BOEREN IN BEELD Portret van agrarisch

Vereniging Agrarisch Belang Terschelling T ERSCHELLINGER BOEREN IN BEELD

Wie Terschelling zegt, denkt verweven zijn. Mede dankzij de schetsen van de enorme waarde waarschijnlijk in de eerste plaats wijze waarop de boeren hun bedrijf van een gezonde boerenstand aan strand, zee en duinen. En niet uitoefenen, is de polder tevens een – heeft de Vereniging Agrarisch direct aan polderlandschap en van de vogelrijkste gebieden in Belang Terschelling, op initiatief agrarische bedrijven. Toch bepalen Nederland. van de Werkgroep Duurzame deze voor een belangrijk deel het De boerenstand heeft daarnaast Landbouw, een uitgebreide publici- karakter van het eiland. altijd een belangrijk stempel ge- teitscampagne op touw gezet. Vroeger was vrijwel ieder huis ‘om drukt op het eilandleven. Dat is ook oost’ een boerderij. Nu zijn er nog nu nog terug te vinden in de vele Deze actie omvat allereerst de uit- ‘slechts’ een twintigtal boerenbe- levendige tradities en gebruiken. gave van een boek. De publicatie drijven, maar hun invloed op het De boeren zijn trots op hun plaats BOEREN IN BEELD is een indrin- landschap is meer dan ooit van en taak in de eilander samenle- gend portret van de hedendaagse belang. Want dankzij de agrarische ving, zoals ze dat ook zijn op hun agrarische sector op Terschel- sector is de Terschellinger polder bedrijven, hun producten en op het ling. Alle boeren vertellen hierin nog steeds wat zij is: een wijds landschap, dat zij – in het voet- hun eigen verhaal over verleden, en open gebied, waar de ont- spoor van hun voorouders – voort- heden en toekomst, versterkt staansgeschiedenis, het menselijk brengen. Die trots willen zij delen met prachtige foto’s, waarmee gebruik en de natuurwaarden op met de bezoekers van Terschelling. de dagelijkse arbeid in de polder een fantastische manier met elkaar Daarom – én om een beeld te en op de boerderij is vastgelegd.

NEEKE VAN ZWOL GERRIT LOK “Boeren op Terschelling is “Dat je hier nog zo’n een uitdaging” marktje kunt organiseren, dat is toch geweldig”

“De boerenbedrijven, het toerisme en de natuur, het zit hier allemaal dicht op elkaar. Dat is niet altijd gemakke- Badgast was hij aanvankelijk. In de jaren tachtig lijk, maar het kan! Dat vind ik het mooie van boeren op bracht hij geregeld zijn vakanties door op Camping Terschelling”, zegt Neeke van Zwol. In september 2007 Terpstra, van oorsprong een boerencamping. Daar liep is zij met haar vader Piet van Zwol een maatschap aan- hij de dochter des huizes tegen het lijf. Gerrit Lok uit gegaan; samen zetten ze het bedrijf voort, waar vóór Steenwijk kon het zo goed met Geertje Terpstra vinden hen generatieslang Van Zwollen hebben gewerkt. De dat hij in 1986 Overijssel verruilde voor Terschelling. In jonge boerin krijgt van haar vader alle ruimte om er een volle harmonie boert het paar sindsdien in , eigen draai aan te geven. En plannen heeft ze! Juist de op het bedrijf dat eerder eigendom was van Geertjes bijzondere omstandigheden van boeren op een eiland ouders. zijn voor haar een uitdaging.

PIET VAN ZWOL (1950) GERRIT LOK (1962) NEEKE VAN ZWOL (1985) GEERTJE LOK-TERPSTRA (1954) 1 Landerum 9 melkveehouderij twee kinderen 50 melkkoeien, 40 vleeskoeien, 42 ha land melkveehouderij – paardenverhuurbedrijf 50 melkkoeien, 20 rijpaarden, 45 ha land

38 39 68 69 Dit boek is te koop in de eilander boekhandels en bij de in deze bro- chure genoemde bedrijven. Ook te bestellen via de website van uitgeverij Flevodruk - Harlingen: www.fh.nl. ISBN 978-90-70886-78-3

