterland, and on the other hand, it has created a link with Central ulaşım sistemi olarak Berlin'den Bağdat'a uzanan demiryolu ağının bir parçası olan A Anatolia Region through Gulek Strait [19]. In short, Adana and Mersin, two crucial Mersin-Adana hattı, bölgesel tarımın ticarileşmesinde belirleyici olmuş ve Mersin'in centers of Çukurova and production-marketing relation of the plain, have began to sahip olduğu liman kenti kimliğini güçlendirmiştir. Mersin-Adana hattının yapımı ve take place in a brand new relational network besides reaching a considerable ardından Bağdat Demiryolu'na bağlanması, Mersin ve içinde bulunduğu bölgenin transportation mean. As the most important transportation mean of that period, sahip olduğu deniz ve karayolu bağlantılarını sağlamlaştıran üçüncü bir ayak olarak, Mersin-Adana line, which is a part of the railway system extending from Berlin to hem Mersin'in hem de Çukurova'nın gelişiminde önemli bir yatırım olmuştur [20]. Baghdad, has been determinative in commercialization of the regional agriculture 58 59 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Kentin öylece, 1886 yılında kent, dönemin en hızlı ve ekonomik ulaşım altyapısı ile and strengthened the port city identity of Mersin. The construction of Mersin-Adana Entry to Btanışmış ve bölgenin finansal merkezi durumundaki Adana'ya bağlanmıştır. railway and linking it to Baghdad railway, as a third point reinforcing sea and Girişi: Böylece Çukurova'daki tarımsal üretim, bölgenin limanı olan Mersin'e hızla ve highway connection of Mersin and its surrounding, has been a significant investment the City: in the development of both Mersin and Çukurova [20]. ekonomik biçimde ulaştırılırken, aynı zamanda denizden kente gelen mallar da İstasyon Anadolu'nun iç bölgelerine kolaylıkla gönderilebilir olmuştur. Railway y this way, in 1886, the city has met the fastest and the most economic transportation infrastructure and been connected to Adana, the financial ve ersin bu önemli yatırım ile birbirini tamamlayan iki önemli ulaşım altyapısına B Station and center of region. Thus, while the agricultural production of Çukurova is conveyed to sahip olmuş, bu yenilik kentin fiziksel gelişiminde de etkisini göstermeye M Mersin, the port of the region, quickly and economically, also the goods coming by Çevresi başlamıştır. Kente artık bir demiryolu istasyonuyla girilmekte ve yoğun ticari etkinlik the Environs the sea to the city are sent to inner regions of Anatolia practically. istasyondan ana iskeleye kadar devam eden, kıyıya paralel bir yol boyunca gerçekleşmektedir. Hammadde ve malların istasyon ile kentin ana iskelesi olan hus, Mersin has acquired two complementary important transportation Gümrük İskelesi'ne taşındığı bu güzergah, günümüzde de varlığını sürdüren Uray Tinfrastructures with this significant investment that has begun to influence the Caddesi'dir. Demiryolu ile kente gelen hammadde ve ürün Uray Caddesi'nden physical development of the city. From that time forth, the city is entered through a Gümrük İskelesi'ne kadar devam eden raylar ile taşınmakta ve iskeleden teknelere railway station and the intense commercial activities are held along a road parallel yüklenmektedir. Teknelerle açıkta bekleyen gemilere taşınan hammadde ve ürün, to the coastline continuing from the station to the main pier. This route where the raw material and goods are conveyed to the station and Custom Pier, the main pier of Fransız, İngiliz, Arap bandıralı gemilerle Şam'dan, Tripoli'ye, Marsilya'dan İzmir'e kadar the city, is Uray Street, which still keeps its existence today. The raw material and pek çok limana taşınmaktadır. Ya da tam tersi, farklı ülkelerin bandırasını taşıyan goods coming by railway to the city are carried over the rails extending to Custom gemilerle gelen mallar kentteki iskelelerden istasyona taşınarak demiryolu ile Pier and loaded to the boats from the pier. The raw material and goods transferred Anadolu'ya ulaştırılmaktadır. to the ships waiting on the open sea by the boats are carried to many ports from Damascus to Tripoli, from Marseilles to Izmir by ships sailing under French, English, and stasyon ile liman arasındaki bu ilişki, Uray Caddesi'ni kentin ana ticari ekseni haline Arabian flags. Or, on the contrary, the goods coming by ships sailing under various İgetirmiş; cadde boyunca denize uzanan çok sayıda iskele inşa edilmiştir. Kente flags are carried to the station from the piers of the city and transferred to Anatolia by gelen hammadde ve ürünün gemilere ya da istasyondaki vagonlara taşınabilmesi railway. için doğrudan istasyona bağlanan ve üzerinde raylar bulunan Demiryolu İskelesi bunlardan biridir. Günümüzde yerinde Mersin Limanı'nın bulunduğu Demiryolu his relationship between the station and the pier has made Uray Street the main İskelesi'nden başka batıya; kentin ana iskelesi olan Gümrük İskelesi'ne doğru, Alman Tcommercial axis of the city and caused the construction of many piers stretching İskelesi, Belediye İskelesi, Taş İskele gibi sürekli varlığını koruyan ya da yapılıp yıkılan irili to the sea all along the street. Railway Pier connected directly to the station, on which there exist rails, is one of these piers used to convey raw material and goods ufaklı çok sayıda iskele inşa edilmiştir. coming by railway to the ships or the raw material and goods coming by sea to the irminci yüzyıl başına kadar kentin doğu girişini tanımlayan istasyon, bir yandan wagons at the station. Except for the Railway Pier which has been on the place Yuluslararası bir ulaşım bağlantısının yerel uzantısı, bir yandan da kent içi ve today Mersin Port is located, towards west, to Custom Pier, the main port of the city, many piers some big, some small, kept its permanent existence like German Pier, şehirlerarası karayolu ulaşımın kesişim noktasındaki konumuyla bir ulaşım odağı Municipality Pier, Stone Pier, some destroyed have been constructed. olarak işlev görmüştür. Günümüzde mevcut istasyon yapısının yüz metre doğusunda halen varlığını sürdüren kentin ilk istasyon binası, küçük, beyaz bir taş yapıdır. Bugün he station, defining the entrance on the east of the city, until the beginning of Adana-Mersin arasında bir banliyö hattı olarak işlev görmesinin yanı sıra Anadolu'da Ttwentieth century, has functioned as the local extension of an international pek çok kente erişim sağlamakta olan demiryolunun Mersin'deki istasyon binası 1955 transportation connection on the one hand and on the other hand as transportation yılında yapılmıştır [21] ve geçmişte olduğu gibi bugün de kentin doğu girişini focal with its location on the intersection of inner city and intercity highway tanımlayan önemli bir noktadır. transportation. The first station building still existing on 100 meters east of the current station is a small stone building appropriate with the scale of the city at twentieth century. This station building of the railway, which is both functioning as a suburban line between Adana and Mersin and providing access to many cities in Anatolia today, is built in 1955 in Mersin [21] and is still an important point defining the east entrance of the city today as it was in the past. 60 61 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Kentin Entry to Girişi: the City: İstasyon Railway ve Station and Çevresi Its Environs

İstasyon Binası, 1900’ler İstasyon Binası, 2000’ler Station Premises, 1900’s Station Premises, 2000’s

artpostalın solunda kentin ilk istasyon binası görülüyor. Raylar üzerindeki çok n the left of the postcard the first station building is seen. Many wagons and Ksayıda vagon ve vagonlara yüklenmiş çuvallar dikkat çekiyor. İstasyon binasının Osacks loaded on the wagons attract attention. In front of the station, there are önünde atlı arabalarıyla bekleyen insanlar, belki trenle gelen yükü iskeleye taşımak, people waiting with their carts, in order to either convey the loads that come by train belki de iskeleden getirdikleri yükü vagonlara yüklemek üzere bekliyorlar. to the pier or to load the wagons with the goods they bring from the pier.

ersin-Adana demiryolunun yapımı için 1860'lı yıllarda başlayan girişimler 1883 arious attempts take place in 1860's for the construction of Mersin-Adana Myılında sonuç vermeye başlıyor. Demiryolunun yapımına başından beri İngiliz Vrailway begin to give result in 1883. Even though English companies volunteer to sermayeli şirketler talip olmasına rağmen yapım ve işletme imtiyazı Osmanlı the construction of the railway from the very first beginning, construction and vatandaşlarından Mehmet Nahit Bey ve Costaki Teodori'ye veriliyor. Mehmet Nahit running franchise is given to Ottoman citizens Mr. Mehmet Nahit and Costaki Bey ve Costaki Teodori, şirketin imtiyaz hakkını Baron Le Evain de Vandeuvre adlı Teodori, who sell the franchise rights to Baron Le Evain de Vandeuvre. kişiye satıyor. aron Evain de Vandeuvre establishes a company named Taurus and Adana aron Evain de Vandeuvre ise 1885 yılında Taurus and Adana Railway Company BRailway Company in 1885 and the construction of the railway starts with the Badında bir şirket kuruyor ve şirketin hisselerinin satışından elde edilen gelirle income of the sale of the company stocks. Most of the stocks put on market are demiryolunun yapımına başlanıyor. Satışa çıkarılan şirket hisselerinin çoğu İngilizler bought by English people [22]. The company puts the 67 kilometers long line into tarafından satın alınıyor [22]. Şirket, 1886 yılında toplam altmış yedi kilometre service in 1886 [23]. Mersin Railway Station is the central station and the one having uzunluğundaki hattı hizmete açıyor [23]. Bu dönemde üç istasyonu ve yedi durağı the biggest number of workers of this line which has three stations and seven stops at İSTASYON bulunan hattın merkezi ve görevli sayısının en fazla olduğu istasyon Mersin İstasyonu. that period. At the station, there are stores used for the storage of exported and RAILWAY STATION İstasyonda ithal ve ihraç edilen malların bir süre saklanması için mağazalar yer alıyor imported products [24]. [24]. 62 63 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Kentin Entry to Girişi: the City: İstasyon Railway ve Station and Çevresi the Environs

İstasyon ve Çevresi, 1900’ler İstasyon ve Çevresi, 2000’ler Railway Station and its Environs,1900’s Railway Station and its Environs,2000’s

886 ile 1910 yılları arasında bir tarihte kaydedilmiş olduğu anlaşılan kartpostalda t the period the postcard has been recorded, it is seen that Adana-Mersin 1Adana-Mersin demiryolunun açılmış olduğu, ancak İngiliz Yağ Fabrikası'nın Arailway is put into service but English Oil Factory has not been built yet, thus it is henüz inşa edilmediği görülüyor. [25]. understood that the postcard is recorded at a date between the years 1886 and 1910 [25]. ersin'in hızlı bir gelişim gösterdiği bu dönemde bölgeye ulaşımı güçlendirecek Myeni karayolu altyapısı yatırımlarına da ihtiyaç duyuluyor [26]. Özellikle Mersin- t this period, a period Mersin has made a fast progress, new highway Tarsus arasındaki karayolu bağlantısı üzerinde duruluyor ve 1850'li yıllardan itibaren Ainfrastructure investments are needed in order to enforce the transportation to bozuk durumda olan Mersin ile Tarsus arasındaki yolun düzeltilmesine karar veriliyor the region [26]. Especially the highway connection between Mersin and Tarsus is [27]. taken into consideration and decided to be rehabilitated which has been rough since 1850ies [27]. öz konusu karar doğrultusunda 1870'lerde yol düzeltiliyor[28]. Kartpostalda Tarsus he aforementioned attempts give result and the road is rehabilitated at 1870's yönüne doğru uzanan bu yolun yerinde, günümüzde Mersin'den Tarsus'a, S [28]. The road extending towards Tarsus direction on the postcard is İsmet İnönü Tarsus'tan Adana'ya erişim sağlayan D-400 Karayolu'na bağlanan İsmet İnönü T Boulevard currently, still being used and linked to D-400 Highway which is the road Bulvarı bulunuyor. Kartpostalda bu yolun Tarsus yönünden gelerek doğrudan Uray providing transportation from Mersin to Tarsus and from Tarsus to Adana. On the Caddesi'ne bağlandığı görülüyor. Atlı arabaların kente giriş yaptığı Uray Caddesi'nin, postcard, this road is seen to be coming from Tarsus direction and linked directly to istasyondan denize doğru gelen demiryolu ve demiryoluna paralel devam eden Uray Street. On the postcard, a grilled door attracts attention at the intersection karayolu ile kesiştiği noktada parmaklıklı bir kapı dikkat çekiyor. Bu kapının, o İSTASYON point of Uray Street where carts enter the city, with the railroad coming from the dönemde demiryolu ile Tarsus'tan gelen karayolu bağlantısının hemzemin geçit RAILWAY station towards the sea and the highway going on in parallel to the railroad. It is STATION oluşturduğu noktada geçiş güvenliğini sağlamak üzere kullanıldığı anlaşılıyor. understood that this door is used for crossing security at the point railroad and 64 highway link coming from Tarsus meet at a level crossing. 65 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Kentin Entry to Girişi: the City: İstasyon Railway ve Station and Çevresi the Environs

İstasyon ve Çevresi, 1930’lar İstasyon ve Çevresi, 2000’ler Railway Station and its Environs,1930’s Railway Station and its Environs,2000’s

artpostalda ilk dikkati çekenler, kentin kuzeybatısındaki istasyondan, demiryolu he first attraction drawing items on the postcard are; the wagons lined up from Kiskelesine doğru sıralanmış vagonlar ve demiryolu, Tarsus yolu ve Uray Tthe station on the northwest of the city towards railway pier and the railroad, the Caddesi'nin kesiştiği kent girişinde, demiryolu iskelesi çevresinde kıyıda artan yapılar. increasing number of buildings on the coastline near railway pier at the entry of the Gerek artan yapılar gerekse arka planda seçilen Mersyna Oil Mill Company city where Tarsus road and Uray Street intersects. Both the increasing number of the (günümüzde kullanılan adıyla İngiliz Yağ Fabrikası), görüntünün 1900'lü yıllara ait buildings and Mersyna Oil Mill Company (currently known as British Oil Factory) olduğunu gösteriyor. Atlı arabalar hala karayolu ulaşımının en belirgin öğesi. Ancak perceived on the background indicates the scene belongs to 1900's. The carts are demiryolu ile Tarsus-Mersin bağlantısının kesiştiği hemzemin geçitteki parmaklıklı still the most noticeable items of highway transportation but, the grilled door at the kapının yerini artık bariyerli bir geçişe bıraktığı görülüyor. level crossing where the railroad and Tarsus-Mersin link intersect is seen to be replaced by a barrier gate. ersin-Adana demiryolunun kente girdiği noktadan güneye doğru ayrılan bir Mkol, günümüzde Mersin Limanı'na ulaşan ve halen kullanılmakta olan raylar, ne branch of the railway diverted towards south from the point Mersin-Adana Demiryolu İskelesi'ne ulaşıyor. Bu iskeleyi ve yapımını Fikri Mutlu şöyle anlatıyor[29]: Orailroad enters the city reaches Railway Pier, of which the rails are still in use. Fikri Mutlu mentions about this pier and the construction of it as below [29]; 1928-1929 senesinde Devlet Demir Yolları ve Limanları hesabına her tarafı betonla “inşa edildi. Uzunluğu 140, genişliği 16 metre olup üç şimendüfer (şimendifer) hattı In years 1928 and1929, all around it is constructed with concrete for the account bulunmaktadır. Elektrikle müteharrik (çalışan) birisi 15 ton, diğerleri üçer tonluk üç “of State Railways and Ports. There are three railway lines of 140 meters long and 16 adet vinci vardır. Bu iskeleden yapılacak tahliye ve tahmilden (yükleme ve meters wide. It has three power operated cranes, one, of 15 tons, others, of three İSTASYON boşaltma) alınan iskele resmi (iskele vergisi), sahibi olan Devlet Demiryolları ve tons. The pier due of the loading and unloading from this pier is taken by the owner RAILWAY STATION Limanları İdaresi tarafından alınmaktadır. Belediye ekseriye (çoğunlukla) iskelelerde State Railways and Port Authority. The Municipality usually rents this pier in order to yeknesaklığı ve disiplini temin etmek için kira ile bu iskeleyi tutmaktadır.” maintain uniformity and discipline at the piers.” 66 67 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Kentin Entry to Girişi: the City: İstasyon Railway ve Station and Çevresi the Environs

Demiryolu İskelesi, 1930’lar Demiryolu İskelesi, 2000’ler The Railway Pier,1930’s The Railway Pier, 2000’s

artpostalda Demiryolu İskelesi'nden kuzeye doğru bir bakışla, kentin doğu n the postcard, viewed from Railway Pier towards north, the condition of east Kgirişinin 1930'lu yıllardaki durumu görülüyor. Bir yandan demiryolunun gelişi, öte Oentrance of the city at 1920's is seen. Newly developed buildings and uses yandan iskelelerin gelişimi ile bu dönemde kentte artan ticari hareketlilikle birlikte appear as a result of increasing commercial activities in the city after the arrival of yeni yeni yapılar ve kullanımlar da kendini göstermeye başlıyor. Bunlardan biri de railway, and development of the piers at that period. One of these is the depository depo ve antrepolar [30]. and warehouses [30].

slında bu yapılara duyulan ihtiyaç daha 1890'lı yıllarda kendini gösteriyor. n fact the need for these buildings begins to appear at 1890's. In 1899, by Ottoman A1899'da Osmanlı yönetimince artık Akdeniz'in önemli iskelelerinden biri olarak Iauthority, franchise for the construction of dock and warehouse together with a görülen Mersin'de, Tahinci Atinason Efendi'ye bir liman ve rıhtımla birlikte dok ve pier and quay is given to Tahin Dealer Mr Atinason at Mersin which is accepted as antrepo inşası için imtiyaz veriliyor. Söz konusu imtiyaz ile gümrük işlemlerini one of the important piers of the Mediterranean. It is clear that with the kolaylaştırmak ve ithal malları saklamak için bir antrepo yapılması gerektiğinin aforementioned franchise the necessity for the construction of a warehouse is taken düşünüldüğü anlaşılıyor [31]. into consideration to ease the custom operations and store the imported goods [31].

u dönemde kentte gereksinim duyulan depo, antrepo gibi kullanımlar yalnızca t this period, the required uses such as depositories, warehouses are not built by Bdevlet tarafından yapılmıyor. Kente dışarıdan gelen, ticaretle uğraşan kimseler Aonly government. It is seen that the construction of such buildings are also tarafından da bu tür yapıların inşasına gereksinim duyulduğu görülüyor. Zira bir süre needed by merchants coming to city from abroad. Merchant traveler Barker, who Mersin'de yaşamış ve ticaretle uğraşmış olan Barker bu tür bir girişimde bulunuyor. has lived in Mersin for a while, makes such an attempt. Traveler says renovations are İSTASYON Gezgin, ticari faaliyetlerin hızlı ve seri bir şekilde yürütülmesi için yeniliklere gereksinim needed in order to run the commercial activities in a quick and serial way, and tells RAILWAY STATION olduğunu söylüyor ve kentte bir depo kurduğunu, bu depoya pamuğu ve yünü that he has built a depository in the city and brought a machine into this depository sıkıştırmak ve paketlemek üzere bir de makine getirdiğini anlatıyor [32]. to compress and package the cotton and wool [32]. 68 69 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Kentin Entry to Girişi: the City: İstasyon Railway ve Station and Çevresi the Environs

Demiryolu İskelesi, 1930’lar Demiryolu İskelesi, 2000’ler The Railway Pier,1930’s The Railway Pier, 2000’s

artpostalda iskelenin üzerindeki raylarda bekleyen boş vagonlar, yükleme- he empty wagons waiting over the rails on the pier, the crane used for loading- Kboşaltma için kullanılan vinç ve iskeleye yanaşmış tekneler dikkat çekiyor. Dikkat Tunloading and boats alongside the pier are drawing attention on the çeken bir başka nokta ise demiryolu iskelesinin solunda yer alan başka bir iskele. postcard.Another noticeable item is another pier located on the left of the railway İskelet halinde görülen bu iskele, Bağdat Demiryolu'nun yapımı sırasında demiryolu pier. This pier, seen as a frame, is built by Germans in order to transmit the required inşası için gerekli malzemenin taşınabilmesi amacıyla Almanlar tarafından yapılıyor. materials for the railway construction during the Baghdad Railway construction. The İstasyonun güney doğrultusunda, demirden yapılan ve üzerinde elektrik tesisatı pier on the south direction of the station, made of iron and with electricity installing is bulunan bu iskele, 1940'lı yıllarda artık kullanılamayacak duruma gelen Alman the German Pier which is no more in a serviceable condition at 1940's [33]. İskelesi [33]. t that period, the only piers, located between the station and Custom Pier are u dönemde istasyon ile Gümrük İskelesi arasındaki iskeleler yalnızca Demiryolu ve Anot Railway and German Piers. Until Mersin Port is built at 1960's, many more BAlman İskelesi'nden ibaret değil. Mersin Limanı'nın yapıldığı 1960'lı yıllara kadar, piers most of which are located between Railway Pier and Custom Pier are built and çoğu bu bölgede olmak üzere kıyıda çok sayıda iskele yapılıp yıkılıyor. Genellikle destroyed on the shore. These piers mostly constructed over timber supports are ahşap ayaklar üzerine inşa edilen bu iskeleler zaman içinde yıpranıyor, bazıları worn down by time and as some are repaired some are left out of service. onarım görürken bazıları kullanım dışı kalıyor. ne of these piers is the one built by the municipality in 1923, on the west of unlardan biri de, 1923 yılında Alman İskelesi'nin batısında ve Katolik Kilisesi'nin OGerman Pier and on the south of Catholic Church. This pier, called Municipality Bgüneyinde, belediye tarafından yaptırılan iskele. Belediye İskelesi olarak anılan Pier, is 10 meters long and 130 meters wide, over which a power operated crane is İSTASYON bu iskele, 1928 yılında liman şirketi tarafından üzerine elektrikli bir vinç konulan, on put at 1928 by Port Company [34]. RAILWAY STATION metre uzunluğunda, yüz otuz metre genişliğinde bir iskele. [34]. 70 71 Ticaretin Omurgası: Uray Caddesi

Spine of Commerce: Uray Street

İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin n dokuzuncu yüzyıl, değişen hammadde ve pazar ilişkileri ve gelişen denizyolu he nineteenth century had been the commencement of modernization process Spine of Oulaşımı ile Mersin'in de bir parçası olduğu Akdeniz havzasında modernleşme Tin the Mediterranean region, of which Mersin was a part, as a consequence of Omurgası: sürecinin başlangıcı olmuştur. Bu dönem aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu için changing production and market relations and of developing maritime lines. This Commerce: de bir yeniden yapılanma ve modernleşme sürecinin başlangıcıdır. Bu süreçte deniz period was, at the same time, a beginning of restructuring and modernization Uray ulaşımı sayesinde coğrafyanın iç kesimlerindeki kentlere göre erişimi çok daha kolay process for Ottoman Empire. During this period, port cities encountered huge Uray Caddesi olan liman kentleri büyük değişim yaşamıştır. changes due to the developments in maritime lines, and possibilities to reach Street resources at inner regions. anayi devrimini tamamlamış kapitalist dünya ülkeleri bu uzun yüzyılda, gelişen Ssanayileri için gerekli ucuz hammadde ve pazar arayışına girmiş, bunu en hızlı ve he capitalist countries that accomplished their industry revolution in this long ekonomik biçimde sağlamanın yollarını aramaya başlamışlardır. Bu arayış onları Tcentury, acquired the search for cheap raw materials for the developing industry denizyolu ile kolayca ulaşabildikleri Akdeniz havzasındaki liman kentlerine and for new markets. This search oriented them towards port cities in the yöneltmiştir. Bu süreçte söz konusu ülkeler, Mersin'in de içinde yer aldığı bu liman Mediterranean region, to where they could easily reach via maritime lines. During kentlerine çeşitli yatırımlar yapmaya başlamıştır. this process, the mentioned countries began to make various kinds of investments to port cities, one of which was Mersin. öz konusu ülkelerin başta ulaşım olmak üzere yaptığı yatırımlar ile liman kentleri, Sdönemin zor ekonomik koşullarında uluslararası ticaretin ve yeni iş olanaklarının s a result of investments, especially on transportation, made by developed odağı haline gelmiştir. Dolayısıyla Doğu Akdeniz'deki liman kentleri ağının bir parçası Acountries, port cities became the focus of international trade and new job olan Mersin'in bir liman ve ticaret kenti olarak bu dönemde ortaya çıkışı tesadüf opportunities within difficult economic conditions of the period. Therefore, the değildir. Pek çok liman kenti gibi Mersin de bu dönemde verimli Çukurova emergence of Mersin as a part of the network of port cities in Eastern Mediterranean topraklarında yetiştirilen ürünün bir aktarma noktası olarak iskeleleri ile yeni ticari was not a coincidence. Like many other port cities in this period, Mersin with its piers fırsatlar sunmuştur. Bunun sonucunda farklı coğrafyalardan gelen ve farklı uğraş offered new trade opportunities as a transfer point of crop, raised in fertile Çukurova alanları olan topluluklar, on dokuzuncu yüzyılda Mersin'de ticaretin gelişiminde lands. Consequently, communities, having diverse professions from different önemli rol oynamış, kentin ticari yaşamını zenginleştirmiştir [1]. geographies played an important role in development of commerce in Mersin during nineteenth century, and enriched town's commercial life [1]. u dönemde liman kentlerinin ortak özelliği olan kozmopolit nüfus yapısının pek çok bileşeni vardır. Mersin'de bu bileşenlerden yalnızca biri olan Fransızlar, henüz B n this period, cosmopolitan population, one of the common characteristics of port on dokuzuncu yüzyılın ilk çeyreğinde kentteki ticari fırsatları fark etmiş ve kentin Icities, embraced many components, one of which was the French people in ortaya çıkışındaki temel unsur olan iskelelerin iyileştirilmesi için çeşitli girişimlerde Mersin. They realized the trade opportunities in the town, just in the first quarter of bulunmaya başlamışlardır [2]. Bu dönemde, iç bölgelerin dışa açılan kapısı olarak nineteenth century and began to make various attempts in order to improve the Mersin'de [3] pamuk, buğday, susam, keten tohumu gibi tarımsal ürünlerin ihraç piers, which are the primary matters that had an effect on emergence of the city [2]. edildiği iskelelerin sayısı artmıştır [4]. In this period, with the increasing commercial activities, the amount of piers was increased in Mersin, the gateway of the region to the outside [3]. Agricultural n dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında artık bölgenin en önemli limanlarından biri products like cotton, wheat, sesame, and linseed were exported from these piers [4]. Ohaline gelen Mersin'de, zaman içinde yerleri değişim gösteren çok sayıda iskele yapılmıştır [5]. Bu iskelelerden üçü, dönem dönem onarımlar geçirse de n the second half of nineteenth century, Mersin became one of the most important yerlerinde kalmış ve kentin ticari merkezini ve gelişim eksenini belirlemiştir. Bu iskeleler, ports in the region and many piers with changing place and changing names batıdan doğuya doğru, kentin ana iskelesi olan ve gümrük işlemlerinin I were built [5]. Although they were repaired periodically, the place of three piers did gerçekleştirildiği Gümrük İskelesi, Taş Han'ın güneyindeki Taş İskele ve istasyonun not change and set the location of city centre and its development direction. These güneyindeki Demiryolu İskelesi'dir. piers, from west to east, are Custom Pier, the main pier of the city where customs u iskelelerin gelişimi ve konumları, ulaşım bağlantıları ile kentin ticari merkezinin formalities were taken into consideration, Stone Pier (Taş İskele) on the south of Taş Han and Railway Pier, on the south of railway station. 76 Bgelişimi arasındaki ilişkiyi göstermesi açısından önemlidir. Çünkü Gümrük İskelesi, 77 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin Taş İskele ve Demiryolu İskelesi, kıyıya paralel gelişen bir caddenin güneyinde yer he location of piers and their development is considered to be important in terms Spine of almaktadır. Bu cadde iskelelerden gelen malların depolandığı yapıları barındıran ve Tof transportation connections and the relations with the development of city Omurgası: raylı bir sistem aracılığıyla iskeleler ile istasyon arasında malların taşındığı Uray centre. Custom Pier, Stone Pier, and Railway Pier were located parallel to a street, on Commerce: Caddesi'dir. Aslında bu cadde kentin ortaya çıktığı ilk yıllardan itibaren vardır. Daha its south side. This street, named Uray Street embraced many warehouses to store Uray 1800'lü yıllarda kervanların geçtiği caddede hanların bulunuyor olması, kentin goods taken from piers, and a rail system to transfer goods between piers and Uray Caddesi özellikle on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren gösterdiği yükselişten önce railway station. Essentially, this street had been existed since foundation of the city. Street de önemli bir cadde olduğunu ortaya koymaktadır [6]. İskele sayısının arttığı, kentin Existence of inns on the street, where caravans were passing, yet in 1800's reveals the bir ticaret ve liman kenti olarak gelişmeye başladığı yıllarda caddedeki ticari importance of the street even before the rising significance of the city in the second kullanımlar ve yapılar çoğalmış, yapıldıkları ilk dönemde daha çok konaklamaya half of nineteenth century [6]. During the years, when the amount of piers were yönelik işlev gören hanlar zamanla, tüccar hanları, depo, mağaza ve dükkanlara increased, the city began to develop as a commercial and port city, commercial dönüşmeye başlamıştır [7]. Yirminci yüzyılın ilk yarısına ait pek çok kartpostalda activities and buildings were augmented, and inns, used to be places designed for caddenin İstasyon Caddesi olarak adlandırıldığı görülmektedir. Bir dönem ise accommodation were changed into the places for tradesmen, warehouses, and hükümet konağı ile Gümrük Meydanı arasında kalan bölümü Hükümet Caddesi shops [7]. The street is named Railway Station Street in many postcards taken during olarak isimlendirilmiştir [8]. the first half of twentieth century. Once, the part of the street between Custom Square and Government House was called Government Street [8]. ayları 1930'lu yıllara kadar caddede kalan [9] ve “dekovil” olarak adlandırılan bir Rraylı sistem ile Uray Caddesi, demiryolu istasyonu ile kentin ana iskelesi narrow-gauge rail system called dekovil [10], of which the rails had remained arasındaki doğrudan ve tek bağlantıdır [10]. Özellikle iskeleler yakınındaki arazi, Auntil 1930's [9], was the only and direct connection between railway station, dükkan ve mağazalara ilgi gösteren tüccarlar [11] ve iskelelerde gerçekleşen ticari from where raw materials and goods were introduced, and Custom Pier, main pier etkinlik için en uygun yer, kenti doğu-batı doğrultusunda geçen bu cadde olmuştur. of the city. Tradesmen were showing interest especially in shops and lands, close to Cadde'de yer alan ve günümüzde kimi ayakta olmayan Azak Han, Taş Han, Sursok the pier [11]. Uray Street that drive the city through east-west direction became the Han gibi hanlar, Uray Caddesi'nin kentin ticari ekseni olduğunu somut olarak ortaya most suitable place for commercial activities, emerged in piers. Inns, some of which koymaktadır. does not exist at present like Azak Han, Sursok Han, Taş Han, reveal that Uray Street was the commercial spine of the city. addede yer alan bu tüccar hanlarında başta gemi ve vapur acenteleri, any international companies and their representative offices like shipping komisyoncular ve ithalat-ihracat yapan tüccarlar olmak üzere pek çok C Magencies, commission agents, and import and export dealers began to take uluslararası şirket ve temsilcilikleri hizmet vermeye başlamıştır. Artan ticari etkinlikle place at the street in tradesmen inns. Companies and agencies of finance and birlikte sigorta ve finans sektöründe faaliyet gösteren şirketler ve acenteler de insurance were also put into working order together with increasing commercial açılmaya başlamıştır [12]. Zaman içinde iş kollarında yaşanan uzmanlaşma, activities [12]. In the course of time, specialization in commercial activities revealed caddede yer alan tüccar hanlarında da kendini göstermiştir. Bu duruma en iyi örnek itself in tradesmen inns. The best example for this trend was Azak Han. It had been Azak Han'dır. Yirminci yüzyıl başına kadar bu han, ağırlıklı olarak hukuk büroları ile consisting of offices of attorneys, custom agencies and import and export dealers gümrük acentelerinin bulunduğu bir tüccar hanıdır. Günümüzde ayakta olmayan until the beginning years of twentieth century. The building, symbolizing not only the bu yapı, Uray Caddesi'nin olduğu kadar Mersin'in de yakın geçmişini, liman ve ticaret history of Uray Street but also the history of Mersin and its commercial identity, does kenti kimliğini simgeleyen bir yapı olmuştur. not exist at present.

irminci yüzyıl başına kadar kentte etkinlik gösteren ve ticaretle uğraşan tüccarlar ntil the beginning years of twentieth century, active tradesmen showed their Yyalnızca Azak Han'da değil, Uray Caddesi'nde yer alan diğer hanlarda ve Uactivity not only in Azak Han, but also in other inns and commercial houses as ticarethanelerde faaliyetlerini devam ettirmişlerdir. Emilio Levante, Fuat ve Sezar well. Remarkable tradesmen like Emilio Levante, Fuat ve Sezar Şaşati, Vahid Baydar, Şaşati, Vahid Baydar, Melhem Şelfun, Vasfi Ongun, Nikola Brazzafoli, Sait Akıncı, Sait Melhem Şelfun, Vasfi Ongun, Nikola Brazzafoli, Sait Akıncı, Sait Dormen, Ali Ergir, Dormen, Ali Ergir, Abdülkadir ve Mahmut Perşembe, Fuat Osman Mörel, Şeref Genç, Abdülkadir ve Mahmut Perşembe, Fuat Osman Mörel, Şeref Genç, Ali Safa, Nazım Ali Safa, Nazım Miskavi, Rıfat Uysal, Mehmet Sabah, Mustafa Sabuncu, Ahmed Miskavi, Rıfat Uysal, Mehmet Sabah, Mustafa Sabuncu, Ahmed Karamancı, Ezra 78 79 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin Karamancı, Ezra Duşi, Şükrü Şıhman, Ahmet Fadıl Sıdalı, Mahir Turan, Sami ve Fahri Duşi, Şükrü Şıhman, Ahmet Fadıl Sıdalı, Mahir Turan, Sami ve Fahri Merzeci, Fuat Şaşati, Spine of Merzeci, Fuat Şaşati, Mustafa Gandur gibi kentin ileri gelen tüccarları, 1940'lı yıllarda Mustafa Gandur denotes that Uray Street still continued to show its liveliness [13]. Omurgası: da Uray Caddesi'nin hala eski canlılığını sürdürmekte olduğunu göstermektedir [13]. Commerce: Uray n this period, developing commercial activity at Uray Street was not limited with Uray u dönem kentte gelişen ve ağırlıklı olarak Uray Caddesi'nde kendini gösteren Imerchant inns, warehouses and shops, many activities supporting the previous Caddesi Bticari etkinlik, tüccar hanları, depolar, mağaza ve dükkanlarla sınırlı kalmamış, bu ones emerged. Together with commercial activities on the port, banks and Street etkinlikleri destekleyen çok çeşitli kullanımları da beraberinde getirmiştir. Limandaki governmental functions began to develop in order to place themselves close to ticari faaliyetle birlikte, yine iskelelere ve caddede yer alan ticari kullanımlara yakın piers and Uray Street where commercial activities took place. Significant banks and olmak amacıyla Uray Caddesi'nde bankalar ve yönetsel yapılar da yer almaya financial institutions in the period like Thessaloniki Bank (Banque de Selanique), İş başlamıştır. Selanik Bankası, İş Bankası, Ziraat Bankası gibi dönemin en önemli finans Bank, Ziraat Bank (Banque Agricole de Governement) took place at Uray Street [14]. kuruluşları doğrudan Uray Caddesi'nde yer almış, Osmanlı Bankası ve İş Bankası'nın Ottoman Bank (Banque Imperiale Ottomane) and new office of İş Bank began to bir şubesi ise yine caddeye yakın bir konumda hizmet vermiştir [14]. Öte yandan, furnish services on a location very close to Uray Street. On the other hand, kentin en önemli idari yapısı olan Hükümet Konağı da Uray Caddesi'ndedir. Government House, the most important administrative building was also placed at Uray Street. aha sonraları kambiyo şefliği, bir dönem belediye, vergi dairesi gibi kurumların Dda yer aldığı cadde, kentin sosyal hayatında da önemli bir yere sahiptir [15]. ater on, institutions like exchange office, municipality, and tax administration Kentin ileri gelen tüccarlarının bir arada bulunduğu caddede yalnızca iş yoktur. Ltook place at the street [15]. However, there was not only business on the street, Türkçe, Arapça, İngilizce ve Fransızca konuşan, yaptıkları işin niteliği gereği where notable tradesmen came together. Tradesmen, who were dealing with uluslararası ilişkileri olan tüccarlar, yine Uray Caddesi'nde bulunan bir binada bir international business as an essence of their occupations and talking in Turkish, araya gelip eğlenmektedir. Dolayısıyla Uray Caddesi, kentteki ticaretin ana Arabic, English and French, were coming together in a building. Therefore, Uray omurgasını oluştururken, bir yandan da on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından Street was founding the spine of commercial activities in the city, while it became a itibaren kentte gelişen yeni bir ticaret ve burjuva kültürünün oluşumunun belirleyicisi symbol and a determining force for newly developing commercial and bourgeoisie ve simgesi olmuştur. culture beginning from second half of nineteenth century.

80 81 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin stasyon ile Gümrük Meydanı arasındaki bu parke taşlı cadde [17], hemen yanı Spine of başında yer alan Frenk Mahallesi'ndeki [18] gayrimüslim evleri, Türkçe, Rumca, Omurgası: İArapça, Fransızca konuşan ithalat ve ihracatçı tüccarları, Maruni Kilisesi, Katolik Commerce: Kilisesi, Camisi ile yirminci yüzyıl başına kadar kentin en canlı caddesi. Kartpostalda Uray Mersin'in bir liman ve ticaret kenti kimliğini simgeleyen Uray Caddesi'nde o dönemde Uray deniz kıyısında bulunan yapılar bir arada görülüyor. Günümüzde sahil şeridinin Caddesi yerinde İnönü Bulvarı uzanıyor ve kartpostaldaki siluet, yeni yapılan binalar nedeniyle Street görülmüyor.

he postcard, recorded by editor H. Ghazarian, documents all characteristics of TMersin at nineteenth century. On the south, the Mediterranean with barges on, along the coast, stone buildings of a common architectural style, and on the north Toros Mountains.

n the postcard, most of the merchant inns, repositories, religious structures and Oofficial foundations standing along the Uray Street -the trade axis of the city- are seen. The building on the left is Ziyapaşa Club, a building which plays an Mersin, Uray Caddesi Silueti, 1910’lar important role in the social life of the city. On the east of this structure the Post office Mersin, Silhouette of Uray Street, 1910’s stands and next to it is Taş Han. The structure that appears from the north of Taş Han on the postcard which maybe not only the most crucial symbol of Uray Street but also of the city is Azak Han. The structure on the south of Azak Han and northeast of ditör H. Ghazarian'ın kaydettiği kartpostal, on dokuzuncu yüzyıl Mersin'ini tüm Taş Han is the Sursock Family owned Sursok Han. Eözellikleriyle belgeliyor. Güneyde üzerinde mavnalarıyla Akdeniz, kıyı boyunca ortak mimari dilleri ile taş yapılar ve kuzeyde Toros Dağları. owards east, Ziraat Bank, repositories belonged to the merchants of the period, Toffice premises, and houses continue till the Catholic Church. The story-writer and artpostalda kentin ticari eksenini oluşturan Uray Caddesi boyunca sıralanan poet İlyas Halil, who had spent his childhood in Mersin, tells about Ziraat Bank on the south of Government Office and the trade on the street as follows [16]; Ktüccar hanları, depolar, dini yapılar ve resmi kurumların çoğu görülüyor. Solda görülen yapı Ziya Paşa Gazinosu. Kentin sosyal hayatında çok önemli bir yeri bulunan Through the very narrow street of Ziraat Bank, which was in front of a jasmine yapının doğusunda Postane, onun yanında da Taş Han yer alıyor. Taş Han'ın façade and green louvered building, a small part of the sea could be seen: sea kuzeyinde kendini gösteren yapı ise yalnızca Uray Caddesi'nin değil belki de kentin “ of business, sea of export and import. In the daytime, the barges rocking like en önemli simgesi Azak Han. Azak Han'ın güneyinde ve Taş Han'ın kuzeydoğusundaki pregnant cows, sunk in the water till their waists, carried cotton, grain to the ships yapı Sursock Ailesi'ne ait Sursok Han. waiting on the high sea.”

oğuya doğru gidildikçe Ziraat Bankası, dönemin tüccarlarına ait depolar, his cobblestoned street [17] lying among the Railway Station and the Custom Dişyerleri ve evler Katolik Kilisesi'ne kadar devam ediyor. Hükümet Konağı'nın TSquare is the most alive street of the city until the beginning of twentieth century, güneyinde yer alan Ziraat Bankası'nı ve caddedeki ticareti, çocukluğu Mersin'de with its non-Muslim houses at the Frenk District [18] just next to it, with the exporter and geçmiş olan öykücü ve şair İlyas Halil şöyle anlatıyor [16]: importer merchants speaking Turkish, Greek, Arabic, French and Maruni Church, Catholic Church and the Mosque. The buildings that symbolize port and Yasemin yüzlü ve yeşil pancurlu bir yapının önündeki Ziraat Bankası'nın daracık commercial identity of the city, lying down along the coast, can be seen on “sokağından denizin küçük bir kesimi görülürdü. İş denizi, ithal ve ihraç denizi. postcard. At the present day, İnönü Boulevard exists in place of the coastline and it is Gündüzleri bellerine kadar suya batmış mavnalar gebe inekler gibi sallanarak açıkta not possible to see the old silhouette due to the new buildings placed in front of the duran vapurlara pamuk, tahıl taşırlardı.” 82 83 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin Spine of Omurgası: Commerce: Uray Uray Caddesi Street

Latin Katolik Kilisesi, 1910’lar Latin Katolik Kilisesi, 1910’lar Latin Catholic Church, 1910’s Latin Catholic Church, 1910’s

artpostalın üzerinde, “Mersin- Katolik Kilisesi ve İstasyon Caddesi” (Mersina-Eglise he phrase, “Mersin – Catholic Church and the Railway Street” (Mersina-Eglise KCatholique et Rue de la Station) yazısı okunuyor. Gümrük İskelesi'nden istasyona TCatholique et Rue de la Station) is read on the postcard. The street, providing ulaşım sağlayan cadde, önceleri İstasyon Caddesi, daha sonra Hükümet Caddesi access between the Custom Pier and the Railway Station, was named Railway ve sonra da Uray Caddesi adını alıyor. Kartpostalda, günümüzde de ayakta olan ve Street at first, Government Street later on, and Uray Street afterwards. On the ibadete açık bulunan Katolik Kilisesi çan kulesi ile çevredeki en yüksek yapı. Kilisenin postcard, the Catholic Church, the highest building in its environs with the hemen yanında, kartpostalın sağ alt köşesinde ise raylar üzerinde yük taşıyan campanile, is still open for worship today. Next to the church, the carriages of the dekovilin vagonları dikkat çekiyor. Kentte önemli bir nüfusa hizmet veren Katolik narrow-gauge rail system are drawing attention on the lower right corner of the Kilisesi'ni Fikri Mutlu şöyle anlatıyor [19]: postcard. Fikri Mutlu describes the Catholic Church, providing service to a large population [19]: Latin Katolik Kilisesi, şehrin doğusunda, sahile yakın, İstasyon Caddesi üzerinde ve yirmi metre irtifaında (yüksekliğinde) bir saat kulesi bulunan ve geniş müştemilatı “ Latin Catholic Church, placed on the east side of the city on Railway Street, close olan modern bir kilisedir. Bu Kilise 1846 tarihinde, Tarsus'taki Katolik Cemaatı; to the coast, is a modern church with the campanile of twenty meters long and its Mersin'de Katolik Hristiyanların çoğalmakta olduğunu görmesi üzerine Mersin'de bir “ premises. In 1846, the Catholic parish at Tarsus considered the increasing population Katolik Kilisesi tesis etmek üzere (Per Antonyani) adındaki papazı yeni ve küçük of Catholic Christians and sent a priest (Per Antonyani) to Mersin, the little and new Mersin şehrine gönderdi. Şehrin Tarsus Caddesi üzerinde ve methalinde o zaman town, in order to build the church. At the time, he purchased the building, used as an han olarak kullanılan ve bulunan şimdiki Kilisenin şarkında (doğusunda) ve halen yine inn on Tarsus Street, on the entry to the city, placed on the east side of the current Kiliseye ait mesken ve yazıhane olarak kullanılan binayı satın aldı. Tadilat yaparak bu hanı Kiliseye tahvil etti. 1890 tarihine kadar bu yerde ayin icra edildi. Halen kilise olan church, which is today utilized as housing and office. He transformed the inn into church after modifications. Religious ceremonies were held in the building until 1890. LATİN KATOLİK KİLİSESİ binanın dört sene inşaatı devam ettikten sonra 1890 tarihinde ikmal edilerek ayin LATIN CATHOLIC CHURCH icrasına burada başlandı.” Current building, of which the construction was completed after a four-year time, is used as the church at present”. 84 85 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin Spine of Omurgası: Commerce: Uray Uray Caddesi Street

Mersin Hükümet Konağı, 1920’ler Mersin İl Sağlık Müdürlüğü, 2000’ler Mersin Government House, 1920’s Mersin Local Health Office, 2000’s

artpostalda, Uray Caddesi'nin önemli yapılarından biri olan Hükümet Konağı n the postcard, one of the most important buildings of Uray Street, the Kgörülüyor. Günümüzde Mersin İl Sağlık Müdürlüğü olarak hizmet veren yapının OGovernment House is seen. In the area, where today the building serving as bulunduğu alanda, Mersin'in 1864 yılında kaza olmasının ardından üstü toprakla Mersin Health Directorate exists; a building with an earth covered roof is used as örtülü bir yapı hükümet dairesi olarak kullanılıyor [25]. Zaptiye Dairesi yani jandarma government office, after Mersin becomes county at 1864 [20]. Zaptieh Agency da o dönemde bu yapının içinde hizmet veriyor. Yapının doğusunda Katolik which means gendarme also serves in this building at that time. The area extending Kilisesi'ne kadar olan alan, o dönemde şehir mezarlığı olarak kullanılıyor [26]. to the Catholic Church on the east of the building is used as the city cemetery at that period [21]. ükümet Konağı 1919 yılında Mersin'in Fransızlar tarafından işgal edildiği Hdönemde de yönetim merkezi olarak kullanılıyor. Söz konusu dönemde he Government House is used as management center in 1919, when Mersin was Fransızlar Hükümet Binası'na yerleşiyor ve guvernör sıfatı ile General Anfre yönetimi Toccupied by French. The French settles in the Government House and General devralıyor. 6 Şubat 1919'dan itibaren ise Fransız yönetimi tüm resmi dairelerdeki th Anfre takes over the management in the name of governor. From 6 of February kontrolü ele alıyor. Bu süreçte yönetim kademesindeki pek çok kişi çeşitli 1919 French management takes control of all official institutions. During this process, kararnameler ve emirlerle görevlerinden uzaklaştırılıyor [27]. many people at government positions are suspended with various decrees and directives [22]. örevinden uzaklaştırılanlardan biri de o dönemde mutasarrıflık görevini Gyürütmekte olan Galip Bey. Fransızların asayişi sağlamak için geldiklerini, ancak davranışlarıyla sömürgeciliği başlattıklarını ifade eden Mutasarrıf Galip Bey, bu ne of those who have been suspended is Mr. Galip, the governor of sub- demecinin ardından 25 Şubat 1919 tarihinde Dahiliye Nezareti (İçişleri) tarafından Oprovince. Lieutenant governor Mr. Galip declaring, the French were to come to secure the public peace but turned out to start colonialism with their behaviors, HÜKÜMET KONAĞI görevinden azledildiğini bildiren telgrafı alıyor [28]. GOVERNMENT HOUSE receives the telegraph enouncing his dismissal from Ministry of Internal Affairs after this declaration at 25th of February 1919 [23]. 86 87 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin Spine of Omurgası: Commerce: Uray Uray Caddesi Street

Mersin Hükümet Konağı, 1920’ler Mersin İl Sağlık Müdürlüğü, 2000’ler Mersin Government House, 1920’s Mersin Local Health Office, 2000’s

864 Vilayet Nizamnamesi ile Mersin'in kaza olmasının ardından yapılan Hükümet s the Government House, which is built after Mersin becomes a county with 1864 1Konağı, gelişen kentin ihtiyacını karşılayamaz duruma gelince hapishane ile AProvince Regulation, could not respond to the needs of the developing city, it is birlikte Yoğurt Pazarı'nın güneyindeki, Sakarya ve İlkbahar Kahvehaneleri'nin yer transferred to the Arabacı or Aliefendi Inns where Sakarya and İlkbahar Café Houses aldığı Arabacı veya Aliefendi Hanı'na naklediliyor. Ne var ki hükümet konağının kent are in and stands on the south of Yoghurt Bazaar, together with the prison. However, içindeki serüveni bununla da kalmıyor, 1900 yılında, kiralanan Ege Palas Oteli'nde this is not the end of the adventure of government house in the city and continues to hizmet vermeye devam ediyor. Sonunda kente yakışır bir hükümet konağının serve at Ege Palas Hotel taken on hire at the year of 1900. Eventually, public support yapılması için Mutasarrıf Cemal Bey'in girişimi ile halkın desteği ve belediyenin katkısı and municipality contribution is provided thanks to the initiative of Lieutenant sağlanıyor. Belediye dört yıllık iskele gelirini yeni hükümet konağının yapımı için Governor Mr. Cemal in order to build a worthy government house to the city. ayırıyor. Dönemin belediye meclis üyesi olan Abdülkadir Saydavi projesini hazırlıyor Municipality allocates four years income of piers for the construction of the new HÜKÜMET KONAĞI GOVERNMENT HOUSE ve kartpostalda görülen yapı 1906 yılında tamamlanarak görkemli bir törenle government office. Abdülkadir Saydavi, the municipal council member, prepares the project and the building seen on the postcard is put in commission with a grand hizmete açılıyor [29]. 88 ceremony at the year of 1906 [24]. 89 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin Spine of Omurgası: Commerce: Uray Uray Caddesi Street

Mersin Hükümet Konağı, 1920’ler Mersin İl Sağlık Müdürlüğü, 2000’ler Mersin Government House, 1920’s Mersin Local Health Office, 2000’s

aza halkının yardımları ile inşaatı dört yılda tamamlanan ve kuzeyindeki he structure, which has been constructed in four years with the help of all county Khapishane ve jandarma kumandanlığı ile birlikte toplam “on sekiz bin küsur altın Tpeople and, costs a total of “eighteen thousand and a bit gold liras” together lira”ya mal olan bina, iç avlulu ve iki katlı taş bir yapı. Birinci katında yirmi ve ikinci with the prison and gendarme commandership on its north side, is a two-storey stone katında on dokuz oda ve bir salonu bulunan yapının büyüklüğü, dönemin building with a courtyard. The scale of the building with its twenty rooms on the first Mersininde ticari yaşama paralel olarak idari işlevlerin de ne denli gelişmiş olduğunu floor, nineteen rooms and a hall on the second floor is important in indicating how gösteriyor [30]. much the administrative functions have also developed parallel to the commercial life in the period's Mersin [25]. entin tüm idari birimleri kartpostalda görülen yapıya taşınana kadar pek çok yer Kdeğiştiriyor. Sonunda hepsi birlikte 1906 yılında tamamlanan Uray Caddesi'ndeki ntil all the administrative departments of the city are moved to the building seen hükümet konağına taşınıyor. Ne var ki, bu da hükümet konağının kent içindeki son on the postcard, they are relocated to many places. Eventually all of them yer değiştirmesi olmuyor. Binada, 1925 yılında çıkan yangın sonucu yapının ahşap U move to the Government House, completed in 1906, on Uray Street. However, even bölümleri tamamen yanıyor. Özellikle üst katta bulunan nüfus ve tapu daireleri büyük this is not the last relocation of the government office in the city. All of the woodwork hasar görüyor [31]. İdare o dönemde Çakmak Caddesi'nde bulunan ortaokula of the building is burnt as a result of the fire in 1925. Administration moves to the (günümüzdeki 3 Ocak İlköğretim Okulu'na) taşınıyor. Yapının üçgen alınlığındaki secondary school (at the present 3 Ocak Primary School) on the Çakmak Street. Atatürk rölyefi, yangının ardından büyük bir onarım geçirdiği 1925 yılından sonra Especially the registration office and land office are damaged deficiently [26]. The konuyor [32]. Atatürk relief on the pediment of the building is placed after the major restoration it undergoes at 1925 [27]. HÜKÜMET KONAĞI GOVERNMENT HOUSE

90 91 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin Spine of Omurgası: Commerce: Uray Uray Caddesi Street

Mersin Hükümet Konağı, 1930’lar Mersin İl Sağlık Müdürlüğü, 2000’ler Mersin Government House, 1930’s Mersin Local Health Office, 2000’s

ükümet Binası, yer aldığı Uray Caddesi'nde simge yapılardan biri ve caddenin overnment House is one of the symbol structures of the Uray Street it stands on, Hkısmen Hükümet Caddesi olarak anılmasının da nedeni. Cadde, İstasyon ile Gand causes the street to be called Government Street partially. Since the street Gümrük Meydanı'nı birbirine bağladığından kent içindeki ulaşım sistemi açısından connects the Railway Station and the Custom Square, it is also important in means of da önemli. Uray Caddesi aynı zamanda Gümrük Meydanı'ndan ve Kışla Caddesi the inner city transportation system. Furthermore Uray Street is an effective part of üzerinden (günümüzdeki Atatürk Caddesi) batıya doğru Kışla'ya ve Müftü Cami'ne the system starting from Custom Square, continuing over Kışla Street (today's Atatürk devam eden sistemin de etkin bir parçası. Street), towards west to Kışla and Müftü Mosques.

