Número 8 Novembro 2010

Boletín oficial da Plataforma Fisterra, Único Fin do Camiño

ESPECIAL O RECUNCHO O BERRO DA RÚA Os Cruceiros de Apuntamentos sobre Fisterra Fisterra “O percorrido por este Cabo Fisterra é unha viaxe espiritual Este mes levamos a reservada en principio a deuses, cabo un percorrido polos e non aos homes”. Cando un se principais cruceiros do achega a Fisterra síntese impul- sado pola ansia de descubrir e noso Concello. Estas coñecer o lugar”. CÉSAR PORTELA obras de arte, de gran Desta volta é o prestixioso arquitecto galego valor histórico e simbó- quen aporta a súa visión sobre Fisterra cun lico, son desta volta as protagonistas dun especial do Recuncho. artigo onde fala da beleza, maxia e misterios Viaxaremos ó longo e ancho do noso territorio da nosa vila. Da súa man faremos unha viaxe na procura destas fermosas cruces de pedra espiritual polo Cabo, onde, segundo el nos que adoitan ficar en antigas revoltas de explica, o “tanxible” resulta insignificante se o camiños. Un estudo de Iván Fraga comparamos co “intanxible”. Páxina 2 Páxinas 6 e 7 COLABORACIÓN

NOVA SECCIÓN A HEMEROTECA Páxinas 6 e 7 “Un camiño mestre e

“A Xunta decidiu incluir o Concello de Fisterra amigo” Contamos desta volta cun colabo- no final da Ruta Xacobea” rador de excepción: Roberto X. Traba Velay, que tamén aportara Estreamos hemeroteca para rescatar de a súa visión sobre o Camiño, que antigos xornais, una serie de novas que non viviu en carnes propias e en varias deberiamos esquecer. Nesta ocasión, un ocasións. Páxina 5 artigo de La Voz do 29 de decembro de 1990. Páxina 3 ROBERTO TRABA Páxina 3 E ADEMAIS… O DIVINO E O PAGÁN Este mes recomendamos “A última primavera”………..….…..….páx. 3 Os Nerios A Fotodenuncia Miriam Velay………...…………….…...páx. 8 Juan G. Satti repasará Aqueles maravillosos anos algúns aspectos das ori- Juan Luis Estévez...... páx. 8 xes nerias, os seus terri- Plataforma activa!...... páx. 9 torios e a fundación da Unha fisterrana con antiga cidade de Dugium. 109 primaveras………………….……páx. 9 Páxina 4 Pasatempos O PROMONTORIUM NERIUM O Fistegrama e o Dameiro……...…...páx.10 1 O Berro da Rúa

César Portela Fernández-Jardón (Pontevedra,1937) é un dos grandes da arquitectura española contemporánea. Doutor en Arquitectura e ex Catedrático de Proxectos Arquitectónicos na Escola Técnica Superior de Arquitectura de A Coruña, Portela foi galardoado con diferentes premios a nivel nacional e internacional polas súas diversas actuacións. Entre os seus proxectos máis destacados atopamos o edificio da estación de autobuses de Córdoba, a Domus-Casa do Home (A Coruña, 1995, en colaboración con Arata Isozaki), o Faro de Punta Nariga (Malpica, 1995), o Museo do Mar de Vigo (2002, con Aldo Rossi), ou o Cemiterio da Fin do Mundo (Fisterra, 2002, Premio Europeo de Construción da Cidade que lle outorgou a fundación belga Philipe Rotthier). Sen procurar un espazo de debate sobre a diversidade de opinións que xerou esta obra no entorno do Cabo, e sabendo que agora se atopa ante outro proxecto no mesmo lugar pero dunha dimensión maior se cabe; o Plan Director ou Proxecto do Cabo Fisterra, quixemos, dende a Plataforma Fisterra, Único Fin do Camiño, contactar con el para coñecer de primeira man cal é a visión de Fisterra que ten un profesional cando se enfronta a un reto de tal magnitude. Debido á importancia e transcendencia que supón para os CÉSAR PORTELA fisterráns este proxecto, sentimos curiosidade por saber como entende César a Fisterra, como a arquitecto percibe, como a coñece ou como se adentra na alma desta terra para levar a cabo esta tarefa. Estas son as súas palabras:

