Ο Ψυχομαγικός Κινηματογραφικός Ρεαλισμός Του Alejandro Jodorowsky Του Νίκου Τερζή, Phd
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Ο Ψυχομαγικός Κινηματογραφικός Ρεαλισμός του Alejandro Jodorowsky του Νίκου Τερζή, PhD «Κανονικός άνθρωπος είναι o άνθρωπος που είναι διαφορετικός». Alejandro Jodorowsky Ο Alejandro Jodorowsky (Χοδορόφσκι) δεν είναι κάποιος Χιλιαστής, αλλά ο αιρετικός Χιλιανός δημιουργός με τις περισσότερες καλλιτεχνικές δεξιότητες στον πλανήτη: Σκηνοθέτης Κινηματογράφου & Θεάτρου, παραγωγός, μίμος, ηθοποιός, σεναριογράφος κινηματογραφικών έργων, συγγραφέας θεατρικών έργων, συγγραφέας 23 μυθιστορημάτων και πολλών φιλοσοφικών δοκιμίων, αστείρευτος αποφθεγματολόγος, ποιητής, συνθέτης, μουσικός, 1 συγγραφέας εκπληκτικών βιβλίων comics, σχεδιαστής, lecturer, πνευματιστής guru και ιδρυτής μιας ψυχοθεραπευτικής μεθόδου, της Ψυχομαγίας (Psychomagic), η οποία αφορά στην θεραπευτική αναβίωση παιδικών τραυμάτων1 ωσάν να πρόκειται για δραματουργικά έργα! Περισσότερο γνωστός για τις avant-garde ταινίες του, συγκεντρώνει τον θαυμασμό όσων αναζητούν και λατρεύουν το Cult Cinema, θέλγονται από τον σουρεαλισμό των ταινιών του και τον συνδυασμό μυστικισμού και θρησκευτικής εικονοκλαστικής προκλητικής διάθεσης που τις εμπνέει και διατρέχει. Αρκετοί τον θεωρούν απατεώνα κι άλλοι τον αποκαλούν Άθεο μυστικιστή, χαρακτηρισμό που εκείνος αρνείται δηλώνοντας ότι είναι απλώς ένας παίκτης [ένας gambler, όπως λέει ο ίδιος στο ντοκιμαντέρ La constellation Jodorowsky, (1994)]. Οι ταινίες αυτού του τρελά ταλαντούχου, Χιλιανού εκκεντρικού καλλιτέχνη που ακόμα πιστεύει ότι o Κινηματογράφος είναι η πιο πλήρης τέχνη από όλες, βρίθουν από αναφορές στον Bunuel, στον Fellini, στον Antonine Artaud, το Θέατρο του Παραλόγου και τον Fernando Arrabal, την pop κουλτούρα του LSD και της σεξουαλικής επανάστασης του καιρού του. Χαρακτηριστική είναι η 1 Primal Scream: H ψυχοθεραπευτική προσέγγιση του Jodorowsky δεν μπορεί να μη μου φέρει στο νου το βιβλίο The Primal Scream, που προτείνει τη θέση ότι σχεδόν όλες οι νευρωσικές διαταραχές μπορεί να ανιχνευθούν ως προς τα αίτια τους στα τραύματα της παιδικής ηλικίας. Ο Dr. Arthur Janov, ο Καλιφορνέζος ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας του βιβλίου ο οποίος κούραρε προσωπικά τον Lennon, διασκεύασε μια θεραπεία η οποία με τα λόγια του βιογράφου του Lennon (αληθινού θαυμαστή και υποστηρικτή του Jodorowsky): «σπάζει το φράγμα σε τόσα χρόνια καταπιεσμένων συναισθημάτων οδηγώντας τον ασθενή στην παιδική του ηλικία για να αναβιώσει τον πόνο από τα πρωταρχικά του τραύματα, ουρλιάζοντας πολλές φορές σαν βρέφος που μόλις βγήκε από τη μήτρα». ρήση του «ότι με τις ταινίες του θέλει να προκαλέσει στους θεατές μια τέτοια ψυχεδελική εμπειρία ανάλογη εκείνης όταν έχεις πάρει LSD». Περίπου για ένα τέταρτο του αιώνα ο Jodorowsky έδινε δωρεάν διαλέξεις σε πανεπιστήμια σε όλη την επικράτεια του Παρισιού και ειδικά στο Le Téméraire, ένα αδιάφορο café. Τυπικά αυτά τα μαθήματα και οι συζητήσεις ξεκινούσαν Τετάρτες βράδυ με τη μορφή της μαντείας των Tarot και κατέληγαν σε δωρεάν ωριαίες συνεδρίες με το πολυπληθές κοινό, με διάφορους εθελοντές των οποίων το γενεαλογικό δέντρο μελετούσε ως προς την ψυχολογική επίδραση που οι πρόγονοι τους, νεκροί ή ζωντανοί θα μπορούσαν να έχουν στους απόγονούς τους