u hat üzerinde 1960'lara kadar faytonlar ulaşımda rol alıyor. 1963 yılında ise n this transportation line, phaetons play role in transportation until 1960's. At Bfaytonların ulaşımdan kaldırılması düşünülüyor. O dönemki belediye yönetimi, 1963 withdrawal of phaetons from transportation is considered. The hayvanla çekilen tüm arabaların kent içi trafiğine alınmayacağını, ulaşımın temin O municipality of that period announces that no cars pulled by animals would be edilecek dört otobüsle gerçekleşeceğini bildiriyor [33]. permitted in the city traffic and the transportation would be by four buses which will be provided [28]. ncak otobüs ulaşımı daha önceden; kısmen de olsa 1940'larda başlıyor. İki hatta gerçekleşen ulaşımda iki otobüsten ilki “İstasyon-Köprü” levhasını taşıyarak Uray A owever, bus transportation starts much before at 1940's, but only partially. In the Caddesi'nden Silifke Caddesi'ne ve Müftü Köprüsü'ne ulaşıyor; dönüş yolunda ise two lined transportation, the first of the two buses, carrying the signboard Atatürk Caddesi üzerinden İstasyona geri geliyor. “İstasyon-Osmaniye” levhasını H Station-Bridge, reaches Silifke Street and Müftü Bridge from Uray Street, and on the taşıyan ikinci otobüs ise Uray Caddesi, Bozkurt Caddesi, Yoğurt Pazarı, Çukurova Fabrikası, Hastane güzergahını izleyerek Osmaniye'ye ulaşıyor. 1943 yılında başlayan return, comes back to the Railway Station over Atatürk Street. The second bus carrying Station-Osmaniye signboard, reaches Osmaniye following the Uray Street, HÜKÜMET KONAĞI bu seferlerde bilet ücreti on beş kuruş olarak belirleniyor [34]. GOVERNMENT HOUSE Bozkurt Street, Yoghurt Bazaar, Çukurova Factory, Hospital route. The ticket fee for these routes beginning at 1943 is assigned as 15 piaster [29]. 92 93 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin Spine of Omurgası: Commerce: Uray Uray Caddesi Street

Cezaevi, 1910’lar Cezaevi, 1910’lar Prison House, 1910’s Prison House, 1910’s

ray Caddesi'nde bulunan Hükümet Konağı'nın kuzeyindeki hapishane, he prison, on the north of the Government House on the Uray Street, even though Ugünümüzde ayakta olmayan, ancak kartpostalın hazırlandığı dönemde kentin Tis not standing today, is one of the glorious and immense buildings of the city at görkemli ve büyük yapılarından biri. İki katlı taş yapı, çevresinde duvarları olmayan, the time the postcard has been prepared. Two-storey, stone structure is very much doğrudan sokağa açılan kapısı ile günümüz hapishanelerinden oldukça farklı. different from contemporary prisons with no walls surrounding it and with its door Binanın açıldığı bu sokakta, 1900'lerin başından itibaren ticaret hayatında etkin directly opening to the street. The street the prison opens to and seen on the olmuş kentin önde gelen ailelerinin konutları da yer alıyor. Diyap, Sabuncu, Atınç, postcard, besides being effective on the commercial life from the beginning of Tannus, Tütüncü, Şelfun ve Ergir aileleri bu ailelerden birkaçı. 1900's, also hosts the residences of the prominent families of the city. Diyap, Sabuncu, Atınç, Tannus, Tütüncü, Şelfun and Ergir are some of these families. azar Caddesi'nde, hapishanenin batısında yer alan Osmanlı Bankası (Banque Imperiale Ottoman) Mersin Şubesi binası, Mersin Limanı'nın Doğu Akdeniz'de P tanding on Pazar Street, the building of Mersin Branch of the Ottoman Bank önemli bir konum elde etmesinin ardından 1884 tarihinde açılıyor [22]. S(Banque Imperiale Ottoman) on the west of the prison, has been opened in 1884, as Mersin Port gains a crucial position in the East Mediterranean [30]. entteki ticaretin gelişmeye başladığı bu ilk dönemde Osmanlı Bankası'nın ardından Cumhuriyet Dönemi'ne kadar ve Cumhuriyet Dönemi'nin ilk yıllarında K t that first period of the developing commerce in the city, following Ottoman pek çok banka Mersin'de şube açıyor. Bu bankalardan bazıları Ziraat Bankası, Bank, until Republic Period and at the first years of Republic Period many more Deutche Orient Bank, Atina Bankası (Banque D'Athenes), Selanik Bankası (Banque A banks open agencies in Mersin. Some of these banks are Ziraat Bank (Banque de Salonique), Memaliki Şarkiye Fransız Bankası (Banque Française des Pays D'Orient), Türkiye İş Bankası ve Mersin Ticaret Bankası [23]. Merkez Bankası Mersin Agricole du Governement), Deutche Orient Bank, Athens Bank (Banque D'Athenes), Thessaloniki Bank (Banque de Salonique), Memaliki Orient French Bank (Banque CEZAEVİ Şubesi ise 1936'da Osmanlı Bankası'nın batısında açılıyor [24]. PRISON HOUSE Française des Pays D'Orient), Türkiye İş Bank ve Mersin Trade Bank [31]. Mersin Branch of Central Bank is opened at 1936 on the west of the Ottoman Bank [32]. 94 95 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin Spine of Omurgası: Commerce: Uray Uray Caddesi Street

Sursok Han ve Uray Caddesi, 1910’lar Sursok Han ve Uray Caddesi, 2000’ler Sursok Han and Uray Street, 1910’s Sursok Han and Uray Street, 2000’s

artpostalın sağ tarafında görülen yapı, Uray Caddesi'nin en önemli hanlarından he building seen on the right of the postcard is Sursok Han, one of the most Kbiri olan Sursok Han. Sursock Ailesi kimi üyeleri halen Beyrut'ta yaşayan ve yirminci Timportant inns of Uray Street. Some members of The Sursock Family still live in Beirut yüzyıl başına kadar Mersin'de geniş arazileri ve çok sayıda mülkleri bulunan bir aile and owned wide land and many estates in Mersin until the beginning of twentieth [20]. Sursok Han, Taş İskele'nin uzantısında, iskeleden gelen malların depolandığı, alt century [33]. Sursok Han is an inn, where goods and chattel coming from the pier are katlarında ticarethanelerin yer aldığı, üst katında kente gelip giden tüccarların stored, on the extension of Stone Pier (Taş İskele), with the business firms on the lower konakladığı bir han. Bir dönem Mersin Palas Oteli'ne de ev sahipliği yapmış olan han, storey and accommodation places for the merchants that stop by on the upper 17 Mart 1923'teki ziyaretinde Atatürk'ün otelin lokantasında yediği öğle yemeği storey. The inn, which for a while has hosted Mersin Palas Hotel, bears a historical nedeniyle tarihi değer taşıyor [21]. value as a place where Atatürk had lunch at the restaurant of the hotel on his visit at 17th March of 1923 [34]. artpostalın çekildiği dönemde kentin ticari merkezi olarak en canlı caddesi olmasına karşın yol boyunca yapıların iki katı geçmediği, henüz herhangi bir t the times the postcard had been taken, despite being the most alive street of K the city in means of trade, it is observed that along the street the buildings do motorlu taşıtın bulunmadığı ve taşımacılığın at arabalarıyla yapıldığı görülüyor. A not exceed two-storey, there exist no motorized vehicles yet and transportation is Ancak kartpostalın sol alt köşesinde izleri görülen raylar, kentte o dönemde bir raylı carried out by horse cars. However, the railroad traces seen on the lower left-hand sistemin varolduğunu açıkça ortaya koyuyor. Görünen raylar, caddenin İstasyon corner of the postcard reveals evidently the existence of a rail system at that time in Caddesi olarak adlandırıldığı yıllarda istasyon ile Gümrük Meydanı arasında yük the city. The rails seen are that of dekovil, the narrow gauge rail system, which was taşıyan dekovilin rayları. carrying goods between the station and Custom Square at the times the street was called Railway Station Street. ünümüzde Sursok Han, Uray Caddesi'ndeki varlığını koruyor ve halen SURSOK HAN Gcaddedeki ticaretin önemli yapılarından. Dekovil rayları ise 1930'lu yıllarda t the present day, Sursok Han keeps its presence on Uray Street and is still one of SURSOK HAN sökülüyor ve zamanla otomobiller kent içindeki ulaşımda yerini alıyor. Aimportant structures of the trade in the street. However, dekovil rails are pulled 96 out at 1930's and by time automobiles take their place in city transportation. 97 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin Spine of Omurgası: Commerce: Uray Uray Caddesi Street

Sursok Han, Belediye ve Uray Caddesi, 1930’lar Sursok Han ve Uray Caddesi, 2000’ler Sursok Han, Town Hall and Uray Street, 1930’s Sursok Han and Uray Street, 2000’s

ersin'de on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren artan ticari hareketlilik s a consequence of the growing commercial activities and many new urban Mve yeni kentsel hizmetler; karantina yapıları, konaklama tesisleri, kent içi ulaşım Aservices, the organization of new urban functions like quarantine structures, gibi pek çok yeni kentsel işlevin düzenlenmesini de gerekli kılıyor [35]. Böylece 1869 accommodation facilities, city transportation become necessary [34]. Resulting yılında belediye meclisi kuruluyor [35]. Ancak belediye meclisi, 1888 yılında Mersin'in from this need, the municipal council is established in 1869 in Mersin [35], however it sancak (liva) olmasının ardından belli bir fiziksel mekana kavuşuyor [36]. Gümrük acquires a specific physical place only after the city becomes a sanjak (subdivision binasının kuzeyinde, bugün ayakta olmayan yapıda hizmet veren belediye 1922 of a province) in 1888 [36]. The municipality, serving at the building, not standing yılında, kartpostalda görülen Uray Caddesi'ndeki binaya taşınıyor [37]. today, on the north of the Custom House, moves to the building seen on the postcard on Uray Street in 1922 [37]. inada günümüzde Mersin Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları bulunuyor. BKartpostalda, Hükümet Konağı ve Belediye gibi önemli idari yapıların bulunduğu oday, City Theatre, founded by Municipality of Greater Mersin is in the building. Uray Caddesi bayraklarla süslenmiş ve belediyenin önündeki tak ile Cumhuriyet TOn the postcard, Uray Street, on where important administrative buildings like Bayramı kutlanıyor. Cadde, belediye binası nedeniyle bir dönem Belediye Caddesi Government House and Municipality stand, is ornamented with flags and olarak adlandırılıyor, Uray ismini ise sonradan alıyor. Çocukluğu ve ilk gençlik yılları o celebrates the Republic Day with the triumphal arch placed in front of the dönem Mersininde geçmiş şair ve öykücü İlyas Halil şöyle anlatıyor [38]: Municipality. The street is called as Municipality Street because of the municipality building and renamed Uray afterwards. The story-writer and poet İlyas Halil, who has Belediye Caddesi Gümrük Meydanı'na doğru uzanır. İki iskelenin arasında spent his childhood and preteens in Mersin at those years, tells [38]; “uzanan parke taşlı caddede dışalım-dışsatım firmaları yer alırdı. Bir gün bu caddeye Uray Caddesi, meydana ise Gümrük Alanı denecek dediler.” The Municipality Street extends towards Custom Square. On the cobblestoned SURSOK HAN street lying among two piers, there were importation and exportation firms. One “ SURSOK HAN day, they said, this street was to be called Uray Street and the square to be called Custom Square.” 98 99 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin Spine of Omurgası: Commerce: Uray Uray Caddesi Street

Uray Caddesi, Azak Han ve Sursok Han, 1920’ler Uray Caddesi ve Sursok Han, 2000’ler Uray Street, Azak Han and Sursok Han, 1920’s Uray Street and Sursok Han, 2000’s

artpostalda Uray Caddesi'nin en önemli tüccar hanlarından ikisi; Sursok Han ve n the postcard, on Uray Street, two most important merchant inns of the street; Kne yazık ki günümüzde ayakta olmayan Azak Han görülüyor. Tüccar Hanı olarak OSursok Han and Azak Han, the latter is unfortunately not standing up today, are da bilinen daha sonraları Azak Han ya da Azakzadeler Han olarak anılan han, 1899 seen. The inn, later on called Azak Han or Azakzadeler Inn, but also known as yılından önce yapılmış, ilk dönemlerde konaklama amacıyla kullanılmış bir yolcu hanı Tüccarhanı (Merchant Inn), has been constructed before 1899 [39], and is an inn [39]. Hanın alt katı o dönemde kente gelen kervanların ve gezgin tüccarların used for accommodation at the period it was built. At that time, as the lower storey hayvanları için kullanılırken, üst katı ise yolcu, gezgin ve tüccarların konaklamasına of the inn is being used for the animals of caravans visiting the city, traveler yönelik işlev görüyor [40]. merchants, the upper storey functions as stopover place for travelers, excursionists and merchants [40]. an, 1928'te Azakzadeler tarafından satın alınması ile Azakzadeler Han adını Halıyor. Zaman içinde Azak Han olarak tanınan yapının 1987 yılında büyük he inn is named as Azakzadeler Han after being bought by the Azakzadeler in bölümü çöküyor [41]. 1988 yılında tamamen yıkılan Azak Han, yirminci yüzyılın ilk T1928. In 1987, a considerable part of the building that is known as Azak Han as the yarısında ithalat ve ihracatçı tüccarlar, gümrük komisyoncuları ve avukat time passes collapses [41]. Azak Han, completely torn down in 1988, functions as one yazıhanelerinin bulunduğu kentin en canlı iş merkezlerinden biri olarak işlev görüyor of the most alive business centers of the city, hosting exporter and importer [42]. merchants, duty commissioners and attorney offices at the first half of the twentieth century [42]. ray Caddesi'nin 1920'li yılların sonlarında kaydedilmiş görüntüsünde, sokak Ulambaları ve soldaki raylar dikkat çekiyor. Cadde, kaldırımları ve parke taşları ile n the picture, recorded at the end of 1920's, of Uray Street, the street lamps and belediye hizmetlerine ilişkin fikir veriyor. O dönemde belediye zabıtasının kentin Othe rails on the left are capturing attention. The street, with pavements and AZAK HAN değişik noktalarında kontrol kulübeleri bulunuyor. Kartpostalda bu kulübelerden biri cobblestones, gives an idea about the municipality services. Control booths of AZAK HAN de Sursok Han'ın önünde görülüyor [43]. municipal police exist at various points of the city at that period. One of those booths is seen in front of Sursok Han, on the postcard [43]. 100 101 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin Spine of Omurgası: Commerce: Uray Uray Caddesi Street

Taş İskele’den Taş Han, Azak Han ve Postane, 1910’lar İnönü Bulvarı, 2000’ler Taş Han, Azak Han and Post Office from Stone Pier, 1910’s İnönü Boulevard, 2000’s

entteki ticari etkinliğin en yoğun olduğu alanlardan biri, 1866 yılında yaptırılmış ne of the zones the most intense trade activity takes place in the city; Stone Pier KTaş İskele ve adını bu iskeleden alan Taş Han. Kartpostalın solunda yer alan ve O(Taş İskele), constructed in 1866 and Taş Han (Stone Inn), taking its name from 1871 yılında tüccar Konstantin Mavromati ile Şura-yı Devlet Azası Vayvani tarafından that pier. Taş Han, seen on the left of the post card and built by merchant yaptırılan Taş Han [44], basit onarım görerek günümüzde Antik Galeria adıyla yeme- Constantine Mavromati and Council of State Member Vayvani [44], after içme ve eğlenceye yönelik çeşitli kullanımların bir arada bulunduğu yeni bir işlevle undergoing simple reparation, today, survives with a new function of various eating- varlığını sürdürüyor. drinking and entertainment oriented uses, under the name Antique Galleria.

artpostalda dikkat çeken, Uray Caddesi'nin ticari etkinliğinin odağını oluşturan he point that attracts attention in the postcard is, all three inns forming the focus of Küç hanın bir arada bulunması. İskelenin uzantısında güney cephesi görülen Azak Tcommercial activity of Uray Street, standing together: Azak Han, of which south Han, Taş İskele'nin batısında Taş Han ile doğusunda Sursok Han. Kıyıda bekleyen façade seen on the extension of the pier, Taş Han on the west and Sursok Han on the balyalar ve tekneler ise kentin liman ve ticaret kimliğini ortaya koyuyor. east of Stone Pier. The bales and boats waiting on the shore reveal the port and trade identity of the city. illi mücadele çetecilerinden Şeref Genç'in 3 Ocak 1946 tarihli Yeni Mersin MGazetesi'nde yayımlanan “İşgalde Mersin” başlıklı yazısı, kartpostaldaki eref Genç, one of guerillas of national war, explains the phrase “Hopital “Hopital Française” (Fransız Hastanesi) yazısını açıklıyor: ŞFrançaise” (French Hospital) written on the postcard, in his “Mersin Under Military Occupation” titled article published on 3rd January 1946 in Yeni Mersin Newspaper; Şimendüfer (şimendifer) İskelesi'ni İngilizler kullanmakta olduklarından Fransız “askerleri Gümrük İskelesinden çıkarılacak ve doğruca Taş Han'a götürülerek Since Railway Pier is being used by Brits, French soldiers will land from the Custom Pier and will be directly taken and settled to Taş Han, the place will be cordoned yerleştirilecekler, buranın etrafı kordon altına alınacak (...) çıkacak askerin “ AZAK HAN off (…) it will be ensured that the soldiers will not apart and avoid public contact (…) dağılmamaları ve halkla temas etmemeleri temin olunacak (...) Osmanlı jandarma AZAK HAN ve zabıtası ile İngiliz askerleri işbirliği yapacaklar, herhangi bir olayda birlikte hareket Ottoman gendarme and municipal police will cooperate with English soldiers, act edeceklerdi.” together in case of any incident.” 102 103 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin Spine of Omurgası: Commerce: Uray Uray Caddesi Street

Alanya Han, Ziyapaşa Gazinosu, Postane ve Taş Han, 1930’lar İnönü Bulvarı, 2000’ler Alanya Han, Ziyapaşa Club, Post Office and Taş Han, 1930’s İnönü Boulevard, 2000’s

artpostal, on dokuzuncu yüzyıl modernleşmesiyle birlikte gelişen bir kentin he postcard documents the most remarkable silhouettes of a city that has Kyirminci yüzyıl başındaki en çarpıcı siluetlerinden birini belgeliyor. Gelişen Tevolved with nineteenth century modernization, at the beginning of twentieth ticaretin ve kentin yeni ticari, idari kurumlarının yanı sıra sosyal yaşama ilişkin yapılar century. Besides the developing trade and the new commercial, administrative da kartpostalda yerini almış. Kuzeyde Uray Caddesi'ne açılan ve güneyde kıyı enterprises, the structures related to social life has also taken their places in the boyunca sıralanan yapılar batıdan doğuya doğru; Alanya (Alaiye) Hanı, Ziya Paşa postcard. The buildings, opening to Uray Street on the north, and lined up along the Gazinosu, Postane ve Taş Han. shore on the south, from west to east are; Alanya Hanı, Ziyapaşa Gazinosu, Postane ve Taş Han. 884 yılında dönemin Adana Valisi Ziya Paşa tarafından yaptırılan iki katlı gazino ve he two-storey casino, built by Governor of Adana Ziya Pasha at 1884, has been otel, yıllarca sosyal ve kültürel yaşamın önemli merkezi oluyor. Günümüzde İnönü 1 Tthe crucial center of social and cultural life for years. Ziya Pasha Club, which is Bulvarı'ndaki Merkez Postane'nin kuzeyinde yer alan Ziya Paşa Gazinosu, halen today on the north of Central Post office on the İnönü Boulevard, is still used as a part postanenin bir bölümü olarak kullanılıyor [45]. Saraçzade Mahmut tarafından of the post office [45]. Ziya Pasha Club, operated by Saraçzade Mahmut also hosts işletilen Ziya Paşa Gazinosu, bir dönem Mersin İdadisi'ne de ev sahipliği yapıyor [46]. Mersin High school for a while [46].

çıldığı yıllarda Ziya Paşa Kıraathanesi olarak adlandırılan, daha sonra Ziya Paşa inasi Develi describes the café, that is named as Ziya Pasha Kıraathanesi at the first AGazinosu olarak hizmet veren ve Mersin'de yaşam kültürünün önemli bir öğesi Şyears of opening, and then served as Ziya Pasha Club, and impressed the public olarak belleklerde yer eden Kıraathane'yi Şinasi Develi şöyle anlatıyor [47]: memory as an important element of civic culture, as below [47]; There was a small glassed-in bookcase on the left-hand side of the café entrance Kıraathane girişinde sol yönde küçük camekanlı bir kitaplık vardı … Mesai saati “… High degree officers coming out of their offices at the end of working hours, “bitiminde dairelerinden ayrılan üst derece memurlar, bazı tüccarlar buraya gelip some merchants came here, took a glance at the newspaper and magazines sitting yumuşak sedirlere oturup gazete ve dergilere göz atarlar, bazıları da gerek görürse ZİYAPAŞA GAZİNOSU on the soft sofas, and some chose one of the existing books and read. The ZİYAPAŞA CLUB mevcut kitaplardan seçip okurlardı. Gazetelerin buraya has bir okuma uygulaması newspapers had a specific way of reading practice here, that they were put on a vardı. Gazete hazerandan yapılmış bir çerçeve üzerine yerleştiriliyor, çerçevenin frame made of rattan and could be read easily read holding from the helve of the 104 sapından tutularak rahatça okunabiliyordu.” frame.” 105 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin Spine of Omurgası: Commerce: Uray Uray Caddesi Street

Alanya Han, Ziyapaşa Gazinosu, Postane ve Taş Han, 1930’lar İnönü Bulvarı, 2000’ler Alanya Han, Ziyapaşa Club, Post Office and Taş Han, 1930’s İnönü Boulevard, 2000’s

artpostalda, Uray Caddesi'nin Gümrük Meydanı'na açılım sağladığı ve Alanya n the postcard, a new building is seen in the area where many merchant inns KHanı, Taş Han, Sursok Han, Azak Han gibi tüccar hanlarının yoğun olarak yer Olike Alanya Han, Taş Han, Sursok Han and Azak Han are located intensively on seçtiği alanda yeni bir yapı görülüyor. Söz konusu yapı, kartpostalın solunda görülen the place Uray Street expands on the Custom Square. The mentioned building is ve o dönemde alt katı zahire borsası olarak hizmet veren, kuruluşundaki adıyla; Mersin Chamber of Commerce as seen on the left side of the postcard, of which the Mersin Ticaret Odası. ground floor was Grain Exchange.

eniz kıyısındaki konumu ile kentin liman ve ticaret kenti kimliğini ortaya koyan hamber of Commerce, located along the seashore, reveals the port and DTicaret Odası, açılış tarihi ile de dikkat çekiyor. Kente önemli bir ulaşım bağlantısı Ccommercial city identity also attracts attention in terms of its foundation. When sağlayan Mersin-Adana hattının açıldığı yıl, İmparatorlukta hizmete giren dördüncü the railway line between Mersin and Adana was put into service as a significant ticaret odası 1886 yılında açılan Mersin Ticaret Odası. transportation connection, Mersin Chamber of Commerce was founded in 1886 as the fourth chamber in the Empire. umhuriyetten sonra Ticaret ve Sanayi Odası adını alan Mersin Ticaret Odası Chizmet vermeye, günümüzde Mersin Oteli'nin bulunduğu alanda, kartpostalda fter taking the name of Chamber of Commerce and Industry after the görülen yapıda başlıyor. 1960'lı yıllarda söz konusu yapının yıkılmasının ardından, ARepublic, it began to give service in the building seen on the postcard and in günümüzde Mersin Büyükşehir Belediyesi'nin hizmet verdiği yapının batısında yer the place where Mersin Hotel stands today. The Chamber continued the activities alan Tüccar Kulübü Derneği'nin alt katında faaliyetine devam ediyor. Söz konusu on the ground floor of Merchant's Club, on the east of the Building of Municipality of yapının yetersizliği nedeniyle 1982 yılından 1990 yılına kadar, Sosyal Sigortalar İş Greater Mersin, after the mentioned building was torn down. However, as a result of Hanı'nda hizmet veriyor. Oda, kuruluşunun yüzüncü yılında, Tüccar Kulübü'nün inadequacies of the building, the activities were operated in the Building of Social ZİYAPAŞA GAZİNOSU yıkılmasının adından, aynı yerde 1990 yılında tamamlanan bugünkü yapısına Insurance between 1982 and 1990. After destruction of Merchant's Club, the ZİYAPAŞA CLUB taşınıyor [48]. Chamber moved the same place where the construction of the current building 106 was finished at 1990 [48]. 107 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin Spine of Omurgası: Commerce: Uray Uray Caddesi Street

Alanya Han, Ziyapaşa Gazinosu, Postane ve Taş Han , 1930’lar İnönü Bulvarı ve Atatürk Parkı, 2000’ler Alanya Han, Ziyapaşa Club, Post Office and Taş Han, 1930’s İnönü Boulevard and Atatürk Park, 2000’s

artpostalda, Ticaret Odası'ndan batıya doğru kıyı şeridi görülüyor. Kartpostalın n the postcard, the coastline is seen from the Chamber of Commerce towards Ksol köşesinde, Alanya Hanı ile sahil şeridi arasındaki yarı açık çay bahçesi dikkat Othe east. On the left side of the postcard, the semi-open tea house between çekiyor. Çay bahçesi, kentin yakın geçmişinde önemli izleri olan Ziya Paşa the coastline and Ziyapaşa Club attracts attention. It is seen that the tea house, Gazinosu'nun yazlık bölümü. Uray Caddesi ve yakın çevresinde ticarethaneleri which becomes a popular place for the merchants that has firms and offices on Uray bulunan tüccarların, yaz sıcaklarındaki uğrak yeri olan yapı, kış aylarında kıyıya vuran Street and its close environs, is damaged as a result of waves during winter and dalgalar nedeniyle zarar gördüğünden neredeyse her yaz yeniden yapılıyor[49]. constructed almost in every summer [49].

entin tüccarları, memurları için, öğle tatillerinde uğranan, akşam kahvesi içilen, erchants and officers stop by the tea house, lying almost on the coast, nested Kneredeyse kumsalda bulunan ve denizle iç içe olan çay bahçesinin batı Mwith the sea, on lunchtime or to drink a coffee at the evening, east of which bitişiğinde Taş Han ve Taş Han'ın güneyindeki Taş İskele görülüyor. Taş İskele'nin was the Taş Han and Stone Pier on the south of Taş Han. Else, on the east of Stone Pier, doğusunda ise Belediye İskelesi ve kartpostalın arka planında Demiryolu İskelesi Municipal Pier exists and on the background of the postcard the Railway Pier lies. In bulunuyor. Günümüzde, kartpostalda görülen çay bahçesinin yerinde postane place of the tea house seen on the postcard, at the present, together with the Post binası ve İnönü Bulvarı yer alıyor. Office and İnönü Boulevard, and Atatürk Park on the south of boulevard take place.

ZİYAPAŞA GAZİNOSU ZİYAPAŞA CLUB

108 109 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin Spine of Omurgası: Commerce: Uray Uray Caddesi Street

Gümrük Binası ve Mersin Limanı, 1950’ler İnönü Bulvarı,Atatürk Parkı ve Mersin Limanı, 2000’ler The Custom House and the Port of Mersin, 1950’s İnönü Boulevard, Atatürk Park and the Port of Mersin, 2000’s

ümrük Meydanı'ndan batıya doğru bakış. Kartpostalda, kentin batı sınırını look from the Custom Square to the east: on the postcard, the granary and Gtanımlayan istasyonun uzantısında inşa edilen Mersin Limanı ve silo görülüyor. AMersin Port, built on the extension of the Railway Station, defining the east edge Mersin Limanı'nın inşa edildiği 1960 yılına kadar, kentte yükleme-boşaltma işlerinin of the city are seen. Until 1960, when Mersin Port was constructed, it is seen that a few gerçekleştirildiği irili ufaklı çok sayıda iskeleden birkaçının hala varlıklarını koruduğu of many large and small piers for embarkation and debarkation carried on their ancak bu dönemde kıyı çizgisinin değişmeye başladığı izleniyor. Eskiden denizin existence, however, in this period, the coastline began to change its place. The hemen kıyısında yer alan ve kartpostalın sağ alt köşesinde kiremit çatıları görülen Custom House additional buildings that used to stand right in front of the coastline, of Gümrük Binası ek yapıları ile batı bitişiğindeki Mersin Ticaret Odası'nın denizden which the tiled roof is seen on the left side of the postcard, and the building of the uzaklaşmaya başladıkları görülüyor. Mersin Chamber of Commerce and Industry become distant from the sea.

entin ticari yapısında önemli gelişmelere yol açacak olan Mersin Limanı, aynı ersin Port would cause important improvements in the commercial structure zamanda kentin fiziksel yapısını da etkileyecek değişimleri beraberinde getiriyor. K Mof the city, also bring developments that affect its physical structure. entte hizmet veren çok sayıda iskelenin bulunmasına rağmen Mersin'in modern lthough there were many piers, serving to the city, with the thought of a need bir limana gereksinimi olduğu düşüncesi ile 1927 yılında, Mersin Liman İşleri İnhisarı K for a modern port, a firm called Mersin Port Affairs Monopoly was founded in adlı bir şirket kuruluyor. Ne var ki, şirketin liman inşaatına başlaması 1954 yılını buluyor. A 1927. However, the commencement of construction of the port was happened in İnşaat 1961 yılında tamamlanıyor ve işlem hacmi ile günümüzde, İstanbul 1954. The construction was finished in 1961 and at the present, the port is the third Haydarpaşa ve İzmir Limanı'nından sonra Türkiye'nin üçüncü büyük limanı olarak hizmet veriyor. one in Turkey in terms of traded value after the Port of İstanbul Haydarpaşa and the Port of İzmir. GÜMRÜK BİNASI CUSTOM HOUSE

110 111 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin Spine of Omurgası: Commerce: Uray Uray Caddesi Street

Uray Caddesi, 1950’ler Uray Caddesi, 2000’ler Uray Street, 1950’s Uray Street, 2000’s

atıdan doğuya doğru Uray Caddesi. 1940'larda çocukluklarını yaşayan ray Street is standing from west to east, with Kültür Kırtasiye (Culture Stationer) BMersinlilerin unutamadığı fotoromanlarıyla Kültür Kırtasiye, bankaları, avukatlık Uwhich is unforgettable with its photo novels for the Mersin habitants who spent büroları ile Uray Caddesi. Parke taşlı caddeden artık faytonlar ve dekovil geçmiyor. their childhood in 1940's, and banks, and advocate offices. No more phaetons or Seyrek de olsa duyulan korna sesleri caddenin ritmini; telefon ve elektrik direkleri de dekovil passing through the cobblestoned street. The hoot, even heard rarely yet, görünümünü değiştirmeye başlamış. Ancak Sursok Han'a, Azak Han'a yeni yeni iş has begun to change the rhythm, the telephone and utility poles has begun to hanları eklenmiş olsa da, 1950'li yıllarda caddedeki trafik ve ticari etkinlik aynı hızıyla change the image of the street. However, even though new business inns are added sürüyor. to Sursok Han, Azak Han, during 1950's, the traffic and trade activity goes on at the same pace. 941 yılında Uray Caddesi'nin zemininde görülen parke taşlarının yenileniyor. 15 Mayıs 1941 tarihli Yeni Mersin gazetesinin haberine göre, dönemin belediye 1 he preparations of the cobblestones seen on the ground of Uray Street, begins at yönetimi Uray Caddesi'nin Gümrük Meydanı ile İstasyon arasında kalan the year 1941. According to the news of 15 May 1941 dated Yeni Mersin bölümündeki parke taşlarının yenilenmesi kararını alıyor. Aynı gazetenin 12 Temmuz T newspaper, the period's municipality decides to lay down cobblestone to the part 1944 tarihli sayısında konuyla ilgili haber şöyle veriliyor: of Uray Street lying between the Custom Square and the Railway Station. On the 12 ...Memnuniyetle öğrendiğimize göre, Belediye İskelesi ile yine belediyemiz beton July 1944 dates issue of the same newspaper, the related news is given as following; “iskelesi arasındaki iki bin üç yüz seksen metre murabbalık (uzunluğundaki) yolun keşfi yapılmıştır. Kırk iki bin iki yüz yetmiş dokuz lira sarfiyle bu yol yeniden parke olarak …According to what we gladly learned, the survey of the 2380 meters square inşa edilecektir. Yolun yapılmasına pek yakında başlanacaktır. Sayın valimiz ile “path from Municipality Pier to again the concrete pier of the municipality has been done. This path will be reconstructed as cobblestoned with a cost of 42279 AZAK HAN belediye reisimizin bu işle bizzat alakadar olduklarını görmekle sevinç duyuyoruz.” AZAK HAN liras. We are glad to see our reverend governor and mayor are both concerned with this issue personally.” 112 113 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Ticaretin Spine of Omurgası: Commerce: Uray Uray Caddesi Street

Gümrük Binası ve Uray Caddesi,, 1920’ler İnönü Bulvarı ve Atatürk Parkı, 2000’ler Custom House and Uray Street, 1920’s İnönü Boulevard and Atatürk Park, 2000’s

ümrük Meydanı'nda yer alan Yeni Cami'nin minaresinden doğuya doğru he postcard, recorded from New Mosque's minaret -standing at Custom Square- Gkaydedilen kartpostal, ön planda Gümrük Binası, arka planda Latin Katolik Ttoward east, shows off Uray Street from west to east with Custom House on the Kilisesi ve İstasyon ile Uray Caddesi'ni batıdan doğuya gözler önüne seriyor. foreground, and Latin Catholic Church and Railway Station on the background.

artpostalda Gümrük Binası'nın kuzeyinde görülen üç katlı yapı, uzun yıllar he three storey structure seen on the north of the Custom House on the postcard is Kboyunca Mersin'in önemli otellerinden biri olan İstanbul Oteli. Cumhuriyet Tİstanbul Hotel which has been one of the important hotels of Mersin for long years. öncesinde Constantinople adıyla anılan otel, 1913 yılında Nicolas Nikoti, 1921 yılında The hotel called as Constantinople until prior to Republic, has been operated by ise Aristoteles Papaeconomou tarafından işletiliyor. Cumhuriyet sonrasında ise Nicolas Nikoti in 1913, Aristoteles Papaeconomou in1921. After Republic, in 1930's, İstanbul Palas ve İstanbul Oteli'nin işletmecisi Mahmut Saraç[50]. the operator of İstanbul Palas and İstanbul Otel is Mahmut Saraç [50].

stanbul Oteli'nin kuzeybatısında minaresi görülen yapı ise Mersin'in en eski camisi he building of which the minaret is seen on northwest of İstanbul Hotel is the oldest olan Eski Cami. Cami 1873 yılında yaptırılıyor [51]. Caminin ve Uray Caddesi'nin İ mosque of Mersin, the Old Mosque. The mosque is built in 1873 [51]. On the south güneyinde günümüzde halen kullanılan dükkanlardan biri; bir dönem Mersin ticaret T of the mosque and Uray Street is one of the currently still used shops, Çankaya hayatında etkin olan Fahri ve Sami Merzeci'nin sahibi olduğu Çankaya Ticarethanesi. Ticarethanesi, owned by Fahri and Sami Merzeci who has been effective in Mersin commercial life for a while. iğer yandan, Gümrük Binası'nın arkasında ise Alanya Hanı, Ziya Paşa Gazinosu, DPostane ve Taş Han ile Taş İskele belirgin bir şekilde görülüyor. Bu yapıların yanı n the other hand, at the back of the Gümrük House, Alanya Han, Ziyapaşa GÜMRÜK BİNASI sıra Eski Cami'nin doğusunda Azak Han ve Sursok Han belirginleşiyor. OClub, Postoffice, Taş Han and Stone Pier are seen clearly. Besides these CUSTOM HOUSE structures, on the east of Old Mosque, Azak Han and Sursok Han outstand. 114 115 Dışa Açılan Kapı: Gümrük Meydanı ve İskelesi Gateway to the Outside: Custom House and Pier

İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Dışa Açılan ntik dönemlerden itibaren kervan yolları üzerindeki konumu ile önemli bir ticaret ince the antiquity, Tarsus had been not only a significant commercial centre as a Gateway to Amerkezi olan Tarsus, on dokuzuncu yüzyıl başına kadar, aynı zamanda bölgenin Sresult of its location on caravan routes but also a safe port in its region until the Kapı: güvenli bir limanıdır. Çukurova'nın batısındaki toprakları sulayan en önemli beginning of nineteenth century. Tarsus River, irrigating western lands of Çukurova the Outside: akarsulardan biri olan ve Tarsus'un tam ortasından akan Tarsus Çayı'nın suları, Region was one of the most important rivers in the region. It was passing through the Gümrük “Rhegma” adındaki lagünden geçip Akdeniz'e dökülerek Tarsus'u sahil şeridinde bir heart of Tarsus and making a lagoon when it met the Mediterranean. Therefore, Custom kent ve liman haline getirmiştir [1]. Ancak bu güvenli ve işlek liman, zaman içerisinde Tarsus River connected Tarsus to the sea and made Tarsus a port city on the sea shore Meydanı Rhegma Gölü'nün bataklığa dönüşmesi sonucu işlevini yitirmiştir [2]. [1]. However, as a consequence of transformation of Rhegma lagoon into marsh, Square Tarsus lost its safe and busy port city function [2]. imanın önemini yitirmesinin ardından Kazanlı ve Mersin İskelesi öne çıkmaya ve İskelesi Lbaşlamıştır [3]. Kazanlı iskelesi bu dönemde bölge ticareti için önemli, gümrük fter the port lost its importance, Kazanlı and Mersin piers began to gain and Pier teşkilatına sahip bir iskeledir [4]. Ancak 1817'de bölgedeki Fransız konsoloslarının Asignificance [3]. In this period, Kazanlı Pier had a custom organization that is very yazışmalarından Kazanlı'nın tehlikeli bir liman olduğu, bu nedenle gemilerin daha important for trade in the region [4]. However, correspondence of French consuls in güvenli bir yer olan Mersin'e transfer edilmesi yönünde arayışlar olduğu the region denotes Kazanlı Pier as insecure for ships, and offers to transfer ships to anlaşılmaktadır. [5]. Bu doğrultuda bölgede yeni yatırımlara girişilmiş ve yeni iskeleler Mersin, described as a more secure place [5]. After that, new investments in the yapılmaya başlanmıştır [6]. region were emerged and new piers were begun to be built in the city [6].

850'li yıllardan itibaren bir liman olarak Mersin'e uluslararası taşımacılık yapan arge ships of international transportation began to come to Mersin Port 1büyük gemiler de gelmeye başlamıştır [7]. Öte yandan gezginlerin Lbeginning from 1850's [7]. On the other hand, it is conceived from the writings of yazdıklarından, bu dönemde iskelelerden yalnızca mal sevkıyatı yapılmadığı, travelers, visited Mersin in this period that the piers were not used only for conveying limanın aynı zamanda bir yolcu limanı olarak da hizmet verdiği anlaşılmaktadır [8]. goods and chattel, but also for passengers [8].

öz konusu gelişmelerle birlikte yeni iskelelerin yapılmasına karar verilmiştir [9]. ew piers in the city were decided to be built as a result of increasing commercial SMersin ve kıyıdaki iskelelerin bölge için önemi, 1870'li yıllarda artan liman Nactivities [9]. In 1870's, importance of Mersin and its piers were more evident in faaliyetiyle daha belirgin hale gelmiştir. Adana Vilayet Salnamesi'ne göre, 1892 the region as a consequence of increasing port facilities. According to Adana yılında kentte dördü ahşap, birisi taş, diğeri taş temelli ahşap ve biri de şimendifere ait Province Yearbook of 1892, there were totally seven piers, consisting of four wooden, demir olan toplam yedi iskele bulunmaktadır [10]. Bu iskelelerden Gümrük İskelesi, one stone, one stone-based and one railway ones [10]. Of them, the Custom Pier kentin ana meydanı olan Gümrük Meydanı'nın uzantısında bulunmaktadır. was placed on the extension of Custom Square, the main square of the city. Along İskelelerle birlikte, gelip giden malların kontrolü ve vergilendirilebilmesi için zabıta with piers, municipal police station, custom, quarantine houses were organized due karakolu, gümrük (rüsumat), karantina yapıları, doğan iletişim gereksinimiyle posta to the control of goods and their taxation, post office was established in order to idaresi gibi kurumlar, malların saklanması için depolar, sigorta şirketleri, konsolosluklar correspond to communication needs, depositories were built to preserve the goods açılmıştır. 1900'lü yıllara ait kent haritalarından, kentin kuzey-güney doğrultusundaki and many insurance companies and consulates were founded in this period. gelişiminin meydan ve gümrük binası ile ilişkisi göz önünde bulundurulduğunda, ne Although it is not known exactly when Custom Pier was established [11], as soon as zaman inşa edildiği kesin olarak bilinmemekle birlikte [11], Gümrük İskelesi'nin kentin the relation of development of the city in north-south direction with Custom Square ilk iskelelerinden biri olduğu anlaşılmaktadır [12]. İskele başta sahile yığılan taşlar ve and Custom House is taken into consideration as it was displayed in city maps of ahşap iskeleti ile sandalların yanaşabileceği oldukça basit bir şekilde yapılmış, 1900's, it is conceived that Custom Pier was one of the first piers in the city [12]. The 1832'de eklemelerle iyileştirilmiştir [13]. pier was first founded in a very basic way through tiling up stones on the shore with a wooden frame for boats to board. It was improved with new additions in 1832 [13]. u dönemde Gümrük Meydanı, kentin ana meydanıdır ve diğer liman kentlerinde Bolduğu gibi deniz kenarında yer almaktadır. On dokuzuncu yüzyılda Gümrük ustom Square was the main square of the city and located near the coastline Meydanı, Mersin'i denize ve dolayısıyla dış dünyaya açan iskelenin uzantısında, Csimilar to other port cities. In nineteenth century, Custom Square was placed on meydanı dört bir yandan çevreleyen dükkanları, gümrük binası, liman idaresi, the extension of the pier that opened city to the outside. It was the liveliest place in otelleri, lokantaları, kahvehaneleri, camisi, çeşmesi ile kentin en canlı meydanıdır. the city with surrounding buildings and monuments like shops, Custom House, Port Meydanı çevreleyen yapılar meydanın fiziksel sınırlarını tanımlarken, kullanımların Authority, hotels, restaurants, cafes, mosque and fountain. Surrounding buildings farklılığı ve çeşitliliği meydana canlılık katmaktadır. Meydanda Uray Caddesi ve were describing the physical boundaries of the square while variety and diversity of Cadde'nin meydana ulaştığı noktada uluslararası ticaretle uğraşan tüccarların activities gave liveliness to the place. Where Uray Street meets the square, there bulunduğu hanlar, gezgin tüccarların konakladığı oteller, lokantalar ve irili ufaklı were inns for merchants, dealing with international trade, hotels for traveling dükkanlar bulunmaktadır. Bu anlamda Gümrük Meydanı, kentin sosyal hayatının merchants, restaurants and shops of different scales. In this framework, Custom tüm özelliklerinin görülebileceği bir yer haline gelmiştir. Square became a place, available to see all characteristics of daily social life. 120 121 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Dışa Açılan u dönemde kuzey uzantısında Yoğurt Pazarı olarak adlandırılan yerel pazar ve Together with Yoghurt Bazaar, on the north extension of the square, a local market Gateway to BUray Caddesi'ndeki ithalat-ihracata dayalı ticari etkinlikle birlikte üçlü bir place, and Uray Street, consisting of specialized trade on import and exporting Kapı: sacayağı oluşturan Gümrük Meydanı, sacayağının dışa açılan kapısı olarak işlev goods, in this period, Custom Square constituted a trivet within commercial life of the Outside: görmüştür [14]. Tüccarlar mallarını buradan almış, gümrük işlemlerini meydanın doğu the city, from where the city was to open to the outside [14]. Merchants might have Gümrük sınırını çizen Gümrük Binası'nda yaptırmış, meydanın kuzey kanadındaki kentin en taken their goods and chattel from Custom Square, done custom transactions in Custom eski otellerinden Hotel D'Europe'da ertesi gün gelecek gemiyi beklemiş, Mersin Palas Custom House that was on the east side of the square, waited for the next ship in Meydanı Lokantası'nda yemeğini yemiş, Ziya Paşa Kıraathanesi'nde (Gazinosu) kahvesini içip, Hotel D'Europe that was on the north side of the square, eaten the meal in Mersin Square gazetesini okumuştur. Marsilya, İzmir, Tripoli, İskenderiye ya da Beyrut ile meydanın Palas Restaurant, taken coffee in Ziya Paşa Club while reading newspaper, and doğusundaki postaneden çektiği telgraf ile haberleşmiştir. communicated with others through telegram, sent from the Post Office to Marseille, ve İskelesi İzmir, Tripoli, Alexandria or Beirut. and Pier eydanın uzantısındaki kentin ana iskelesinden yalnızca hammadde ve ürün Mgidip gelmemektedir. Günümüzde Hastane Caddesi doğrultusunda, Mersin Not only raw materials and goods were arriving at the main pier on the extension of Oteli ile Ulu Çarşı arasından güneye doğru uzanan bir hatta konumlanan Gümrük square, which is at the present day placed on the direction of Hastane Street, İskelesi, o dönemde ithalat ve yolcu iskelesi olarak işlev görmüştür. Bu yıllarda gelip towards south between Mersin Hotel and Ulu Bazaar, but it was also used for giden gemiler kente Beyrut'tan, İskenderiye'den, Hayfa'dan, Sayda'dan ya da importing facilities and passenger transfer. In those years, ships that visited the city İzmir'den yolcu getirmiştir. Açıkta bekleyen gemilere yük ve yolcu, mavna olarak brought passenger from Beirut, Alexandria, Haifa, Saida or İzmir. Goods and adlandırılan teknelerle taşınmaktadır. passengers were transferred to ships, anchored on open sea by boats called barge.

ransız Messageries Maritimes Gemi Acentesi'nin, Stefanos Efremides'in işlettiği The goods and passengers to Marseille, Tripoli, Beirut or İzmir were moved by barges FScandinavian Gemi Acentesi'nin, Henry Lombardo'nun Lloyd Triestino Gemi departed from this pier for Messageries Maritime Shipping Agency of France, Acentesi'nin, G. Levante tarafından işletilen Societa Italiana Di Servizi Maritimi Gemi Scandinavian Shipping Agency, managed by Stefanos Efremides, Lloyd Triestino Acentesi'nin [15], Jozef Katoni ve Şürekası'nın Prince Line Vapur Acentesi'nin, İbrahim Shipping Agency, directed by Henry Lombardo, Societa Italiana Di Servizi Maritimi Nakkaş ve Mahdumları'nın Deutsche Levante Linie Gemi Acentesi'nin, Şaşati Shipping Agency, supervised by G. Levante [15], Prince Line Shipping Agency, Biraderler'in Societe Maritime Coloniale Gemi Acentesi'nin [16] Mersin'den administered by Jozef Katoni and Friends, Deutsche Levante Linie Shipping Agency, Marsilya'ya, Tripoli'ye, Beyrut'a, İzmir'e götüreceği yük ve yolcu hep bu iskeleden managed by İbrahim Nakkaş and Sons, Maritime Coloniale Shipping Agency, in kalkan mavnalarla taşınmıştır. control of Şaşati Brothers [16].

Due to the Custom Square was insecure; barges were damaged during powerful ümrük İskelesi'nin korumasız oluşu, çıkan fırtınalarda mavnaların hasar storms and Mersin Port Authority bears a loss. In 1942, the authority was taken by the görmesine ve “Mersin Liman Şirketi”nin zarar etmesine neden olmuştur. 1942 G government and assigned to State Railway Administration [17]. Following these yılında ise şirket hükümet tarafından satın alınarak Devlet Demiryolu İşletmesi'ne developments, after beginning its construction in 1954, “Mersin Port” opened to devredilmiştir [17]. Bu gelişmelerin ardından 1954 yılında başlayan inşaatın operation in 1961 on the east side of the city [18]. After new port started to operate, bitirilmesiyle 1961 yılında, kentin doğusunda “Mersin Limanı” işletmeye açılmıştır [18]. expropriation attempts began in 1960's for the buildings that lost their function in Yeni limanın faaliyete geçmesiyle birlikte 1960'lı yıllarda Gümrük Meydanı'nda işlevini Custom Square, which is redesigned at the end of 1970's. Custom Square faced with yitiren yapıların kamulaştırma çalışmaları ve 1970'li yılların sonunda meydanın changes as a result of these operations, and took today's form after construction of yeniden düzenlenmesi çalışmaları yapılmış, meydan değişim geçirmiş ve Ulu Cami ve Ulu Çarşı'nın yapımı ile günümüzdeki halini almıştır.

122 123 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Dışa Açılan Gateway to Kapı: the Outside: Gümrük Custom Meydanı Square ve İskelesi and Pier

Gümrük Binası, Yeni Camii ve Gümrük Meydanı 1910’ler Ulu Cami, Mersin Oteli ve Postane Binası, 2000’ler Custom House, New Mosque and Custom Square, 1910’s Ulu Mosque, Mersin Hotel and Post Office, 2000’s

orossian Frerès'in (Torossian Kardeşler) editörlüğünde basılmış olan kartpostaldaki rom the phrase “a view of Mersin conquered” (Vue prise de la mer Mersine) on “Mersin'in denizden görünümü” (Vue prise de la mer Mersine) ifadesinden Fthe postcard printed in the editorship of Torrossian Frerès'in (Torrosian Brothers), it is T understood that the view is from the occupation period. görüntünün işgal dönemine ait olduğu anlaşılıyor. he building defining the west boundary of the square on the postcard is New artpostalda, meydanın batı sınırını çizen yapı Yeni Cami. Yapımına 1900 yılında TMosque (Yeni Cami). The mosque, of which the construction begins in 1900 and Kbaşlanan ve 1908 yılında tamamlanan cami, kentin en eski dini yapılarından biri. completed in 1908, is one the oldest religious buildings of the city. Fikri Mutlu Fikri Mutlu, Yeni Cami'yi, “sert taştan, oldukça sanatlı yapılmış güzel iki şerefeli bir describes New Mosque as “the most beautiful and grand mosque of the city on the minaresi” ile “sahilde, şehrin en güzel ve büyük camisi” olarak tarif ediyor [19]. coastline” with “a beautiful two balconied minaret made of hard stone and in an Minaresi ile pek çok kartpostalda görülen cami ve etrafındaki yapıların 1977 yılındaki artistic manner” [19]. After the demolition of this mosque seen on many postcards yıkımının ardından yerinde, 1982 yılında yapımı tamamlanan çifte minareli Ulu Cami with its minaret, and the surrounding buildings, Great Mosque (Ulu Cami) with double ibadete açılıyor [20]. Ulu Cami ve meydanı çevreleyen iş yerlerinin yapımı, kentin minaret is built on this place in 1982, and put in worship [20]. The construction of Great Mosque and the business offices surrounding the square engendered the loss of not denize açılan en canlı meydanının yalnızca canlılığını değil adını da kaybetmesine only the activity of this most vivid square of the city opening to the sea but also its yol açıyor. name.