Apuntamentos sobre Fisterra “somos outros despois de

En arte tense asumido que non se pode aproximarnos á beleza, a verdade e describir unha obra mestra. Unha obra mestra aos misterios que o mundo garda déixase sentir, non é para explicar. Algo semellante ocorre en algúns lugares encanta- para si en lugares coma este” dos, coma O Cabo de Fisterra. De día é belo, fermoso, épico e sublime, de noite, ademais, é Vivir esta experiencia é impregnarse das enerxías misterioso e máxico. A sensación de soidade, sagradas do lugar, que propician novos espazos o contrapunto sonoro do mar, as cadencias e de liberdade, cansos da vulgaridade á que nos os ritmos que no tempo marcan o sol ou a lúa, somete o cotián. Fisterra, silencioso murmurio do tendo como telón de fondo a bóveda celeste mar, arrecendo a terra virxe e sal oceánica estrelada que se estende cara ao alén na liña convócanos ao orixe das cousas, ao “genius loci” do horizonte. Neste lugar temos a sensación deste lugar máxico, mítico e único. O percorrido de que o “tanxible” é insignificante se o com- por este cabo é como unha viaxe espiritual paramos co “intanxible”, co que sentimos. reservada en principio a deuses, e non aos Aquí radica a maxia deste lugar, acentuada homes. pola constante presenza do invisible. Segundo Cando un se achega a Fisterra síntese impulsado percorremos e atravesamos o seu territorio, pola ansia de descubrir e coñecer o lugar. Un este atravésanos a nós e fainos sentir que xa lugar situado no máis alá. I é a proximidade a ese non somos os mesmos. De feito, somos máis alá o que nos proporciona esa estraña outros despois de aproximarnos á beleza, a sensación. O seguimento e a contemplación do verdade e aos misterios que o mundo garda Sol dende o amencer ao solpor neste lugar é para si en lugares coma este. como unha extraordinaria viaxe a través dos sentidos, que comeza cunha sorpresa e remata cun feitizo, que nos produce o medo de que o sol caia polo abismo trala liña do horizonte e que nos arrastre tamén a nós. Nese instante eterno contés a respiración e o resplandor do sol converte o territorio en poesía. Dicía Uxío Novoneyra do Caurel: “eiquí síntese ben o pouco que é un home…”. Ben se podería dicir de Fisterra tamén. O CEMITERIO DA FIN DO MUNDO Obra do arquitecto galego César Portela. 2 Plataforma Fisterra, Único Fin do Camiño Número 8, novembro 2010

Hemeroteca 29 de decembro de 1990│ Juan G. Satti Estreamos este mes unha sección que se encargará de sacar dos arquivos, vellos anacos de xornal que a día de hoxe constitúen verdadeiras probas de que ata non fai moito, ninguén dubidaba de que Fisterra fora a Fin do Camiño. Nesta nova de La Voz de de principios dos noventa podemos ver que no tramo xacobeo aprobado ata a Fin do Mundo pola Xunta inclúe somentes o Concello de Fisterra coma final da Ruta. Curiosamente, ninguna outra vila aparece precedida dun guión.

Este mes recomendamos… A últim a primavera (Charles Dance, 2004)

Fotografía: Peter Biziou A Plataforma, Fisterra Único Fin do Camiño Reparto : Judi Dench, Maggie Smith, Natascha quere agradecer a Felipe Senén a súa McElhone, Daniel Brühl, Miriam Margolyes, colaboración nesta sección. Grazas a súa David Warner, Toby Jones, Jack Callow, Clive aportación, e asesoramento en canto a Russell Produtora: Scala Productions filmes que reúnen estas características e Xénero: Drama que os fan obxecto de interese para nós.

