N. Batyrowyň çeken eseri

L. Çaryýewanyň çeken eseri Türkmenistan – Bitaraplygyň mekany Türk­menistanyň hemişelik Bi­ta­rap­ly­gy – pa­ra­hat­çy­ly­gyň ke­pi­li­

Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ pyn­dan yk­rar edil­me­gi­dir. ty­ýar­lyk döw­rün­de hor­mat­ly Ýur­du­my­zyň Bi­ta­rap­ly­gy bi­ Pre­zi­den­ti­mi­ziň pa­ra­sat­ly ýol­baş­ rin­ji­den, döw­le­ti­mi­zi da­şar­ky çy­ly­gyn­da Ga­raş­syz, he­mi­şe­lik howp­lar­dan go­rap sak­la­ýan bol­sa, Bi­ta­rap Türk­me­nis­tan döw­le­ti­miz ikin­ji­den, deň­hu­kuk­ly, äh­lu­mu­my be­dew bat­ly ösüş­le­ri bi­le özü­niň pa­ra­hat­çy­ly­gy we howp­suz­ly­gy nu­ra­na gel­je­gi­ne ta­rap aý­gyt­ly ga­ gol­da­ma­ga esas­lan­ýan yla­laş­dy­ dam­lar bi­len ynam­ly öňe bar­ýar. ry­jy mer­kez mis­si­ýa­sy­ny –– be­ýik Ga­raş­syz Türk­me­nis­ta­nyň dur­ we­zi­pä­ni ama­la aşyr­mak­dan, beý­ nuk­ly ösü­şi onuň Bi­ta­rap­lyk da­şa­ le­ki döw­let­le­riň içer­ki sy­ýa­sat­la­ ry sy­ýa­sa­ty bi­len aý­ryl­maz bag­la­ ry­na ga­tyş­maz­lyk­dan we hal­ka­ra ny­şyk­ly­dyr. har­by he­re­ket­le­re go­şu­lyş­maz­lyk­ Türk­men hal­ky­nyň er­ka­na dan yba­rat bo­lup dur­ýar. ro­pa­ny bir­leş­di­ri­ji çel­gi-ugur hök­ hem öz­baş­dak döw­le­ti­ni esas­lan­ He­mi­şe­lik Bi­ta­rap döw­let­ mün­de çy­kyş ed­ýän­di­gi bi­len dü­ dyr­mak ba­ra­da­ky be­ýik ar­zu­wy le­riň anyk my­sal­la­ry hök­mün­de şün­dir­mek bo­lar. 1991 -nji ýy­lyň 27-nji okt­ýab­ryn­ Bel­gi­ýa­ny (1831-1919-njy ýyl­ Bi­ziň Bi­ta­rap­ly­gy­myz maz­ da Ga­raş­syz Türk­me­nis­tan di­ýen lar), Lýuk­sem­bur­gy (1867-1994- mu­ny ba­bat­da oňyn Bi­ta­rap­lyk­ be­lent de­re­je bi­len amal bol­dy. nji ýyl­lar), Şweý­sa­ri­ýa­ny (1815- dyr. Oňyn hemişelik Bi­ta­rap­lyk Türk­men paý­ha­sy­nyň hoş­ni­ýet­li­ nji ýyl­dan bä­ri) we Awst­ri­ýa­ny hukuk ýagdaýy pa­ra­hat­çy­ly­gy lik, pa­ra­hat­çy­lyksö­ýü­ji­lik, yn­san­ (1955-nji ýyl­dan bä­ri) gör­kez­mek we dur­nuk­ly­ly­gy gol­da­mak, äh­li per­wer­lik, yla­la­şyk­ly ýa­şa­ma­ga bo­lar. ýurt­la­ryň ara­syn­da dost­luk hem ça­lyş­mak­lyk ýa­ly mil­li däp­le­ri­ni Şweý­sa­ri­ýa we Awst­ri­ýa döw­ hyz­mat­daş­lyk gat­na­şyk­la­ry­ny ös­ özün­de jem­le­ýän Bi­ta­rap­lyk da­şa­ let­le­ri hä­zir hem he­mi­şe­lik Bi­ta­ dür­mek me­se­le­le­rin­de bi­ziň iş­jeň ry sy­ýa­sat ug­ru­ny saý­lap al­ma­gy rap­lyk de­re­je­si­ni sak­la­ýar­lar we or­nu­my­zy göz öňün­de tut­ýar. ýaş türk­men döw­le­ti­niň ga­za­nan bu döw­let­le­riň ke­pi­li be­ýik döw­ Türk­men Bi­ta­rap­ly­gy ha­kyn­da iň il­kin­ji we iň esa­sy ýeň­şi­dir. let­ler bo­lup­dy­lar. Dün­ýä sy­ýa­sa­ gür­rü­ňi­mi­zi do­wam edip, dün­ýä Ga­raş­syz Türk­me­nis­tan döw­ tyn­da sy­ýa­sy-yk­dy­sa­dy gat­na­şyk­ jem­gy­ýet­çi­li­gi­niň öňün­de Türk­ le­ti­ne 1995-nji ýy­lyň 12-nji la­ryň öz­ge­ren we tä­ze bir döw­re me­nis­ta­nyň kes­git­li borç­la­ry üs­tü­ de­kab­ryn­da Bir­le­şen Mil­let­ler eýe bo­lan wag­tyn­da Mer­ke­zi Azi­ ne alan­dy­gy ha­kyn­da hem aýt­ma­ Gu­ra­ma­sy­nyň (BMG) Baş As­ ýa­da hem Awst­ri­ýa we Şweý­sa­ri­ ly­dy­rys. samb­le­ýa­sy­nyň ýö­ri­te «Türk­me­ ýa ýa­ly, pa­ra­hat­çy­ly­gy we howp­ Bi­rin­ji­den, bu sy­ýa­sy we har­by nis­ta­nyň he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­ly­gy» suz­ly­gy ber­kit­mek, äh­lu­mu­my bi­le­le­şik­le­re go­şu­lyş­maz­lyk­dyr. at­ly Re­zol­ýu­si­ýa­nyň esa­syn­da, ösü­şi üp­jün et­mek bi­len bag­ly yla­ Ikin­ji­den, bi­ziň go­şu­ny­myz di­ 185 ag­za döw­let­le­riň bi­ra­gyz­dan laş­dy­ry­jy mer­kez dö­ret­mek­li­giň ňe öz howp­suz­ly­gy­my­zy go­rap gol­da­ma­gy ne­ti­je­sin­de, he­mi­şe­lik ze­rur­ly­gy ýü­ze çyk­ýar. sak­la­mak üçin dö­re­di­len bol­ma­ Bi­ta­rap döw­let di­ýen hal­ka­ra hu­ Türk­me­nis­ta­nyň Azi­ýa yk­ly­ ly­dyr. kuk de­re­je­si be­ril­di. Di­ýa­ry­my­zyň myn­da ýer­leş­ýän döw­let hök­mün­ Üçün­ji­den, köp­çü­lik­le­ýin gy­ Bi­ta­rap­lyk ýö­rel­ge­si­ne esas­lan­ýan de Bi­ta­rap­lyk sy­ýa­sa­ty­ny saý­lap ryş ýa­rag­la­ryn­dan bo­ýun ga­çy­ry­ baş­lan­gyç­la­ry­nyň gol­da­wa eýe al­ma­gy­nyň esa­sy se­bäp­le­ri hök­ lyp, şeý­le ýa­rag­la­ryň ýur­du­my­zyň bol­ma­gy hoş­ni­ýet­li­li­ge, pa­ra­hat­ mün­de Wa­ta­ny­my­zyň geo­sy­ýa­sy gu­ry ýer we ho­wa gi­ňiş­li­gi ar­ka­ly çy­ly­ga esas­lan­ýan da­şa­ry sy­ýa­sat we yk­dy­sa­dy ýag­daý­la­ry onuň ge­çi­ril­me­gi­ne ga­da­gan­lyk gi­riz­ ug­ru­my­zyň hal­ka­ra bi­le­le­şi­gi ta­ra­ tut­ýan çä­gi­niň Azi­ýa­ny we Ýew­ mek­den yba­rat­dyr.

3. 2020. 1 In­di­ki borç bi­ziň umu­ma­dam­ suz­ly­gy üp­jün et­mek­li­ge gö­nük­ ýy­lyň 2-nji few­ra­lyn­da BMG-niň zat gym­mat­lyk­la­ry­na, de­mok­ra­tik di­ri­len dün­ýä bi­le­le­şi­gi­niň uzak Baş As­samb­le­ýa­sy­nyň 71-nji mej­ ýö­rel­ge­le­re bo­lan meý­li­mi­ze, ýur­ möh­let­le­ýin mak­sat­la­ry bi­len saz­ li­sin­de hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň du­my­zyň için­de ra­ýat­la­ryň pa­ra­ la­şyk­ly ut­gaş­dy­ryl­dy. Türk­me­nis­ baş­lan­gy­jy esa­syn­da 12-nji de­ hat ýa­şa­ma­gy­nyň ke­pil­len­di­ril­me­ ta­nyň Bi­ta­rap­ly­gy­nyň hal­ka­ra we kab­ry «Hal­ka­ra Bi­ta­rap­lyk gü­ni» gi­ne hyz­mat ed­ýär. dün­ýä de­re­je­sin­dä­ki ab­ra­ýy, äh­ di­ýip yg­lan et­mek ba­ra­da­ky Re­ Ýe­ne bir borç bol­sa BMG we mi­ýe­ti mil­li Li­de­ri­mi­ziň aý­ra­tyn zol­ýu­si­ýa­sy­nyň ka­bul edil­me­gi, beý­le­ki yn­san­per­wer hal­ka­ra gu­ ta­gal­la­la­ry bi­len aý­ryl­maz bag­la­ Türk­me­nis­ta­nyň mil­li Li­de­ri­niň ra­ma­la­ry bi­len je­bis hyz­mat­daş­ ny­şyk­ly­dyr. we döw­le­ti­mi­ziň he­mi­şe­lik Bi­ta­ lyk­da öz sy­ýa­sa­ty­my­zy alyp bar­ 2015-nji ýyl­da gaý­ta­dan ka­bul rap­lyk hal­ka­ra hu­kuk ýagdaýynyň ma­gy­my­zy kes­git­le­ýär. edi­len «Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­ hal­ka­ra ab­ra­ýy­ny tas­syk­la­ýan Ýe­ri ge­len­de, Bi­ta­rap­ly­gyň ta­ lik Bi­ta­rap­ly­gy» at­ly Re­zol­ýu­si­ýa buý­sanç­ly wa­ka­dyr. ry­hy we onuň sy­ýa­sy ylym­da­ky äh­mi­ýe­ti bo­ýun­ça 1995-nji ýyl­da 2020-nji ýyl hem «Türk­me­ dü­şün­di­riş­le­ri bi­len bag­ly kä­bir ka­bul edi­len Re­zol­ýu­si­ýa ba­ra­ nis­tan –– Bi­ta­rap­ly­gyň me­ka­ny» mag­lu­mat­la­ry oky­jy­la­ry­my­za ýe­ bar­dyr, hal­ka­ra de­re­je­sin­de yk­rar diý­lip yg­lan edil­di. Türk­me­nis­ta­ tir­sek ju­da ýe­ri­ne dü­şer. edil­me­giň su­but­na­ma­sy­dyr. Bu nyň he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­ly­gy­nyň 25 Bi­ta­rap­lyk hal­ka­ra-hu­kuk ýag­ res­mi­na­ma 2015-nji ýy­lyň 3-nji ýyl­ly­gy­ny da­ba­ra­ly ýag­daý­da toý­ daýyna my­na­syp bol­mak diý­mek­ iýu­nyn­da BMG-niň Baş As­ la­ma­ga taý­ýar­lyk iş­le­ri gyz­ga­laň­ly lik — bu Türk­me­nis­ta­nyň döw­let samb­le­ýa­sy­nyň 69-njy mej­li­sin­ ýag­daý­da al­nyp ba­ryl­ýar. Ýe­ne-de Ber­ka­rar­ly­gy­nyň mi­ze­mez­li­gi­niň de 193 ag­za döw­let­ler ta­ra­pyn­dan bir ta­ry­hy äh­mi­ýet­li wa­ka buý­sanç we hem­me­ta­rap­la­ýyn ro­waç ösü­ bi­ra­gyz­dan gaý­ta­dan ka­bul edil­di. bi­len bel­le­nil­mä­ge my­na­syp­dyr. şi­niň yg­ty­bar­ly ke­pil­len­di­ril­me­gi Alym B. Ka­ra­ýe­wiň bel­leý­şi Ýag­ny, BMG-niň Baş As­samb­le­ diý­mek­dir. «Bi­ta­rap­lyk» di­ýen söz ýa­ly: «Türk­me­nis­ta­nyň bi­ta­rap­ ýa­sy­nyň 73-nji ses­si­ýa­sy­nyň 106- aň­lad­ýan ma­ny­sy bo­ýun­ça «neý­ ly­gy ba­ra­da 1995-nji we 2015-nji njy umu­my mej­li­sin­de ýurt Baş­ ter» di­ýen la­tyn sö­zün­den ge­lip ýyl­lar­da ka­bul edi­len BMG-niň tu­ta­ny­my­zyň baş­lan­gy­jy bo­ýun­ça çy­kyp, «do­ly bi­ta­rap» di­ýen ma­ Baş As­samb­le­ýa­sy­nyň ka­rar­na­ Baş As­samb­le­ýa­nyň «2021-nji ny­ny aň­lad­ýar. ma­la­ry dün­ýä sy­ýa­sa­tyn­da il­kin­ji ýyl — Hal­ka­ra pa­ra­hat­çy­lyk we Türk­men Bi­ta­rap­ly­gy­nyň sim­ ge­zek şeý­le be­lent de­re­je­de äh­lu­ yna­nyş­mak ýy­ly» at­ly Ka­rar­na­ wo­lik ny­şa­ny bo­lan «Bi­ta­rap­lyk mu­my yk­rar edi­len hal­ka­ra-hu­ ma­sy bi­ra­gyz­dan ka­bul edil­di. Bu bi­na­sy» ýa­dy­gär­li­gi Türk­me­nis­tan kuk res­mi­na­ma­la­ry bo­lup dur­ýar. buý­san­dy­ry­jy wa­ka­lar Türk­me­nis­ döw­le­ti­niň bi­ri-bi­ri bi­len berk bag­ Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­lik Bi­ta­ ta­nyň da­şa­ry sy­ýa­sa­ty­nyň dün­ýä la­ny­şyk­ly bo­lan üç bin­ýat­lyk di­re­ rap­lyk hal­ka­ra-hu­kuk de­re­je­si hal­ jem­gy­ýet­çi­li­gi ta­ra­pyn­dan gol­da­ gi­ni — Ga­raş­syz­ly­gy, hemişelik ka­ra gat­na­şyk­la­ry­nyň ul­ga­myn­da nyl­ýan yk­rar­na­ma­sy­dyr. Bi­ta­rap­ly­gy we türk­men hal­ky­nyň äh­lu­mu­my yk­rar edi­len gör­nüş­de Ber­ka­rar Türk­me­nis­tan döw­ bi­te­wü­li­gi­ni ala­mat­lan­dyr­ýan ny­ bol­mak bi­len, öz kä­mil­li­gi bo­ýun­ le­ti­ni hal­ka­ra de­re­je­sin­de ama­la şan hök­mün­de di­kel­dil­di. ça iň ýo­ka­ry de­re­jä­ni eýe­le­ýär». aşyr­ýan be­ýik iş­le­ri we dur­nuk­ly Hemişelik Bi­ta­rap­lyk hal­ka­ra BMG we dün­ýä jem­gy­ýet­çi­li­ ösüş­le­ri bi­len dün­ýä­de yk­rar et­dir­ hu­kuk ýagdaýyny ka­bul et­mek ba­ gi ta­ra­pyn­dan do­ly gol­da­nyl­ýan ýän hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ja­ ra­da­ky Türk­me­nis­ta­nyň baş­lan­gy­ Türk­men Bi­ta­rap­ly­gy tä­ze türk­ ny sag, öm­ri uzak, il-ýurt, döw­let jy BMG-niň do­ly gol­da­wy­na eýe men ta­ry­hy­nyň şan­ly sa­hy­pa­la­ry­ äh­mi­ýet­li iş­le­ri he­mi­şe ro­waç­lyk­ bol­mak bi­len, gel­je­ge gö­nük­di­ri­ na my­na­syp ady­ny ýaz­ýar. Ýag­ny, la­ra bes­len­sin! len öň­den­gö­rü­ji we örän paý­has­ly hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň baş­lan­ çöz­güt­di­gi­ni dün­ýä halk­la­ry­na su­ gy­jy bi­len 2015-nji ýyl «Bi­ta­rap­ Mer­jen SE­ÝI­DO­WA, but et­di. Türk­me­nis­tan döw­le­ti­niň lyk we pa­ra­hat­çy­lyk ýy­ly» diý­lip Türk­me­nis­ta­nyň In­že­ner- Ga­raş­syz­lyk we Bi­ta­rap­lyk ýyl­ yg­lan edi­lip­di. teh­ni­ki we ulag la­ry döw­rün­dä­ki pa­ra­hat­çy­lyksö­ 2015 -nji ýy­lyň 12-nji de­kab­ryn­ kom­mu­ni­ka­si­ýa­la­ry ýü­ji­lik­li da­şa­ry sy­ýa­sa­ty di­ňe bir da döw­le­ti­miz he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­ ins­ti­tu­ty­nyň jem­gy­ýe­ti mil­li bäh­bit­le­re däl, eý­sem, äh­ lyk de­re­je­si­niň 20 ýyl­ly­gy­ny da­ öw­re­niş ylym­la­ry lu­mu­my dur­nuk­ly­ly­gy we howp­ ba­ra­ly ýag­daý­da bel­le­di. 2017-nji ka­fed­ra­sy­nyň mu­gal­ly­my.