ümrük Binası'nın doğusunda görülen yapının bulunduğu yerde daha sonra n the area, the building seen on the east of Custom Building stands, later on GAzak Han ve Taş Han gibi, ağırlıklı olarak, ithalat, ihracat yapan tüccarlar ve OAlanya Han is built. Alanya Han is an inn mainly hosts export and import dealers vapur acentelerinin yer aldığı Alanya Hanı yapılıyor. Hanın doğusunda Ziya Paşa and shipping agencies like Azak Han and Taş Han. On the east of the inn, there Gazinosu ve Gümrük Binası'nın kuzeyinde İstanbul Oteli yer alıyor. Sonraki yıllarda stands Ziyapaşa Club and on the north of Custom Building stands Istanbul Hotel. In YENİ CAMİ Alanya Hanı'nın güneyinde ve Gümrük Binası'nın doğusunda Ticaret ve Sanayi Odası the following years, building of Chamber of Commerce and Industry is constructed NEW MOSQUE binası yapılıyor. Bu binanın yerinde günümüzde Mersin Oteli bulunuyor. Kartpostalda on the south of Alanya Han and on the east of Custom Building. Today, this building is replaced by Mersin Hotel and along the shore line seen on the postcard passing by görülen yapıların güneyindeki kıyı çizgisinden ise bugün İnönü Bulvarı geçiyor. 124 the south of the buildings, at the present İnönü Boulevard passes. 125 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Dışa Açılan Gateway to Kapı: the Outside: Gümrük Custom Meydanı Square ve İskelesi and Pier

Gümrük Binası, Ziyapaşa Gazinosu ve Postane 1900’ler Mersin Oteli ve Postane Binası, 2000’ler Custom House, Ziyapaşa Club and the Post Office, 1900’s Mersin Hotel and the Post Office, 2000’s

ümrük Binası'ndan doğuya doğru, kıyıdaki yapılara Gümrük İskelesi'nden bakış. erspective from Custom Pier, towards east from Custom Building, to the buildings Kartpostaldaki “Mersina-Le Port (Mersin-Liman)” ifadesi, Gümrük İskelesi'nin Pon the coastline: The phrase “Mersina-Le Port” (The Port) is important in the G means of indicating Custom Pier is the main pier of the city. In Mersin at nineteenth kentin ana iskelesi olduğunu belirtmesi açısından önemli. Kartpostalın hazırlandığı on century, the period the postcard is prepared, despite the fact that there have been dokuzuncu yüzyıl Mersininde kıyı boyunca çok sayıda iskele yer almış olmasına many piers along the shore, Custom Pier is denoted as the port. At that time, since rağmen liman olarak Gümrük İskelesi gösterilmiş. İskeleye o dönemde gemiler the ships cannot come alongside the pier, barges are used. yanaşamadığından mavnalar kullanılıyor. n the postcard, all along the coastline, Custom Building, and towards east of it, artpostalda kıyı boyunca Gümrük Binası, onun doğusunda daha sonra Alanya Othe building that will later on be replaced by Alanya Han, Ziya Paşa Club, Post KHanı'nın inşa edileceği alanda bulunan yapı, Ziya Paşa Gazinosu, Postane ve Taş office and Taş Han are seen. The first building of the post office serving at a three Han görülüyor. Kartpostalda görülen üç katlı yapıda hizmet veren postanenin storey building seen on the postcard is located in the courtyard of Government kentteki ilk binası, Uray Caddesi'ndeki Hükümet Konağı'nın bahçesinde, konağın House on Uray Street, and just by the Bank of Thessaloniki which stands on the west of batısındaki Selanik Bankası'nın hemen yanında yer alıyor. Hükümet Konağı'nın yıkılıp Government Office. Following the demolition of Government House for the sake of constructing a new building instead, this first post office of the city is demolished as yerine yeni binanın yapılmasının ardından görüntüyü bozduğu düşünülerek kentin well, considering it was spoiling the view. In 1909, a new post office is built instead of bu ilk postane binası da yıkılıyor ve 1909 yılında kıyıda daha önce baruthane olarak the building formerly used as gunpowder factory on the shore line [21]. The first kullanılan binanın yerine yeni bir postane yapılıyor [21]. 1926 yılında kurulan elli telephone exchange of the city established in 1926 with a capacity of 50 subscribers abonelik kentin ilk telefon santralı da bu yapının ikinci katında hizmet veriyor [22]. is also services at the second storey of this building [22]. Due to the increasing Zaman içinde artan haberleşme gereksinimi ile postane kartpostalda görülen üç communication need by the time, the post office moves to the three storey building katlı yapıya taşınıyor. seen on the postcard. ZİYAPAŞA GAZİNOSU ugün ayakta olmayan bu üç katlı yapıda sürdürülen posta hizmetleri günümüzde he mail services which used to be carried on in this three storey no more existing ZİYAPAŞA CLUB BZiya Paşa Gazinosu ile gazinonun güneyinde, deniz dolgusu üzerinde inşa edilen Tbuilding, are currently kept on in the building, built on the place gained as a result of filling the sea afterwards, on the south of Ziya Paşa Club. 126 yapıda sürdürülüyor. 127 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Dışa Açılan Gateway to Kapı: the Outside: Gümrük Custom Meydanı Square ve İskelesi and Pier

Gümrük Binası 1920’ler Mersin Oteli ve Ulu Çarşı, 2000’ler Custom House, 1920’s Mersin Hotel and Ulu Bazaar, 2000’s

nceleri gümrük işlemleri Tarsus'tan gelen memurlar tarafından yapılırken, 1832 t the times the custom formalities where committed by the officers coming from Öyılında Gümrük Binası'nın önünde ahşap bir kulübe yapılıyor. İskelede artan ticari ATarsus, a timber booth is built at 1832, in front of the Custom House seen on the hareketlilik ile birlikte gümrük idaresi genişleyerek 1852 yılında gümrük işlemleri için bir postcard. As the mercantile activity increase on the pier, custom administration müdür, bir katip ve bir sandık emini çalışmaya başlıyor. 1884 yılında bu ahşap yapı expands and in 1852, one manager, one clerk and one cashier start working at yıkılarak yerine kısmen daha büyük bir taş yapı inşa ediliyor. 1909 yılında inşaat custom formalities. In 1884, this timber building is demolished and a relatively bigger genişletiliyor ve yapı kartpostalda görülen halini alıyor. Yapının kapısının üzerine de stone building is built instead. The construction is enlarged in 1909 and Custom House son şeklini aldığı 1909 tarihi yazılıyor [23]. takes the form seen on the postcard. On the door of the building, this date, the date the building takes its final form, is written [23]. ray Caddesi'nin uzantısındaki Gümrük İskelesi ve Gümrük Meydanı, o dönemde Ukentin en önemli mal ve yolcu aktarım noktası olarak hizmet veriyor. ustom Pier on the extension of Uray Street and Custom Square are serving as Kartpostalda da görüldüğü gibi, Gümrük İskelesi ile İstasyon arasında işleyen ve Cthe most significant merchandise and passenger transshipment point of the genellikle mal aktarımı için kullanılan dekovil hattı Gümrük Binası'nın batısından city at that period. As seen on the postcard, dekovil line operating between Custom geçerek iskeleye ulaşıyor. Pier and Station, and mostly used for merchandise transshipment is reaching the pier passing by the west of Custom House. 960'larda Mersin Limanı'nın hizmete girmesi ve Gümrük İskelesi'nin Ulaştırma 1Bakanlığı tarafından kamulaştırılmasıyla birlikte işlevini yitiren Gümrük Binası, o n 1960, after Mersin Port is put in commission and the expropriation of Custom Pier dönemde Gümrük Meydanı'nın genişletilmesi çalışmaları sırasında kamulaştırılıyor Iby Ministry of Transportation, Custom House starts to lose its function and during the [24]. Projenin hayata geçmesiyle birlikte Gümrük Binası'nın bulunduğu yerde, Ulu enlarging operations of Custom Square, it is expropriated [24]. As the project GÜMRÜK BİNASI CUSTOM HOUSE Çarşı'nın bir bölümü yapılıyor ve Hastane Caddesi güneye doğru uzatılıyor. effectuated, a part of The Grand Bazaar (Ulu Çarşı) is built on the area Custom Building stands on and Hospital Street (Hastane Caddesi) is extended towards south. 128 129 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Dışa Açılan Gateway to Kapı: the Outside: Gümrük Custom Meydanı Square ve İskelesi and Pier

Gümrük Binası 1920’ler Mersin Oteli ve Ulu Çarşı, 2000’ler Custom House, 1920’s Mersin Hotel and Ulu Bazaar, 2000’s

ditor G. Mizrahi tarafından kaydedilmiş kartpostalın üzerinde Fransızca olarak t is written “Mersin-the Custom” (Mersine-La Douane) in French on the postcard, E“Mersin-Gümrük” ( Mersine-La Douane) yazısı okunuyor. Irecorded by the editor G. Mizrahi.

artpostalda, batı sınırını Gümrük Binası ve doğu sınırını liman idaresi ile Yeni n the postcard, the Custom Square, of which the west edge is defined by the KCami'nin çizdiği Gümrük Meydanı, kuzeyden güneye doğru görülüyor. OCustom House, the east border is lined by the Port Authority and New Mosque, Meydanın kuzeydeki bölümünde, seyyar satıcılar ve meydanın çevresinde sıralanmış is seen through north-south direction. The people, waiting under the shadow of dükkanların gölgesinde bekleyen insanlar dikkat çekiyor. Meydanın güney kısmının shops surrounding the square and the peddlers attract attention on the south part of ise parmaklıklarla kuzeyinden ayrıldığı görülüyor. Bu ayrışmadan, kentin ana iskelesi the square. The south part of the square is separated from the north part by fencing. olan Gümrük İskelesi'ne giriş-çıkışlarda denetleme yapıldığı anlaşılıyor. It is understood that this divergence let a control on entrance and exit to the Custom Pier, the main pier of the city. ümrük Meydanı'nın denetleme yapılan güney bölümünü ayıran parmaklıkların Giki geçiş noktası bulunduğu, bunlardan birinin yolcu geçişi, diğerinin ise dekovil here are two passage points along the fencing that separates the south part, one ile istasyondan gelen yükün geçişi için kullanıldığı görülüyor. Ayrıca, meydanın bu Tof which is for passengers while the other is for the narrow-gauge rail system that kontrollü geçiş bölümünde, istasyonun başlangıcında yolcular için bir bekleme carries freight coming from the railway station. Besides, in the part of this controlled salonu ve malların dekovile indirilip yüklenmesinde kullanılmak üzere vinçlerin passage, it is seen that there are a waiting hall for the passengers and lifting cranes in bulunduğu anlaşılıyor. order to embark and debark the freight to and from carriages on the narrow gauge- rail system, namely dekovil. GÜMRÜK BİNASI CUSTOM HOUSE

130 131 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Dışa Açılan Gateway to Kapı: the Outside: Gümrük Custom Meydanı Square ve İskelesi and Pier

Gümrük Binası 1920’ler Mersin Oteli ve Ulu Çarşı, 2000’ler Custom House, 1920’s Mersin Hotel and Ulu Bazaar, 2000’s

Gümrük Meydanı'ndan Gümrük İskelesi'ne doğru bakış. A look from the Custom Square towards the Custom Pier.

ransız Postaları tarafından hazırlanmış olan kartpostaldaki yazı, meydanın kent he writing on the postcard that was prepared by French Post Service reveals the Fiçin taşıdığı anlamı açıkça ortaya koyuyor. Meydanın orta yerinde, demir bir Tmeaning of the square within the context of the city. Under the watchtower, iskelet üzerine oturtulmuş gözetleme kulesinin tam altındaki yazıda Fransızca olarak placed in the middle of the square, on an iron frame, “The Central Square of Mersin” “Mersin'in Merkez Meydanı” (La Place Centrale de Mersina) yazısı okunuyor. (La Place Centrale de Mersina) written in French, can be read.

artpostalda, Gümrük Binası'nın giriş kapısının iki yanındaki kulübeler ve binanın n the postcard, the cottages on both sides of entrance of the Custom House Könünde bekleyen atlı arabalar dikkat çekiyor. Meydan'daki insan kalabalığı, Oand the carriages waiting in front of the building take attention. The crowd in burasının kentin en canlı ve hareketli pazar yeri olduğunu ortaya koyuyor. the square discloses that the square is the most alive and kicking market place in the city.

GÜMRÜK BİNASI CUSTOM HOUSE

132 133 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Dışa Açılan Gateway to Kapı: the Outside: Gümrük Custom Meydanı Square ve İskelesi and Pier

Gümrük İskelesi 1920’ler Atatürk Parkı, 2000’ler Custom Pier, 1920’s Atatürk Park, 2000’s

ersin'in bir liman kenti olarak geliştiği on dokuzuncu yüzyılda, özellikle hava n nineteenth century, the century Mersin develops into a port city, especially at Mkoşullarının güçleştiği kış aylarında, açıkta demirleyen yük ve yolcu gemilerine Iwinter times in adverse weather conditions, the access to the ships anchored at ulaşım “mavna” adı verilen kayıklarla sağlanıyor. Kartpostalda, kentin ilk ve en the open sea is provided by boats, called “barge”. From the barges alongside the önemli iskelesi olan Gümrük İskelesi'ne yanaşmış mavnalar ve insan kalabalığından city's first and most important pier, Custom Pier and the large number of people, it iskelenin ne denli hareketli olduğu anlaşılıyor. can be deducted how active the pier is.

emzi Oğuz, 1924 yılında yazmış olduğu izlenimlerde Mersin Limanı'nın çok geniş n the impressions of Remzi Oğuz written in 1924, he tells that Mersin Port is very wide, Rolduğunu, ancak özellikle fırtınalı havalarda gemilerin iskeleye yanaşmasının Ihowever, especially in the stormy weathers, it is impossible for the ships to dock the olanaklı olmadığını söylüyor. Bundan dolayı gemiler açıkta demirledikten sonra pier. Due to this fact, shipping by boats and rowboats start after ships anchor on the sandal ve kayıklarla nakliye işlemi başlıyor [25]. Remzi Oğuz'dan yıllar önce şehre open sea [25]. The travelers on their excursions to Mersin and environs many years gelen gezginler de aynı duruma dikkat çekiyor. Örneğin Davis, 1875 yılına ait before Remzi Oğuz draw attention to the same situation. One of these travelers, izlenimlerinde, gemilerin açıkta demirlemek zorunda olduğunu belirtiyor [26]. Benzer Davis, who has stayed in Mersin longer than others, states the ships has to anchor on şekilde, Barker ve Beamont da, açıkta bekleyen gemilerden söz ediyor [27]. the open sea on this trip in 1875 [26]. Barker and Beamont also clearly tell about the ships waiting offshore in their impressions [27]. önemin önemli kartpostal editörlerinden H. Ghazarian'ın kaydetmiş olduğu Dgörüntüde de açıkta demirlemiş olan gemilere ulaşmayı bekleyen ya da n the scene recorded by one of the period's importans postcard editors, H. mavnalar ve teknelerle Gümrük İskelesi'ne henüz ulaşmış kişiler görülüyor. İskelenin OGhazarian, people waiting to reach the ships anchored offshore or just arrived bulunduğu alanda günümüzde Atatürk Parkı yer alıyor. to Custom Pier by barges or boats are seen. In the place where the pier is located, GÜMRÜK BİNASI CUSTOM HOUSE the Atatürk Park exists at the present day. 134 135 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Dışa Açılan Gateway to Kapı: the Outside: Gümrük Custom Meydanı Square ve İskelesi and Pier

Gümrük Meydanı ve çevresi, 1920’ler Ulu Cami ve çevresi, 2000’ler Custom Square and Environs,1920’s Ulu Mosque and environs, 2000’s

aradan Akdeniz'e doğru bakış. Dönemin kentteki en görkemli yapılarından biri look from land to Mediterranean: the minaret of New Mosque, barges on the Kolan Rum Ortodoks Kilisesi'nden kaydedildiği anlaşılan kartpostalın solunda Yeni Asea and ships anchored on the open sea are the first eye-catching items, on the Cami'nin minaresi, deniz üzerinde mavnalar ve açıkta demirlemiş bir gemi ilk göze left of the postcard, which is to be recorded from city's one of the grand structures, Greek Orthodox Church. çarpanlar.

artpostalın sağında kırma kiremit çatısının bir bölümü görülen kıyıya paralel yapı, he structure, parallel to the coast line, of which a part of its hipped roof is seen on Ko dönemde Mersin'in az sayıdaki otelinden biri. İlk dönemlerinde Kontinent adını Tthe right of the postcard, is one the few hotels of Mersin at the time postcard has taşıyan otel, 1933 yılında Belvü Palas adıyla işletiliyor ve 1937 yılında Toros Oteli adını been prepared. Formerly taking the name Kontinent, this hotel is being run with the name Belvü Palas in 1933 and in1937 adopts the name Toros Hotel. The hotel run by alıyor. Joseph Dakak ve ailesi tarafından işletilen otel, kentteki ilk asansörün monte Joseph Dakak and his family is the building to be installed the first elevator in the city edildiği yapı [28]. 1940'lı yıllarda kenti ziyaret edenler için kalınabilecek çok az [28]. As one of the few qualified hotels where the visitors coming to Mersin can stay, sayıdaki nitelikli otelden biri olan Toros Oteli, konumu ve sahildeki havuzu ile Toros Hotel is a main meeting point in Mersin thanks to its location and its pool on the Mersin'deki belli başlı buluşma yerlerinden biri. 1960'lı yıllarda Yeni Mersin shore. From the news published on New Mersin Newspaper at 1960's, it is obvious that Gazetesi'nde yer alan haberlerden otelin lokantası ile de iddialı olduğu anlaşılıyor the hotel is competitive also with its restaurant [29]. Uğur Ersoy mentions about Toros [29]. Uğur Ersoy çocukluk anılarında Toros Oteli'ni şöyle anlatıyor: Hotel as below in his childhood memories;

Çocukluk yıllarımda Mersin'in en şık ve en gözde oteli Mösyö Dakak'ın işlettiği Toros In my childhood years, the most elegant and favorite hotel of Mersin was Toros “Oteli'ydi. Toros Oteli'nin lokantası da pek ünlüydü. Yaz aylarında masalar terasa “Hotel run by Mr. Dakat. The restaurant of Toros Hotel was also very popular. In kurulurdu. Geniş terasın önünde beş metre kumsal, sonra deniz vardı. Babam, annem summer, the tables were set at the terrace. In front of the wide terrace five meters of ve arkadaşları haftada en az iki kez bu lokantaya giderlerdi. Ender de olsa bazı beach lied, and then the sea. My father, mother and their friends used to go this YENİ CAMİ NEW MOSQUE akşamlar çocuklar da götürülürdü. Biz çocuklar yemekten sonra kumsala iner, deliler restaurant at least twice a week. Even it was rare, some nights the kids were taken gibi gece yarısına kadar koşuşur, oynardık.” too. We, as children, got to the beach after meal, run and played till midnight 136 madly.“ 137 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Dışa Açılan Gateway to Kapı: the Outside: Gümrük Custom Meydanı Square ve İskelesi and Pier

Gümrük Meydanı, 1900’ler Ulu Cami ve Ulu Çarşı, 2000’ler Custom Square,1900’s Ulu Mosque and Ulu Bazaar, 2000’s

ersin'in bir liman kenti olarak gelişimiyle artan ticari etkinlikle birlikte gezgin s a result of increasing mercantile activities with the development of Mersin as a Mtüccarlar için konaklama önemli bir gereksinim olarak beliriyor. Şark Ticaret Aport city, lodging facilities become a major need for the traveler merchants. Yıllıkları'ndan, 1880'li yıllardan itibaren kentte otel, lokanta ve kafelerin hizmet verdiği From the Annuaire Oriental du Commerce, it is understood that hotels, restaurants anlaşılıyor [30]. Kentin bilinen en eski oteli, 1885 yılında hizmet veren ve Loiso Freres and cafes has been serving since 1880's in the city [30]. The oldest hotel known in the (Loiso Kardeşler) tarafından işletilen Des Voyageurs adlı otel [31]. city is called Des Voyageurs, run by Loiso Freres (Loiso Brothers) [31].

artpostalın sağı ve solundaki iki yapının arasından görülen ve üzerinde Hotel he hotel seen between two buildings on the right and left of the postcard, over KD'Europe yazan otel ise sonradan Akdeniz Oteli adını alacak olan kentin bilinen Twhich Hotel D'Europe written, and will later on adopt the name Akdeniz Hotel, is en eski otellerinden bir diğeri [32]. Bu dönemde Goumouchi tarafından işletilen otelin another of the oldest hotels known in the city [32]. The location of the hotel, very kentin en önemli iskelesine oldukça yakın Gümrük Meydanı'ndaki konumu, yapılış close to the city's most important pier, hints about the aim of the construction of the amacı hakkında fikir veriyor. Bu otellerin yanı sıra 1880'li yıllardan 1940'lı yıllara dek hotel which has been run by Goumouchi at that period. Besides these hotels, from kentte çok sayıda otel açılıyor [33]. 1880's to 1940's, many more hotels are opened in the city [33].

artpostalın ortasında görülen havuzlu çeşme bir dönem Gümrük Meydanı'nın he pond with fountain seen in the center of the postcard has lead to the Custom KÇeşme Meydanı (Mersine Place de la Fontaine) olarak adlandırılmasına neden TSquare to be called Fountain Square (Mersine Place de la Fontaine) for a while. As oluyor. 1960'lı yıllarda Gümrük Meydanı'ndaki yapılara yönelik kamulaştırma a consequence of the expropriation attempts of the buildings on the Custom Square çalışmaları ve Gümrük Meydanı'na yönelik hazırlanmış düzenleme projesinin 1970'li at 1960's and the implementation of the design project of Custom Square at the end yılların sonunda uygulanması ile Gümrük Meydanı'nda 1960'lı yıllara kadar ayakta of 1970's, the buildings on the Custom Square, standing up until 1960's are GÜMRÜK BİNASI CUSTOM HOUSE kalan yapılar yıkılıyor ve yerine Ulu Cami ve Ulu Çarşı yapılıyor. demolished and instead Ulu Mosque and The Ulu Bazaar are built. 138 139 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Dışa Açılan Gateway to Kapı: the Outside: Gümrük Custom Meydanı Square ve İskelesi and Pier

Gümrük İskelesi, 1920’ler Ulu Cami ve Ulu Çarşı, 2000’ler Custom Pier,1920’s Ulu Mosque and Ulu Bazaar, 2000’s

orossian Freres'in (Torossian Kardeşler) editörlüğünde hazırlanmış kartpostalda n the postcard prepared under the editorship of Torossian Freres (Torossian TFransızca olarak Şimendifer Alanı (Place de la Chemin de fer) yazıyor. OBrothers), Railway Station Area (Place de la Chemin de fer) is written in French. Kartpostalın hazırlandığı sırada, bir dönem meydana ismini veren havuzlu çeşmenin It is viewed that the pond with fountain which is to give the square its name for a artık orada olmadığı görülüyor. Meydanda artık Uray Caddesi'nden gelip, kavis while, no more exists at the period the postcard is prepared. The rails of dekovil çizerek iskeleye ulaşan, istasyon ile Gümrük İskelesi arasında yük taşıyan dekovilin carrying goods between railway station and Custom Pier, reaching pier drawing a rayları görülüyor. curve coming through Uray Street is seen on the square.

888 tarihli “Mersin'de Bir Tramvay İnşası Hakkında Ruhsatname ve Talimatı ith a mandate named “licence and technical instructions about a tramway 1Fenniye” adlı iradeyi seniye ile istasyon binasından Fransız Acentesi'ne Wconstruction in Mersin” dated to 1888, license for the construction and (Messageries Maritime) kadar devam edecek bir tramvay hattının inşası ve işletilmesi operation of tram line starting from station and continuing to French Agency için ruhsat veriliyor. İradede, tramvayda çalışacak olanların kıyafetlerinden, kişi başı (Messegaries Maritime) is given. In the mandate, consisting of a wide range of issues taşıma ücretine dek pek çok konuya ilişkin madde yer aldığı gibi, gereken from the uniforms of tram personnel to the transportation fee per person, various kamulaştırmanın belediye tarafından yapılacağına ilişkin çeşitli hükümlere de yer decrees indicating the needed expropriation is to be done by municipality exist. veriliyor. Ne var ki, kentte söz konusu tramvay hattının yapımı ve işletmeye açılması However, the construction and putting into operation of the aforementioned tram ancak 1912 yılında gerçekleşiyor [34]. line is not realized until 1912 [34].

ammadde ve ürünün taşınmasını hızlı ve ekonomik biçimde gerçekleştirebilmek ven though the implementation of this dekovil named tram line established Hüzere Gümrük İskelesi ile istasyon arasında kurulan ve dekovil olarak adlandırılan Ebetween Custom Pier and station in order to convey raw material and products GÜMRÜK BİNASI CUSTOM HOUSE bu raylı sistemin hayata geçirilmesi uzun sürse de 1932 yılına kadar kullanılıyor [35]. in a quick and economical way, takes a long time, it is used until 1932 [35]. 140 141 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Dışa Açılan Gateway to Kapı: the Outside: Gümrük Custom Meydanı Square ve İskelesi and Pier

Gümrük İskelesi, 1930’lar Atatürk Parkı, 2000’ler Custom Pier,1930’s Atatürk Park, 2000’s

ersin Limanı'nın hizmete açıldığı 1961 yılına kadar canlılığını sürdüren Gümrük ot only merchandise transport is done from Custom Pier, which keeps its Mİskelesi'nden yalnızca mal sevkıyatı yapılmayıp, yükleme-boşaltma Nliveliness until 1961, when Mersin Pier is put into operation, in the pier, besides hizmetinden başka açıkta demirleyen vapurlara yolcu da taşınıyor. Bu dönemde, loading-unloading services, also passengers are conveyed to the ships anchored on gemilere ulaşmayı bekleyen yolcular için iskelenin üzerinde ahşap bir yolcu salonu the open sea. At that time, there is a timber passenger lounge on the pier, for the bulunuyor. Kartpostalda iskelenin Gümrük Meydanı'na açılan bölümünde yer alan passengers waiting their turn to reach the ships. On the postcard, the passenger ve hemen yanında bayrak bulunan yolcu salonu görülüyor. lounge located on the part of the pier opening to Custom Square is seen with a flag existing by. skele üzerinde yolcu salonundan başka dört adet de vinç bulunuyor. 1930'lu İyıllarda rayları kaldırılana kadar istasyondan başlayarak Uray Caddesi boyunca n the pier, other than the passenger lounge, four cranes are seen. The chattel devam eden ve Gümrük İskelesi'ne ulaşan dekovil hattı ile kente gelen mal ve Oand raw material coming to the city by dekovil which is running from station all hammadde, bu vinçler aracılığıyla mavnalara yükleniyor ya da mavnalardan along Uray Street and reaching Custom Pier, until its rails are removed during 1930's, iskeleye indiriliyor. Önceleri buhar gücüyle çalışan vinçlerin yerini zaman içinde are loaded to the barges and unloaded from barges to the pier by these lifts. The elektrikle çalışanlar alıyor [36]. former steam operated types of these lifts are replaced by the ones operated by electricity by the time [36]. 954 yılında Mersin Limanı'nın yapımının başlamasıyla birlikte Gümrük İskelesi'nin 1bulunduğu alanda dolgu çalışması yapılıyor, deniz dolduruluyor ve limanın n 1954, with the beginning of Mersin Port construction, sea filling operation is done parçası olarak kullanılmak üzere bir alan oluşturuluyor. Denizin doldurulmasıyla elde Iin the area Custom Pier exists. Sea is filled to create an area for the port. This area edilen bu alan Gümrük Meydanı'nın denizle olan etkin ilişkisinin kopmasına neden gathered by sea filling causes the rupture of the effective relation between Custom GÜMRÜK BİNASI CUSTOM HOUSE oluyor. Bu alan ilerleyen dönemde liman tarafından kullanılmıyor ve Atatürk Parkı Square and the sea. In the following period, this area is not used by the port and is olarak düzenleniyor. designed as Ataturk Park. 142 143 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Dışa Açılan Gateway to Kapı: the Outside: Gümrük Custom Meydanı Square ve İskelesi and Pier

Gümrük İskelesi’nden batıya doğru sahil, 1930’lar Mersin Kent Merkezi, 2000’ler The coast from Custom Pier towards west,1930’s Mersin City Centre, 2000’s

ümrük İskelesi'nden kentin batısındaki sahil şeridine doğru bakış. Gümrük İskelesi vista from Custom Pier towards the coastline on the west of the city: besides Gile istasyon arasında yük taşıyan dekovil hattının yanı sıra kentte bu dönemde, Adekovil line carrying goods between Custom Pier and station, the hose cart yük ve insan taşıyan önemli bir araç da, Mersinlilerin payton olarak adlandırdıkları atlı wagons, payton, as Mersin citizens call, are one another significant vehicle used in arabalar. Kartpostalda, kıyıda sıralanmış yapıların güneyinde, sahil boyunca dizilmiş, both goods and human transportation. On the postcard, on the south of buildings bazısının bir bölümü suya batmış durumda paytonlar ve hummalı bir çalışma içindeki lined along the coastline, all along the seaside, these wagons some of which are sürücüleri görülüyor. Kartpostal, yelken açmış denize inmeyi bekleyen tekneler, kıyıya partially sunk to the sea and their owners are hustling. The postcard documents yanaşmış mavnalar ve yeni yeni gelişen batı yakası ile Mersin'in, bu dönemde Mersin as a city making its living out of the sea at that period, with some boats, geçimini denizden sağlayan bir şehir olduğunu belgeliyor. waiting ready to set sail, some barges coming alongside the seaside and the newly developing west side of the city.

ıyı boyunca çok sayıda iskele var. Kartpostalda, görüntünün kaydedildiği here are a lot of piers all along the coastline. On the postcard, at the period the dönemde Gümrük İskelesi'nden başka, günümüzde Mersin Büyükşehir Belediyesi K view is recorded, other than Custom Pier, from the timber pales seen in the sea on olarak kullanılan iki katlı taş yapının güneyinde denizin içinde görülen ahşap T the south of the two storey stone building used as Municipality of Greater Mersin, it is kazıklardan, bir dönem burada da bir iskelenin bulunduğu anlaşılıyor. Bu iskele understood that there once used to be a pier. This pier is called as “Salt Pier” while it kullanıldığı dönemde “Tuz İskelesi” olarak adlandırılıyor. has been used.

artpostaldaki sahil şeridinden, günümüzde doğu-batı yönünde kent ile deniz long the coast line seen on the postcard, today, Inonu Boulevard passes arasından İnönü Bulvarı geçiyor. Kentin hızla gelişmesiyle birlikte kartpostalda K through the city and the sea in east-west direction. As a result of the fast görülen siluetin yerinde bugün çok katlı bloklar görülüyor. Kartpostalda izleri görülen A GÜMRÜK BİNASI development of the city, the silhouette seen on the postcard is replaced by newly CUSTOM HOUSE “Tuz İskelesi” ile Gümrük İskelesi arasında kalan alan, günümüzde Mersin kent built buildings. The area between “Salt Pier”, the pier of which the traces are seen on merkezinin çekirdeğini oluşturuyor. 144 the postcard and Custom Pier, forms the current core of Mersin city center. 145 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Dışa Açılan Gateway to Kapı: the Outside: Gümrük Custom Meydanı Square ve İskelesi and Pier

Gümrük İskelesi’nden batıya doğru sahil, 1930’lar Mersin Kent Merkezi, 2000’ler The coast from Custom Pier towards west,1930’s Mersin City Centre, 2000’s

artpostalın hazırlandığı dönemde kentteki yapılar ile deniz arasında ince bir sahil here is a narrow coastline between the buildings in the city and the sea, at the Kşeridi var. Kent içi ulaşım, deniz kıyısındaki bu yapıların kuzeyinden geçen ve o Ttimes the postcard is prepared. City transport is provided through the streets dönemde doğudaki bölümü Hükümet-İstasyon ve sonra da Uray Caddesi ve passing by the north of these buildings on the coast. The east part of the street is batıdaki bölümü ise Kışla Caddesi ve daha sonra da Atatürk Caddesi olarak called as Government-Station Street at that time and Uray Street later on. The west adlandırılan caddeler ile sağlanıyor. part of it is named as Kışla Street and then Ataturk Street.

ent bu dönemde, Kışla ve Müftü Deresi ile son buluyor. Kartpostal, Çan Kulesi ile he city, then, ends with Kışla and Müftü Creek. The postcard shows a view of The KArap Ortodoks Kilisesi ve ağırlıklı olarak kıyı boyunca kiremit çatılı, taş ve iki katlı TCampanile with Arab Orthodox Church and a new neighborhood consisting of bahçe içindeki gayrimüslim evlerinden oluşan yeni bir mahalleyi gösteriyor. Daha mostly tiled roofed, two-storey, stone non-muslim houses with gardens along the sonraları Çamlıbel adını alacak olan bu semt, kentin yakın tarihinde, ileri gelen seaside. This neighborhood is to adopt the name Çamlıbel later on, a place the residences of merchant families are located and goes down in close history of the tüccar ailelerinin konutlarının bulunduğu, gelişen ticaret ve sermaye birikimiyle yeni city as a symbol of a new urban life culture with commerce and capital bir kentli yaşam kültürünün simgesi olarak yer alacak olan semt. accumulation.

artpostalda görülen kentin batı kesimi, istasyon ve Uray Caddesi'nden he west side of the city seen on the postcard is distinguished from evolving urban başlayarak Gümrük Meydanı ve İskelesi'ne kadar devam eden yoğun liman ve K texture with intense port and merchantile activities starting from the station and ticari etkinlikle gelişen kentsel dokudan ayrılıyor. Kentin doğusu, özellikle Uray T Uray Street, continuing to Custom Square and Pier. The east of the city, especially Caddesi ve yakın çevresi, yalnızca ticari kullanımlar ya da alt katları ticarethane, üst Uray Street and its close environs, consists of some buildings used for only business katları konut olarak kullanılan kimi yapılardan oluşuyor. Yeni yeni gelişen kentin batısı GÜMRÜK BİNASI offices or lower storey as business offices and upper storey as residence. The newly CUSTOM HOUSE ise kartpostalın hazırlandığı dönemde konut alanı olarak gelişiyor. evolving west side of the city is developing into a residence at the time this postcard 146 is prepared. 147 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Dışa Açılan Gateway to Kapı: the Outside: Gümrük Custom Meydanı Square ve İskelesi and Pier

Sahil ve Gümrük İskelesi, 1930’lar Atatürk Parkı, 2000’ler Coast and Custom Pier,1930’s Atatürk Park, 2000’s

entin batısından doğuya, Gümrük İskelesi'ne doğru bakış. Kartpostalın ön perspective from the west side of the city to east, towards Custom Pier: on the Kyüzündeki Osmanlıca yazıda “Mersin: İki ay yattığım evin görüntüsü” yazılı. Tarih Afront of the postcard, it is written “Mersin: The image of the house I slept in for two ise 2 Eylül 1928'i işaret ediyor. Kartpostalda Atatürk Caddesi'nin güneyindeki yapılar months” in Ottoman. And it is dated 2nd of September 1928. The buildings on the görülüyor. south of Ataturk Street are seen on the postcard.

alen Mersin Büyükşehir Belediye binası olarak kullanılmakta olan iki katlı taş s looked towards east from the two storey stone building that is today still used Hyapıdan doğuya doğru bakıldığında, Ulu Cami yapılmadan önce yıkılan çifte Aas Mersin Metropolitan Municipality, New Mosque with its two minaret şerefeli Yeni Cami ve Gümrük İskelesi görülüyor. Kartpostalın solunda ise on balconies before demolished and replaced by Grand Mosque (Ulu Cami) and dokuzuncu yüzyılın son çeyreğinden itibaren Mersin ticaretinde ve liman etkinliğinde Custom Pier are seen. On the left hand side of the postcard, the building of önemli bir yer edinmiş Fransız denizyolu şirketi Messageries Maritimes'ın binası ve bu Messageries Maritimes called French maritime lines company, a company of big binanın güneyinden denize uzanan “Tuz İskelesi”nin izleri görülüyor. importance in the Mersin business trade and port activities since the last quarter of nineteenth century is seen. The traces of “Salt Pier” reaching out to the sea through ümrük Meydanı ile Tuz İskelesi arasında kalan sahil şeridinde bugün İnönü the south of Messageries Maritimes are seen on the postcard. GBulvarı ve Atatürk Parkı bulunuyor. Tuz İskelesi ile Gümrük Meydanı arasında kalan, çok katlı yapılaşmanın gerçekleştiği alan günümüzde Mersin Ticaret ve Sanayi n the coast line between Custom Square and Salt Pier, today there are Inonu Odası'nın da bulunduğu kentin merkezi konumunda. OBoulevard and Ataturk Park. This area between Salt Pier and Custom Square, where multiple-storey development is realized, where also Mersin Chamber of Commerce and Industry exists is, today, in the position of the city center. GÜMRÜK BİNASI CUSTOM HOUSE

148 149 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Dışa Açılan Gateway to Kapı: the Outside: Gümrük Custom Meydanı Square ve İskelesi and Pier

Yeni Cami, 1940’lar Ulu Cami, 2000’ler New Mosque,1940’s Ulu Mosque, 2000’s

artpostalda Gümrük Meydanı'nın önemli simgelerinden Yeni Cami ve hemen n the postcard, one of the most significant symbols of Custom Square, New Kdoğusundaki Liman İdaresi görülüyor. Artık kentte otobüsler çalışıyor ve yeni OMosque and right on the east adjacent Port Directorate are seen. In the city by bankalar açılmış. Yeni Cami'nin batısında ise Balkan ve Olimpiyat Şampiyonu Mersinli that time, there are busses giving service and new banks are opened. On the west of the New Mosque, Olympics Café owned by Balkan and Olympics Champion Mersin güreşçi Ahmet Kireççi'nin kendi fotoğrafları ve madalyalarının da bulunduğu citizen wrestler Ahmet Kireççi with his own photos and medals in is located [37]. The Olimpiyat Kahvesi yer alıyor [37]. Mersinli Ahmet olarak tanınan sporcu, 1936 Berlin sportsman, known as Ahmet, the Mersin citizen, has brought Turkey the first olympics Yaz Olimpiyatları'nda üçüncülük elde ederek serbest güreşte Türkiye'ye ilk olimpiyat medal coming the third at free wrestling at 1936 Berlin Summer Olympics [38]. madalyasını kazandırıyor [38]. Tarsus Amerikan Koleji'nde okuduğu yıllarda Abdullah Abdullah Canlıgil, at the years he has been attending to Tarsus American College, Canlıgil, yolda karşılaştığı Mersinli Ahmet'le ilgili anısını şöyle anlatıyor [39]: tells a memory about Ahmet the Mersin citizen he runs into on his way [39];

Yine otobüs garajına hızlı hızlı yürüdüğüm bir sabah karşıdan karşıya geçmek için One morning as I was walking quickly to the bus station as usual, while I was “kaldırımda beklerken, bisikletli birinin yanımda durduğunu gördüm. Bisikleti ile işe “waiting on the sidewalk to cross over, I saw someone bicycled stop by my side. giden bu kişi, Mersin'de herkesin yakından tanıdığı Mersinli Ahmet Pehlivan'dı. Durup This man going work by bicycle was Mersin Citizen Wrestler Ahmet Pehlivan, very bana, 'Ne o oğlum, okulu rüyanda mı gördün?' diye sordu. Ben de Tarsus'a gittiğim ve well-known by all Mersin citizens. He stopped and asked me, “Son, did you dream of onun için erkenden yola çıktığım cevabını verdim. Daha sonra babama, beni sabah school?” And I answered him I was going to Tarsus and that's why I was on my way so erkenden yolda gördüğünü söylemiş; karanlıklarda yollara düşmenin bir çocuk için early. Later on, he told my father that he had seen me on the way early in the YENİ CAMİ morning; and said it was not appropriate for a child to set on way in dark. My dad, NEW MOSQUE doğru olmadığını anlatmış. Babam da, zaten benim yatılı olarak gitmemi who had already liked me to go boarding, applied to school and provided me go istediğinden, okula müracaatını yaptı ve ertesi yıl yatılı olmamı sağladı.” 150 boarding the following year.” 151 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Dışa Açılan Gateway to Kapı: the Outside: Gümrük Custom Meydanı Square ve İskelesi and Pier

Gümrük Meydanı ve İskelesi, 1910’lar Ulu Cami, Ulu Çarşı ve Hastane Caddesi, 2000’ler Custom Square and Pier,1910’s Ulu Mosque, Ulu Bazaar and Hastane Street, 2000’s

ümrük İskelesi'nden kuzeye doğru kaydedilen kartpostal, Gümrük Meydanı'nı he postcard, taken from Custom Pier towards north, shows a clear perspective of Gve meydanı çevreleyen yapıları tüm açıklığıyla gösteriyor. Sağda, meydanın TCustom Square and all buildings surrounding the square. The Custom Building ve kentin simge yapılarından biri haline gelmiş Gümrük Binası, solda Yeni Cami'nin stands on the right, one of the symbol buildings of the city, and Port Directorate on doğusunda yer alan Liman İdaresi bulunuyor. Kartpostalın arka planında, meydanın the left, located on the east of New Mosque. On the background of the postcard, the structure standing on the northwest corner of the square is Hotel D'Europe. As a kuzeybatı köşesinde kalan yapı ise Hotel D'Europe. Gümrük Meydanı'nın consequence of the redesign of Custom Square, the buildings viewed on the photo düzenlenmesi sonucunda fotoğrafta görülen yapılar artık bulunmuyor. Onların are no more seen. Instead of them, there are buildings like Grand Mosque, Grand yerine Ulu Cami, Ulu Çarşı, Mersin Oteli gibi yapılar yer alıyor. Bazaar and Mersin Hotel.

artpostalın kaydettiği görüntü, Cumhuriyet öncesinde Mersin'in en canlı he vista the postcard has recorded, documents the beginning of 1900's, one of Kdönemlerinden olan 1900'lü yılların başlarını belgeliyor. Gümrük İskelesi'ndeki Tthe most vivid periods of Mersin before Republic. The liveliness of the Custom Pier, canlılık, o dönemde kentteki ticaretin de canlı olduğunu düşündürüyor. Kentteki gives the idea of an effective commercial activity in the city at that period. The ticaretin gelişmesi, limanın gelişmesiyle paralellik gösteriyor. Limanın 1850'lerde development of the trade in the city goes in parallel with the development of the başlayan gelişimi ticaretteki canlılığı artırıyor. 1850'lerde Mersin, İzmir limanına mal port. The evolvement of the port starting at 1850's increases the commercial activity. sevkıyatı için bir ara durak konumuna geliyor [40]. 1910'lu yıllara gelindiğinde ise At 1850's, Mersin becomes a semi stop for goods conveying to İzmir Port [40]. As the ticaretteki canlılık bir yandan artan ticarethane sayısında, diğer yandan ticaretteki 1910's comes, the dynamism in commerce is observed either in the increasing uzmanlaşma ile kendini gösteriyor. Artık kentte bankerler, gemi acenteleri, kereste number of business houses or in the specialization at commerce. The number of tüccarları, avukat, doktor, diş hekimi, hatta mimar gibi ihtisaslaşma gerektiren iş insurance companies, which is one in 1890, three in 1896 shifts to nine in 1909 and alanlarının da geliştiği görülüyor [41]. nineteen in 1913. By that time, only the specialization needed fields like brokers, GÜMRÜK BİNASI shipping agencies, timber merchants, advocate, doctor, dentist and even architect CUSTOM HOUSE are seen to be evolved in the city [41]. 152 153 Pazaryeri: Yoğurt Pazarı

The Market Place: Yoghurt Bazaar

İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Pazaryeri: merikalı şehir plancısı ve kent tarihçisi Lewis Mumford, pazarın kent içinde sabit ewis Mumford, American city planner and city historian, tells that for a permanent The Abir yer kazanması için uzak yerlerle ilişki içinde olan tüccarların yüzünü Lmarketplace in the city requires a population big enough to make the Yoğurt güldürecek büyüklükte bir nüfus ve yerel işliklerdeki ürün fazlasının satışına olanak merchants, who are in relation with distant places, happy and a local productivity Market Place: tanıyacak bir yerel üretkenliğin gerekli olduğunu söylemektedir [1]. 1830'lu yıllardan enabling the sale of the excess of the goods in the local workshops [1]. In Mersin, Pazarı itibaren Mersin'de haftanın belli bir gününde kurulan, çevredeki yerleşimlerin since 1830's one permanent marketplace, set up on one certain day of the week, Yoghurt geleneksel ürünlerinin değişiminin yapıldığı sabit bir pazar yeri, günümüze de aynı where traditional goods of the surrounding settlements were exchanged, is Yoghurt Bazaar adla gelmiş olan Yoğurt Pazarı'dır. Bazaar which still exists today with the same name.

ent içindeki en önemli ulaşım bağlantılarının kesişim noktasında yer alan Yoğurt oghurt Bazaar, situated on the intersection point of the most crucial transport KPazarı, adı değişmemekle birlikte günümüzde pazar işlevini kaybetmiştir. Ancak Ylinks in the city, while carrying the same name, has lost its market function at the bugün pazar yeri olmasa da geçmişten gelen önemini yitirmemiştir. Günümüzde present. However, even it is not a market place it keeps its importance coming from yine kentin en önemli ulaşım bağlantılarının kesişiminde ve tarihi ticaret merkezindeki the past. Today, Yoghurt Bazaar, functioning as a park, maintains its existence as a konumu ile park olarak kullanılmakta olan Yoğurt Pazarı, bir kentsel odak olarak focal area in the city with its location on the intersection point of the most crucial varlığını sürdürmektedir. transport links and in the historical trade center. oghurt Bazaar, giving an image of a villager market on the postcards of 1900's, is 900'lü yıllara ait kartpostallarda bir köylü pazarı fotoğrafı veren Yoğurt Pazarı, a bazaar nomad people and villagers interchange salt, crock, and pot, leather, yörükler ve köylülerin tuz, çanak, çömlek, deri, yün, kıl aba giysiler, meyve, sebze Y 1 and wool, fruits, vegetables and dairy products [2]. This unspecialized trading ve süt ürünlerinin değiş-tokuşunu yaptığı bir pazardır [2]. On dokuzuncu yüzyılın ikinci activity carrying the traces of pre-modern period in the city until the second half of yarısına kadar kentte modern öncesine ait izler taşıyan bu uzmanlaşmamış ticari nineteenth century, as 1900's come by, begins to leave its place to the specialized etkinlik, 1900'lere gelindiğinde yerini yavaş yavaş modern dönemin uzmanlaşmış ve and grouped at certain fields trading activities of the modern period gradually. belli alanlarda gruplanan ticari faaliyetine bırakmaya başlamıştır. t the beginning of twentieth century, especially the maritime trade begins to irminci yüzyıl başında, artık kentte, özellikle deniz ticareti, ithalat ve ihracata Ashow up at Uray Street where export and import oriented, specialized at certain Ydayalı belli alanlarda uzmanlaşan ticari fonksiyonların yoğun olarak yer seçtiği, iş fields trading functions intensely search for places and merchant inns specialized on kollarına göre uzmanlaşan tüccar hanlarının yer aldığı Uray Caddesi kendini different trade branches are located. On the other hand, again at the same period, göstermeye başlamıştır. Öte yandan yine aynı dönemde kentin ana iskelesi olarak at Custom Square on the extension of Custom Pier, functioning as the city's main pier, işlev gören Gümrük İskelesi'nin uzantısındaki Gümrük Meydanı'nda perakende retail trade shows up and stores, restaurants, coffee houses and cafes are began to ticaret kendini göstermiş; bakkal, lokanta, kıraathane ve kahvehaneler açılmaya open. başlamıştır. hese developments are important indicators showing the traces of specialization u gelişmeler, kentte ticari etkinlikteki uzmanlaşmanın kentsel mekanda da Tof commercial functions in the city are also begun to be observed on urban Bizlenmeye başladığının önemli bir göstergesidir. Gerek nitelikleri gerekse spaces. The trading structure in the city, with both qualifications and locations, has konumları ile kentteki ticari yapı, birbiriyle ilişkili bir mekan kurgusu içinde gelişmiş ve evolved in an interrelated space assembly and formed a trivet. This trivet is; Uray üçlü bir sacayağı oluşturmuştur. Bu sacayağı; Uray Caddesi, Gümrük Meydanı ve Street, Custom Square and Yoghurt Bazaar. The export and import oriented Yoğurt Pazarı'dır. Uray Caddesi'nde ithalat-ihracata dayalı uluslararası ticaret, international trade at Uray Street, retail trade aiming traveler merchants and Gümrük Meydanı'nda gezgin tüccarlara, kısmen de kentliye yönelik perakende partially the citizens taking place at Custom Square and the traditional bazaar ticaret ve Yoğurt Pazarı'nda yöresel bir pazar olarak hizmet veren geleneksel pazar, serving as a local market at Yoghurt Bazaar has constituted the golden triangle of kentteki ticari etkinliğin altın üçgenini oluşturmuştur. the commercial activity of the city.

oğurt Pazarı bir dönem, batısında, günümüzde Hastane Caddesi olarak oghurt Bazaar, is a typical bazaar area surrounded by the water ark passing Yadlandırılan kuzey-güney doğrultusundaki caddeden geçen su arkı, Tahtalı Han Ythrough currently Hospital Street called street lying on the north-south direction, ve Silifke Hanı ve güneyinde Aslanlı Han ile çevrelenen, ürünlerini satmaya gelen Tahtalı Inn and Silifke Inn on the west and Aslanlı Inn on the south, with the farmer köylülerin çiftçi kahvesi, demirci dükkanları, Kuru Kahveci Tahmisci'nin dükkanı ile café of the villagers coming to sell their goods, forger's shops, the shop of roasted tam anlamıyla bir pazar yeridir [3]. and ground coffee dealer Tahmisci [3]. 158 159 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Pazaryeri: The Yoğurt Market Place: Pazarı Yoghurt Bazaar

Yoğurt Pazarı, 1910’lar Yoğurt Pazarı, 2000’ler Yoghurt Bazaar, 1910’s Yoghurt Bazaar, 2000’s

oğurt Pazarı, batısından geçen Hastane Caddesi'nin Gümrük Meydanı'na oghurt Bazaar forms a plaza, a meeting point of citizens with villagers at the part Yulaşmadan önce yaptığı bir genişlemeyle, kentli ile köylünün buluşması için bir YHospital Street, which passes from the west, widens just before reaching Custom meydan oluşturuyor. Kuzeydeki yerleşimlerden gelerek kentin merkezine ulaşan Square. Besides the Hospital Street reaching the city centre coming from the Hastane Caddesi'nin yanı sıra batıdan gelen Silifke Caddesi'nin ve doğudan gelen settlements on the north, the Market Street (current Mücahitler Street) coming from Pazar Caddesi'nin (günümüzde Mücahitler Caddesi) de ulaştığı nokta Yoğurt Pazarı. east also ends up at Yoghurt Bazaar. Yoghurt Bazaar functions exactly as a local Pazar, kendini çevreleyen küçük ticarethaneler ve bakkallar ile tam bir yerel pazar bazaar with the small trading houses and grocery stores surrounding it. olarak işlev görüyor. n the postcard the image of Yoghurt Bazaar at 1910's is viewed. The kids on the artpostalda Yoğurt Pazarı'nın 1910'lu yıllardaki görüntüsü, Hastane donkeys' back are probably the children of the villagers coming from the Caddesi'nden doğuya doğru izleniyor. Eşeklerinin sırtındaki çocuklar, büyük O K surrounding settlements to sell their goods. On the background, is Gülnar Hotel, olasılıkla çevre yerleşimlerden ve köylerden ürünlerini satmaya gelen köylülerin which is today on the north of Old Mosque and serves as Republic of Turkey Ministry çocukları. Arka fonda, günümüzde Eski Cami'nin kuzeyinde bulunan ve Kültür of Culture Painting, Sculpture and Fine Arts Gallery. Bakanlığı Resim Heykel ve Güzel Sanatlar Galerisi olarak hizmet vermekte olan tarihi Gülnar Oteli görülüyor. ven though a small park exists replacing this local bazaar at the present, the ünümüzde bu yerel pazarın yerinde küçük bir park bulunuyor olsa da, Etraces of the functions lasting until the beginning of twentieth century are still Gçevresinde yirminci yüzyıl başına kadar süregelen işlevlerin izlerine rastlanıyor. found. Before it has been designed as a park, Yoghurt Bazaar is a marketplace the Park olarak düzenlenmeden önce Yoğurt Pazarı köylülerin her gün yoğurt, peynir gibi villagers bring and sell yoghurt, cheese etc. everyday. This active trading square ürünleri getirip sattıkları bir pazar. Bu canlı alışveriş meydanı, etrafında özellikle çevre becomes a center of business firms where goods oriented to especially the comers yerleşimlerden ve kırsaldan gelenlere yönelik ürünlerin satıldığı ticarethanelerin from surrounding settlements and rural are being sold. bulunduğu bir odak haline geliyor. 160 161 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Pazaryeri: The Yoğurt Market Place: Pazarı Yoghurt Bazaar

Yoğurt Pazarı, 1920’ler Yoğurt Pazarı, 2000’ler Yoghurt Bazaar, 1920’s Yoghurt Bazaar, 2000’s

ünümüzde park olarak kullanılan bu alanın yakın çevresinde bulunan; here are stores of grains and provisions besides the ones selling fleece, angora Gkanaviçe, ip gibi malzemelerin satıldığı dükkanların yerinde 1920'li yıllarda tiftik, Tand wool at 1920's instead of the current stores where embroidery canvas, rope yün, yapağı satan dükkanlar ve çok sayıda hububat ve zahireci dükkanı bulunuyor etc. are sold located at the near surroundings of this area currently used as park [4]. [4]. Abdülkadir Yardım'ın, Naim Gök'ün, Ahmet Çopur ve İlhan Akşehirli'nin, Danyal Other than Abdülkadir Yardım's, Naim Gök's, Ahmet Çopur and İlhan Akşehirli's, Uysal'ın hububat ve zahireci dükkanlarından başka Ahmet oğlu Arif'in ve Şükrü Danyal Uysal's stores of grains and provisions, the son of Ahmet Arif's and Şükrü Uyanık'ın bakkal dükkanı ve ayrıca Köylü Bakkaliyesi de yine Yoğurt Pazarı'nda yer Uyanık's grocery stores and Villager's Store are also at Yoghurt Bazaar. On the other alıyor. Öte yandan Şükrü Uncular, Ali Köse Halil, Mustafa İsmailoğlu, Musa Karayün hand, the address for the names like Şükrü Uncular, Ali Köse Halil, Mustafa İsmailoğlu, gibi isimlerin dericilik, Musa Karayün, Mustafa Keçecioğulları, Recep Ömer Musa Karayün, fleece, angora and wool trading of Musa Karayün, Mustafa Dedeoğlu'nun ise yapağı, tiftik ve yün satışı işinin adresi de Yoğurt Pazarı [5]. Keçecioğulları, Şükrü Uncular, Recep Ömer Dedeoğlu who are of the leather trade all Yoghurt Bazaar [5]. üzyıl başına kadar pazarın kuzey uzantısında, şimdi yerinde çeşitli iş hanlarının Ybulunduğu İstiklal Caddesi üzerindeki Buğday Pazarı yer alıyor. Bu dönemde ntil the beginning of the century, Wheat Bazaar exists instead of the currently birbirine yakın bu iki pazarın etrafı buğday, yulaf, arpa, tavuk ve kuş yemi, yün, Uexisting various office blocks on İstiklal Street, on the north extension of the pamuk, göztaşı, çarık ipi, kürek, bel, kazma, balta, çeşitli boy ve kalınlıkta zincir, Yoghurt Bazaar. At that period, these two nearby marketplaces were surrounded by stores of provisions, hardware dealers, and haberdashers selling wheat, oat, barley, kendir, halat, yular, saban demiri, düven tahtasının altına koymak için çakmak taşı chicken, and birdseed, wool, cotton, flint, eyestone, rawhide sandal rope, shovel, satan zahireci, nalbur ve çerçilerle çevrili. Ayrıca Dişçi Bahir Taylan'ın, Doktor Arslan spade, pickax, axe, chains of various length and thickness, flax, hawser, halter, plow Yakup'un muayenehaneleri ve Eczacı Vetem'in eczanesi de Yoğurt Pazarı'na share, flint stone to put under threshing sledge. In addition to these, the offices of bakıyor. Antalyalı Kardeşlerin şekerci dükkanı da yine Silifke Caddesi'nin Yoğurt Dentist Bahir Taylan, Doctor Arslan Yakup, the pharmacy of Pharmacist Vetem also Pazarı'nı gören köşesinde yer alıyor [6]. faces Yoghurt Bazaar. The candy store of Brothers from Antalya is also at the corner 162 of Silifke Street overlooking Yoghurt Bazaar [6]. 163 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Pazaryeri: The Yoğurt Market Place: Pazarı Yoghurt Bazaar