Cornualles, 1936: A pesares dos grandes acontecementos históricos que están a piques de desenrolarse en Europa, Cornualles mantense coma un recuncho do mundo ó abrigo do paso do tempo e dos avatares do exterior. O descubrimento dun náufrago, un violinista de Cracovia, botado pola borda dun buque que se dirixía á América dende o continente europeo, trastoca a súa vida e tamén perturba a tranquila existencia dos habitantes desta comunidade. Con este filme queremos achegarnos ás similitudes culturais i existenciais dos Fisterras Atlánticos; neste caso con Cornualles. A esta recomendación seguirán outras en sucesivos meses, co desexo de establecer fíos condutores con esta zona xeográfica que aporta tantos rasgos en común coa nosa Fisterra. 3

O divino e o pagán Os Nerios

JUAN G. SATTI

Estrabón dounos unha descrición xeral das polos romanos. Polo tanto, non é de estrañar que os costas atlánticas do Imperio Romano na súa Nerios no século V a. C, integráranse nun territorio obra "Geografía". No tomo terceiro dos 17 que a onde compartían crenzas cos habitan- compoñen refírese á Península Ibérica e da tes ligures (como a deidade solar Lug asimilado na nomes das tribos establecidas na antiga mitoloxía celta) da poboación lacustre de Petronia o , lugar onde nunca estivo. A tribo máis Petrónica, que segundo a lenda foi somerxida por un importante que nos sinala é a dos Artabri ou cataclismo e onde os nerios fundarían Dugium. O Arotrebae, formado do modelo dos e filólogo Edelmiro Bascuas no seu "Estudios de asentados en Ardobriga. Despois séguenlle os hidronimia paleoeuropea gallega" (Verba, 2002) Briganti, os Neri, os Supertamarici e os desenrola os derivados hidronímicos de algunhas Celtici Praestamarici. O xenérico Celtici, podería raíces indoeuropeas, unha delas é a raíz WEG W- provir da raíz "kels", "keltos" que significa "lanza", "húmido, mollado", presente en "wet” e “water" do "guerreiro" ou tamén pode ser que estea inglés, “wak” do holandés ou en el latín “humor”: conectado co Latín "celetus" de orixe humidade, líquido. E a súa evolución semántica para indoeuropeo que significa "rápido". Briganti o caso que nos ocupa sería: ÚGWIO >ÚG W -IO > significa "excelso, moi alto". Esta tribo tiña o seu ÚGIO > UGIU e a súa latinización D’UGIUM > enclave en Brigantium que legou o seu nome á DUGIUM, lugar de auga, anegado. En algunhas actual Comarca de Bergantiños. Máis ó Sur, calicatas feitas por Esmoris Recamán nos arredores entorno ó Cabo Fisterra atopábanse os Neri cuio da citania de Duio, acháronse hachas de sílex, nome significa "forza, grandeza". Esta palabra cachos de vigas, puntas de lanzas biseladas, encóntrase no Vello Galés "nar", é dicir "xefe", algunhas medallas e moedas. Nunha destas líanse que hoxe en día é "nêr", "señor", en Galés as inscricións nerenh ou nerimen. Polo momento só Moderno. O nome de Cabo Fisterra que nos dá foron catalogados un castro en Duio e un donun ou Estrabón é "Promontorium Nerium" ou fortaleza en Castromiñan (singular exemplo da "Promontorium Celticum" e cuia capital estaba na cultura castrexo-mariñeira) pero pendentes de desaparecida cidade do Val de Duio. Cando os actuacións arqueolóxicas. Ó igual que o posible galos atacaron o santuario grego de Delfos no asentamento de Vigo de Mallas, un Vicus, é dicir, ano 279 a.C. dise que o seu líder Brennus ríase unha forma de poboamento de orixe prerromano e das imaxes dos deuses gregos que tiñan forma que funcionara como vicus viarii, enclave viario humana, pois os celtas adoraban ás forzas da romano. Por outro lado, Mallas ven derivado de natureza e non concibiron deidades Malleus "mazo", atributo do Deus celta Sucellus ("o que antropomórficas senón ata que foron dominados golpea ben").

