Estado, poder e estruturas políticas na

séculos II a.C.-VIII d.C. BLUKK EDIÇÕES Santiago de Compostela · Pontecesures www.blukk.com

Todos os direitos reservados de acordo com a legislação vigente. Esta obra está catalogada pola Biblioteca Nacional de .

Imagem da capa e contra-capa: As da caetra. Museu Arqueolóxico e Histórico do Castelo de San Antón (A Corunha) © Arquivo fotográfico de Património Nacional Galego.

Copyright © 2018 Blukk Edições Copyright © 2018 Martín Fernández Calo

Projecto editorial: Luís Magarinhos Desenho interior e indexação: Martín Fernández Calo Maquetação: conxenia.gal Printed in Galicia by Gráficas Lasa

Depósito Legal: PO 651-2016 ISBN-13: 978-84-617-7500-2

2 Estado, poder e estruturas políticas na Gallaecia

séculos II a.C.-VIII d.C.

Martín Fernández Calo

3 “Un magnífico ensaio con vocación globalizadora... O coñecemento bibliográfico, o emprego das fontes e a finura da análise deron como froito unha obra dunha madurez infrecuente e insospeitada nun autor que, sen dúbida, está a principiar un brillante percorrido científico”. Francisco Calo Lourido, Padroado do Museo do Pobo Galego

“Este é un libro importante... que propón novidosas interpretacións que avanzan o noso coñecemento da Gallaecia tardo-antiga. Recoméndoo con entusiasmo a todos os interesados nesta época”. Alberto Ferreiro, Seattle Pacific University

“A percepción dos procesos históricos precisa de perspectivas diacrónicas amplas; a historia da Gallaecia antiga estivo marcada nas últimas décadas por unha excesiva compartimentación. Esta tendencia... provocou ocasionalmente unha perda de perspectiva arredor da unicidade intrínseca das estruturas sociais e políticas da Gallaecia... O traballo que Martín Fernández Calo propón recupera unha idea de unidade estrutural imprescindíbel para valorar as transformacións... e entender a conformación da sociedade galega alto- medieval”. Pablo C. Díaz, Universidad de Salamanca

Martín Fernández Calo é licenciado en Historia pola Universidade de Santiago de Compostela. A súa investigación céntrase na evolución socio- política, institucional e eclesiástica da Gallaecia, da Prehistoria recente á Tardoantigüidade, tema ao que ten adicado varios artigos académicos e no que se insire o seu proxecto de doutoramento: “Xenealoxía do poder local galaico na Antigüidade”. O presente volume, baseado na súa tese de licenciatura dirixida pola profesora Ana María Suárez Piñeiro (Fernández Calo, 2015a), que agora corrixe, amplía e reformula, supón a primeira síntese global da historia política e institucional antiga da Gallaecia, estando chamado a conformar unha ineludíbel obra de referencia para a comprensión deste antergo período da historia común da Galiza e o norte de Portugal.

4 Aos meus pais, mecenas deste estudo... e o meu nexo cos devanceiros en quen se inspira

5 Sumario

FIGURAS 8

ABREVIATURAS E LATINISMOS BIBLIOGRÁFICOS 9

CRONOLOXÍA XERAL 11

INTRODUCIÓN 13

1. OS POBOS GALAICOS 27

2. A EXPANSIÓN ROMANA 49

3. A ORGANIZACIÓN AUGUSTEA 83

4. A ALTA ROMANIDADE 117

5. AS TRANSFORMACIÓNS DO SÉCULO III 151

6. A BAIXA ROMANIDADE 171

7. O ASENTAMENTO BÁRBARO 205

8. O REINO SUEVO-CATÓLICO 235

9. A ORGANIZACIÓN LEOVIXILDIANA 273

10. A ORGANIZACIÓN TARDO-VISIGODA 305

11. SÍNTESE 329

CONCLUSIÓNS 341

FONTES HISTÓRICAS CITADAS 351

BIBLIOGRAFÍA 353

ÍNDICE ANALÍTICO 381

7 FIGURAS

* LÁMINAS MAPAS 1. Vista do castro de Baroña 30 1. Os pobos galaicos 34 2. Epitafio de Fusco Severi 33 2. A expansión romana 67 3. Reconstrución arqueolóxica en 3. A organización augustea 86 Briteiros 37 4. A Alta Romanidade 141 4. Guerreiros galaicos 61 5. As transformacións do século III 158 5. Vista aérea do castro de Monte 6. A Baixa Romanidade 183 Mozinho 73 7. O asentamento bárbaro 207 6. Augusto de Prima Porta 85 8. O Reino Suevo-Católico 249 7. Fotografía do Edicto do Bierzo 92 9. A organización leovixildiana 297 8. Reprodución do Edicto do Bierzo 93 10. A organización tardo-visigoda 318 9. Estela de Crecente 106 10. Listaxe de Pelou 108 TÁBOAS 11. Tabula do Courel 115 1. Identificacións absolutas dos 12. Efixie de Vespasiano 119 cómputos plinianos 46 13. Ruínas de Tongobriga 135 2. Episodios bélicos galaico-romanos 51 14. Ponte de Traxano en Chaves 142 3. Constatación histórica dos bispados 15. Efixie de Caracalla 154 galaicos 170 16. Murallas de 162 4. Correspondencias entre as cecas 17. Mosaico de Neptuno 163 galaico-visigóticas e o Parroquial Suevo 288 18. Efixie de Diocleciano e Maximiano 172 5. Evolución institucional por niveis 19. Vista aérea do castro de Viladonga 188 xeográficos 338 20. Moio de Ponte Puñide 194 6. Cronograma institucional 339 21. Moedas de Requiario 218 22. Miniatura de Martiño e Miro 236 23. Latina munita 269 24. Labra de Leovixildo 275 25. Miniatura de Recaredo 280 26. Moeda de Portocale 284 27. Coroa de Recesvinto 308 * Elaborados sobre orixinais do Instituto Ge- 28. Interior do mausoleu de Montélios 309 ográfico Nacional.