επηρεάζοντας τον ψυχισμό τους, προκαλώντας ψυχικούς καταναγκασμούς! Από όλο το έργο του, ο Jodorowsky θεωρεί ότι αυτές οι δραστηριότητες είναι οι πιο σημαντικές της ζωής του. Αν και οι συγκεκριμένες συνευρέσεις λάμβαναν χώρα μόνο στο κόσμο των παριζιάνικων café, ο ίδιος έχει αφιερώσει χιλιάδες ώρες από τη ζωή του στη διδασκαλία, βοηθώντας τους ανθρώπους να ανοίξουν το πνεύμα τους και «να γίνουν πιο συνειδητοί», όπως λέει ο ίδιος. Κατά ένα ιδιαίτερο τρόπο τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τις ταινίες του, ειδικά την αυτοβιογραφική και πιο προσβάσιμη, ολοκληρωμένη, ταινία του Ο Χορός της Πραγματικότητας (2013). Γεννημένος στις 17 Φεβρουαρίου 1929 σε μια παραλιακή μικρή πόλη ανθρακωρύχων, την 2 Tocopilla της Χιλής, από γονείς Εβραίους μετανάστες από την Ουκρανία βίωσε δυστυχισμένα παιδικά χρόνια αναζητώντας καταφύγιο στο διάβασμα και στην ποίηση, ως αναγνώστης αλλά και ως φέρελπις ποιητής. Ο πατέρας2 του που ήταν έμπορος συχνά κακοποιούσε τη μητέρα του, και κάποια φορά την κατηγόρησε ότι φλέρταρε με έναν πελάτη. Εξοργισμένος, αφού την ξυλοκόπησε την βίασε. Προϊόν της εγκυμοσύνης που προέκυψε από αυτόν τον βιασμό ήταν ο Alejandro. Εξαιτίας της βίαιης σύλληψης, η μητέρα του μίσησε τον πατέρα του και αντιπάθησε τον μικρό Alejandro, λέγοντας του: «δεν μπορώ να σε αγαπήσω» και δείχνοντάς του εξαιρετικά σπάνια κάποιο δείγμα τρυφερότητας. Ο Alejandro είχε επίσης μία μεγαλύτερη αδελφή την Raquel, την οποία αντιπαθούσε γιατί πίστευε ότι ήταν πολύ εγωίστρια κάνοντας τα πάντα για να είναι το κέντρο της προσοχής των γονιών τους. Ένιωθε περιφρόνηση για πολλούς από τους κατοίκους της περιοχής του, που τον έβλεπαν ως αουτσάιντερ λόγω του ότι ήταν γιος μεταναστών, καθώς επίσης και για την αμερικανική βιομηχανία εξόρυξης μεταλλευμάτων που εργαζόταν σε τοπικό επίπεδο και αντιμετώπιζε τους Χιλιανούς εργάτες άσχημα. Ήταν τέτοια η εντύπωσή του για τους Αμερικανούς που τον οδήγησαν αργότερα στην καταδίκη του αμερικανικού ιμπεριαλισμού και της νεοαποικιοκρατίας στη Λατινική Αμερική σε αρκετές από τις ταινίες του. Παρ’ όλα αυτά ο ίδιος αγαπούσε τη γενέτειρά του, και με μεγάλη λύπη αναγκάστηκε να την αφήσει σε ηλικία εννέα ετών, κάτι για το οποίο κατηγόρησε τον πατέρα του, όταν η οικογένειά του μετακόμισε στην πόλη του Σαντιάγκο της Χιλής. Ο Jodorowsky εγκατέλειψε το Κολέγιο για να ασχοληθεί με την παντομίμα και εργάσθηκε ως clown στο δικό του θεατρικό γκρουπ που ίδρυσε με το όνομα Teatro Mimico το 1947. Το 1953 μετακόμισε στο Παρίσι θέλοντας να υλοποιήσει τρεις επιθυμίες του: 1ον να εργασθεί με τον 2 «Όταν πέθανε ο πατέρας μου δεν έκλαψα. Όταν τρεις μέρες μετά πέθανε η γάτα μου, έκλαψα πολύ». διάσημο μίμο Marcel Marceau πράγμα που έπραξε για αρκετά χρόνια σπουδάζοντας ταυτόχρονα μιμητική με τον Etienne Decroux, δάσκαλο του Marceau. 2ον να σπουδάσει Φιλοσοφία στη Σορβόννη. 