2 3. 2020. Ösüşlerden-ösüşlere Hemişelik Bitarap Türkmenistanyň medeniýeti 1995-nji ýy­lyň 12-nji de­ka- sin­de, bu ugur­da al­nyp ba­ryl­ýan Ga­raş­syz, he­mi­şe­lik Bi­ta­rap Türk­ b­ry Ga­raş­syz Türk­me­nis­ta­nyň sy­ýa­sa­tyň üs­tün­li­gi, jem­gy­ýe­tiň me­nis­ta­nyň dün­ýä halk­la­ry bi­len taryhynda tä­ze bir al­tyn sa­hy­pa­ny sun­ga­ta bo­lan gy­zyk­lan­ma­sy­nyň dost-do­gan­lyk gat­na­şyk­la­ry­ny açyp­dy. Şol gün Bir­le­şen Mil­let­ler art­ma­gyn­da, me­de­ni­ýet, sun­gat iş­ has -da pug­ta­lan­dyr­ma­gyň, ös­dür­ Gu­ra­ma­sy­nyň Baş As­samb­le­ýa­sy gär­le­ri­niň dö­re­di­ji­lik baş­lan­gyç­la­ me­giň ta­rap­da­ry­dy­gy­ny äş­gär ed­ Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­lik Bi­ta­ ryn­da be­ýa­ny­ny tap­ýar. 2010-njy ýär. rap­lyk hu­kuk ýagdaýyny yk­rar ed­ ýyl­da «Me­de­ni­ýet ha­kyn­da» Türk­ Türk­men hal­ky­nyň ta­ry­hy­nyň ýän, onuň ga­raş­syz­ly­gy­ny, özyg­ me­nis­ta­nyň ka­nu­ny­nyň ka­bul edil­ ga­dy­my­ýe­te uzap gi­di­şi ýa­ly, onuň ty­ýar­ly­ly­gy­ny we çäk bi­te­wü­li­gi­ni me­gi bu ul­ga­my kä­mil, döw­re­bap me­de­ni­ýe­ti, sun­ga­tyda göz­ba­şy­ hor­mat­la­ýan­dy­gy­ny ala­mat­lan­dyr­ hu­kuk­na­ma bi­len üp­jün et­di. ny ir­ki dö­wür­ler­den alyp gaýd­ýar. ýan «Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­lik Ga­raş­syz, he­mi­şe­lik Bi­ta­rap Türk­me­nis­ta­nyň çä­gin­de hal­kyň Bi­ta­rap­ly­gy» at­ly Re­zol­ýu­si­ýa­sy­ Türk­me­nis­tan dün­ýä döw­let­le­ri ma­ny­ly geç­mi­şi­ni özün­de jem­le­ ny ka­bul et­di. bi­len ys­ny­şyk­ly me­de­ni gat­na­şyk­ ýän ta­ry­hy-me­de­ni ýa­dy­gär­lik­le­ BMG-niň şu me­se­le bo­ýun­ la­ry pug­ta­lan­dyr­ýar. Me­de­ni­ýet, riň en­çe­me­si ýer­leş­ýär. Olar­dan ça ýö­ri­te res­mi­na­ma­sy­nyň ka­bul sun­gat dost­luk köp­rü­si­ni gu­rup, Ga­dy­my Merw, Nu­saý, Kö­neür­ edil­me­gi mil­let­ler bi­le­le­şi­gi ta­ adam­la­ra kalp­la­ry he­mi­şe ýy­la­dyp genç ýa­dy­gär­lik­ler top­lu­my ra­pyn­dan Türk­me­nis­ta­nyň pa­ra­ dur­jak mä­hir paý­la­ýar. Türk­men ÝU­NES­KO-nyň Bü­tin­dün­ýä mi­ra­ hat­çy­lyk­sö­ýü­ji­lik­li sy­ýa­sa­ty­nyň, me­de­ni­ýe­ti, sun­ga­ty pa­ra­hat­çy­ly­ sy­nyň gör­nük­li sa­na­wy­na gi­ri­zil­di. onuň hal­ka­ra iş­le­rin­de konst­ruk­tiw gyň, dost-do­gan­ly­gyň owa­zy­ny Şol ta­ry­hy-me­de­ni ýa­dy­gär­lik­ler or­nu­nyň giň­den yk­rar edil­me­gi­niň dün­ýä ýaý­ýar. Mil­li Li­de­ri­mi­ziň türk­me­niň şöh­rat­ly geç­mi­şi­ni bü­ su­but­na­ma­sy bol­dy. 2020-nji ýyl­ «Pa­ra­hat­çy­lyk sa­zy, dost­luk, do­ tin dün­ýä aýan ed­ýär. da Türk­me­nis­tan hemişelik Bi­ta­ gan­lyk sa­zy» at­ly ki­ta­by­ny oka­ Me­de­ni­ýet ul­ga­my­na döw­le­ rap­ly­gy­nyň şan­ly 25 ýyl­ly­gy­ny nyň­da, mu­nuň şeý­le­di­gi­ne göz tiň yk­dy­sa­dy­ýe­tin­de, me­de­ni-dur­ ýo­ka­ry de­re­je­de da­ba­ra­ly bel­läp ýe­tir­ýär­siň. Ada­myň dur­muş­da muş ul­ga­myn­da ama­la aşy­ryl­ýan ge­çer. 2020-nji ýyl «Türk­me­nis­ bagt­ly ýa­şa­ma­gy üçin il­kin­ji ze­ düýp­li öz­ge­riş­lik­ler öz tä­si­ri­ni ýe­ tan — Bi­ta­rap­ly­gyň me­ka­ny» ýy­ rur­lyk pa­ra­hat­çy­lyk­dyr. Ga­raş­syz, tir­di. «Türk­me­nis­ta­nyň ta­ry­hy we ly diý­lip yg­lan edil­di. Şu­nuň bi­len he­mi­şe­lik Bi­ta­rap Türk­me­nis­tan­da me­de­ni ýa­dy­gär­lik­le­ri­ni go­ra­mak bag­ly­lyk­da ýurt­da bu şan­ly se­ne bol­sa adam­la­ryň er­ka­na dur­mu­ ha­kyn­da» Türk­me­nis­ta­nyň ka­nu­ äh­li ugur­lar­da da­ba­ra­lan­dy­ryl­ýar. şy­ny üp­jün ed­ýän bag­ty­ýar, pa­ra­ ny Ga­raş­syz döw­let­de ka­bul edi­ Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň hat dur­muş hö­küm sür­ýär. Şu uly len il­kin­ji res­mi­na­ma­la­ryň bi­ri­dir. döw­le­ti ös­dür­me­giň tä­ze tap­gy­ryn­ gym­mat­lyk ýur­du­myz­da hal­ka­ra Res­mi­na­ma la­ýyk­lyk­da, ýur­duň da öňe sür­ýän baş­lan­gyç­la­ry­nyň de­re­je­sin­dä­ki çä­re­le­riň üs­tün­lik­li çä­gin­dä­ki dür­li ta­ry­hy-me­de­ni ýa­ ha­ta­ryn­da ýur­duň me­de­ni­ýe­ti­ni, ge­çi­ril­me­gi­ne oňyn tä­si­ri­ni ýe­tir­ dy­gär­lik­le­ri go­ra­mak, öw­ren­mek yl­my­ny kä­mil­leş­dir­mek, hal­ka­ra ýär. Hemişelik Bi­ta­rap Türk­me­nis­ hem -de re­je­le­mek bo­ýun­ça «Nu­ hyz­mat­daş­ly­gy­ny gi­ňelt­mek we­zi­ tan­da hal­ka­ra sun­gat fes­ti­wal­la­ry, saý», «Kö­neür­genç», «Ga­dy­my pe­le­ri bo­lup, olar adam­za­dyň ru­hy fo­rum­la­ry, ser­gi­le­ri yzy­gi­der­li ge­ Merw», «Kerki», «Kö­ne Sa­rahs», gen­ji-ha­zy­na­sy­na uly go­şant go­şan çi­ri­lip, şol hal­ka­ra çä­re­le­ri­ne dün­ «Ga­dy­my De­his­tan», «Abi­werd», türk­men hal­ky­nyň baý me­de­ni mi­ ýä­niň en­çe­me döw­let­le­rin­den «Gök­de­pe ga­la­sy» ýa­ly ta­ry­hy- ra­sy­ny hem­me­ta­rap­la­ýyn öw­ren­ gat­naş­ýan we­kil­ler türk­men döw­ me­de­ni döw­let go­rag­ha­na­la­ry dö­ mä­ge we dün­ýä ýaý­ma­ga ýar­dam le­ti­niň ýe­ten de­re­je­si, dost­luk­ly re­dil­di. ed­ýär. Türk­me­nis­ta­nyň me­de­ni­ýet gat­na­şyk­la­ra ga­dyr goý­ýan hal­ky­ Hor ­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz dür­li ul­ga­myn­da giň ge­rim­li öz­gert­me­ my­zyň däp-des­sur­la­ry bi­len iç­gin ugur­la­ra de­giş­li en­çe­me ki­tap­la­ le­riň ýaý­baň­lan­dy­ryl­ma­gy ne­ti­je­ ta­nyş­ýar­lar. Hal­ka­ra dabaralary ryň aw­to­ry­dyr. Olar­dan «Türk­

3. 2020. 3 men me­de­ni­ýe­ti», «Ile döw­let ge­ler bol­sa...», «Pa­ra­hat­çy­lyk sa­ zy, dost­luk, do­gan­lyk sa­zy» at­ly ki­tap­la­ry gö­nüden-gö­ni türk­men me­de­ni­ýe­ti, sun­ga­ty bi­len bag­la­ ny­şyk­ly­dyr. Mäh­ri­ban Ar­ka­da­gy­ my­zyň «Türk­men me­de­ni­ýe­ti» at­ly ki­ta­byn­da hal­kyň köpasyr­lyk me­de­ni mi­ra­sy hem-de me­de­ni­ýet ul­ga­myn­da hä­zir­ki za­man döw­let sy­ýa­sa­ty­nyň we­zi­pe­le­ri ha­kyn­da gi­ňiş­le­ýin mag­lu­mat­lar ýer­leş­di­ri­ len­dir we bu ki­tap hä­zir­ki wagt­da me­de­ni­ýet, sun­gat iş­gär­le­ri­ne äh­li ba­bat­da gym­mat­ly gol­lan­ma bo­lup hyz­mat ed­ýär. Me­de­ni­ýe­tiň yzy­gi­der­li ös­dü­

sa­na­wy­na» gi­ le­re eýe­di­gi­ne, dür­li me­de­ni­ýet­le­ ri­zil­me­gi al­nyp riň we­kil­le­ri­ni bir­leş­dir­ýän­di­gi­ne, ba­ryl­ýan giň ge­ dost­luk ýö­rel­ge­le­ri­ni ber­kid­ýän­di­ rim­li iş­le­riň ne­ti­ gi­ne has aý­dyň göz ýe­tir­ýär­ler. je­si­dir. Ýur­duň me­de­ni­ýe­ti­niň äh­li 2010-njy ýyl­ ugur­la­ry bo­ýun­ça ägirt uly müm­ da BMG-niň kin­çi­lik­ler dün­ýä halk­la­ry­nyň Baş As­samb­le­ kö­pö­wüş­gin­li ul­ga­myn­da öz­bo­ ýa­sy­nyň 64-nji luş­ly­ly­ga eýe­dir hem-de ol ru­hy mej­li­sin­de her kök­le­re, kö­pa­syr­lyk mil­li mi­ra­sy ýy­lyň 21-nji aýaw­ly sak­la­ma­ga, pe­der­le­ri­mi­ziň mar­ty­ny Hal­ka­ paý­ha­sy bi­len dö­re­di­len öz­bo­luş­ly ra Now­ruz gü­ni des­sur­la­ra bo­lan yg­rar­ly­ly­gy ala­ di­ýip yg­lan et­ mat­lan­dyr­ýar. Ola­ryň ha­ta­ryn­da mek ba­ra­da ýö­ aý­dym-saz sun­ga­ty aý­ra­tyn orun ri­te Re­zol­ýu­si­ýa eýe­le­ýär. ka­bul edil­di. Türk­me­nis­ta­nyň me­de­ni­ýet ul­ Ga­raş­syz, he­ ga­myn­da­ky döw­le­ta­ra gat­na­şyk­ ril­me­gi yn­san­per­wer ul­gam­da hal­ mi­şe­lik Bi­ta­rap la­ry türk­men hal­ky­nyň baý ta­ry­ ka­ra gat­na­şyk­la­ry iş­jeň­leş­dir­mek Türk­me­nis­tan hal­ka­ra fo­rum­la­ryň hy-me­de­ni mi­ra­sy­ny çuň­ňur we döw­let sy­ýa­sa­ty­nyň ile­ri tu­tul­ýan ge­çi­ril­ýän ýur­du­na öw­rül­di. Ola­ äh­li­ta­rap­la­ýyn öw­ren­mek üçin ugur­la­ry­dyr. 2015-nji ýyl­da «Gö­ ryň esa­sy mak­sa­dy me­de­ni­ýe­ti, tä­ze müm­kin­çi­lik­le­ri dö­red­ýär. rog­ly» des­san­çy­lyk sun­ga­ty­nyň, sun­ga­ty gel­jek ne­sil­le­re ýe­tir­mek Ýurt­la­ryň ara­syn­da me­de­ni-yn­san­ 2016-njy ýyl­da Now­ruz baý­ra­ ýö­rel­ge­sin­den ugur al­ýar. Hal­ka­ per­wer gat­na­şyk­la­ryň ös­dü­ril­me­gi my­nyň, 2017-nji ýyl­da küşt­dep­di ra yl­my mas­la­hat­la­ra, fes­ti­wal­la­ra halk­la­ryň ru­hy taý­dan öza­ra baý­ aý­dym we tans des­su­ry­nyň, 2019- gat­naş­ýan­lar halk dö­re­di­ji­li­gi­niň laş­ma­gyn­da äh­mi­ýet­li­dir. Me­de­ni- njy ýyl­da bol­sa, ha­ly­çy­lyk s u n ­ eg­sil­mez çeş­me­si­niň kö­pö­wüş­ yn­san­per­wer ul­gam­da­ky döw­le­ g a ­ty ­ny ň ÝU­NES­KO-nyň gin­li­di­gi­ne, halk­la­ryň ta­ry­hy­na, ta­ra gat­na­şyk­lar Türk­me­nis­ta­nyň «Adam­za­dyň mad­dy däl me­de­ni fi­lo­so­fi­ýa­sy­na, mil­li­li­gi­ne dü­şün­ ok­gun­ly ösü­şi, ýur­duň me­de­ni­ mi­ra­sy­nyň görnükli nusgalarynyň mek üçin ägirt uly müm­kin­çi­lik­ ýe­ti­niň, sun­ga­ty­nyň ýe­ten be­lent