8 ABREVIATURAS E LATINISMOS BIBLIOGRÁFICOS

AA.VV. autores varios nom. nominativo/a abl. ablativo/a op. cit. opere citato, obra citada a.C. antes de Cristo p., pp. páxina, páxinas acc. acusativo/a passim en varios lugares al. alemán, alemá PIE proto-indoeuropeo/a c., cc. canon, canones, canon, canons pl. plural (conciliares) praef. praefatio, prefacio ca. circa, deica, arredor (dunha s.d. sine die, sen data data) s.l. sine loco, sen lugar de edición cap. capitulum, capitula, capítulo, sg. singular capítulos (referentes a disposicións conciliares) ss. seguintes (precedido dun número de páxina) cast. castelán/a subs. subscriptiones (asinaturas cf. confer, confróntese, compárese episcopais en actas conciliares) coord(s). coordinador supra cit. supra citato, citado arriba cos. consul, cónsul t. tomo dat. dativo v.g. verbi gratia, por exemplo d.C. despois de Cristo vid. vide, véxase ed(s). edición(s), editor(es) vid. infra vide infra, véxase abaixo gen. xenitivo vid. et. vide etiam, véxase tamén fr. francés/a vid. supra vide supra, véxase arriba gr. grego/a vol. volume ibid. ibidem, no mesmo [lugar citado] id. idem, o mesmo [autor citado] * hipótese etimolóxica in en §, §§ signum sectionis, referencia de ing. inglés/a capítulo(s), apartado(s), ou int. interpolación subapartado(s) lat. latín, latino/a & et, e n nota (seguido dun número & al. et alii, e outros nº. número, números (referente a &c. etcétera enunciados)

9 Índice analítico

Índice analítico

Abd-al-Aziz ibn Musa, 311 Amaea, terra medieval, 304 Abienus Pentili, magistratus indíxena, 125 Amaia, 261-262, 319, 323 acclamatio imperial, 175 Amarante, estela, 136 Acta Marcelli, 176-177, 181-182, 195 anarquía militar, 151 actor rerum fiscalium, 291 Ancares, serra dos, 31, 148 Adiacentia lucense, 254-255 André de Iria, bispo, 248 adlectio imperial, 175 annonae, 192-193 adtributio, 101ss., 342 annonaria, taxación do século III, 192 Aecio, xeneral romano, 223 Antonina, dinastía romana, 118, 149 Afonso I, rei galaico-asturiano, 319, 327 Antonio Aquilino Novaugustano, Gn., 117 África, 59, 177, 208, 214, 216, 225, 323 Apana Ambolli, 105 ager publicus e ager stipendiarius, 65, 71, 132 Apiano de Alexandría, 64 aglomerados secundarios romanos, tipoloxía apostasía, 234, 241 habitacional, 136 Aquae Celenae, vid. Celenis Agrestio de Lugo, bispo, 199 Aquis Querquernis, 146 agrimensura, 76 Aquis, uillula, 313 Agripa, censo de, 45, 103 árabe, 324, 326 Agripa, M. Vipsanio, 84, 97 Arae Augustae, conuentus, 94ss., 124, 333, Agubris, castellum, 43 341, 346 Aiulfo, caudillo visigodo, 209, 228 Aragón, 175 Aius Temari, magistratus indíxena, 114, 124 Araocelensi, , 43 al-Ándalus, 324ss. Arcadio, emperador, 203 al-Maqqari, 324 arcediagados e arciprestados, 303-304 al-Walid, 323 Aregenses, montes, 222, 258, 263ss. Ala II Flauia Hispanorum, 146 Ariamiro, rei suevo, 239-240 alanos, 206, 211, 213, 215 arianismo, 210, 234, 241, 266, 279, 281ss., Alarico, Breviario, 202 334, 347 , 47, 111 Arles, concilio, 313 Alcántara, incrición da ponte de, 128 Arrago, río, 258 alfándega, 143, 290 Arros, ecclesia tardo-sueva, 251 Aliste, río, 165 , 45, 50, 53, 75, 143 Allobrigiaecum, castellum, 41, 76 artifex legum, título rexio visigodo, 306 Alta Romanidade, 18, 25, 56, 87, 117, 123, Arucci e Arunci, 258 127, 129-130, 146, 150-151, 153, 171, Arximundo, dux visigodo, 276, 295 331, 336 Asadur, estela, 127

381 Estado, poder e estruturas políticas na Gallaecia

Ascanio de Tarragona, bispo, 179 Badaxoz, 325 asemblea, 87, 95, 139, 147, 282, 304 Baetica, 84, 100, 148, 167, 177-178, 208- Asinio Galo, C., 66, 88, 95 209, 215-216, 270, 274, 283 Aspidio, loci senior, 222, 265 Baidýoi, 140 Astirio, comes Hispaniarum, 208 Baixa Romanidade, 16, 18, 25, 128, 132, Astorga, 96-97, 102, 145ss., 149-150, 155, 138-139, 151, 160, 164, 171, 177, 179- 160, 167ss., 181-182, 195-196, 199-200, 180, 184ss., 187, 189ss., 195-196, 199, 248, 319, 323, 331, 333, 336, 341, 343 201, 203, 222, 224, 226, 330-331, 343, Asturia, ástures, 29, 31, 42, 55, 57, 89, 94, 347 97, 112, 114, 127, 143, 146-147, 179, 259, Balearica, provincia, 174 295, 316-317, 319, 321, 327, 334, 341, banco corrido, 36, 112 345 Banienses, 43, 87, 148 Asturia augustana, 42 bárbaros, 16, 18, 20, 25, 68-69, 171, 200, — transmontana, 42, 96, 144, 187, 264, 321 202-203, 205-206, 208, 212ss., 216, 219, Asturia et Callaecia, 25, 75, 114, 149-150, 221ss., 287, 300, 325, 334-335, 343, 346, 157, 165-166, 320, 333 348 , 43, 109, 143, 260, 319, 321, 335- Barcelona, 292 336, 345 Basílides, bispo, 149, 167 Atanaxildo, rei visigodo, 241 Bembibre, 143 Athaloc, bispo ariano, 282 bérber, 323 Ático, iudex e praeses?, 166 Berensi, castellum, 32 Atila, rei huno, 222 Bergido, ecclesia tardo-sueva, 252 Atlántico, océano, 53 Bergidum, 140, 160 Atucausensis, uicus, 136 Betanzos, 140, 143 Auca, 179, 296 Beteka, bispado, 313 Audeca, rei suevo, 270-271, 274, 276, 292- Bibalos, ecclesia tardo-sueva, 252 293 Bierzo, 19, 31, 42ss., 56, 140, 143-144, 257, augusti, Tetrarquía, 173, 176 264, 292, 294, 303, 319 Augusto, Octavio, emperador, 24, 35, 41, 55, —, Edicto, 32, 35, 41, 63, 76, 90, 94, 143 69, 76, 83-84, 94ss., 101, 103, 113, 341 bispo, vid. episcopado, bispos Aunone, pagus tardo-suevo, 226 bizantino, vid. Imperio Romano de Oriente Aunonenses, plebs galaica, 211, 225-226, 229 bloque católico, xeo-estratexia, século VI, Auobrigenses, 127 267, 279 Aurega, igrexa medieval, 264 Bonoso, usurpador romano, 152 Auregensium loca, 222, 229, 264-265 Boticas, 313 Aurelio Agricolano, vicario hispánico, 176- Bracari e Bracaraugustani, 52, 98 177 Braga, 83, 96ss., 100, 102, 145ss., 157, Aurelio Víctor, 174 159ss., 165-166, 181-182, 191, 197, 199- Aurium, terra medieval, 264 200, 209, 217, 228, 234, 241ss., 247-248, Ausonio, 181 252, 274, 282, 287, 310, 315-316, 331, autocracia, 84, 173 333-334, 336, 341, 343 , 179, 217 —, I concilio, 211, 238, 241, 245ss. auxe monárquico suevo, 211, 216-217, 219 —, II concilio, 245ss. Ávila, 167, 180 Brandila de Laniobris, bispo, 313