Met de expositie BOEREN IN BEELD in het landbouwmuseum ‘Het Hooivak’ in Hoorn, wordt het belang van de agrarische sector verder voor het voetlicht gebracht. In de ambiance van een authen- tieke boerderij wordt de relatie BOEREN IN BEELD BOEREN IN BEELD belicht Terschelling als agrarisch Waddeneiland, waar jaarlijks meer dan zes miljoen liter melk ees Schaap noemt zichzelf deeltijdboer. Naast zijn agrarische activiteiten heeft hij een halve baan als het land betreft, is er wel.” Wij- zichtbaar tussen de huidige gene- melkcontroleur en als inval-inseminator. Zijn werkgever is de Coöperatie Rundveeverbetering Delta, brand – nu vijftien jaar – weet het wordt geproduceerd. Dat gebeurt op een moderne wijze, met oog voor de natuur – de vogels, de weideflora – en zelfs een landelijk werkende organisatie. “Even voor de duidelijkheid”, legt Cees uit, “als ik melkcontroles zelf ook nog niet. Cees: “Hij zegt met oog voor de toerist, die welkom is om de bedrijven te bekijken. Dit boek brengt daarom vooral de Terschellinger doe, is dat voor de fokkerij, niet om de zindelijkheid van de boer te inspecteren. Uit de controles wel eens, misschien ga ik geiten C wordt opgemaakt hoe het gaat met de afstammelingen van een bepaalde stier.” Eens per maand melken. Dat zou een optie kunnen polder in beeld; dat ruime, open landschap achter de waddendijk waar de boeren actief zijn. Naast strand, zee en dui- komt hij langs bij de melkleverende boeren, die hun koeien kunstmatig laten insemineren. “Dat zijn alle melk- zijn.” nen is het de vierde dimensie van het eiland, voor de meeste toeristen nog onontdekt. veehouders, behalve Douwe Hek op Kinnum, die werkt met eigen stieren.” De controles hebben het bijkomende ratie Terschellinger boeren en hun voordeel dat bepaalde ziektes opgespoord kunnen worden. “Meestal hebben de boeren zelf wel in de gaten of er TEGENGAS iets met hun vee aan de hand is, maar uit de computeruitdraai kunnen ze opmaken of de dieren vrij zijn van be- Er zijn op Terschelling best nog “Creativiteit doet overleven”, zou het motto kunnen zijn van dit boek. Want BOEREN IN BEELD is het portret van een paalde aandoeningen.” Hij vindt het mooi werk. “Je bent bij agrariërs aan de gang en dat is mijn lust en mijn leven. wel jonge mensen die boer willen sector die zich niet laat verdringen. De agrarische ondernemers van nu leggen nieuwe fundamenten onder hun bedrij- Mijn vader zei altijd: boer zijn is het mooiste beroep wat er is, maar je moet twee keer nadenken voordat je eraan worden, weet Cees Schaap. Maar BOEREN IN BEELD begint. En dat is ook mijn mening.” Cees is wel dankbaar dat zijn vader niet meeging in de maalstroom van sane- die krijgen de kans niet, omdat ven. Hun opvolgers staan klaar om verder te investeren en te moderniseren. Kortom, de sector oogt gezonder dan ooit rende boeren in de jaren zestig. “Dan had ik geen boer kunnen worden. En dat heb ik van jongs af aan gewild. Als ze het financieel niet voor elkaar voorouders. kind zat ik altijd al in het kalverhok, of bij de geiten.” kunnen krijgen. “De bestaande en heeft een uitstekend toekomstperspectief. Dat is goed voor Terschelling, want de boeren hebben van oudsher hun Portret van agrarisch Terschelling De liefde voor dieren ziet hij terug bij zijn vijf kinderen. “Daar ben je erfelijk mee belast.” Bij Wijbrand, de oudste boeren zouden daarin wat meer stempel gedrukt op het landschap en waren de ziel van het dorpsleven. Zonder hen zou de eilander gemeenschap, die zoon, misschien nog wel het meest. “Die is – net als ik – altijd buiten, bij het vee of in het land, hij ziet alles, weet moeten schikken”, vindt hij. “Ze toch al zwaar leunt op het toerisme, verder verschralen. veel van vogels, vist en zoekt eieren. Of hij mijn opvolger wordt? Misschien, misschien niet. De mogelijkheid, wat doen er niks aan om een opvolger te vinden of ze zitten te veel op het geld.” Om de agrarische sector Om de activiteiten en de producten overeind te houden en het belang te verdedigen zijn er meer boeren op het eiland nodig, meent hij. “We zijn met Het initiatief voor dit boek is genomen door de boeren zelf. Zij zijn trots op hun bedrijf, op hun producten, op de polder, te weinig om tegengas te geven. De Terschellingers zijn toch al een volkje van: het komt wel goed. Men is geneigd die mede door hun bedrijfsvoering ongekende natuurwaarden heeft. Die trots dragen zij over op de bezoekers van concessies te doen. De boeren zouden misschien wat vaker het mes dwars in de bek moeten nemen. Kijk naar Terschelling in 22 interviews, talrijke informatieve tekstjes en meer dan honderd kleurenfoto’s. de campinghouders: een club met macht. Dat komt omdat iedereen erbij zit. Als boer kun je daar nooit iets tegen beginnen. En wat te denken van Staatsbosbeheer? Die multinational, die tachtig procent van het eiland in beheer heeft, in eigendom zelfs, zoals zij het nu al uitdrukken.” van de eilander boeren blijvend Toen Cees Schaap rond 1968 de boerderij van zijn vader overnam was het de tijd van de ligboxenstallen. “Ik ben BOEREN IN BEELD is geschreven door Renske Gorter (1950) en gefotografeerd door Anne Zorgdrager (1970). Bei- daar niet in meegegaan, ik was ertegen, en eigenlijk vind ik nog steeds dat een traditionele stal met stro het beste den wonen op Terschelling, werken als freelancer, en hebben een boerenachtergrond. is. Waarom? Een koe is een steppedier, die hoort zacht te liggen, niet op een betonnen vloer. Je zag in het begin, bij het overschakelen, heel veel vee sneuvelen… Men is er intussen achter dat ook roosters niet goed zijn. Tegen- woordig in die moderne stallen is het een stuk beter, daar liggen ze op koematrassen.” Zijn weerstand tegen de ligboxenstal was niet de enige reden dat modernisering en groei van zijn bedrijf achter- onder de aandacht te brengen, bleven bij die van de andere Terschellinger boeren. “Ik was zestien jaar toen mijn vader overleed; op dat moment had ik niet het lef om voor een miljoen naar de bank te gaan. Achteraf had het misschien wel gemoeten… Maar mijn ouders waren behoudend en daar heb ik wat van meegekregen.” Nu doet hij het op zijn eigen manier; met het salaris van C.R.-Delta en het inkomen van zijn echtgenote Ingrid, die als verpleegkundige bij de thuiszorg werkt, redden ze het financieel. Renske Gorter tekst profileert de sector zich ook via de ’S WINTERS BUITEN fotografie “Ik hang aan het oude”, zegt hij. “Waarschijnlijk heb ik in mijn reïncarnatie een paar levens overgeslagen, haha!” Anne Zorgdrager Daarom heeft hij koeien van een bijna vergeten ras – Lakenvelders – en houdt hij Groninger paarden. “Omdat die origineel op Terschelling voorkwamen. Iedereen denkt dat ze hier altijd Friezen hadden, maar dat is niet zo.” De Renske Gorter / Anne Zorgdrager Renske Gorter website www.boerenopterschel- 48 49 ling.nl.