4 Un camiño mestre e amigo ROBERTO X. TRABA VELAY

O pasado outubro, Roberto fixo o Camiño de Outras veces viñera dende Roncesvalles, ou Santiago, mais non era a primeira vez. Desta dende Burgos, ou dende Salamanca pasando volta, probou co Primitivo, dende Oviedo. por Sanabria e Ourense, pero esta vez foi dende Oviedo. Dende alí chamoume este ano Rematou, por suposto, en Fisterra. o Camiño, e ata alí leváronme Pili e Jesús, os pero todo iso, como as feridas dos vellos do ciber, unha mañá cincenta no que un amigos, esquécense cando te das conta de primeirizo Outubro alborexaba mentres, dende que el, o Camiño, coma un sabio e antigo Talón, Fisterra semellaba despedirse ago- libro devólveche as pequenas grandes chándose baixo un feixe de nubes de Outono. cousas que a cortina da vida rutinaria che Curiosamente o meu destino quedaba atrás, e impide ver. Pequenas grandes cousas coma outra vez, precisaba marchar para voltar de o sentimento da liberdade, a liberdade que te novo. Como a primeira vez, parecíame que fai ceibe, non das ataduras das persoas e das estaba fuxindo non sei se de min mesmo, ou cousas, senón a que te libera de ti mesmo das inevitables e desgastadoras rutías que a para achegarte á quietude e á paz que só os vida normal a cotío nos presenta, que nece- homes bos e xenerosos nunca perden. sitaba somerxirme no Camiño, ese vello mes- Pequenas grandes cousas coma o sentimen- tre e amigo que parte dende todos los lugares tos de soidade, esa soidade que aínda para chegar ata aquí, xusto ata detrás do Faro acompañada polos novos xa vellos amigos de onde a Regala regala a súa última pedra a un viaxe, xurde detrás da paisaxe, para falarche mar avisador dun final que sempre é principio. cunha voz que pronto recoñeces porque é a E da mesma maneira que o souben cando túa mesma voz, que silenciosamente reclama saín da capela do Cristo de Burgos, ou dende de ti a bondade e a xenerosidade que quizais a ponte romana que cruza o Tormes en perdiches no batallar dos días que erosionan Salamanca, ou dende o antigo hospital de tales sentimentos. E por fin a auténtica e peregrinos de Orreaga en Roncesvalles, desinteresada solidariedade dos compañeiros sóubeno esta vez cando comecei a dar os de travesía que, día a día, vas atopando en primeiros pasos dende a mesma porta da cada etapa, e que sen coñecelos acaban fermosa catedral de San Salvador, na vetusta sendo familia ou comando, coma ben canta Oviedo. Sabía que sinxelamente debería dar ese xograr do Camiño chamado Maldonado, as grazas, porque o Camiño, dende o primeiro do que moi poucos saben e que me instante, dende a primeira zancada comezaba presentaron un día de vento e choiva Alex e a devolverme as esencias da vida, a abrirme Albetini, os hospitaleiros de Bodenaya, un os ollos, a curarme as feridas, a enfeitizarme lugar máxico e perdido nun alto da querida co seu bálsamo de luz e calma. patria Asturiana. Familia ou comando, todos Sabía tamén que adiante agardaban por min eles: Mila, María Jesús, Haidi, Vicky, Kiko, as vexigas, as tendinites, os días de chuvia Miguel, Javi, David, Franchesca, Txuso, Luís, interminable, as malas caras dalgún hospita- Alba, e Patxi o inglés, como di a canción, leiro cabreado, e o cheiro dalgún que outro “eran vermes e agora xa son bolboretas" para sucio albergue cheo de mosquitos, ou os sempre e por sempre terán tamén na miña inflados prezos dalgúns establecementos que memoria un curruncho onde está escrito: se queren facer ricos a costa dos peregrinos; Moitas grazas rapaces!

5

O Recuncho│ESPECIAL Iván Fraga

Este mes detémonos na meirande parte dos tes formas e antigüidades, relacionados cruceiros que fican espallados ó longo e con moi diversos mitos e tradicións. ancho do noso Concello, estando presentes Quixemos poñer un total de dezaseis en en numerosos cruces de antergos camiños, e conxunto, para amosar a fermosura e que acompañan a nosa Historia. Detrás simbolismo destas vellas obras de arte, dunha estrutura e dunha apariencia común, que constitúen parte fundamental da os seus rasgos son tan variopintos como as nosa paisaxe e da nosa Historia. súas respectivas historias. Hainos de diferen-

Velaí un completo desglose dos diversos cruceiros do Concello de Fisterra. Seleccio- namos un total de dezaseis:

1. A Crus de Baixar. 2. Cruceiro da Capela de Nosa Señora do Bonsuceso. 3. O Cristiño, na Rúa da Praza. 4. Cruceiro da Igrexa de San Vicente de Duio. 5. Cruceiro da Igrexa de San Ramón de Mallas. 6. Cruceiro da Praza da Mallas. 7. Cruceiro do Faro. 8. Cruceiro da Ínsua. 9. Cruceiro de San Martiño de Arriba. 10. Cruceiro da Igrexa de Santa María das Areas. 11. Cruceiro da Ribeira. 12. Cruceiro da Praza de Fisterra. 13. Cruceiro do cemiterio de Sardiñeiro de Arriba. 14. Cruceiro en Sardiñeiro de Abaixo. 15. Cruceiro da Rapadoira. 16. Cruceiro de Vigo.