382 Índice analítico

Braulio, santo, 262 Carthaginensis, provincia, 215 Bretoña, Britonia, 230, 246, 248, 255, 313, Carviçais, 43 326 Casio Vexeto, 144 bretóns, 229-230, 255 Casitérides, illas, 53-54 Brigantium, 53, 143, 252 Castela e León, 179-180, 261 Britannia, 156, 185, 203, 246 castellum castrexo, 32, 35-36, 39ss., 47, 107, Briteiros, citânia, 74, 112 109, 125, 127, 134, 136, 341 Bruto, D. Xunio, 45, 50, 52, 54, 62, 64, 74- — tardo-antigo, 221, 295, 301 75, 78, 81 castellum, paradigma historiográfico, 32, Brutobriga, 71 38ss., 44, 47 Búbal, río, 149 castro, 21, 27, 29, 31-32, 35-36, 38ss., 44, bubónico, vid. peste bubónica 47ss., 52-53, 57, 63, 72, 74, 76ss., 104, Cabreira, serra de, 40 107, 109-110, 114, 133-134, 136, 138- Cacabelos, 140 139, 144, 189, 220-221, 329-330, 341-342 Cádiz, 81 Castro Ventosa, 140, 160 Caesaraugusta, 94 Castromao, castro, 74 caesares, Tetrarquía, 173 —, tabula, 117 Calabacia, ceca visigoda, 295 castros agrícolas e castros mineiros, 107 Calahorra, 179 castrum, 68, 221, 295, 301 Caldas de Reis, 198 Cástulo, 99 Califato, 323, 325 Cataluña, 134 Callaecia, provincia baixo-romana, 156, 160, catolicismo, 201, 216-217, 229, 231-232, 166, 171, 173ss., 184ss., 189ss., 195, 197, 234-235, 238ss., 266ss., 270, 279, 281ss., 199-200, 202, 333-334, 337, 342 334, 343 Calubrica, castellum, 32 Catulino, praeses Callaeciae?, 182 Cambauius Corali, senator ou escravo de Cauarcos, ecclesia tardo-sueva, 252 senator?, 125 Cea, río, 148, 165, 260 Campanio Xémino, P., 117 cecas galaico-visigodas, 252, 283, 285ss., Campoo, 261 344, 348 Cantabria, cántabros, 56-57, 89, 94, 148, Celenis, 128, 181, 190, 197ss., 248, 343 179, 217, 233, 258, 261ss., 267, 296, 316- Celenos, ecclesia tardo-sueva, 251 317, 319, 327 celtas, igrexas, 246 Cantábrica, cordilleira, 262 Celtiberia, celtíberos, 81, 90, 94 —, mar, 262 céltica, civilización, 28 Cántabro, dirixente conimbricense, 222, 224 , 144, 251 caput ciuitatis, 137, 139 Celticoflauia, 144 Caracalla, emperador, 149, 153, 156, 159, Celticos, ecclesia tardo-sueva, 251 321, 333 census, 101, 192 Caramulo, serra do, 31 centuria, institución civil, 32, 35, 39 , 179 Cepión, Q. Servilio, 50 Carolinxia, dinastía franca, 254 César Vipsaniano, Galio Xulio, 83 carpetanos, 52 César, C. Xulio, 50, 52-53, 55, 59, 62, 68, Carrarico, rei suevo, 238ss. 72, 147 Cartaxena, 89, 147, 250 Cetronio Micio, C., maxistrado romano, 100

383 Estado, poder e estruturas políticas na Gallaecia

Chaves, 35, 103-104, 123, 139, 144, 160, commercium, dereito civil, 121 181, 193, 197, 199, 206, 223, 314, 343 commissum, xurisdición medieval, 254, 278, Chilperico, rei franco, 267 303-304 Chindasvinto, rei visigodo, 305-306, 310 comunidade étnica, 27, 36, 38, 40, 42, 45ss., chinés, 16 63, 113, 132 Ciadella, 143, 146 concilio eclesiástico, vid. lugar de celebración Cibrán de Cartago, 149, 165, 167-168 concilios ecuménicos, 200-201 cidade-estado, 77, 130, 151-152, 300 concilium alto-medieval galaico, 227 , 198, 251 — prouinciae, 87 circunmediterráneo, 16-17, 122, 125, 130- condado, 278 131, 133, 325 confinium, 307 Citerior, vid. Hispania Citerior, provincia connubium, dereito civil, 121, 281 ciues Romani qui negotientur, collegium conquista, dereito de, 212, 214 bracarense, 98, 100 conquista islámica, 16, 26, 305, 311, 319, ciuitas, 35, 39, 41-42, 44, 46-47, 76, 87, 95, 323ss., 331-332, 335, 344, 347-348 102ss., 107, 111, 113-114, 117-118, 120, — romana, 15, 27, 45, 47ss., 53, 55ss., 62, 122, 124-125, 127, 130-131, 136, 143- 65-66, 71, 77ss., 325, 330-331, 333 144, 147-148, 164, 185, 190, 198, 200, — sueva, vid. suevos 243-244, 251ss., 259, 261, 299ss., 320, — visigoda, 247, 256, 263, 273-274, 276ss., 330, 335, 341-342 281ss., 285-286, 292ss., 302, 314, 323, clarissimus, título senatorial, 157, 175, 185 330-331, 336, 344 Claudio Cándido, Tib., 118 conquista augustea, paradigma Claudio, emperador, 95, 120 historiográfico, 57-58, 79 clientelas sociais, 63-64, 186, 190, 202, 209, — longa, paradigma historiográfico, 57ss. 270, 277, 293, 312, 322 Constancio I, emperador, 173 Clodio Albino, 118 Constantino o Grande, emperador, 173, 181, Clunia Sulpicia, 147, 179, 182 187, 203 Cluniensis, conuentus, 94, 147-148, 179-180, Constantinopla, 192, 325 214, 216, 334, 342 Constitutio Antoniniana, 127, 131, 153 Coca, 180 consulado romano, 53, 55, 59, 69 Códice Emilianense, 261 consular, rango provincial, 177-178 , 117 consularis, uir, 181 cohors I Celtiberorum e II Gallica, 146 contributio, 101, 104 Coimbra, 222, 248, 315-316 conuentus, xurisdición civil romana, 25, 40ss., collatio lustralis, 290 45, 83, 94ss., 103, 109, 118, 124, 137, 140, colonato, condición xurídica persoal, 186 144ss., 157, 159, 166, 178ss., 200, 214, colonia romana, 121, 127 216, 225, 232, 314, 320, 331, 333-334, Colonia, cidade alemá, 152 337, 341-342, 346 comes Hispaniarum, 174, 208 conuentus publicus uicinorum, 299, 302 — medieval, 278 conversión sueva ao catolicismo, século V, — patrimonii, 290-291 217 — thesaurorum, 291 —, século VI, 229, 235, 237ss., 268, 279, — xermánico, 251, 254-255, 278, 287, 296, 281-282, 334, 343 298ss., 302, 304, 306, 312, 344 conversión visigoda ao catolicismo, 279, 282