Uitgave: Flevodruk Harlingen i.s.m. Vereniging Agrarisch Belang Terschelling

GERRIT LOK GERARD CUPIDO “Dat je hier nog zo’n “Je moet wel verder met je marktje kunt organiseren, bedrijf ” dat is toch geweldig”

“Opa had ooit gezegd: je moet het apart houden. Want mijn vader had een gezin en mijn oom was vrijgezel. Badgast was hij aanvankelijk. In de jaren tachtig En daar hebben ze zich altijd aan gehouden.” Tot mei bracht hij geregeld zijn vakanties door op Camping 2002 waren de bedrijven van de broers Cupido daar- Terpstra, van oorsprong een boerencamping. Daar liep om gescheiden. Op Lies 46 boerde Gerard, op Lies 48 hij de dochter des huizes tegen het lijf. Gerrit Lok uit was Piet de baas. Totdat de volgende generatie aan- Steenwijk kon het zo goed met Geertje Terpstra vinden trad: de jonge Gerard, zoon van Piet. “Toen is het één dat hij in 1986 Overijssel verruilde voor Terschelling. In boerderij geworden en gingen we met z’n drieën een volle harmonie boert het paar sindsdien in Landerum, maatschap aan.” De jonge agrariër staat inmiddels op het bedrijf dat eerder eigendom was van Geertjes alleen aan het roer van de veehouderij, die de laatste ouders. jaren een ware metamorfose onderging.