6 Os Cruceiros de Fisterra Número 8, novembro 2010

O Cruceiro da Rapadoi- Este sorprendente crucei- ra, no Monte Seoane, é ro está sito a carón da un dos que ten máis Igrexa de Santa María das Historia, mais tamén un Areas. Os historiadores dos máis esquecidos. coinciden en afirmar que é Marcaba a entrada do de estilo gótico, aproxima - Antigo Camiño Real ó damente do século XIV. Val de Duio.

O Cruceiro de Vigo é un En fronte da Capela de dos máis sinxelos, pero Nosa Señora do Bonsuce- tamén dos máis fermosos. so podemos admirar un O seu fuste cilíndrico dos cruceiros máis fermo- preside una fermosa sos e elaborados do noso panorámica sobre o Concello. Comparte escena lendario Val de Duio. cun antigo reloxo de sol.

É responsabilidade de todos o velar ples elementos decorativos na paisaxe. porque estas obras de arte sigan en pé, Teñen un gran valor simbólico e históri- á beira dos nosos camiños. É preciso co, e constitúen parte fundamental da conservar este legado de pedra que, nosa identidade, brindándonos a súa para moitos, significa algo máis que sim- silenciosa presencia ó longo dos séculos. 7 Plataforma Fisterra, Único Fin do Camiño Número 8, novembro 2010

A Fotodenuncia Miriam Velay

“Pensaba que se podía ir para abaixo”. Estas foron as palabras da dona deste vehículo tan desafortunado, unha vez que logrou saír do mesmo. Por mor da inexistente sinalización ou por causa de despiste, acabou pen- durado das escaleiras do Pósito. Parece ser que non é a primeira vez que ocorre, polo que sería moi recomendable que se revisa- ra a sinalización ou que se impida de algún xeito que volva a suce- Anecdótica e moi representativa imaxe onde podemos ver un der. Afortunadamente, o vehículo impecable Citroen granate oscilando no alto das escaleiras da conseguiu rodar polo asfalto de Praza do Pósito o pasado día 7 de agosto. novo.

Aqueles marabillosos anos… Juan L. Estévez

1957 2010 Nestas dúas imaxes podemos observar a evolución do entorno da mítica Crus de Baixar nos últimos cincuenta anos. A pesares de que a paisaxe mudou moito, a anterga cruz segue a presidir a baixada á plácida Praia da Langosteira.

8 Número 8, novembro 2010 Plataforma Fisterra, Único Fin do Camiño

Unha fisterrana con 109 primaveras

Era Domingo, 28 de outubro de 1901, a Administración de Loterías Rambla Santa Mónica de Barcelona anunciaba a venta de décimos de lotería de Nadal, nada máis e nada menos que 5000 pesetas de premio, A Cámara dos Comúns Británica anunciaba un incremento de 12,5 millóns de libras para gastos de defensa nacional,chegaban tamén á península os restos do Duque de Alba procedentes de New York,Inaugurábase a praza de touros de Ondara,Carlos León Czolgosz era executado na silla eléctrica,nacía a poetisa irlandesa Eileen Shamahan e Abe Attel era coroado como campeón do mundo de peso pluma de “María Marcote Boullosa boxeo…pero tamén nacía na nosa Vila María Marcote Boullosa, e aínda a temos entre nós, polo que nos gustaría dende a naceu o 28 de outubro de Plataforma felicitala pola súa longa vida e desexarlle moitos anos 1901. Ten 109 anos e é a máis. Nada máis e nada menos que 109 fermosas primaveras das muller máis lonxeva de que poucos poden presumir, en Galicia ninguén e agardamos que Galicia” poida manter o título por moitos anos máis.