384 Índice analítico

Copori, 47, 111, 144, 193, 251 domus, 136, 161 Coporos, ecclesia tardo-sueva, 144, 251 domus Uacoeci, castellum, 43 Coruña, 143 Douro, río, 31, 52, 87, 89-90, 94, 148-149, Cosus, divindade galaica, 36 182, 252, 315ss., 345 Courel, serra do, 31, 148 Dume, 241, 243, 248 —, tabula, 35, 41, 113-114 duumuir, 97 Craso, P. Licinio, 53-54, 59, 62 dux cántabro, 263, 319 Crecente, estela, 105 — visigodo, 273, 276-277, 293ss., 298, 303, crise do século III, 151, 155 306, 312, 316-317, 320ss., 344 cristianismo, 153, 164, 167-168, 171, 173, Ebro, río, 90, 261-262, 323 195, 201, 253, 325 Ebronantum, 303 cristianización, 164-165, 248, 331 ecclesiae tardo-antigas, 224, 251, 253-254, cuestura romana, 147 286 cultura castrexa, 14, 18ss., 28-29, 36, 40, Ederonio de Ourense, bispo, 244 107, 110, 112, 330, 341 egregius, título ecuestre, 174, 185 — dos verrões, 31 electio senatorial, 175 curator, 97, 100, 185, 192 elites sociais, 15, 18, 25, 94, 105, 111, 117, curia, circunscrición territorial romana, 36 130ss., 152-153, 155, 161, 184ss., 189ss., — municipal, 126-127, 130, 174, 184, 186, 195-196, 202-203, 220ss., 256, 262, 270, 190, 192-193, 195, 202, 222, 224, 227, 274, 277-278, 283, 285ss., 291-292, 299, 256, 265, 287, 290, 299, 302, 304, 343 302, 306, 310ss., 322-323, 327, 330-331, cursus honorum, 99-100, 127, 129, 150 345, 347-348 Curunniace, 136 Elvira, concilio, 168, 195 Damasco, 323 Emilio Máximo, maxistrado romano, 181 De Fisco Barcinonensi, 291 epigraphic habit, 129 Decio, emperador, 149, 167 episcopado, bispos, 25, 149-150, 164ss., decuma, 71 179ss., 191, 195ss., 206, 221ss., 227-228, deditio, 60, 62, 64-65, 69, 78, 120 230, 232ss., 240-241, 244ss., 250ss., 267, defensor ciuitatis, 185, 298 281ss., 285, 292, 296, 299, 301-302, dereito latino, 118, 120ss., 132-133, 138, 306ss., 313ss., 320, 326-327, 330, 332, 153, 330, 342 337, 343-344, 347 desurbanización, 184 Equaesi, 252 Deza, 140 Equesis, ecclesia tardo-sueva, 252 Dictinio, bispo, 197 Ermarico de Laniobris, bispo, 313 Dídimo, possessor hispano, 203 Escipión Emiliano, P. Cornelio, 76, 81 diocesis, xurisdición eclesiástica alto-medieval escravo, escravismo, 62, 125, 143, 312 galaica, 303-304 Esla, río, 148 Diocleciano, emperador, 25, 159, 165-166, Estado-tapón, 257 171, 173, 175, 181, 331, 333, 342 estaño, minaría, 71 dioecesis Hispaniarum, 174, 177 Estrabón de Amasia, 18, 36, 45, 53, 74ss., dioecesis romana, 174 89-90, 94, 112, 150 Dogilianus, dux visigodo, 295, 320 éthnos, 38, 44-45 Dominado romano, 171, 173ss., 187, 333, Eucaristía, 279 342 Eurico, rei suevo, 270, 274

385 Estado, poder e estruturas políticas na Gallaecia

—, rei visigodo, 229 62-63, 71-72, 74, 76ss., 82-83, 104, 110, eurocentrismo, 16 112, 114, 117, 120-121, 132, 136, 330, Eusebio de Cesarea, 206 342, 346 exactor ciuitatis, 192 Galieno, emperador, 173-174 Exeo, mar, 139 Galia, 53, 59, 63, 81, 120, 132, 184, 200, exército, 56, 95, 101, 152, 168, 203, 209, 202-203, 205, 213, 223-224, 226, 229, 220, 265, 298, 322, 326 238, 243, 253-254, 262-263, 267, 271, Exeria, 195 274, 287, 301, 307 Exica, rei visigodo, 321-322 Gallica pax, lenda monetaria, 237 Exuperancio de Celenis, bispo, 181, 198 Galliciensis Regnum, locución política, 237 Fabio Máximo, P., 55, 88, 97-98, 148 Garona, río, 213, 215 —, Q., 55 gens aut patria uel princeps, locución política faccións suevas, 209-210, 212 visigoda, 307 Facundo e Primitivo, santos mártires, 165 gens, 38, 44, 102, 227 Fáfila, dux visigodo, 321ss. gentilitas, 35, 38-39, 42, 44, 47, 125, 134 Fasti Triumphales, 53, 69 Geurros, ecclesia tardo-sueva, 252 fenicios, 59, 68, 81 Gigurri, 41, 76 feudalismo, 16, 246, 254, 256, 265, 278, golfo ártabro, 140, 143 305, 310, 312, 327, 330, 344 Gontrán, rei franco, 241, 267, 271, 274 feudalización, 253, 256, 305 Grecia, grego, 130-131; vid. et. Imperio Fiscus, 287, 290, 292, 302 Romano de Oriente flamen, sacerdocio romano, 148 Gregorio de Tours, 237, 239, 243, 270, 274 Flauionauia, 143 Grouii, 137 Flavia, dinastía romana, 45, 96, 99, 102-103, Guadalquivir, río, 68, 71 107, 117-118, 120, 124, 127, 130, 132, Guadiana, río, 144 136-137, 139, 145-146, 149, 155, 184, Guadix, 167 342, 345 guerra civil visigoda, século VI, 241 Floro, 45, 52, 97 — das Galias, 76 floruit castrexo, 105, 110, 330, 342 — pompeiano-cesariana, 69 foedus, 62, 65, 121, 212ss., 225, 276 — púnica, segunda, 81 Formula vitae honestae, 235 — social, república romana, 121 foro, urbanismo romano, 112 — suevo-vándala, 208 fortificación, 25, 36, 160-161, 191, 278, 342 — suevo-visigoda do 456, 208, 220 Fortunato, praeses Legionis?, 176-177, 181 guerras cántabras, 50, 54ss., 75, 84, 91, 97- forum galaico-romano, 133, 137-138, 342 98 Francia, 200; vid. et. Galia; francos — civís romanas, 50, 53, 117, 120 Francius, dux cántabro, 263 — lusitanas, 49-50, 75, 78-79 francos, 205, 238, 240, 243, 253-254, 259, — sertorianas, 53-54, 69 262-263, 267, 271, 274, 287, 301, 343 — suevo-visigodas (século VI), 257, 266-267 Fredegario, vid. Pseudo-Fredegario guerreiro galaico, tipoloxía artística castrexa, Fructuoso de Braga, 19, 293, 311 109 Frumario, caudillo suevo, 197, 223 Gunderico, rei vándalo, 206, 213 fundus, 189, 265, 292 Hadriano, emperador, 150 galaicos, pobos, 20, 24, 27, 48, 50, 52, 56, Heremigario, caudillo suevo, 208