3ον να συμπράξει με τον Andre Breton και τη σουρεαλιστική ομάδα πράγμα που έκανε για δύο χρόνια μέχρι περίπου το θάνατο του ιδρυτή του Σουρεαλισμού. Στο Παρίσι γρήγορα στράφηκε στον Κινηματογράφο σκηνοθετώντας την πρώτη μικρού μήκους ταινία του Les tetes interverties (Τα κομμένα κεφάλια,1957) περισσότερο γνωστή ως La Cravate. Πρόκειται για μια εικοσάλεπτη μεταφορά μιας νουβέλας του Τόμας Μαν. Στηρίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στην παντομίμα και αφορά την σουρεαλιστική ιστορία ενός εμπόρου που βοηθά έναν νεαρό άνδρα να βρει την επιτυχία στον έρωτα. Ο ποιητής και σκηνοθέτης Jean Cocteau εκθείασε θερμά την ταινία στην οποία παίζει και o σουρεαλιστής χιουμορίστας, stand-up comedian και clown Raymond Devos3 και ο Jodorowsky στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Η ταινία εθεωρείτο χαμένη, ώσπου βρέθηκε ως εκ θαύματος μια κόπια της το 2006! Ο Jodorowsky ζούσε ανάμεσα στο Μέξικο Σίτυ και το Παρίσι όταν το 1962 μαζί με τον Ισπανό θεατρικό συγγραφέα και ποιητή Fernando Arrabal και τον Γάλλο Roland Topor ίδρυσαν την αναρχική avant-garde κολεκτίβα Panic Movement ως αντίδραση στο σουρεαλιστικό κίνημα4 που θεωρούσε ότι πια είχε γίνει mainstream, μικροαστικό, αποδεκτό. Μια χαρακτηριστική παράσταση της κολεκτίβας ήταν η τετράωρη performance γνωστή με τον τίτλο: Sacramental Melodrama τον Μάιο του 1965 στο Φεστιβάλ Ελεύθερης Έκφρασης στο Παρίσι. Στην 3 παράσταση πρωταγωνιστούσε ο Jodorowsky ντυμένος στα δερμάτινα μοτοσικλετιστή και έκοβε το λαιμό σε δύο χήνες, στερέωνε με χαρτοταινία δύο φίδια στο στήθος του, ξεγυμνωνόταν και τον μαστίγωναν. Άλλες σκηνές συμπεριελάμβαναν γυμνές γυναίκες πασαλειμμένες με μέλι, ένα σταυρωμένο κοτόπουλο, το σκηνοθετημένο φόνο ενός Εβραίου κληρικού, ένα γιγάντιο αιδοίο, και ζωντανές χελώνες και βερίκοκα κονσέρβας που ρίχνονταν στο κοινό από το πουθενά!! Το 1966 δημιουργεί το δικό του περιοδικό κόμικς Anibal 5 με εικονογραφήσεις του Manuel Moro. Αργότερα είχε δηλώσει: « […] όλα τα comics που κάνω είναι οι ταινίες που δεν θα μπορούσα να κάνω ποτέ». Δεν θα ήταν υπερβολή αν πούμε ότι κάθε κινηματογραφικό του εγχείρημα ήταν και μία μικρή ή μεγάλη προσωπική του περιπέτεια, ειδικά η επιστημονικής φαντασίας ταινία Dune, η οποία ποτέ δεν υλοποιήθηκε! Tο 1967 σε σενάριο του Fernando Arrabal [βασισμένο στο ομώνυμο θεατρικό έργο του, 1958] σκηνοθετεί την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, το σουρεαλιστικό Fando y Lis που προκάλεσε ένα τεράστιο σκάνδαλο στο Μεξικό και απαγορεύτηκε! Η ταινία συνέπεσε με την ανάθεση των Ολυμπιακών Αγώνων στο Μεξικό του 1968, με αποτέλεσμα οι φτωχοί Μεξικανοί 3 Περισσότερο γνωστός από την περίφημη cameo σουρεαλιστική, κωμική συμμετοχή του στο Pierrot le Fou (1965) του Godard. 4 «Όταν ήμουν έφηβος, εγκατέλειψα τη χώρα μου 23 χρονών για να έρθω στο Παρίσι και να γνωρίσω τον Andre Breton, τον Πάπα του Σουρεαλισμού. Και για τρία χρόνια, ήμουν εκεί εργαζόμενος μαζί του σαν σουρεαλιστής». να εξεγερθούν και ο Jodorowsky να φυγαδευτεί κακήν κακώς με ένα αμάξι από το Φεστιβάλ του Ακαπούλκο! Παρ' όλα αυτά, το κινηματογραφικό μεγάλου μήκους ντεμπούτο του παραμένει ένα ακραίο χαοτικό αριστούργημα. Αλλά ας επιχειρήσουμε να περιγράψουμε αυτή την τόσο ιδιαίτερη, χαμηλού προϋπολογισμού, ασπρόμαυρη ταινία σαν δείγμα της μοναδικής ατίθασης κινηματογραφικής του τόλμης: σε μια βραχώδη έρημο (του Μεξικού) η ταινία παρακολουθεί τον νεαρό Fando (Sergio Kleiner) που κουβαλάει στην πλάτη του την Lis (Diana Mariscal), την παραπληγική κοπέλα του, διαμέσου της γυμνής μετααποκαλυπτικής «έρημης χώρας» που θα μπορούσε να εκληφθεί ως Καθαρτήριο, αναζητώντας τη μυθική πόλη Tar (που θα μπορούσε να συμβολίζει τον Παράδεισο), αφού κατά τον θρύλο κάθε ευχή πραγματοποιείται. Οι δύο πρωταγωνιστές συναντούν μια πληθώρα από πολύ