4 3. 2020. Ösüşlerden-ösüşlere kez­le­ri bo­lan mu­zeý­le­re aý­ra­tyn orun de­giş­li­dir. Soň­ky ýyl­lar­da Türk­me­nis­ta­na da­şa­ry ýurt­lar­dan dür­li de­re­je­dä­ki we­ki­li­ýet­le­riň, myh­man­la­ryň, alym­la­ryň we ja­ han­keş­de­le­riň köp gel­ýän­di­gi­ni na­za­ra ala­nyň­da, bu iş­ler has-da äh­mi­ýet­li­dir. Ja­han­keş­de­le­riň ýur­du­my­zyň mu­zeý­le­ri­ne ba­ryp gör­mek­le­ri­ni gu­ra­mak bo­ýun­ça iş­ler giň­den ýaý­baň­lan­dy­ryl­ýar. Türk­men mu­zeý­le­ri tä­sin ta­pyn­ de­re­je­si bi­len ýa­kyn­dan ta­nyş­mak ba­bat­da aja­ýyp müm­kin­çi­lik­le­re ýol aç­ýar. Me­de­ni hyz­mat­daş­ly­ gy gi­ňelt­mä­ge gö­nük­di­ri­len oňyn baş­lan­gyç­lar halk­la­ryň ara­syn­da yn­san­per­wer gat­na­şyk­la­ryň köp­ rü­le­ri­ni gur­ma­ga, türk­me­nis­tan­ ly­la­ry dün­ýä me­de­ni­ýe­ti bi­len ta­nyş­dyr­ma­ga hem-de dün­ýä gi­ ňiş­li­gin­de halk­la­ryň ru­hy gym­mat­ lyk­la­ry­ny ýaý­ma­ga hyz­mat ed­ýär. Türk­me­nis­tan­da we­kil­çi­lik­ li dö­re­di­ji­lik fo­rum­la­ry­nyň yzy­ gi­der­li ge­çi­ril­me­gi ýurt­da mil­li me­de­ni­ýe­ti, sun­ga­ty ös­dür­mä­ge üçin tä­sin te­bi­gy ýer­le­re diý­seň dy­la­ra, gym­mat­lyk­la­ra baý bo­lup, bo­lan ün­süň we çe­me­leş­me­le­riň, baý­dyr. Olar­dan Köý­ten­da­gyň tä­ adam­la­ryň uly gy­zyk­lan­ma bi­len kö­pu­gur­ly hal­ka­ra yl­my hem-de sin­lik­le­ri­ni, ol ýer­dä­ki di­no­zawr­ gel­ýän ýe­ri­dir. Mu­ze­ýe ge­len her me­de­ni alyş­ma­la­ry ýo­la goý­ma­ la­ryň aýak yz­la­ry­ny, bir­nä­çe syr­ bir adam bu ýer­de hal­kyň geç­miş- gyň döw­let sy­ýa­sa­ty­nyň ile­ri tu­tul­ ly go­wak­la­ry, dag be­lent­li­gin­den ta­ry­hy, me­de­ni­ýe­ti bi­len ta­nyş­ýar. ýan ugur­la­ry­nyň bi­ri­ne öw­rü­len­di­ gaýd­ýan suw şag­la­wu­gy­ny, Kö­ Mu­zeý­ler­de Wir­tual mu­zeý­le­ri dö­ gi­ne şa­ýat­lyk ed­ýär. pet­da­gyň ete­gin­dä­ki Kö­wa­ta­nyň ret­mek bo­ýun­ça hä­zir­ki wagt­da Da­şa­ry ýurt­la­ryň sy­ýa­hat­çy­la­ hem Aý dag­la­ry­nyň tä­sin­lik­le­ri­ni, gu­ra­ma­çy­lyk iş­le­ri iş­jeň ýag­daý­da ry­nyň, ja­han­keş­de­le­ri­niň, alym­ syr­ly me­de­ni-ta­ry­hy ýa­dy­gär­lik­ler do­wam ed­ýär. «Mu­zeý­ler we mu­ la­ry­nyň we hü­när­men­le­ri­niň ga­ top­lu­my­ny, ker­wen­sa­raý­la­ry gör­ zeý işi ha­kyn­da» Türk­me­nis­ta­nyň dy­my türk­men top­ra­gy­na ge­lip kez­mek bo­lar. Ka­nu­ny­nyň ka­bul edil­me­gi, mu­ gö­rüp, sy­ýa­hat et­mek­le­ri hem-de Hä­zir­ki dö­wür­de mil­li ta­ry­hy zeý­le­riň hu­kuk bin­ýa­dy­ny has-da dün­ýä me­de­ni­ýe­ti­ni ös­dür­mek, öw­ren­mek, hal­kyň ta­ry­hy, ru­hy- kä­mil de­re­jä eýe et­di. pa­ra­hat­çy­lyk, dost­luk gat­na­şyk­ me­de­ni, mad­dy gym­mat­lyk­la­ry­ny Türk­men me­de­ni­ýe­tin­de aý­ra­ la­ry­ny ber­kit­mek, dün­ýä­niň dür­li go­rap sak­la­mak, dün­ýä­de wa­gyz tyn orun eýe­le­ýän halk dö­re­di­ji­li­ halk­la­ry­nyň öza­ra me­de­ni gat­na­ et­mek iş­le­ri tä­ze ma­ny-maz­mu­na, gi dür­li gör­nüş­le­re bö­lün­ýär. Halk şyk­la­ry­ny baý­laş­dyr­mak üçin mö­ döw­re­bap de­re­jä eýe bol­dy. Bu iş­ dö­re­di­ji­li­gi­niň lä­le­ler, mon­ju­gat­ hüm äh­mi­ýet­li me­se­le­le­ri ara alyp le­riň ama­la aşy­ryl­ma­gyn­da ta­ry­hy- dy­lar, hüw­düler, ýa­ňylt­maç­lar, mas­la­hat­laş­mak­la­ry ba­bat­da giň me­de­ni gym­mat­lyk­la­ryň aýaw­ly ma­tal­lar ýa­ly gör­nüş­le­ri hä­zir­ki müm­kin­çi­lik­ler dö­re­dil­ýär. sak­la­nyl­ýan ýer­le­ri Türk­me­nis­ ne­sil­ler ta­ra­pyn­dan hem do­wam Türk­me­nis­tan sy­ýa­hat et­mek ta­nyň iri yl­my we aň-bi­lim mer­ et­di­ril­ýär. Hä­zir­ki wagt­da ge­lin-

3. 2020. 5 gyz­lar hal­ka­ra Now­ruz baý­ra­myn­ bi­len, ýer ýü­zün­de mäh­ri­ban­ly­gy sa, ol ada­my­ny be­ze­ýän be­lent iş­ da lä­le ka­kyp, mon­ju­gat­dy oý­nu­ny da­ba­ra­lan­dyr­ýar. le­ri bi­tir­mä­ge ukyp­ly bol­ýar. Şol ýe­ri­ne ýe­tir­ýär­ler. Halk dö­re­di­ji­lik Mäh­ri­ban Ar­ka­da­gy­my­zyň ta­ be­lent iş­ler ada­myň özü­ni­ňem, eser­le­ri­niň aýaw­ly sak­la­nyp, gel­ gal­la­sy bi­len her ýy­lyň 27-nji Wa­ta­ny­ňam mer­te­be­si­ni be­len­de jek­ki ne­sil­le­re gym­mat­ly mi­ras iýu­nyn­da Me­de­ni­ýet we sun­gat gö­ter­ýär. hök­mün­de ýe­ti­ril­me­gi ba­ba­tyn­ iş­gär­le­ri­niň hem-de Mag­tym­gu­ly Türk­me­nis­tan­da me­de­ni­ýet da döw­let Baş­tu­ta­ny­myz uly ta­ Py­ra­gy­nyň şyg­ry­ýet gü­ni Türk­me­ ugur­ly ýo­ka­ry, ýö­ri­te hü­när we gal­la­lar ed­ýär. Hal­kyň gym­mat­ly nis­tan­da sun­ga­tyň to­ýy hök­mün­de sun­gat mek­dep­le­rin­de bi­lim al­ mi­ra­sy­ny aýaw­ly sak­lap, gel­jek­ki bel­le­nil­ýär. Meş­hur türk­men şa­ ýan ta­lyp­la­ra hü­nä­ri­ne us­sat mu­ ne­sil­le­re ýe­tir­mek mak­sa­dy bi­ hy­ry Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy ma­ny­ gal­lym­lar bi­lim ber­ýär. Hä­zir­ki len Türk­me­nis­ta­nyň Me­de­ni­ýet ly şy­gyr­la­ry bi­len türk­men ede­bi­ wagt­da ha­ly­pa-şä­girt­lik gat­na­şyk­ mi­nistr­li­gin­de Mad­dy däl me­de­ ýa­ty­nyň, şyg­ry­ýe­ti­niň ös­me­gi­ne, la­ry­na-da giň ýol açyl­dy. Pe­der­ler­ ni mi­ras mü­dir­li­gi dö­re­dil­di. Bu kä­mil­leş­me­gi­ne uly go­şant go­şan den gaýd­ýan ha­ly­pa-şä­girt­lik gat­ mü­dir­li­giň iş­gär­le­ri hä­zir­ki wagt­ şah­sy­ýet­dir. Us­sat şa­hy­ryň kä­mil na­şyk­la­ry­nyň do­wam et­di­ril­me­gi, da ýur­duň we­la­ýat­la­ryn­da, et­rap­ şy­gyr­la­ry türk­men hal­ky­nyň di­li­ kä­mil hü­när­men­le­ri ýe­tiş­dir­mek­de la­ryn­da, oba­la­ryn­da yl­my-dö­re­ niň se­na­sy­dyr. Şeý­le-de Me­de­ni­ýet oňyn ne­ti­je­si­ni ber­ýär. Türk­me­nis­ di­ji­lik eks­pe­di­si­ýa­la­ryn­da bo­lup, hep­de­li­gi­niň türk­men to­ýu­na mah­ ta­nyň me­de­ni­ýet ugur­ly ýo­ka­ry, mad­dy däl me­de­ni mi­ra­sa de­giş­li sus gu­ra­lyp, çe­per dö­re­di­ji­li­giň, ýö­ri­te hü­när we sun­gat mek­dep­ gym­mat­lyk­la­ry­my­zy top­la­ýar­lar. sun­ga­tyň dür­li gör­nüş­le­ri bo­ýun­ça le­rin­de da­şa­ry ýurt­ly ra­ýat­la­ryň Şo­la­ryň ara­syn­da halk dö­re­di­ji­ me­de­ni çä­re­le­re bes­len­me­gi, ýat­ bi­lim al­mak­la­ry üçin äh­li ze­rur li­gi­ne de­giş­li gym­mat­ly mag­lu­ dan çyk­ma­jak tä­sir­li pur­sat­la­ry ba­ şert­le­riň dö­re­dil­ýän­di­gi gu­wanç­ly mat­la­ryň köp­dü­gi­ni bel­le­mek ge­ gyş­la­ýar. Me­de­ni­ýet, sun­gat, dö­re­ ýag­daý­dyr. rek. Ýurt­da halk dö­re­di­ji­li­gi­niň di­ji­lik iş­gär­le­ri­ni hö­wes­len­dir­mek Her bir işiň kä­mil ýe­ri­ne ýe­ti­ gym­mat­lyk­la­ry­na aýaw­ly çe­me­ mak­sa­dy bi­len döw­let ta­ra­pyn­dan ril­me­gi üçin öz işi­ne us­sat hü­när­ le­şil­me­gi, mil­li ýol-ýö­rel­ge­le­re, en­çe­me bäs­le­şik­ler yg­lan edil­ men­le­riň ze­rur­dy­gy öz-özün­den däp-des­sur­la­ra, edim-gy­lym­la­ra ýär. Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­ düş­nük­li. Türk­me­nis­ta­nyň Me­de­ go­ýul­ýan sar­pa­dyr. niň «Türk­me­niň Al­tyn asy­ry» at­ ni­ýet mi­nistr­li­gi ta­ra­pyn­dan ýur­ El­bet­de, ýur­da, hal­ka bäh­bit­li ly bäs­le­şi­gi in­di yzy­gi­der­li yg­lan duň me­de­ni­ýet ul­ga­myn­da, şol iş ama­la aşy­ry­lan­da, onuň il-ýurt edi­lip, ýe­ňi­ji­ler de­giş­li sy­lag­lar san­da ki­tap­ha­na we mu­zeý iş­le­rin­ üçin peý­da­ly ta­ra­py na­zar­lan­ýar. bi­len sy­lag­la­nyl­ýar. Türk­men me­ de, döw­re­bap, kä­mil hü­när­men­le­ Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň pa­ra­sat­ de­ni­ýe­ti­niň, sun­ga­ty­nyň ös­me­gi­ne ri taý­ýar­la­mak­da mil­li sun­ga­tyň, ly ýol­baş­çy­ly­gyn­da dün­ýä döw­ sal­dam­ly go­şant go­şan us­sat­la­ se­net­çi­li­giň gül­läp ös­me­gi­ni, şeý­ let­le­rin­de Türk­me­nis­ta­nyň Me­de­ ra hor­mat­ly at­lar da­ky­lyp, döw­let le-de bu ugur­da ga­za­ny­lan­la­ryň ni­ýet gün­le­ri­niň, Türk­me­nis­tan­da sy­lag­la­ry gow­şu­ryl­ýar. Türk­me­ my­na­syp wa­gyz edil­me­gi­ni üp­jün bol­sa da­şa­ry ýurt­la­ryň Me­de­ni­ýet nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň «Türk­me­ et­mek­de tu­tum­ly iş­ler al­nyp ba­ gün­le­ri­niň ge­çi­ril­me­gi­niň ýo­la niň Al­tyn asy­ry» at­ly bäs­le­şi­gi­niň ryl­ýar. Mil­li Li­de­ri­mi­ziň ta­gal­la­ go­ýul­ma­gy, il­kin­ji no­bat­da me­de­ çäk­le­rin­de ge­çi­ril­ýän «Ýaň­lan, la­ry ne­ti­je­sin­de ýur­duň ki­tap­ha­ ni­ýet, sun­gat us­sat­la­ry­nyň bi­rek- Di­ýa­rym!», «Ga­raş­syz­ly­gyň mer­ na işi ul­ga­myn­da tä­ze bir döw­re bi­re­giň me­de­ni­ýe­ti, sun­ga­ty bi­len jen dä­ne­le­ri» at­ly bäs­le­şik­ler sun­ ga­dam ba­syl­dy. Türk­me­nis­ta­nyň ýa­kyn­dan ta­nyş­mak­la­ry­na dö­re­ ga­ta hö­we­sek ýaş­la­ry, hö­wes­jeň Me­de­ni­ýet mi­nistr­li­gi­niň ga­ra­ma­ dil­ýän oňyn şert­dir. Her bir hal­kyň aý­dym­çy­la­ry ýü­ze çy­ka­ryp, ola­ gyn­da­ky mer­ke­zi ki­tap­ha­na­lar­da me­de­ni­ýe­ti, sun­ga­ty, şol hal­kyň ryň sun­gat äle­mi­ne ymyk­ly ara­laş­ Bi­te­wi Elekt­ron Ki­tap­ha­na ul­ga­ ru­hy de­re­je­si­ni açyp gör­kez­ýär. mak­la­ry­na ak ýol aç­ýar. my­nyň dö­re­dil­me­gi, ki­tap­ha­na ul­ Ru­hy ýa­kyn­lyk halk­la­ry ys­ny­ Me­de­ni­ýe­tiň, sun­ga­tyň ös­me­ ga­myn­da uly öz­gert­me­le­ri ama­la şyk­ly gat­na­şyk­la­ra atar­ýar. Ys­ny­ gi­ne, kä­mil­leş­me­gi­ne üns ber­ýän aşyr­mak­da mö­hüm äh­mi­ýet­li wa­ şyk­ly gat­na­şyk­lar bol­sa do­gan­lyk döw­let ýag­ty gel­je­gi­ni gur­ýan­dyr ka­la­ryň bi­ri bol­dy. Bu uly öz­gert­ gat­na­şyk­la­ry­nyň öze­ni­ni düz­ýär. diý­sek, ha­ky­kat­dan daş düş­me­sek me ki­tap­ha­na işi­ni dün­ýä­niň ösen Diý­mek, me­de­ni­ýet, sun­gat halk­ ge­rek. Çün­ki me­de­ni­ýet, sun­gat ül­ňü­le­ri­ne do­ly la­ýyk ge­tir­mek­den la­ryň dost­luk­ly gat­na­şyk­la­ry­na ýol ada­myň ru­hu­na ýag­ty nur saç­ýar. yba­rat­dyr. Türk­men ki­tap­ha­na­la­ry aç­ýan güýç bo­lup hyz­mat et­mek Ada­myň ru­hy sag­dyn, kä­mil bol­ ta­ry­hy gol­ýaz­ma­la­ra, dür­li te­ma­