386 Índice analítico

Hermenerico, rei suevo?, 230-231 159, 164-165, 168, 173, 176, 181, 186, Hermenexildo, príncipe visigodo, 267-268, 191, 203, 213 270, 281 — de Occidente, 17 Hermerico, rei suevo, 206, 210, 221, 223, — de Oriente, 228-229, 238, 240-241, 250, 226 262-263, 266-267, 270, 285, 306, 325, 343 hérulos, 225 indoeuropeo, 36, 38-39 Hidacio de Chaves, 18, 180, 196ss., 206, infidelitas, 303 211ss., 222ss., 226-227, 234, 237, 242, 265 inluster, uir, 303, 320 Hilario, papa, 179 , 128 hindostánico, 16 Interamnium Flauium, 143 híper-endoxenista, paradigma historiográfico, Intercatia, castellum, 42 74, 79, 81 invasións mauritanas, 118 Hispania Citerior, provincia, 84, 87ss., 91, iraniano, 16, 325-326 95, 97, 99ss., 113, 118, 124, 139, 144ss., Ireneo de Lyon, 165 150, 152, 155-156, 159-160, 166-167, Iria, 143, 198-199, 248, 251-252, 304, 326 176-177, 331, 333, 341-342 Iriensis, forum, 144 — Superior [Callaecia], provincia, 156-157, Isidoro de Sevilla, 211, 259, 270, 296 159-160, 166, 182, 320-321, 333, 337, Islam, 16, 304-305, 311, 319, 322ss., 336, 342, 346 347-348 — Ulterior, provincia, 49, 52ss., 59, 64, 66, Italia, 121-122, 138 68, 70ss., 84, 94, 147, 331, 333, 341 Itinerario de Antonino, 143 Hispania, Gallia et Gallaecia, locución iudex visigodo, 296, 299, 302 política visigoda, 273 iugatio-capitatio, 191-192, 343 Honorio, emperador, 203, 206, 213, 217 Iuliobriga, 179 hospitalitas, hospitium, 35, 65-66, 70, 88, Iupiter Optimus Maximus, adicación votiva, 114, 117, 121 35, 136, 181 humanitas, ideoloxía romana, 131 ius Latii, vid. dereito latino hypatikós, legado consular, 89 — loci, 131 íberos, pobos, 134 — maiorum, 131 Ibn Qutaybah, vid. Pseudo-Ibn Qutaybah — migrationis, dereito civil, 121 Idade do Bronce Final, 15, 29 kateuōkhoúmenos, institución festiva castrexa, — do Ferro, 15, 28, 72, 79, 253 36, 112 Idanha, 248, 315-316 kōmē, 74, 77-78 Ifriqiya, 323 Lais, municipium, 128, 189-190 Igrexa africana, 167 Lambre, río, 140 — galaica, 200, 245-246, 250, 253, 281, 327 Lambris, 140, 313 — hispana, 167, 200, 306, 314 Lamego, 248, 315-316 — mozárabe, 327 Lancienses, 43 igrexas propias, 246 land-based states, paradigma historiográfico, — tardo-antigas, vid. ecclesiae tardo-antigas 290 Ilirios, emperadores, 151, 173, 192 Landrove, 313 imperialismo, 62, 65 Laniobris, 140, 313 Imperio Galo, 152 Lares Callaeciarum, 155, 157 Imperio Romano, 16, 122-123, 153, 157, Laterculus Veronensis, 176-177

387 Estado, poder e estruturas políticas na Gallaecia

Latina munita, fórmula numismática, 266, Lusidio, dirixente lisboeta, 222, 224 285 Lusitania, 43, 54, 68, 75, 84, 87, 144, 148, Latinidade, Edicto, 25, 97-98, 130-131, 144; 177-178, 208, 215-216, 229, 237, 254, vid. et. dereito latino 276, 314ss., 333-334, 341, 345 Latinus Ari, magistratus indíxena, 114, 124 lusitanos, pobos, 31, 50, 52ss., 69, 74, 78, Lauinium, 156 89, 247, 282, 320 legatus, maxistratura indíxena, 89, 94, 124- Lyon, 118 125 Macizo Galaico, 263 legatus Augusti, 87, 342 magister, maxistratura galo-romana, 126 — iuridicus Asturiae et Callaeciae, 87, 117, magistratus, maxistratura indíxena, 112, 114, 149-150, 333, 342 124ss. Legio VII Gemina, 100, 146, 152 Magno Clemente Máximo, emperador, 175 — X Gemina, 97 Mahiloc de Bretoña, bispo, 246 Lemaui, 252 Malarico, caudillo suevo, 232, 274, 276, 294 León, 146, 149, 156-157, 160, 166ss., 176, Maliosus, bispo britoniense?, 246 181-182, 195-196, 199, 203, 248, 278, 343 Mangualde, 43 León I, papa, 222 mansio viaria, 137, 260 Leovixildo, rei visigodo, 263, 265, 268, 270, Marão, serra do, 31 273-274, 276, 281, 283, 285, 292, 294, Marcelo o centurión, santo mártir, 195 334 Marcial, bispo, 149, 167 lepra, 238 Marispalla, doazón, 231, 234, 240 Liber Iudiciorum, 306-307 Martiño de Braga ou de Dume, 235, 238- liberto, 157; vid. et. escravo, escravismo 239, 241, 246, 320 limes, 42, 203, 307, 321; vid. et. confinium Martiño de Tours, santo, 238ss., 243 Limia, río, 52 Masties, dirixente mauro-romano, 224 , 127 Masuna, rei mauro-romano, 225 Lisboa, 222 Materno, insurrección de, 118 liturxia mozárabe, 281 Mauretania Tingitana, provincia, 174 — romana, 245-246, 281 Maurocelo, uicarius, 208 loci senior, 222, 265 Maximiano, emperador, 173, 175ss. lombardos, 227 Maximino o Tracio, emperador, 159 longo travessão, fíbulas de, 31 Máximo, usurpador romano, 213 Lougei, 35, 41, 66, 88, 95, 114, 124-125 Mediterráneo, mar, 55, 74; vid. et. Lougeiorum, tabula, 66, 88, 95 circunmediterráneo Lubián, 40 Médulas, 56 lucus, fraga sagrada, 98 Medulio, monte, 56-57 Luggones, 259-260 Meinedo, 248 Lugo, 55, 83, 96ss., 100, 102, 144ss., 149, Mélsos, río, 89 157, 160-161, 182, 191, 193, 197, 199- Mérida, 87, 149, 167-168, 174, 208, 216- 200, 210, 224, 228, 242, 244, 247-248, 217, 242, 315-316, 323, 334 254-255, 282, 287, 295-296, 310, 316- —, concilio, 315 317, 319ss., 323-324, 331, 333ss., 341, Merovinxia, dinastía franca, 238, 243, 259, 343, 345 262-263, 267, 287, 301 —, concilio, 266 Mesio Quinto Decio Valeriano, C., 159

