Gebouwd in Stijl Fietsen Langs Bouwstijlen Uit De Vorige Eeuw Inleiding
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Gebouwd in stijl Fietsen langs bouwstijlen uit de vorige eeuw Inleiding Anno 2007 neemt de waardering voor de monumenten uit de 20ste eeuw toe. De architectuur en stedenbouw uit de periode 1900-1965 worden nu gezien als een belangrijke en vernieuwende ontwikkeling in de Nederlandse architectuurgeschiedenis. De Open Monumentendag van 2007, op zondag 9 september, heeft als thema Moderne Monumenten. Daarmee staan de monumenten van de 20ste eeuw centraal, meer in het bijzonder uit de periode 1900-1965. Een periode waarin er veel en op interessante wijze is gebouwd en waarin de Nederlandse architectuur een nieuw, modern aanzien kreeg. Bouwstijlen die bij deze Open Monumentendag aan bod zullen komen zijn onder andere Amsterdamse School, Het Nieuwe Bouwen, Traditionalisme en Wederopbouw. Vooral de architect H.P. Berlage had grote invloed op deze moderne bouw- stijlen. Met zijn rationele benadering van architectuur, met heldere constructie en eerlijk materiaalgebruik maakte hij de weg vrij voor de bijzondere vormen in baksteen van de Amsterdamse School en daarnaast voor de rechte lijnen Colofon en moderne bouwmaterialen als staal en beton van Het Nieuwe Bouwen, of Gemeente Velsen 2007 © (herzien in 2014) Functionalisme. Beide bouwstijlen komen in deze periode voor, naast het Tekst en route Monumentenzorg gemeente Velsen, i.s.m. Stichting Santpoort Traditionalisme, met – als reactie op Het Nieuwe Bouwen - een hang naar het Foto’s Monumentenzorg gemeente Velsen verleden, met name naar de middeleeuwen. Cartografie Ludo Heijnens (GEO Informatie & Statistiek) Voorbeelden van Amsterdamse School zijn veelvuldig in Velsen te vinden, Lay-out Claudia Hofman zoals aan de Driehuizerkerkweg in Driehuis. Ook van Het Nieuwe Bouwen Omslag Plein 1945 IJmuiden zijn voorbeelden te vinden in de gemeente, zoals de villa Syrinx aan de Hard- draverslaan in Santpoort-Zuid en van het Traditionalisme de dorpskerk aan 2 3 Inleiding Burg. Enschedélaan in Santpoort-Noord en een woning aan de Wencke- bachstraat in Velsen-Noord. Typerend voor de 20ste eeuw is een grootschalige manier van bouwen, die te maken heeft met de grote trek naar de steden als gevolg van de industriali- satie aan het eind van de 19de eeuw. Daarbij speelde de Woningwet uit 1901 een grote rol. Op grond van deze wet werden uitbreidingsplannen verplicht gesteld, overheidssubsidies toegekend en het toezicht op de kwaliteit van de woningen door de overheid vergroot. In IJmuiden is de woonwijk rond de Tuinderstraat hier een mooi voorbeeld van. Bouwstijlen Het thema Moderne Monumenten laat zich niet alleen vertalen door het grote aantal aan bouwwerken met bijbehorende bouwstijlen, maar ook door een Hieronder volgt een beschrijving van bouwstijlen uit de vorige eeuw. Het onder- veelheid aan typen gebouwen die zijn verrezen. Naast tal van woningen, staande overzicht geeft geen volledig beeld, maar behandelt alleen die stijlen waaronder sociale woningbouw, flatgebouwen en villaparken, is ook andere die in de gemeente Velsen voorkomen. bebouwing kenmerkend voor de 20ste eeuw, zoals industriële gebouwen, kantoorgebouwen, schoolgebouwen en winkels. Hollandse Neorenaissance (1875-1915) Vanaf 1875 liet men zich steeds meer inspireren door de bouwkunst van de De gemeente Velsen heeft in samenwerking met Stichting Santpoort een fiets- Gouden Eeuw, de Hollandse Renaissance. Niet geheel toevallig viel deze route langs diverse moderne monumenten uitgezet. Op Open Monumenten- hernieuwde interesse voor deze bouwstijl samen met een periode van dag, zondag 9 september 2007, zullen verschillende van de beschreven pan- economische bloei als gevolg van de industrialisatie en die men ervoer als den voor het publiek worden opengesteld. Nadere bijzonderheden hierover een ‘tweede Gouden Eeuw’. vindt u te zijner tijd in de plaatselijke media. Kenmerkend voor de Hollandse Neorenaissance zijn trap- en topgevels, klas- sieke details als zuilen, obelisken en diamantkoppen - soms van echt natuur- We hopen dat u veel plezier beleeft aan deze informatieve route. steen, maar vaak ook in gips - en versieringen van hekken en muurankers. Jugendstil (1985-1915) en Art Deco (1920-1930) Rond de eeuwwisseling, toen het geloof in de vooruitgang en de toekomst groot was, voldeden de historische stijlen niet meer en ontstond er een echt nieuwe stijl, in Nederland Jugendstil of Art Nouveau genoemd. Hierin werd de natuur als voorbeeld genomen en waren sierlijke motieven zoals door elkaar gevlochten plantenstengels en woekerende klimop populair. Art Deco was een reactie op Jugendstil. De vormgeving is strak en eenvoudig; lange, dunne vormen, gebogen oppervlakten en geometrische vormen. 