GERRIT LOK (1962) GERARD CUPIDO (1979) GEERTJE LOK-TERPSTRA (1954) Lies 48 Landerum 9 getrouwd met Marion Riemersma twee kinderen melkveehouderij melkveehouderij – paardenverhuurbedrijf 100 melkkoeien, 92 hectare land 50 melkkoeien, 20 rijpaarden, 45 ha land

68 69 108 109 is dat aantal geslonken tot 56. anderd. Een aantal van de huidige T ERUGBLIK Anno 2008 telt het eiland nog 20 Terschellinger boeren heeft nog agrarische ondernemingen. De met de hand gemolken, hun op- kleine perceeltjes landbouwgrond volgers spreken over melkrobots. Ooit was Terschelling een eiland van weleer zijn door middel van Melkbussen zijn allang vervangen van boeren en zeelui; op West ruilverkavelingen vergroot en beter door enorme melkkoeltanks, de woonden de zeevarenden, om ontsloten, waardoor efficiënter trekker nam de plaats van het Oost waren de boerderijen. Rond gewerkt kan worden. De akker- paard in, handwerk behoort vrijwel 1900 werden er 250 agrarische bouw is helemaal van het eiland tot het verleden. bedrijven geteld. Die richtten zich verdwenen. Ondanks alle moderniseringen meestal op de veehouderij. Daar- De boerderijen die tijdens dit wordt er op Terschelling nog naast verbouwden zij graan voor proces leeg kwamen te staan, redelijk extensief en met respect de eigen voedselvoorziening en zijn in veel gevallen ingericht voor voor het eiland geboerd. Dat is af voor die van het vee. Ook werden recreanten. De oorspronkelijke te lezen aan het landschap en aan er aardappels en voederbieten functie is echter aan veel huizen de vogel- en plantenrijkdom in de geteeld. nog af te lezen, zelfs midden in de polder. Daarnaast is de boerencul- Na de Tweede Wereldoorlog stond dorpen. Vooral het karakteristieke tuur nog zichtbaar in veel tradities de landbouw in Nederland in het ‘schúntsje’ – een dwars uitsprin- en gebruiken. Nog altijd draven de teken van schaalvergroting en gend zadeldak, waardoor de boerenpaarden op Sint Jan door mechanisatie. Ook op Terschelling hoogopgetaste hooiwagens naar de Oosterburen, er zijn veekeurin- werden veel kleine boerenbe- binnen konden – herinnert aan de gen, agrarische dagen, er is een drijven opgeheven of samenge- activiteiten van eertijds. markt, en als het even kan komen voegd. Waren er in 1967 nog 120 Het werk op de boerderij is de bij winterdag de arrensleeën rundveehouderijen, tien jaar later afgelopen vijftig jaar enorm ver- tevoorschijn. EXCURSIE wordt tot boerenkaas. Dit product werden. Ook met foto’s en oude film- ‘DE PIETER PEIT’S HOEVE’ – door de boerin vervaardigd – wordt pjes wordt een beeld geschetst van de “Mijn vader was zeeman. Alleen met verkocht vanuit de eigen winkel, maar wijze waarop er eertijds op Terschelling moeder, was er thuis niet veel te bele- is ook verkrijgbaar in de supermarkt. geboerd is. Kinderen kunnen er op ven, dus was ik veel bij opa, die eerst de ouderwetse manier graan malen zeevarend was, en later boer werd. Kaasboerderij De ‘Pieter Peit’s en boter karnen, en zich bovendien Zo ben ik spelenderwijs zelf ook boer Hoeve’ – Lies 24a, Terschelling. tel. vermaken op de kinderboerderij. geworden.” 