Yoğurt Pazarı, 1920’ler Yoğurt Pazarı, 2000’ler Yoghurt Bazaar, 1920’s Yoghurt Bazaar, 2000’s

ditörlüğünü K. Papadopoulos ve oğullarının (K. Papadopoulos et Fils) yaptığı t is read Yoghurt Bazaar, 23.05.1926 Mersin in Ottoman language on the postcard Ekartpostalın üzerindeki Osmanlıca yazıda, “Yoğurt Pazarı, 23.05.1926 Mersin” Iedited by K. Papadopoulos and sons (Papadopoulos et Fils). Accordingly, it is yazısı okunuyor. Dolayısıyla görüntünün en azından 1920'li yıllara ait olduğu understood that the image is at least of 1920's. Again, the dealers waiting with goods anlaşılıyor. Yine hayvanlarının sırtına yükledikleri ürünleriyle bekleyen satıcılar loaded on the back of their animals are seen. An old Mersin citizen; Necmettin Onel, tells about Yoghurt Bazaar and the trading in here as follows [7]; görülüyor. Eski bir Mersinli; Necmettin Onel, Yoğurt Pazarı'nı ve buradaki alışverişi şöyle anlatıyor [7]: You encounter Yoghurt Bazaar as you go past Art Street. Before Yoghurt Bazaar Sanat Sokağını geçince karşınıza Yoğurt Pazarı çıkar. Yoğurt Pazarı park olarak “designed as a park, it was a place villagers brought and sold yoghurt, cheese etc “düzenlenmeden önce adından da anlaşılacağı üzere, köylülerin her gün yoğurt, everyday, as understood from its name. During the shopping, the trust of the public peynir vs. getirip sattıkları bir yerdi. Satışlarda halkın birbirine güveni o kadar fazla idi to each other was so high that; you were buying yoghurt in copper, tinned small buckets, taking it home, and returning the small buckets to its owner on either the ki, yoğurdu, bakır kalaylı çingillerle alır, evinize götürür, aynı gün veya sonraki gün, same day or the following day. ... There was a pumping station that pumps water çingili sahibine iade ederdiniz. (...) Bir köşesinde itfaiye araçları ile arazözlerin sularını from the well in order to fill fire trucks and sprinkler water on one of its corner. And in doldurmak için kuyudan su çeken bir pompa istasyonu vardı. Parkın içinde de the park, there were bootblacks and garden diggers with the spade called shovels ayakkabı boyacıları ile ellerinde bel denen kürekleriyle bahçe belleyenler, in their hands, wood choppers with their axes on their shoulders. ” omuzlarında baltalarıyla odun kırıcılar bulunurdu.” nstead of the two storey building with a balcony seen on the right of the postcard, artpostalın sağında görülen balkonlu ve iki katlı yapının yerinde günümüzde Yeni currently Karamürsel Store stands up. The building on the left is today Gökçay Karamürsel Mağazası bulunuyor. Soldaki yapı ise günümüzde Hastane I K Office Building on the west of Hospital Street. On the postcard, the floor covering on Caddesi'nin batısında kalan Gökçay İşhanı. Kartpostalda 1920'li yıllarda yerel kent the area where one local marketplace is set up at 1920's draws attention. It is pazarının kurulduğu bu alanın yer kaplaması dikkat çekiyor. Zeminine parke taş observed that the area paved with cobblestone is separated from the road with a döşenmiş olan pazar alanının yoldan küçük bir yükseltiyle ayrıldığı görülüyor. 164 small elevation difference. 165 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Pazaryeri: The Yoğurt Market Place: Pazarı Yoghurt Bazaar

Yoğurt Pazarı, 1920’ler Yoğurt Pazarı, 2000’ler Yoghurt Bazaar, 1920’s Yoghurt Bazaar, 2000’s

artpostalın sol alt köşesinde Fransızca olarak Yoğurt Pazarı Caddesi (Rue n the left bottom corner of the postcard, Yoghurt Bazaar Street (Rue Jogourt- Jogourt-Pazar Mersine) yazısı okunuyor. Pazarın önemini, yirminci yüzyıl başına OPazar Mersine) in French is read. Mersin citizen city planner Aykut Hokkacı tells K the importance of the marketplace, its meaning for the city until the beginning of kadar kent için anlamını, çevresindeki diğer kullanımlar ve ilişkili olduğu Buğday twentieth century, other uses surrounding it and the linking Wheat Bazaar as below Pazarı'nı şehir plancısı Aykut Hokkacı şöyle anlatıyor [8]: [8];

… Silifke Caddesi Yoğurt Pazarı'nda kesilirken, … diğer iç arter olan İstasyon … As Silifke Street is cut at Yoghurt Bazaar, … other inner artery Station Street “Caddesi de doğudan kent içine gelerek kapalı bir iç mekan olan Buğday “coming from east to inside the city also ends up at Wheat Bazaar, a closed inner Pazarı'nda bitiyordu. …. Kentin batı ucundan, Müftü Köprüsü'nden kente giren Silifke space. … The upper part of Silifke road which was coming from the west end of the yolunun üst çatalı Silifke Caddesi olarak, Kışla Caddesi kuzeyinden doğu-batı city and entering the city over Müftü Bridge, with the name Silifke Street was forming the inner axis of the city on east-west direction from the north of Kışla Street. This road istikametinde kentin iç aksını meydana getiriyordu. Başlangıçta iskan alanları passing through the housing areas at the starting point, extended over Yoghurt arasından geçen bu yol kentin içinde başka önemli bir alan olan Yoğurt Pazarı'na Bazaar, another crucial area in the city. Silifke Street, as a linear axis fulfilling the kadar geliyordu. Silifke Caddesi kırsal hinterlandın ve kentin gereğinde ticaret commerce requirement in need of the city and rural hinterland, beginning from gereksinimini karşılayan lineer bir aks olup, Alanya Fırını'ndan itibaren son derece Alanya Bakery, was very crowded and displayed an intensive activity with car, kalabalık; araba, at, eşek ve bisiklet trafiği ile yoğun bir hareketlilik sergiliyordu.” horse, donkey and bicycle traffic.”

artpostalda Yoğurt Pazarı'na güneyden kuzeye doğru bakılıyor. Yoğurt Pazarı'na n the postcard, Yoghurt Bazaar is viewed from south to north. The opening on ait kartpostallarda pazar yerinin değişen noktalarında taş bir çeşme görülüyor. Othe left of the image is Yoghurt Bazaar. On the postcards of Yoghurt Bazaar, a K stone fountain is seen on differing points of the marketplace. A pumping station used Bir dönem Hastane Caddesi'nin geçtiği doğrultuda bir su arkı bulunan Yoğurt for filling fire trucks and sprinkler with water is located on one corner of Yoghurt Pazarı'nın bir köşesinde, itfaiye araçları ile arazözlerin sularını doldurmak için kuyudan Bazaar where there used to be a water ark in the direction Hospital Street passes for a su çeken bir pompa istasyonu da yer alıyor [9]. while [9]. 166 167 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Pazaryeri: The Yoğurt Market Place: Pazarı Yoghurt Bazaar

Yoğurt Pazarı, 1920’ler Yoğurt Pazarı, 2000’ler Yoghurt Bazaar, 1920’s Yoghurt Bazaar, 2000’s

artpostalın, Yoğurt Pazarı'nın Hastane Caddesi ile kesiştiği kuzeybatı köşesinden t is seen that the postcard is recorded from the northwest corner of Yoghurt Bazaar Kkuzeye; Hastane Caddesi'ne doğru kaydedildiği anlaşılıyor. Yol boyunca Iwhere it intersects with Hospital Street, towards north; the Hospital Street. Adjoining caddenin iki yanında bitişik düzende ve iki katlı yapılar izleniyor. and two-storey buildings are observed on both sides of the street, all along the road.

entin yirminci yüzyıl başına kadar kuzey-güney doğrultusundaki neredeyse tek t is understood that, Hospital Street, which has been almost the only and most Kve en önemli ulaşım ekseni olan Hastane Caddesi'nin, günümüzde olduğu gibi o Iimportant transport road of the city in north-south direction until the beginning of dönemde de, sağlı-sollu kesintisiz bir yapı dizisi ile sınırlandığı anlaşılıyor. Özellikle twentieth century, has been defined with continuous building rows on both sides at demiryolu inşasının ardından, kentin kuzeyinde yer seçmeye başlayan fabrika ve that period, as it is today. Especially after the construction of railway, this street linking imalathaneler ile konut alanları ve Giritli Mahallesi, Mahmudiye Mahallesi gibi the factories and workshops which has been beginning to choose places on the mahalleleri kent merkezine bağlayan bu cadde, üç önemli pazar yerine erişim north of the city, the housing zones and districts like Giritli District, Mahmudiye District, sağlıyor. Birbiriyle ilişkili ve aynı doğrultudaki bu ticari odaklar Buğday Pazarı ve Yoğurt provides access to three important marketplace. These interrelated commercial Pazarı ile Uray Caddesi'nin başlangıç noktası ve Gümrük Meydanı. centers located on the same direction are Wheat Bazaar, Yoghurt Bazaar and the starting point of Uray Street and Custom Square. astane Caddesi, 1938 yılında kentin bilinen ilk planını hazırlayan Alman mimar ve Hşehirci Hermann Jansen'in planında da aynen korunuyor. Yoğurt Pazarı ise söz ospital Street is kept exactly the same in the plans of German architect and city konusu planda otopark olarak öngörülmüş olsa da, günümüze kadar kent Hplanner Herman Jansen who has prepared the first known plan of the city in merkezinin nefes aldığı bir açıklık olarak kalıyor. 1938. In the aforementioned plan, although Yoghurt Bazaar is prescribed as parking lot, it is kept as an open space in the city center until today.

168 169 Yeni Yaşam: Atatürk Evi ve Çevresi New Life: Atatürk Museum and The Environs

İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Yeni Yaşam: ray Caddesi, kentteki ticaretin dayandığı temel işin cereyan ettiği bir ray Street was widened in Custom Square, where the fundamental work that New Life: Umeydanda, Gümrük Meydanı'nda genişlemekte ve sonra tekrar daralarak Utrade in the city depends on took place and then narrowed again, moving Atatürk Evi kentin batısındaki konut alanlarına doğru ilerlemektedir. towards housing area on the west of the city. Atatürk ve ümrük Meydanı'ndan batıya doğru, Uray Caddesi ile aynı doğrultuda, doğu- owards west from Custom Square, on the same direction with Uray Street, the House Gbatı yönünde ilerleyen caddenin Gümrük Meydanı'ndan sonraki bölümü Tstreet after Custom Square had been called Kışla (Military Barracks) Street until Çevresi 1940'lı yıllara kadar Kışla Caddesi olarak adlandırılmıştır. On dokuzuncu yüzyılda 1940's. During nineteenth century, Railway Station was on the point of entry to the and kentin doğudaki başlangıç noktasını istasyon belirlerken, batıdaki bitiş çizgisini Kışla city on the east, while Military Barracks was the end point on the west. Street took the çizmiştir. Cadde adını bu Kışla'dan almakta ve yer yer daralıp genişleyerek Kışla The Environs name from Military Barracks and reached the building, narrowing and expanding in Binası'na ulaşmaktadır patches on its way.

ümrük Meydanı'ndan dar bir parke yolla başlayan cadde, 1930'lu yıllara kadar eginning from Custom Square with a narrow and cobblestoned road, the Street Gkentin bu bölümünün tek yapısı olan Mersin Palas Lokantası ve kentin tek passed through Mersin Palas Restaurant, which is the only building in this part of pastanesi ile bir sarraf ve tütüncü dükkanının arasından geçerek Atatürk Evi'ne B (Christmann Evi'ne) doğru devam etmektedir [1]. the city, a gold dealer, a tobacco shop and the only patisserie of the city and continued the way to Atatürk House (Christmann House) [1]. ışla Caddesi, günümüzde Kültür Bakanlığı tarafından müze haline getirildiği 1992 Kyılına dek Christmann Evi ya da Christmann Köşkü olarak bilinen Atatürk Evi'ne ntil Kışla Street had reached today's Atatürk House, which is known as ulaşana kadar, yakın çevredeki Bakkallar Çarşısı, Bezirganlar Çarşısı, Sursok Çarşısı UChristmann House or Christmann Villa, designed to be a museum by the Ministry gibi daha çok kentin gündelik ihtiyaçlarına yönelik dükkan ve bakkalların bulunduğu of Culture in 1992, it passes through many shops to respond to people's daily needs alandan geçmektedir. like Groceries Bazaar, Merchant's Bazaar, Sursok Bazaar.

addenin Gümrük Meydanı'ndan Atatürk Evi'ne kadarki bölümünde sağlı sollu he number of these big and little shops, placed on the right and left side of the Cyer alan, kent halkının alışverişini yaptığı irili ufaklı dükkanlar, batıya doğru Tstreet between Custom Square and Atatürk House, begins to dwindle when ilerledikçe seyrekleşmektedir. Bu dükkanlar yerini Kışla Caddesi'nin, bu dönemde moved towards west. In this period, these shops on Kışla Street, were replaced by Millet Bahçesi olarak adlandırılan açıklığa ulaştığı bölümünde, daha çok kültür-sanat buildings of mostly culture and entertainment where the street reached an open ve eğlence yapılarına bırakmaktadır. space called People's Garden.

zellikle Tevfik Sırrı Gür'ün valilik yaptığı 1940'lı yıllardan itibaren Atatürk Evi ve yakın specially beginning from 1940's, when Tevfik Sırrı Gür was the governor of Mersin, Öçevresinde, Mersin'in sosyal yaşamındaki varlığını 1960'lı yılların sonuna kadar Emany buildings, which would be significant in social life of the city until the end of hissettiren ve kentin ortak hafızasındaki yerini bugün de koruyan, sosyal-kültürel ve 1960's and at present day still preserve their place in the collective memory of the eğlenceye yönelik kullanımları barındıran çok sayıda yapı yer almıştır. city, took place in the close vicinity of Atatürk House.

n dokuzuncu yüzyıl sonu ve yirminci yüzyıl başında Atatürk Evi ve çevresi, “Atatürk House and the environs” became a transition place and a social centre kentteki yoğun ticari etkinliğin gerçekleştiği alanlardan konut alanlarına doğru O for the citizens, in between the places of intensive business and residential areas giderken bir geçiş noktası olarak, birbirinden ayrılmış bu iki kullanım arasında, kentli at the end of nineteenth century and the beginning of twentieth century. için bir sosyal odak olarak gelişmiştir.

ew cultural life, developing with the increasing capital accumulation, most of entte gelişen yeni yaşam kültürünün de etkisiyle kentin ileri gelen tüccarlarının Kaileleri ile beraber gidebilecekleri, otel restoranları, yeni lokanta, bar, şehir Nnew activities like restaurants, hotel restaurants, café houses, city clubs, family kulübü, aile gazinosu, sinema, aile çay bahçesi gibi çeşitli kullanımların büyük casinos, cinema, teagarden, to where remarkable merchants of the city could go, çoğunluğu bu alanda yer almıştır. located in this area. 174 175 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Yeni Yaşam: 939 yılında açılan iki kat balkonlu, localı, kaloriferli, çatısı yazlık sinema olarak da üneş Movie Theatre, a two-storey building with theatre boxes, balconies, New Life: 1kullanılan Güneş Sineması; yalnız üye olabilenlerin girebildiği, özel orkestrası Gcentral heating system, of which the roof could be used as summer cinema, Atatürk Evi bulunan Tüccar Kulübü; edebiyat, resim, müzik, sinema, tiyatro sohbetlerinin began to give service in 1939; Merchant's Club, which had a special orchestra; Atatürk yapıldığı Akkahve; deniz kıyısındaki havuzlu bahçesi ve lokantası ile ünlü Toros Oteli, Akkahve, where discussion meetings about literature, drawing, picture, music, ve Atatürk Evi çevresinde yoğunlaşan kentin yirminci yüzyıl başındaki kültürel yaşamı cinema and theatre were organized; Toros Hotel, with its garden with pool on the sea House hakkında fikir vermektedir [2]. shore and well known restaurant are the buildings located in Atatürk House and its Çevresi close vicinity, give a general idea about the cultural life of the city in the beginning of and tatürk Evi ve çevresindeki bu sosyal ve kültürel yaşam mekanları, hemen twentieth century [2]. The Environs Abatısındaki, günümüzde Cumhuriyet Meydanı olarak adlandırılan alanda bulunan ve kentin buluşma yeri olarak 1970'li yıllarda yeni düzenlemeler yapılana he social and cultural places in the surrounding area of Atatürk House features kadar bir bölümü Millet Bahçesi, bir bölümü Aile Bahçesi olarak adlandırılan alan ile Tintegrity and continuity with People's Garden, redesigned in 1970's, and Family bir süreklilik ve bütünlük sağlamaktadır. Garden as the meeting place of citizens, which were together placed on the area of today's Republican Square. n dokuzuncu yüzyıl sonu ve yirminci yüzyılın ilk yarısında Atatürk Evi ve Oçevresinde yalnızca eğlenceye yönelik yapılar yoktur. Kentin kültürel here were not only the buildings for entertainment in the surrounding area of zenginliğinin bir göstergesi olan dini yapılardaki çeşitlilik de bu bölgede rahatlıkla TAtatürk House in the end of nineteenth century and the first half of twentieth izlenebilmektedir. Günümüzde halen kullanılmakta olan Arap Ortodoks Kilisesi ve century. Variety of religious buildings, one of the indicators of cultural diversity, could bugün ayakta olmayan, ancak kartpostallardan çift çan kulesi ile oldukça görkemli also be seen in this area. Arabic Orthodox Church that is still utilized today, and bir yapı olduğu anlaşılan Rum Ortodoks Kilisesi de yine kentin bu alanındadır. Greek Orthodox Church, which is not standing at the present day but its glorious structure with double campanile can be seen through postcards, were taking place entte 1960'lı yıllarda başlayan dönüşüm, bu döneme kadar varlıklarını koruyan in this area. KAtatürk Evi çevresindeki yapıların zamanla yok olmasına ya da işlev değiştirmesine yol açmıştır. 1960'lı yıllara kadar kentin önemli bir kültür odağı olan he buildings in the close vicinity of Atatürk House disappear by the time and their Akkahve'nin bulunduğu yapı Mersin Belediyesi'ne dönüşmüş, Toros Oteli yenilenmiş, Tfunctions begin to change as a result of urban transformation, which begins in Messageries Maritimes binası ile Rickards Evi gibi dikkat çeken yapılar, yerlerine yeni 1960's in the city, although they survived to stand till that time. The building used as binalar yapılması ya da yol açılması için yıkılmıştır. Bölgede on dokuzuncu yüzyıl sonu Akkahve (Ak Café House) and Akotel (Ak Hotel) is altered to Mersin Municipality; ile yirminci yüzyıl başından günümüze erişen tek yapı Atatürk Müzesi'ne Toros Hotel was renovated; remarkable buildings like Messageries Maritimes and dönüştürülmüş olan Christmann Evi'dir. Adı Atatürk Caddesi olarak değiştirilen Kışla Rickards House are torn down in order to make new buildings or to open new roads. Caddesi, yaya bölgesi olarak düzenlenmiştir ve hala kentin en canlı yerlerinden The only building that is carried from the years from the end of nineteenth century biridir. and the beginning of twentieth century to the present day is Christmann House, which is today transformed into Atatürk Museum. The name of Kışla Street is changed to Atatürk Street, redesigned as pedestrian zone, is still the one of the liveliest places in the city.

176 177 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Yeni Yaşam: New Life: Atatürk Evi Atatürk ve House Çevresi and The Environs

Mersin Sahili ve Tuz Deposu, 1910’ler İnönü Bulvarı ve Mersin Büyükşehir Belediyesi Binası, 2000’ler Mersin Coast and Salt Depot, 1910’s İnönü Boulevard and Greater Mersin Municipality Building, 2000’s

artpostalın üzerinde Fransızca olarak Mersin-Deniz Kıyısı (Mersina-La Côte) yazısı he phrase Mersin-Seaside (Mersina-La Côte) in French is read on the postcard. Kokunuyor. Deniz kıyısında, kartpostalın sağında görülen iki katlı yapı günümüzde TThe two-storey building on the sea side, seen on the right of the postcard, has Mersin Büyükşehir Belediyesi olarak kullanılan binanın yerindeki yapı. Alt katı tuz been standing in the place of the building currently used as Municipality of Greater deposu ve üst katı konut olarak kullanılan binanın güneyinde, daha sonra yapılacak Mersin. Its lower storey is used as Salt Depot and upper storey as residence. On the olan ve ismini bu yapıdan alarak Tuz İskelesi olarak adlandırılacak iskele henüz south of this building, the pier which is to be built later on and named Salt Pier after yapılmamış. Görünürde bir iskele olmasa da, deponun batısında kıyıda bekleyen this building has not been built yet. Even there is no existing pier; boats waiting on the tekneler görülüyor. shore are seen on the west of the storehouse.

ıyı çizgisi, kentin yeni yeni gelişmekte olan batıdaki konut alanlarına doğru he coastline continues till the residential area on the west that is newly Kdevam ediyor. Gümrük Meydanı'ndan başlayıp kartpostalda ağaçlık bir alan Tdeveloping. The Kışla Street (current Atatürk Street) starts from Custom Square, olarak görülen Kışla'ya kadar devam eden Kışla Caddesi (günümüzde Atatürk reaches to the Military Barracks, seen as a wooded area in the postcard, and passes Caddesi), tuz deposunun kuzeyinden geçiyor. from the north of Salt Depot.

940'lı yıllara kadar Kışla Caddesi, Gümrük Meydanı'ndan başlayan parke taşlı bir ntil 1940's Kışla Street is a cobblestoned street starting from Custom Square and 1cadde ve günümüzde Mersin Çarşısı olarak adlandırılan yapıya kadar olan Uvery narrow on the part extending to the building currently named Mersin bölümü oldukça dar. Caddenin, Gümrük Meydanı ile kartpostalda görülen tuz Bazaar. On the part of the street, starting from Custom Square to the salt warehouse deposu binasına kadar olan bölümünde Bakkallar Çarşısı, Rum tüccar Mavromati'ye seen on the postcard, there are Grocery Stores Bazaar, the buildings owned by ve Sursock Ailesi'ne ait yapılar, Vital Strumza'nın Şevk-i Sürur Rakısı imal ettiği rakı Greek merchant Mavromati and The Sursock Family, the raki factory where Vital TUZ DEPOSU SALT DEPOT fabrikası, Şen Yuva adlı bir pavyon, Yeni Mersin Gazetesi, bakkallar, tenekeci ve Strumza produces Sürur Rakı, a pavilion named Cheerful Home, New Mersin tatlıcı esnafı bulunuyor [3]. Newspaper, grocery stores, tinman and pastry artisan [3]. 178 179 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO LIGHTHOUSE

Yeni Yaşam: New Life: Atatürk Evi Atatürk ve House Çevresi and The Environs

Mersin Sahili ve Tuz Deposu, 1910’ler İnönü Bulvarı ve Mersin Kent Merkezi, 2000’ler Mersin Coast and Salt Depot, 1910’s İnönü Boulevard and City Centre of Mersin , 2000’s

artpostal denizde ve kıyıdaki tekneleri, kıyı boyunca devam eden yapıları ile he postcard reveals the relationship between the city and sea with the boats Kkentin denizle kurduğu ilişkiyi ortaya koyuyor. Tboth on the sea and the coast, and the structures all along the coastline.

artpostalda yalnızca ahşap ayakları kalmış olan bir iskele görünüyor. Bu iskele ruined pier with only timber supports left is seen on the postcard. This is the Salt Kgünümüzde Mersin Ticaret Sanayi Odası binasının bulunduğu alanda 1940'lı APier, located on the south of the area where during 1940's Çukurova Bar and yıllarda yer alan Çukurova Barı ve tuz deposunun güneyindeki Tuz İskelesi... 1880 Salt Depot exist and today, Mersin Chamber of Commerce and Industry stands. This yılında inşa edilen ve daha çok hayvan sevkıyatı yapılan bu ihraç iskelesi, özellikle export pier built in 1880 and mostly used for animal conveying is especially utilized by Messageries Maritimes Gemi Acentesi'nce kullanılıyor [4]. Messageries Maritimes Shipping Agency [4].

rka planda çan kulesi görülen kilise günümüzde Cumhuriyet Meydanı'nda, he church of which the bell tower is seen on the background of the postcard is AKültür Merkezi'nin batısında yer alan Arap Ortodoks Kilisesi. Kartpostalda göze TOrthodox Church that today stands on Republican Square, on the west of Culture çarpan bir başka yapı da İngiliz asıllı Rickards Ailesi'nin evi. Günümüzde ayakta Center. Another eye-catching structure on the postcard is the house owned by olmayan yapı, uzun yıllar bu ailenin konutu olarak kullanılıyor. Rickards Family of English heritage. The building, no longer stands up, has been used as this family's house over many years. ugün Ulu Çarşı ve Ulu Cami olarak düzenlenmiş Gümrük Meydanı ile Mersin BBüyükşehir Belediye binasının yer aldığı tuz deposunun arasında kalan bölgedeki he development of the area between Custom Square, which is at the present gelişmeler ve bu alanda Atatürk Caddesi'nin yayalaştırılması, bu bölgenin Mersin Torganized as Ulu Çarşı (Grand Bazaar) and Ulu Cami (Grand Mosque), and the kent merkezinin odağında yer almasını sağlıyor. Salt Depot, where Municipality of Greater Mersin stands and rearrangement of TUZ DEPOSU SALT DEPOT Atatürk Street as pedestrian zone, makes this area the central point of the Mersin city center. 180 181 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO LIGHTHOUSE

Yeni Yaşam: New Life: Atatürk Evi Atatürk ve House Çevresi and The Environs

Mersin Sahili ve Tuz Deposu, 1930’lar İnönü Bulvarı ve Mersin Kent Merkezi, 2000’ler Mersin Coast and Salt Depot, 1930’s İnönü Boulevard and City Centre of Mersin , 2000’s

entin batısından doğuya; Gümrük İskelesi'ne doğru sahile bakış. Kartpostalda erspective of the coast from west to the east of the city; towards Custom Pier: on KGümrük İskelesi'ne kadar kıyı boyunca çok sayıda iskelenin kalıntısı görülüyor. Pthe postcard, along the coastline till Custom Pier, the ruins of many piers are Bunlardan biri, tuz deposu olarak kullanılan yapının güneyindeki Tuz İskelesi. seen. One of these is Salt Pier on the south of the Salt Depot.

skeleye adını veren ve daha sonra Alaiyeli (Alanyalı) Mustafa ve Biraderleri'nin 1927 he building the pier adopted its name from and later on functioned as the İtarihinde açtıkları nal ve çivi fabrikası olan yapı, hemen kuzeyinde yer alan Atatürk Thorseshoe and nail factory opened in 1927 by Alaiyeli Mustafa and Brothers is one Evi gibi, Mersin'in simge yapılarından biri [5]. Günümüzde Taş Bina olarak adlandırılan of the symbol structures of Mersin [5], like Atatürk House located just on the north of it. yapının kaderi 1940'lı yıllarda değişiyor. The fate of the building, currently named stone building, changes in 1940. The date of transformation not only for this building but also Mersin was the beginning of evfik Sırrı Gür'ün 1943'te İçel Valisi olması yalnızca bu yapı için değil Mersin için de governorship of Tevfik Sırrı Gür for İçel in 1943. Governor Tevfik Sırrı Gür, considering Tbir değişim anlamına geliyor. Vali Tevfik Sırrı Gür, kentte halkın eğlenebileceği the lack of a high quality public entertainment facility in the city, demands this nitelikli bir yer bulunmadığını düşünerek, üst katı bir dönem Mersin İdman Yurdu Lokali building to be rearranged, of which upper storey has been once used as Mersin olarak da kullanılmış bu yapının yeniden düzenlenmesini istiyor. Böylece bir dönem İdman Yurdu Football Club Local. As a consequence, the building, located on the üstü konut ve alt katı da antrepo olarak kullanılan deniz kıyısındaki bina, özgün yapısı seashore, once used as residence on the upper storey and warehouse on the lower bozulmadan, müzik dinlenip dans edilebilen, güney cephesi denize ve kuzey storey, is transformed, into a clubhouse of music and dancing. The south façade of cephesi ise Kışla Caddesi'ne açılan bir lokal haline getiriliyor [6]. Kentin bu yeni sanat the clubhouse opens to the sea and north façade to Kışla Street [6]. This new art and ve eğlence mekanı Akkahve adını alıyor. entertainment place is named Akkahve. TUZ DEPOSU SALT DEPOT

182 183 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO LIGHTHOUSE

Yeni Yaşam: New Life: Atatürk Evi Atatürk ve House Çevresi and The Environs

Mersin Sahili , 1900’lar İnönü Bulvarı ve Mersin Kent Merkezi, 2000’ler Mersin Coast , 1900’s İnönü Boulevard and City Centre of Mersin, 2000’s

artpostalın üst kısmında Fransızca olarak Mersin, Koy (Mersina- La Baie) yazıyor. El n the upper part of the postcard, it is written Mersin, Bay (Mersina-La Baie) in Kyazısı ile 1904 tarihi not düşülmüş. Çok sayıda bayrak görülüyor. 1905 yılında OFrench. The year 1904 is noted in handwriting. A lot of flags are seen. In 1905, kentte Almanya, İngiltere, Avusturya-Macaristan, Belçika, İspanya, Amerika, Fransa, there are Consulates of Germany, England, Austro-Hungarian, Belgium, Spain, Yunanistan, İtalya, Hollanda, İran, Portekiz ve Rus Konsoloslukları bulunuyor [7]. United States, France, Greece, Italy, Holland, Iran, Portugal and Russia in the city [7]. Kentteki çok sayıda konsolosluk, ticaretin uluslararası niteliğini ve boyutlarını ortaya The various consulates in the city are the remark of international quality and koyuyor. Gelişen ticaret yeni bir yaşam kültürünü beraberinde getiriyor. Bir dönem dimensions of trade. The developing trade brings along a social culture. By the time, çoğunlukla kentin tüccarları ve memurlarının uğrak yeri olan Ziya Paşa besides Ziyapaşa Club, which once used to be a popular place for merchants, bars, Gazinosu'ndan başka zaman içinde ailece gidilebilecek eğlenceler için bar, lokanta restaurants and locals are opened appropriate for family fun. ve lokaller açılmaya başlıyor. eginning from 1940's, Akkahve, and Merchants Club just on the east of Akkahve, 940'lı yıllardan itibaren Akkahve, Akkahve'nin hemen doğusunda, günümüzde Bat the place where currently Mersin Chamber of Commerce and Industry 1Mersin Ticaret ve Sanayi Odası'nın bulunduğu alanda Tüccar Kulübü, Toros Oteli, stands, Toros Hotel, and later on Stock Market Club and such other new clubs, daha sonra Borsa Kulübü gibi yeni kulüp, lokanta, bar, aile gazinosu ve oteller kentin restaurants, family casinos and hotels begin to feature in city social life. sosyal hayatında önemli yer tutmaya başlıyor. his is the times Akkahve transforms into an art atelier from a storehouse and nail u dönemde Akkahve, pek çok Mersinli için unutulmaz sohbetler, söyleşiler ve şiir Tfactory as the place of unforgettable chats, colloquy and poem recitals for many Bdinletilerinin mekanı olarak zaman içinde bir depo ve çivi atölyesinden bir sanat Mersin citizens. Akkahve hosts many artists from all art fields; writers, painters, actors, atölyesine dönüşüyor. Akkahve, kentteki yazar, çizer, oyuncu, müzisyen, ressam; her musicians of the city to the artists coming from İstanbul on tour. TUZ DEPOSU SALT DEPOT alandan sanatçıdan İstanbul'dan bölgeye turneye gelen sanatçılara kadar pek çok kişiyi ağırlıyor. 184 185 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Yeni Yaşam: New Life: Atatürk Evi Atatürk ve House Çevresi and The Environs

Atatürk Evi, Akkahve ve Messageries Maritimes, 1940’lar Atatürk Evi ve Mersin Büyükşehir Belediyesi, 2000’ler Atatürk House, Ak Café and Messageries Maritimes, 1940’s Atatürk House and Greater Mersin Municipality, 2000’s

artpostal, solda Atatürk Evi ile Fransız Gemi Acentesi Messageries Maritimes he postcard shows a panorama of Kışla Street, from west to east, with Atatürk Kbinasını, sağda ise Akkahve ile batıdan doğuya Kışla Caddesi'ni gözler önüne THouse and French Shipping Agency Massegeries Maritimes building on the left, seriyor. 1940'lı yıllarda kentte Toros Oteli'nden başka nitelikli bir otel bulmak zor [8]. Bu Akkahve on the right. In 1940's, it is difficult to find a qualified hotel other than Toros nedenle Akkahve'nin ikinci katı otel olarak düzenleniyor ve Akotel adıyla hizmete Hotel, in the city [8]. Therefore, the second storey of Akkahve is arranged as a hotel açılması planlanıyor. 3 Mart 1944 tarihli Yeni Mersin Gazetesi otelin açılacağını şu and planned to serve with the name Akotel. On the 3 March 1944 dated Yeni Mersin haberle duyuruyor: Newspaper, the opening of the hotel is announced as below;

Şehrimizin çok muhtaç olduğu bir otel yapılmak üzere elyevm (halen) İdman The building on the coastline, still occupied as İdman Yurdu is bought by the Yurdu olarak işgal edilmekte olan deniz kenarındaki yapı vilayetçe 35 000 liraya “ governorship at 3500 liras, in order to transform into a hotel which is a crucial need satın alınmıştır. Üst katının yıkılması işi müteahhidine verilmiştir. Altında açık ve kapalı 1 “ 000 kişi alacak bir şehir gazinosunun ve üzerinde iki katta 56 odayı ihtiva edecek olan of our city. The demolition of upper storey is assigned to the constructor. The plans of otelin planları tamamlanmak üzeredir. Gazinonun üç ay içinde ve otelin de kıştan the hotel, which is designed consisting of open and closed city casino of 1000 person evvel bitirilmesi umulmaktadır.” capacity on the lower storey and on the upper two storey including 56 rooms, are about to be completed. The casino is expected to be completed in three months e var ki, Vali Tevfik Sırrı Gür'ün Mersin'den ayrılması nedeniyle Akotel hizmete and the hotel before winter. “ Ngiremiyor ama Akkahve Mersinli sanatçıların uğrak yeri oluyor. 1945'ten 1958 yılına kadar, Etem Çalışkan, Doğan Akça, Nuri Abaç, Celal Çumralı, Mansur Akyıl, rom 1945 to 1958, many Mersin citizens interested in art, like Etem Çalışkan, Doğan İlyas Halil, Osman Özeren, Zeliha Noyan, Haşmet Akal, Ayşe Akal, Bedii Demirseren, FAkça, Nuri Abaç, Celal Çumralı, Mahsur Akyıl, İlyas Halil, Osman Özeren, Zeliha Ziya Arıkan gibi sanatla ilgilenen pek çok Mersinli, Akkahve'nin müdavimleri arasında Noyan, Haşmet Akal, Ayşe Akal, Bedii Demirseren, Ziya Arıkan are regulars of yer alıyor [9]. Ender de olsa Ümit Yaşar Oğuzcan, Ziya Arman, Nurullah Ataç da Akkahve [9]. Ümit Yaşar Oğuzcan, Ziya Arman, Nurullah Ataç, even rarely, are also ATATÜRK Evİ (CHRISTMANN Evİ) Akkahve'nin ağırladığı isimler [10]. 1958 yılında bir bölümüne Mersin Belediyesi'nin among the names Akkahve hosts [10]. In 1963, on the lower storey of the building ATATÜRK HOUSE (CHRISTMANN HOUSE) taşındığı binanın Akkahve olarak bilinen alt katında, 1963'te Güzel Sanatlar Resim ve known as Akkahve, where in 1958 Mersin Municipality moved in, Fine Arts Painting Heykel Galerisi açılıyor [11]. and Sculpture Gallery is opened [11]. 186 187 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO LIGHTHOUSE

Yeni Yaşam: New Life: Atatürk Evi Atatürk ve House Çevresi and The Environs

Atatürk Evi (Christmann Evi), 1920’ler Atatürk Evi Müzesi, 2000’ler Atatürk House (Christmann House), 1920’s Mersin Atatürk Museum, 2000’s

irminci yüzyıl başına kadar Uray Caddesi kentin ticari eksenini oluştururken, ntil the beginning of twentieth century, Uray Street constitutes the commercial YGümrük Meydanı'ndan Kışla'ya doğru gidildikçe ticarethaneler seyrekleşip, Uspine of the city. From Custom Square to Military Barracks, commercial houses özellikle günümüzde Atatürk Evi Müzesi olan yapıdan batıya doğru tamamen become sparse and especially towards west from current Atatürk House Museum, konutların bulunduğu mahallelere ulaşılıyor. neighborhoods of entire residences are reached.

artpostalda sağda görülen yapı Mersin'in yakın geçmişi için oldukça büyük bir he building on the right of the postcard is of crucial importance in the recent past Kanlam taşıyor. O dönemde denize oldukça yakın olan bu yapı, 1925 yılında Tof Mersin. This building, very close the sea at the times the postcard prepared, is Atatürk ve eşi Latife Hanım'ın on bir gün boyunca konuk olduğu ev. Yapı 1992 yılında where Ataturk and his wife Mrs Latife are hosted for eleven days at 1925. The building restore ediliyor ve Atatürk Evi Müzesi olarak ziyarete açılıyor [12]. is restored in 1992 and opened to visitors as Ataturk House Museum [12].

ünümüzde zemin katında Kültür Bakanlığı Döner Sermaye İşletme he building currently used as Ministry of Culture sale office on the base floor, is built GMüdürlüğü'nün (DÖSİM) satış ofisi bulunan yapı, 1897 yılında Mersinli Rum Tin 1897 as the residence of Mersin citizens Greek merchant Mavromati's daughter tüccar Mavromati'nin İsviçre Konsolosu Alman asıllı Christmann ile evlenen kızının who married Switzerland Consul Christmann of German heritage [13]. Since the konutu olarak yaptırılıyor [13]. Ev uzun yıllar bu ailenin konutu olarak kullanıldığı için house used as this family's residence for many long years, it is known as Christmann Christmann Evi ya da Christmann Köşkü olarak biliniyor. Christmann Ailesi'nin çocuğu House or Christmann Villa. Because The Christmann Family does not have a child, olmadığı için ev daha sonra Mavromati'nin damadı Fedon Tahinci'ye geçiyor ve the house passes to Mavromati's son-in-law Fedon Tahinci and used as The Tahinci Tahinci Ailesi'nin konutu olarak kullanılıyor [14]. 1960'lı yıllarda bir dönem Toros Family residence [14]. Abdulah Canlıgil tells about Fedon Tahinci and the building, Koleji'nin eğitim verdiği yapıyı ve Fedon Tahinci'yi, Abdulah Canlıgil anılarında şöyle which also served as Toros College for a while at 1970's, as below; anlatıyor: …the most widely-recognized honorary consul of Mersin was Belgium Consul …Mersin'in en tanınmış fahri konsolosu ise Belçika Konsolosu Fedon Tahinci'ydi. “Fedon Tahinci. Mr. Fedon was interested in horses and known for his horse rides at ATATÜRK Evİ (CHRISTMANN Evİ) “Mösyö Fedon atlara meraklıydı ve Gözne'de atla dolaşması meşhurdu. Evi, Gözne. Since his house was the place Ataturk stayed at his first arrival to Mersin, it was ATATÜRK HOUSE (CHRISTMANN HOUSE) Atatürk'ün Mersin'e ilk geldiğinde kaldığı ev olduğundan, vali konağına yakın, çok a widely known, historically valued house, very close to governor mansion, at a central place” [15]. 188 merkezi bir yerde ve herkes tarafından bilinen, tarihi değeri çok yüksek bir evdi” [15]. 189 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Yeni Yaşam: New Life: Atatürk Evi Atatürk ve House Çevresi and The Environs

Rickards Evi, 1930’lar Vali Konağı, 2000’ler Rickards House, 1930’s Governer’s House, 2000’s

artpostalın üzerinde Osmanlıca olarak Millet Bahçesi Civarı yazıyor. Kışla Public Garden and the Environs” is written on the postcard in Ottoman. Through KCaddesi, Akkahve, Atatürk Evi ve Rickards Ailesi'ne ait evin arasından, kıyıya “Akkahve, Ataturk House and Rickards House, Kışla Street extends parallel to the paralel olarak kentin 1940'lı yıllara kadar son noktası olan Kışla Binası'na doğru devam coast-line, towards Military Barracks, which is the end point of the city on the west ediyor. until 1940's.

artpostalda Kışla Caddesi ile günümüzde Kültür Merkezi'nin ve güneyindeki he left one of the two buildings seen on the postcard, located at the intersection Kmeydanın kesiştiği noktada yer alan iki yapıdan soldaki artık yok. 1970'li yıllarda Tof Kışla Street and current Culture Center and the square on the south of it, does Sakarya Caddesi'nin genişletilmesi sırasında yıkılan iki katlı yapı, İngiliz asıllı Rickards not exist anymore. This two storey building demolished during Sakarya Street Ailesi'nin evi. Kereste, elektrik levazımatı, gramofon, yazı makineleri satım işlerinden widening operation at 1970's, is the house of the Rickards Family of English heritage. başka [16], İngiliz Lloyd Şirketi'nin gemi acenteliğini de yürüten Rickards Ailesi'ni In his memories, Joseph O'Neill mentions about The Rickards Family which keep up Joseph O'Neill anılarında şöyle anlatıyor [17]; shipping agency of English Lloyd Company, besides carrying on the sale of commercial timber, electrical implements, gramophone, and typewriters [16], as Rickards ailesi, Mersin'in yerlisi olan tek İngiliz aile idi ... Bu aileden William Rickards, follows [17]; “kuzeniyle birlikte İngiliz Lloyd şirketinin acenteliğini yapıyordu... William Rickards'ın babası Henry Rickards, 1880'li yıllarda Mersin'e gelmiş ve Mersin-Adana demiryoluna “Rickards family was the only British family native to Mersin ... William Rickards was yatırım yapmıştır... Henry Rickards'ın torunu ve William Rickards'ın yeğeni Patrick the Lloyd's agent in Mersin, and his cousin ... Father of William Rickards, Henry Grisby'nin anlattıklarına göre, William Rickards, şapkası ve kolunun altına sıkıştırdığı Rickards arrived in Mersin in the 1880's and invested his gold in Mersin-Adana İngilizce gazetesi ile Mersin'de her gün düzenli geziler yaparmış.” Railway”. According to memoirs of Patrick Grisby, “every morning he went for a walk RICKARDS E V İ RICKARDS HOUSE with a Panama hat on his head and English newspaper under his arm” 190 191 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Yeni Yaşam: New Life: Atatürk Evi Atatürk ve House Çevresi and The Environs

Rickards Evi, 1930’lar Atatürk Evi ve Atatürk Caddesi, 2000’ler Rickards House, 1930’s Atatürk House and Atatürk Street, 2000’s

ünümüzde Cumhuriyet Meydanı olarak adlandırılan alanın bir bölümü ome part of the current Republican Square, is called Public Garden at the times Gkartpostalın hazırlandığı dönemde Millet Bahçesi olarak anılıyor. Rickards Sthe postcard taken. Two adjacent residences [18] of Richards Family seen on the Ailesi'nin kartpostalda görülen yan yana yapılmış iki konutu [18] da bu alanın hemen postcard are located just at the east edge of this area. These houses on the most ATATÜRK EVİ (CHRISTMANN EVİ) ATATÜRK HOUSE doğu kıyısında yer alıyor. Kentin en önemli caddesi üzerinde ve ticari fonksiyonların important street of the city, located very close to Uray Street where an intense (CHRISTMANN HOUSE) yoğun olarak sürdürüldüğü Uray Caddesi ile Gümrük Meydanı'na olan yakınlığı, trading activity takes place, and also near to Custom Square gives a hint of the ailenin ticaretteki başarısı ve zenginliğine ilişkin ipucu veriyor. Aile, kentteki kurumlara family's success and prosperity at commerce. Family is on the newspapers with their yaptığı yardımlarla gazetelere de haber oluyor [19]; donations to the city associations [19];

RICKARDS EVİ RICKARDS HOUSE Türk Hava Kurumu'na yapmış olduğu nakdi yardımlar dolayısıyla şehrimiz On account of his pecuniary donations to Turkish Aeronautical Association, it is “tüccarlarından B. Vilyam Rikards'ın (B. William Rickards), altın madalya ile taltifi, “decided to reward B. Vilyam Rikards (B. William Rickards), one of our city Türk Hava Kurumu Genel Merkezi'nce kararlaştırılmış ve Ankara'dan gönderilen merchants, with a gold medal and the medal sent from Ankara is consigned to him madalya kurumun Mersin Temsilciliği'nce mumaileyhe (adı geçene; B. William by Mersin Agency of the association.” Rickards'a) teslim edilmiştir.” his Rickards Family owned house is used as residence by Anfre, the Governor of ickards Ailesi'ne ait bu ev Fransız işgali sırasında işgal kuvvetleri guvernörü Anfre Toccupying forces, during French occupation [20]. Rtarafından ikametgah olarak kullanılıyor [20].

RICKARDS E V İ RICKARDS HOUSE

192 193 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Yeni Yaşam: New Life: Atatürk Evi Atatürk ve House Çevresi and The Environs

Atatürk Evi (Christmann Evi), 1930’lar Atatürk Evi Müzesi, 2000’ler Atatürk House (Christmann House), 1930’s Mersin Atatürk Museum, 2000’s

entin kuzeyinden güneydoğuya doğru kaydedilen görüntüde Atatürk Evi ve n the vista recorded from north to southeast of the city, the following are seen Kkuzeyindeki hamamın yanı sıra denizde açıkta bekleyen gemiler, Messageries Orespectively; Ataturk House and Turkish bath on its north, ships anchored on the Maritimes Gemi Acentesi binası ve en solda da Gümrük Meydanı'ndaki Yeni open sea, Messageries Maritimes Shipping Agency, and the minaret of New Mosque Cami'nin minaresi görülüyor. at Custom Square on the leftmost.

tatürk Evi'nin kuzeyindeki hamam, Uray ve Kışla Caddesi üzerinde Sursoklar he Turkish bath on the north of Ataturk House is the Sursok Turkish Bath [21] built by AÇarşısı, Sursok Han gibi çok sayıda mülkleri bulunan Sursock Ailesi'nin yaptırdığı TSursock Family, the family which is also the owner of many other real estate like Sursok Hamamı [21]. Sursock Ailesi, 1860'lı yıllarda ticaret yapmak amacıyla Mersin'e Sursok Bazaar and Sursok Han on Kışla and Uray streets. Sursock Family is a very gelen ve zamanla kentin ileri gelen tüccarlarından olan Nader Kardeşler'in, adına wealthy one from Beirut that comes to Mersin since 1860's for trade business and gayrimenkul aldığı Beyrutlu, oldukça varlıklı bir aile [22]. bought real estate in the name of Nader Brothers, who are to become one of notable merchants of the city by the time. artpostalda Sursok Hamamı'nın kuzeyinden geçen cadde günümüzdeki Silifke KCaddesi. Silifke Caddesi ile Kışla Caddesi arasında kalan, Atatürk Evi'nin he street passing by the North of Sursok Turkish Bath on the postcard is today's doğusundaki açıklık ise Emirgan Çay Bahçesi. Günümüzde, Atatürk Evi ile Sosyal TSilifke Street. The open space on the east of Ataturk House, between Silifke and Sigortalar İş hanı arasında yine küçük bir park olarak kullanılmakta olan alanda Kışla Street is Emirgan Tea Garden that is currently used as a small park, located bulunan Emirgan Çay Bahçesi, bu dönemde hemen bitişiğindeki Güneş Sineması, between Ataturk House and Social Security Business Inn (Sosyal Sigortalar İş Hanı). At sinemanın karşısında, Kışla Caddesi'nin güneyindeki Tüccar Kulübü, Akkahve gibi that period, this garden is a part of art and entertainment within the city, with sosyal yaşamda yeri olan yapıları ile kentin sanat ve eğlence odağının bir parçası. buildings of social life like Güneş Cinema next-door, Merchants Club on the south of ATATÜRK Evİ (CHRISTMANN Evİ) ATATÜRK HOUSE (CHRISTMANN HOUSE) Kışla Street, just on the opposite of the cinema and Akkahve. 194 195 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Yeni Yaşam: New Life: Atatürk Evi Atatürk ve House Çevresi and The Environs

Messageries Maritimes Binası ve Gezinti Yolu, 1920’ler Mersin Ticaret ve Sanayi Odası ve Mersin Çarşısı, 2000’ler Messageries Maritimes and the Promenad, 1920’s Mersin Commerce of Trade and Industry and Mersin Çarşısı, 2000’s

artpostalda günümüzde Mersin Çarşısı'nın bulunduğu alanda yer alan ve 1894 n the postcard, located on the area currently Mersin Bazaar exists, the building Kyılından itibaren Mersin'de acentesi bulunduğu bilinen Fransız Messageries Obelonging French Messageries Maritimes Shipping Company is seen [23]. This Maritimes şirketine ait yapı görülüyor [23]. 1851 yılında Compagnie Des Services company is known to have agency in Mersin since 1894. Founded in the name of Maritimes Des Messageries Nationales adıyla kurulan şirket, ilk dönemlerinde Compagnie Des Services Maritimes Des Messageries Nationales in 1851, it is a Ortadoğu'ya seferler düzenleyen bir gemicilik şirketi. 1871 yılında Compagnie Des shipping company organizing sailings to the Middle East at the beginning. As Suez Messageries Maritimes adını alan şirket, Süveyş Kanalı'nın açılması ile Uzak Doğu Canal opens, the company begins Far East sailings, adopting the name Compagnie Des Messageries Maritimes in 1871. The period between 1871 and 1914 is the seferlerine başlıyor. Fransa'nın Orta ve Uzakdoğu ülkelerine yönelik yayılmacı brightest era for the company, when intense French expansionist politics towards politikalarının yoğun olduğu 1871-1914 yılları arasında şirket en parlak dönemini Middle and Far East countries [24]. It is important that the company opens an yaşıyor [24]. Şirketin bu dönemde Mersin'de de bir acentelik açması önemli. agency in Mersin at that period.

artpostalın sağındaki Messageries Maritimes binası, şirketin kentteki merkezi ve essageries Maritimes building on the right of postcard, the head office of the Kbinanın güneyinden denize uzanan iskele de şirket tarafından kullanılıyor [25]. Mcompany in the city and the pier extending to sea through the south of the Acenteliği 1894-1896 yılında P. Merichal'in sürdürdüğü şirkette, 1905-1921 yılları building are also used by the company [25]. Between 1894 and 1896, the agency is arasındaki acente E. Jaurégibery [26]. 1922-1931 yıllarında şirketin Mersin temsilcisi F. executed by P. Merichal. The agency between 1905 and 1921 is E. Jaurégibery [26, Osman Sıdık [27]. Bu yıllarda şirketin seferleri hakkında bilgi veren gazete ilanlarından while the Mersin agent of the company between 1922 and 1931 is F. Osman Sıdık biri şöyle [28]; [27]. Following is an example of newspaper bulletin about the company's sailings at these years; Mersin'e sefer düzenleyen Messageries Maritimes Kumpanyası'na (şirketine) ait “Ankor Vapuru, 3 Ağustos 1931 Pazartesi Günü Mersin'e muvasalat (gelen, ulaşan), 'Ankor Ship' belonging Messageries Maritimes Company organizing sailings to MESSAGERIES MARITIME aynı gün öğleden sonra Mersin'den hareketle Beyrut, Hayfa, Yafa İskenderiye ve “Mersin, will arrive Mersin on 3rd of August 1931 Monday and depart to Beirut, Haifa, MESSAGERIES MARITIME Marsilya'ya hareket edecektir. Yolcu ve emtia tüccariye (ticaret malları) kabul Yafa Alexandria and Marseilles from Mersin in the afternoon the same day. Passengers and merchandise is accepted.” 196 olunur.” 197 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Yeni Yaşam: New Life: Atatürk Evi Atatürk ve House Çevresi and The Environs

Messageries Maritimes, 1920’ler Mersin Büyükşehir Belediyesi ve Mersin Çarşısı, 2000’ler Messageries Maritimes, 1920’s Municipality of Greater Mersin and Mersin Çarşısı, 2000’s

essageries Maritimes Gemi Acentesi'nin Mersin'deki binası, doğu ve batı he building of Messageries Maritimes Shipping Agency in Mersin is a two storey Mcephelerinde terasları olan, Kışla Caddesi'ne açılan üç ana girişi bulunan iki Tbuilding with terraces on both east and west façade and three main entrances katlı bir yapı. Acente binası günümüzde Atatürk Caddesi'nde, Ticaret ve Sanayi opening to Kışla Street. Agency is located on current Atatürk Street, at the area Odası'nın kuzeyindeki Mersin Çarşısı'nın bulunduğu alanda yer alıyor. Mersin Bazaar stands on the north of Mersin Chamber of Commerce and Industry. Differing from many other shipping companies with their agencies located on the u dönemde diğer pek çok gemi ve vapur acentesinin şubeleri kentin east of the city, between station and Custom Pier, in the inns on Uray Street like Azak Bdoğusunda, istasyon ile Gümrük İskelesi arasında, Uray Caddesi'ndeki Azak Han, Han, Taş Han, Sursok Han, Alanya (Alaiye) Han, Messageries Maritimes is located on Taş Han, Sursok Han, Alanya (Alaiye) Han gibi hanlarda bulunurken, Messageries the west of Custom Pier and serves at its own building. This gives us a general idea of Maritimes'in Gümrük İskelesi'nin batısında, kendi binasında hizmet veriyor olması the company's significance. şirket için Mersin'in önemi hakkında fikir veriyor. oreover, at this period, Messageries Maritimes causes the construction of yrıca bu dönemde Messageries Maritimes, günümüzde Mersin Ticaret Sanayi wooden pier in 1880, on the south of Çukurova Bar standing on the area Odası'nın bulunduğu alanda yer alan Çukurova Barı'nın güneyinde, 1880 M A currently Mersin Chamber of Commerce and Industry exists [29]. This pier mostly yılında bir ahşap iskele inşa ettiriyor[29]. Bu iskele daha çok hayvan sevkıyatının functions as an export pier for conveying animal. The pier used intensively in 1900 by yapıldığı bir ihraç iskelesi olarak işlev görüyor. 1900'lü yıllarda şirketin yoğun olarak the company, is where some part of animal export of the city takes place especially kullandığı iskele, bu dönemde kentin özellikle Mısır, Filistin ve Adalar'a yaptığı hayvan to Egypt, Philistine, and The Islands [30]. ihracatının bir bölümünün gerçekleştirildiği iskele [30].

he crowd in front of the building seen on the postcard, written Mersin Messageries MESSAGERIES MARITIME lt tarafında, Fransızca olarak “Mersin Messageries Maritimes Acentesi” (Mersine MESSAGERIES MARITIME AAgence des Messageries Maritimes) yazan kartpostalda, binanın önündeki TMaritimes Agency (Mersine Agence des Messageries Maritimes) in French, is the kalabalık, gemi acentesinin caddede yarattığı hareketliliğin bir işareti. remark of activity the shipping agency causes in the street. 198 199 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Yeni Yaşam: New Life: Atatürk Evi Atatürk ve House Çevresi and The Environs