6 3. 2020. lar­dan ýa­zy­lan ki­tap­la­ra örän baý­ 2018-nji ýyl­da Rus­si­ýa Fe­de­ra­si­ Ösüşlerden-ösüşlere dyr. «Ki­tap­ha­na­lar we ki­tap­ha­na ýa­sy­nyň Sankt-Pe­ter­burg şä­he­rin­ bir ga­zet-žur­na­lyň elekt­ron gör­ işi ha­kyn­da» Türk­me­nis­ta­nyň Ka­ de ge­çi­ri­len «Fon­tan­ka­da­ky» sirk nü­şi dö­re­dil­di. nu­ny­nyň ka­bul edil­me­gi, ki­tap­ha­ sun­ga­ty­nyň I hal­ka­ra sirk sun­ga­ty Hä­zir­ki dö­wür bü­tin dün­ýä­de na ul­ga­my­nyň ka­nun­çy­lyk-hu­kuk fes­ti­wa­lyn­da «Gal­ky­nyş» mil­li at ösen teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň, in­no­wa­si­ bin­ýa­dy­ny ber­kit­di. üs­tün­dä­ki oýun­lar to­pa­ry­nyň hem- ýa­la­ryň öz or­nu­ny pug­ta­lan­dyr­ýan Ada­myň ru­hy aň-dü­şün­je­si­ de Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let sir­ki­ eý­ýa­my. Türk­me­nis­tan­da-da äh­li ni kä­mil­leş­dir­mek­de teatr­la­ra uly niň «Türk­men ji­git­le­ri» to­pa­ry­nyň ugur­la­ry san­ly ul­ga­ma ge­çir­mek orun de­giş­li. Döw­rüň keş­bi­ni açyp ag­za­la­ryn­dan yba­rat bir­le­şen to­par iş­le­ri iş­jeň ýag­daý­da al­nyp ba­ryl­ gör­kez­mek­de teatr­la­ryň alyp bar­ «Al­tyn Gae­ta­no» heý­kel­ji­gi­ne my­ ýar. Äh­li mi­nistr­lik­le­riň, eda­ra- ýan iş­le­ri wa­jyp­dyr. Paý­tagt şä­her na­syp bo­lup uly üs­tün­lik ga­zan­dy­ kär­ha­na­la­ryň ýö­ri­te in­ter­net-saýt­ gö­zel Aş­ga­bat­da ge­çi­ril­ýän «Bag­ lar. Bu üs­tün­lik to­pa­ryň hal­ka­ra la­ry­nyň dö­re­di­lip, her bir ul­ga­myň ty­ýar­lyk döw­rü­niň teatr sun­ga­ty» ýa­ryş­la­ryn­da we fes­ti­wal­la­ryn­da alyp bar­ýan iş­le­ri in­ter­net-saýt­la­ at­ly hal­ka­ra fes­ti­wa­ly dün­ýä teatr­ Ga­raş­syz, he­mi­şe­lik Bi­ta­rap döw­ ryn­da ýer­leş­di­ri­lip, di­ňe bir öz hal­ la­ry­nyň dö­re­di­ji­lik de­re­je­si­ni açyp le­ti­mi­ze my­na­syp we­kil­çi­lik ed­ ky­my­za däl, bü­tin dün­ýä ýa­ýyl­ýar. gör­kez­mek bi­len bir ha­tar­da, iş ýän­di­gi­ni ýe­ne-de bir ge­zek su­but Me­de­ni­ýet ul­ga­my­nyň me­de­niyet. tej­ri­be­si­ni alyş­ma­ga-da müm­kin­ et­di. gov.tm, met­bu­gat.gov.tm, turk­ çi­lik ber­ýär. Ýurt­da teatr işi­ni has- Me­de­ni­ýet ul­ga­myn­da al­nyp mentv.gov.tm, turk­men­teatr­la­ry. da kä­mil­leş­dir­mek we düz­gün­leş­ ba­ryl­ýan giň ge­rim­li döw­re­bap gov.tm, tdh.gov.tm, mu­seum.gov. dir­mek mak­sa­dy bi­len «Teatr we iş­le­riň ma­ny-maz­mu­ny­ny açyp tm ýa­ly in­ter­net saýt­la­ryn­da hem teatr işi ha­kyn­da» Türk­me­nis­ta­nyň gör­kez­mek­de « Me­de­ni­ýet», «Ga­ şeý­le mag­lu­mat­lar yzy­gi­der­li ýer­ Ka­nu­ny ka­bul edil­di, ýur­duň äh­li ra­gum», «Dün­ýä ede­bi­ýa­ty» žur­ leş­di­ril­ýär. teatr­la­ry döw­re­bap bi­na­lar bi­len nal­la­ry­nyň, «Ede­bi­ýat we sun­gat» Mil­li me­de­ni­ýet, däp-des­sur­ üp­jün edil­di. ga­ze­ti­niň or­ny ulu­dyr. Me­de­ni­ýet lar, ýö­rel­ge­ler türk­men hal­ky­nyň Sirk sun­ga­ty­nyň ösüş­le­ri ul­ga­myn­da al­nyp ba­ryl­ýan iş­ler, ýa­şaý­şy­nyň esa­sy­ny düz­ýär. Hal­ hemişelik Bi­ta­rap Türk­me­nis­ta­ ýe­ti­len sep­git­ler şol ga­žet-zur­nal­ kyň ru­hy, asyr­la­ryň do­wa­myn­ nyň dün­ýä­dä­ki me­de­ni ab­ra­ýy­ny lar­da giň­den be­ýan edil­ýär. da me­de­ni­ýe­tiň jüm­mü­şin­de has be­len­de gö­ter­ýär. Türk­me­nis­tan­da Her bir ýur­duň köp­çü­lik­le­ýin ber­käp, sün­nä­le­nip, aja­ýyp bi­na­ he­re­ket ed­ýän «Gal­ky­nyş» mil­ ha­bar be­riş se­riş­de­le­ri, şol ýur­ gär­lik, ede­bi we sun­gat nus­ga­la­ry­ li at üs­tün­dä­ki oýun­lar to­pa­ry­nyň duň ýü­zi ha­sap­la­nyl­ýar. Çün­ki nyň en­çe­me­si­ni peş­geş be­ren halk 2013-nji ýyl­da Rus­si­ýa Fe­de­ra­si­ ýur­duň ha­bar be­riş se­riş­de­le­ri­niň dö­re­di­ji­li­gin­de be­ýa­ny­ny tap­ýar. ýa­sy­nyň Mosk­wa şä­he­rin­de ge­ mag­lu­mat­la­ry ar­ka­ly döw­le­tiň äh­ Türk­men hal­ky­nyň ýa­şaý­şy­nyň çi­ri­len sirk sun­ga­ty­nyň VI Bü­ li ugur­lar­da­ky ýe­ten de­re­je­le­ri­ne aý­ryl­maz bö­le­gi bo­lan mil­li me­ tin­dün­ýä fes­ti­wa­lyn­da, 2014-nji göz ýe­tir­mek müm­kin. Türk­me­ de­ni­ýet Ar­ka­dag Pre­zi­den­ti­mi­ziň ýyl­da Ita­li­ýa­nyň La­ti­na şä­he­rin­de nis­ta­nyň ha­bar be­riş se­riş­de­le­ri ta­gal­la­la­ry bi­len tä­ze sep­git­le­re ge­çi­ri­len XVI Hal­ka­ra sirk fes­ti­ hem Bi­ta­rap döw­le­tiň sy­ýa­sat­da, ýet­mek ar­ka­ly mü­di­mi de­re­jä eýe wa­lyn­da, 2015-nji ýyl­da Hy­taý yk­dy­sa­dy­ýet­de, ylym-bi­lim, sag­ bol­ýar. Halk Res­pub­li­ka­sy­nyň Guan­dun ly­gy go­ra­ýyş­da, me­de­ni­ýet­de, oba Hut şo­nuň üçi­nem me­de­ni­ýet we­la­ýa­ty­nyň Çžu­haý şä­he­rin­de ho­ja­ly­gyn­da, ulag ul­gam­la­ryn­da ul­ga­my­nyň iş­gär­le­ri hal­ky­ny bag­ ge­çi­ri­len II Hal­ka­ra sirk sun­ga­ty we beý­le­ki ugur­lar­da ýe­ten be­lent ty­ýar dur­muş­da ýa­şad­ýan Gah­ fes­ti­wa­lyn­da, fes­ti­wa­lyň baş baý­ sep­git­le­ri­niň ma­ny-maz­mu­ny­ny ry­man Ar­ka­da­gy­my­za al­kyş aýd­ ra­gy­na — Gran-pri Al­tyn ku­bo­ dür­li gör­nüş­li gep­le­şik­le­riň, met­ ýar­lar. Mäh­ri­ban Ar­ka­da­gy­my­zyň gy­na my­na­syp bo­lup, buý­sanç­ly bu­gat ma­ka­la­la­ry­nyň üs­ti bi­len ja­ny­nyň sag, ba­şy­nyň dik, il-ýurt, ýe­ňiş ga­zan­mak­la­ry, ýur­du­myz­ açyp gör­kez­ýär­ler. Hal­kyň ru­hu­ umu­ma­dam­zat bäh­bit­li iş­le­ri­niň da at­çy­lyk spor­tu­ny ös­dür­mek­de, ny kä­mil­leş­dir­mek­de mö­hüm orun he­mi­şe ro­waç bol­ma­gy­ny ar­zuw ahal­te­ke be­dew­le­ri­niň şan-şöh­ra­ eýe­le­ýän köp­çü­lik­le­ýin ha­bar be­riş ed­ýär­ler. ty­ny dün­ýä ýaý­mak­da taý­syz ta­ se­riş­de­le­ri­niň işi­ni döw­re­bap­laş­ gal­la ed­ýän hor­mat­ly Pre­zi­den­ dyr­mak­da döw­let Baş­tu­ta­ny­my­ Ogul­gur­ban GAŞ­LA­KO­WA, ti­mi­ziň oňyn baş­lan­gyç­la­ry­nyň zyň ta­gal­la­la­ry ne­ti­je­sin­de hä­zir­ki «Medeniýet». şow­la­ma­sy­dyr. Şo­nuň ýa­ly-da wagt­da uly iş­ler amal edil­ýär. Her

3. 2020. 7 Sag­dyn­ly­gyň gi­re­wi

Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ta­ bi­len sa­byn. Sa­byn­lap ýu­wu­na­nyň­ my­na peý­da­ly tä­sir ed­ýär, iý­mi­tiň gal­la­sy bi­len ýur­du­myz­da sag­dyn da ol de­ri­ni äh­li ta­rap­dan aras­sa­ öz­leş­di­ril­me­gi­ne gi­ri­şip, alyş-ça­lyş dur­muş ýö­rel­ge­le­ri­ni dur­mu­şa ge­ la­ýar. El­bet­de luk­man­çy­lyk­da hä­ ha­dy­sa­la­ry­ny saz­laş­dyr­ýar, iý­mi­tiň çir­mek, aras­sa­çy­lyk düz­gün-ter­ti­bi­ li-şin­di «Aras­sa­çy­lyk — sag­ly­gyň ener­ge­ti­ki güý­jü­ni art­dyr­ýar. Be­lok, ni ber­jaý et­mek, ra­ýat­lar ta­ra­pyn­dan gi­re­wi­dir» diý­lip tek­rar­lan­ma­gy, ýag, ug­le­wod­la­ryň ka­da­ly öz­leş­me­ ýa­şa­ýyş jaý­lar­da we beý­le­ki ýer­ ýö­ne ýer­den däl­dir. Esa­san, eliň gi­ne gi­riş­ýär. ler­de aras­sa­çy­ly­gyň ka­da­la­ry­nyň aras­sa­ly­gy köpdür­li ke­sel­ler­den go­ Be­den­de mad­da­la­ryň ýaý­ra­ma­ düz­gün­le­ri­niň ber­jaý edi­li­şi­ne gö­ ran­mak­ly­gyň ke­pi­li. gy­ny üp­jün ed­ýär. Ga­nyň gy­zyl öý­ zeg­çi­li­gi güýç­len­dir­mek bu bi­ziň Şo­nuň üçin hem, gün­de eli­ňi ýy­ jü­gi bo­lan — erit­ro­sit­ler­de kis­lo­ro­ esa­sy mak­sa­dy­myz bo­lup dur­ýar. gy-ýy­gy­dan ýu­wup dur­ma­ly. Ylaý­ dyň top­lan­ma­gy­na ýar­dam ber­ýär. Adam­zat ýa­şaý­şyn­da aras­sa­çy­ly­gyň ta-da mal-ga­ra, ekin-di­kin bi­len iş Be­de­niň do­ku­ma­la­ry­nyň öý­jük­le­ düz­gün­le­ri­ni bil­mek we onuň ta­lap­ sa­lyş­ýan­la­ra, ça­ga­la­ra has-da el­le­ ri­ni kis­lo­rod bi­len üp­jün ed­ýär we la­ry­na la­ýyk­lyk­da he­re­ket et­mek ri­ni sa­byn bi­len ýuw­mak mas­la­hat ge­rek­me­jek mad­da­la­ryň be­den­den mö­hüm­dir. be­ril­ýär. Diý­mek el­my­da­ma el­le­ri çyk­ma­gy­na ýar­dam ber­ýär. Zä­her­ Aras­sa­lyk — bu her dür­li ke­sel­ sa­byn bi­len ýuw­mak­lyk bi­zi bir­nä­çe li mad­da­la­ry be­den­den bag­ryň we le­riň ýü­ze çyk­ma­gy­nyň öňü­ni al­ma­ ýo­kanç ke­sel­ler­den düýp­li go­ra­ýar. böw­rek­le­riň üs­ti bi­len çy­kar­ýar. ga kö­mek ed­ýän, dur­muş­da özü­ňi El­le­ri­ňi­zi el­my­da­ma aras­sa sak­laň! Suw — bo­gun­la­ryň esa­sy çal­ alyp bar­mak­ly­gyň hem-de be­de­ni­ňi, Ola­ry go­wy edip sa­byn bi­len ýu­ gy se­riş­de­si­dir. Oňur­ga sü­tü­ni­niň egin-eşi­gi­ňi, ýa­şa­ýyş ja­ýy­ňy aras­ wuň! Bu ba­ba­tyn­da öz per­zent­le­ri­ ma­ýyş­gak­ly­ly­gy­ny üp­jün ed­ýär. Iç sa sak­la­ma­gyň düz­gün­le­ri­niň je­mi. ňi­ze şah­sy gö­rel­de bo­luň! sü­rü­ji te­bi­gy se­riş­de­dir. Ýü­rek gan- Aras­sa­çy­ly­gyň iň ýö­ne­keý ka­da­la­ry Aras­sa­çy­ly­gyň esa­sy gör­nüş­le­ri­ da­mar ul­ga­my­nyň ke­sel­le­ri­niň we ber­jaý edi­len­de ke­sel­le­riň kö­pü­si­niň niň bi­ri suw aras­sa­ly­gy­dyr. in­sult­la­ryň how­pu­ny azald­ýar. Be­ öňü­ni alyp bol­ýar. Suw — ýa­şaý­şyň öze­ni, ada­myň de­niň da­mar­la­ry­nyň di­war­la­ry­ny Şah­sy aras­sa­çy­lyk ta­lap­la­ry berk be­de­ni­niň 75 gö­te­ri­mi suw­dan yba­ aras­sa­la­ýar, be­de­ni so­wad­ýan we ber­jaý edi­lip, ten aras­sa sak­la­ny­lan­ rat, suw be­de­niň ka­da­ly ýa­şaý­şy­ny gyz­dyr­ýan se­riş­de­dir. Pi­kir­len­me da gö­ze gö­rün­me­ýän ke­sel dö­re­di­ji üp­jün ed­ýär. Suw ener­gi­ýa­nyň we ha­dy­sa­sy­nyň dü­züm bir­li­gi­dir. Nerw mik­rop­lar­dyr wi­rus­lar­dan sap­lan­ güý­jüň çeş­me­si, be­de­niň öý­jük­le­ri­ ha­dy­sa­la­ryn­da uly orun tut­ýar. Gar­ ýan­dy­gy bel­li­dir. niň gur­lu­şy­nyň esa­sy­dyr. Be­de­niň mon­la­ryň be­den­de eme­le gel­me­gi Onuň üçin esa­sy ge­rek zat suw işi­ni ka­da­laş­dyr­ýar, im­mun ul­ga­ üçin ze­rur, üns ha­dy­sa­sy­nyň dü­züm