0562-448501 www.pieterpeitshoeve. Naast de vaste presentatie en activitei- Zo ongeveer luidt het begin van het nl. Rondleidingen van maandag tot ten zijn er steeds wisselende exposi- verhaal dat Cees Cupido vertelt als en met zaterdag om 10.30 uur. ties. In 2008 en 2009 is er een unieke hij gasten rondleidt op zijn bedrijf, ‘De fototentoonstelling te zien, waarin Pieter Peit’s Hoeve’ in Lies. Hij is er de relatie zichtbaar wordt tussen de trots op dat in zijn familie nog steeds huidige generatie Terschellinger boeren boeren en zeelui voorkomen; de beroe- LANDBOUWMUSEUM en hun voorouders. pen waarmee de Terschellingers van ‘HET HOOIVAK’ oudsher de kost verdienden. Wie meer wil weten over het boeren- Landbouwmuseum en kinderboerde- De geanimeerde verhalen van Cees leven van eertijds, kan terecht in het rij ‘Het Hooivak’ – Kooiweg 3, Cupido over heden en verleden zijn Landbouwmuseum in Hoorn. In deze 8896 JL Terschelling Hoorn. het beluisteren meer dan waard en authentieke Terschellinger boerderij tel. 0562-448107 – www.hooivak.nl. intussen valt er veel te leren over een – waarvan ook het oorspronkelijke Geopend vanaf de meivakantie tot modern boerenbedrijf. ‘De Pieter Peit’s interieur intact bleef – is onder meer en met de herfstvakantie; op dins- Hoeve’ is een gangbare veehouderij, te zien welke landbouwwerktuigen dag tot en met vrijdag van 14.00 uur waar een deel van de melk verwerkt en gereedschappen vroeger gebruikt tot 17.00 uur. georganiseerd; er is een boer die S TAND VAN ZAKEN rijpaarden verhuurt, een andere heeft een huifkarbedrijf, een derde verdient wat bij met een museum en een kinderboerderij, en bij de Terschelling kent nog een twintigtal – wordt geleverd aan de zuivel­ tuinderij bestaat de mogelijkheid volwaardige agrarische bedrij- coöperatie Campina. De om zelf fruit te oogsten en bloe- ven, meest melkveehouderijen. melk wordt drie keer per week bij men te plukken. Een nieuwe vorm Daarnaast zijn er schapenboeren, de boeren opgehaald en naar het van verbreding is het kamperen bij een enkele paardenfokker, en een vasteland vervoerd om verwerkt de boer, dat in de nabije toekomst fruitkwekerij. De boeren streven te worden tot diverse zuivelpro- mogelijk wordt. Ook zijn er plannen ieder op hun eigen wijze naar een ducten. De Terschellinger melk die voor een zorgboerderij en een gezonde bedrijfsvoering. Een aan- op het eiland blijft, komt van twee schaapskudde met herder. tal melkveehouders zoekt het in gespecialiseerde bedrijven en schaalvergroting. Zij hebben plan- wordt geleverd aan de biologische nen voor nieuwe stallen, denken kaasmakerij ‘De Terschellinger’ in aan uitbreiding van de veestapel Oosterend. en verdere mechanisering. Het zal Niet alle boeren gaan voor schaal- bijvoorbeeld niet lang meer duren vergroting, er is ook een aantal of de melkrobot doet zijn intrede die verbreding nastreeft. Zij maken op het eiland. bijvoorbeeld binnen het bedrijf een De Terschellinger melkveehou- eigen product – kaas, yoghurt, ijs ders produceren jaarlijks ruim 6,1 – en verkopen dat in hun boerde- miljoen kilogram melk. Verreweg rijwinkel. Ook worden er excursies het grootste deel – 5,4 miljoen kilo en demonstraties voor toeristen SCHAPENKAASBOERDERIJ op een eiland, het weidevogelbeheer. ‘HALFWEG’ “Onderwerpen te over”, zegt Anne Er lopen paarden, koeien, kalfjes, Bierema. “Je hoeft maar om je heen te varkens, diverse soorten schapen en kijken; alles wat authentiek is op Oost- lammetjes, ganzen, kippen, eenden Terschelling heeft met het boerenleven en konijnen. “Alles wat je zo’n beetje te maken.” in een prentenboek over een boerderij Anne en Danielle Bierema zijn eige- tegenkomt”, zegt Albertine Wortel. De naar van het bedrijf ‘Puur Terschelling’ jonge boerin en haar levenspartner in Oosterend. Zij verzorgen onder meer Jaap Lieman willen op hun bedrijf op huifkartochten over het hele eiland. Halfweg