Messageries Maritimes ve Rum Ortodoks Kilisesi, 1930’lar Mersin Büyükşehir Belediyesi ve Mersin Çarşısı, 2000’ler Messageries Maritimes and Greek Orthodox Church, 1920’s Municipality of Greater Mersin and Mersin Çarşısı, 2000’s

artpostalda ilk dikkati çekenler, ellerinde sepetleri, başlarında şapkaları ve kısa he kids carrying baskets, wearing hats, and short pants are the first attention Kpantolonları ile çocuklar. Günümüzde Atatürk Evi Müzesi olan Christmann Tdrawing part of the postcard. The north and east façade of the buildings on Kışla Köşkü'nün güneyinden Messageries Maritimes Gemi Acentesi'ne doğru kaydedilen Street is seen in the postcard recorded from the south of current Ataturk House, then kartpostalda, Kışla Caddesi'nin kuzey ve doğu yönü görülüyor. Sokak lambaları ve Christmann Villa towards Messageries Maritimes Shipping Agency. The street lamps elektrik direklerinden, kartpostalın, kente elektriğin geldiği 1927 yılından sonra and utility poles tells us the postcard is recorded after 1927, the year electricity kaydedildiği anlaşılıyor. comes to the city.

artpostalda dikkat çeken bir başka nokta ise kaldırımdaki çocukların kuzeyinde nother attention drawing point of the postcard is a church with two campaniles Kgörülen iki çan kulesi ve kubbesi ile bir kilise. Bu kilise, kentin bilinen tüccarlarından Aand dome seen on the north of the kids on the pavement. This is the Greek Mavromati'nin başkanlık ettiği Rum Cemaati tarafından yaptırılan Rum Ortodoks Orthodox Church built by Greek parish under the leadership of the city's well-known merchant Mavromati. From the Ottoman archive documents, it is understood that, Kilisesi. Osmanlı arşiv belgelerinden, 1849 yılında kentteki Ortodoks cemaatin merkezi in 1849, the Orthodox parish of the city applied the central government and been hükümete başvurduğu ve hükümetin papaz efendinin evinde ibadete izin verdiği given permission to worship at clergyman's house. However, along with the anlaşılıyor. Ancak zaman içinde artan Ortodoks nüfusuyla birlikte, papaz tarafından increasing Orthodox population, a church construction begins with the money cemaatten toplanan para ile bir kilise inşasına başlanıyor. Merkezi hükümetten izinsiz collected by clergyman from the society. This construction beginning without any olarak başlayan bu kilise inşaatı, kentteki resmi görevliler tarafından fark ediliyor ve permission of the central government is noticed by officials in the city and tried to be engellenmeye çalışılıyor. Bunun üzerine cemaat tarafından yine hükümete hindered. Hereupon, the parish applies to the central government again and başvurularak, Şam Patrikliği'ne bağlı inşaatı süren söz konusu Rum Ortodoks pointing out the need of this Greek Orthodox Church, which is a parish of Damascus Kilisesi'nin, kentte artan Hıristiyan nüfus için gerekli olduğu belirtilerek, engellemenin MESSAGERIES MARITIME Patriarchate, for the increasing Christian population in the city, requests the MESSAGERIES MARITIME kaldırılması isteniyor. Bu talep sonucunda hükümet, inşaatın engellenmemesi withdrawal of this obstruction. As a result of this request, the central government yönünde karar veriyor [31]. takes the decision of not hindering the construction [31]. 200 201 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Yeni Yaşam: New Life: Atatürk Evi Atatürk ve House Çevresi and The Environs

Rum Ortodoks Kilisesi, 1920’lar Rum Ortodoks Kilisesi, 1920’lar Greek Orthodox Church, 1920’s Greek Orthodox Church, 1920’s

apımına 1886 yılında başlanan Rum Ortodoks Kilisesi, 1890 yılında tamamlanıyor. he construction of Greek Orthodox Church begins in 1886 and is finished by 1890. Y1924 yılında Lozan Antlaşması gereği gerçekleşen mübadele öncesinde kentli TPrior to the exchange of population in compliance with Treaty of Lausanne, it is nüfus içinde Rumların etkin bir şekilde yer aldığı anlaşılıyor. On dokuzuncu yüzyılın clear that Greek has an effective part in urban population. According to Davis who ikinci yarısında Mersin'e gelen Davis'in aktardığına göre, o dönemde Türkler comes to Mersin in the second half of nineteenth century, at that period as Turks genellikle tarımla, Rumlar ise ticaretle uğraşıyor [32]. Hatta o dönemde kentin önde mostly deal with agriculture, Greek deal with trade [32]. Even, Mavromati one of the gelen tüccarlarından biri olan Mavromati, merkezi yönetime Seyhan ve Ceyhan period's known merchants of the city, makes a proposal of joining Seyhan and nehirlerinin kanallarla birleştirilerek tarımsal alanın sulanması önerisini sunuyor ve Ceyhan rivers with canals in order to use in irrigation of agricultural land and bunun karşılığında bu alanların kullanım iznini talep ediyor. Ancak bu öneri merkezi demands usage rights of this land in exchange. This proposal is denied by central yönetim tarafından reddediliyor [33]. government [33].

ent ticaretindeki Rum ağırlığı, yirminci yüzyılın ilk yarısında yerini Türk tüccarlara y the second half of twentieth century, the weight of Greek in commerce leaves Kbırakıyor. 1924 yılında Lozan Antlaşması ve mübadele sonrasında ise Rum Bits place to Turkish merchants. In 1924, after Treaty of Lausanne and exchange of Ortodoks Kilisesi cemaatini kaybetmeye başlıyor ve kilise, Zafer Cami adıyla population, Greek Orthodox Church begins losing its parish and the church begins to Müslüman nüfusa hizmet vermeye başlıyor [34]. Yapı bir süre Halkevi'nin konferans serve Muslim population in the name of Zafer (Victory) Mosque [34]. The building is salonu, bir dönem de sinema olarak kullanılıyor [35]. 1944 yılında, günümüzde Kültür used as conference hall of Public's House for a while and as cinema for a period [35]. Merkezi olan Halkevi'nin yapımı sırasında dönemin İçel Valisi Tevfik Sırrı Gür tarafından In 1944, the stones and marbles of the church brought from abroad are used in the kilisenin yurt dışından getirilmiş taşları ve mermerleri kullanılıyor [36]. construction of Public's House –current Cultural Center- by Tevfik Sırrı Gür, the Governor of İçel [36]. RUM ORTODOKS KİLİSESİ GREEK ORTHODOX CHURCH

202 203 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Yeni Yaşam: New Life: Atatürk Evi Atatürk ve House Çevresi and The Environs

Rickards Evi ve Akotel, 1940’lar Vali Konağı ve Mersin Büyükşehir Belediyesi, 1920’lar Ricards House and Ak Hotel, 1940’s Governer’s House and Municipality of Greater Mersin, 1920’s

artpostalda batıdan doğuya doğru Kışla Caddesi görülüyor. Günümüzde Vali ışla Street from west to east is seen on the postcard, a look from the point KKonağı'nın bulunduğu noktadan, Mersin Büyükşehir Belediyesi'nin bulunduğu KGovernor Mansion stands today to Municipality of Greater Mersin building. yapıya doğru bir bakış. ost of the palm trees seen on the right of the postcard are still at the same place today. However, the pergolas ongoing from the north of pine trees, artpostalın sağındaki palmiyelerin çoğu günümüzde de aynı yerde. Palmiyelerin M towards Akkahve from the opposite of Rickards House do not exist anymore. These Kkuzeyinde, Rickards Evi'nin karşısından Akkahve'ye doğru devam eden pergolas seen on the postcard are built during the rearrangement of Kışla Street, pergolalar ise artık yok. Kartpostalda görülen pergolalar, Vali Tevfik Gür döneminde instead of the stone wall separating the sea and the street, at the period of Governor deniz ile Kışla Caddesi'ni birbirinden ayıran taş duvarın yıkılarak, caddenin yeniden Tevfik Gür [37]. Kışla Street, which begins to be called Ataturk Street then, is one of the düzenlenmesi sırasında yaptırılıyor [37]. Bu dönemde adı artık Atatürk Caddesi olan most attractive routes for both pedestrian and vehicles for the sake of its shadowy Kışla Caddesi, beton ayakları olan ve özellikle baharda üzeri begonvillerle path of the pergolas standing on concrete pillars and covered with begonia allover kaplanarak cadde boyunca gölgeli bir yürüyüş yolu oluşturan pergolalar ile hem especially in the spring. yayalar hem de taşıtlar için kentin en cazip güzergahlarından biri. ooking at the view of the street with pergolas on the postcard, which is arranged at the period of Governor Tevfik Sırrı Gür, it is understood that the postcard is ali Tevfik Sırrı Gür döneminde düzenlenen caddenin bu pergolalı L recorded at 1940's. On the postcard, the two storey house of Rickards Family is seen görüntüsünden kartpostalın 1940'lı yıllarda kaydedildiği anlaşılıyor. Kartpostalda V on the left, and on the right another two storey stone building, which is current solda Rickards Ailesi'ne ait iki katlı iki konut ile sağda o dönemde Akkahve olarak Municipality of Greater Mersin and then used as Akkahve is seen. Even the kullanılan, günümüzdeki Mersin Büyükşehir Belediyesi'nin bulunduğu iki katlı taş bina pavements are seen on older postcards, they are in much more good condition as görülüyor. Kentte kaldırım daha eski kartpostallarda da var, ancak artık daha bakımlı RICKARDS E V İ compared with the earlier ones and also the road is asphalted. The horse cart RICKARDS HOUSE ve cadde de asfaltlanmış durumda. Mersinlilerin payton dedikleri atlı arabalar ise bu wagons, payton, as Mersin citizens call, are still in use for transport at these years in yıllarda hala kentte bir ulaşım aracı olarak kullanılıyor. the city. 204 205 Buluşma Yeri: Millet Bahçesi ve Halkevi

Meeting Place: People Garden and People’s House

İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Buluşma Yeri: ersin'de meydan niteliği gösteren alanlar, özellikle on dokuzuncu yüzyılın ikinci n Mersin, the areas of plaza characteristics have begun to take shape especially Meeting Myarısından itibaren şekillenmeye başlamıştır. Bunlardan ilki yirminci yüzyılın Ifrom the second half of twentieth century. The first one of these is the area which Millet ikinci yarısına kadar Gümrük Meydanı adını taşıyan, günümüzde Ulu Cami'nin carried the name Custom Square until the second half of twentieth century, where Place: bulunduğu ve 1970'li yıllarda yeniden düzenlenen ve halen Ulu Çarşı olarak currently Ulu Cami (Grand Mosque) is located and has been redesigned at 1970's Bahçesi adlandırılan alandır. İkincisi ise günümüzde park olarak kullanılan ve yirminci yüzyıl People’s and still called the Ulu Cami. The second one is Yoghurt Bazaar currently used as a başına kadar çevre yerleşimlerden gelenlerin ürünlerini sattığı bir pazar yeri olan park and has been utilized as a market place until the beginning of twentieth Garden and ve Yoğurt Pazarı'dır. century where people coming from surrounding settlements sell their products. People’s Halkevi irminci yüzyılın ikinci yarısına kadar geçen sürede her iki meydan da, kentin Ykimliğinde önemli bir belirleyici olan iskelelerdeki ticari etkinlikle ilişki içinde gelişip uring the period lasting until the second half of the twentieth century, both House şekillenmiştir. Her iki meydan da kentin o dönemdeki en önemli iskelesi olan Gümrük Dsquares has been developed and shaped in relation with the commercial İskelesi'nin uzantısındadır. Uray Caddesi, Gümrük Meydanı ve Yoğurt Pazarı gibi iki activities at the piers which were determinative in the city identity. They are located noktada genişlemiş ve kentteki iki önemli açık alanı oluşturmuştur [1]. Ne var ki her iki on the extension of the period's most important pier, the Custom Pier. Uray Street has meydan da bir sosyalleşme ve buluşma alanından çok, ticari ürün ve malların el been widened at two zones like Custom Square and Yoghurt Bazaar and formed the değiştirdiği, depolandığı, aktarıldığı ticari etkinlik için kullanılan alanlardır. two crucial open areas in the city [1]. However, both of the squares, rather than being socialization and meeting places are the areas utilized for commercial u dönemde kentteki sosyo-kültürel yaşam, açık kamusal alanlardan çok, Ziya activity where commercial products and goods are exchanged, stored and BPaşa Gazinosu, daha sonra Tüccar Kulübü gibi, özellikle kentin ticaret transferred. burjuvazisinin gittiği kapalı mekanlarda sürmüştür. he socio-cultural life in the city at that period is spent indoors, rather than open 923 yılında Cumhuriyetin ilanından sonra Mersin'de pek çok Anadolu kentinden Tpublic space, at places like Ziyapaşa Club and then Merchants Club where farklı biçimde sürmekte olan bu sosyal yaşam, Türkiye Cumhuriyeti'nin kendi 1 especially the trade bourgeois attended. modernleşme süreciyle yeni bir biçim almaya başlamıştır. Uluslararası bağlantıları ve gayrimüslim nüfusu ile batılı yaşam kültürüne yabancı olmayan kent, yeni yapı ve kurumları ile bu sürece hızla ve kolaylıkla uyum sağlamıştır. 1940'lı yıllara gelindiğinde n 1923, after declaration of the republic, this social lifestyle in Mersin dissimilar to bu yeni modernleşmenin izleri kentteki yeni kullanımlarda da görülmeye başlamıştır. Imany other cities of Anatolia has begun to take a new form with the modernization process of Turkish Republic. The city no stranger of western lifestyle as a result of its zellikle Cumhuriyet döneminde pek çok kentte modernleştirici iktidarın international connections and non-muslim population has adapted this process Öağırlığının hissedildiği ve çoğunlukla ulusal birliği pekiştirmeye yönelik toplantı, quickly and easily with new buildings and establishments. As it comes to 1940's, the yürüyüş, kutlama ve törenlerin gerçekleştirildiği bir kentsel alan olarak işlev görecek traces of this new modernization are seen on the new uses in the city. kent meydanları kendini göstermeye başlamıştır. Bunun sonucu olarak, kent merkezinde genellikle valilik, hükümet konağı gibi en üst düzey yerel idari erke ait specially in the Republican period, in many cities, the city squares which are to yapının sınırladığı, çoğunlukla bir heykel ya da anıt ile odağı belirlenmiş meydanlar Efunction as urban spaces where the modernizing government shows up and düzenlenmeye başlamıştır. Bir başka deyişle, Osmanlı kentinde daha çok ulaşım meetings, marches, celebrations, ceremonies predominantly intended to reinforce bağlantılarının belli noktalarda yaptığı genişlemelerle ve genellikle bir cami ya da national unity take place begins to appear. As a result of this, plazas located in the ticari kullanımlarla çevrelenen, kendiliğinden oluşmuş meydanlar, Cumhuriyet ile city center, usually bordered by buildings of top level local administrative authorities birlikte yerini hükümet konağı, belediye gibi resmi kurumlarla çevrelenen ve planlı like governorship building, government office or with a focal point located by a müdahaleler ile şekillenen meydanlara bırakmaya başlamıştır. statue or a monument are started to be designed. In other words, the naturally ersin'de de benzer bir gelişme Vali Tevfik Sırrı Gür'ün görev yaptığı 1940'lı formed squares in Ottoman city, mostly developed at the expansions on some parts Myıllarda gerçeklemiştir. Cumhuriyet dönemi eğitim ve aydınlanma devriminin of transportation junctions and usually surrounded by a mosque or commercial simgesi olarak Halkevi, önemli Cumhuriyet dönemi yapılarından Vali Konağı gibi utilizations are replaced by the plazas surrounded by public enterprises like kentin özgün tarihi ve mimari değer taşıyan yapıları ile çevrelenmiş alan, kentin yeni government office, municipality and formed with planned interventions, with the buluşma mekanlarından biri haline gelmiştir. Republic. 210 211 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Buluşma Yeri: 920'li yıllara kadar bir bölümü derme çatma konut yapıları ile Çardak Mahallesi similar development has happened in Mersin in 1940's while Governor Tevfik Meeting 1olarak bilinen, bir bölümü ise 1920'li yıllarda deniz kıyısında yazlık sinema olarak ASırrı Gür was in charge. The area surrounded by the buildings bearing the city's Millet kullanılan Millet Bahçesi, 1940'lı yıllardan itibaren kentlinin olduğu kadar batılı yaşam authentic historic and architectural values like People's House, which is a symbol of Place: Bahçesi biçimi ile Cumhuriyet modernleşmesinin de buluştuğu bir alan olarak belirmiştir. Republic period education and enlightenment revolution, and governor's mansion People’s Adıyla bütünleşen bu alan 1970'li yıllara kadar kentteki ulusal bayramların yanı sıra which is one of the important Republican period buildings, has become one of the ve sivil eğlence ve kutlamaların da en bilinen adresi olmuştur. new meeting points of the city. Garden and

Halkevi 940'lı yıllardan itibaren kentin doğusunda, İstasyon ve Uray Caddesi'ndeki ticari eople's Garden, of which one part is known as Çardak District with its jerry built People’s 1kullanımlardan batıdaki konut alanlarına doğru devam eden ana eksen Phouses until 1920's and one part used as summer cinema on the seaside at House üzerinde, Akkahve, Tüccar Kulübü, Güneş Sineması gibi kentteki sosyal ve kültürel 1920's, has appeared as a meeting place of not only the citizens but also the western etkinliklerinin yoğunlaştığı alanın hemen bitişiğindeki Millet Bahçesi, dönem dönem lifestyle with Republican modernization. People's Garden, as stated in its name has özel orkestra ile verilen caz konserlerinin, garden partilerin, ailece ya da eş dost ile been the most widely-known address of not only national ceremonies and but also yenilen yemeklerin unutulmaz mekanı haline gelmiştir. civil entertainments and celebrations in the city until 1970's.

erek ulusal bayramların ve resmi kutlamaların, gerekse sivil buluşma ve eople's Garden is located on the west of the city; on the main axis starting from Geğlencelerin adresi olan Millet Bahçesi ve Belediye Bahçesi'ni içine alan Pthe commercial uses on Uray Street towards the residential areas on the west günümüzün Cumhuriyet Meydanı, 2000'li yıllarda yeniden düzenlenmiş ve bugünkü and next to the area the buildings like Akkahve, Merchants Club, Güneş Movie halini almıştır. Theatre exist and the city's social and cultural activities take place. Beginning from 1940's, it has become the unforgettable place of jazz concerts of private orchestras, garden parties, and dinners with family or friends.

epublican Square embodies People's Garden, the address of not only national Rfestivals and official ceremonies but also civil meetings and entertainments, and Municipality Garden. It has been redesigned at 2000's and taken its current form.

212 213 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Buluşma Yeri: Meeting Millet Place: Bahçesi People’s ve Garden and Halkevi People’s House

Vali Konağı ve Kışla Caddesi, 1930’lar Vali Konağı ve Atatürk Caddesi, 2000’ler Governor’s Mansion, 1930’s Governor’s Mansion and Atatürk Street, 2000’s

artpostalda istasyondan başlayıp Kışla'ya kadar devam eden kentin ana n the postcard, the west part, the part from Governor's Mansion to Military Kcaddesinin Vali Konağı'ndan Kışla'ya kadar devam eden batı bölümü görülüyor. OBarracks, of the main street of the city which starts from the station and extends Sağdaki yapı günümüzde de aynı işlevle varlığını sürdüren Vali Konağı. till Military Barracks is seen. The building on the right is Governor's Mansion which still exists with the same function today. 936 yılına kadar tüccar Mavromati'nin Mücahitler Caddesi'ndeki evi Vali Konağı 1olarak kullanılıyor. Kurtuluştan sonra üst katı Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Merkezi, ntil 1936, merchant Mavromati's house on Mücahitler Street is used as Governor's giriş katı Gençler Birliği Yurdu olarak kullanılan bu yapı, halen Mücahitler UMansion. This building, of which the upper storey has been used as the Center of Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti (Association for Protection of Law) and the ground floor Caddesi'nde (eski Pazar Caddesi) ve Kızılay Binası'nın güneyinde bulunuyor. 17 Mart as Youth Union Dormitory after independence, still stands up on Mücahitler Street 1923 tarihindeki Mersin ziyaretinde Atatürk'ü eşi ile birlikte konuk eden yapıya daha (old Market Street) and on the south of Kızılay Building. The building which has hosted sonra üçüncü bir kat ekleniyor ve 1936 yılına kadar Vali Konağı olarak hizmet veriyor Atatürk and his wife at his visit to Mersin at 17th March of 1923, and a third storey is [2]. added later on, has served as Governor's Mansion until 1936 [2].

936 yılında Rüknettin Nasuhioğlu'nun Mersin Valisi olarak atanmasının ardından fter Rüknettin Nasihoğlu has been appointed Mersin governor, a new 1yeni bir Vali Konağı inşa edilmesine karar veriliyor ve kartpostalda görülen yapı bu AGovernor's Mansion is decided to be built and this building seen on the postcard dönemde tamamlanıyor. 19 Kasım 1937 yılında Mersin'i ziyareti sırasında Vali Konağı is completed at that period. Atatürk, who has been hosted at this new Governor's inşaatını gezen Atatürk, dönemin valisi Nasuhioğlu'na “Vali Bey, konağı çabuk Mansion at his visit to Mersin at 19th November of 1936, says to the period's governor düzenleyip, noksanlarını tamamlayınız. Her sene Nisan ayını burada geçirmek Nasihoğlu the following: “Mr. Governor, construct the mansion quickly and istiyorum” diyor. [3]. complete the lacking. I want to spend my time during Aprils every year in here” [3]. VALİ KONAĞI erçekten de bu tarihten sonra, 20 Mayıs 1938'de Mersin'e gelen Atatürk, yeni ctually, after that date; Atatürk coming to Mersin at twentieth May of 1938, has GOVERNOR’S MANSION Vali Konağı'nda üç gece konuk olarak çeşitli ziyaretlerde bulunuyor ve 23 Mayıs Abeen guest for three nights at the mansion and pays some visits and then leaves G the city at 23rd March of 1938 [4]. 214 1938'de kentten ayrılıyor [4]. 215 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Buluşma Yeri: Meeting Millet Place: Bahçesi People’s ve Garden and Halkevi People’s House

Vali Konağı ve Silifke Caddesi, 1930’lar Vali Konağı ve Silifke Caddesi, 2000’ler Governor’s Mansion and Silifke Street, 1930’s Governor’s Mansion and Silifke Street, 2000’s

ali Rüknettin Nasuhioğlu döneminde yapılan yeni Vali Konağı, Atatürk Evi he view of Governor's Mansion, built at the period of Governor Rüknettin V(Christmann Köşkü), Rickards Evi ve Silifke Caddesi'nin 1940'lı yıllardaki TNasihoğlu, Atatürk House (Christman Manor), Rickards House and Silifke Street at görünümü. 1940's.

artpostalda kentin Vali Konağı'ndan Yeni Cami'ye (günümüzde Ulu Cami) kadar n the postcard, the southeast sealine of the city, from Governor's Mansion to Kgüneydoğu kıyısı görülüyor. O yıllarda Vali Konağı'nın kuzeyinden Silifke Othe New Mosque (current Grand Mosque) is seen. At these years, no building Caddesi'ne kadar olan alanda henüz herhangi bir yapı bulunmuyor. Silifke Caddesi, exists yet on the area from the north of Governor's Mansion to Silifke Street. Silifke Rickards Ailesi'nin evinden güneye dönüyor ve bu noktada Kışla Caddesi ile kesişiyor. Street turns left from Rickards Family house and intersects Kışla Street at that point.

VALİ KONAĞI GOVERNOR’S MANSION

216 217 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Buluşma Yeri: Meeting Millet Place: Bahçesi People’s ve Garden and Halkevi People’s House

Kiremithane Mahallesi, 1930’lar Mersin Kültür Merkezi, 2000’ler Kiremithane District, 1930’s Mersin Cultural Centre, 2000’s

artpostalda günümüzde Kültür Merkezi'nin bulunduğu alandan Kiremithane general panorama of Kiremithane District is viewed from the area today the KMahallesi'nin genel bir panoraması görülüyor. ACenter of Culture is located on the postcard. artpostalın kaydedildiği dönemde Kiremithane Mahallesi düşük yoğunluklu ve t the period the postcard has been recorded, Kiremithane District is a place Kbahçeli yapılardan oluşan bir mahalle. Mahallenin sakinlerini daha çok, 1832 Acomposed of low density and buildings with gardens. The residents are yılında Mersin ve bölgesini işgal eden İbrahim Paşa'nın, ordusunun devamlılığı için consisting of the population who knows about agriculture, brought from Egypt and Mısır ve Suriye'den getirerek bölgeye yerleştirdiği, ziraat işlerini bilen nüfus oluşturuyor. Syria by İbrahim Pasha who has conquered Mersin and the region and settled them to the region for the continuity of his army. This population predominantly lives at Bu nüfus kentte ağırlıklı olarak Kiremithane Mahallesi ve Bahçe Mahallesi'nde, Kiremithane and Bahçe Districts, at an urban area composed of two-storey houses kartpostaldaki gibi iki katlı ve bahçeli yapılardan oluşan bir alanda yaşıyor [5]. with gardens like on the postcard [5]. u dönemde, Süveyş Kanalı inşası için gerekli ağaçları kesmek, kıyıya getirmek ve t this period, while Arabians coming from Latakia and Tripoli regions of Syria in Biskeleden sevk etmek için Suriye'nin Lazkiye ve Trablusşam bölgelerinden gelen Aorder to log, carry the trees to seaside and ship them from the pier were living at Araplar Lazkiye Mahallesi'ni oluştururken, ağırlıklı olarak kiremit ve tuğla yapımıyla Latakia District, where predominantly the ones dealing with tile and brick uğraşanların oturduğu mahalle "Kiremithane", bahçecilikle uğraşanların oturduğu manufacture settled begins to be called as “Kiremithane” (Tilery), and the district the mahalle de Bahçe Mahallesi adıyla anılmaya başlıyor. Kiremithane Mahallesi'nin ones doing gardening lived begins to be called as Bahçe (Garden) District. The güney sınırını Silifke Caddesi belirliyor. south border of Kiremithane District is Silifke Street.

ilifke Caddesi ile Kışla Caddesi arasında kalan alan ise 1940'lı yıllara kadar derme he area left between Silifke Street and Kışla Street is a field where jerrybuilt HALKEVİ barracks exist until 1940's. This area of bower-like structures which are covered by Sçatma barakaların bulunduğu bir alan. Geçici barınma amacıyla yapılmış, üzeri T PEOPLE’S HOUSE sazlarla örtülü çardak benzeri yapıların yer aldığı bu alan, o yıllarda Çardak Mahallesi reed on top and built for temporary sheltering is called Çardak (Bower) District at olarak adlandırılıyor [6]. these years [6]. 218 219 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Buluşma Yeri: Meeting Millet Place: Bahçesi People’s ve Garden and Halkevi People’s House

Kiremithane Mahallesi, 1930’lar Mersin Kültür Merkezi, 2000’ler Kiremithane District, 1930’s Mersin Cultural Centre, 2000’s

ardak Mahallesi'nin derme çatma yapıları, 1930'lu yılların sonunda yerini gelişen y the end of 1930's, the jerrybuilt structures of Çardak District had to be Çve değişen kentin yeni kullanımlarına bırakmak zorunda kalıyor. 1937 yılında Bsuperseded by new utilizations of the improving and changing city. In 1937, Governor's Mansion is built on the east edge of Çardak District consisting of barracks. barakalardan oluşan Çardak Mahallesi'nin doğu kıyısına Vali Konağı yapılıyor. 1941 With an arrangement in 1941, a park with a pool is designed on one part of the district yılında yapılan bir düzenleme ile mahallenin günümüzde Kültür Merkezi'nin yer aldığı where currently Cultural Center stands up. İlyas Halil tells about this transformation of kısmına da havuzlu bir park yapılıyor. İlyas Halil, Çardak Mahallesi'nde yaşanan bu Çardak District through the experiences of Ramazan the bootblack as below [7]; değişimi, boyacı Ramazan'ın yaşadıklarıyla şöyle anlatıyor [7] : I said; 'Hi Ramazan'. ... He did not recognize. I told my father's name. ... He said; 'You 'Merhaba Ramazan Usta' dedim.… Tanımadı. Babamın adını söyledim. … “have become a young man'. 'Those were the days. ... I used to earn one medjidie “'Delikanlı olmuşsun' dedi. 'Hey gidi günler hey... Kimi günler bir mecidiye some days. Medjidie is twenty piasters. I was a bird with twenty wings that day.' he told. I kazanırdım. Mecidiye, yirmi kırtıklı kuruş. O gün ben yirmi kanatlı kuştum.' 'Şimdi ne said; 'what do you do now?' He said 'Ah junior gentleman'. 'What would a gypsy do other yapıyorsun?' dedim. 'Ah küçük bey' dedi. 'Çingene dertten başka ne iş tutar ki… Tüm than suffering? ... As though polishing shoes all day hungrily was not enough, one evening gün yarı aç ayakkabı boyamak yetmezmiş gibi bir akşam uyandım, Tanrı mahallemizi I woke up to see our neighborhood set on fire by God. My all, my bower was turning to ateşe vermiş. Varım yoğum, çardağım gözümün önünde kül oluyordu. Ellerimi ashes in front of my eyes. I raised my hands praying. I said 'Oh Lord', 'If you wanted our havaya kaldırdım. 'Tanrı efendi' dedim. 'Toprağımızı istiyorsan bunun kolayı vardı. Ulu land, it was easy. Great Father, you could have created Çukurova a little bit larger. Let's Baba, Çukurova'yı biraz daha büyük yaratabilirdin. Hadi vakit bulamadın diyelim, say you didn't have the time, you should create the gypsies with wings, so that we would çingeneleri kanatlı yapsaydın, kuş olur ağaçlara yuva yapardık. Arsaya, bahçeye be birds and nest in the trees. We would need no land, no gardens. Great Father, gereksinimimiz olmazdı. Ulu Baba, dediğimi hoş gör. Şimdi ne kuşuz, ne de adama condone my sayings. Now we are neither bird, nor even look like man.' Then our troubles benziyoruz'. Sonra gün be gün sıkıntılarımız arttı. Ekmek, şeker karneye bağlandı. Vali multiplied day after day. Bread, sugar were rationed. Mr. Governor was wishing people Bey halkın savaşı unutmasını istiyordu. Yangın sonrası belediye görevlileri, yanan to forget about the war. After the fire municipality workers swept and cleaned the burnt yerleri süpürdüler, temizlediler. Halkın mutlu olması için aynı yerde çiçek parkı places. They told they would design Flower Park in the same place to make people yapacaklarını söylediler. Belediye bandosu marşlar çaldı. Arsamıza çiçek ektiler, happy. Municipality band played marches. They planted flowers and trees in our land. HALKEVİ ağaç diktiler. 'Kent çiçek kokacak, çiçeklerle süslenecek' dediler. … Bir yıl sonra şans They told; 'The town will smell flower, be ornamented with flowers'. … One year after we PEOPLE’S HOUSE yüzümüze güldü. Çiçek parkını söktüler. 'Yerine halkevi yapılacak' dediler. Vali bey were lucky. They ripped the flower park. They said; 'People's House will be built instead of bu projeyle yoksullara, işsizlere iş sağlamak istediğini söylüyordu.” it'. Mr. Governor was telling he planned to create employment for the unemployed with 220 this project”. 221 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Buluşma Yeri: Meeting Millet Place: Bahçesi People’s ve Garden and Halkevi People’s House

Halkevi ve Vali Konağı, 1940’lar Mersin Kültür Merkezi ve Vali Konağı, 2000’ler People’s House and Governor’s Mansion, 1940’s Mersin Cultural Centre and Governor’s Mansion, 2000’s

943 yılında İçel Valiliği'ne atanan Tevfik Sırrı Gür, 1940'lı yılların Yeni Mersin evfik Sırrı Gür, who has been appointed to Governorship of İçel for the second 1gazetelerinde yapmayı planladığı hizmetleri açıklıyor. Bu hizmetler arasında Ttime in 1943, declares the services he plans to provide on the New Mersin Cumhuriyetin en seçkin 50 yapısı arasında yer alan, günümüzde Kültür Merkezi olarak Newspapers of 1940's. Mersin People's House, one of most outstanding 50 buildings adlandırılan Mersin Halkevi de var. Günümüzde Tevfik Sırrı Gür Lisesi olarak of The Republic, currently called Cultural Center is also among these services. The adlandırılan lise, Akkahve, stadyum gibi yapılar da yine Vali Gür'ün kente buildings like the high school, currently called Tevfik Sırrı Gür High School, and kazandırdığı yapılar arasında yer alıyor. Akkahve are also among the buildings Governor Tevfik Sırrı Gür has brought in the city. entteki imar faaliyetleri konusunda oldukça radikal ve kararlı davranan, bu Knedenle de görev yaptığı dönem ve sonrasında Mersinlilerin bir bölümünün overnor Tevfik Sırrı Gür has had a very radical and determined attitude in public övgüsünü alırken, bir bölümünün olumsuz eleştirileri ile karşı karşıya kalan Vali Tevfik Gimprovements operations. Because of his attitude, while he has been praised Sırrı Gür, dönemin zor ekonomik koşullarına rağmen, çoğu günümüzde de ayakta by some of Mersin citizens, he has encountered negative criticism from some olan kentin en özgün Cumhuriyet Dönemi yapılarını inşa ettiriyor[8]. citizens. He has constructed the most distinctive Republican Period buildings of the city which still stands up today against the hard economic conditions of the period ünümüzde Cumhuriyet Meydanı'nın kuzey sınırını çizen, Vali Konağı'nın batı [8]. Gbitişiğinde yer alan ve Kültür Merkezi olarak kullanılan yapı, 29 Ekim 1946 tarihinde Ankara Devlet Tiyatro ve Operası tarafından temsil edilen Madam Butterfly he building, defining the north border of the Republic Square, located on the Operası ile Mersin Halkevi olarak açılıyor. Twest side of Governor's Mansion and serving as Cultural Center today, is opened as Mersin People's House, with Madam Butterfly Opera performed by Ankara State HALKEVİ PEOPLE’S HOUSE Theater and Opera at 29th October of 1946. 222 223 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Buluşma Yeri: Meeting Millet Place: Bahçesi People’s ve Garden and Halkevi People’s House

Halkevi, 1940’lar Mersin Kültür Merkezi, 2000’ler People’s House, 1940’s Mersin Cultural Centre, 2000’s

952 yılına kadar Halkevi olarak hizmet veren yapı halkevlerinin kapatılmasının he building served as People's House until 1952 has been used by various ardından çeşitli kurumlarca kullanılıyor. 1970'li yıllara gelindiğinde artık iyice Tfoundations after the people's houses has been closed. The building which is 1 outworn by the 1970's has been assigned to Ministry of Culture in 1977. Following the yıpranmış olan bina, 1977 yılında Kültür Bakanlığı'na devrediliyor. Başlatılan kapsamlı th comprehensive restoration and renovation operations, it is opened at 9 March of onarım ve yenileme çalışmalarının ardından 9 Mart 1992 tarihinde, ilk açılış töreninde 1922, with Madam Butterfly Opera as it used to be at the first inaugural [9]. olduğu gibi yine Madam Butterfly Operası ile açılıyor [9]. t the inaugural of the People's House, Governor Tevfik Sırrı Gür gives a speech. alkevi'nin açılış töreninde Vali Tevfik Sırrı Gür bir konuşma yapıyor. Dönemin zor AHe, emphasizing the Mersin citizens who has given the chance to bring in the Hekonomik koşullarında, kente böyle bir yapı kazandırma olanağını sağlayan city such a building at the hard economic conditions of the period were, “a civilized Mersinlilerin, “medeni ve takdirkar bir cemiyet” olduğunu vurgulayarak şunları and appreciative community”, tells the following [10]; “Here, I am among the söylüyor [10] : “Halkevlerinin, milli terbiye ve medeni tekamülümüz (olgunlaşma) believers of the heavy mission of people's houses about our national discipline and karşısındaki ağır vazifelerine inananlar arasındayım. Ve bir halkevinin siyasi ve şahsi civil maturation. And I am on the cutting edge of the people who believe the People's House is a national sanctuary increasing the feelings out of the school hırslardan uzakta kalarak, okul muhitleri dışında hisleri yükselten, fikirleri genişleten districts and improving ideas staying away from political and personal ambitions.” milli bir mabet olduğuna inananların ön safındayım.” rom the narratives of Nurullah Ataç and journalist Hüseyin Cahit Yalçın who have alkevi binasının açılış törenine katılmak üzere Mersin'e gelen Nurullah Ataç'ın ve Fcome to participate in the inaugural of the People's House, it is deduced that it HGazeteci Hüseyin Cahit Yalçın'ın anlattıklarından yapının, dönemin mimari has been constructed as a fine example of the period's architectural care and özenine iyi bir örnek olarak inşa edildiği, büyüklüğüne rağmen şehre yakışan bir despite of its hugeness it has been designed aesthetically becoming to the city [11]. estetikle tasarlandığı anlaşılıyor [11]: Mersin Governor has constructed the structure which is the biggest one among Bugünkü halkevlerinin en büyüğü olan o yapıyı, Mersin Valisi özenmiş, hemen “today's people's houses with care and by almost on his own. The genius of Mersin HALKEVİ “hemen bir başına yapıvermiş... Mersin Halkevi'nin hususiyeti, mimarisinin kabul People's House is at its architecture style adopted. The habitual ugliness of the solid PEOPLE’S HOUSE ettiği üslupta. Bütün betonun mutad (alışıldık) çirkinliğinden burada içtinap edilmiş concrete is avoided here. A gorgeous and stunning building becoming to the city, becoming to the climate is being prepared. 224 (kaçınılmış). Şehre yakışan, iklime yakışan muhteşem ve nefis bir bina hazırlanıyor.” 225 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Buluşma Yeri: Meeting Millet Place: Bahçesi People’s ve Garden and Halkevi People’s House

Pathe Sineması ve Millet Bahçesi, 1900’ler Cumhuriyet Meydanı ve Atatürk Parkı, 2000’ler Cinema Pathe and People’s Garden, 1900’s Republican Square and Atatürk Park, 2000’s

artpostalda görülen kentin bilinen ilk yazlık sineması olan Pathé Sineması'dır. he first summer movie theater opened in the city in 1920 is Pathé Cinema seen on KKartpostalın üzerinde Fransızca olarak Pathe Cineması'nın bahçesinin Tthe postcard. It is read The View of Pathe Cinema in the Garden-Mersin (Vue du görünümü-Mersin (Vue du Jardin du Cinéma Pathé-Mersine) yazısı okunuyor. Jardin du Cinéma Pathé-Mersine) in French on the postcard. In the image recorded Torossian Kardeşler (Torossian Frères) editörlüğünde kaydedilmiş görüntüde, demir at the editorship of Torossian Brothers (Torossian Frères), it is seen that one wall parmaklıklı bir duvarın sinemanın sınırlarını belirlediği ve bir giriş kapısı bulunduğu surrounded by iron railings determines the borders of the cinema and there is one görülüyor. entrance door.

908'de Sigmund Weinberg tarafından İstanbul'daki ilk yerleşik ve sürekli sinema athe Cinema has been the first permanent movie theater in İstanbul established 1salonu olan Pathe Sineması'nın [12] hemen hemen aynı yıllarda Mersin'de de bir Pby Sigmund Weinberg in 1908 [12]. The fact it runs one cinema in Mersin sinema işletiyor olması, kentin yirminci yüzyıl başındaki sosyo-kültürel yaşamının approximately in the same years gives an important hint about the development gelişmişliği ve canlılığına ilişkin önemli bir ipucu veriyor. Bu canlılık Mersin'e ilişkin and dynamism of the socio-cultural life in the city at the beginning of twentieth ticaret kayıtlarından da izleniyor. Örneğin, Şark Ticaret Yıllığı'na göre 1913 yılında century. The liveliness of socio-cultural life can also be followed in the commercial kentte Georgeos Arslanoglou tarafından işletilen bir sinema ve S. Macromallis'e ait records. For instance, there are a cinema executed by Georgeos Arslanoglou and a Concordia adında bir tiyatro olduğu görülüyor [13]. theatre called Concordia, managed by S. Macromallis according to Annuaire Oriental du Commerce of 1913 [13]. ununla birlikte, Develi'ye göre kentte, Küçük Fahri, Büyük Fahri, Refik ve Rıfat Uslu Badlı kişiler tarafından çalıştırılan ve 1927 yılı ticaret sicil kayıtlarında yer alan bir long this path, Şinasi Develi points out that there is also another cinema run by sinema daha bulunuyor [14]. AJunior Fahri, Senior Fahri, Refik and Rıfat Uslu found on the commercial records HALKEVİ PEOPLE’S HOUSE of 1927 [14]. 226 227 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Buluşma Yeri: Meeting Millet Place: Bahçesi People’s ve Garden and Halkevi People’s House

Millet Bahçesi, 1930’lar Cumhuriyet Meydanı, 2000’ler People’s Garden, 1930’s Republican Square, 2000’s

artpostalda, günümüzde Cumhuriyet Meydanı olarak adlandırılan alanın bir n the postcard, the garden, located on one part of the area of the current Kbölümünde yer alan bahçenin, artık Millet Bahçesi olarak adlandırıldığı ORepublican Square, yet called People's Garden. görülüyor. eople's Garden functions as a meeting place situated between the area, illet Bahçesi, kentteki ticari etkinliğin sürdüğü İstasyon, Uray Caddesi, Yoğurt Pbetween Railway Station, Uray Street, Yoghurt Bazaar and Custom Square, MPazarı ve Gümrük Meydanı arasındaki alan ile kentin batısında yeni gelişmekte where the commercial activities of the city take place and the residence areas olan konut alanları arasında bir buluşma noktası olarak işlev görüyor. Yirminci yüzyıl newly developing on the west of the city. Until the beginning of twentieth century, başına kadar kentin ve kentlilerin, coşkulu Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında, the city and the citizens meet at the People's Garden at exhilarated Republic Day Cumhuriyet Halk Partisi'nin garden partilerinde, ailece ya da eş dost ile yenilen celebrations, garden parties given by Republican People's Party, dinners with family akşam yemeklerinde, özel orkestraların verdiği caz konserlerinde bir araya geldiği or friends and jazz concerts of private orchestras [15]. buluşma yeri de yine Millet Bahçesi [15]. he entertainment place used to be known as Çukurova Bar, which has been ünümüzde Mersin Ticaret ve Sanayi Odası'nın yerinde bulunan ve eskiden Tlocated where current Mersin Chamber of Commerce and Industry stands, is GÇukurova Barı olarak bilinen eğlence mekanı zaman içinde yerini Tüccar superseded by Merchant Club by the time. People's Garden has been the most Kulübü'ne bırakıyor. Millet Bahçesi, Tüccar Kulübü yapılana kadar kentin en önemli significant entertainment place of the city until Merchants Club is built. This garden eğlence yeri. Deniz kıyısındaki bu bahçe, dönemin pek çok Anadolu kentinde on the seaside is not a family tea garden or casino similar to many examples seen in a görülen türden bir aile çay bahçesi ya da gazinosu değil. Millet Bahçesi'nin devamlı lot of Anatolia cities. People's Garden has a permanent dance orchestra and here, bir dans orkestrası var ve yaz geceleri burada dans ediliyor, balolar düzenleniyor [16]. people dance on summer nights and balls are held [16]. HALKEVİ PEOPLE’S HOUSE

228 229 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Buluşma Yeri: Meeting Millet Place: Bahçesi People’s ve Garden and Halkevi People’s House

Millet Bahçesi, 1940’lar Cumhuriyet Meydanı, 2000’ler People’s Garden, 1940’s Republican Square, 2000’s

illet Bahçesi 1940'lı yıllarda Mersin'de yaşamış olanlar için, kentteki yaşama eople's Garden is still a meaningful symbol even today for the ones who has lived Milişkin bugün bile anlamlı bir simge. Ancak Millet Bahçesi'nin, kent belleğindeki Pin Mersin at 1940's. However, this significance of the place in collective memory bu anlamlı yeri yalnızca bir buluşma mekanı olmasından kaynaklanmıyor. of the city does not only emanate from its meeting point characteristic.

illet Bahçesi, kartpostalda görüldüğü gibi yirminci yüzyıl başına kadar kentin eople's Garden, as seen on the postcard, takes its place in the city memory not Morta noktasında bulunması, deniz kıyısındaki konumu ve onu çevreleyen Ponly because of its location in the middle of the city, at the seaside until the yapıları ile değil, burada yaşanan tarihi an ile de kent belleğindeki yerini alıyor. 17 beginning of twentieth century or the buildings surrounding it but also because of th Mart 1923 tarihinde eşi Latife Hanım ile birlikte Mersin'e gelen Atatürk, Millet the historic moment experienced here. On 17 March of 1923, Atatürk, who has Bahçesi'nde yaptığı konuşma ile Mersinlilere sesleniyor. Kentin bulunduğu konumun come to Mersin with his wife Mrs. Latife, addresses the Mersin citizens at People's önemine vurgu yaparak başladığı ve Mersinlilere önemli bir görev vererek bitirdiği Garden. In this speech he began emphasizing the importance of the current situation of the city and finished assigning an important mission to Mersin citizens, he konuşmasında Atatürk, şunları söylüyor [17]: told these [18]; Memleketiniz, beldeniz Türkiye'nin çok mühim bir noktasında bulunuyor ve çok Your land, your town is located on a very crucial point of Turkey and a very crucial mühim ticaret noktasıdır. Memleketiniz, bütün dünya ile Türkiye'nin irtibatı “ commerce point. Your land is of most importance in terms of Turkey's connection noktasında en mühim bir yeridir. Bunu sizler benden iyi biliyorsunuz. Fakat bilmelisiniz ki “ with the entire world. You know this, better than me. However you should know –to -açık söyleyeyim- memleketinize hakim bulunmuyorsunuz. Memleketinize sahip be frank- you are not dominant in your land. You are starting a very important new olabilmek için yeni çok mühim çalışma devresine giriyorsunuz. Geçmişte maruz working period in order to take the possession of your land. You have suffered huge kaldığınız mahrumiyetlerden çektiğiniz elemler, azaplar büyük olmuştur. Bunu sizler iyi HALKEVİ sorrow and pain because of your deprivations you encountered in the past. You PEOPLE’S HOUSE takdir etmişsinizdir. Tekerrür etmesin… Son sözüm olmak üzere, bu memleketin hakiki should have appreciated this well. This should not recur. … As my last word, I will say sahibi olunuz diyeceğim.” 230 you should be the real owners of this land.” 231 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Buluşma Yeri: Meeting Millet Place: Bahçesi People’s ve Garden and Halkevi People’s House

Millet Bahçesi, 1940’lar Cumhuriyet Meydanı, 2000’ler People’s Garden, 1940’s Republican Square, 2000’s

artpostalda, günümüzde Kültür Merkezi'nin güney batısında ve Arap Ortodoks n the postcard, the family tea garden is seen on the area located on the KKilisesi'nin güneyindeki alanda, 1970'li yıllarda yapılan yeni düzenlemeye kadar Osouthwest of Cultural Center and south of Arab Orthodox Church today. It has Belediye Bahçesi olarak adlandırılan aile çay bahçesi görülüyor. been known with the name Municipality Garden until the new design applied at 1970's. arihsel süreç içinde, özellikle 1900'lü yılların başından itibaren kentin buluşma yeri Tolarak ön plana çıkan Millet Bahçesi'nin bulunduğu alan, günümüzde de farklı bir he place, where the People's Garden existed, stood in the forefront as the biçimde bu işlevini sürdürüyor. Geçmiş dönemde garden partilerin düzenlendiği, Tmeeting place of the city during the historical development, especially from the çeşitli etkinliklerin gerçekleştirildiği alan, 2000'li yılların başında Kültür Merkezi'nin ve beginning of 1900's forward. The place, where garden parties and other various Arap Ortodoks Kilisesi'nin güneyinde Cumhuriyet Meydanı olarak düzenleniyor. activities were organized, has been designated as Republican Square.

ünümüzde bu meydan, geçmiş dönemdekinden farklı olarak kentlilerin daha ithin the square, which aimed to bring the citizens together, the people now Gçok resmi kutlamalarda ve törenlerde toplandığı bir meydan. Bu anlamda Wrather get together during official ceremonies, different from the old times. In meydan resmi bir nitelik kazanıyor. this respect, the square gained a ceremonial character.