8 3. 2020. bir­li­gi­dir. Iş­jeň­li­giň esa­sy çeş­me­ Döwrüň aýnasy si, te­bi­gy we zy­ýan­syz iç­gi. Suw nerw dart­gyn­ly­gy, ala­da-gaý­gy­ny aýyr­ýar, uky­ny ka­da­laş­dyr­ýar. Suw ýaş­ly­gyň çeş­me­si­dir. De­ri ör­tü­gi­niň Ýü ­rekle­ ­ri birleş­ ­dirýän­ sag­dyn­ly­gy­nyň esa­sy­dyr. Suw göz­le­re we gö­r­şüň ýi­ti­li­gi­ne sungat­ do­lan gü­neş­li ýur­du­my­zyň paý­ peý­da­ly tä­sir ed­ýär. Gö­ze ga­ra suw tag­ty Aş­ga­bat­da şan­ly hemişelik in­mä­niň öňü­ni al­ýar. Gan we gan Bi­ta­rap­ly­gyň 25 ýyl­ly­gy my­na­ dö­re­di­ji ul­ga­my­nyň, im­mun ul­ga­ sy­bet­li «Türk­me­nis­tan –– Bi­ta­ my­nyň işi­ni ka­da­laş­dyr­ýar. Ga­nyň rap­ly­gyň me­ka­ny» at­ly hal­ka­ra dü­zü­mi­niň ka­da­ly bol­ma­gy­ny üp­jün fo­to­ser­gi hem-de mas­la­hat ge­çi­ ed­ýär. ril­di. Halk­lar ara­syn­da­ky me­de­ni Suw be­den­de top­la­nyp, gor gat­na­şyk­la­ryň has-da iş­jeň­leş­me­ edin­me­ýär, şol se­bäp­li el­my­da­ma gi­ne, dos­ta­na hyz­mat­daş­ly­gyň be­de­ne ag­ram sal­man suw iç­mek­ ber­ke­me­gi­ne iter­gi ber­ýän fo­to­ lik ze­rur. Suw ýet­mez­çi­li­gi be­de­ ser­gi, şeý­le-de dün­ýä döw­let­le­ri­ niň gar­ra­ma­gy­nyň esa­sy se­bä­bidir. Yzy­gi­der­li suw iç­mek­lik, suw­suz­ niň we­kil­le­ri­niň gat­naş­ma­gyn­da luk we ajyg­mak duý­gu­la­ry­ny sel­ wi­deoa­ra­gat­na­şyk ar­ka­ly ge­çi­ri­ jer­mä­ge ýar­dam ber­ýär. Suw be­ len mas­la­hat­da edi­len çy­kyş­lar­da den­den ar­tyk­maç ag­ra­my aýyr­ýar. Ösüş­li her bir gü­ni be­lent sep­ hem döw­rüň ru­hy gal­ky­ny­şy mil­li Suw ýet­mez­çi­li­gi agyr ýag­daý­dyr. git­le­ri na­zar­la­ýan ýur­du­myz­da me­de­ni­ýe­ti­mi­ziň şe­kil­ler­dä­ki, çe­ Öthal­ta­da, böw­rek­ler­de daş­la­ryň toý-baý­ram­la­ryň go­şa­dan toý­lan­ per söz­dä­ki öz­bo­luş­ly be­ýa­ny­ny eme­le gel­me­gi­niň esa­sy se­bä­bi­dir. ma­gy, Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ düz­di. Suw göw­re­li ze­nan­lar­da ýü­rek bu­ ty­ýar­lyk döw­rü­ni has-da şöh­le­len­ Gün­de­lik dur­muş­da­ky ýa­kym­ lan­ma we gaý­tar­ma­nyň öňü­ni al­ýar. di­rip, öz­bo­luş­ly rö­wüş çaý­ýar. ly, unu­dyl­ma­jak pur­sat­la­ry, hal­ Suw be­de­ni bir ul­gam hök­mün­de Il aba­dan­çy­ly­gy­ny, ýurt ag­zy­ ky­my­zyň göz­ba­şy­ny asyr­lar­dan bir­leş­dir­ýär. Gar­ra­ma­gyň alt­geý­ bir­li­gi­ni baş gym­mat­lyk ha­sap­ alyp gaýd­ýan däp­le­ri­ni gör­ke­zip, mir ke­se­li­niň öňü­ni al­ýar, ýa­ra­maz la­ýan hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň fo­to­su­rat­çy­la­ryň ukyp-ba­şar­nyk­ en­dik­ler­den daş­laş­dyr­ýar. Gü­nüň bar­ha pa­jar­la­ýan «Açyk ga­py­lar» la­ry­ny, ze­hi­ni­ni iş ýü­zün­de şöh­ do­wa­myn­da 1,5-2 litr agyz su­wu­ sy­ýa­sa­ty­nyň ne­ti­je­sin­de ýur­du­ le­len­di­ren fo­to­ser­gä da­şa­ry ýurt­ly ny be­de­ne ag­ram sal­man ýu­waş­lyk my­zyň dün­ýä­niň we se­bi­tiň äh­li aw­tor­lar hem bi­ri-bi­rin­den öz­bo­ bi­len iç­mä­ni en­dik edi­niň! Suw içiň, döw­let­le­ri bi­len ara­syn­da­ky dos­ luş­ly, tä­sir­li eser­le­ri bi­len gat­naş­ sag­dyn bo­luň! ta­na hyz­mat­daş­lyk giň ge­rim­ler dy­lar. Suw gaý­na­dy­lan­da onuň gyz­gyn­ bi­len gün­sa­ýyn ýaý­baň­lan­ýar. Türk­me­nis­ta­nyň Be­ýik ly­gy 100 С bo­lup eger dü­zü­min­de Ýa­kyn­da at-owa­za­sy äle­me Sa­par­my­rat Türk­men­ba­şy dür­li ke­sel dö­re­di­ji­ler bar bol­sa olar dar­ga­ýar­lar gaý­nag suw go­rag­ly we howp­suz iç­gi­dir. Gaý­na­dy­lan suw mad­da alyş-ça­ly­şy­gy güýç­len­dir­ýär, be­den­den de­ri­niň bö­lü­nip çyk­ma­gy­ na ýar­dam ber­ýär, be­de­niň gyz­gy­ny­ ny der­le­mek ar­ka­ly pe­seld­ýär.

Ogul­mäh­ri GEL­DI­ÝE­WA, TSG we DSM-niň Sag­ly­gy go­raý­şyň ha­bar­lar mer­ke­zi­niň di­rek­to­ry.

3. 2020. 9 Döwrüň aýnasy

10 3. 2020. adyn­da­ky Şe­kil­len­di­riş sun­ga­ty mu­ze­ýin­de ýur­du­my­zyň Me­de­ ni­ýet mi­nistr­li­gi ta­ra­pyn­dan gu­ The in­fi­ni­ty of the ra­lan bu ser­gi­de gör­ke­zi­len mil­li şaý-sep­ler, ama­ly-ha­şam we şe­ beau­ty of the worlda kil­len­di­riş sun­ga­ty­nyň eser­le­rin­ den dü­zü­len aja­ýyp­lyk­lar hem An in­ter­na­tio­nal pho­to exhi­ con­sis­ted, of cour­se, of pho­tog­ yzy­gi­der­li ge­çi­ril­ýän her bir da­ bi­tion de­dicated to the 25th an­ raphs by do­mes­tic mas­ters of pho­tog­rap­hy, but each pho­tog­ ba­ra­nyň öz­bo­luş­ly be­ze­gi ha­sap­ niver­sa­ry of the count­ry’s neut­ raph can right­ful­ly be cal­led a lan­ýar. ra­li­ty was success­ful­ly held in work of art. Syn­la­nyň­da is­len­di­gi özü­ne May at the Mu­seum of Fi­ne Arts. ma­ýyl ed­ýän bu gö­zel­lik­ler, türk­ It was held as part of the Year, Una­wa­re of being ti­red or me­niň Ýa­ra­da­nyň eçi­len ze­hi­nin­ which ta­kes place in our count­ry par­ting with a heavy came­ den şi­ne­läp pür-pu­dak ýaý­ra­dan un­der the mot­to «Turk­me­nis­tan ra, pho­tog­rap­hers wan­der the kesp-kä­ri­niň ne­sil­den-nes­le ge­ is the ho­me­land of Neut­ra­li­ty», streets of cities and towns, çip, asyr­dan-asy­ra uzap, hor­mat­ at the ini­tia­tive of the he­ad of climb moun­tains and descend ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň sa­ýa­syn­da the Turk­men sta­te Gurbanguly in­to caves, climb the hig­hest şöh­ra­ty tä­ze­den di­kel­di­len geç­ Ber­di­mu­ha­me­dov, its or­ga­ni­zers roofs of hou­ses and go de­ep in­to mi­şi, şu gü­ni, nur­ly gel­je­gi­dir. we­re the Mi­nist­ry of Cul­tu­re of the sands of Ka­ra­kum, loo­king Her bir gü­ni şan­ly se­ne­le­ the count­ry. Ver­nis­sa­ge vir­tual­ for a unique mo­ment, each ti­me re, toý-baý­ram­la­ra bes­len­ýän ly uni­ted pho­to­jour­na­lists and pa­tient­ly wai­ting for the neces­ «Türk­me­nis­tan –– Bi­ta­rap­ly­ pho­tog­rap­hers from Ar­me­nia, sa­ry ligh­ting. On­ly in this way, gyň me­ka­ny» ýy­lyn­da pa­ra­ Afg­ha­nis­tan, Bel­gium, Rus­sia, so­me­ti­mes for­get­ting about fa­ hat­çy­ly­gyň, dö­re­di­ji­li­giň, sag­ Ka­zakhs­tan, Ko­rea, Chi­na, In­ ti­gue, the ar­tists who are ke­en dyn­ly­gyň we ru­hu­be­lent­li­giň dia, Ger­ma­ny, Tur­key, Uz­be­kis­ on their work «catch» mo­ments me­ka­ny ha­sap­lan­ýan ýur­du­my­ tan, the USA, Kyr­gyzs­tan, Ta­ji­ that la­ter become the li­fe sto­ry zyň ak mer­me­re bes­le­nen paý­ kis­tan, Turk­me­nis­tan, becoming of a per­son, fa­mi­ly, count­ry. In tag­tyn­da ge­çi­ri­lip bag­ty­ýar­ly­ga, anot­her sym­bol of friends­hip the came­ra lens of the mas­ters ru­hu­be­lent­li­ge bes­le­nen, halk­lar and peaceful­ness - the ma­in po­ of pho­tog­rap­hy the most in­te­ ara­syn­da­ky dost­luk­ly hyz­mat­ li­tical po­si­tion that ad­he­res to our res­ting, exciting mo­ments of daş­ly­gyň has-da ber­ke­me­gi­ne count­ry, led by its lea­der, beau­ty stop. iter­gi ber­ýän hal­ka­ra çä­rä­niň Pre­si­dent Gurbanguly Pho­tos of the ver­nis­sa­ge are çäk­le­rin­de fo­to­ser­gä gat­na­şy­jy­ Ber­di­mu­ha­me­dov. diver­se. He­re we­re pre­sen­ted la­ra dip­lom­lar we gym­matba­ha­ly The plots pre­sen­ted at the pho­tog­raphs de­picting the po­ sow­gat­lar da­ba­ra­ly gow­şu­ryl­dy. ope­ning day by ar­tists from dif­ wer and strength of do­mes­tic Ha­ky­ky sun­gat baý­ram­çy­ly­ fe­rent count­ries tal­ked about in­dust­ry, the prog­res­sive const­ gy­na öw­rü­lip, çä­rä gat­na­şy­jy­la­ra hap­pi­ness and ta­lent, beau­ty ructi­on of oil and gas pi­pe­li­ şat­lyk hem-de ru­hy lez­zet eçi­len and na­tu­re, art and the dy­na­mics nes, au­to­mo­bi­le brid­ges and «Türk­me­nis­tan –– Bi­ta­rap­ly­gyň of ur­ban develop­ment. Mas­ters ro­ad junctions, bloo­ming li­ke me­ka­ny» at­ly hal­ka­ra fo­to­ser­gi­ sho­wed what the World should giant flo­wers on the over­pas­ si hem-de mas­la­hat asu­da­ly­gyň, be li­ke, how peop­le of dif­fe­rent ses of cities of our count­ry. A ag­zy­bir­li­giň me­ka­ny bo­lan Wa­ na­tions live in Peace and har­ vivid pho­to set of the pa­no­ra­ma ta­ny­my­za çäk­siz söý­gi oýa­ryp, mo­ny, how they fe­el, ad­mi­re, of the capi­tal, gro­wing up and mil­li Li­de­ri­mi­ziň taý­syz ta­gal­la­ and re­joice. The pre­servation drow­ning in the night light of sy bi­len bag­ty­ýar­ly­ga pü­repür­le­ of peace on earth is al­ways re­ lan­terns and il­lu­mi­na­tions, epi­ nen kal­by­my­zy buý­sanç­ly duý­ levant, this invisib­le subs­tance so­des of falcon­ry, hor­se racing, gu­la­ra bes­le­di. is very fra­gi­le, and so­me­ti­mes, the most colour­ful mo­ments of living in abun­dance, we for­ the ho­li­days and pre­pa­ra­tions get about it. Most of the works for them, sports victo­ries, folk