een beeld scheppen van wat De toeristen op Terschelling vinden er op een boerderij omgaat. Bezoekers het leuk om te horen hoe de eilanders kunnen er vrij rondlopen, kijken bij het leven, ervaren zij. Ook voor het agra- melken van de koeien en de schapen, rische aspect is veel belangstelling. informatie opdoen, of het proces van informatie over kijkdagen,excursies “Meer dan je denkt”, zegt Anne. kaasmaken volgen. Want Albertine en demonstraties schapendrijven maakt zelf kaas van de melk die haar met Border Collies: zie affiches en ‘Puur Terschelling’ – Oosterend 39, schapen produceren. De kaas verkoopt website. 8897 HX Terschelling – tel. 0562- ze vanuit haar eigen winkel, maar deze 449487 – www.puur-terschelling.nl. is ook bij de winkeliers op het eiland te koop. ‘PUUR TERSCHELLING’ HUIFKARTOCHTEN Schapenkaasboerderij ‘Halfweg’ Op de bok van de huifkar vertelt hij – Kooipad 7, 8881 HD West-Ter- over het boerenleven van vroeger: over schelling – tel. 0562-443738 – www. de bouwstijl van de boerderijen bijvoor- schapenkaasvanterschelling.nl. beeld, en over het vee, de bijverdien- De winkel is dagelijks geopend van sten van eertijds – de eendenkooien, 11.30 tot 17.30 uur. ’s Zomers en in de konijnenvangst, het strandjutten. de schoolvakanties is de boerderij Maar ook de hedendaagse agrarische open voor bezoekers op woens- bedrijvigheid komt aan bod: de bij- dag- en zaterdagmiddag. Voor meer zondere omstandigheden van boeren Als boeren hun bedrijfsvoering meer BOER EN NATUUR of minder afstemmen op de natuur krijgen zij daarvoor van het rijk een vergoeding. Op Terschelling doet negentig procent van de agrariërs De Terschellinger polder is het hectare voorkomen is men tevre- aan weidevogelbeheer; de nesten arbeidsterrein van de boeren. Daar den. Wij zitten hier op dertig paren!” worden opgezocht en de legsels graast hun vee, daar winnen zij Zorgdrager ziet op zijn land verder beschermd. voer voor de beesten. Door de veel scholeksters, kieviten, ture- Voor een kwart van de duizend wijze waarop de agrariërs de polder luurs, en meer zeldzame soorten hectare die de Terschellinger polder gebruiken – en natuurlijk door als de slobeend, de krakeend, de beslaat, geldt een maaibeper- de directe aanwezigheid van de leeuwerik, de kluut. Ook de planten- king; deze weilanden worden later Waddenzee – behoort het gebied en kruidenrijkdom is er ongekend: gemaaid, zodat de vogels de tijd tot de meest vogelrijke polders in er worden 120 verschillende soorten krijgen hun eieren uit te broeden. Nederland. Overal in ons land gaan geteld. Terwijl natuurbeheer en mo- Van begin oktober tot eind mei wordt de weidevogels sterk in aantal derne landbouw over het algemeen de polder bevolkt door duizenden achteruit. Niet op Terschelling. De op gespannen voet staan, weten de rotganzen. Dat levert fantastische hoeveelheden die er worden aan- Terschellinger boeren die goed te beelden op, maar de landbouw getroffen zijn ongeëvenaard. Egbert combineren. Er wordt – in samen- ondervindt er schade van; de vogels Zorgdrager uit is een van werking met de vogelwacht – aan voeden zich namelijk met gras uit de de boeren die veel aan agrarisch nestbescherming gedaan, en ook weilanden. Sinds de boeren hiervoor natuurbeheer doet. Hij schetst een het maaibeheer – de een vroeger, financieel gecompenseerd worden, beeld: “Als er elders in Nederland de ander later – is goed voor de gedogen zij de ganzen echter op vijf gruttobroedparen per honderd vogelstand. hun land.