HALKEVİ PEOPLE’S HOUSE

232 233 Gelişen Kent: Kışla Caddesi ve Çamlıbel Developing City: Kışla Street and Çamlıbel

İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

ersin'de kentsel form, geleneksel Osmanlı kentinden farklı olarak doğu-batı he city of Mersin developed in a linear form, dissimilar to traditional Ottoman city, Gelişen Myönünde doğrusal bir hat boyunca gelişim göstermiştir [1] . Bu durum 1869 Tbetween east and west sides [1], where each one constituted two distinct Developing yılında kenti oluşturan iki mahalleden açıkça izlenmektedir. Arşiv kaynaklarına göre, neighborhoods in 1869. According to archival records, there were two Kent: bu dönemde kentte yalnızca iki mahalle vardır. Bunlardan biri Şarkiyye (Doğu) ve neighborhoods in this period, one was called East (Şarkiyye) while the other was City: Kışla Caddesi diğeri ise Garbiyye (Batı) olarak adlandırılmıştır [2]. named West (Garbiyye) [2]. Kışla Street ve lk yıllarında demiryolu istasyonu ile Gümrük Meydanı arasında Uray Caddesi uring its foundation years in modern times, Mersin was developed in the area and İboyunca gelişmiş olan Mersin, özellikle ticaretteki gelişmeler ve nüfus artışı ile birlikte Dbetween Railway Station and Custom Square, along Uray Street. As a Çamlıbel 1900'lü yılların başından itibaren batıya doğru bir gelişme göstermiştir [3]. Bu gelişimle consequence of increasing commercial activities and population, the city of Mersin Çamlıbel birlikte kente yeni mahalleler eklenmiştir. Bugün “Çamlıbel” olarak adlandırılan semt began to develop rapidly towards east, where new neighborhoods emerged at the de, yüzyıl başında yeni gelişen bu mahallelerin birkaçını içine alan ve kentin batı beginning of 1900's [3]. The district, named “Çamlıbel” at present comprised a few of sınırını oluşturan yerleşimdir. Semt, güney sınırını Akdeniz'in, batı sınırını Müftü Deresi ve those neighborhoods and formed the east frontier of the city. The Çamlıbel District, deniz fenerinin, kuzey sınırını Silifke Caddesi'nin, doğu sınırını ise Arap Ortodoks where the Mediterranean Sea lies beneath the houses on the south side, Müftü Kilisesi'nin çizdiği, düşük yoğunluklu bir yerleşim olarak sosyal dokusu ve fiziksel Creek and the Lighthouse were on the west edge, Silifke Street was forming northern özellikleri ile kentin diğer bölgelerinden farklılaşmıştır. boundary and Arab Orthodox Church was at the east edge, was a low-density settlement with its social and physical characteristics that differentiates it from other aman içinde gerek sosyal dokusu gerekse yapıların bir araya gelişleri ve bir bütün districts and neighborhoods in the city. Zolarak ortaya koydukları etkiyle, kent içinde kendine özgü bir karakter kazanan ve Çamlıbel adını alan yerleşimi kente bağlayan ana omurga Kışla Caddesi'dir. n the course of time, Çamlıbel gained a distinctive character within the city of 1940'lı yılların ortalarında Atatürk Caddesi adını alan Kışla Caddesi, Gümrük IMersin due to physical features of buildings and their collective effect as a whole Meydanı'ndan başlar ve batıya doğru Çamlıbel'i geçerek Kışla'ya ulaşır; oradan and the social attributes of the district. The main spine that connects the district to kuzeye yönelip, Müftü Deresi kıyısını izleyerek Silifke Caddesi'ne bağlanır. Yerleşim the city centre was Kışla Street, named Atatürk Street in the midst of 1940's, initiating Kışla Caddesi ile birlikte, caddeye açılan özellikle o dönemki 121., 123., 127. ve 129. from Custom Square on the east, covering a distance along Çamlıbel and was (günümüzdeki Cengiz Topel Caddesi) sokaklara doğru gelişme gösterir [4]. reaching Kışla Building on the west end. Following this course, Kışla Street was oriented towards north along the east bank of Müftü Creek and connected to Silifke amlıbel'in ana eksenini oluşturan cadde, özellikle yüzyıl başında kuzeyinde ve Street. The settlement in Çamlıbel District developed especially along Kışla Street Çgüneyinde sıralanmış konutlarda yaşayan kent elitleri ve gayrimüslim nüfusu ile and 121st , 123 rd , 127 th , and 129 th streets of the peirod, in relation with Kışla Street [4]. sosyal yapısı açısından da özgün nitelikler gösterir. Günümüzde yıkılmış olan bu konutların yerlerine yapılmış olan çok katlı yapıların büyük çoğunluğu, sahibi olan he urban elites and non-Muslim population inhabited in their houses along the ailelerin isimlerini taşımayı sürdürmektedir. Tsouth and north banks of Kışla Street, constituted a specific social composition along the street. Today, most of these buildings were destroyed and new high-rise amlıbel'de, 1929-1942 yılları arasında görev yapmış Belediye Başkanı Mithat buildings are built, which still bear their old owners' name. ÇToroğlu, milli mücadelede önemli görevler üstlenmiş Fikri Mutlu, yine Belediye Başkanı Zeki Ayan, kentin ileri gelen tüccarları Safa Ailesi, Erden Ailesi, Hayfavi Ailesi, he Muslims like Mithat Toroğlu, the major of Mersin between 1929 and 1942, Fikri Sıdalı Ailesi gibi müslüman ailelerin yanısıra Barbur, Dumani, Miskavi, Gandur, TMutlu, undertook duty during War of Independence, Safa, Erden, Hayfavi and Levante, Şaşati, Mantovani, Butros, Nakkaş, Nadir gibi gayrimüslim ailelerin ürettiği Sıdalı families, the prominent people in commercial life, and the non-Muslims like çok kültürlü bir ortak yaşam biçimi gelişmiştir. Semtin renkli sosyal dokusunu gözler Barbur, Dumani, Miskavi, Gandur, Levante, Şaşati, Mantovani, Butros, Nakkaş and önüne seren çarpıcı bir örnek, 1928 yılında Paris'te bir Fransız-Rus ailenin çocuğu Nadir families developed a common multi-cultural daily life in Çamlıbel. Roger olarak doğan ve 2000 yılında ölen ünlü sinema yönetmeni Roger Vadim Vadim Plemiannikov, the famous film director, who was born in 1928 in Paris and died Plemiannikov'dur. 1930'larda Fransız Konsolosu Plemiannikov'un oğlu olan Vadim de in 2000, was one of the impressive people that reveal the vivid social life in the district. bu dönem Çamlıbelinin sakinleri arasındadır. He lived in Çamlıbel during 1930's when his father Plemiannikov was the French 238 consulate. 239 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

u dönemi yaşamış pek çok Mersinli için Çamlıbel; “Hayat felsefesi olan, modern or the ones who lived during this period Çamlıbel is a place “that have a living Gelişen Bdünya görüşü ile geleneksel değerleri birlikte yaşatabilmiş, sosyal, kültürel ve Fphilosophy, that could integrate the traditional values and modern thinking, that Developing ticari kimlikleri olan insanlar ve ailelerin yaşadığı bir yer; farklı diller ve farklı dinlerin involves families of social, cultural and commercial identities, that is white and black Kent: yaşam inceliklerinin bir siyah-beyaz fotoğrafta dondurulduğu mekandır. Bu yüzden picture on which kindness from different languages and religions is make shown” [5]. City: Çamlıbel, hep modernliğin peşine takılanları kendi içine çekmiş, adeta o Kışla Caddesi dönemlerde Batı kentlerinin küçük bir parçası olmuştur” [5]. Kışla Street ve and Çamlıbel Çamlıbel

240 241 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Gelişen Developing Kent: City: Kışla Caddesi Kışla Street ve and Çamlıbel Çamlıbel

Arap Ortodoks Kilisesi ve Kışla Caddesi, 1920’ler Arap Ortodoks Kilisesi ve Cumhuriyet Meydanı, 2000’ler Arab Orthodox Church and Kışla Street, 1920’s Arab Orthodox Church and Republican Square, 2000’s

artpostalda görülen kilise, artan ticari etkinlik ile birlikte, kentin batısında yeni he church, seen in the picture, defines the starting point for the newly developing Kgelişen konut alanlarının başlangıç noktasını tanımlıyor. Özellikle gayrimüslim Tresidential areas, in parallel to growing commercial activities, on the west side of nüfusun yaşadığı yeni gelişen bu konut alanı, kartpostaldaki kiliseden başlayarak the city. Especially, the non-Muslim population was living in this newly developing Kışla'da son bulan ve günümüzde Çamlıbel olarak adlandırılan semti kapsıyor. residential area, which comprises the district beginning with the church and ending with Military Barracks, at present named Çamlıbel. uzeyindeki Kiremithane Mahallesi ile birlikte ağırlıklı olarak Arap nüfusun yaşadığı he Arab Orthodox Church is placed at the starting point of the district where semtin girişinde yer alan kartpostaldaki kilise, Arap Ortodoks Kilisesi. Günümüzde K predominantly Arab people were living like in Kiremithane District, located on the de ibadete açık olan kiliseyi, Fikri Mutlu şöyle anlatıyor [6]; T north. Fikri Mutlu defines the church that is still standing and open to worship today as below [6]: Arap Ortodoks Kilisesi, Atatürk Parkı'nın batısında, Kışla caddesi üzerinde ve “belediye bahçesi karşısındadır. Cemaati tarafından 1852 tarihinde yaptırıldı ve rab Orthodox Church is located on the west of Atatürk Park, on Kışla Street and Antakya Patrikliği'ne bağlandı.” Aacross the municipal garden. It was built by its parish in 1852 and connected to Antioch Patriarchate. ARAP ORTODOKS KİLİSESİ ARAB ORTHODOX CHURCH

242 243 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Gelişen Developing Kent: City: Kışla Caddesi Kışla Street ve and Çamlıbel Çamlıbel

Çamlıbel Silueti ve Tuz Deposu, 1920’ler Çamlıbel Silueti ve Mersin Büyükşehir Belediyesi, 2000’ler Çamlıbel Silhoutte and the Salt Depot, 1920’s Çamlıbel Silhoutte and the Municipality of Greater Mersin, 2000’s

artpostalın sağında görülen iki katlı yapının yerinde bugün Mersin Büyükşehir he town hall of Municipality of Greater Mersin is located at the place of two-storey KBelediye binası bulunuyor. Kartpostalda iki katlı taş yapıları ile çoğu Mersin'in ileri Tbuilding, seen on the right side of the picture. On the background of the picture, gelen tüccarlarına ait bahçe içindeki konutlardan oluşan Çamlıbel'in kıyı boyunca the houses of distinguished tradesmen in Mersin's commercial life figure a silhouette along the coast of Çamlıbel. What is notable on this silhouette is the campanile of uzanan silueti görülüyor. Bu siluette dikkati çeken, semti boydan boya geçen Kışla Arab Orthodox Church, situated on Kışla Street that cover Çamlıbel district from one Caddesi üzerindeki, çan kulesi görünen Arap Ortodoks Kilisesi. Kilise bugün de end to the other. Arab Orthodox Church today still exists and is open to worship. ayakta ve kullanıma açık. he other point to be distinguished is the seafront, where the Mediterranean Sea ikkati çeken bir diğer nokta ise kıyıda sıralanan evlerin duvarını yalayan deniz. Tstrokes the walls of houses, aligned along the seafront. At present, many DGünümüzde bu iki katlı bahçe içindeki taş yapıların yerinde apartmanlar yer apartment blocks of high-rise buildings are located in place of those two-storey houses with large gardens. Furthermore, İnönü Boulevard is built where the shore alıyor. Denizin evlere ulaştığı hat boyunca da İnönü Bulvarı uzanıyor. lies along the south facades of houses.

ARAP ORTODOKS KİLİSESİ ARAB ORTHODOX CHURCH

244 245 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Gelişen Developing Kent: City: Kışla Caddesi Kışla Street ve and Çamlıbel Çamlıbel

Kışla Caddesi, 1920’ler Atatürk Caddesi, 2000’ler Kışla Street, 1920’s Atatürk Street, 2000’s

905 yılından bugüne ayakta kalmış ve Çamlıbel ile özdeşleşmiş bir yapı, Şaşati Evi. he building that has been standing since 1905 and become identical with 1Yapı günümüzde her ne kadar Şaşati Evi olarak adlandırılıyor olsa da, 1905 yılında TÇamlıbel: Chachati House. Even though the building is named Chachati House, it Vedih Nacar tarafından yaptırılıyor ve Şaşati Ailesi'ne geçinceye dek Nacar Evi is built by Vedih Nacar in 1905 and known as Nacar House since passed to Chachati olarak tanınıyor. Şaşati (Chachati) Ailesi, adına 1885 yılından itibaren rastlanan ve o family. According to archival records, Chachati family is one of the four leading dönemde kayıtlara geçmiş Mersinli dört büyük üreticiden biri [7]. Aynı zamanda aile, manufacturers in Mersin since 1885 [7]. At the same time, the family owned a Mersin'in özellikle susam ihracatı yapan en eski ihracatçı tüccarlarından biri olarak company, called “Chachati Freres”, which is one of the oldest exportation “Şaşati Kardeşler” adlı şirketin sahibi [8]. İhracatçılığa devam ederken 1920'li yıllarda companies that dealt with especially sesame exportation [8]. As this family bir yandan da komisyonculuk yapan bu aile şirketi [9], 1930'lara gelindiğinde company [9] continues to work on export issues, they begin to be occupied in being sigortacılık alanında da kendini gösteriyor [10]. Pek çok farklı alanda faaliyet commission agent in 1920's, and to tackle with works on insurance in 1930's [10]. The gösteren böyle bir tüccar ailenin konutu, Kışla Caddesi'nden cephe alan ve özgün house of Chachati family, who is active in many commercial fields, on Kışla Street mimari elemanları ile çevresindeki tüccar evlerinden farklılaşan bir semt simgesi reveals unique characteristics and differentiates itself from other houses of olarak bugün de ayakta ve yapı günümüzde kreş olarak kullanılıyor. Uğur Ersoy, bu tradesmen. Its characteristics made the building a symbol for Çamlıbel. Today, it is ailenin yakın tarihlere kadar kentte yaşamış bir üyesinden; Madam Şaşati'den şöyle being used as a kindergarten. Uğur Ersoy mentions Madam Chachati, who is one of bahsediyor [11]: the members of the family and alive since in the near future [11];

Madam Şaşati bitişikteki komşumuzdu… Bizimkilerle adeta bir aile gibiydiler Madam Chachati was our contiguous neighbor …. We are like a big family “Şaşatiler. …Bana anlatılanlara göre Şaşatiler Mersin'e İzmir'den gelmişler. O “together with Chachati family…. As I heard fro others, they came to Mersin from yöredeki bağlarından gelen kuru üzüm ve incirin tadı hala damağımdadır. İzmir …. It is unable to forget the delicious flavor of currant and fig, dispatched from ŞAŞATİ Evİ CHACHATI HOUSE Çocukluğumda Mersin'de yalnız bir tekstil fabrikası vardı. Hastane Caddesi that region. In my childhood, there was factory on Hastane Street on textile works, üzerindeki bu fabrika Şaşati Fabrikası diye anılırdı.” which was called Chachati Factory.” 246 247 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Gelişen Developing Kent: City: Kışla Caddesi Kışla Street ve and Çamlıbel Çamlıbel

Kışla Caddesi, 1930’ler Atatürk Caddesi, 2000’ler Kışla Street, 1930’s Atatürk Street, 2000’s

artpostalda Şaşati Evi'nin çatısında dalgalanan bir bayrak dikkati çekiyor. Şaşati s it can be seen explicitly on the picture, a flag is streaming on the roof of KEvi'nin, bir dönem İtalyan Konsolosluğu olarak kullanıldığı biliniyor. Dolayısıyla AChachati House. The building was used as Italian Consulate for a period. Thus, it bayrağın da konsolosluğa ait olduğu anlaşılıyor. is understood that yhe flag seen on the picture belongs to the consulate.

apının konsolosluk olarak kullanılmasının Mersin için ayrı bir anlamı var. Çünkü se of the building as a consulate gains another distinctive meaning, since the Yyapının İtalyan Konsolosluğu olarak hizmet verdiği dönemde, Rodos'tan getirilen Ubars of begonia was brought from Rhodes covered the front façade of the begonvil çubukları zamanla binanın ön cephesini kaplıyor ve çiçek buradan bütün building in the course of time when it was used as Italian Consulate, and use of flower kente yayılıyor. Bu durum, Mersin'de begonvilin konsolos çiçeği olarak is spread over the whole city. adlandırılmasına yol açıyor. he people on the picture prefer to walk on Kışla Street despite existence of artpostalda, Kışla Caddesi'nin iki yanındaki kaldırımlara rağmen yoldan Tpavement on both sides. Besides, it is seen that there was no tarmac on the roads, Kyürümeyi tercih etmiş insanlar görünüyor. Bu durum, kentte henüz yoğun bir taşıt displays that there had not been intensive car traffic in the city of Mersin. trafiğinin olmadığını, bu nedenle de caddede asfalt kaplama bulunmadığını ortaya koyuyor. t the background of the picture, along Kışla Street, lies the Lovers Park, a grove Awhich is one of the figures of Çamlıbel, but does not exist today. artpostalda Kışla Caddesi'nin sonunda, günümüzde yer almayan ağaçlık bir Kalan görülüyor. Bu ağaçlıklı alan Çamlıbel'in simgelerinden Aşıklar Parkı. ŞAŞATİ Evİ CHACHATI HOUSE

248 249 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Gelişen Developing Kent: City: Kışla Caddesi Kışla Street ve and Çamlıbel Çamlıbel

Kışla Caddesi, 1930’ler Atatürk Caddesi, 2000’ler Kışla Street, 1930’s Atatürk Street, 2000’s

artpostalın sağ köşesinde görülen ev, Atatürk'e ev sahipliği yapmış olması ve he house on the right side of the picture is prominent in two ways. First, it had the KMersin Belediye Başkanı Mithat Toroğlu'na ait olması nedeniyle önemli. Thonor to host Atatürk, and second, its owner is Mithat Toroğlu, who is the major of Mersin between 1929 and 1942. 0-23 Mayıs 1938 tarihinde Mersin'e yaptığı son ziyareti sırasında Atatürk, geceleri 2Vali Konağı'nda kalırken, denize girmek üzere plaj köşküne gittiği bir gün, Mithat tatürk was staying in Governor's Mansion when he is in Mersin, but he is hosted in Toroğlu'nun kartpostalda görülen bu evinde konuk ediliyor [12]. Athis house when he went to swimming during his visit to Mersin between 20th and 23rd of May in 1938 [12]. entin fiziksel gelişimine yönelik planlama çalışmaları için girişimde bulunan Kdönemin belediye başkanı Mithat Toroğlu, 1930'lu yıllardan itibaren başta ithat Toroğlu is a distinct major, who dealt with the physical development of Ankara olmak üzere pek çok Anadolu kenti için şehir planı yapan Alman şehirci Prof. MMersin and thought to have an urban plan for the future of the city. He invited Dr. Hermann Jansen'i Mersin'de konuk ediyor. Prof. Hermann Jansen, who prepared the first urban plan of the young Turkish Republic, for the capital Ankara, afterwards prepared many other plans for 9 Kasım 1937 tarihinde, Doğu ve Güneydoğu Anadolu gezisinden dönerken Anatolian towns. 1Mersin'e uğrayan Atatürk'ü, istasyonda Vali Rüknettin Nasuhioğlu ile birlikte Mithat Toroğlu karşılıyor ve inşa edilmekte olan Vali Konağı'na götürüyor. Burada, ithat Toroğlu welcomes Atatürk with Governor Rüknettin Nasuhioğlu at 19th of Prof. Jansen'in hazırladığı şehir planını inceleyen Atatürk, planın dikkatle uygulanması MNovember in 1938 in Mersin, returning from his visit to Eastern and Southeastern gerektiğini söylüyor [13]. Anatolia and took him to Governor's Mansion that is being constructed. There, Atatürk examines urban plans, prepared by Hermann Jansen and notices that plans TOROĞLU Evİ TOROĞLU HOUSE should be implemented carefully [13]. 250 251 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Gelişen Developing Kent: City: Kışla Caddesi Kışla Street ve and Çamlıbel Çamlıbel

Kışla Caddesi, 1930’ler Atatürk Caddesi, 2000’ler Kışla Street, 1930’s Atatürk Street, 2000’s

ışla Caddesi'nin batıdan doğuya doğru görüldüğü kartpostaldaki elektrik ışla Street is seen with a view from west to east on the picture. The street lights Kdirekleri artık kente elektriğin gelmiş olduğunu gösteriyor. Caddenin Kshow that the electricity is supplied to the city. Moreover, the streets are anyhow asfaltlandığı, kaldırımlardaki ağaçların büyüdüğü, ancak Çamlıbel'deki bahçe asphalt covered, trees of pavements are grown. That is to say, Çamlıbel is içinde bir-iki katlı yapılardan oluşan düşük yoğunluklu kentsel dokunun hala niteliğini developing day by day, but maintained its character, originating from two-storey sürdürdüğü görülüyor. Caddenin sonunda 1970'li yıllara dek ayakta kalmış olan stone houses in large gardens, which indicates a low-density settlement pattern. At Rickards Evi bulunuyor. the end of the street, the Rickards House, which stands until 1970's, is in a partial view at the background of the picture. entin önemli tüccarlarının evlerinin sıralandığı Kışla Caddesi çevresi ile birlikte, KMadam Dora, Madam Rita, Madam Fifi, Madam Juliette, Madam Virginie'nın he houses of notable merchants were placed alongside Kışla Street, gives a sakinleri olduğu bir Avrupa şehri resmi çiziyor. Tpicture of a European city with its residents like Madam Dora, Madam Rita, Madam Fifi, Madam Juliette, Madam Virginie. addenin, Müftü Deresi ve Kışla Caddesi ile sonlanan batı ucunda, Jozef CDakad'ın ve Kışla'nın askeri barakalarının hemen doğusunda ise Tante n the west, where the street is ended with Müftü Creek, Jozej Dakad's house Isabelle'nin evi yer alıyor. Begonvillerin süslediği, at nallarının kuş seslerine karıştığı, Oplaced while on the east of the military barracks there was Tante Isabelle's orta yerindeki oval parkı ile yeni gelişen bu semt bir anlamda, Akdeniz kıyısındaki house. The newly developing district, adorned with begonia; where the sounds of Mersin'in o yıllarda zevkle yaşanan bir şehir olarak gelişimini gözler önüne seriyor [14]. hoofbeats and turtle doves are mixed to each other; where an oval park is placed at its midst, reveals the development of Mersin as a place to live tastefully [14]. ŞAŞATİ Evİ CHACHATI HOUSE

252 253 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Gelişen Developing Kent: City: Kışla Caddesi Kışla Street ve and Çamlıbel Çamlıbel

Kışla Caddesi, 1930’ler Atatürk Caddesi, 2000’ler Kışla Street, 1930’s Atatürk Street, 2000’s

ugün, Atatürk Caddesi'nin ikiye ayırdığı Aşıklar Parkı, bir dönem kentin, genç oday, Lovers' Park is cut into halves by Atatürk Street, but it was in one period a Bkızları ile kömür ütülerinde ütülenmiş, kolalı beyaz gömlekleriyle delikanlıların bir Tmeeting place for young ladies and young men with their starchy white shirts that araya geldiği, turunç ağaçlarının kokusunun evlerin içlerine kadar yayıldığı bir were ironed by clothes press, where the perfume of bitter orange trees was diffusing buluşma mekanı [15]. Bu parktan günümüze, Atatürk Caddesi'nin iki yanındaki to interiors of houses [15]. At present, only a few bitter orange trees on pavements on kaldırımlarda bulunan birkaç turunç ağacı kalmış durumda. both sides of the street remained.

'Neill, Aşıklar Parkı'nı “bahçelerinde meyve ağaçları ve begonvillerin yayıldığı, ccording to O'Neill, Lovers' Park is “a small oval park surrounded by villas with Ovillalar tarafından çevrelenmiş oval bir park” olarak anlatıyor [16]. Agardens that overran with fruit trees and begonia” [16].

ŞAŞATİ Evİ CHACHATI HOUSE

254 255 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Gelişen Developing Kent: City: Kışla Caddesi Kışla Street ve and Çamlıbel Çamlıbel

Gazi Paşa Kız Mektebi, 1920’ler Gazi Paşa İlköğretim Okulu, 2000’ler Gazi Paşa Girls’ School, 1920’s Gazi Paşa Elementary School, 2000’s

önemin önemli fotoğraf editörlerinden Sami Zade İzzet tarafından kaydedilmiş he postcard of Gazi Paşa Girls School is recorded by Sami Zade İzzet, one of the Dkartpostalda, “Gazipaşa Kız Mektebi” görülüyor. Kartpostalda, okulun Tsignificant photography editors of the period. The open-wide area on the south of güneyindeki yeşil alan, bugün Kültür Merkezi (yapıldığı dönemde Halkevi) binasının the school is the place where Cultural Centre (People's House when it was built) bulunduğu alan. stands at present.

ugün yerinde Gazipaşa İlköğretim Okulu bulunan Gazipaşa Kız Mektebi, eğitim- azi Paşa Girls School, where Gazi Paşa Elementary School is located, begins Böğretime önce “kız mektebi” olarak başlıyor. 1905 yılında ev olarak inşa edilen Geducational activities as “school for girls” and named Gazi Paşa Elementary yapı, 1922'de İnas Numune Mektebi oluyor. 1923'te Gazipaşa İlkokulu adını alıyor. School in 1923. The building was constructed as a house in 1905. It was İnas Numune Aynı yıl, Maarif Cemiyeti tarafından kamulaştırılıyor ve Gazi Mustafa Kemal Kız School in 1922. It is expropriated in the same year and continues education as Gazi Mektebi adıyla eğitim vermeye devam ediyor. 1960 yılında yıkılan yapıdaki eğitim- Paşa Girls School. The building, seen at the picture, was destroyed in 1960, and the öğretim faaliyeti, genişletilen bahçesi içinde inşa edilen bugünkü binada school carried on education facilities in its new building that stands today in its larger sürdürülüyor [17]. Binanın ikinci katı, 1962-1965 yılları arasında, Mersin İlköğretmen garden [17]. The second floor of the building was used as Mersin Elementary Okulu olarak hizmet veriyor [18]. Teachers School between 1962 and 1965 [18].

GAZİ PAŞA KIZ MEKTEBİ GAZI PAŞA GIRLS’ SCHOOL

256 257 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Gelişen Developing Kent: City: Kışla Caddesi Kışla Street ve and Çamlıbel Çamlıbel

Gazi Paşa Kız Mektebi, 1920’ler Gazi Paşa İlköğretim Okulu, 2000’ler Gazi Paşa Girls’ School, 1920’s Gazi Paşa Elementary School, 2000’s

artpostalda okul binası, şimdiki okul binasının güneyinde ve doğrudan Silifke ike the previous picture, the above one is also taken by Sami Zade İzzet. At the KCaddesi'ne açılan bir kapısı var. Okulun doğu bitişiğinde (bugün Kitapsan'ın Lpicture, school building is located on the south of existing building and had a bulunduğu ada) ağaçlıklı bir bahçe yer alıyor [19]. Vahap Kokulu, okulun hikayesini door directly opening to Silifke Street. On the east side of school, where Kitapsan şöyle anlatıyor [20]; Book Store stands at present, there is a garden, overran with fruit trees [19]. Vahap Kokulu expresss the history of the school as followings [20]: ahallemizdekiler ve ailemizin fertleri Gazipaşa Okulu'na gitmeye başlamışlar… MGazipaşa İlkokulu'nun arsası Hanna Butros'a aitmiş. Biliyorsunuz, Kültür ccording to expressions of “The persons in our family and in our neighborhood Merkezi'nin arkasında kocaman bir yer. Dedemiz 5000 lira bağışta bulunarak bu Abegan to attend Gazi Paşa School…. The plot of the school was owned by alanın kamulaştırılmasına destek olmuş… Bu bağışı yaptıkları zaman, 1923-1924 gibi, Hanna Butros. You know, the place is a big one on the north side of People's House. Atatürk Mersin'e geldiğinde yine Kokulu Ailesi'nden Osman Bey anlattı; Atatürk Our grandfather made a support by donating 5000 Liras for expropriation of this teşekkür etmiş dedemizin babasına ve okula kendi adını yani 'Hadra' adını vermesini place … The time when he made this donation, approximately 1923-1924, as Osman söylemiş. Ama dedem; 'Gazi Paşam, senin adın varken benim adım olur mu, Bey from Kokulu family expressed, when Atatürk came to Mersin, he thanked to the estağfurullah' demiş ve okulun adı da 'Gazi Paşa' olmuş”. father of our grandfather and wants him to give his own name “Hadra” to the school. However, my grandfather said “Gazi Paşa, is it proper to give my name since yours is existing?” and name of the school became “Gazi Paşa”.

GAZİ PAŞA KIZ MEKTEBİ GAZI PAŞA GIRLS’ SCHOOL

258 259 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Gelişen Developing Kent: City: Kışla Caddesi Kışla Street ve and Çamlıbel Çamlıbel

Gazi Paşa Kız Mektebi, 1930’lar Gazi Paşa İlköğretim Okulu, 2000’ler Gazi Paşa Girls’ School, 1930’s Gazi Paşa Elementary School, 2000’s

azipaşa Kız Mektebi'nde zil çalmış, öğrenciler, onları almaya gelen veliler he bell was ringed at Gazi Paşa Girls School and students and their parents Gcaddeye dağılmış. Büyük olasılıkla, fötr şapkalarıyla Silifke Caddesi'ni Tdispersed among Silifke Street. Most probably, the walking men with felt hat are adımlayan beyler okulun öğretmenleri. Üstlerindeki paltolara bakılırsa, kartpostal, teachers of the school. The picture must be taken in a shiny winter day due to the Mersin'in güneşli bir kış gününde çekilmiş olmalı. Caddenin iki yanındaki düzgün coats of people. Orderly pavements and trees along both sides of the street attract kaldırımlar ve kaldırım boyunca özenle sıralanmış ağaçlar dikkat çekiyor. attention.

artpostalın solunda, günümüzde Kültür Merkezi olarak kullanılmakta olan n the left-hand side of the postcard, the iron fencing of the garden of People's KHalkevi'nin bahçesinin demir parmaklıkları görülüyor. O dönemde kentin yeni OHouse, the Cultural Center of today, can be seen. At that period, this newly gelişen bu bölgesi, Halkevi gibi önemli kültürel bir kullanım, Gazipaşa Kız Mektebi gibi developing area of the city has a lively and colorful social life and differentiated eğitim, Arap Ortodoks Kilisesi gibi dini yapıları ve Aşıklar Parkı gibi oldukça farklı district identity due to the togetherness of diverse uses, like People's House as a kullanımların bir arada olduğu, hareketli ve renkli sosyal yaşamı ile farklılaşan bir semt cultural use, like Gazi Paşa Girls School as an educational use, Arab Orthodox kimliğini oluşturuyor. Church as a religious use and Lovers Park as a recreational use.

GAZİ PAŞA KIZ MEKTEBİ GAZI PAŞA GIRLS’ SCHOOL

260 261 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Gelişen Developing Kent: City: Kışla Caddesi Kışla Street ve and Çamlıbel Çamlıbel

Kışla Binası, 1910’lar Kışla Binası, 1910’lar Military Quarter, 1910’s Military Quarterl, 1910’s

ümrük Meydanı'ndan Müftü Deresi'ne kadar uzanan cadde, kartpostalda he street, starting from Custom Square and reaching to Müftü Creek, is named Ggörülen Kışla binası nedeniyle Kışla Caddesi olarak adlandırılıyor. Bu uzun ve TKışla Street due to the building seen in picture. This long street was parallel to the kıyıya paralel caddenin adı günümüzde Atatürk Caddesi. seafront, is today called Atatürk Street.

artpostaldaki Kışla binasını da içine alan oldukça geniş bir arazi, o dönemde he spacious land, comprising the Military Barracks, was purchased by Naccache KMısırlı bir Arap Hıristiyan'ın ipekböceği üretim çiftliği ve bahçesi iken daha sonra Tfamily for 1000 golden liras when it was a farm place of an Egypt Arabian Christian Nakkaş ailesi tarafından bin altın liraya alınıyor. 1904 yılında, bu alanda, Kaymakam for sericulture. In 1904, with the assistance of dwellers in the city, endeavors of Esat Bey ve Mutasarrıf Nazım Paşa'nın girişimleri ve kentlinin de yardımı ile Governor Nazım Pacha and Esat Bey, head official of Mersin, Military Barracks was kartpostalda görülen ve bugün ayakta olmayan Kışla binası yaptırılıyor [21]. built at this place. It was not stand at present [21].

eniz Harp Okulu ve Lisesi'nin Kışla'ya taşınmasıyla, özellikle tatil günlerinde fter transfer of naval academy and high school to Mersin Military Barracks, Dbahriyelilerin kentte dolaşmaları ve aynı yaşlardaki gençlerle arkadaşlık Anaval officers and their wandering around the city and setting friendship with etmeleri, Mersin'in sosyal yaşantısına renk katıyor. Bu yıllarda, denizcilerin sıklıkla young people across the city embellished the daily social life in Mersin. In these years, gittiği, Gümrük Meydanı'ndaki Mersin Palas Lokantası adeta subay lokaline Mersin Palas Restaurant in Custom Square becomes a clubhouse for naval officers, dönüşüyor [22]. to where they had gone frequently [22].

enizcilerin kente katkısı sosyal yaşamla sınırlı kalmıyor, can ve mal güvenliği ontribution of naval officers was not limited with social life, but they undertook Daçısından da önemli bir görev üstleniyorlar. 1945 yılında, Uray Caddesi'ndeki Can important task for life and property security. In 1945, naval solders and KIŞLA MILITARY QUARTER Ziraat Bankası ve Sümerbank Pamuk depolarında çıkan yangının söndürülmesinde, officers made strenuous efforts to extinguish the fire on depots of Ziraat Bankası and Deniz Harp Okulu ve Lisesi subay ve erleri büyük gayret gösteriyorlar [23]. Sümerbank on Uray Street [23]. 262 263 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

artpostalın sağ üst köşesinde Fransızca olarak yazılmış; “28 Temmuz 1916 Gelişen Ktarihinde müttefik kuvvetlerince bombalanan Türk Kışlası önündeki Yedinci Developing Ermeni Lejyoner Bölüğü” (Septieme Compagnie de la Legion Armenienne devant la Caserne Turque, bombardee en date du 28 Juillet 1916 par les Allies Mersine) yazısı Kent: okunuyor. City:

Kışla Caddesi irinci Dünya Savaşı'nda İngiliz Donanması tarafından bombalanan ve zarar Kışla Street Bgören Kışla, Fransızların işgali sırasında onarılıyor [24]. Bu dönemde işgal ve kuvvetlerine tahsis edilen Kışla Binası, İkinci Dünya Savaşı'na dek Mersin'de kalan 23. and Piyade Alayı'na ev sahipliği yapıyor. Bu dönem Kışla'nın önündeki bahçede futbol Çamlıbel müsabakaları yapılıyor ve Kışla Caddesi'nin iki tarafına palmiyeler dikiliyor [25]. Çamlıbel Günümüzde Deniz Kuvvetleri Komutanlığı'na ait lojmanların bulunduğu, Müftü Deresi kıyısındaki alan, o dönemde olduğu gibi bugün de ağaçlandırılmış durumda.

kinci Dünya Savaşı koşulları gereği 27 Mayıs 1941 tarihinde Askeri Deniz Okulları İ(Deniz Harp Okulu ve Lisesi [26]) İstanbul'dan Mersin'e taşınıyor ve 30 Eylül 1946 yılına kadar kartpostalda görünen Kışla Binası'nda eğitim veriyor [27]. Binanın üst katındaki dersliklere Heybeliada'dan getirilmiş sıralar ve yazı tahtaları yerleştiriliyor. Ancak Mersin'in sıcak ve rutubetli iklimi nedeniyle yaz aylarında dersler çoğunlukla bahçedeki okaliptüs ağaçlarının altında yapılıyor [28].

Kışla Binası, 1910’lar Military Quarter, 1910’s

n the top right side of the postal card, the phrase “seventh Armenian OLegionnaire Troop, which was bombed on 28th of July in 1916 in front of Turkish Military Barracks” (Septieme Compagnie de la Legion Armenienne devant la Caserne Turque, bombardee en date du 28 Juillet 1916 par les Allies Mersine) can be read.

he Military Barrack, bombed and damaged by British Navy during 1st World War, Twas repaired during French occupation [24]. In this period, Military Barrack was assigned to occupation forces, but then had hosted to 3rd Infantry Regiment until 2 nd World War. During these years, football competitions were organized in the garden in front of Military Barracks and palm trees were planted along two sides of Kışla Street [25]. At present, the place besides Müftü Creek, where there are public houses, belonging to the Department of Navy, is still afforested as it was in that period.

ue to the conditions during 2nd World War, Naval Academy and High School D[26] was moved Mersin on 27th of May in 1941, and perpetuated education th facilities in Military Barracks that is seen in picture on 30 of September in 1946 [27]. KIŞLA Blackboards and banks, brought from Heybeliada, were arranged in the classrooms MILITARY QUARTER on the upper floor. However, the courses were organized under eucalyptus trees in 264 garden because of the hot and humid whether of Mersin [28]. 265 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Gelişen Developing Kent: City: Kışla Caddesi Kışla Street ve and Çamlıbel Çamlıbel

Kışla Binası, 1910’lar Askeri Alan, 2000’ler Military Quarter, 1910’s Military Quarterl, 2000’s

ilitary Barracks are defining the place where the city comes to an end. After ışla o dönemde kentin bittiği noktayı tanımlıyor. Kışla'dan sonra batıya doğru Barracks, there is the Lighthouse towards west where Müftü Creek and sea Müftü Deresi ve derenin denizle birleştiği alanda da deniz feneri bulunuyor. M K meet. The Lighthouse is still standing. Seashore on the south of Barracks is the beach Bugün de ayakta olan fener ve Kışla'nın güneyindeki sahil, o dönemde Mersinlilerin for citizens of Mersin. Çamlıbel is a distinctive district among others with the plajı. Feneri, Kışla'sı, özgün konut mimarisi, deniz kıyısındaki bahçeli evleri ve farklı Lighthouse, Barracks, characteristic architecture, houses in large gardens and dilleri konuşan sakinleri ile Çamlıbel, kentin gözde semti. Kışla Caddesi ve Çamlıbel'in inhabitants of different cultures. This distinctive identity of Çamlıbel and Kışla Street is geçmişten gelen “gözde semt” kimliği 1950'li yıllarda da sürüyor. Bu durumu kept on during 1950's. As Abdullah Canlıgil asserts in his book “Mersin Yılları”; Abdullah Canlıgil, Mersin Yılları Kitabı'nda şöyle dile getiriyor[29]:

We later moved to a house opposite to the School of Non-commissioned Daha sonra Astsubay Okulu'nun karşısında bulunan bir eve taşındık…. Müftü Officers… it was very close to Müftü Creek and Stadium… that place began to Deresi'ne ve stadyuma yakındı… Burası gelişmekte olan Mersin'in popüler “ “ be one of the popular neighborhoods in Mersin” [29]. mahalleleri arasına girmeye başlamıştı.”

KIŞLA MILITARY QUARTER

266 267 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Gelişen Developing Kent: City: Kışla Caddesi Kışla Street ve and Çamlıbel Çamlıbel

Kışla Binası, 1910’lar Askeri Alan, 2000’ler Military Quarter, 1910’s Military Quarter, 2000’s

ditör D. Mavroyannis tarafından kaydedilen kartpostalda, Mersin'in 1950'li yıllara he lighthouse that is the west edge of the city of Mersin until 1950's can be seen on Ekadar kentsel yerleşik alanının batı sınırını işaret eden deniz feneri görülüyor. Tthe postcard, recorded by the editor D. Mavroyannis. “The Lighthouse like a Kartpostalın altında, Fransızca olarak “Panayır Yeri Gibi Fener” “Une Foire Phare” Fairground” (Une Foire Phare) caption in French is read below postcard. yazısı okunuyor. he lighthouse that was near the first beach of the city is stil in use today, which was ersinlilerin denize girdikleri, geniş kumsalı ile şehrin ilk plajının kıyısındaki deniz Ton the west of the place where Müftü Creek meets the sea and the people of Mfeneri, Müftü Deresi'nin denizle buluştuğu noktanın batısında yer alan ve Mersin went swimming. The lighthouse, constructed by a French firm at 1880, and günümüzde de kullanılmakta olan fener. 1880 yılında bir Fransız firması tarafından renovated at 1966 is one of the most powerful ones in the Mediterranean [30]. yapılmış Mersin Feneri, 1966 yılında yenilenmiş Akdeniz'deki en güçlü fenerlerden biri [30]. n the postcard of nineteenth century, the crowd around the lighthouse that Owas considerably out of the city is attracting attention. In this period, when the artpostalda, on dokuzuncu yüzyılda kentin oldukça dışında bir noktada yer alan climatic conditions were hard and the boats had difficulty to approach the land, the Kfenerin etrafındaki kalabalık dikkat çekiyor. Bu dönemde, iklim koşullarının zor ships were using the lighthouse [31]. For this reason, the agent clerks from firms like olduğu ve gemilerin karaya uğramakta zorlandığı durumlarda Mersin limanına gelen Egyptian Ships, French Messageries Maritimes, and Russian Ships were on duty in vapurlar, deniz fenerini kullanıyor [31]. Bu nedenle, on dört mil açığa kadar ışık veren addition to one clerk, two beach clerks, one port chairman and a taxman [32] in the kartpostaldaki deniz fenerinde [32] Mısır Vapurları, Fransa Messageries Şirketi ve Lighthouse, seen on the postcard, which were giving out light as far as 14 miles [33]. Rusya Vapurları acente memurları çalışıyor, ayrıca bir memur, bir liman reisi, iki sahil memuru ve bir de vergi memuru görev yapıyor [33]. DENİZ FENERİ THE LIGHTHOUSE

268 269 Sonuç

Conclusion İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Sonuç ersin, kısa kentsel geçmişine rağmen, göstermiş olduğu hızlı gelişme ile pek çok Conclusion Maraştırmanın öznesi olmayı hak ediyor. Bölgeye gelen ilk gezginlerden Francis Beaufort'un 1818 yılında belirttiği şekliyle “deniz kenarında birkaç kulübe”den oluşan yerleşim günümüzde nüfus büyüklüğü ve yayıldığı alan itibariyle ülkenin önde gelen kentlerinden biri haline gelmiştir [1].

ısa tarihi içinde göstermiş olduğu hızlı gelişme, Mersin kentinin modern dönemde Kkuruluş sürecinde göstermiş olduğu kendine özgü değerlerinin zayıflamasına ve fark edilirlik düzeyinin azalmasına neden olmuştur. Mersin kuruluşundan itibaren bir liman ve ticaret kenti olmuştur ve bu kimliğini günümüze kadar korumuştur. Dolayısıyla Mersin kentinin kimliğinin ekonomik alanda bir süreklilik kazandığını ifade etmek olanaklıdır. Ancak kentsel kimliğin oluşması sürecinde ekonomik alandaki bu sürekliliğin, kentin fiziksel biçimlenmesinde sağlanmadığı görülmektedir. Günümüzde doğuda Latin Katolik Kilisesi, batıda Arap Ortodoks Kilisesi, kuzeyde İstiklal Caddesi ve güneyde Atatürk Parkı ile sınırlanmış olan ve “Mersin Tarihi Kent Merkezi” olarak adlandırabileceğimiz alan içinde geçmişten günümüze taşınan yapı sayısı oldukça azdır. Varlıklarını sürdüren yapıların da çevrelerindeki yapılaşmanın baskısı ile karşı karşıya olduğu görülmektedir.

enişehirlioğlu vd., özellikle bu alan içinde kalan yapıların Mersin'e özgü Ykarakteristik özellikler gösterdiğini belirtmekte, bu özelliklerin Mersin'e yakın olan Adana ve Tarsus yerleşimlerinde bile görülmediğini ifade etmektedir [2]. Dolayısıyla, on dokuzuncu yüzyıl başındaki kuruluşundan itibaren, yüzyıllık süreçte bir liman ve ticaret kenti olarak gelişen Mersin kenti fiziksel gelişim ve biçimlenme açısından da kendine özgü nitelikler geliştirmiş ve siluetiyle bir Mersin imgesi oluşturmuştur.

ersin imgesinin yanı sıra kentin fiziksel Mgelişimi Mersin'in kentsel bağlamının oluşmasını da sağlamıştır. Özellikle Uray Caddesi ve yakın çevresindeki oluşumlar ile Hastane, Çakmak, Kışla ve Silifke caddeleri boyunca yaşanan gelişmeler, kentin mekansal biçimlenmesinde etkili olmuştur. Ancak tüm bu gelişmeler içinde Uray Caddesi'nin etkili bir konumu olmuş, bu cadde ve yakın çevresindeki Azak Han, Sursok Han, Taş Han, Latin Katolik Kilisesi gibi yapılar Mersin'in kentsel bağlamı, silueti ve imgesi içinde önemli yapılar olarak ön plana çıkmıştır. 272 273 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Sonuç ersin kentinin ilk imar planı olan ve 1938 yılında yürürlüğe girmiş olan Jansen he first development plan of Mersin, called Jansen Plan, prepared by Hermann Conclusion MPlanı'nda da, Cumhuriyet döneminin ilk imar planını üretmiş olan Alman TJansen, a German architect-urbanist, and issued in 1938 aimed at preserving the mimar-şehirci Hermann Jansen “Mersin Tarihi Kent Merkezi” olarak distinctive characteristics of the area so-called “Mersin Historic City Centre” and adlandırabileceğimiz alanı karakteristik özellikleri ile korumayı ve buradaki kentsel limited interventions to the urban pattern. The objective of Jansen on that period dokuya müdahaleyi sınırlandırmayı amaçlamıştır. Jansen'in o dönemdeki amacı, was to protect the urban context of the city, which differentiated Mersin from other Mersin'e kimliğini kazandırmış ve Mersin'i diğer Doğu Akdeniz kentlerinden cities in East Mediterranean region. Nonetheless, the decisions taken in the period farklılaştıran kentsel bağlamını korumak olmuştur. Ancak Jansen Planı'nı takip eden after Jansen Plan issued did not able to maintain the sustainability of Mersin identity süreçte üretilen kararlar, “Mersin Tarihi Kent Merkezi”nde kendini somut olarak ifade physically, economically and socially that revealed itself concretely in “Mersin eden Mersin kimliğinin fiziksel, ekonomik ve sosyal olarak sürdürülebilirliğini Historic City Centre”. At present, although Mersin protected her identity based on sağlayamamıştır. Günümüzde Mersin kenti, liman ve ticarete dayalı kimliğini korumuş port and commerce, the physical unity and urban pattern of the city, constituted at olsa da, ondokuzuncu yüzyıl sonu ve yirminci yüzyılın ilk yarısında göstermiş olduğu the end of nineteenth century and at the beginning of twentieth century, were fiziksel bütünlüğü ve mekansal kurgusu, çeşitli müdahaleler ile zedelenmiş ve damaged and tend to be forgotten as a result of many interventions. kaybolmaya yüz tutmuştur. he starting point of this study is the urban context formed during the end of u çalışmanın çıkış noktası da Mersin'in ondokuzuncu yüzyıl sonu ve yirminci Tnineteenth century and the beginning of twentieth century, and the qualities that Byüzyılın ilk yarısında oluşturmuş olduğu kentsel bağlam ve bu bağlamın sunduğu context produced. In this manner, the rich postcard and photocard collection of Ali niteliklerdir. Ali Murat Merzeci'nin zengin Mersin koleksiyonundaki kartpostallar bu Murat Merzeci allowed us to present those qualities. And by means of this collection nitelikleri somut olarak ortaya koymaktadır. Bu zengin koleksiyon, günümüzde it became possible to perceive the area so-called “Mersin Historic City Centre” as a “Mersin Tarihi Kent Merkezi” olarak adlandırdığımız alanı bir bütün olarak algılama whole. olanağını sağlamıştır. ntil today, certainly, many significant and valuable studies were carried out. ünümüze kadar Mersin'in yerel tarihine ilişkin kuşkusuz birçok değerli çalışma UThat differentiates this study from the previous ones is the use of written and visual Gyapılmıştır. Bu çalışmayı diğerlerinden farklılaştıran, yazılı ve görsel malzemenin material in an integrated way and the focus to an area in Mersin as it is set up in the belli bir kurgu ile birbirini bütünleyen bir şekilde kullanılması ve Mersin'de belirli bir book. In this sense, another fact the study presents by itself is the excursion route alana odaklanmış olmasıdır. Bu anlamda çalışmanın kendiliğinden ortaya koyduğu within “Mersin Historic City Centre”, which is the centre of urban history and bir diğer olgu da, çalışma kapsamında kentin tarihi ve ticaret merkezi olarak commercial history of the city. The course that is starting with the Railway Station on tanımlanabilecek “Mersin Tarihi Kent Merkezi”nde oluşturulan gezi rotasıdır. Doğuda the east, and proceeds until the Lighthouse on the west is visualized through a poster İstasyon'dan başlayan ve batıda Fener'e kadar devam eden bu gezi rotası, çalışma in the study facilitated the reader to perceive the area as a unity and to stroll through içinde bir poster ile görselleştirilmiş ve alanın bir bütün olarak algılanabilmesini the area by means of postcards and photocards. sağlamıştır. Böylece okuyucunun da kartpostallar ve fotokartlar aracılığıyla bu gezi rotasında yol alması sağlanmaya çalışılmıştır. n this framework, this study on the one hand reveals the integrity of the city of Mersin from her foundation until the mid-twentieth century; on the other hand it built up u çerçevede, çalışma bir yandan Mersin kentinin yirminci yüzyıl ortalarına kadar I the first attempts to actualize a city walk in the near future. In this respect, the study göstermiş olduğu bütünlüğü ortaya koyarken, diğer yandan bir kent gezi rotasını B gives clues about new works to be designed as its progression as well. da oluşturmuştur. Bu anlamda kitap, ilerleyen süreçte çalışmanın devamı olarak tasarlanabilecek yeni çalışmalara da zemin hazırlamaktadır. ersin Chamber of Commerce and Industry, undertook the publishing of the study, promoted a brand new breathe within the socio-cultural life of the city, alışmanın basımını üstlenerek kentin kültürel ortamına yepyeni bir soluk M at the same time, made a start on a new series of studies, beginning with this book. In Çkazandıran Mersin Sanayi ve Ticaret Odası, bu kitap ile, oluşturulacak yeni bir this way, after this book, which is the beginning of series called “Mersin Culture Books dizinin başlangıcını da yapmış olmaktadır. Böylece “Mersin Kültür Kitapları” adlı kitap Series”, new studies that will be integrated to the series must be brought into forth to serisinin başlangıcı olan bu çalışmanın devamında, seriyi bir bütün haline getirecek the concern of ones who are interested in urban history and related researchers and yeni çalışmalar Mersin'e ve kent tarihi ve araştırmalarıyla ilgilenenlerin ilgisine also to the concern of general public. Besides these studies, in a different sphere, kazandırılabilecektir. Öte yandan, bu çalışmaları tamamlayacak şekilde, geleceğe new studies that will put forward the visions and strategies about “Mersin Historic City ilişkin vizyonun ve stratejilerin de ortaya konacağı yeni çalışmaların hayata Centre” and its future, to revitalize the region as a whole as revealed in the book; that geçirilmesi; bu çalışmada bir bütün olarak vurgulanan “Mersin Tarihi Kent bring into relief the historic identity of Mersin should be supported to be brought into Merkezi”nin yeniden canlandırılması, böylece geçmişten gelen değerleri ve sahip the agenda of the city. olduğu potansiyeller ile Mersin'in güçlü bir kent kimliğine kavuşmasını sağlayacaktır. 274 275 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Notlar MERSİN'E DAİR ABOUT MERSIN Notes Gezginlerin Gözüyle Mersin Mersin from the Eyes Of The Travelers 1- Emre Madran, “Gezi Yapıtlarında Ankara Kenti ve Yapıları”, Tarih İçinde Ankara II, ODTÜ / 1- Emre Madran, “Gezi Yapıtlarında Ankara Kenti ve Yapıları”, Tarih İçinde Ankara II, ODTÜ / Ankaralılar Vakfı / Ankara Enstitüsü Vakfı / Ankara Sanayi Odası, Derleyen: Yıldırım Yavuz, 2001, Ankaralılar Vakfı / Ankara Enstitüsü Vakfı / Ankara Sanayi Odası, Derleyen: Yıldırım Yavuz, Ankara, ss.155-172, s.155. Ankara, 2001, pp.155-172, p.155. 2- Gündüz Artan, İçel Gezginleri, Mersin Deniz Ticaret Odası, Mersin, 1994. 2- Gündüz Artan, İçel Gezginleri, Mersin Deniz Ticaret Odası, Mersin, 1994. 3- Artan, a.g.e., s. 10. 3- Artan, ibid, p. 10. 4- Artan, a.g.e., s. 10-12. 4- Artan, ibid, p. 10-12. 5- Levent Zoroğlu, Tarsus Tarihi ve Tarihsel Anıtları, Kemal Matbaası, Adana, 1995, s.10; Songül 5- Levent Zoroğlu, Tarsus Tarihi ve Tarihsel Anıtları, Kemal Matbaası, Adana, 1995, p.10; Songül Ulutaş, Şer'iye Sicillerine Göre Tarsus'ta Ekonomik Yapı, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ulutaş, Şer'iye Sicillerine Göre Tarsus'ta Ekonomik Yapı, Unpublished MA. Thesis in Deparment of Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin, 2006, s.30. History at Mersin University, Mersin, 2006, p.30. 6- Francis Beaufort, Karamanya, Çeviren: Ali Neyzi-Doğan Türker, Suna-İnan Kıraç Akdeniz 6- Francis Beaufort, Karamanya, Translated: Ali Neyzi-Doğan Türker, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya, 2002, s.266-273. Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya, 2002, p. 266-273. 7- Victor Langlois, Eski Kilikya, Çeviren: M. Rahmi Balaban, Yeni Mersin Basımevi, Mersin, 1947, 7- Victor Langlois, Eski Kilikya, Translated by: M. Rahmi Balaban, Yeni Mersin Basımevi, Mersin, s.32-34. 1947, p.32-34. 8- Yüksel Akkaya, “19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Mersin Ekonomisi”, Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin, 8- Yüksel Akkaya, “19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Mersin Ekonomisi”, Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin, Hazırlayan: Filiz Özdem, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2004, ss.335-349, s. 335. Akkaya, bu Compiled by Filiz Özdem, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2004, pp.335-349, p. 335. Akkaya, in this makalesinde, Halep'in Fransız Konsolosu'nun Tarsus'taki görevlisi Mr. Peretie'nin verdiği bilgiler article, points out in accordance with the informations given by the officer of French doğrultusunda, 17 Haziran 1817 tarihli mektubunda, Kazanlı'nın gemiler için tehlikeli bir liman Consulate of Aleppo at Tarsus, Mr. Peretie, on 17th of June 1817 the necessity to transfer the olduğu, bu nedenle gemilerin daha güvenli bir yer olan Mersin'e transfer edilmesi ships from Kazanlı to Mersin, since the fomer was an unsafe port for the ships. gerektiğinden bahsedildiğini ifade etmektedir. 9- Ulutaş, ibid, p.32. 9- Ulutaş, a.g.t., s.32. 10- Ulutaş, ibid, p.32. 10- Ulutaş, a.g.t., s.32. 11- William Burckhardt Barker, Cilicia and Its Governers, Ingram, Cooke and Co.,London,1853, 11- William Burckhardt Barker , Cilicia and Its Governers, Ingram, Cooke and Co.,London,1853, p.115. s.115. 12- George Rolleston, Report on Smyrna, George Eyre and William Spottiswoode, London, 12- George Rolleston, Report on Smyrna, George Eyre and William Spottiswoode, London, 1856, s.61. 1856, p.61. 13-Charles W. Wilson, “Notes on the physical and Historical Geography of Asia Minor, Made 13-Charles W. Wilson, “Notes on the physical and Historical Geography of Asia Minor, Made during Journeys in 1879-82”, Proceedings of the Royal Geographical Society and Monthly during Journeys in 1879-82”, Proceedings of the Royal Geographical Society and Monthly Record of Geography, New Monthly Series, 1884, Vol. 6, No. 6, ss.305-325, s.314. Record of Geography, New Monthly Series, 1884, Vol. 6, No. 6, pp.305-325, p.314. 14- P. H. H. Massy, “Explorations in Asiatic Turkey, 1896 to 1903”, The Geographical Journal, 14- P. H. H. Massy, “Explorations in Asiatic Turkey, 1896 to 1903”, The Geographical Journal, 1905, c. 26, no. 3, ss. 272-303, s. 285. 1905,vol. 26, no. 3, pp. 272-303, p. 285. 15- E. J. Davis, Life in Asiatic Turkey: A Journal of Travel in Cilicia, Isauria, and parts of Lycaonia 15- E. J. Davis, Life in Asiatic Turkey: A Journal of Travel in Cilicia, Isauria, and parts of Lycaonia and Cappadocia, Edward Stanford, London, 1879, Bölüm 2, s.29,30. and Cappadocia, Edward Stanford, London, 1879, Chapter 2, p.29,30. 16- Tülin Selvi Ünlü, 19. Yüzyılda Mersin'in Kentsel Gelişimi, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler 16- Tülin Selvi Ünlü, 19. Yüzyılda Mersin'in Kentsel Gelişimi, Unpublished MA.Thesis in Deparment Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007, Mersin, s. 78. of History at Mersin University, 2007, Mersin, p. 78. 17- Meltem Toksöz, “Bir Coğrafya, Bir Ürün, Bir Bölge: 19. Yüzyılda Çukurova”, Kebikeç İnsan 17- Meltem Toksöz, “Bir Coğrafya, Bir Ürün, Bir Bölge: 19. Yüzyılda Çukurova”, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, Sanat Kitabevi, Ankara, 2006, sayı 21, ss.97-110, s. 107. Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, Sanat Kitabevi, Ankara, 2006, no 21, pp.97-110, p. 18- Barker, a.g.e., s.119. 107. 19- Davis, a.g.e., s.13. 18- Barker, ibid, p.119. 20- Barker, a.g.e., s. 119. 19- Davis, ibid, p.13. 21- Barker, a.g.e., s.119. 20- Barker, ibid, p. 119. 22- Selvi Ünlü, a.g.t., s. 79. 21- Barker, ibid, p.119. 23- BOA, İ..MVL. Dosya no: 237, G. no: 8363, 29 Receb 1268 (19 Mayıs 1852). 22- Selvi Ünlü, ibid, p. 79. 24- Selvi Ünlü, a.g.t., s. 80. 23- BOA, İ..MVL. Dosya no: 237, G. no: 8363, 29 Receb 1268 (19 Mayıs 1852). 276 277 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Notlar 25- Grattan Geary, Through Asiatic Turkey, Elibron Classics, London (the replica edition of the 25- Grattan Geary, Through Asiatic Turkey, Elibron Classics, London (the replica edition of the Notes edition published in 1878 by Sampson Low) , 2005, s.297. edition published in 1878 by Sampson Low), 2005, p.297. 26- Massy, a.g.m., s. 302. 26- Massy, ibid, p. 302. 27- Habeeb Risk, The Thistle and The Cedar of Lebanon, Wertheimer, 1853, London, s.61-62. 27- Habeeb Risk, The Thistle and The Cedar of Lebanon, Wertheimer, 1853, London, p.61-62. 28- Barker, a.g.e., s.118. 28- Barker, ibid, p.118. 29- William Beamont, A Diary of a Journey to the East in the Autumn of 1854, c. 2, published by 29- William Beamont, A Diary of a Journey to the East in the Autumn of 1854, Vol. 2, published Elibron Classics as a replica of copy Published in 1856 by Adamant Media Corporation, s.232. by Elibron Classics as a replica of copy Published in 1856 by Adamant Media Corporation, 30- Selvi Ünlü, a.g.t., s. 85. p.232. 31- Selvi Ünlü, a.g.t., s. 85. 30- Selvi Ünlü, ibid, p. 85. 32- Wilson, a.g.e., s.314. 31- Selvi Ünlü, ibid, p. 85. 33- Şerife Yorulmaz, “Yabancı Tüccar ve Gayri Müslim Tebaanın Mersin Ekonomisindeki Rolü 32- Wilson, ibid, p.314. (1830-1918)”, Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin, Yapı Kredi Yayınları, Haz.: Filiz Özdem, İstanbul, 33- Şerife Yorulmaz, “Yabancı Tüccar ve Gayri Müslim Tebaanın Mersin Ekonomisindeki Rolü 2004, ss.317-333; s.321; Nükhet Adıyeke; Nuri Adıyeke, “Modernleşmenin Doğurduğu Kent: (1830-1918)”, Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin, Yapı Kredi Yayınları, Compiled by Filiz Özdem, Mersin”, Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin, Yapı Kredi Yayınları, Haz.: Filiz Özdem, İstanbul, 2004, İstanbul, 2004, pp.317-333; p.321; Nükhet Adıyeke; Nuri Adıyeke, “Modernleşmenin ss.69-89, s.78. Doğurduğu Kent: Mersin”, Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin, Yapı Kredi Yayınları, Compiled by Filiz 34- Selvi Ünlü, a.g.t., s. 90. Özdem, İstanbul, 2004, pp.69-89, p.78. 35- Davis, a.g.e., s.13. 34- Selvi Ünlü, ibid, p. 90. 36- Şerife Yorulmaz, “Doğu Akdeniz'de Bir Cemaat Serüveni: Liman Kenti Olma Sürecinde 35- Davis, ibid, p.13. Mersin'de Gelişen Maruni Taifesi”, Tarih İçinde Mersin Kolokyumu II, Mersin Üniversitesi Yayınları 36- Şerife Yorulmaz, “Doğu Akdeniz'de Bir Cemaat Serüveni: Liman Kenti Olma Sürecinde No:14, Mersin, 2005, Mersin, ss.68-95, s.71; Şinasi Develi, Dünden Bugüne Mersin 1836-1990, Mersin'de Gelişen Maruni Taifesi”, Tarih İçinde Mersin Kolokyumu II, Mersin Üniversitesi Yayınları Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, Mersin, 2001, s. 51. No:14, Mersin, 2005, Mersin, pp.68-95, p.71; Şinasi Develi, Dünden Bugüne Mersin 1836-1990, 37- Wilson, a.g.e., s.314. Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, Mersin, 2001, p. 51. 38- Selvi Ünlü, a.g.t., s. 95. 37- Wilson, ibid, p.314. 39- Şemseddin Sami, Kâmûsu'l - A'lâm, Ankara 1996, c.2, s.4260, 4261. 38- Selvi Ünlü, ibid, p. 95. 40- Selvi Ünlü, a.g.t., s. 96-98. 39- Şemseddin Sami, Kâmûsu'l - A'lâm, Ankara 1996, vol.2, p.4260, 4261. 41- BOA., İ.MMS., Dosya no: 27, G.no: 188, Ek: 6, 21 Safer 1280 (7 Ağustos 1863). 40- Selvi Ünlü, ibid, p. 96-98. 42- Emine Dingeç, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında ve 20. Yüzyılın Başında Mersin'in Ekonomik Yapısı, 41- BOA., İ.MMS., Dosya no: 27, G.no: 188, Ek: 6, 21 Safer 1280 (7 Ağustos 1863). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, 1998, s. 42- Emine Dingeç, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında ve 20. Yüzyılın Başında Mersin'in Ekonomik Yapısı, 76, 77. Unpublished MA. Thesis at Anadolu University, Eskişehir, 1998, p. 76, 77. 43- H. Charles Woods, “The Baghdad Railway and its Tributaries”, The Geographical Journal, 43- H. Charles Woods, “The Baghdad Railway and its Tributaries”, The Geographical Journal, 1917, c. 50, No. 1, ss. 32-56, s. 44. 1917, vol. 50, no. 1, pp. 32-56, p. 44. 44- Woods, a.g.m., s. 44; Develi, a.g.e., s.148. 44- Woods, ibid, p. 44; Develi, ibid, p.148. 45- Ellsworth Hungtington, “Railroads in Asia Minor”, Bulletin of the American Geographical 45- Ellsworth Hungtington, “Railroads in Asia Minor”, Bulletin of the American Geographical Society, 1909, c. 41, No. 11, ss. 691-696, s.694. Society, 1909, vol. 41, no. 11, pp. 691-696, p.694. 46- Massy, a.g.m., s.302. 46- Massy, ibid, p.302. 47- Sami, a.g.e., s.4260, 4261. 47- Sami, ibid, p.4260, 4261. 48- Barker, a.g.e., s.115-116. Barker, 1838'de bölgeye yaptığı ilk ziyaretiyle karşılaştırma 48- Barker, ibid, p.115-116. Barker, making comparison with hid first visit to Mersin in 1838, asserts yaparak, 1850'li yıllardaki ziyaretinde, ticaretin artık biçim değiştirmiş olduğunu, iskelede yeni his observations about the city during 1950's that the commercial activities changed depolar inşa edildiğini ve insanların buralarda kalmaya başladığını ifade etmiştir. character, new storhouses were built and the people began to stay in there. 49- Beamont, a.g.e., s. 232. 49- Beamont, ibid, p. 232. 50- Benjamin Dorr, Notes of Travel in Egypt, The Holy Land, Turkey and Greece, J. B. Liippincott, 50- Benjamin Dorr, Notes of Travel in Egypt, The Holy Land, Turkey and Greece, J. B. Liippincott, 1856, Philadelphia, s. 309, 310; TŞS no: 295, Sayfa no: 63, Hane no: 86, 7 Zilkade 1271 (M. 22 1856, Philadelphia, p. 309, 310; TŞS no: 295, Sayfa no: 63, Hane no: 86, 7 Zilkade 1271 (M. 22 Temmuz 1855). Belgede Kahire'den dönen bir yolcunun Mersin iskelesine ulaştığında vefat Temmuz 1855). In this document, it is declared that a passenger returning from Cairo reached ettiği ifade edilmektedir. Mersin Pier. 51- VGMA., D. no: 44, Sayfa No: 133, Sıra No: 126, 23 Zilkade 1273 (M. 15 Temmuz 1857). 51- VGMA., D. no: 44, Sayfa No: 133, Sıra No: 126, 23 Zilkade 1273 (M. 15 Temmuz 1857). 52- VGMA, Defter. no: 44, Sayfa No: 155, Rabiulevvel 1276 (M.30 Eylül 1859). 52- VGMA, Defter. no: 44, Sayfa No: 155, Rabiulevvel 1276 (M.30 Eylül 1859). 53- Langlois, a.g.e., s.31. 53- Langlois, ibid, p.31. 278 279 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