3. 2020. 11 tra­di­tions, examp­les of decora­ exclu­sively peaceful coexis­ tive and app­lied art and much tence of the count­ry in the abyss Безграничность mo­re. It is im­pos­sib­le to list in of in­ter­na­tio­nal conf­licts. The to­tal. With special love, pho­to par­ticipants in the con­fe­rence красоты mas­ters sho­wed the beau­ty of accom­pa­nying the in­ter­na­tio­nal their na­tive land and the diver­si­ pho­to exhi­bi­tion, the ple­na­ry мира ty of the ani­mal world. Loo­king mee­tings of which we­re held at at the­se pictu­res, visi­tors we­re the Sta­te Mu­seum of the Sta­ Международная фотовы­ ab­le to bring the sky-high dis­ te Cul­tu­ral Cen­ter and the Mu­ ставка, посвящённая 25-летию tances clo­ser, felt the spark­le of seum of Fi­ne Arts of the capi­tal, нейтралитета страны, с успехом spark­ling snow lying high in the spo­ke about this. была проведена в мае, в Музее moun­tains, ad­mi­red the calm, The the­me of the im­por­tance изобразительных искусств. Она warm to­nes of the au­tumn pa­ of peace on earth, free­dom of состоялась в рамках Года, про­ let­te and the bright, li­fe-bur­ning crea­tivity soun­ded from the lips ходящего в нашей стране под де­ colours of the vio­lent Turk­men of fo­reign exhi­bi­tors who we­re визом «Туркменистан — родина spring, ad­mi­red the wa­ter­falls, pre­sent at the exhi­bi­tion on­li­ne, Нейтралитета», по инициативе re-felt the smell of the sea and in the mo­de of a video con­fe­ главы Туркменского государства heard the sound rence on di­gi­tal Гурбангулы Бердымухамедова, of the surf... com­mu­nication. её организаторами выступило It is the un­li­ The hu­ge mo­ Министерство культуры страны. mi­ted beau­ty of ni­tor ins­tal­led Вернисаж виртуально объединил the world that in the at­rium of фоторепортёров и фотографов из can be cal­led the the Mu­seum of Армении, Афганистана, Бельгии, varie­ty of plot Fi­ne Arts uni­ted России, Казахстана, Кореи, Ки­ li­nes, the ins­ on-scre­en rep­ тая, Индии, Германии, Турции, tants of which re­sen­ta­tives of Узбекистана, США, Кыргызста­ stop­ped the pho­ dif­fe­rent count­ на, Таджикистана, Туркменис- to-mas­ter for us. ries and, des­pi­te тана, став ещё одним символом All the works of the se­pa­ra­tion, дружбы и миролюбия – основной the exhi­bi­tion they we­re near­ политической позиции, которой car­ry a char­ge by. Spea­king in придерживается наша страна во of, joy hap­pi­ness, po­si­tive emo­ a video con­fe­rence, fo­reign par­ главе с её лидером Президентом Гурбангулы Бердымухамедовым. tions, which crea­tes a cer­tain ticipants no­ted the im­por­tance Сюжеты, представленные mo­od among visi­tors. Living in of hol­ding such events, which, на вернисаже художниками из a world un­der a cle­ar sky with cont­ra­ry to everyt­hing, give the разных стран, рассказывали о a cle­ar sun is the leit­mo­tif of all op­por­tu­ni­ty for such mee­tings. счастье и таланте, красоте и the pho­tog­raphs. On­ly peaceful Thanks to the di­gi­tal for­mat, природе, искусстве и динамике li­fe gives peop­le so ma­ny joy­ful dis­tances bet­ween con­ti­nents, развития городов. Мастера пока­ colours, so ma­ny hap­py events, count­ries and cities have di­ зали каким должен быть Мир, как so ma­ny go­od emo­tions, which sap­pea­red, fo­reign pho­tog­rap­ люди разных народов проживают is why the­se sto­ries ap­pea­red. hers have sha­red their iden­ti­ties, в Мире и согласии, что они чув­ But the ma­in cha­racters of each their expe­riences through the ствуют, чем восхищаются, чему pictu­re are peop­le­ ­­ adults and scre­en, got acquain­ted with the радуются. Сохранение мира на child­ren­ ­­ se­rious, drea­ming, work of col­lea­gues and friends. земле всегда актуально, эта не­ crea­tive, fun­ny, in love with li­ The exhi­bi­tion is anot­her re­ видимая субстанция очень хруп­ fe, free­dom, hap­pi­ness living in min­der that the core of hu­man ка, и подчас, живя в достатке, мы peace. li­fe, for its pros­pe­ri­ty, is on­ly забываем об этом. Большая часть The neut­ral sta­tus of Turk­ peaceful in­te­racti­on with each произведений состояла, конечно, me­nis­tan and de­ter­mi­nes the ot­her. из снимков отечественных масте­

12 3. 2020. ров фотографии, но каждый сни­ го невозможно перечислить. С лые, влюблённые в жизнь, в сво­ мок можно с полным правом на­ особой любовью, фотомастера боду, в счастье жить в мире. звать произведением искусства. показали красу родной земли и Нейтральный статус Тур­ Не зная устали и не расста­ разнообразие животного мира. кменистана и предопределяет ваясь с тяжеловесной фотокаме­ Взглянув на эти снимки, посети­ исключительно мирное сосу­ рой, фотографы бродят по ули­ тели смогли приблизить заоблач­ ществование страны в пучине цам городов и поселков, лазают ные дали, ощутили блеск искря­ международных коллизий. Об по горам и спускаются в пещеры, щегося снега, лежащего высоко в этом говорили и участники поднимаются на самые высокие горах, восхитились спокойными, конференции, сопутствующей крыши домов и углубляются в теплыми тонами осенней пали­ международной фотовыставке, пески Каракумов, в поиске непо­ тры и яркими, горящими жизнью пленарные заседания которой вторимого мига, всякий раз, тер­ краскам буйной туркменской состоялись в Государственном пеливо выжидая необходимого весны, полюбовались водопада­ музее Государственного культур­ освещения. Только так, порой за­ ми, вновь почувствовали запах ного центра и в Музее изобрази­ бывая об усталости, увлеченные моря и услышали шум прибоя... тельных искусств столицы. своей работой художники «ло­ Именно безграничной кра­ Тема важности мира на земле, вят» моменты, которые в даль­ сотой мира можно назвать то свободы творчества звучала и из нейшем становятся историей разнообразие сюжетных линий, уст зарубежных участников вы­ жизни человека, семьи, страны. мгновения которых остановили ставки, которые присутствовали В объективе фото­ на выставке on­li­ne, в камер мастеров режиме видео-конфе­ фотографии оста­ ренции по цифровой навливаются са­ связи. Огромный мо­ мые интересные, нитор, установленный захватывающие в атриуме Музея изо­ мгновения пре­ бразительных искусств, красного. объединил на экране Фотографии представителей разных вернисажа раз­ стран и, несмотря на ноплановы. Здесь разделение, они были были представле­ рядом. Выступая в ви­ ны снимки отобра­ део-конференции зару­ жающие мощь и бежные участники от­ силу отечественной промышлен­ для нас фотомастера. Все работы мечали значимость проведения ности, прогрессирующее стро­ выставки несут в себе заряд ра­ подобных мероприятий, которые ительство нефтегазопроводов, дости, счастья, положительных вопреки всему, дарят возмож­ автомобильных мостов и дорож­ эмоций,о чт создаёт определён­ ность таких встреч. Благодаря ных развязок, расцветающих, как ное настроение и у посетите­ цифровому формату исчезли гигантские цветы, на эстакадах лей. Жизнь в мире, под чистым расстояния между континента­ городов нашей страны. Яркий небом с ясным солнцем­ ­­ лейт­ ми, странами и городами, через фотонабор панорамы столицы, мотив, объединяющий все фото­ экран зарубежные фотографы растущей ввысь и утопающей в графии. Только мирная жизнь делились своей самобытностью, ночном свете фонарей и иллю­ дарит людям столько радостных своим опытом, знакомились с минации, эпизоды соколиной красок, столько счастливых со­ творчеством коллег и друзей. охоты, конных скачек, самые ко­ бытий, столько хороших эмоций, Выставка – ещё одно напоми­ лоритные моменты праздников благодаря чему и появились эти нание,о чт стержнем жизни чело­ и подготовки к ним, спортивные сюжеты. Но главными героями вечества, для её процветания, яв­ победы, народные традиции, об­ каждого снимка являются люди ляется только мирное отношение разцы декоративно-прикладного – взрослые и дети­ ­­ серьёзные, друг с другом. искусства и многое другое. Все­ мечтающие, творческие, весё­

3. 2020. 13 Döw­let adam üçin­dir! dy­ny pug­ta­lan­dyr­mak, äh­li ra­ýat­ la­ryň hu­kuk­lar­dan deň de­re­je­de, do­ly peý­da­lan­mak­la­ry üçin ze­rur se­riş­de­le­riň bol­ma­gy, döw­let sy­ ýa­sa­ty­nyň bu ug­ru­nyň has ne­ti­je­li dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän­di­gi­ni aň­lad­ýar. Şo­nuň ýa­ly hem Esa­sy Ka­nu­ny­ myz döw­let sy­ýa­sa­ty­nyň ile­ri tu­ tul­ýan ugur­la­ry­nyň yg­ty­bar­ly hu­ kuk esas­la­ry­ny dö­ret­mek hem-de ra­ýat­la­ryň sy­ýa­sy, zäh­met, dur­muş, me­de­ni we beý­le­ki hu­kuk­la­ry­nyň ka­nu­ny esas­la­ry­ny üp­jün ed­ýär. Türk­me­nis­ta­nyň Kons­ti­tu­si­ ýa­sy­na esas­lan­ýan, ýur­du­my­zyň ra­ýat­la­ry­nyň me­de­ni dur­mu­şa gat­naş­ma­ga we olar üçin me­de­ni gym­mat­lyk­la­ryň el­ýe­ter­li bol­ma­ gy­na bo­lan kons­ti­tu­sion hu­kuk­ la­ry­nyň go­ral­ma­gy­na we üp­jün edil­me­gi­ne gö­nük­di­ri­len 2010-njy ýy­lyň 12-nji mar­tyn­da ka­bul edi­len «Me­de­ni­ýet ha­kyn­da» Türk­me­nis­ ta­nyň Ka­nu­ny Türk­me­nis­ta­nyň hal­ky­nyň me­de­ni­ýe­ti­ni dö­ret­mek, gaý­ta­dan di­kelt­mek, aýaw­ly sak­ la­mak, ös­dür­mek we peý­da­lan­mak çyg­ryn­da­ky jem­gy­ýet­çi­lik gat­na­ şyk­la­ry­ny düz­gün­leş­dir­ýär. Hä­zir­ki wagt­da ýur­du­my­zyň ra­ýat­la­ry­nyň me­de­ni­ýet ba­bat­da­ky işi­ne bo­lan kons­ti­tu­sion hu­ku­gy­ny Döw­let üp­jün et­mek we go­ra­mak, döw­ Me­de­ni­ýe­tiň let sy­ýa­sa­ty­nyň me­de­ni­ýet ba­bat­ Baý­dag­my­za ba­kyp... da­ky ýö­rel­ge­le­ri­ni kes­git­le­mek, me­de­ni gym­mat­lyk­la­ryň ra­ýat­lar Uç­ýar gö­wün gu­şum as­ma­na ga­lyp, yg­ty­bar­ly üçin er­kin el­ýe­ter­li bol­ma­gy­ny üp­ Bag­ty­ýar dur­mu­şym bar­dyr nus­ga­lyk, jün et­mek hem-de me­de­ni­ýet işi­ Eziz Di­ýa­ry­myň buý­san­jy bo­lup, niň sub­ýekt­le­ri­niň gat­na­şyk­la­ry­ny Gö­ge be­zeg be­rip, par­la, Baý­da­gym! hu­kuk esa­sy düz­gün­leş­dir­ýän hu­kuk ka­da­la­ry­ny Türk­me­nis­ta­nyň Kons­ti­tu­si­ýa­sy we ýö­rel­ge­le­ri­ni kes­git­le­mek, şeý­ Ga­raş­syz, he­mi­şe­lik Bi­ta­rap ýur­ le hem Türk­me­nis­ta­nyň hal­ky­nyň Wa­tan al­tyn ýü­zük, göw­her ga­şy sen, du­my­zyň mi­ze­mez hu­kuk bin­ýa­dy me­de­ni­ýe­ti­ni aýaw­ly sak­la­mak we Ýü­rek­le­riň gu­wan­jy hem jo­şy sen, bo­lup dur­ýar. Esa­sy Ka­nu­ny­myz ös­dür­mek me­de­ni­ýe­ti döw­let ta­ra­ Be­ýik iş­leň şa­ýa­dy sen, ba­şy sen, mer­da­na hal­ky­my­zyň öz­baş­dak pyn­dan gol­da­ma­gyň hu­kuk esas­la­ Gö­ge be­zeg be­rip, par­la, Baý­da­gym! ösüş ýo­lu­ny saý­lap al­mak bi­len ry üçin hu­kuk bin­ýa­dy­ny dö­ret­mek de­mok­ra­ti­ýa­nyň, yn­san­per­wer­li­ me­de­ni­ýet ba­ba­tyn­da­ky ka­nun­çy­ Hal­kyň ak bag­ty­ny äle­me buş­lap, giň we ada­la­tyň da­ba­ra­lan­ma­gy ly­gyň esa­sy we­zi­pe­le­ri bo­lup dur­ Şan­ly ýe­ňiş­le­riň syr­la­ryn çöş­läp, ba­ra­da­ky asyr­lar­bo­ýy edip ge­len ýar. Eziz ili, Ar­ka­da­gy al­kyş­lap, ar­zuw­la­ry­nyň ha­syl bo­lan­dy­gy­ny Me­de­ni­ýe­ti döw­let ta­ra­pyn­ aý­dyň gör­kez­ýär. Döw­le­ti­miz­de dan gol­da­mak, Türk­me­nis­ta­nyň Gö­ge be­zeg be­rip, par­la, Baý­da­gym! Kons­ti­tu­si­ýa­ny we kons­ti­tu­sion ra­ýat­la­ry­nyň me­de­ni­ýet ba­bat­da­ ka­da­lar­dan göz­baş al­ýan ka­nun­çy­ ky iş­le­ri­ni ama­la aşyr­mak­da­ky, Jen­net RA­IM­BA­ÝE­WA. ly­gy kä­mil­leş­dir­mek, hu­kuk bin­ýa­ me­de­ni dur­mu­şa gat­naş­mak­da­ky