388 Índice analítico metrópole, dignidade eclesiástica, 179, 181, normandos, 326 199-200, 243ss., 247-248, 250, 282, 313ss. Notitia Dignitatum, 143, 178 Milán, 173 Noua Hispania Citerior Antoniniana, —, Edicto, 195 provincia, 156-157, 159 miliario, 148, 159 Noua Maxima, provincia, 175 Millán, santo, 261-262 Numancia, 75, 81, 179 mina, minaría, vid. ouro; estaño numerarius, 193, 292, 298 Miño, río, 52, 56, 98, 144, 149, 252 Obsecuente, Xulio, 52 Miobris, castellum, 105 Octaviano ou Octavio Augusto, vid. Augusto, Miro, rei suevo, 235, 239ss., 243, 266, 268, Octavio, emperador 270, 274, 334 Oculis, localidade romana e ecclesia tardo- moeda, 26, 56, 152, 216-217, 252, 257, sueva, 252 266-267, 273-274, 276, 283, 285ss., 292, Odoacro, rei hérulo, 16 295, 307, 321, 344, 348 officium, 174, 193, 293 — da caetra, 56 — palatinum, 311-312 Montano de Toledo, bispo, 232 Omeia, vid. Califato Monte Mozinho, castro, 74, 112, 139 oppidum, 49, 72, 76, 79ss., 102, 110, 112, Montemuro, serra de, 31 133-134, 137ss., 341 Morrazo, 149 Órbigo, batalla, 209, 260 mosaicos, 161, 187 ordo clericalis, 191, 201 mozárabe, vid. Igrexa mozárabe — curialis, 131, 184, 186, 192, 202 municipalización, 112, 122ss., 131-132, 136, — decurionum, vid. curia municipal 139, 335-336, 345, 348 — equester, 101, 131, 174 municipium, 102, 121ss., 126ss., 139-140, — senatorum, 125, 131, 174-175, 186, 202 144, 169, 184, 186, 190ss., 198, 227, 254, origo, 23, 32, 35, 38, 41-42, 105, 136, 144, 277, 300, 330, 335, 342, 347 181, 254 Musa ibn Nusair, 311, 323-324, 326 Orléans-Borgoña, reino franco, 271, 274 napoleónico, réxime concordatario, 200 Oroncio de Mérida, bispo, 315 Narbonensis, 81 Orosio, Paulo, 52, 56, 179, 196 Navarra, 259 Ortixio de Celenis, bispo, 198 Navea, río, 149 ortodoxia, 197, 199 Nemetobrica, 136 ostrogodos, 279 , fracción dos Celtici, 251 Ourense, 137, 244, 248, 263, 294, 296, 314, Nerva, emperador, 149 320, 334, 336, 343, 345 Nervión, río, 262 ouro, minaría, 70-71, 84, 87, 97, 101, 107, Nicea, concilio ecuménico, 201 109, 150, 257, 285, 303 niceno, cristianismo, 196, 200, 250 Pacto de Teodomiro, 311 Nicomedia, 173 Padrão dos Povos, 103, 140 Nitixio de Lugo, bispo, 247, 282 Padrela, serra da, 31 nobreza, vid. elites sociais padroado, vid. patronato; clientelas sociais Nogueira de Ramuín, 294 Padrón, 125, 144 Noiga, pólis estraboniana, 89 Paemeiobriga, 35, 63, 76, 143 Nomina Ovetensis, 179 Paesici, 143 Noppius Andami, legatus indíxena, 124 paganismo, 165, 227

389 Estado, poder e estruturas políticas na Gallaecia pagus galaico-suevo, 185, 226, 251, 253-254, 227 277, 300, 330, 344 Plinio o Vello, 18, 44, 95, 102-103, 118, — galo-romano, 76, 253 146, 200 Palencia, 90, 232-233 Plutarco, 52-53 Palentini, territorium, 232-233 Polibio, 59 Pannonia, 156 pólis, 47, 74, 77-78, 130, 139-140, 260 Pantardo de Braga, bispo, 247, 282 polypticus, 192 papa, papado, 179, 222, 234, 238, 240-241, Ponferrada, 143 245 Ponte Navea, 43 parentesco, 38, 47, 191 Ponte Puñide, moio, 193 Parroquial Suevo, 18, 20, 26, 45, 244ss., 248, populus, 44ss., 130, 137 251ss., 286-287, 300-301, 304 — Romanus, 71 partes medias Gallaeciae, expresión corográfica Porto, 53, 209, 228, 242, 248, 252, 274, hidaciana, 216 282, 334, 336 Pastor, bispo, 199 possessor, vid. elites sociais Paterno de Braga, bispo, 197-198 post-colonial, paradigma historiográfico, 130 patronato, dereito monárquico, 306 Póstumo, usurpador gálico, 152 —, sociedade, vid. clientelas sociais Potamio, principalis curiae, 193 Paulo, dux visigodo, 303 praedium, 69, 303 —, santo apóstolo, 167 praefectus aerarii militaris, 100 pax Romana, 60 — Asturiae, 100 pays, circunscrición tradicional francesa, 254 — Callaeciae, 99-100, 145, 333, 346 Paz da Igrexa, 169 — fisci, 100 Pedro, dux cántabro, 319 — militaris, 117 —, santo apóstolo, 167 praeses, presidial, 165-166, 174, 176-177, Pelou, castrelo de, listaxe, 107 181-182 Penedos do Castro, 294 praesidium, 68 peregrina, comunidade, 101, 120, 125 Praestamarici, fracción dos Celtici, 251 peregrinus, condición xurídica persoal, 111, Pravia, 143 121, 153 prefectura do pretorio, 174, 193 perfectissimus, título ecuestre, 174, 185 presbeutēs, legado sub-provincial, 89, 150 Perpena Veiento, M., 53 pretura romana, 59, 72, 147 persecucións á Igrexa, 165-166, 171, 181 primacía eclesiástica toledana, 306-307 Pescenio Níxer, C., emperador, 118 Primitivo, vid. Facundo e Primitivo, santos Pesicos, ecclesia tardo-sueva, 252 mártires peste bubónica, 189, 312, 324 princeps Cantabrorum, 111 Pestemarcos, ecclesia tardo-sueva, 251 Principado romano, 24, 41, 50, 55, 70-71, Petauonium, 146 76, 83-84, 87ss., 95-96, 100-101, 104, 110, pieve ítalo-lombarda, 227 113, 117, 120, 138, 146-147, 149ss., 175, Pincia, ceca visigoda, 295 320-321, 331, 333, 341-342 Pintaius Pedilici, signifer ástur, 42 principalis curiae, 193 Pireneos, cordilleira dos, 89, 94, 307 principatus galaico, 47, 105, 110ss., 346 plebes galaicas, 202, 225ss. principes ciuitatum, 111 plebs Christiana, concepto político-relixioso, priscilianismo, 196ss., 245, 314