54- J. Renwick Metheny, “Road Notes from Cilicia and North Syria”, Journal of the American 54- J. Renwick Metheny, “Road Notes from Cilicia and North Syria”, Journal of the American Notlar Oriental Society, 1907, vol. 28, pp.155-163, p.155. Notes Oriental Society, 1907, c. 28, ss.155-163, s.155. 55- BOA., İ..DH., Dosya no: 257, G.no: 15843, Ek:2, 13 Zi'lkade 1268 (M. 29 Ağustos 1852). 55- BOA., İ..DH., Dosya no: 257, G.no: 15843, Ek:2, 13 Zi'lkade 1268 (M. 29 Ağustos 1852). 56- Geary, ibid, p.297; Davis, ibid, p. 29, 30. 56- Geary, a.g.e., s.297; Davis, a.g.e., s. 29, 30. 57- Davis, ibid, p. 29, 30. 57- Davis, a.g.e., s. 29, 30. 58- İbrahim Bozkurt, Salnamelerde Mersin, Unpublished MA.Thesis in Deparment of History at 58- İbrahim Bozkurt, Salnamelerde Mersin, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin University, Mersin, 2001; Mersin Kentinin Kuruluş Öyküsü, Compiled by İbrahim Oğuz, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin, 2001; Mersin Kentinin Kuruluş Öyküsü, Haz. İbrahim Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, Mersin, 2006, p.111. Oğuz, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, Mersin, 2006, s.111. 59- BOA., İ..MVL., Dosya no: 23821, 22 C. Evvel 1281 (M. 23 Ekim 1864); VGMA, D. no: 44, Sayfa 59- BOA., İ..MVL., Dosya no: 23821, 22 C. Evvel 1281 (M. 23 Ekim 1864); VGMA, D. no: 44, Sayfa no:188, Sıra no: 309, 25 Rabiulevvel 1282 (M. 18 Ağustos 1865); BOA., İ..RSM., Dosya no: 30, 29 no:188, Sıra no: 309, 25 Rabiulevvel 1282 (M. 18 Ağustos 1865); BOA., İ..RSM., Dosya no: 30, 29 Zilhicce 1325 (M. 2 Şubat 1908). Zilhicce 1325 (M. 2 Şubat 1908). 60- Davis, ibid, p. 13. 60- Davis, a.g.e., s. 13. 61- Filiz Yenişehirlioğlu et al, Mersin Evleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1995, p.7; 61- Filiz Yenişehirlioğlu ve diğerleri, Mersin Evleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1995, s.7; Develi, ibid, p.65. Develi, a.g.e., s.65. 62- TŞS., No: 289, p.142 , h.no: 464, Ramazan 1260, (M. Eylül 1844). 62- TŞS., No: 289, s.142 , h.no: 464, Ramazan 1260, (M. Eylül 1844). 63- Risk, ibid, p. 61. 63- Risk, a.g.e., s. 61. 64- Davis, ibid, p. 13. 64- Davis, a.g.e., s. 13. 65- Selvi Ünlü, ibid, p. 175. 65- Selvi Ünlü, a.g.t., s. 175. 66- Barker, ibid, p.113, 114. 66- Barker, a.g.e., s.113, 114. 67- Barker, ibid, 119. 67- Barker, a.g.e., 119. 68- Davis, ibid, p. 13. 68- Davis, a.g.e., s. 13. STROLLING TROUGH THE CITY KENTİ GEZMEK Entry to the City: Railway Station and the Environs Kentin Girişi: İstasyon ve Çevresi 1- http://tr.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCvey%C5%9F_Kanal%C4%B1, Nisan 2007. 1- http://tr.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCvey%C5%9F_Kanal%C4%B1, Nisan 2007. 2- Tülin Selvi Ünlü, 19. Yüzyılda Mersin'in Kentsel Gelişimi, Unpublished MA. Thesis in Deparment of History at Mersin University, 2007, p.95. 2- Tülin Selvi Ünlü, 19. Yüzyılda Mersin'in Kentsel Gelişimi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler 3- Şinasi Develi, Dünden Bugüne Mersin, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, Mersin, 2001, p.143. Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007, s.95. 4- Şemseddin Sami, Kâmûsu'l - A'lâm, Ankara 1996, vol.2, p.4260, 4261. 3- Şinasi Develi, Dünden Bugüne Mersin, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, Mersin, 2001, s.143. 5- Tarihten Güncele Mersin, Compiled by ODAK Ortadoğu Toplumsal Araştırmalar Ltd., Mersin 4- Şemseddin Sami, Kâmûsu'l - A'lâm, Ankara 1996, c.2, s.4260, 4261. Belediyesi, Mersin, 1992, p.8. 5- Tarihten Güncele Mersin, Haz.: ODAK Ortadoğu Toplumsal Araştırmalar Ltd., Mersin 6- Filiz Yenişehirlioğlu et al., Mersin Evleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1995, p.25. Belediyesi, Mersin, 1992, s.8. 7- Selvi Ünlü, ibid, p.96. 6- Filiz Yenişehirlioğlu ve diğerleri, Mersin Evleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1995, s.25. 8- Selvi Ünlü, ibid, p.97. 7- Selvi Ünlü, a.g.t., s.96. 9- Leyla Şen, “Merkez-Çevre İlişkilerinin Önemli Bir Dinamiği Olarak Osmanlı İmparatorluğu'nda 8- Selvi Ünlü, a.g.t., s.97. Ulaştırma Sistemleri”, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, Kebikeç Yayınları, 9- Leyla Şen, “Merkez-Çevre İlişkilerinin Önemli Bir Dinamiği Olarak Osmanlı İmparatorluğu'nda no: 11, Ankara, 2001, p.95, 96. Ulaştırma Sistemleri”, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, Kebikeç Yayınları, 10- Mehmet Özdemir, Mütareke ve Kurtuluş Savaşı Başlangıç Dönemlerinde Türk Demiryolları sayı: 11, Ankara, 2001, s.95, 96. Yapısal Ekonomik Sorunlar (1918-1920), T.C. Kültür Bakanlığı Kültür Eserleri, Kültür Bakanlığı, 10- Mehmet Özdemir, Mütareke ve Kurtuluş Savaşı Başlangıç Dönemlerinde Türk Demiryolları Ankara, 2001, p.7. Yapısal Ekonomik Sorunlar (1918-1920), T.C. Kültür Bakanlığı Kültür Eserleri, Kültür Bakanlığı, 11- Şevket Pamuk, 100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1987, p. 214. Ankara, 2001, s.7. 12- Şen, ibid, p.96. 11- Şevket Pamuk, “100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914”, Gerçek Yayınevi, 13- BOA., İ.MMS., Dosya no: 27, Gömlek no: 188, Ek: 6, 21 Safer 1280 (7 Ağustos 1863). İstanbul, 1987, s. 214. 14- Mersin'in Kuruluş Öyküsü, Compiled by İbrahim Oğuz, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, 12- Şen, a.g.m., s.96. Mersin, 2006, p.129. 13- BOA., İ.MMS., Dosya no: 27, Gömlek no: 188, Ek: 6, 21 Safer 1280 (7 Ağustos 1863). 15- Emine Dingeç, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında ve 20. Yüzyılın Başında Mersin'in Ekonomik 14- Mersin Kentinin Kuruluş Öyküsü, Haz. İbrahim Oğuz, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, Mersin, Yapısı, Unpublished MA. Thesis at Anadolu University, Eskişehir, 1998, p. 76, 77; Develi, ibid, 2006, s.129. 280 281 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Notlar 15- Emine Dingeç, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında ve 20. Yüzyılın Başında Mersin'in Ekonomik Yapısı, 16- Özdemir, ibid, p.8, 9. Notes Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, 1998, s. 17- H. Charles Woods, “The Baghdad Railway and its Tributaries”, The Geographical Journal, 76, 77; Develi, a.g.e., s.148. 1917, vol. 50, no. 1, pp. 32-56, p. 44. 16- Özdemir, a.g.e., s.8, 9. 18- Develi, ibid, p.148. 17- H. Charles Woods, “The Baghdad Railway and its Tributaries”, The Geographical Journal, 19- Nükhet Adıyeke; Nuri Adıyeke, “Modernleşmenin Doğurduğu Kent: Mersin”, Sırtı Dağ, Yüzü 1917, c. 50, no. 1, ss. 32-56, s. 44. Deniz: Mersin, Compiled by Filiz Özdem, Yapı Kredi Yayınları, Birinci Baskı, İstanbul, 2004, pp.69- 18- Develi, a.g.e., s.148. 89, p.74. 19- Nükhet Adıyeke; Nuri Adıyeke, “Modernleşmenin Doğurduğu Kent: Mersin”, Sırtı Dağ, Yüzü 20- Selvi Ünlü, ibid, p.108. Deniz: Mersin, Haz: Filiz Özdem, Yapı Kredi Yayınları, Birinci Baskı, İstanbul, 2004, ss.69-89, s.74. 21- Mustafa Akpolat, “Adana-Mersin Demiryolu İstasyon Binaları - 19. Yüzyıl Osmanlı 20- Selvi Ünlü, a.g.t., s.108. Mimarlığı'ndan Bir Kesit”, 19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası, Mersin Üniversitesi Akdeniz 21- Mustafa Akpolat, “Adana-Mersin Demiryolu İstasyon Binaları - 19. Yüzyıl Osmanlı Kent Araştırmaları Merkezi Yayınları, No:1, Mersin, 2002, pp. 110-114, p.112. Mimarlığı'ndan Bir Kesit”, 19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası, Mersin Üniversitesi Akdeniz 22- Dingeç, ibid, p. 76. Kent Araştırmaları Merkezi Yayınları, No:1, Mersin, 2002, ss. 110-114, s.112. 23- Woods, ibid, p. 44. 22- Dingeç, a.g.t., s. 76. 24- Dingeç, ibid, p. 76, 77; Develi, ibid, p.148. Dingeç points out that the aforementioned shops 23- Woods, a.g.m., s. 44. existed only in railway stations of Adana and Mersin. 24- Dingeç, a.g.t., s. 76, 77; Develi, a.g.e., s.148. Dingeç, söz konusu mağazaların yalnızca 25- Adana-Mersin railway was opened to operation in 1886; while the British Oil Factory was is Adana ve Mersin istasyonlarında bulunduğunu ifade etmektedir. 1910. According to Annuaire Orient du Commerce of 1909, British Oil Factory (Mersyna Oil Mill 25- Adana-Mersin demiryolu 1886 yılında ve İngiliz Yağ Fabrikası ise 1910'larda işletmeye & Cake Company Ltd.) did not exist, however it took place in Annuaire Orient du Commerce açılıyor. 1909 tarihli Şark Ticaret Yıllığı kayıtlarında İngiliz Yağ Fabrikası (Mersyna Oil Mill & Cake of 1913. Therefore, the picture is thought to be taken at the beginning of 1900's. Company Ltd.) bulunmazken fabrika, ilk kez 1913 Tarihli Şark Ticaret Yıllığı'nda yer alıyor. Bu 26- Musa Çadırcı, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Türk doğrultuda, kartpostalda kaydedilen görüntünün 1900'lerin başına ait olduğu sonucuna Tarih Kurumu, 1997, Ankara, p.264. ulaşılıyor. Among the decisions taken by County Council of Konya and presented to the grand vizier, 26- Musa Çadırcı, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Türk there was the notice that prescribes the construction of a highway that reaches Mersin Port, Tarih Kurumu, Ankara, 1997, s.264. Konya Vilayet Meclisi'nce alınan ve sadrazamlık makamına on the hand from Niğde direction till Akköprü and Aleppo, on the other hand from Adana and sunulan kararlar arasında, Halep ve Akköprü'ye kadar Niğde yönünden, diğer taraftan da Tarsus. The requests were approved by the grand vizier in 1869, and ordered to give Adana ve Tarsus'a ulaşacak ve Mersin Limanı'na bağlanacak bir şose yapılması için Adana information about the developments. Vilayeti'ne tebligat yapılması da bulunmaktadır. Bu talebe, sadrazamlık makamından 1869 27- BOA., İ..DH., Dosya no: 257, G.no: 15843, Ek:2, 13 Zi'lkade 1268 (M. 29 Ağustos 1852). tarihinde gelen yanıtla, meclis isteklerinin yerinde görüldüğü, önerilen şekilde işlere başlanarak 28- Grattan Geary, Through Asiatic Turkey, Elibron Classics, London, The replica edition of the sonucun ayrıca bildirilmesi istenmiştir. edition published in 1878 by Sampson Low, 2005, s297; E. J. Davis, Life in Asiatic Turkey: A 27- BOA., İ..DH., Dosya no: 257, G.no: 15843, Ek:2, 13 Zi'lkade 1268 (M. 29 Ağustos 1852). Journal of Travel in Cilicia, Isauria, and parts of Lycaonia and Cappadocia, Edward Stanford, 28- Grattan Geary, Through Asiatic Turkey, Elibron Classics, London, The replica edition of the 1879, London, p. 29, 30. edition published in 1878 by Sampson Low, 2005, s.297; E. J. Davis, Life in Asiatic Turkey: A 29- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, 1941, Yıl: 4, Journal of Travel in Cilicia, Isauria, and parts of Lycaonia and Cappadocia, Edward Stanford, Temmuz-Ağustos, No: 42-43, pp.6-7, p. 7. London, 1879, s. 29, 30. 30- Selvi Ünlü, ibid, p.208, 209. 29- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, 1941, Yıl: 4, 31- Dingeç, ibid, p. 50, 51, 52. Temmuz-Ağustos, Sayı: 42-43, ss.6-7, s. 7. 32- William Burckhardt Barker, Cilicia and Its Governers, Ingram, Cooke and Co., 30- Selvi Ünlü, a.g.t., s.208, 209. London,1853, p.119. 31- Dingeç, a.g.t., s. 50, 51, 52. 33- Mutlu, ibid, p. 7. 32- William Burckhardt Barker, Cilicia and Its Governers, Ingram, Cooke and Co.,London,1853, 34- Mutlu, ibid, p. 7. s.119. 33- Mutlu, a.g.m., s. 7. Spine of Commerce: Uray Street 34- Mutlu, a.g.m.,, s. 7. 1- Tülin Selvi Ünlü, 19. Yüzyılda Mersin'in Kentsel Gelişimi, Unpublished MA. Thesis in Deparment of History at Mersin University, Mersin, 2007, p.181. Ticaretin Omurgası: Uray Caddesi 2- Yüksel Akaya, “19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Mersin Ekonomisi”, Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin, 1- Tülin Selvi Ünlü, 19. Yüzyılda Mersin'in Kentsel Gelişimi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimleri Compiled by Filiz Özdem, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2004, pp. 335-349, p.335. Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin, 2007, s.181. 3- William Burckhardt Barker, Cilicia and Its Governers, Ingram, Cooke and Co.,London, 1853, 2- Yüksel Akaya, “19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Mersin Ekonomisi”, Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin, Haz.: 282 Filiz Özdem, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2004, ss. 335-349, s.335. 283 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Notlar 3- William Burckhardt Barker, Cilicia and Its Governers, Ingram, Cooke and Co.,London, 1853, 4- BOA., İ..MVL., Dosya no: 242, G. no: 8720, Ek:1, 24 Şevval 1268 (M. 11 Ağustos 1852); TŞS., No: Notes s.61. 291, Sayfa no: 309, h. no:285, 9 C. evvel 1269 (M. 18 Şubat 1853). 4- BOA., İ..MVL., Dosya no: 242, G. no: 8720, Ek:1, 24 Şevval 1268 (M. 11 Ağustos 1852); TŞS., No: 5- Victor Langlois, Eski Kilikya, Translated: M. Rahmi Balaban, Yeni Mersin Basımevi, 1947, 291, Sayfa no: 309, h. no:285, 9 C. evvel 1269 (M. 18 Şubat 1853). Mersin, p.31. 5- Victor Langlois, Eski Kilikya, Çeviren: M. Rahmi Balaban, Yeni Mersin Basımevi, 1947, Mersin, 6- Emine Dingeç, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında ve 20. Yüzyıl Başında Mersin'in Ekonomik Yapısı, s.31. Unpublished MA. Thesis at Anadolu University, 1998, p.92; Selvi Ünlü, ibid, p.216; Fikri Mutlu; 6- Emine Dingeç, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında ve 20. Yüzyıl Başında Mersin'in Ekonomik Yapısı, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, 1940, Yıl: 3, No: 31, p. 3. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1998, s.92; Selvi 7- Selvi Ünlü, ibid, p.215. Ünlü, a.g.t., s.216; Fikri Mutlu; “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi 8- Şinasi Develi, “Eski Mersin'den Esintiler '1930'lu Yılların Uray Caddesi'”, Mozaik Aylık Haber Dergisi, 1940, Yıl: 3, Sayı: 31, s. 3. Politika Sanat Dergisi, Şubat 1993, Mersin, no:11, pp.47-48, p. 47. 7- Selvi Ünlü, a.g.t., s.215. 9- Develi, ibid, p. 47. 8- Şinasi Develi, “Eski Mersin'den Esintiler '1930'lu Yılların Uray Caddesi'”, Mozaik Aylık Haber 11- “Dekovil'in Peşisıra Uray'dan Çıktık Yola”, Uray Caddesi'nin Mersin Tarihindeki Yeri Üzerine Bir Politika Sanat Dergisi, Şubat 1993, Mersin, sayı:11, ss.47-48, s. 47. Sergi, Compiled by Mersin Yerel Tarih Grubu, Kasım 2001, Mersin, Sergi Tanıtım Kitapçığı, p.7. 9- Develi, a.g.m., s. 47. 12- TŞS., No: 294, Sayfa no: 113, h. no:179, 5 Zilkade 1269 (M. 10 Ağustos 1853); VGMA., D. no: 44, 11- “Dekovil'in Peşisıra Uray'dan Çıktık Yola”, Uray Caddesi'nin Mersin Tarihindeki Yeri Üzerine Bir Sayfa no: 133, Sıra no: 126, 23 Zilkade 1273 (M. 15 Temmuz 1857). Sergi, Haz.: Mersin Yerel Tarih Grubu, Kasım 2001, Mersin, Sergi Tanıtım Kitapçığı, s.7. 13- Trade and phone directories of Mersin and Annuaire Orieantal Du Commerce between 12- TŞS., No: 294, Sayfa no: 113, h. no:179, 5 Zilkade 1269 (M. 10 Ağustos 1853); VGMA., D. no: 44, 1883 and 1945. Sayfa no: 133, Sıra no: 126, 23 Zilkade 1273 (M. 15 Temmuz 1857). 14- Odada kayıtlı Bulunan Tecimevlerinin Miktarı, Mersin Tecim ve Endüstri Odası, Mersin, 1937. 13- 1883 ve 1945 yılları arasında yayınlanan Şark Ticaret Yıllıkları ve Mersin'e yönelik hazırlanmış 15- Odada kayıtlı Bulunan Tecimevlerinin Miktarı, Mersin Tecim ve Endüstri Odası, Mersin, 1937. olan Ticaret ve Telefon Rehberleri. the other branch of İş Bankası is stil standing on İstiklal Street. 14- Odada Kayıtlı Bulunan Tecimevlerinin Miktarı, Mersin Tecim ve Endüstri Odası, Mersin, 1937. 16- “Dekovil'in Peşisıra Uray'dan Çıktık Yola”, Uray Caddesi'nin Mersin Tarihindeki Yeri Üzerine Bir 15- Odada kayıtlı Bulunan Tecimevlerinin Miktarı, Mersin Tecim ve Endüstri Odası, Mersin, 1937. Sergi, Compiled by Mersin Yerel Tarih Grubu, Kasım 2001, Mersin, Sergi Tanıtım Kitapçığı, p.9, İş Bankası'nın diğer şubesi bugün de ayakta olan İstiklal Caddesi'ndedir. 11. 16- “Dekovil'in Peşisıra Uray'dan Çıktık Yola”, Uray Caddesi'nin Mersin Tarihindeki Yeri Üzerine Bir 17- Gündüz Artan, İlyas Halil'in Mersin'i, Mart 2008. Sergi, Haz.: Mersin Yerel Tarih Grubu, Kasım 2001, Mersin, Sergi Tanıtım Kitapçığı, s.9, 11. 18- Abdullah Canlıgil, Mersin Yılları, Gökyüzü Kitaplığı, İstanbul, 2004, p.7; Şinasi Develi, 1836- 17- Gündüz Artan, İlyas Halil'in Mersin'i, Mart 2008. 1990 Dünden Bugüne Mersin, 3. Baskı, 2001, p.66. 18- Abdullah Canlıgil, Mersin Yılları, Gökyüzü Kitaplığı, İstanbul, 2004, s.7; Şinasi Develi, 1836- 19- Develi, ibid, p.64. 1990 Dünden Bugüne Mersin, 3. Baskı, 2001, s.66. 20- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, 1941, Yıl: 4, 19- Develi, a.g.e., s.64 No: 38-39, pp.6-7, p.6. 20- Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, 1941, Yıl: 4, Sayı: 21- Mutlu, ibid, p. 6; Develi, ibid, p.70. 38-39, ss.6-7, s.6. 22- Mutlu, ibid, p. 6. 21- Fikri Mutlu, a.g.m., s. 6; Develi, a.g.e., s.70. 23- Şeref Genç, “İşgalde Mersin”, Yeni Mersin Gazetesi, 9 Ocak 1946. 22- Mutlu, a.g.m., s. 6. 24- Genç, ibid. 23- Şeref Genç, “İşgalde Mersin”, Yeni Mersin Gazetesi, 9 Ocak 1946. 25- Mutlu, ibid, p. 6. 24- Genç, a.g.m. 26- Mutlu, ibid, p. 6. 25- Mutlu, a.g.m., s. 6. 27- Mutlu, ibid, p. 6; Develi, ibid, p.70. 26- Mutlu, a.g.m., s. 6. 28- Mutlu, ibid, p. 6. 27- Mutlu, a.g.m., s. 6; Develi, a.g.e., s.70. 29- “Belediyemiz Paytonları Tamamen Kaldırıyor”, Yeni Mersin Gazetesi, 18 Eylül 1963. 28- Mutlu, a.g.m., s. 6. 30- Gündüz Artan, yayınlanmamış “Tanıtma Levhaları” çalışması. 29- “Belediyemiz Paytonları Tamamen Kaldırıyor”, Yeni Mersin Gazetesi, 18 Eylül 1963. 31- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, 1941, Yıl: 4, 30- Gündüz Artan, Yayınlanmamış “Tanıtma Levhaları” Çalışması. No: 44-45, pp.5, 6, p.5. 31- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, 1941, Yıl: 4, 32- These banks are the most significant ones according to the records in Annuaire Oriental du Say: 44-45, ss.5, 6, s.5. Commerce between 1880 and 1945. 32- 1880 ile 1945 yılları arasındaki Şark Ticaret Yıllıkları (Annuaire Oriental du Commerce) 33- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, 1940, Yıl: 3, incelendiğinde bu bankalar öne çıkmaktadır. No: 35, p. 6. 33- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, 1940, Yıl: 3, 34- “Bellek ve Miras”, 19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası, Mersin Üniversitesi Akdeniz Kent Sayı: 35, s. 6. Araştırmaları Merkezi Yayınları, No:1, Mersin, 2002, p.142; Şinasi Develi, 1836-1990 Dünden 284 285 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Notlar 34- “Bellek ve Miras”, 19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası, Mersin Üniversitesi Akdeniz Kent 35- “Belediye Otobüsleri”, Yeni Mersin Gazetesi, 18 Ocak 1946. Notes Araştırmaları Merkezi Yayınları, No:1, Mersin, 2002, s.142; Şinasi Develi, 1836-1990 Dünden 36- Selvi Ünlü, ibid, p.116-117. Bugüne Mersin, 3. Baskı, 2001, s.67. 37- HVS, Defter No:3, Sayfa No: 75, 1286 (M. 1869). 35- “Belediye Otobüsleri”, Yeni Mersin Gazetesi, 18 Ocak 1946. 38- Mutlu, ibid, p. 7. 36- Selvi Ünlü, a.g.t., s.116-117. 39- Gündüz Artan, Gönüle Düşen Cemre, Akdeniz Belediyesi Kültür Yayınları-1, Mersin, 2001, 37- HVS, Defter No:3, Sayfa No: 75, 1286 (M. 1869). p.55. 38- Mutlu, a.g.m., s. 7. 40- Şinasi Develi, “Yok Olan Bir Tarih Azak Han”, İçel Sanat Kulübü Aylık Bülteni, Mersin, 2000, no: 39- Gündüz Artan, Gönüle Düşen Cemre, Akdeniz Belediyesi Kültür Yayınları-1, Mersin, 2001, 88, pp.6-7, p. 6. s.55. 41- Dingeç, ibid, p.92. 40- Şinasi Develi, “Yok Olan Bir Tarih Azak Han”, İçel Sanat Kulübü Aylık Bülteni, Mersin, 2000, 42- Gündüz Artan, Mersin Tarihi Kronolojisi, İçel Sanat Kulübü, Mersin, 2003, p.36. sayı: 88, ss.6-7, s. 6. 43- Selvi Ünlü, ibid, p.217; 1957 yılı Mersin Telefon Rehberi. 41- Dingeç, a.g.t., s.92. 44- Şinasi Develi, “Eski Mersin'den Esintiler '1930'lu Yılların Uray Caddesi'”, Mozaik Aylık Haber 42- Gündüz Artan, Mersin Tarihi Kronolojisi, İçel Sanat Kulübü, Mersin, 2003, s.36. Politika Sanat Dergisi, Şubat 1993, Mersin, no:11, pp.47-48, p. 47. 43- Selvi Ünlü, a.g.t., s.217; 1957 yılı Mersin Telefon Rehberi. 45- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, 1941, Yıl: 4, 44- Şinasi Develi, “Eski Mersin'den Esintiler '1930'lu Yılların Uray Caddesi'”, Mozaik Aylık Haber No: 40-41, pp.5,6, p. 5. Politika Sanat Dergisi, Mersin, Şubat 1993, sayı:11, ss.47-48, s. 47. 46- Şinasi Develi, 1836-1990 Dünden Bugüne Mersin, 3. Baskı, 2001, p.168. 45- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, 1941, Yıl: 4, 47- Şinasi Develi, “Kıraathaneler ve Mersin'de bir Kıraathane”, İçel Sanat Kulübü Bülteni, Yıl:19, Sayı: 40-41, ss.5,6, s. 5. No:157, pp.6,7, p.6,7. 46- Şinasi Develi, 1836-1990 Dünden Bugüne Mersin, 3. Baskı, 2001, s.168. 48- Şinasi Develi, 1836-1990 Dünden Bugüne Mersin, 3. Baskı, 2001, p.168. 47- Şinasi Develi, Kıraathaneler ve Mersin'de bir Kıraathane, İçel Sanat Kulübü Bülteni, Yıl:19, 49- Oral history interview held with Şinasi Develi on 09th of January 2009. Sayı:157, ss.6,7, s.6,7. 50- 1913, 1921 ve 1930'lu yılların Şark Ticaret Yıllıkları (Annuaire Oriental du Commerce), Odada 48- Şinasi Develi, 1836-1990 Dünden Bugüne Mersin, 3. Baskı, 2001, s.168. Kayıtlı Bulunan Tecimevlerinin Miktarı, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, 1937. 49- Şinasi Develi ile 09 Ocak 2009 tarihinde yapılan sözlü tarih görüşmesi. 51- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nerede ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Halkevi Dergisi, Yıl: 3, No 34, p. 50- 1913, 1921 ve 1930'lu yılların Şark Ticaret Yıllıkları (Annuaire Oriental du Commerce), Odada 10, 1940. Kayıtlı Bulunan Tecimevlerinin Miktarı, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, 1937. 51- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nerede ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Halkevi Dergisi, Yıl: 3, Sayı 34, s. Gateway to the Outside: Custom Square 10, 1940. 1- Levent Zoroğlu, Tarsus Tarihi ve Tarihsel Anıtları, Kemal Matbaası, Adana, 1995, p.9-10; Songül Ulutaş, Şer'iye Sicillerine Göre Tarsus'ta Ekonomik Yapı, Unpublished MA. Thesis in Dışa Açılan Kapı: Gümrük Meydanı Deparment of History at Mersin University, Mersin, 2006, p.30. 1- Levent Zoroğlu, Tarsus Tarihi ve Tarihsel Anıtları, Kemal Matbaası, Adana, 1995, s.9-10; Songül 2- Zoroğlu, ibid, p.10. Ulutaş, Şer'iye Sicillerine Göre Tarsus'ta Ekonomik Yapı, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler 3- TŞS., No: 292, Sayfa no: 216, 13 Rebi'ül-Evvel 1262 (M. 11 Mart 1846). It is pointed out on the Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin, 2006, s.30. document that a custom keeper is working on the pier and ths it is understood, Kazanlı was a 2- Zoroğlu, a.g.e., s.10. port that has custom organization at that period. 3- TŞS., No: 292, Sayfa no: 216, 13 Rebi'ül-Evvel 1262 (M. 11 Mart 1846). Belgede, iskelede bir 4- Şinasi Develi, Dünden Bugüne Mersin 1836-1990, Mersin, 2001, p.51, 174. gümrük kolcusunun görev yaptığı ifade edilmekte ve dolayısıyla bu dönemde Kazanlı'nın 5- Yüksel Akaya, “19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Mersin Ekonomisi”, Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin, gümrük idaresine sahip bir liman olduğu, anlaşılmaktadır. Compiled by Filiz Özdem, Yapı Kredi Yayınları, 2004, İstanbul, pp. 335-349, p.335. 4- Şinasi Develi, Dünden Bugüne Mersin 1836-1990, Mersin, 2001, s.51, 174. 6- BOA., İ..MVL., Dosya no: 242, G. no: 8720, Ek:1, 24 Şevval 1268 (M. 11 Ağustos 1852); TŞS., No: 5- Yüksel Akaya, “19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Mersin Ekonomisi”, Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin, Haz.: 291, Sayfa no: 309, h. no:285, 9 C. evvel 1269 (M. 18 Şubat 1853). Filiz Özdem, Yapı Kredi Yayınları, 2004, İstanbul, ss. 335-349, s.335. 7- William Beamont, A Diary of a Journey to the East in the Autumn of 1854, Vol. 2, published by 6- BOA., İ..MVL., Dosya no: 242, G. no: 8720, Ek:1, 24 Şevval 1268 (M. 11 Ağustos 1852); TŞS., No: Elibron Classics as a replica of copy Published in 1856 by Adamant Media Corporation, p. 232. 291, Sayfa no: 309, h. no:285, 9 C. evvel 1269 (M. 18 Şubat 1853). 8- Benjamin Dorr, Notes of Travel in Egypt, The Holy Land, Turkey and Greece, J. B. Liippincott, 7- William Beamont, A Diary of a Journey to the East in the Autumn of 1854, Volume 2, 1856, Philadelphia, p. 309, 310; TŞS no: 295, Sayfa no: 63, Hane no: 86, 7 Zilkade 1271 (M. 22 published by Elibron Classics as a replica of copy Published in 1856 by Adamant Media Temmuz 1855). It is expressed in the document that a passenger had died when arrived at Corporation, s. 232. Mersin Pier from Cairo. 8- Benjamin Dorr, Notes of Travel in Egypt, The Holy Land, Turkey and Greece, J. B. Liippincott, 9- BOA., İ..MVL., Dosya no: 386, G. no:16864, 5 Cemazeyilevvel 1274 (M. 22 Aralık 1857); BOA., 1856, Philadelphia, s. 309, 310; TŞS no: 295, Sayfa no: 63, Hane no: 86, 7 Zilkade 1271 (M. 22 İ..MVL., Dosya no: 401, G. no: 17423. It is written on the document that one of the two piers Temmuz 1855). Belgede Kahire'den dönen bir yolcunun Mersin iskelesine ulaştığında vefat constructed by the government, the wooden pier was almost abondened while the stone 286 ettiği ifade edilmektedir. 287 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Notlar 9- BOA., İ..MVL., Dosya no: 386, G. no:16864, 5 Cemazeyilevvel 1274 (M. 22 Aralık 1857); BOA., pier was filled with sand and even it was more or less partially destroyed; that thus, the agent of Notes İ..MVL., Dosya no: 401, G. no: 17423. Belgede, Mersin'de daha önce devlet tarafından French Posts Shipping Company wanted to make the pier repaired by a craftsman from yaptırılan ahşap ve taş iskeleden ahşap olanının neredeyse tamamının yıkılmış, taş iskelenin de Marseille and would not make claim on the pier; that th pier would continue to be possessed iki tarafının kumla dolmuş olduğu, hatta bir bölümünün yıkılmakta olduğu ve bu nedenle by the government. Furthermore, it is noted that they commited to impose a pecuniary Fransa Posta Vapurları Şirketi vekilinin, burayı Marsilya'dan getirteceği bir usta tarafından obligation if the pier would have destroyed in a year. sağlam bir şekilde yaptırmayı istediği ve yaptırdıktan sonra da iskele üzerinde hiçbir hak talep 10- İbrahim Bozkurt, Salnamelerde Mersin, Unpublished MA. Thesis in Deparment of History at etmeyeceklerini ve buranın devlete ait olacağını, üstelik yaptırdıkları iskele bir yıl içinde yıkılırsa Mersin University, Mersin, 2001, p.114. masrafları kendilerine ait olmak üzere yeniden yapacaklarını taahhüt ettikleri yazmaktadır. 11- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, Yıl: 4, No: 10- İbrahim Bozkurt, Salnamelerde Mersin, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 42-43, Temmuz-Ağustos 1941, pp.6-7, p.6. Mutlu denotes that the construction date of the Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin, 2001, s.114. Custom Pier, where thre is a passenger hall, is not definite but is is known as the oldest one in the 11- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, Yıl: 4, Sayı: city. 42-43, Temmuz-Ağustos 1941, ss.6-7, s.6. Mutlu, Gümrük Binası önünde ve üzerinde yolcu salonu 12- Tülin Selvi Ünlü, 19. Yüzyılda Mersin'in Kentsel Gelişimi, Unpublished MA. Thesis in Deparment bulunan Gümrük İskelesi'nin, yapılış tarihinin belli olmadığını ancak kentin en eski iskelesi of History at Mersin University, Mersin, 2007, p.135,136. olduğunu ifade etmektedir. 13- Mutlu, ibid, p.6. 12- Tülin Selvi Ünlü, 19. Yüzyılda Mersin'in Kentsel Gelişimi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimleri 14- Selvi Ünlü, ibid, p.198, 199. Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin, 2007, s.135,136. 15- 1921 Tarihli Annuaire Oriental du Commerce. 13- Mutlu, a.g.m., s.6. 16-1932 Tarihli Annuaire Oriental du Commerce. 14- Selvi Ünlü, a.g.t., s.198, 199. 17- Mersin Limanı, TC Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü, İzmir, 1965, p.8. 15- 1921 Tarihli Şark Ticaret Yıllığı. 18- Mersin Limanı, report prepared by Dutch Royal Port Company. 16-1932 Tarihli Şark Ticaret Yıllığı. 19- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, 1940, Yıl:3, 17- Mersin Limanı, TC Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü, İzmir, 1965, s.8. No: 35, p. 6. 18- Mersin Limanı, Hollanda Kraliyet Liman Şirketi tarafından hazırlanan rapor. 20- Gündüz Artan, Mersin Tarihi Kronolojisi, İçel Sanat Kulübü Yayını, Mersin, 2003, p. 34,35; 24 19- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, 1940, Yıl:3, Mayıs 1964 Tarihli Yeni Mersin Gazetesi. It is pointed out in the issue of New Mersin newspaper, Sayı: 35, s. 6. dated 24th of May 1964, that the expropriation studies about the area where the Custom 20- Gündüz Artan, Mersin Tarihi Kronolojisi, İçel Sanat Kulübü Yayını, Mersin, 2003, s. 34,35; 24 House and New Mosque and the environ buildings stand, would begin. Mayıs 1964 Tarihli Yeni Mersin Gazetesi. Yeni Mersin Gazetesi'nin 24 Mayıs 1964 günlü haberinde 21- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, Yıl:4, 1940, belirtildiğine göre Gümrük Meydanı'nda yer alan Gümrük Binası ile Yeni Cami ve çevresindeki No: 38-39, p. 7. dükkanların kamulaştırma çalışmaları başlatılacak ve Gümrük Meydanı genişletilecektir. 22- Develi, ibid, p.155. 21- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, Yıl:4, 1940, 23- Mutlu, ibid, p. 7. Sayı: 38-39, s. 7. 24- 19 Ağustos 1964 Tarihli Yeni Mersin Gazetesi. It is pointed out in the issue of New Mersin 22- Develi, a.g.e., s.155. newspaper, dated 19th of August 1964, on the article titled “Expropriations in Custom Square”, 23- Mutlu, a.g.m., s. 7. that the renumeration of the expropriation of 1.200.000 TL, held by the Ministry of 24- 19 Ağustos 1964 Tarihli Yeni Mersin Gazetesi. 19 Ağustos 1964 tarihli Yeni Mersin Communications, would be accrued to the municipality. Gazetesi'nde “Gümrük Meydanında İstimlakler” başlıklı köşe yazısında Ulaştırma Bakanlığı 25- Remzi Oğuz, Adana Ticaret Rehberi, 1924. tarafından Gümrük İskelesi'nin kamulaştırma bedeli 1.200.000 TL'nin Belediye'ye tahakkuk 26- E. J. Davis, Life in Asiatic Turkey: A Journal of Travel in Cilicia, Isauria, and parts of Lycaonia ettirildiği belirtiliyor. and Cappadocia, Edward Stanford, London, 1879, p. 12. 25- Remzi Oğuz, Adana Ticaret Rehberi, 1924. 27- William Burckhardt Barker, Cilicia and Its Governers, Ingram, Cooke and Co., London, 1853; 26- E. J. Davis, Life in Asiatic Turkey: A Journal of Travel in Cilicia, Isauria, and parts of Lycaonia Beamont, ibid. and Cappadocia, Edward Stanford, London, 1879, s. 12. 28- Annuaire Oriental du Commerce of 1937, p.575; New Mersin Newspaper, 1st of October 27- William Burckhardt Barker, Cilicia and Its Governers, Ingram, Cooke and Co., London, 1853; 1963. The hotel that is written as Belvü Palas in the Annuaire Oriental du Commerce begin tpo Beamont, a.g.e. be called Toros Hotel by Annuaire Oriental du Commerce of 1938 and the management was 28- 1937 yılı Şark Ticaret Yıllığı, s.575; 1 Ekim 1963 Tarihli Yeni Mersin Gazetesi. Şark Ticaret held by Jozef Dekat. According to the news, written on the issue of New Mersin Newspaper, 1st Yıllığı'nda, Belvü Palas adıyla anılan otel, 1938 Şark Ticaret Yıllığı ile birlikte Toros Oteli ve of October 1963, the first elevator of the city was set in Toros Hotel by 28th of Septembee, 1963. Lokantası olarak kayda geçiyor ve işletmecisinin Jozef Dekat olduğu belirtiliyor. 1 Ekim 1963 The elevatpr is conceived as an indicator of modernization by the vice-governor, Fuat tarihli Yeni Mersin Gazetesi'nin haberine göre Mersin'in ilk asansörü, Toros Oteli'nde 28 Eylül Ertuğrul, of that period. 1963 tarihinde kuruluyor. Gazetede verilen haberde, asansörün kurulması modernleşmenin 29- 15 December 1964, New Mersin Newspaper. It is pointed out in the article, titled “Toros Hotel is working in a European Style” that Toros Hotel was setting an example when 288 289 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Notlar Ertuğrul'un katıldığı belirtiliyor. management and interior design is concerned, that besides, it had a significant place in the Notes 29- 15 Aralık 1964 Tarihli Yeni Mersin Gazetesi. Gazetenin, “Toros Lokantası Avrupai Bir Sistemle social life of the city with the tea parties Çalışıyor” başlıklı yazıda, Toros Oteli'nin işletmesiyle ve dekorasyonuyla örnek olduğu, aynı 30- Annuaire Oriental du Commerce, 1883, p.605. zamanda düzenlediği “beş çayı partileri” ile kentin sosyal yaşamında da önemli bir yeri olduğu 31- Annuaire Oriental du Commerce,1885-1886, p.478. belirtiliyor. 32- Annuaire Oriental du Commerce, 1905, p.2023. 30- 1883 Tarihli Şark Ticaret Yıllığı, s.605. 33- Gündüz Artan, Mersin Tarihi Kronolojisi, İçel Sanat Kulübü Yayını, Mersin, 2003, p.8, 14, 16, 18. 31- 1885-1886 Tarihli Şark Ticaret Yıllığı, s.478. It is asserted in the book that, Ankara Hotel was opened to operation in 1894, while Maarif 32- 1905 Tarihli Şark Ticaret Yıllığı, s.2023. Hotel in 1895, Mersin Palas Hotel in 1923, Cumhuriyet Hotel in 1926, İstiklal and Anadolu hotels in 33- Gündüz Artan, Mersin Tarihi Kronolojisi, İçel Sanat Kulübü Yayını, Mersin, 2003, s.8, 14, 16, 18. 1928, Turing Hotel in 1931, Şafak and Akdeniz hotels in 1933, while Akotel, of which the Kitapta, 1894 yılında Ankara Oteli'nin, 1895 yılında Maarif Oteli'nin, 1923 yılında Mersin Palas construction began in 1945, began to serve in 1945. On the other hand, it is seen that Kontinent Oteli'nin, 1926 yılında Cumhuriyet Oteli'nin, 1928 yılında İstiklal ve Anadolu Otelleri'nin, 1931 Hotel as it is written in Annuaire Oriental du Commerce of 1913, took the names Belvü Palas yılında Turing Oteli'nin, 1933 yılında Şafak ve Akdeniz Otelleri'nin açıldığını, bununla birlikte and Toros Hotel in the following periods. In the same annuaire, the hotel named 1945 inşaatına başlanan Akotel'in ilerleyen yıllarda hizmete açıldığı belirtiliyor. Diğer yandan, Constantinople would take the names, İstanbul Palas and İstanbul Hotel in the republican 1913 Şark Ticaret Yıllığı'na göre Kontinent Oteli olarak adlandırılan otel sonraki dönemde kentin period, where additionally two hotels, called Yeni Türkiye and Cumhuriyet, was opened while önemli otellerinden Belvü Palas ve Toros Oteli adını almaktadır. Aynı yıllıklarda, Constantinople Güzel Palas and Şafak Hotel was added to them in 1930's. According to Annuaire Oriental du adıyla anılan otelin Cumhuriyet döneminde İstanbul Palas ve İstanbul Otel adlarını aldığı Commerce of 1941, these hotels were standing in the city: Akdeniz Hotel, Anadolu Hotel, görülmektedir. Cumhuriyet'le birlikte kentte Yeni Türkiye ve Cumhuriyet adında iki otel daha Güzel Palas, İstanbul Palas, Maarif Oteli, Toros Hotel and its restaurant. açıldığı ve 1930'ların sonunda ise bu otellere, Güzel Palas ve Şafak Oteli de eklendiği 34- Selvi Ünlü, ibid, p.160. anlaşılmaktadır. 1941 yılı Şark Ticaret Yıllığı'na göre, Mersin'de şu oteller bulunmaktadır: Akdeniz 35- Gündüz Artan, Mersin Tarihi Kronolojisi, İçel Sanat Kulübü Yayını, Mersin, 2003, p.18. Oteli, Anadolu Oteli, Güzel Palas, İstanbul Palas, Maarif Oteli, Toros Oteli ve Lokantası. 36- Develi, ibid, p.179. 34- Selvi Ünlü, a.g.t., s.160. 37- Gündüz Artan, Yayınlanmamış “Tanıtma Levhaları” Çalışması. 35- Gündüz Artan, Mersin Tarihi Kronolojisi, İçel Sanat Kulübü Yayını, Mersin, 2003, s.18. 38- http://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmet_Kire%C3%A7%C3%A7i, eylül 2008. 36- Develi, a.g.e., s.179. 39- Abdullah Canlıgil, Mersin Yılları, Gökyüzü Kitaplığı, İstanbul, 2004, p.45,46. 37- Gündüz Artan, Yayınlanmamış “Tanıtma Levhaları” Çalışması. 40- Dorr, ibid; Habeeb Risk, The Thistle and The Cedar of Lebanon, Wertheimer, 1853, London, 38- http://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmet_Kire%C3%A7%C3%A7i, eylül 2008. p.61-62.; Beamont, ibid. 39- Abdullah Canlıgil, Mersin Yılları, Gökyüzü Kitaplığı, İstanbul, 2004, s.45,46. 41- Selvi Ünlü, ibid, p.188, 189. 40- Dorr, a.g.e., s. ????; Habeeb Risk, The Thistle and The Cedar of Lebanon, Wertheimer, 1853, London, s.61-62.; Beamont, a.g.e., s. ????? The Marketplace:Yoghurt Bazaar 41- Selvi Ünlü, a.g.t., s.188, 189. 1- Lewis Mumford, Tarih Boyunca Kent-Kökenleri, Geçirdiği Dönüşümler ve Geleceği, Translated: Gürol Koca, Tamer Tosun, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2007, p.93. Pazaryeri: Yoğurt Pazarı 2- Gündüz Artan, Mersin Tarihi Kronolojisi, İçel Sanat Kulübü, Mersin, 2003, p.5. Artan implies in 1- Lewis Mumford, Tarih Boyunca Kent-Kökenleri, Geçirdiği Dönüşümler ve Geleceği, his book, in which he reveals the chronological development of the city, that the starting point çev.:Gürol Koca, Tamer Tosun, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2007, s.93. of the city is the foundation of Yoghurt Bazaar. He mentions that, in 1931 and 1832, in the 2- Gündüz Artan, Mersin Tarihi Kronolojisi, İçel Sanat Kulübü, Mersin, 2003, s.5. Artan, kentin place, named as Yoghurt Bazaar today, a marketplace was set by Koloğlu Mehmet Agha, gelişimi tarihini kronolojik olarak ortaya koyduğu kitabında, Yoğurt Pazarı'nın kuruluşunu kentin who was the one missioned to administer Tarsus, for nomads in order to shopping. başlangıç tarihi olarak vermiştir. Artan, 1831-1832 tarihinde, bugün Yoğurt Pazarı olarak 3- Şinasi Develi, Eski Mersin'de Yaşam, Mersin, 2007, p.19. adlandırılan alanda, Padişah II. Mahmut tarafından Tarsus'u yönetmekle görevlendirilen 4- Necmettin Öncel, Pazar veya Mücahitler Caddesi, http: // www.yumuktepe.com Alaybeyli Göğçeli Koloğlu Mehmet Ağa'nın, köylü ve Yörüklerin alışveriş etmesi için bir Pazar /index.php?option =com_content&view=article&id=252:pazar-veya-muecahtler-caddes- kurduğunu ifade etmektedir. necmettn-oenel&catid=98:murt-kokulu-yazilar&Itemid=100063, Eylül 2008. 3- Şinasi Develi, Eski Mersin'de Yaşam, Mersin, 2007, s.19. 5- Odada Kayıtlı Bulunan Tecimevlerinin Miktarı, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, 1937. 4- Necmettin Öncel, Pazar veya Mücahitler Caddesi, http: // www.yumuktepe.com 6- Odada Kayıtlı Bulunan Tecimevlerinin Miktarı, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, 1937. /index.php?option =com_content&view=article&id=252:pazar-veya-muecahtler-caddes- 7- Necmettin Öncel, Pazar veya Mücahitler Caddesi, http://www.yumuktepe.com/ necmettn-oenel&catid=98:murt-kokulu-yazilar&Itemid=100063, eylül 2008. index.php ?option =com_content&view=article&id=252:pazar-veya-muecahtler-caddes- 5- Odada Kayıtlı Bulunan Tecimevlerinin Miktarı, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, 1937. necmettn-oenel&catid=98:murt-kokulu-yazilar&Itemid=100063, Eylül 2008. 6- Odada Kayıtlı Bulunan Tecimevlerinin Miktarı, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, 1937. 8- Aykut Hokkacı, Mersin, http://www.yumuktepe.com/index.php 7- Necmettin Öncel, Pazar veya Mücahitler Caddesi, http://www.yumuktepe.com ?option=com_content&view=article &id=252:pazar-veya-muecahtler-caddes-necmettn- /index.php?option =com_content&view=article&id=252:pazar-veya-muecahtler-caddes- oenel&catid=98:murt-kokulu-yazilar&Itemid=100063, Eylül 2008. 290 necmettn-oenel&catid=98:murt-kokulu-yazilar&Itemid=100063, eylül 2008. 291 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Notlar 8- Aykut Hokkacı, Mersin, http://www.yumuktepe.com/index.php?option= com_ 9- Şinasi Develi, Eski Mersin'de Yaşam, Mersin, 2007, p.119; Necmettin Öncel, Pazar veya Notes content&view=article &id=252:pazar-veya-muecahtler-caddes-necmettn- Mücahitler Caddesi, http://www.yumuktepe.com/index.php?option=com_ oenel&catid=98:murt-kokulu-yazilar&Itemid=100063, eylül 2008. content&view=article&id=252:pazar-veya-muecahtler-caddes-necmettn- 9- Şinasi Develi, Eski Mersin'de Yaşam, Mersin, 2007, s.119; Necmettin Öncel, Pazar veya oenel&catid=98:murt-kokulu-yazilar&Itemid=100063, Eylül 2008. Mücahitler Caddesi, http://www.yumuktepe.com/index.php?option=com _content&view=article&id=252:pazar-veya-muecahtler-caddes-necmettn- New Life: Atatürk House and the Environs oenel&catid=98:murt-kokulu-yazilar&Itemid=100063, eylül 2008. 1- Şinasi Develi, “Eski Mersin'den Esintiler (2)”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, 1993, No:12, pp.34-35, p.34. Yeni Yaşam: Atatürk Evi ve Çevresi 2- Remzi Oğuz, Adana Ticaret Rehberi, 1924. Oğuz points out that “Mersin draws attention with 1- Şinasi Develi, “Eski Mersin'den Esintiler (2)”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, 1993, two or three beautiful gardens on the seashore, cinema and local theatre”. Sayı:12, ss.34-35, s.34. 3- Şinasi Develi, Eserleriyle Anıtlaşan Vali Tevfik Sırrı Gür, Mersin Akdeniz Belediyesi Yayınları, 2- Remzi Oğuz, Adana Ticaret Rehberi, 1924. Oğuz, kente ilişkin olarak şunları söylemektedir; 1996, Mersin; Şinasi Develi, “Eski Mersin'den Esintiler (2)”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat “İki üç tane ferahlı, muntazam, güzel deniz kenarı bahçesi, sineması, mahalli tiyatrosu Mersin'e Dergisi, 1993, No:12, pp.34-35, p.34; Şinasi Develi, “Eski Mersin'den Esintiler (3)”, Mozaik Aylık cidden cazip bir sima verir.” Haber, Politika, Sanat Dergisi, 1993, No:14, pp.45-46, p.45. 3- Şinasi Develi, Eserleriyle Anıtlaşan Vali Tevfik Sırrı Gür, Mersin Akdeniz Belediyesi Yayınları, 4- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, Yıl:4, 1996, Mersin; Şinasi Develi, “Eski Mersin'den Esintiler (2)”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Temmuz-Ağustos 1941, Say: 42-43, pp.6-7, p.6. Dergisi, 1993, Sayı:12, ss.34-35, s.34; Şinasi Develi, “Eski Mersin'den Esintiler (3)”, Mozaik Aylık 5- Annuaire Oriental du Commerce, 1933, p.331. Haber, Politika, Sanat Dergisi, 1993, Sayı:14, ss.45-46, s.45. 6- Şinasi Develi, Eserleriyle Anıtlaşan Vali Tevfik Sırrı Gür, Mersin Akdeniz Belediyesi Yayınları, 4- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, Yıl:4, 1996, Mersin. Temmuz-Ağustos 1941, Sayı: 42-43, ss.6-7, s.6. 7- Annuaire Oriental du Commerce, 1905, p. 1630. 5- 1933 Yılı Şark Ticaret Yıllığı, s.331. 8- Develi, ibid. 6- Şinasi Develi, Eserleriyle Anıtlaşan Vali Tevfik Sırrı Gür, Mersin Akdeniz Belediyesi Yayınları, 9- Nuri Abaç, “Akkahve Günleri”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, 1993, No:14, p.27; 1996, Mersin. Nermin Ergenekon Müldür, “Akkahve”, Mersin Dedikleri, Bulvar Ofset, Mersin, 2002, pp.53-57, 7- 1905 Yılı Şark Ticaret Yıllığı, s. 1630. p.56. 8- Develi, a.g.e. 10- Ergun Evren, “Akkahve Günleri”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, 1993, No:19, 9- Nuri Abaç, “Akkahve Günleri”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, 1993, Sayı:14, s.27; p.34. Nermin Ergenekon Müldür, “Akkahve”, Mersin Dedikleri, Bulvar Ofset, Mersin, 2002, ss.53-57, 11- Gündüz Artan, Mersin Tarihi Kronolojisi, İçel Sanat Kulübü, Mersin, 2003, p.29, 30. s.56. 12- “Palais de Chirstman'dan Atatürk Evi'ne”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, 1994, 10- Ergun Evren, “Akkahve Günleri”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, 1993, Sayı:19, No:24, p.23; Gündüz Artan, “Bellek ve Miras”, 19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası, Mersin s.34. Üniversitesi Yayınları, No:7, Akdeniz Kent Araştırmaları Merkezi Yayınları, No:1, Mersin, 2002, 11- Gündüz Artan, Mersin Tarihi Kronolojisi, İçel Sanat Kulübü, Mersin, 2003, s.29, 30. p.143,144. 12- Palais de Chirstman'dan Atatürk Evi'ne”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, 1994, 13- Annuaire Oriental du Commerce, 1905, p. 1630. Christmann was the consul of Germany in Sayı:24, s.23; Gündüz Artan, “Bellek ve Miras”, 19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası, Mersin 1905. Üniversitesi Yayınları, No:7, Akdeniz Kent Araştırmaları Merkezi Yayınları, No:1, Mersin, 2002, 14- Gündüz Artan, “Bellek ve Miras”, 19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası, Mersin Üniversitesi s.143,144. Yayınları, No:7, Akdeniz Kent Araştırmaları Merkezi Yayınları, No:1, Mersin, 2002, p.143,144. 13- 1905 Yılı Şark Ticaret Yıllığı, s. 1630. X. Christmann, 1905 yılında Almanya Konsolosluğu'nu da 15- Abdullah Canlıgil, Mersin Yılları, Gökyüzü Kitaplığı, İstanbul, 2004, p.14. yapmıştır. 16- Ticaret Odası'nda Kayıtlı Tecim Evleri Miktarı, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, 1937, Mersin. 14- Gündüz Artan, “Bellek ve Miras”, 19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası, Mersin Üniversitesi 17- O'Neill J., Blood-Dark Track: A Family History, Granta, UK, 2002, p. 20. Yayınları, No:7, Akdeniz Kent Araştırmaları Merkezi Yayınları, No:1, Mersin, 2002, s.143,144. 18- Şinasi Develi ,“Eski Mersin'den Esintiler (2)”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, 1993, 15- Abdullah Canlıgil, Mersin Yılları, Gökyüzü Kitaplığı, İstanbul, 2004, s.14. No:12, pp.45-46, p.46. Develi expresses that one of the house belongs to Rickards family, while 16- Ticaret Odası'nda kayıtlı Tecim Evleri Miktarı, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, 1937, Mersin. the other to Nadir family. 17- O'Neill J., Blood-Dark Track: A Family History, Granta, UK, 2002, s. 20. 19- Yeni Mersin Gazetesi, 29 İkinci Kanun 1941. 18- Şinasi Develi ,“Eski Mersin'den Esintiler (2)”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, 1993, 20- Şinasi Develi ,“Eski Mersin'den Esintiler (2)”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, 1993, Sayı:12, ss.45-46, s.46. Develi, evlerden birinin Rickards, diğerinin ise Nadir Ailesi'ne ait olduğunu No:12, pp.45-46, p.46. söylemektedir. 21- It is seen as Sursok Bath on the maps of the period. 19- Yeni Mersin Gazetesi, 29 İkinci Kanun 1941. 22- Lady Yvonne Sursock Cochrane, “19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası, Açık Oturum: 20- Şinasi Develi ,“Eski Mersin'den Esintiler (2)”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, 1993, Bellek ve Miras”, 19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası, Mersin Üniversitesi Akdeniz Kent 292 Sayı:12, ss.45-46, s.46. Araştırmaları Merkezi Yayınları, No:1, Mersin, 2002, pp. 141-152, p.141. 293 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Notlar 21- Dönemin haritalarında Sursok Hamamı görülmektedir. 23- Annuaire Oriental du Commerce, 1894, p.929. Notes 22- Lady Yvonne Sursock Cochrane, “19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası, Açık Oturum: 24- www.es-conseil.fr/pramona/e1mm.htm, Eylül 2008. Bellek ve Miras”, 19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası, Mersin Üniversitesi Akdeniz Kent 25- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, Mersin, Araştırmaları Merkezi Yayınları, No:1, Mersin, 2002, ss. 141-152, s.141. 1941, Yıl:4, No: 42-43, pp.6-7, p.6. 23- 1894 Yılı Şark Ticaret Yıllığı, s.929. 26- Annuaire Oriental du Commerce, 1905, p.1631; Annuaire Oriental du Commerce, 1909, 24- www.es-conseil.fr/pramona/e1mm.htm, eylül 2008. p.2022; 1913 Yılı Annuaire Oriental du Commerce, p.1623; 1921 Yılı Annuaire Oriental du 25- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, 1941, Yıl:4, Commerce, p.1395. Sayı: 42-43, ss.6-7, s.6. 27- Annuaire Oriental du Commerce, 1929, p.1056; Annuaire Oriental du Commerce, 1930, 26- 1905 Yılı Şark Ticaret Yıllığı, s.1631; 1909 Yılı Şark Ticaret Yıllığı, s.2022; 1913 Yılı Şark Ticaret p.1113. Yıllığı, s.1623; 1921 Yılı Şark Ticaret Yıllığı, s.1395. 28- Yeni Mersin Gazetesi, 30 Temmuz 1931. 27- 1929 Yılı Şark Ticaret Yıllığı, s.1056; 1930 Yılı Şark Ticaret Yıllığı, s.1113. 29- Fikri Mutlu, ibid, p.6. 28- Yeni Mersin Gazetesi, 30 Temmuz 1931. 30- Remzi Oğuz, Adana Ticaret Rehberi, 1924. 29- Fikri Mutlu, a.g.m., s.6. 31- Tülin Selvi Ünlü, 19.Yüzyılda Mersin'in Kentsel Gelişimi, Unpublished MA. Thesis in Deparment 30- Remzi Oğuz, Adana Ticaret Rehberi, 1924. of History at Mersin University Mersin, 2007, p. 242, 243; TŞS., No: 291, Sayfa no: 247, Evaili Zilkade 31- Tülin Selvi Ünlü, 19.Yüzyılda Mersin'in Kentsel Gelişimi, 2007, Yayınlanmamış, Yüksek Lisans 1265 (M. Eylül 1849); TŞS., No: 291, Sayfa no: 313, 314; TŞS., No: 291, Sayfa no: 313, 314. Tezi, Mersin, s. 242, 243; TŞS., No: 291, Sayfa no: 247, Evaili Zilkade 1265 (M. Eylül 1849); TŞS., No: 32- E. J. Davis, Life in Asiatic Turkey: A Journal of Travel in Cilicia, Isauria, and parts of Lycaonia 291, Sayfa no: 313, 314; TŞS., No: 291, Sayfa no: 313, 314. and Cappadocia, Edward Stanford, London, 1879, p.13, 14. 32- E. J. Davis, Life in Asiatic Turkey: A Journal of Travel in Cilicia, Isauria, and parts of Lycaonia 33- Davis, ibid, p.17. and Cappadocia, Edward Stanford, London, 1879, s.13, 14. 34- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, Yıl:3, Birinci 33- Davis, a.g.e., s.17. Kanun 1940, No: 35, pp.6-7, p.7. 34- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, Yıl:3, Birinci 35- Şinasi Develi, Dünden Bugüne Mersin, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, 2001, Mersin, p.105. Kanun 1940, Sayı: 35, ss.6-7, s.7. 36- Şinasi Develi, Eserleriyle Anıtlaşan Vali Tevfik Sırrı Gür, Mersin Akdeniz Belediyesi Yayınları, 35- Şinasi Develi, Dünden Bugüne Mersin, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, 2001, Mersin, s.105. 1996, Mersin. 36- Şinasi Develi, Eserleriyle Anıtlaşan Vali Tevfik Sırrı Gür, Mersin Akdeniz Belediyesi Yayınları, 37- Şinasi Develi ,“Eski Mersin'den Esintiler (3)”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, 1993, 1996, Mersin. No:14, pp.45-46, p.45. 37- Şinasi Develi ,“Eski Mersin'den Esintiler (3)”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, 1993, Sayı:14, ss.45-46, s.45. Meeting Place: People's Garden and People's House 1- Geçmişten Günümüze Kentin Meydanları, 21 Nisan 2006 Tarihli Mersin Üniversitesi Gazetesi. 2- Gündüz Artan, Yayınlanmamış “Tanıtma Levhaları” Çalışması. Buluşma Yeri: Millet Bahçesi ve Halkevi 3- Şinasi Develi, Eserleriyle Anıtlaşan Vali Tevfik Sırrı Gür, Akdeniz Belediyesi, 1996, Mersin. 1- Geçmişten Günümüze Kentin Meydanları, 21 Nisan 2006 Tarihli Mersin Üniversitesi Gazetesi. 4- Gündüz Artan, Mersin Tarihi Kronolojisi, İçel Sanat Kulübü, Mersin, 2003, p.21. 2- Gündüz Artan, Yayınlanmamış “Tanıtma Levhaları” Çalışması. 5- Tülin Selvi Ünlü, 19. Yüzyılda Mersin'in Kentsel Gelişimi, Unpublished MA. Thesis in Deparment 3- Şinasi Develi, Eserleriyle Anıtlaşan Vali Tevfik Sırrı Gür, Akdeniz Belediyesi, 1996, Mersin. of History at Mersin University, 2007, Mersin, p.249. 4- Gündüz Artan, Mersin Tarihi Kronolojisi, İçel Sanat Kulübü, Mersin, 2003, s.21. 6- Develi, ibid. On the postcards in the book, the view of Çardak district and its qualities are 5- Tülin Selvi Ünlü, 19. Yüzyılda Mersin'in Kentsel Gelişimi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler seen clearly. Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007, Mersin, s.249. 7- İlyas Halil, Gavur Aşevi, Ürün Yayınları, 2007, Ankara, p.47,48,49. 6- Develi, a.g.e. Kitaptaki kartpostalda, Çardak Mahallesi'nin 1930'lu yılardaki görüntüsünden, 8- Semihi Vural, Mersin Halkevi-60. Yılına Armağan, Mutluson Yayınları, Ankara, 2007, p.20. mahalledeki yapı niteliği açıkça görülebiliyor. 9- Vural, ibid, p.28. 7- İlyas Halil, Gavur Aşevi, Ürün Yayınları, 2007, Ankara, s.47,48,49. 10- Develi, ibid. 8- Semihi Vural, Mersin Halkevi-60. Yılına Armağan, Mutluson Yayınları, Ankara, 2007, s.20. 11- Gündüz Artan, “Yolculuk, (Nurullah Ataç- Yazar, Çevirmen)”, Gönüle Düşen Cemre, 9- Vural, a.g.e., s.28. Akdeniz Belediyesi Kültür Yayınları-1, Mersin, 2001, p.20; Gündüz Artan, “Mersin (Hüseyin Cahit 10- Develi, a.g.e. Yalçın, Gazeteci)”, Gönüle Düşen Cemre, Akdeniz Belediyesi Kültür Yayınları-1, Mersin, 2001, 11- Gündüz Artan, “Yolculuk, (Nurullah Ataç- Yazar, Çevirmen)”, Gönüle Düşen Cemre, p.18; Yedigün Gazetesi, Şubat 1945. Akdeniz Belediyesi Kültür Yayınları-1, Mersin, 2001, s.20. Gündüz Artan, “Mersin (Hüseyin Cahit 12- http://tr.wikipedia.org/wiki/Pathe_Sinemas%C4%B1, Ağustos 2008. Yalçın, Gazeteci)”, Gönüle Düşen Cemre, Akdeniz Belediyesi Kültür Yayınları-1, Mersin, 2001, 13- Annuaire Oriental du Commerce, 1913, p.1627. s.18. Yedigün Gazetesi, Şubat 1945. 14- Şinasi Develi, Dünden Bugüne Mersin 1836-1990, Mersin Ticaret Sanayi Odası Yayını, 2001, 12- http://tr.wikipedia.org/wiki/Pathe_Sinemas%C4%B1, Ağustos 2008. Mersin, p.83. 294 13- 1913 Tarihli Şark Ticaret Yıllığı, s.1627. 295 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Notlar 14- Şinasi Develi, Dünden Bugüne Mersin 1836-1990, Mersin Ticaret Sanayi Odası Yayını, 2001, 15- 14 Haziran 1941 Tarihli Yeni Mersin Gazetesi; 17 Haziran 1941 Tarihli Yeni Mersin Gazetesi. Notes Mersin, s.83. 16- Develi, ibid, p.83. 15- Yeni Mersin Gazetesi, 14 Haziran 1941 ve 17 Haziran 1941. 17- Gündüz Artan, Atatürk Mersin'de, Mersin Deniz Ticaret Odası Yayını, 2000, Mersin, p.23. 16- Develi, a.g.e., s.83. 17- Gündüz Artan, Atatürk Mersin'de, Mersin Deniz Ticaret Odası Yayını, 2000, Mersin, s.23. Developing City: Kışla Street and Çamlıbel 1- Tülin Selvi Ünlü, 19. Yüzyılda Mersin'in Kentsel Gelişimi, Unpublished MA. Thesis in Deparment Gelişen Kent: Kışla Caddesi ve Çevresi of History at Mersin University, Mersin, 2007, p.228. 1- Tülin Selvi Ünlü, 19. Yüzyılda Mersin'in Kentsel Gelişimi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimleri 2- HVS, 1286, D. no: 3, p.75, 1286 (M. 1869). Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin, 2007, s.228. 3- Gündüz Artan, Mersin Gönüle Düşen Cemre, Akdeniz Belediyesi Kültür Yayınları-1, Mersin, 2- HVS, 1286, D. no: 3, s.75, 1286 (M. 1869). 2001, p. 9. This part of the city attracted the attention of Vital Cuinet, who visited the city in 1890 3- Gündüz Artan, Mersin Gönüle Düşen Cemre, Akdeniz Belediyesi Kültür Yayınları-1, Mersin, as the public debtor. He pointed out that the city was developing towards the Lighthouse 2001, s. 9. Kentin gelişen bu bölgesi 1890 yılında Mersin'i de ziyaret eden Düyun-u Umumiye where mostly the houses in gardens stand. Yetkilisi Vital Cuinet'nin de dikkatini çekmiştir. Cuinet, bu dönemde kentin daha çok 4- O'Neill J., Blood-Dark Track: A Family History, Granta, UK, 2002. bahçelerin olduğu Fener tarafına doğru geliştiğini kaydetmiştir. 5- Nermin Ergenekon Müldür, Mersin Dedikleri, Bulvar Ofset, 2002,Mersin, p.68. 4- O'Neill J., Blood-Dark Track: A Family History, Granta, UK, 2002. 6- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, 1940, Yıl:3, 5- Nermin Ergenekon Müldür, Mersin Dedikleri, Bulvar Ofset, 2002,Mersin, s.68. No: 35, p. 6, 7. 6- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, 1940, Yıl:3, 7- Şinasi Develi, “Eski Mersin'den Esintiler (3)”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, No: 14, Sayı: 35, s. 6, 7. 1993, Güven Ofset, Mersin, pp.45, 46. 7- Şinasi Develi, “Eski Mersin'den Esintiler (3)”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, Sayı: 8-1885-1886 Annuaire Oriental du Commerce, p.478. 14, 1993, Güven Ofset, Mersin, ss.45, 46. 9- 1913 Annuaire Oriental du Commerce, p. 1625,1627. 8-1885-1886 Şark Ticaret Yıllığı, s.478. 10- 1921 Annuaire Oriental du Commerce, p.1395, 1397. 9- 1913 Şark Ticaret Yıllığı, s. 1625,1627 11- Uğur Ersoy, Bir Zamanlar Mersin'de, Evrim Yayınevi, 1997, İstanbul, p.54 10- 1921 Şark Ticaret Yıllığı, s.1395, 1397 12- Gündüz Artan, Atatürk Mersin'de, Mersin Deniz Ticaret Odası Yayını, 2000, Mersin, p.55. 11- Uğur Ersoy, Bir Zamanlar Mersin'de, Evrim Yayınevi, 1997, İstanbul, s.54 13- Artan, ibid, p.45. 12- Gündüz Artan, Atatürk Mersin'de, Mersin Deniz Ticaret Odası Yayını, 2000, Mersin, s.55. 14- O'Neill J., Blood-Dark Track: A Family History, Granta, UK, 2002 p. 20. 13- Artan, a.g.e., s.45. 15- Nermin Ergenekon Müldür, Mersin Dedikleri, Bulvar Ofset, 2002, Mersin, p.79. 14- O'Neill J., Blood-Dark Track: A Family History, Granta, UK, 2002, s. 20. 16- O'Neill J., Blood-Dark Track: A Family History, Granta, UK, 2002, p. 20. 15- Nermin Ergenekon Müldür, Mersin Dedikleri, Bulvar Ofset, 2002, Mersin, s.79. 17- Gündüz Artan, Yayınlanmamış “Tanıtma Levhaları” Çalışması. 16- O'Neill J., Blood-Dark Track: A Family History, Granta, UK, 2002, s. 20. 18- İçel İl Yıllığı 1967, San Matbaası, Ankara, 1967, p.65, 66. 17- Gündüz Artan, yayınlanmamış “Tanıtma Levhaları” çalışması. 19- Gündüz Artan, Mersin Gönüle Düşen Cemre, Akdeniz Belediyesi Kültür Yayınları-1, 2001, 18- İçel İl Yıllığı 1967, San Matbaası, Ankara, 1967, s.65, 66. Mersin, p. 59. In the book, İlyas Hallil describes the garden as followings: “The mulberry tree in 19- Gündüz Artan, Mersin Gönüle Düşen Cemre, Akdeniz Belediyesi Kültür Yayınları-1, 2001, the garden of Gazi Paşa School was turned to yellow, of which the leaves were crinckling by Mersin, s. 59. Kitapta, İlyas Halil, bu bahçeyi şöyle anlatıyor; “Gazipaşa Okulu'ndaki dut the wind” ağaçlarının sararmaya yüz tutmuş, yaprakları dağ rüzgarı ile hışırdıyordu.” 20- “Tarihin Tanıkları-Yerel Şahsiyetler”, Tarih İçinde Mersin Kolokyum ve Sergisi II, Mersin 20- “Tarihin Tanıkları-Yerel Şahsiyetler”, Tarih İçinde Mersin Kolokyum ve Sergisi II, Mersin Üniversitesi Yayınları, No:14, Mersin, 2002, p.222; Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Üniversitesi Yayınları, No:14, Mersin, 2002, s.222; Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Aylık Dergisi, Yıl: 4, No:37, Şubat 1941, Mersin, p. 5. Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Aylık Dergisi, Yıl: 4, 1941, Sayı:37, s. 5. 21- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Aylık Dergisi, 1941, 21- Fikri Mutlu, “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Aylık Dergisi, 1941, Yıl: 4, No: 38-39, p. 6, 7. Yıl: 4, Sayı: 38-39, s. 6, 7. 22- İsmail Sözener, Mersin'de Askeri Deniz Okulları, Unpublished MA. Thesis in Deparment of 22- İsmail Sözener, Mersin'de Askeri Deniz Okulları, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, History at Mersin University, Mersin, 2008, p.117. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin, 2008, s.117. 23- Sözener, ibid, p.117, 118. 23- Sözener, a.g.t., s.117, 118. 24- Mutlu, ibid, p. 6, 7. 24- Mutlu, a.g.m., s. 6, 7. 25- Şinasi Develi, 1836-1990 Dünden Bugüne Mersin, 3. Baskı, 2001, p. 73. 25- Şinasi Develi, 1836-1990 Dünden Bugüne Mersin, 3. Baskı, 2001, s. 73. 26- One of the two naval schools, carried over from İstanbul in 1941, was the Naval Academy 26- 1941 yılında İstanbul'dan Mersin'e taşınan Deniz Okullarından Deniz Harp Okulu ve Lisesi placed in the Military Barracks while the School for Sergeants was placed in “British Oil Factory” Kışla binasında, Deniz gedikli Okulu ise kentin doğu çıkışında, Üç Ocak Mahallesi 174 nolu on the east side of the city in Üçocak District. parselde bulunan ve “İngiliz Yağ Fabrikası” olarak bilinen yapıda eğitim vermiştir. 27- Sözener, ibid, p.29. 296 297 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Notlar 27- Sözener, a.g.t., s.29. 28- Sözener, ibid, p.36. Notes 28- Sözener, a.g.t., s.36. 29- Abdulah Canlıgil, Mersin Yılları, Gökyüzü Kitaplığı, 1994, İstanbul, p.29 29- Abdulah Canlıgil, Mersin Yılları, Gökyüzü Kitaplığı, 1994, İstanbul, s.29 30- Develi, ibid, p.180. 30- Develi, a.g.e., s.180. 31- Emine Dingeç, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında ve 20. Yüzyılın Başında Mersin'in Ekonomik Yapısı, 31- Emine Dingeç, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında ve 20. Yüzyılın Başında Mersin'in Ekonomik Yapısı, Unpublished MA. Thesis at Anadolu University, Eskişehir, 1998, p. 54. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, 1998, s. 32- Filiz Yenişehirlioğlu et al, Mersin Evleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995, p.7. 54. 33- Dingeç, ibid, p. 54. 32- Filiz Yenişehirlioğlu ve diğerleri, Mersin Evleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995, s.7. 33- Dingeç, a.g.t, s. 54.