4 5 Bouwstijlen Bouwstijlen Rationalisme (1900-1920) Traditionalisme (1925-1960) Tegelijk met de internationaal georiënteerde Jugendstil, ontwikkelde zich een Bij het Traditionalisme werden de normen en waarden uit het verleden meer Nederlandse stijl: het Rationalisme. Nauw verbonden met deze bouw- opnieuw geïnterpreteerd en verwerkt. Als een reactie op de modernistische stijl is de architect H.P. Berlage. Zijn Koopmansbeurs (Beurs van Berlage) architectuur van het Functionalisme stonden niet de strakke lijnen en het in Amsterdam uit 1903 vormt een keerpunt in de Nederlandse architectuur- platte dak, maar de baksteenbouw en de hoogopgaande kappen centraal. De geschiedenis. Berlage streefde naar vernieuwing van de bouwkunst op grond stijl wordt ook wel de Delftse School genoemd. van een rationele vormentaal, met een eerlijk gebruik van bouwmaterialen. Bij de kerkenbouw werd de vroegmiddeleeuwse architectuur als uitgangs- Constructieve onderdelen moesten niet meer ‘verstopt’ worden achter andere punt genomen, voor de woningbouw werd inspiratie gezocht in de platteland- materialen. Baksteen moest eruit zien als baksteen en niet bedekt worden sarchitectuur in baksteen. Er was een hang naar een geïdealiseerd dorps- met een pleisterlaag of glazuur. verleden, naar een geborgenheid in de traditionele waarden. Tijdens en na de Tweede Wereldoorlog overheerste deze stijl bij de wederopbouw van ons Amsterdamse School (1910-1930) land buiten de grote steden. Na 1910 ontstond er in Amsterdam een expressieve baksteenarchitectuur. De nadruk lag niet meer op de constructie en de plattegrond, zoals bij het Ra- Wederopbouw (1945-1965) tionalisme, maar op een plastisch vormgegeven buitenkant. De indeling en Na de Tweede Wereldoorlog begon het herstel aan wegen, havens en in- de constructie dienden zich aan te passen aan de uiterlijke vorm. Baksteen, dustrie; daarna volgde de woningbouw. De Nederlandse regering zag zich dakpannen, smeedwerk en beeldhouwwerk vormen de ingrediënten van deze gesteld voor de taak ‘volksvijand nummer één’, de woningnood, te bestrijden. stijl. Omdat er te weinig geschoolde vaklieden waren, zocht men de oplossing in Uitbundig metselwerk langs schoorstenen, daklijsten, kozijnen en vooral de standaardelementen en systeembouw. Vooral in de jaren ’60 verrezen op vormgeving van de hoeken moesten de gevels reliëf geven. Ook de accenten deze wijze grote aantallen hoogbouwflats. De architectuur en stedenbouw uit die gegeven werden bij de deuren, portieken en doorgangen zijn opvallend de naoorlogse periode is te beschouwen als een belangrijke ontwikkeling in voor het werk van de Amsterdamse School. de Nederlandse architectuurgeschiedenis. Het was een periode van vernieu- wing op het gebied van architectuur door nieuwe materialen en werkwijzen. Het Nieuwe Bouwen (1915-1960) Het stedenbouwkundig ontwerp kenmerkte zich door nieuwe verkaveling- Het Nieuwe Bouwen, ook wel Functionalisme genoemd, betekende een patronen, nieuwe wijkopbouw en een steeds belangrijkere rol van het verkeer duidelijke breuk met het verleden. De toepassing van nieuwe bouwmaterialen als ordeningsprincipe. als staal, beton en geprefabriceerde panelen zorgde voor een nieuwe vor- mentaal. Voor de aanhangers van deze stijl was ruimte, licht en lucht het cre- do. Beton en staal boden de mogelijkheid ijle constructies te ontwerpen met veel binnenruimte. Bovendien konden dankzij de beschikbaarheid van stalen kozijnen grote raamvlakken gecreëerd worden waardoor veel licht naar binnen kon vallen. Versieringen werden geheel afgezworen en baksteen werd bij voorkeur onder een neutrale pleisterlaag verstopt. 6 7 bouw- en uitbreidingsplan van IJmuiden (1947) van Dudok. Hij beschouwde het plein als het toekomstige centrum van het gemeentedeel, met naast een stadhuis woningen, cafés en winkels. Behalve het ontwerp voor dit stadhuis en de woonhuizen met winkels aan Plein 1945, maakte Dudok tussen 1953 en 1965 ook ontwerpen voor een hotel en een schouwburg aan dit plein. Deze ontwerpen zijn echter nooit uitgevoerd. Ga over het plein naar de Lange Nieuwstraat en sla rechtsaf Fietsroute 2. Lange Nieuwstraat De fietsroute begint bij het stadhuis aan Plein 1945 in IJmuiden, maar het De belangrijkste ingreep van Dudok was de projectie van een oost-west staat u uiteraard volkomen vrij om op elk ander punt van de route te begin- lopende hoofdstraat die alle delen van IJmuiden met elkaar verbond: de nen. De in de beschrijving gebruikte aanduidingen GM, PM en RM staat voor respectievelijk gemeentelijk monument, provinciaal monument en rijksmonu- ment. De totale lengte van de route is 35 km. Tweede Wereldoorlog en de Wederopbouw Aan de groei van IJmuiden kwam in 1940 een abrupt einde. Gedurende de De oorspronkelijke hoofdingang van het stadhuis aan Plein 1945 vormt het Duitse bezetting was een belangrijk deel van de gemeente onderdeel van beginpunt van de route. de Atlantikwall, de Duitse verdedigingslinie langs de