390 Índice analítico

Prisciliano, 180, 195 228, 242, 334 Probo, emperador romano, 152 república aristocrática, 112, 130, 347 Próculo, usurpador romano, 152 Requiario, rei suevo, 208-209, 217, 220, 228 procurator ducenario, 149, 157, 160 Requila, rei suevo, 208, 216, 219 — per Asturiam et Callaeciam, 149-150, 155, res publica, 97, 120, 127-128 157, 333, 346 restitutio, 71 — prouinciae Hispaniae Citerioris, 150 Rexino, exactor e escravo imperial, 143 Profuturo de Braga, bispo, 211, 231, 234, Ribas de Sil, 294 240-241, 245 Ricimiro, uir inluster visigodo, 303 Próspero de Aquitania, 180 Rodrigo Jiménez de Rada, 259 Pseudo-Fredegario, 324 Rodrigo, rei visigodo, 323-324 Pseudo-Ibn Qutaybah, 326 Roma, 14, 27, 35, 46, 52-53, 60, 63ss., 69- Ptolomeo, Claudio, 140, 143, 260 70, 83-84, 120-121, 151, 192, 209, 213, Queixa, serra da, 31, 149 222, 225, 290 Quenciano, principalis curiae, 193 Romanitas, identidade cultural, 18, 223 Quirina, tribo, 126-127 romanización, 104-105, 112, 117, 129, Rañadoiro, serra do, 31, 43, 148 131ss., 153, 335 Rañobre, 313 romanos, vid. Roma; Imperio Romano; Alta Rashidun, vid. Califato Romanidade; Baixa Romanidade Recaredo, rei visigodo, 276, 279, 295 Rómulo Augústulo, emperador, 16 Recesvinto, rei visigodo, 305-306, 311, 315, Roncal e Roncesvalles, 259 344 Rosinos de Vidriales, 146 Recimiro, estadista suevo, 209 Ruchonia, 259-260 rector Ecclesiae, 201, 224 Rufo Festo, 177 — Lucensis, 182, 210, 221-222, 224 Runcones, 258ss., 295 recuperatio Imperii, programa político ruralización, 134, 161, 184ss., 228, 285, 311, xustinianeo, 266-267 342 Regnum Sueuorum, locución política, 219, Rutilio Pudente Crispino, 159 237 Sabaria, 258, 260-261 Reino Suevo, 18ss., 25-26, 206, 214, 217, Sabaris, Sibaria ou Sibaris, mansiones viarias, 220, 229, 232, 235, 237, 241ss., 252ss., 260 266, 268, 270-271, 273-274, 276-277, Sabor, río, 149, 261 282, 286, 293, 295-296 sacramentum, xuramento de fidelidade, 270 Reino Visigodo, 232-233, 244, 263, 266ss., Sahagún, mosteiro de, 166 270, 273, 277, 281ss., 285-286, 290, 294, Salamanca, 144, 315-316 296, 301-302, 305, 311, 316-317, 321ss., saltus, 35 332, 336, 343-344, 348 Salustio, 53 relativismo cultural, paradigma filosófico- San Cibrao de Las, castro, 74, 112, 187, 189 historiográfico, 130, 325 — Mamede, serra de, 31, 149 religio, ideoloxía romana, 131 — Martiño, basílica sueva, 239, 243 reliquias, 238ss. — Millán, mosteiro, 261 Recimundo e Remismundo, controversia san, santo, vid. onomástico do santo textual, 210 Sanabria, 261 Remismundo, caudillo suevo, 210-211, 226, Sanfins, citânia, 56, 74

391 Estado, poder e estruturas políticas na Gallaecia

Santa Luzia, citânia, 74, 112 sinecismo, 75ss. — María a Nai, igrexa de Ourense, 244 Siresa, inscrición, 175 — Trega, castro, 57, 74, 112, 187 Sirmium, 173 Santiago apóstolo, 167 Sisebuto, rei visigodo, 258, 263, 295, 321 São Julião, castro, 74 speculator, 59 Sappi, 258, 261 stipendiaria, comunidade, 69, 120, 264, 330 Saturnino, G. Otacilio Octavio, 149, 155 stipendium, 63, 69ss. Scallabis, 314 stratēgía, institución traco-helenística, 134 Sclua de Idanha, bispo, 315 Suetonio, 147 Sebasteion de Afrodisias, complexo suevos, 18ss., 25, 203, 205-206, 208ss., 219- monumental e epigráfico, 83 220, 222, 225-226, 228, 230ss., 235, 237, século escuro suevo, 25, 197, 206, 211-212, 239ss., 248, 253ss., 264, 266ss., 270-271, 226, 229ss., 234, 237, 240, 242, 250, 279, 273-274, 277ss., 281-282, 286, 293, 295- 334, 343, 346 296, 300, 323, 330-331, 334, 336-337, sedes regia, 242ss., 278, 296, 323, 334, 336 343-344, 348 Segios, ecclesia tardo-sueva, 252 Suintila, rei visigodo, 321 segmentario, paradigma antropolóxico, 36 Sumer, 16 Segundo, varón apostólico, 167 Suniaguisido de Laniobris, bispo, 313 Sella, río, 148, 262 Sunna, bispo ariano, 282 Senado romano, 75, 84, 120, 152, 174-175 Superati, 261 senados e senadores indíxenas, 111, 125, 130, Supertamarici, fracción dos Celtici, 251 262 Susarri, 41, 63, 76, 114, 124, 143 Senatus Populusque Romanus, locución synodus, demarcación eclesiástica sueva, 244, política romana, 307 247, 250, 282, 337 señorialización, 26, 186, 246, 253, 256, 277, synoikízein, 74ss., 78 283, 285ss., 302, 305, 311, 330-331, 335, tabula censualis, 107 343ss., 348 tabularium, tabularius, 157, 192 Septimania, 271, 283, 301, 324 Talabriga, 52, 64 sestianas, aras, 88 Támega, río, 31, 103 Sestio Quirinal, L., 88, 94 Tánxer, 176-177 sete varóns apostólicos, 167 Tariq ibn Ziyad, 323 , 137 Tarraconensis, provincia alto-romana, vid. Severa, dinastía romana, 25, 118, 153, 155- Hispania Citerior, provincia 156, 159, 173, 342 —, provincia baixo-romana, 175, 179, 208, Severo, Septimio, emperador, 118, 149-150, 213 156 —, provincia visigoda, 292, 296, 301, 324 Sevilla, 217, 268, 270 Tarragona, 87, 89, 147, 168 Siagrio, bispo, 199 tax-based states, paradigma historiográfico, —, dirixente galo-romano, 224 290 signifer, 42 tenente de commissum, 278 Sil, río, 149 Teodemundo, rei suevo?, 230-231 Siluanus Clouti, legatus dos Lougei, 124 Teodomiro, nobre visigodo, 311 Silvano de Calahorra, bispo, 179 —, rei suevo, 238ss., 250, 266, 311 Simposio, bispo, 196-197, 223 Teodorico II, rei visigodo, 208, 210, 232