298 299 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Kaynakça A A References ABAÇ Nuri (1993) “Akkahve Günleri”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat ABAÇ Nuri (1993) “Akkahve Günleri”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, Sayı:14. Dergisi, Sayı:14. ADIYEKE Nükhet; ADIYEKE Nükhet; ADIYEKE Nuri (2004) “Modernleşmenin Doğurduğu Kent: Mersin”, Sırtı Dağ, Yüzü ADIYEKE Nuri (2004) “Modernleşmenin Doğurduğu Kent: Mersin”, Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin, Yapı Kredi Yayınları, Haz.: Filiz Özdem, Deniz: Mersin, Yapı Kredi Yayınları, Haz.: Filiz Özdem, İstanbul. İstanbul. AKKAYA Yüksel (2004) “19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Mersin Ekonomisi”, Sırtı Dağ, Yüzü AKKAYA Yüksel (2004) “19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Mersin Ekonomisi”, Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin, Hazırlayan: Filiz Özdem, Yapı Kredi Yayınları, Deniz: Mersin, Hazırlayan: Filiz Özdem, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. İstanbul. AKPOLAT Mustafa (2002) “Adana-Mersin Demiryolu İstasyon Binaları - 19. Yüzyıl AKPOLAT Mustafa (2002) “Adana-Mersin Demiryolu İstasyon Binaları - 19. Yüzyıl Osmanlı Mimarlığı'ndan Bir Kesit”, 19. Yüzyılda Mersin ve Osmanlı Mimarlığı'ndan Bir Kesit”, 19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası, Mersin Üniversitesi Akdeniz Kent Akdeniz Dünyası, Mersin Üniversitesi Akdeniz Kent Araştırmaları Merkezi Yayınları, No:1, Mersin. Araştırmaları Merkezi Yayınları, No:1, Mersin. ARTAN Gündüz (1994) İçel Gezginleri, Mersin Deniz Ticaret Odası, Mersin. ARTAN Gündüz (1994) İçel Gezginleri, Mersin Deniz Ticaret Odası, Mersin. ARTAN Gündüz (2000) Atatürk Mersin'de, Mersin Deniz Ticaret Odası Yayını, 2000, ARTAN Gündüz (2000) Atatürk Mersin'de, Mersin Deniz Ticaret Odası Yayını, 2000, Mersin. Mersin. ARTAN Gündüz (2001) Gönüle Düşen Cemre, Akdeniz Belediyesi Kültür Yayınları-1, ARTAN Gündüz (2001) Gönüle Düşen Cemre, Akdeniz Belediyesi Kültür Yayınları-1, Mersin. Mersin. ARTAN Gündüz (2002) “Bellek ve Miras”, 19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası, ARTAN Gündüz (2002) “Bellek ve Miras”, 19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası, Mersin Üniversitesi Yayınları, No:7, Akdeniz Kent Araştırmaları Mersin Üniversitesi Yayınları, No:7, Akdeniz Kent Araştırmaları Merkezi Yayınları, No:1, Mersin. Merkezi Yayınları, No:1, Mersin. ARTAN Gündüz (2003) Mersin Tarihi Kronolojisi, İçel Sanat Kulübü Yayını, Mersin. ARTAN Gündüz (2003) Mersin Tarihi Kronolojisi, İçel Sanat Kulübü Yayını, Mersin. ARTAN Gündüz İlyas Halil'in Mersin'i, yayınlanmamış araştırma. ARTAN Gündüz İlyas Halil'in Mersin'i, yayınlanmamış araştırma. Gündüz Artan Tanıtma Levhaları, yayınlanmamış çalışma. Gündüz Artan Tanıtma Levhaları, yayınlanmamış çalışma.

B B BEAMONT William (1856) A Diary of a Journey to the East in the Autumn of 1854, BEAMONT William (1856) A Diary of a Journey to the East in the Autumn of 1854, Volume 2, published by Elibron Classics as a replica of copy Volume 2, published by Elibron Classics as a replica of copy Published in 1856 by Adamant Media Corporation. Published in 1856 by Adamant Media Corporation. BEAUFORT Francis (2002) Karamanya, Çeviren: Ali Neyzi-Doğan Türker, Suna-İnan BEAUFORT Francis (2002) Karamanya, Çeviren: Ali Neyzi-Doğan Türker, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya. Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya. BOZKURT İbrahim (2001) Salnamelerde Mersin, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler BOZKURT İbrahim (2001) Salnamelerde Mersin, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin. Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin. BARKER William B.(1853) Cilicia and Its Governers, Ingram, Cooke and BARKER William B.(1853) Cilicia and Its Governers, Ingram, Cooke and Co.,London. Co.,London.

C C CANLIGİL Abdullah (2004) Mersin Yılları, Gökyüzü Kitaplığı, İstanbul, 2004. CANLIGİL Abdullah (2004) Mersin Yılları, Gökyüzü Kitaplığı, İstanbul, 2004.

Ç Ç ÇADIRCI Musa (1997) Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve ÇADIRCI Musa (1997) Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Türk Tarih Kurumu, Ankara. Ekonomik Yapıları, Türk Tarih Kurumu, Ankara. COCHRANE Y. Sursock(2002) “19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası, Açık Oturum: Bellek COCHRANE Y. Sursock(2002) “19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası, Açık Oturum: Bellek ve Miras”, 19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası, Mersin ve Miras”, 19. Yüzyılda Mersin ve Akdeniz Dünyası, Mersin Üniversitesi Akdeniz Kent Araştırmaları Merkezi Yayınları, Üniversitesi Akdeniz Kent Araştırmaları Merkezi Yayınları, No:1, Mersin. No:1, Mersin. 300 301 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Kaynakça D D References DORR Benjamin (1856) Notes of Travel in Egypt, The Holy Land, Turkey and Greece, DORR Benjamin (1856) Notes of Travel in Egypt, The Holy Land, Turkey and Greece, J. B. Liippincott, Philadelphia. J. B. Liippincott, Philadelphia. DAVIS E. J. Davis (1879) Life in Asiatic Turkey: A Journal of Travel in Cilicia, Isauria, DAVIS E. J. Davis (1879) Life in Asiatic Turkey: A Journal of Travel in Cilicia, Isauria, and parts of Lycaonia and Cappadocia, Edward Stanford, and parts of Lycaonia and Cappadocia, Edward Stanford, London. London. DEVELİ Şinasi (1993) “Eski Mersin'den Esintiler '1930'lu Yılların Uray Caddesi'”, DEVELİ Şinasi (1993) “Eski Mersin'den Esintiler '1930'lu Yılların Uray Caddesi'”, Mozaik Aylık Haber Politika Sanat Dergisi, Mozaik Aylık Haber Politika Sanat Dergisi, Mersin, sayı:11. Mersin, sayı:11. DEVELİ Şinasi (2000) “Yok Olan Bir Tarih Azak Han”, İçel Sanat Kulübü Aylık DEVELİ Şinasi (2000) “Yok Olan Bir Tarih Azak Han”, İçel Sanat Kulübü Aylık Bülteni, Mersin, sayı: 88. Bülteni, Mersin, sayı: 88. DEVELİ Şinasi (2001) Dünden Bugüne Mersin 1836-1990, Mersin Ticaret ve Sanayi DEVELİ Şinasi (2001) Dünden Bugüne Mersin 1836-1990, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, Mersin. Odası, Mersin. DEVELİ Şinasi (1993) “Eski Mersin'den Esintiler '1930'lu Yılların Uray Caddesi'”, DEVELİ Şinasi (1993) “Eski Mersin'den Esintiler '1930'lu Yılların Uray Caddesi'”, Mozaik Aylık Haber Politika Sanat Dergisi, Mersin, sayı:11. Mozaik Aylık Haber Politika Sanat Dergisi, Mersin, sayı:11. DEVELİ Şinasi Kıraathaneler ve Mersin'de bir Kıraathane, İçel Sanat Kulübü Bülteni, DEVELİ Şinasi Kıraathaneler ve Mersin'de bir Kıraathane, İçel Sanat Kulübü Bülteni, Yıl:19, Sayı:157. Yıl:19, Sayı:157. DEVELİ Şinasi (1993) “Eski Mersin'den Esintiler (2)”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat DEVELİ Şinasi (1993) “Eski Mersin'den Esintiler (2)”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, Sayı:12. Dergisi, Sayı:12. DEVELİ Şinasi (1993) “Eski Mersin'den Esintiler (3)”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat DEVELİ Şinasi (1993) “Eski Mersin'den Esintiler (3)”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, Sayı:14 Dergisi, Sayı:14 DEVELİ Şinasi (1996) Eserleriyle Anıtlaşan Vali Tevfik Sırrı Gür, Mersin Akdeniz Belediyesi DEVELİ Şinasi (1996) Eserleriyle Anıtlaşan Vali Tevfik Sırrı Gür, Mersin Akdeniz Belediyesi Yayınları, Mersin. Yayınları, Mersin. DİNGEÇ Emine (1998) 19. Yüzyılın İkinci Yarısında ve 20. Yüzyılın Başında Mersin'in Ekonomik DİNGEÇ Emine (1998) 19. Yüzyılın İkinci Yarısında ve 20. Yüzyılın Başında Mersin'in Ekonomik Yapısı, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yapısı, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir. DORR Benjamin (1856) Notes of Travel in Egypt, The Holy Land, Turkey and Greece, J. B. DORR Benjamin (1856) Notes of Travel in Egypt, The Holy Land, Turkey and Greece, J. B. Liippincott, 1856, Philadelphia. Liippincott, 1856, Philadelphia. E E EVREN Ergun (1993) “Akkahve Günleri”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, EVREN Ergun (1993) “Akkahve Günleri”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, Sayı:19. Sayı:19. ERSOY Uğur (1997) Bir Zamanlar Mersin'de, Evrim Yayınevi, İstanbul. ERSOY Uğur (1997) Bir Zamanlar Mersin'de, Evrim Yayınevi, İstanbul.

G G GENÇ Şeref (1946) “İşgalde Mersin”, Yeni Mersin Gazetesi. GENÇ Şeref (1946) “İşgalde Mersin”, Yeni Mersin Gazetesi. GEARY Grattan (2005) Through Asiatic Turkey, Elibron Classics, London (the replica edition GEARY Grattan (2005) Through Asiatic Turkey, Elibron Classics, London (the replica edition of the edition published in 1878 by Sampson Low). of the edition published in 1878 by Sampson Low). Geçmişten Günümüze Kentin Meydanları, 21 Nisan 2006 Tarihli Mersin Üniversitesi Gazetesi. Geçmişten Günümüze Kentin Meydanları, 21 Nisan 2006 Tarihli Mersin Üniversitesi Gazetesi.

H H HALİL İlyas (2007) Gavur Aşevi, Ürün Yayınları,Ankara. HALİL İlyas (2007) Gavur Aşevi, Ürün Yayınları,Ankara. HUNGTINGTON HUNGTINGTON Ellsworth(1909) “Railroads in Asia Minor”, Bulletin of the American Geographical Ellsworth(1909) “Railroads in Asia Minor”, Bulletin of the American Geographical Society, vol. 41, no. 11. Society, vol. 41, no. 11. İ İ İçel İl Yıllığı 1967 Yılı, San Matbaası, Ankara. İçel İl Yıllığı 1967 Yılı, San Matbaası, Ankara.

302 303 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Kaynakça L L References LANGLOIS Victor (1947) Eski Kilikya, Çeviren: M. Rahmi Balaban, Yeni Mersin Basımevi, Mersin. LANGLOIS Victor (1947) Eski Kilikya, Çeviren: M. Rahmi Balaban, Yeni Mersin Basımevi, Mersin.

M M MADRAN Emre (2001) “Gezi Yapıtlarında Ankara Kenti ve Yapıları”, Tarih İçinde Ankara II, MADRAN Emre (2001) “Gezi Yapıtlarında Ankara Kenti ve Yapıları”, Tarih İçinde Ankara II, ODTÜ / Ankaralılar Vakfı / Ankara Enstitüsü Vakfı / Ankara Sanayi ODTÜ / Ankaralılar Vakfı / Ankara Enstitüsü Vakfı / Ankara Sanayi Odası, Derleyen: Yıldırım Yavuz, Ankara. Odası, Derleyen: Yıldırım Yavuz, Ankara. MASSY P. H. H. (1905) “Explorations in Asiatic Turkey, 1896 to 1903”, The Geographical MASSY P. H. H. (1905) “Explorations in Asiatic Turkey, 1896 to 1903”, The Geographical Journal, vol. 26, no. 3. Journal, vol. 26, no. 3. Mersin Kentinin Kuruluş Mersin Kentinin Kuruluş Öyküsü (2006) Haz. İbrahim Oğuz, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, Mersin. Öyküsü (2006) Haz. İbrahim Oğuz, Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, Mersin. Mersin Limanı Hollanda Kraliyet Liman Şirketi tarafından hazırlanan rapor. Mersin Limanı Hollanda Kraliyet Liman Şirketi tarafından hazırlanan rapor. Mersin Limanı TC Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü, İzmir. Mersin Limanı TC Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü, İzmir. Mersin Telefon Rehberi 1957 Yılı. Mersin Telefon Rehberi 1957 Yılı. Mersin Yerel Tarih Mersin Yerel Tarih Grubu (2001) “Dekovil'in Peşisıra Uray'dan Çıktık Yola”, Uray Caddesi'nin Grubu (2001) “Dekovil'in Peşisıra Uray'dan Çıktık Yola”, Uray Caddesi'nin Mersin Tarihindeki Yeri Üzerine Bir Sergi, Haz.: Mersin Yerel Mersin Tarihindeki Yeri Üzerine Bir Sergi, Haz.: Mersin Yerel Tarih Grubu, Mersin, Sergi Tanıtım Kitapçığı. Tarih Grubu, Mersin, Sergi Tanıtım Kitapçığı. METHENY J. METHENY J. Renwick (1907) “Road Notes from Cilicia and North Syria”, Journal of the American Renwick (1907) “Road Notes from Cilicia and North Syria”, Journal of the American Oriental Society, vol. 28. Oriental Society, vol. 28. MUTLU Fikri (1940) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, MUTLU Fikri (1940) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 35. Yıl: 3, Sayı: 35. MUTLU Fikri (1941) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, MUTLU Fikri (1941) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 44-45. Yıl: 4, Sayı: 44-45. MUTLU Fikri (1941) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, MUTLU Fikri (1941) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 38-39. Yıl: 4, Sayı: 38-39. MUTLU Fikri (1941) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, MUTLU Fikri (1941) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 40-41. Yıl: 4, Sayı: 40-41. MUTLU Fikri (1940) Mutlu, “Mersin Şehri Nerede ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Halkevi MUTLU Fikri (1940) Mutlu, “Mersin Şehri Nerede ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Halkevi Dergisi, Yıl: 3, Sayı 34, s. 10. Dergisi, Yıl: 3, Sayı 34, s. 10. MUTLU Fikri (1941) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, MUTLU Fikri (1941) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 42-43, ss.6-7, s.6. Yıl: 4, Sayı: 42-43, ss.6-7, s.6. MUTLU Fikri (1940) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, MUTLU Fikri (1940) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, Yıl:3, Sayı: 35. Yıl:3, Sayı: 35. MUTLU Fikri (1940) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, MUTLU Fikri (1940) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, Yıl:4, Sayı: 38-39. Yıl:4, Sayı: 38-39. MUTLU Fikri (1941) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, MUTLU Fikri (1941) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, Yıl:4, Sayı: 42-43. Yıl:4, Sayı: 42-43. MUTLU Fikri (1940) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, MUTLU Fikri (1940) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, Yıl:3, Sayı: 35. Yıl:3, Sayı: 35. MUTLU Fikri (1941) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, MUTLU Fikri (1941) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Dergisi, Yıl:4, Sayı: 42-43. Yıl:4, Sayı: 42-43. MUTLU Fikri (1941) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Aylık MUTLU Fikri (1941) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Aylık Dergisi, Yıl: 4, Sayı:37, Mersin. Dergisi, Yıl: 4, Sayı:37, Mersin. MUTLU Fikri (1941) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Aylık MUTLU Fikri (1941) “Mersin Şehri Nasıl ve Ne Zaman Kuruldu”, İçel Mersin Halkevi Aylık Dergisi, 1941, Yıl: 4, Sayı: 38-39. Dergisi, 1941, Yıl: 4, Sayı: 38-39. 304 MÜLDÜR Nermin E. (2002) “Akkahve”, Mersin Dedikleri, Bulvar Ofset, Mersin. MÜLDÜR Nermin E. (2002) “Akkahve”, Mersin Dedikleri, Bulvar Ofset, Mersin. 305 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Kaynakça MÜLDÜR Nermin E. (2002) Mersin Dedikleri, Bulvar Ofset, Mersin. MÜLDÜR Nermin E. (2002) Mersin Dedikleri, Bulvar Ofset, Mersin. References O O OĞUZ Remzi (1924) Adana Ticaret Rehberi, 1924. OĞUZ Remzi (1924) Adana Ticaret Rehberi, 1924. O'NEILL J . (2002) Blood-Dark Track: A Family History, Granta, UK. O'NEILL J . (2002) Blood-Dark Track: A Family History, Granta, UK.

Ö Ö ÖZDEMİR ÖZDEMİR Mehmet(2001) Mütareke ve Kurtuluş Savaşı Başlangıç Dönemlerinde Türk Mehmet(2001) Mütareke ve Kurtuluş Savaşı Başlangıç Dönemlerinde Türk Demiryolları Yapısal Ekonomik Sorunlar (1918-1920), T.C. Kültür Demiryolları Yapısal Ekonomik Sorunlar (1918-1920), T.C. Kültür Bakanlığı Kültür Eserleri, Kültür Bakanlığı, 2001, Ankara. Bakanlığı Kültür Eserleri, Kültür Bakanlığı, 2001, Ankara. P P PAMUK Şevket(1987) “100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914”, Gerçek PAMUK Şevket(1987) “100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914”, Gerçek Yayınevi, İstanbul. Yayınevi, İstanbul. “Palais de Christman'dan Atatürk Evi'ne”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, 1994, “Palais de Christman'dan Atatürk Evi'ne”, Mozaik Aylık Haber, Politika, Sanat Dergisi, 1994, Sayı:24. Sayı:24. R R RISK Habeeb (1853) The Thistle and The Cedar of Lebanon, Wertheimer, London,1853. RISK Habeeb (1853) The Thistle and The Cedar of Lebanon, Wertheimer, London,1853. George Rolleston, Report on Smyrna, George Eyre and William George Rolleston, Report on Smyrna, George Eyre and William Spottiswoode, London. Spottiswoode, London. S S SAMİ Şemseddin (1996) Kâmûsu'l - A'lâm, Ankara, c.2. SAMİ Şemseddin (1996) Kâmûsu'l - A'lâm, Ankara, c.2. SELVİ ÜNLÜ Tülin (2007) 19. Yüzyılda Mersin'in Kentsel Gelişimi, Mersin Üniversitesi, Sosyal SELVİ ÜNLÜ Tülin (2007) 19. Yüzyılda Mersin'in Kentsel Gelişimi, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin. Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin. SÖZENER İsmail (2008) Mersin'de Askeri Deniz Okulları, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimleri SÖZENER İsmail (2008) Mersin'de Askeri Deniz Okulları, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin. Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin. Ş Ş Şark Ticaret Yıllıkları (Annuaire Oriental du Commerce): 1880-1945 . Şark Ticaret Yıllıkları (Annuaire Oriental du Commerce): 1880-1945 . ŞEN Leyla (2001) “Merkez-Çevre İlişkilerinin Önemli Bir Dinamiği Olarak Osmanlı ŞEN Leyla (2001) “Merkez-Çevre İlişkilerinin Önemli Bir Dinamiği Olarak Osmanlı İmparatorluğu'nda Ulaştırma Sistemleri”, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin İmparatorluğu'nda Ulaştırma Sistemleri”, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, Kebikeç Yayınları, sayı: 11, Ankara. T Kaynak Araştırmaları Dergisi, Kebikeç Yayınları, sayı: 11, Ankara. T “Tarihin Tanıkları-Yerel Şahsiyetler”, Tarih İçinde Mersin Kolokyum ve Sergisi II, Mersin Üniversitesi “Tarihin Tanıkları-Yerel Şahsiyetler”, Tarih İçinde Mersin Kolokyum ve Sergisi II, Mersin Üniversitesi Yayınları, No:14, Mersin, 2002. Yayınları, No:14, Mersin, 2002. Tarihten Güncele Mersin, Haz.: ODAK Ortadoğu Toplumsal Araştırmalar Ltd., Mersin Belediyesi, Tarihten Güncele Mersin, Haz.: ODAK Ortadoğu Toplumsal Araştırmalar Ltd., Mersin Belediyesi, Mersin, 1992. Mersin, 1992. Ticaret ve Telefon Rehberleri, Mersin Ticaret ve Telefon Rehberleri, Mersin Ticaret Odasında Kayıtlı Bulunan Tecimevlerinin Miktarı, Mersin Tecim ve Endüstri Odası, Mersin, Ticaret Odasında Kayıtlı Bulunan Tecimevlerinin Miktarı, Mersin Tecim ve Endüstri Odası, Mersin, 1937. 1937. TOKSÖZ Meltem (2006) “Bir Coğrafya, Bir Ürün, Bir Bölge: 19. Yüzyılda Çukurova”, Kebikeç TOKSÖZ Meltem (2006) “Bir Coğrafya, Bir Ürün, Bir Bölge: 19. Yüzyılda Çukurova”, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, Sanat Kitabevi, İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, Sanat Kitabevi, Ankara, 2006, sayı 21. Ankara, 2006, sayı 21. U U ULUTAŞ Songül (2006) Şer'iye Sicillerine Göre Tarsus'ta Ekonomik Yapı, Mersin Üniversitesi, ULUTAŞ Songül (2006) Şer'iye Sicillerine Göre Tarsus'ta Ekonomik Yapı, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin. V V VURAL Semihi (2007) Mersin Halkevi-60. Yılına Armağan, Mutluson Yayınları, Ankara. VURAL Semihi (2007) Mersin Halkevi-60. Yılına Armağan, Mutluson Yayınları, Ankara.

306 307 İSTASYONDAN FENERE MERSİN MERSIN FROM RAILWAY STATION TO THE LIGHTHOUSE

Kaynakça W W References WILSON WILSON Charles W. (1884) “Notes on the physical and Historical Geography of Asia Minor, Charles W. (1884) “Notes on the physical and Historical Geography of Asia Minor, Made during Journeys in 1879-82”, Proceedings of the Royal Made during Journeys in 1879-82”, Proceedings of the Royal Geographical Society and Monthly Record of Geography, New Geographical Society and Monthly Record of Geography, New Monthly Series, Vol. 6, No. 6. Monthly Series, Vol. 6, No. 6. WOODS WOODS H. Charles (1917) “The Baghdad Railway and its Tributaries”, The Geographical H. Charles (1917) “The Baghdad Railway and its Tributaries”, The Geographical Journal, vol. 50, no. 1. Journal, vol. 50, no. 1. Y Y YENİŞEHİRLİOĞLU Filiz YENİŞEHİRLİOĞLU Filiz ve diğerleri (1995) Mersin Evleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. ve diğerleri (1995) Mersin Evleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. YORULMAZ Şerife (2004) “Yabancı Tüccar ve Gayri Müslim Tebaanın Mersin Ekonomisindeki YORULMAZ Şerife (2004) “Yabancı Tüccar ve Gayri Müslim Tebaanın Mersin Ekonomisindeki Rolü (1830-1918)”, Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin, Yapı Kredi Yayınları, Rolü (1830-1918)”, Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin, Yapı Kredi Yayınları, Haz.: Filiz Özdem, İstanbul. Haz.: Filiz Özdem, İstanbul. YORULMAZ Şerife(2005) “Doğu Akdeniz'de Bir Cemaat Serüveni: Liman Kenti Olma YORULMAZ Şerife(2005) “Doğu Akdeniz'de Bir Cemaat Serüveni: Liman Kenti Olma Sürecinde Mersin'de Gelişen Maruni Taifesi”, Tarih İçinde Mersin Sürecinde Mersin'de Gelişen Maruni Taifesi”, Tarih İçinde Mersin Kolokyumu II, Mersin Üniversitesi Yayınları No:14, Mersin. Kolokyumu II, Mersin Üniversitesi Yayınları No:14, Mersin. Z Z ZOROĞLU Levent (1995) Tarsus Tarihi ve Tarihsel Anıtları, Kemal Matbaası, Adana. ZOROĞLU Levent (1995) Tarsus Tarihi ve Tarihsel Anıtları, Kemal Matbaası, Adana.

Arşiv Kaynakları Arşiv Kaynakları BOA, İ..MVL. Dosya no: 237, G. no: 8363, 29 Receb 1268 (19 Mayıs 1852). BOA, İ..MVL. Dosya no: 237, G. no: 8363, 29 Receb 1268 (19 Mayıs 1852). BOA., İ.MMS., Dosya no: 27, G.no: 188, Ek: 6, 21 Safer 1280 (7 Ağustos 1863). BOA., İ.MMS., Dosya no: 27, G.no: 188, Ek: 6, 21 Safer 1280 (7 Ağustos 1863). TŞS no: 295, Sayfa no: 63, Hane no: 86, 7 Zilkade 1271 (M. 22 Temmuz 1855). TŞS no: 295, Sayfa no: 63, Hane no: 86, 7 Zilkade 1271 (M. 22 Temmuz 1855). VGMA., D. no: 44, Sayfa No: 133, Sıra No: 126, 23 Zilkade 1273 (M. 15 Temmuz 1857). VGMA., D. no: 44, Sayfa No: 133, Sıra No: 126, 23 Zilkade 1273 (M. 15 Temmuz 1857). VGMA, Defter. no: 44, Sayfa No: 155, Rabiulevvel 1276 (M.30 Eylül 1859). VGMA, Defter. no: 44, Sayfa No: 155, Rabiulevvel 1276 (M.30 Eylül 1859). BOA., İ..DH., Dosya no: 257, G.no: 15843, Ek:2, 13 Zi'lkade 1268 (M. 29 Ağustos 1852). BOA., İ..DH., Dosya no: 257, G.no: 15843, Ek:2, 13 Zi'lkade 1268 (M. 29 Ağustos 1852). BOA., İ..MVL., Dosya no: 23821, 22 C. Evvel 1281 (M. 23 Ekim 1864) BOA., İ..MVL., Dosya no: 23821, 22 C. Evvel 1281 (M. 23 Ekim 1864) VGMA, D. no: 44, Sayfa no:188, Sıra no: 309, 25 Rabiulevvel 1282 (M. 18 Ağustos 1865) VGMA, D. no: 44, Sayfa no:188, Sıra no: 309, 25 Rabiulevvel 1282 (M. 18 Ağustos 1865) BOA., İ..RSM., Dosya no: 30, 29 Zilhicce 1325 (M. 2 Şubat 1908). BOA., İ..RSM., Dosya no: 30, 29 Zilhicce 1325 (M. 2 Şubat 1908). TŞS., No: 289, s.142 , h.no: 464, Ramazan 1260, (M. Eylül 1844). TŞS., No: 289, s.142 , h.no: 464, Ramazan 1260, (M. Eylül 1844). BOA., İ.MMS., Dosya no: 27, Gömlek no: 188, Ek: 6, 21 Safer 1280 (7 Ağustos 1863). BOA., İ.MMS., Dosya no: 27, Gömlek no: 188, Ek: 6, 21 Safer 1280 (7 Ağustos 1863). BOA., İ..DH., Dosya no: 257, G.no: 15843, Ek:2, 13 Zi'lkade 1268 (M. 29 Ağustos 1852). BOA., İ..DH., Dosya no: 257, G.no: 15843, Ek:2, 13 Zi'lkade 1268 (M. 29 Ağustos 1852).

Gazeteler Gazeteler Yeni Mersin Gazetesi Yeni Mersin Gazetesi

308 309