14 3. 2020. hu­kuk­la­ry­ny üp­jün et­mek we go­ ýar. Me­de­ni­ýet, sun­gat adam­za­dyň dä­ki ýa­dy­gär­lik­ler top­lum­la­ry ta­ ra­mak, Türk­me­nis­ta­nyň mil­li me­ dö­re­den gym­mat­lyk­la­ryn­da esa­sy ry­hy-me­de­ni mi­ra­sy bol­mak bi­len de­ni­ýe­ti­ni gaý­ta­dan di­kelt­mek we orun tut­ýar. As­lyn­da sun­ga­tyň ta­ olar umu­ma­dam­zat me­de­ni­ýe­ti­niň, ös­dür­mek, me­de­ni­ýet ba­bat­da­ky ry­hy­ny me­de­ni­ýe­tiň ösü­şi­niň ta­ sun­ga­ty­nyň gym­mat­ly mi­ra­sy­dyr. me­de­ni gym­mat­lyk­la­ryň we me­de­ ry­hyn­dan, ada­myň gö­zel­li­gi du­ýuş Mil­li ta­ry­hy-me­de­ni mi­ras ol ru­hy, ni hyz­mat­la­ryň äh­li gör­nüş­le­ri­niň uky­by­ny gö­zel­lik ga­ra­ýyş­la­ry­nyň yk­dy­sa­dy we dur­muş gym­mat­lyk­ hem­me­le­re el­ýe­ter­li­li­gi, ra­ýat­la­ryň kä­mil­leş­me­gin­den üz­ňe öw­ren­mek la­ry bol­mak bi­len te­bi­gy baý­lyk­lar me­de­ni gym­mat­lyk­la­ry dö­ret­mek­ müm­kin däl. Me­de­ni­ýe­tiň na­za­ry­ bi­le bir­lik­de, ýur­du­my­zyň esa­sy de, gaý­ta­dan di­kelt­mek­de, aýap ýe­ti me­de­ni­ýe­tiň mag­lu­mat­la­ry­nyň gen­ji-ha­zy­na­sy ha­sap­la­nyl­ýar. Şo­ sak­la­mak­da, ös­dür­mek­de, peý­da­ esa­syn­da dö­re­ýär we ös­ýär. nuň üçin ata Wa­ta­ny­my­zyň çä­gin­ lan­mak­da hem-de ýaý­rat­mak­da Na­za­ry­ýet çe­per dö­re­di­ji­li­giň de hal­ky­my­zyň geç­mi­şi­ni özün­de hu­kuk­la­ry­nyň we müm­kin­çi­lik­ tej­ri­be­sin­den üz­ňe­lik­de bo­lup bil­ jem­le­ýän ta­ry­hy-me­de­ni ýa­dy­gär­ le­ri­niň deň­li­gi me­de­ni­ýe­tiň esa­sy mez. Ol dö­re­di­ji­lik işi­niň ösü­şin­de lik­le­riň en­çe­me­si ÝU­NES­KO-nyň ýö­rel­ge­le­ri bo­lup dur­ýar. Mun­dan ýü­ze çy­kyp, onuň ös­me­gi­ne ba­dal­ Bü­tin­dün­ýä mi­ra­sy­nyň sa­na­wy­ baş­ga-da mil­li ta­ry­hy-me­de­ni mi­ ga ber­ýär. Ol çe­per dö­re­di­ji­li­giň nyň ha­ta­ry­na gi­ri­zil­di. ra­sy go­rap sak­la­mak, bi­lim ul­ga­ tej­ri­be­le­ri­ni öw­ren­ýär we ös­me­ Hä­zir­ki wagt­da ýur­du­my­zyň my­nyň üs­ti bi­len ýaş­la­ryň mil­li gi­ne ýar­dam ber­ýär. Her bir hal­ ta­ry­hy­ny, me­de­ni ýa­dy­gär­lik­le­ri­ hem dün­ýä me­de­ni­ýe­ti­niň ru­hy- kyň me­de­ni­ýe­ti­niň özü­ne mah­sus ni, mil­li gym­mat­lyk­la­ry­ny aýaw­ ah­lak gym­mat­lyk­la­ry­na çe­kil­me­gi, aý­ra­tyn­ly­gy onuň mil­li­li­gi­dir. Her ly sak­la­mak hem-de ola­ry yl­my Türk­me­nis­ta­nyň mil­li me­de­ni­ýe­ti­ bir hal­kyň sun­ga­ty şol hal­kyň me­ taý­dan öw­ren­mek bo­ýun­ça uly ni öza­ra baý­laş­dyr­mak, bi­te­wü­li­gi­ de­ni­ýe­tin­den, ru­hy dün­ýä­sin­den, iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. Bu ugur­da­ky ni sak­la­mak üçin da­şa­ry ýurt­lar­da dur­muş şert­le­rin­den, te­bi­ga­tyn­dan ka­nun­çy­lyk umu­my yk­rar edi­len ýa­şa­ýan wa­tan­daş­la­ry­myz bi­len göz­baş al­ýar. Her bir hal­kyň sun­ hal­ka­ra ka­da­la­ry­na la­ýyk­lyk­da kä­ me­de­ni ara­gat­na­şyk­la­ry ös­dür­mek, ga­ty umu­ma­dam­zat sun­ga­ty­na go­ mil­leş­di­ril­ýär. Şu nuk­daý­na­zar­dan, me­de­ni­ýet ba­bat­da hal­ka­ra ara­gat­ şant goş­sa-da öňi bi­len şol sun­ga­ty ýur­du­myz­da ta­ry­hy we me­de­ni na­şy­gy­nyň ös­dü­ril­me­gi­ne ýar­dam dö­re­den hal­kyň in­çe duý­gu­sy­na mi­ra­syň kons­ti­tu­sion-hu­kuk go­ et­mek hem-de ba­zar şert­le­rin­de tä­sir ed­ýär. Sun­gat ese­ri haý­sy dö­ rag­ly­ly­gy­ny üp­jün et­mek bo­ýun­ça iş­le­mek­le­ri üçin me­de­ni­ýet gu­ra­ wür­de dö­re­dil­se-de haý­sy döw­rüň me­se­lä­ni iç­gin öw­ren­mek, onuň ma­la­ry­na amat­ly ýag­daý­la­ryň dö­ dur­muş ha­ky­ka­ty­ny su­rat­lan­dyr­ dur­muş-hu­kuk jäht­le­ri­ne yl­my taý­ re­dil­me­gin­de ýar­dam et­mek esa­sy sa-da ony dö­re­den ada­myň uky­by, dan ba­ha ber­mek ze­rur­ly­gy ýü­ze ýö­rel­ge­le­riň ha­ta­ryn­da dur­ýar. us­sat­ly­gy esa­sy şert bo­lup dur­ýar. çyk­ýar. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň Me­de­ni­ýet-adam­zat ta­ra­pyn­ Biz mu­ny Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­ pa­ra­sat­ly ýol­baş­çy­ly­gyn­da döw­ dan dö­re­di­len we dö­re­dil­ýän, şah­ my­zyň jöw­her ze­hi­nin­den sy­zy­lyp le­ti­miz üçin adam­za­dyň mö­hüm sy­ýe­tiň saz­la­şyk­ly ös­dü­ril­me­gi­ne, çy­kan «Pa­ra­hat­çy­lyk sa­zy, dost­luk, gym­mat­lyk­la­ry­nyň bi­ri hök­mün­ wa­tan­çy­ly­gy ter­bi­ýe­le­mä­ge, ýo­ do­gan­lyk sa­zy» hem-de adam­zat de ta­ry­hy we me­de­ni mi­ra­syň abat ka­ry ah­lak­ly­lyk we ru­hy-ah­lak­ly­ üçin ze­rur­lyk bo­lup dur­ýan sun­ga­ sak­la­nyl­ma­gy­nyň, go­ral­ma­gy­nyň, lyk hä­si­ýet­le­ri­ni ke­ma­la ge­tir­mä­ ty «Ile döw­let ge­ler bol­sa...» at­ly peý­da­la­nyl­ma­gy­nyň, şol san­da ge, Türk­me­nis­ta­nyň ra­ýat­la­ry­nyň eser­le­rin­de gör­ýä­ris. ýo­ka­ry de­re­je­de ös­dü­ril­me­gi­niň es­te­ti­ki ta­lap­la­ry­ny, bäh­bit­le­ri­ni Me­de­ni mi­ras bu di­ňe bir mil­ müm­kin­çi­lik­le­ri­ni dur­muş yn­san­ ka­na­gat­lan­dyr­ma­ga gö­nük­di­ri­len le­tiň gu­wan­jy bol­man, eý­sem, ol per­wer ylym­la­ry bi­len ut­gaş­dy­ryp mad­dy, ru­hy gym­mat­lyk­la­ryň je­mi dö­re­di­ji­lik tej­ri­bä­niň ha­zy­na­sy­ öw­ren­mek örän wa­jyp­dyr. Türk­ bo­lup dur­ýar. Sun­gat bol­sa, adam dyr. Şo­nuň esa­syn­da me­de­ni­ýe­tiň me­nis­ta­nyň ta­ry­hy-me­de­ni ýa­dy­ zäh­me­ti­niň ede­bi­ýat, su­rat­keş­lik, tä­ze ugur­la­ry se­çi­lip saý­la­nyl­ýar. gär­lik­le­rin­de yl­my-ar­heo­lo­gik bar­ gra­fi­ka, heý­kel­ta­raş­lyk, be­zeg (di­ Ol jem­gy­ýe­tiň öňe he­re­ket et­me­ lag­la­ry­ny ge­çir­mek, ola­ry go­rap zaýn), bi­na­gär­lik, ama­ly-ha­şam gin­de ah­lak we es­te­ti­ki öl­çeg­le­riň sak­la­ma­gyň we gel­jek­ki ne­sil­le­re sun­ga­ty, saz, aý­dym, tans, teatr, çeş­me­si­dir. Şo­nuň üçin ta­ry­hy geç­ ýe­tir­me­giň döw­re­bap usul­la­ry­ sirk, ki­no, te­le­wi­de­ni­ýe ýa­ly we mi­şiň her bir döw­ri öz aý­ra­tyn­ly­gy ny iş­läp düz­mek bi­len ar­heo­lo­gik, beý­le­ki gör­nüş­le­ri­niň üs­ti bi­len bi­len hä­si­ýet­len­di­ril­ýär. Adam­zat ga­zuw ag­ta­ryş yl­my-bar­lag iş­le­ri­ ha­ky­ka­tyň çe­per keşp­ler­de be­ýan ta­ry­hy­nyň be­ýik sun­gat de­re­je­si­ne niň ne­ti­je­li­li­gi­ni art­dyr­mak, ýü­ze edil­me­gi­dir. gö­te­ri­len, anyk bir döw­rüň önü­mi çy­ka­ry­lan ta­pyn­dy­la­ryň esa­syn­da Is­len­dik jem­gy­ýet­de me­de­ni­ bo­lan ýa­dy­gär­li­gi hiç wagt özü­ türk­men hal­ky­nyň ta­ry­hy, me­de­ni­ ýe­tiň, sun­ga­tyň or­ny be­ýik­dir. Eş­ niň gym­ma­ty­ny ýi­tir­me­ýär. Mad­ ýe­ti we umu­ma­dam­zat me­de­ni­ýe­ ret­li za­ma­na­myz­da me­de­ni­ýet­de dy gym­mat­lyk­la­ryň bir gör­nü­şi ti­ne go­şan go­şan­dy­ny öw­ren­mek ýe­ti­len sep­git­ler asyr­la­ry na­zar­la­ bo­lan Türk­me­nis­ta­nyň çäk­le­rin­ şeý­le -de ola­ry öň­de­ba­ry­jy usul­la­

3. 2020. 15 ryň hem-de iň tä­ze teh­no­lo­gi­ýa­ hyz­mat­daş­ly­gy­nyň sub­ýekt­le­ri­niň me­de­ni yn­san­per­wer hyz­mat­daş­ly­ la­ryň esa­syn­da top­lum­la­ýyn we çyg­ry­nyň gi­ňe­me­gi­ne ýar­dam ed­ gy­nyň giň ge­ri­me eýe bol­ýan­dy­gy­ yzy­gi­der­li öw­ren­mek esa­sy we­zi­ ýär, me­de­ni­ýet gu­ra­ma­la­ry­nyň we nyň aý­dyň şa­ýa­dy­dyr. pe­le­riň bi­ri bo­lup dur­ýar. fi­zi­ki şahs­la­ryň öz­baş­dak me­de­ Bi­lim, ylym, in­no­wa­sion teh­ Türk­me­nis­ta­nyň hal­ka­ra hyz­ ni ara­gat­na­şyk­la­ry­ny, şeý­le hem no­lo­gi­ýa­lar, ta­ry­hy we bi­na­gär­lik mat­daş­ly­gy­nyň ile­ri tu­tul­ýan ugur­ da­şa­ry ýurt­lar­da mil­li me­de­ni ýa­dy­gär­lik­le­ri go­ra­mak hem-de tä­ la­ry­nyň bi­ri hem me­de­ni-yn­san­ mer­kez­le­riň açyl­ma­gy­ny hö­wes­ ze rö­w­şe ge­tir­mek ugur­lar bo­ýun­ per­wer gat­na­şyk­la­ryň ös­dü­ril­me­gi len­dir­ýär. Mun­dan baş­ga-da Türk­ ça ÝU­NES­KO bi­len hyz­mat­daş­lyk bo­lup dur­ýar. Çün­ki bu gat­na­şyk­ me­nis­ta­nyň çäk­le­rin­den da­şar­da et­mek Türk­me­nis­ta­nyň hal­ka­ra lar ýurt­la­ryň we halk­la­ryň öza­ra ýa­şa­ýan wa­tan­daş­la­ry­myz bi­len Gün ter­ti­bi­niň ile­ri tu­tul­ýan ugur­ ýa­kyn­laş­ma­gy­na, dost­lu­gyň we me­de­ni gym­mat­lyk­la­ry­na de­giş­li la­ry­nyň bi­ri­dir. Hä­zir­ki wagt­da ka­ pa­ra­hat­çy­ly­gyň ber­ke­me­gi­ne ýar­ ýö­ri­te mad­da­la­ryň hem ka­nun­da bul edil­ýän mak­sat­na­ma­lar­da göz dam ed­ýär. Şu­nuň bi­len bag­ly­lyk­ ber­ki­dil­me­gi aý­ra­tyn bel­lär­lik­ öňü­ne tu­tu­lan we­zi­pe­ler ta­ry­hy we da, ýur­du­myz öz mil­li me­de­ni­ýe­ dir. Ka­nu­nyň 38-nji mad­da­syn­da me­de­ni gym­mat­lyk­la­ryň öw­re­nil­ ti­ne mah­sus bo­lan öz­bo­luş­ly­ly­gy, Türk­me­nis­ta­nyň me­de­ni­ýet ba­bat­ me­gi, me­de­ni mi­ra­syň däp-des­sur­ bi­ta­rap­lyk we pa­ra­hat­çy­lyk ýö­rel­ da­ky ka­nun­çy­ly­gy­nyň bo­zul­ma­gy la­ryň jem­gy­ýet­dä­ki or­nu­ny kes­ ge­le­ri esa­syn­da giň hal­ka­ra me­de­ Türk­me­nis­ta­nyň ka­nun­çy­ly­gyn­da git­le­mek­de dur­muş-yn­san­per­wer ni-yn­san­per­wer hyz­mat­daş­ly­gy­ny bel­le­ni­len jo­gap­kär­çi­li­ge elt­ýän­di­ ylym­la­ry­nyň or­nu­ny kes­git­le­mek alyp bar­mak ug­run­da iş­jeň­li­giň gi gör­ke­zil­ýär. Bu hu­kuk ka­da­lar mil­li we umu­ma­dam­zat ru­hy gym­ aý­dyň nus­ga­sy­ny gör­kez­ýär. Ady Türk­me­nis­ta­nyň Kons­ti­tu­si­ýa­sy­ mat­lyk­la­ry­nyň saz­la­şy­gy bo­ýun­ ag­za­lan ka­nu­nyň 34-nji mad­da­sy­ nyň 15-nji, 16-njy, we 56-njy mad­ ça yl­my bar­lag­la­ry alyp bar­ma­ga na la­ýyk­lyk­da, me­de­ni­ýet ba­bat­da da­la­ryn­da öz be­ýa­ny­ny tap­ýar. borç­lan­dyr­ýar. hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gy me­de­ni­ýe­ Hal­ky­my­zyň me­de­ni mi­ra­sy­ny Me­de­ni mi­ra­sy­my­zy yl­my esas­ tiň dür­li ugur­la­ryn­da tej­ri­be alyş­ go­ra­mak we ös­dür­mek, şeý­le hem da giň­den öw­ren­mä­ge we wa­gyz ma­ga we mil­li me­de­ni­ýe­tiň dür­li ony bü­tin dün­ýä­de wa­gyz et­mek, et­mä­ge hä­zir­ki dö­wür­de giň müm­ ugur­la­ryn­da tej­ri­be alyş­ma­ga we bu ugur­da­ky hal­ka­ra gat­na­şyk­la­ry kin­çi­lik dö­re­di­len. Ta­ry­hy-me­de­ni mil­li me­de­ni­ýet­le­riň baý­laş­ma­ has -da gi­ňelt­mek­li­gi öz içi­ne al­ýan mi­ra­sy go­ra­ma­gyň hu­kuk esas­ gy­na oňyn tä­sir ed­ýär. Şo­nuň ýa­ me­de­ni­ýet ba­bat­da­ky döw­let sy­ýa­ la­ry­nyň ösüş ugur­la­ry ins­ti­tut­da ly -da Türk­me­nis­tan me­de­ni­ýe­tiň sa­ty­nyň ýö­rel­ge­le­ri ýur­du­my­zyň al­nyp ba­ryl­ýan yl­my bar­lag­la­ryň dür­li ugur­la­ryn­da­ky gu­ra­ma­çy­lyk da­şa­ry syýasat­da yn­san­per­wer­lik esa­sy ugur­la­ry­nyň bi­ri bo­lup dur­ işi­niň tej­ri­be­si­ni, me­de­ni­ýet ba­ ýö­rel­ge­le­ri bi­len saz­la­şyk­ly ut­gaş­ ýar. Yl­my bar­lag­la­ry ge­çir­mek­de, bat­da­ky iş­le­riň ne­ti­je­le­ri­ni, me­de­ni dy­ryl­ýar. Ýur­du­myz­da dün­ýä­niň ge­çi­ril­ýän bar­lag­la­ryň ugur­la­ry­ny gym­mat­lyk­la­ry, hü­när­men­le­ri we yl­my jem­gy­ýet­çi­li­gi­ni türk­men aý­dyň­laş­dyr­mak­da hor­mat­ly Pre­ ta­lyp­la­ry, dö­re­di­ji­lik to­par­la­ry­nyň hal­ky­nyň ga­dy­my we baý me­de­ zi­den­ti­mi­ziň «Türk­men me­de­ni­ýe­ alyş-ça­lşy­ny hem goş­mak bi­len ni­ýe­ti, hal­ky­my­zyň mad­dy me­ ti», «Me­de­ni­ýet hal­kyň kal­by­dyr», hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gy­nyň ös­dü­ de­ni­ýe­ti bo­ýun­ça al­nyp ba­ryl­ýan «Ile döw­let ge­ler bol­sa...», «Ar­şyň ril­me­gi­ne ýar­dam ed­ýär. yl­my bar­lag­la­ryň ne­ti­je­le­ri bi­len ne­pis­li­gi» at­ly yl­my ki­tap­la­ry mö­ Şeý­le hem, ýer­le­re sa­pa­ra git­ ta­nyş­dyr­ýan we Türk­me­nis­ta­nyň hüm gol­lan­ma bo­lup dur­ýar. Bi­ziň mek we ser­gi iş­le­ri, me­de­ni­ýet çä­gin­de ýer­le­şen ta­ry­hy-me­de­ni ins­ti­tu­ty­myz­da hem beý­le­ki ugur­ iş­gär­le­ri­niň taý­ýar­la­nyl­ma­gy we ýa­dy­gär­lik­ler, şeý­le hem te­bi­gy lar bi­len bir ha­tar­da mil­li me­de­ni tä­lim alyş­la­ry, me­de­ni gym­mat­ ýa­dy­gär­lik­le­ri­ni go­ra­mak, ola­ry mi­ra­sy yl­my taý­dan öw­ren­mek lyk­la­ryň bi­le­lik­de ön­dü­ril­me­gi we öw­ren­mek we wa­gyz et­mek işin­de bo­ýun­ça yl­my iş­ler al­nyp ba­ryl­ ola­ryň alyş-ça­l­şy, ta­ry­hyň we me­ tej­ri­be al­şyl­ma­gy­na ýar­dam ber­ ýar. Biz ins­ti­tu­tyň yl­my iş­gär­le­ri de­ni­ýe­tiň seý­rek duş gel­ýän ýa­dy­ ýän hal­ka­ra mas­la­hat­lar we beý­le­ bo­lup, Türk­me­nis­tan­da dur­muş- gär­lik­le­ri­niň di­kel­dil­me­gi, me­de­ ki iri çä­re­ler yzy­gi­der­li ge­çi­ril­ýär. yn­san­per­wer ylym­la­ry­ny ös­dür­ ni­ýet işi üçin en­jam­la­ryň, teh­ni­ki Şu ýy­lyň 23-nji ap­re­lin­de Hal­ me­giň Döw­let mak­sat­na­ma­syn­da se­riş­de­le­riň, tä­ze teh­no­lo­gi­ýa­la­ ka­ra yn­san­per­wer ylym­la­ry we göz öňün­de tu­tu­lan we­zi­pe­le­ri dur­ ryň or­naş­dy­ryl­ma­gy, usu­ly­ýet­le­ri, ösüş uni­wer­si­te­tin­de wi­deoa­ra­ mu­şa ge­çir­mek­de öz go­şan­dy­my­zy okuw mak­sat­na­ma­la­ry­ny we gol­ gat­na­şyk ar­ka­ly ge­çi­ri­len du­şu­ goş­ýa­rys. lan­ma­la­ry­ny alyş­mak Türk­me­nis­ şyk­da BMG-niň bi­lim, ylym we ta­nyň me­de­ni­ýet ba­bat­da­ky hal­ka­ me­de­ni­ýet bo­ýun­ça gu­ra­ma­sy­nyň Aý­gö­zel NUR­LY­ÝE­WA, ra hyz­mat­daş­ly­gy­nyň ile­ri tu­tul­ýan ÝU­NES­KO-nyň Baş di­rek­to­ry­nyň Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let, hu­kuk ugur­la­ry bo­lup dur­ýar­lar. Döw­ orun­ba­sa­ry ha­nym Şa­mi­le Na­ir- we de­mok­ra­ti­ýa let me­de­ni­ýet ba­bat­da­ky hal­ka­ra Be­duel bi­len ge­çi­ri­len du­şu­şy­gy ins­ti­tu­ty­nyň uly yl­my iş­gä­ri.