KARAKTERISTIEK LANDSCHAP beschouwd als zeer zeldzaam. gezonde agrarische sector. Om het Het landschap van de polder is zeer De rol die de huidige boerenstand draagvlak voor behoud en bescher- karakteristiek voor het eiland. Het grote speelt in het behoud van de landschap- ming te vergroten, wil de gemeente open gebied is bijzonder afwisselend pelijke en natuurlijke waarden in de het gebied aantrekkelijker maken voor door de aanwezigheid van bosjes, een- open polder is van essentieel belang. de bezoekers van het eiland, vooral denkooien en dorpen, met steeds op De gemeente Terschelling zet zich bij de liefhebbers van kleinschalige de achtergrond de strakke Waddendijk. daarom in voor het behoud van een activiteiten. De polder is de plek waar de natuurlijke wordingsgeschiedenis, het gebruik door de mens, en de natuurwaarden op een unieke manier met elkaar ver- weven zijn. Er zijn nog zandkopjes van de oude strandwal te vinden, laagten en restanten van kreken en geulen, en door de mens opgeworpen hoogten: de twee stinswieren en een aantal grotere terpen. De eilandbewoners hebben zich aan de terreinomstandigheden aange- past door de hogere zandwelvingen te gebruiken om huizen en boerderijen te bouwen en akkers aan te leggen. De lager gelegen terreingedeelten werden gebruikt als weide of als hooiland. De reliëfverschillen die ontstaan zijn bij de ontwikkeling van het gebied, worden Wie wil kennismaken met de Ter- kanten op om iedereen te waar- A GROTOERISME schellinger schapenhouders, hun schuwen, waarna elk zich te paard dieren, activiteiten en producten kan naar het strand begaf. terecht op de tweejaarlijkse dag van Er zijn op Terschelling allerlei eve- het schaap. Meestal zijn er demon- Op de tweede donderdag in sep- nementen te bezoeken waarin de straties schaapscheren en valt er te tember zijn de Ooster- en Wester- boerencultuur met haar gebruiken zien hoe behendig een Border Collie buren van het toneel voor en tradities naar voren komt. schapen over een parcours weet te de jaarlijkse beestenmerk. Rondom brengen. de kerk verhandelen de boeren hun Gedurende de hele zomer zijn er vee; er zijn kraampjes, er is gezel- bijvoorbeeld activiteiten van ‘Et Hos- Op 25 juni draven volgens eeuwen- ligheid. sefolk’. Deze paardenhoudersvereni- oude traditie de boerenpaarden in ging organiseert diverse draverijen de Oosterburen van Midsland. In het Het is nog steeds een populair en ringsteekwedstrijden waarin wit gestoken Terschellingers rijden gebruik onder de Terschellingers: paarden en gerij de hoofdrol spelen. dan – bij voorkeur zonder zadel het op ‘e riid gaan; een tocht met – om het hardst voor de eer en voor paard en wagen naar de Grië, om Ook worden er keuringen georga- de prijzen. Deze draverij behoort tot daar te eten, te drinken en muziek niseerd, waar de mooiste paarden, de oudste feesten op Terschelling. te maken. Dit restant van een oude schapen en geiten zich in alle traditie vindt zijn oorsprong in een soorten en maten aan het publiek En dan is daar nog de Cyprianrace, processie. In navolging van het en een deskundige jury presenteren. het jaarlijkse ‘hardjagen op strân’. volksgebruik worden er nu voor Ook de rundveekeuring – vroeger Deze traditie werd ruim 75 jaar toeristen huifkartochten georgani- een hoogtijdag in het bestaan van geleden in het leven geroepen en seerd. Er zijn op Terschelling een de boer – is opnieuw ingesteld. is genoemd naar het Noorse schip drietal bedrijven die deze rondrit- ‘Cyprian’ waarvan in 1905 de be- ten aanbieden; de voerlui zijn niet De Vereniging voor Landbouwon- manning door Terschellingers gered zelden van boerenkomaf. derwijs op Terschelling zet eens in werd. Bij deze redding, maar ook de twee jaar een agrarische dag op bij andere, speelde het paard een Ter herinnering aan de tijd dat de touw. De sector presenteert zich ge- grote rol. Immers te paard werden graslanden op Terschelling nog durende dit evenement met diverse de roeiers en reddingbootpaarden afgewisseld werden met korenvel- facetten van het boerenbedrijf uit opgetrommeld: buren en familie van heden en verleden. de schipper stoven “op et hors” alle