392 Índice analítico

Teodosio o Grande, emperador, 173, 178, Trebopala, divindade lusitana, 21 180, 203 Tréveris, 173 Teodosio II, Código, 201 tribunus cohortis Lucensis, 224 Teporos, ecclesia tardo-sueva, 252 tributum capitis e tributum solis, 192 termini, 35 triunfo romano, 52ss. terra, circunscrición medieval galaica, 278, Tua, río, 31, 87, 149 303-304 Tui, 137, 248, 252, 263, 282, 287, 295, 310, territorium, xurisdición rural romana, 164, 321ss., 336 299-300 Turdetani, 68 — medieval galaico, 21, 303 Tutela, ceca visigoda, 295 — visigodo, 254, 277, 299-300, 302-303, uectigal incertum, 69, 71 306 Ueleia, 179 Terroso, cividade, 52, 74 Uenasini, castellani, 40 Tertuliano, 165 uergobretus, maxistratura galo-romana, 126 Tesalónica, Edicto, 195 uicarius Hispaniarum, 216 Tetrarquía, 171, 173, 175, 195 — romano, 174, 177, 208, 334 Texo, río, 45, 50, 53, 75, 257 — visigodo, 299 théma, circunscrición romano-oriental, 306 uicesima, 71 thiufadus visigodo, 296, 298, 306 uicus, 133, 136 Tiberio, emperador, 98, 100 uilla romana, 21, 133, 155, 161, 184, 186- Tillegus Ambati, 35, 114, 124 187, 189-190, 220, 330 Timalino, 137 Uldila, bispo ariano, 282 Tingitana, vid. Mauretania Tingitana, Ulterior, vid. Hispania Ulterior, provincia provincia; Tánxer urbs, 129-130, 150 Tito, emperador, 100 Vairão, 231 Tito Livio, 52, 62 Valadouro, 264 Toledo, 198, 232, 243, 250, 273, 279, 281- Valerio do Bierzo, 295, 303, 319 282, 306, 313, 317, 319-320, 322-323, Valia, rei visigodo, 206, 213 325-326 vándalos asdingos, 206, 208-209, 211, —, I concilio, 196-197, 199, 223 213ss., 279, 334 —, II concilio, 232 — silingos, 206, 213, 215 —, III concilio, 247, 282, 313 vanienses, estelas, 148 —, VIII concilio, 291 varóns apostólicos, tradición cristiá hispana, —, XIII concilio, 291, 313 167 —, XVII concilio, 313 vascóns, 259-260, 262-263 Toletum, castellum, 35, 114, 124 Venancio Fortunato, 238 Tongobriga, 134, 160, 228 Verdugo, río, 149 Toribio de Palencia, bispo, 232 Veremundo, rei suevo, 231, 240 Tornio, ceca visigoda, 295 Veriniano, possessor hispano, 203 torques, 31 Verona, listaxe, vid. Laterculus Veronensis Toscana, 227 Vespasiano, emperador, 25, 95, 98, 118, 130, tradición canónica hispana, 196, 198 330, 342 Transduriana, prouincia, 87ss., 91, 94, 96, vetóns, 31, 52, 81 333, 341, 346 Víctor catecúmeno, santo mártir, 165-166,

393 Estado, poder e estruturas políticas na Gallaecia

181, 198 —, rei visigodo, 303, 306, 310, 313, 320- — de Cesarea, santo mártir, 165 321 Vigo, 149 Wambae Divisio, 231, 313 viking, vid. normando Wuchale, tratado, 65 Viladonga, castro, 187 Xenserico, rei vándalo, 222 Vilardevós, inscrición rupestre, 35 Xerome de Estridón, 206 Villaverde, inscrición, 43 Xeroncio, usurpador romano, 203, 213 Viseu, 248, 282, 315-316, 323 Xibraltar, 323 visigodos, 26, 206, 208, 210-211, 213ss., Xixón, 160 219-220, 229, 232-233, 237, 241, 244- Xoán de Bíclaro, 260-261, 270, 276 245, 247, 250, 254, 258, 260ss., 270-271, Xordanes, 210, 217 273-274, 276ss., 281ss., 285ss., 290ss., Xulio Cereal, C., 156, 159, 166 298, 301, 304ss., 310ss., 315ss., 319ss., Xulio-Claudia, dinastía romana, 24, 31, 45, 331-332, 334ss., 343-344, 346, 348 83, 98-99, 102, 104, 107, 111, 113-114, Visonia, mosteiro, 319 120ss., 129, 138-139, 333, 342, 346 Vita Probi, 152 Xustiniano, emperador, 241, 267 Vitae Sanctorum Patrum Emeritensium, 301 Xusto de Salamanca, bispo, 315 Vitiza, rei visigodo, 305, 321-322, 344 Zaragoza, 147, 196, 217, 325 Vixilio, papa, 211, 231, 234, 240-241, 245 —, I concilio, 196 Vouga, río, 31 Zoelae, 112, 125ss. Waffensohnschaft, 270 Zoelarum, tabula, 35, 125 Waitangi, tratado, 65 Zwangstaat, paradigma historiográfico, 171 Wamba, lei militar, 306

394