O Curso de Ioga na Fin do Camiño xa está en marcha. Plataforma activa! O Curso, organizado pola Plataforma, corre a cargo de Reyes Estévez.

Xa deu comezo o Curso de Ioga organizado pola Plataforma en colaboración coa Confraría de Pescadores de Fisterra, na Aula de Pesca que nos ceden, para levar a cabo esta descoñecida pero saudable actividade. Un bo grupo de veciños xa está a coñecer esta arte milenaria da man de Reyes Estevez, quen transmitirá os seus coñecementos a todo aquel que queira apuntarse ó ioga nestes vindeiros meses. Decidimos falar con ela para coñecer de primeira man como vai o curso. rosos problemas da columna vertebral, circulación, Boas Reyes, cóntanos brevemente en qué dixestión... consiste este curso. O curso está enfocado en iniciar á xente no Ata qué idade se pode practicar esta disciplina? mundo do ioga, máis concretamente no Ha-Tha O ioga non comprende unha idade especifica, xa que Yoga; disciplina ióguica que traballa o corpo e a aquí non é a persoa a que se adecúa ó exercicio, mente para alcanzar un perfecto estado de saúde. senón é o exercicio o que se adecúa á persoa. Cada un ten o seu exercicio dependendo das necesidades Fálanos da utilidade do Ioga nos nosos días. de cada persoa. O ioga na súa práctica ensínanos a desconectar do estres diario ó que estamos sometidos, Cres que está a ter unha boa acollida esta ensínanos a gardar un intre para nos mesmos, a actividade na vila? respirar e a relaxarnos de forma natural, sen a Eu creo que está tendo unha boa acollida, e terá máis, axuda de ningún fármaco. A nivel físico, as asanas cando a xente teña conciencia do bo e necesario que (posturas) que traballamos co ioga están é ter, nos nosos tempos, un intre para dedicarnos a estudadas para que dotemos ó corpo de tódolos nos mesmos, sen presas, sen nervios nin estres, que movementos naturais e necesarios para ter unha tanto dano están facendo na poboación. 9 perfecta hixiene postural, eliminando así, os nume- Pasatempos

O Fistegrama

Este mes tedes que adiviñar neste Fistegrama os nomes de dez útiles ou aparellos empregados polos mariñeiros, ou moi presentes nos choios do noso Porto.

1. Alpeu 2. Instrumento para remenda-las redes 3. Aparello cilíndrico de madeira e rede que constitúe unha trampa no fondo do mar. 4. Vara de pescar 5. Pau de madeira cun anzol nun estremo. 6. Anzol pequeno. 7. Instrumento que se emprega para captura-las esquías nas pozas, e que se compón dun aro, unha rede e un pau. 8. Fío transparente para pescar. 9. Lanza metálica moi usual no submarinismo. 10. Tecido de malla que é un aparello de pesca primordial.

O Dameiro Este mes presentamos un

1 2 3 4 5 6 7 8 9 novo dameiro fisterrán onde deberedes descubrir o 10 11 12 13 14 15 16 17 pensamento dun poeta da vila. Adiviñade as palabras de 18 19 20 21 22 23 24 25 abaixo e cubride os espazos

26 27 28 29 30 31 32 cos números correspondentes para obter a solución. Boa

33 34 35 36 37 sorte!

1-Materia forestal extraída das

1.______árbores. 16 8 14 34 21 12 20 2.______2-Modelo a escala reducida, 31 17 23 24 5 33 37 por exemplo dun edificio. 3.______18 29 26 10 3-Malla de pesca. 4.______4-Roedoras dos sumidoiros. 7 13 4 32 30 5.______5-Hai un que se compón de 19 15 3 vinteoito días. 6.______22 25 6 11 27 36 6-Cortar madeira cunha serra. 7.______9 35 2 7-Prefixo de tres. 1.______8-Frecuencia Modulada. 1 28 10