10 den, worden er sinds enkele jaren siast. Dan opent Gerben Bakker het diverse soorten fruit oogsten. De tuin initiatieven ontplooid om het hand- deurtje van de melkstal en daar komen nodigt uit om er even te blijven: er zijn werk van weleer nog eens onder de de schapen aan. Keurig gaan ze op zitjes, er is iets te drinken, er is tijd voor aandacht brengen. In het voorjaar een rijtje staan. Tijdens het melken een gesprekje. “Waar zijn de bananenbomen?” vraagt worden op traditionele wijze – met krijgen de toehoorders een flinke portie informatie voorgeschoteld over de een jongetje. “Ga het maar vragen”, ploeg en paard – enkele stukken lammertijd, het scheren, over melken grinnikt zijn vader. Maar dat gaat mama land bewerkt en ingezaaid, zodat en kaasmaken. “Weet je wel hoever te ver. Geduldig legt ze uit dat Neder- er in augustus op de ouderwetse ze kunnen poepen?” vraagt de boer, land daarvoor niet het goede klimaat manier haver of rogge geoogst kan als de kinderen wat te dicht achter de heeft. Zoonlief stort zich vervolgens worden. Enkele weken later komt schapen gaan staan. Iedereen deinst op een pruimenboom. “Nee, Wouter, dan de vooroorlogse dorsmachine achteruit. we gaan geen onrijpe plukken, dat is tevoorschijn, om het graan verder te Gerben en Jolanda Bakker vertellen zonde!” bewerken. graag over hun bedrijf en daarom heb- De ‘Groenhof’ teelt naast aardbeien, ben zij het opengesteld voor bezoe- pruimen en bessen ook cranberry’s. Meer informatie over deze activitei- kers. Die kunnen er niet alleen het Van het fruit worden diverse producten ten in ‘de Sjouw’, het toeristisch in- melken van de schapen meemaken, gemaakt. Deze zijn op de tuin verkrijg- formatieblad van de VVV en tevens maar ook kennismaken met diverse baar, ook in de cranberryschuur even facetten van de agrarische onderne- verderop, en bij verschillende winkels op de website www.boerenopter- ming en met een puur eilander product, op het eiland. schelling.nl. de schapenkaas die op het bedrijf vervaardigd wordt. ‘Groenhof’ – Oosterend 9, 8897 HW Terschelling – tel. 0562-448058 BIOLOGISCHE SCHAPENBOERDE- Biologische schapenboerderij ‘De – www.groenhofcranberry.nl. RIJ ‘DE ZEEKRAAL’ Zeekraal’ – Oosterend 17, 8897 HW Afhankelijk van het groeiseizoen “Waneer gaat de boer nou schapen Terschelling – tel. 0562-449278 worden de begin- en einddatum van melken? vraagt een klein meisje, terwijl – www.dezeekraal.nl. de pluktuin vastgesteld. In de maan- ze met haar ouders rondloopt in de stal Bezoekers zijn welkom van februari den juni en juli is deze in ieder geval van schapenboerderij ‘De Zeekraal’ tot november, dagelijks van 14.00 open op dinsdag, donderdag en in Oosterend. Haar broertje zit op zijn tot 18.00 uur, behalve op zondag. zaterdag van 11.00 tot 16.00 uur. De knieën bij de koeien. “Hij likt aan mijn De boerderijwinkel is het hele jaar cranberryschuur is open op donder- trui, hij vindt mij lief!” roept hij enthou- geopend van maandag t/m zaterdag dagmiddag van 13.00 tot 16.00 uur. van 14.00 tot 18.00 uur.

CRANBERRYBEDRIJF EN ZELF- PLUKTUIN ‘GROENHOF’ Tussen Hoorn en Oosterend, in de luwte van de elzenwallen, ligt de tuinderij ‘Groenhof’ van de familie Van Zandwijk. Je kunt er in de zomer prach- tige veldboeketten plukken, en ook zelf

11 De publiciteitscampagne BOEREN IN BEELD is financieel mogelijk gemaakt door onderstaande bedrijven en instan- ties:

CHV Schylge myn Lântse Tekst: Renske Gorter Fotografie: Anne Zorgdrager Stichting Ons Schellingerland Vormgeving: Jan Heuff Druk: Flevodruk - Harlingen

Stichting Ritske Boelema Gasthuis

En verder: Buurschappen om Oost – P.W. Janssen’s Friese Stichting – Individuele boeren Terschelling – Loonbedrijf Hoekstra Terschelling – Dierenart- sen Terschelling – Wouter van Dieren Amsterdam