- Restaurante Alara. Paseo da Ribeira, 1. Fisterra. 981 712 154 / 607 086 037. www.alarafisterra.com - Restaurante Calcoba. Praia da Langosteira, Fisterra. 981 740 839 / 661 274 334. - Mesón A Cantina. Paseo de Calafigueira, 1, Baixo. Fisterra. 981 740 322. - Restaurante Doña Lubina. (viveiros propios). Rúa San Roque (Praia da Langosteira), Fisterra. 981 740 311. Tamén teñen habitacións. - Restaurante O Peirao. Comida para levar. Rúa Alcalde Fernández, Fisterra. 981 712 044. - Pizzería-Hamburguesería Puerto. Paseo da Ribeira S/N, Fisterra. 981 106 379 / 663 777 149. -Restaurante Casa Velay. Rúa da Cerca, 1. Fisterra. Tel. e fax: 981 740 127. www.finisterrae.com/casavelay. Tamén teñen habitacións. - Mesón Pedra do Rei. Paseo da Ribeira S/N, Fisterra. 649 391 527. - Restaurante Fin do Camiño. Prato do día (luns a venres, de 13 a 15 horas). Federico Ávila, Fisterra. 981 712 014 / 670 241 461. - Restaurante Os Tres Golpes, O Rei do Marisco, Marqués das Mariscadas, Embaixador das Caldeiradas: O Bó Xantar. Rúa das Hortas, 2. Fisterra. 981 740 047. www.restaurantelostresgolpes.com. - Restaurante Parrillada A Lareira. Carnes, Peixes e Mariscos. Postres da casa. Rúa Alcalde Fernández, Fisterra. 981 740 214 / 670 041 953. - Hospedaje López. Vistas Panorámicas. Rúa Carrasqueira, 4. Fisterra. Tel. e fax 981 740 449. - Albergue O Encontro. Rúa do Campo, Fisterra. 696 503 363 / 981 740 369. - Hotel Rural e Restaurante Prado da Viña (* *). Parking privado, piscina, hidromasaxe, sauna, xardín, etc. Camiño da Barcia S/N, Fisterra. Tel. e fax: 981 740 326. www.hotelruralpradodavina.com. -Hotel Playa Langosteira (***). Escaselas S/N, Fisterra. 981 706 830 / 981 706 831. www.hotelplayalangosteira.com - Hotel Rústico Ínsula Finisterrae (* *). Establecemento recomendado pola Guía Michelín. Lugar da Ínsua, 76. Fisterra. 981 712 211 / 678 661 085. www.insulafinisterrae.com. - O Albergue de Paz. Rúa Víctor Cardalda, 11. Fisterra. 981 740 332. www.alberguedepaz.com. - Taberna Ultreia. Rúa Santa Catalina, 28. Fisterra. 636 398 607. www.tabernaultreia.com. - Bar O Pirata. Paseo do Porto, Fisterra. 697 448 601. - Café-Bar Faro, almorzos e tapas. Rúa Ara Solis, 4. Fisterra. 981 740 159. - Café-Bar Lecer, comida rápida. Rúa Real, 40. Fisterra. - Disco-Pub Titanic. Federico Ávila, 14. Fisterra. De martes a domingos, das 22 horas ata a madrugada. - Carnicería Martínez, elaborados autoservicio. Especialidade en carnes frescas. Rúa Real. 981 740 089. - Galerías Pérez (Lourdes Rodríguez Blanco). Moda, agasallos, complementos, perfumería e cosmética, xoiería, lencería e corsetería, bazar, artesanía, souvenirs. Rúa Real, 1. Fisterra. 981 740 005 / 981 740 700. Fax 981 740 712. http://galeriasperez.blogspot.com. - O’Kiosco (Chus López Haz). Rúa Federico Ávila, Fisterra. 981 740 713. - Imprenta Graffity. Paseo de Calafigueira, 3. Baixo. Fisterra. 981 740 462, [email protected]. - Zaloira Moda (Marcas de moda). Rúa Ara Solis, 10. Fisterra. 637 424 353. - Asociación Fogar do Pensionista da Casa do Mar de Fisterra. Calafigueira S/N, Fisterra. - Gestoría Windows. Xestións de tráfico, seguros, fiscal, laboral e contable. Rúa A Praza, 5. Fisterra. 981 712 033 / Carmen: 678 931 716 / Elena: 661 626 146. - Carpintería y electrodomésticos Melodía. Praza da Constitución, 10. Fisterra. 981 712 060 / 626 605 766. www.melodia.org.es. - Panadería Germán (J. Germán López Rivas). Rúa Real, 6. Fisterra 981 740 194 / 646 154 538. -Buceo Finisterre. Rúa Alcalde Fernández, 31, baixo. Fisterra. 981 740 180 / 636 899 526. www.buceofinisterre.com. - O Rincón Galego. Artesanía de Galicia, Souvenirs, productos con D.O. 981 740 341./ Brigantia Viaxes. Rúa Santa Catalina, 52. Fisterra. 981 740 074 / 687 308 566 / 607 821 067. [email protected]. - Peluquería y estética unisex Marta Estévez. Rúa da Coruña, 21, baixo. Fisterra. 981 740 411. - Panadería-Pastelería Agustín. Travesa de Arriba, 15. Fisterra. 981 712 116 / 619 784 462. - Flores Rocío. Santa Catalina, 35. Fisterra. 677 463 431 / 981 740 626. - Mariscos Juan Ramón. Rúa Cabello, 36. Fisterra. 981 740 618 / 619 217 514. - Construcciones Lema de Lires, S.L. Reformas integrais. Lires, Cée. Tel. e fax 981 748 956, móbil 616 677 401 / 619 833 857. [email protected]. - Confrarías do Divino Nazareno e Santo Sepulcro e de San Xoán - Pulpería Ruzzo. O Carballiño. - Albergue Finistellae. Rúa Manuel Lago Pais, 6. Fisterra. 661493 505 - Libraría Papelería Agarimo. Praza da Constitución 9, Fisterra. 981 740 830 - Hamburguesería Rombos. Comida para levar. Paseo do Porto, Fisterra. 981 712 071 - Asociación Val de Sardiñeiro. Sardiñeiro, Fisterra. - Hamburguesería Mac Dous. Federico Ávila, Fisterra.

11

A Contraportada O titular do mes “Peregrinos franceses camiñan dende Rocamadour ata Fisterra coa Virxe Negra ás costas”. La Voz de Galicia, 28 de outubro de 2010 La Voz de Galicia aporta unha crónica da expedición dun grupo de franceses dende Rocamadour ata Fisterra coa súa Virxe Negra. Unha vez na vila, partirán de regreso nun barco da Marina francesa. . Actividades da Plataforma Este mes de novembro comezan os cursos de Ioga e Teatro na Fin do Camiño. Desenrolaranse na Aula da Confraría de Fisterra, a cargo de Reyes Estévez e Toño Casais, respectivamente. Podedes informarvos no noso blogue, ou no mail: [email protected]. Lembrade que seguen á venda as rifas para un fin de semana no Hotel Louxo A Toxa, e os décimos de Lotería de Nadal. O número é o: 20.119 A continuación expoñemos os diferentes puntos de venda, onde podedes facervos co voso décimo, polo prezo de 22 euros: Restaurante Fin do Camiño, Cafetería Faro, Taberna Ultreia, Kiosko de Chus, Restaurante Calcoba, Restaurante O Peirao A Cita

“Ahora eu dende lonxe faio como as arañas e tezo silandeiro unha bágoa dende os rañaceus polo Atlántico, ate chegar a Fisterra”

FRANCISCO ÁLVAREZ-KOKI

Este poeta da Guarda afincado en Nova Iorque, dende onde segue a fabricar poesía galega na Diáspora, lémbrase nesta ocasión, da nosa vila mariñeira e do mar Atlántico que nos separa

Asociación Cultural Solucións ós pasatempos do mes “Plataforma Veciñal Fisterra, Único anterior: Fin do Camiño” O FISTEGRAMA Coma sabedes, o mes anterior adicabá-

moslle o Fistegrama ós diferentes Para facerte socio da Plataforma só tes que lugares do Concello de Fisterra. Eis as pasar polo Kiosko de Chus (Praza de Santa solucións: 1. Mallas, 2. Hermedesuxo, 3. Catalina), ou pola Taberna Ultreia (Santa Escaselas, 4. San Martiño, 5. Fisterra, 6. Catalina, 28). Máis información no blogue Ínsua, 7. Padrís, 8. Sardiñeiro, 9. Vilar oficial da Plataforma:

http:// findocaminho.wordpress.com O DAMEIRO ou no mail A frase que debiades procurar era: [email protected] “Fisterra é o Único Fin do Camiño”. 12