16 3. 2020. Sym­bols of uni­ty of the na­tion

On May 18, 1992, an im­por­tant the so­ul of the sta­te? And this is all and phy­sical mat­ter. At the­se mo­ event to­ok place in the his­to­ry of of us - with pu­re thoughts overw­ ments, a per­son is in a sta­te of un­ our count­ry­ ­­ the Cons­ti­tu­tion of hel­ming our minds and our hearts li­mi­ted ins­pi­ra­tion, his blood level in­de­pen­dent Turk­me­nis­tan was and sincere fee­lings, ma­ni­fes­ted in ri­ses - «the hor­mo­ne of bright joy adop­ted. From that mo­ment on, mo­ments of strong spi­ri­tual up­lift. and hap­pi­ness», the at­mosp­he­re this sig­ni­ficant day was decla­red a And alt­hough, due to the in­ around is fil­led with a sen­se of pri­ na­tio­nal ho­li­day in Turk­me­nis­tan dividua­li­ty and varying deg­ree de and pat­rio­tism, and this is ge­ and mar­ked in red on the calen­ of spi­ri­tua­li­ty of each per­son, the nui­ne splen­dour. dar as Cons­ti­tu­tion Day. No­wa­ cau­ses of such a sta­te may be the He­re it is - the very mo­ment of days this is a doub­le ho­li­day, since most unexpected events in li­fe, uni­ty and so­li­da­ri­ty of the peop­le, 2018, on this day, the Cons­ti­tu­tion one thing is cer­tain with cer­tain­ty, and it is in it that all the po­wer and Day and the Sta­te Flag of Turk­me­ that des­pi­te all the varie­ty of tem­ strength of the sta­te li­es, which can nis­tan have be­en celeb­ra­ted. pe­ra­ments and peop­le's cha­racters, be jud­ged by our great past and ra­ Since the day of the adop­tion the­re is so­met­hing that uni­tes us, pid­ly develo­ping pre­sent - the key of the Cons­ti­tu­tion, neit­her mo­re strengt­he­ning our uni­ty­ ­­ this is to a hap­py fu­tu­re. The­re are ma­ny nor less than 28 years have pas­sed. our Flag! glo­rious pa­ges in the long his­to­ Du­ring this ti­me, we have come a It is enough to say that the na­ ry of Turk­me­nis­tan. The Turk­men long, way much has chan­ged in our tio­nal flag of Turk­me­nis­tan is a land has nur­tu­red a who­le ga­ lives and around us, it has become sym­bol of uni­ty and in­de­pen­dence laxy of outs­tan­ding per­so­na­li­ties, mo­re vivid colours, the world has of the peop­le of Turk­me­nis­tan and among which great men­ ­­ sta­tes­ chan­ged and our view of it. Des­pi­ the neut­ra­li­ty of the sta­te in or­der men, com­man­ders, poets and ot­her te the ra­pid chan­ges, the decisive to un­ders­tand its sig­ni­ficance in brave sons of the Turk­men peop­le ro­le of the Cons­ti­tu­tion in the li­ the li­fe of every Turk­men citi­zen. covered with eter­nal glo­ry. fe of the sta­te and society re­mains But even the most care­ful­ly eng­ We are the descen­dants of the­se unchan­ged, mo­reover, this po­si­ raved words do not com­pa­re with peop­le and the succes­sors of their tion is strengt­he­ned every day, and emo­tions. Jud­ge for your­self... great work, and the­re­fo­re we will the Ba­sic Law it­self acqui­res mo­re Everyo­ne knows the fee­ling when never bet­ray their un­der­ta­kings im­por­tant social sig­ni­ficance. one’s breath is caught in his chest and will care­ful­ly pre­serve and Why is this hap­pe­ning? First of and his heart is sin­king when the na­ pass on the­se values from ge­ne­ra­ all, because the Cons­ti­tu­tion is a tio­nal flag is rai­sed, accom­pa­nied by tion to ge­ne­ra­tion. Ho­ly re­mem­be­ set of fun­da­men­tal ma­te­rial norms the ant­hem of the count­ry... So this ring that on­ly being a sing­le who­le, gover­ning re­la­tions bet­ween the is the very emo­tio­nal sta­te that de­ peop­le can al­ways overcome dif­ sta­te and a per­son. It is no coinci­ ter­mi­nes the wealth and no­bi­li­ty of ficul­ties and with ho­nour get out of dence that the Cons­ti­tu­tion is as­ the hu­man in­ner world. any, even the most dif­ficult si­tua­ sig­ned the ro­le of the ma­in nor­ma­ The flag, or rat­her, everyt­ tions, and vene­ra­tion of the sym­ tive act exis­ting in the sta­te - the hing that it per­so­ni­fies, mo­bi­li­zes bols and tra­di­tions of their peop­ ba­sis of the en­ti­re le­gis­la­tive sys­ the in­ter­nal ener­gy of the peop­le, le was and re­mains a re­liab­le and tem. In fact, the Cons­ti­tu­tion is a concent­ra­ting all its hu­ge spi­ri­ proven spi­ri­tual foun­da­tion that form, ima­ge, and even to so­me ex­ tual po­ten­tial in the sacred cloth, strengt­hens our spi­rit and faith. tent a mo­del of the ideal structu­re for­ming a po­wer­ful ener­gy field of, society which the mo­dern ru­le around it­self, ra­dia­ting through Vepa KA­DY­ROV, of law seeks to imp­le­ment. That the prism of spi­ri­tual values and gra­dua­te stu­dent of the is, the Cons­ti­tu­tion is a form, but his­to­rical me­mo­ry of the peop­le a Ins­ti­tu­te of Sta­te, what in this case will be the con­ po­wer­ful crea­tive ener­gy that per­ Law and De­mocracy of tent, spi­ri­tual subs­tance or even mea­tes each cell of his spi­ri­tual Turk­me­nis­tan.

3. 2020. 17 Символы единства нации 18 мая 1992 года в истории духовной субстанцией или даже торая пропитывает каждую кле­ нашей страны произошло важное душой государства? А это все мы точкуо ег духовно-физической событие – была принята Консти­ - с переполняющими наш разум и материи. В эти моменты человек туция независимого Туркменис- наши сердца чистыми мыслями находится в состоянии безгранич­ тана. С того самого момента этот и искренними чувствами, прояв­ ного воодушевления, в его крови знаменательный день объявлен ляющимися в моменты сильного повышается уровень — «гормона в Туркменистане национальным духовного подъёма. светлой радости и счастья», ат­ праздником и отмечен в кален­ И хотя, в силу индивидуаль­ мосфера вокруг наполняется чув­ даре красным цветом, как день ности и различной степени оду­ ством гордости и патриотизма, и Конституции. Ныне это двойной хотворенности каждого человека это подлинное великолепие. праздник, с 2018 года в этот день причинами такого состояния мо­ Вот он – тот самый миг еди­ отмечается День Конституции и гут быть самые неожиданные со­ нения и сплочённости народа, Государственного флага Туркме­ бытия в жизни, с уверенностью и именно в нём заключается вся нистана. можно сказать одно, что, несмо­ мощь и сила государства, о ко­ Со дня принятия Конституции тря на всё разнообразие темпера­ торой можно судить по нашему минуло уже ни много, ни мало - ментов, и характеров людей есть великому прошлому и интенсив­ 28. лет За это время мы прошли то,о чт объединяет нас, укрепляя но развивающемуся настоящему немалый путь, многое в нашей наше единство - это наш Флаг! - залогу счастливого будущего. жизни и вокруг нас преобрази­ Достаточно сказать, что госу­ В многовековой истории Туркме­ лось, в ней стало больше ярких дарственный флаг Туркмениста­ нистана немало славных страниц. красок, изменился мир и наш на является символом единства Туркменская земля взрастила взгляд на него. Несмотря на стре­ и независимости народа Туркме­ целую плеяду выдающихся лич­ мительные перемены неизмен­ нистана и нейтралитета государ­ ностей, среди которых великие ной остаётся определяющая роль ства, чтобы понять его значение в мужи - государственные деятели, Конституции в жизни государства жизни каждого туркменистанца. полководцы, поэты и иные ове­ и общества, более того эта пози­ Ное даж самые тщательно выгра­ янные вечной славой отважные ция с каждым днём укрепляется, вированные слова, не идут ни в сыны туркменского народа. а сам Основной закон приобре­ какое сравнение с эмоциями. Су­ Мы потомки этих людей и тает более важное общественное дите сами… Всем знакомо такое продолжатели их великого дела и значение. ощущение, когда в груди перехва­ потому никогда не предадим заб­ Почемуе ж так происходит? тывает дыхание и замирает серд­ вению их начинания и будем бе­ Прежде всего, потому, что Кон­ це при подъёме государственного режно хранить и передавать эти ституция есть свод основопо­ флага, сопровождающегося ис­ ценности из поколения в поколе­ лагающих материальных норм, полнением гимна страны… Так ние. Свято помня, что только бу­ регламентирующих отношения вото эт и есть то самое эмоци­ дучи единым целым, народ всегда между государством и челове­ ональное состояние, определя­ сможет преодолеть трудности и с ком. Неслучайно, Конституции ющее богатство и благородство честью выйти из любых, даже са­ отведена роль главного норма­ внутреннего мира человека. мых сложных ситуаций, а почита­ тивного акта, существующего в Флаг, вернее, всё, что он оли­ ние символов и традиций своего государстве – основы всей зако­ цетворяет, мобилизует в себе народа было и остаётся надежной нодательной системы. По сути, внутреннюю энергию народа, и проверенной духовной основой Конституция — есть форма, об­ сосредотачивая в священном по­ укрепляющей наш дух и веру. раз и даже в какой-то степени мо­ лотнище весь его огромный ду­ дель идеального устройства жиз­ ховный потенциал, образуя во­ Вепа КАДЫРОВ, ни общества, которую стремится круг себя мощное энергетическое аспирант Института воплотить в жизнь современное поле, излучающее через призму государства, права и правовое государство. То есть, духовных ценностей и историче­ демократии Туркменистана. Конституция это форма, но, что в ской памяти народа мощнейшую таком случае будет содержанием, созидательную энергетику, ко­

18 3. 2020. Medeniýet halkyň kalbydyr

Sun­ga­tyň sar­pa­sy

3. 2020. 19 Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­myz mil­ Sa­byr Ata­ýe­wa­ny, So­na, Su­raý My­ tist sah­na­da gat­naş­ýan wa­ka­la­ry­ny li me­de­ni mi­ra­sy­my­za bo­lan be­lent ra­do­wa­la­ry we beý­le­ki­le­ri ýag­şy­ edil dur­muş­da bol­ýan ha­dy­sa hök­ sar­pa­sy­ny şeý­le aja­ýyp hem ýat­dan lyk­da ýat­la­ýar­lar. mün­de ka­bul et­me­li, ola­ryň için­de çyk­ma­jak söz­ler bi­len be­ýan ed­ýär: Baş dra­ma teat­ry­nyň dö­re­di­ji­lik ýa­şa­ma­ly. Di­ňe dur­muş­da­ky ýa­ly «Asyr­lar­dan-asyr­la­ra, ne­sil­ler­den- to­pa­ry­nyň dür­li dö­wür­ler­de, dür­li öz hä­si­ýe­ti­ni däl, dür­li hä­si­ýet­dä­ki ne­sil­le­re ge­çi­ri­lip, kä­mil de­re­jä ýe­ re­žiss­ýor­lar ta­ra­pyn­dan goý­lan we keşp­le­re gir­me­li. Ol keşp­le­riň ga­ ti­ri­len aja­ýyp des­san­la­ry­myz, özü­ne to­ma­şa­çy­la­ryň ha­ky­da­syn­da ga­lan, har­jaň ýa şa­dy­ýan, akyl-paý­has­ly ben­di edi­ji er­te­ki­le­ri­miz, şor­ta söz­ «Mol­la­ne­pes», «Keý­mir kör», «Ga­ ýa -da bi­parh, gor­kak ýa-da tu­tan­ le­ri­miz we ýo­mak­la­ry­myz, hüw­ la», «Dä­li Dom­rul» ýa­ly meş­hur ýer­li, ba­tyr adam bol­ma­gy müm­kin. dü­le­ri­miz­dir toý aý­dym­la­ry­myz, sah­na eser­le­ri mäh­ri­ban Ar­ka­da­gy­ Ga­raz, haý­sy keşp yna­nyl­sa şo­ny lä­le­le­ri­miz hal­ky­my­zyň ta­ry­hy ha­ my­zyň hal­ka peş­geş be­ren pa­ra­sat­ly hem dö­ret­me­li. Ar­tist­le­riň ag­la­ba­ ky­da­sy­dyr, dur­muş mek­de­bi­dir!» eser­le­ri­niň esa­syn­da dö­re­di­len sah­ sy, bir­nä­çe ýy­lyň do­wa­myn­da şeý­le Hor­mat­ly Ar­ka­da­gy­my­zyň bu söz­ na eser­le­ri bi­len do­wam et­di­ril­ýär. keşp­dä­ki, hä­si­ýet­dä­ki gah­ry­man­la­ le­ri di­ňe bir halk dö­re­di­ji­li­gi­niň gör­ Oňa Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ryň on­lar­ça­sy­ny dö­red­ýär­ler. Baş nüş­le­ri­ne de­giş­li bol­man, eý­sem, «Döw­let gu­şy» ro­ma­ny­nyň esa­syn­ dra­ma teat­ryn­da Ga­raş­syz­lyk za­ esa­sy we­zi­pe­le­ri hal­kyň çe­per mi­ra­ da dö­re­di­len «Döw­let gu­şy», «Pa­ra­ ma­nyn­da sah­na­laş­dy­ry­lan eser­le­re sy­ny ýyg­nap, sah­na eser­le­ri­niň üs­ti hat­çy­lyk sa­zy — dost­luk, do­gan­lyk gat­na­şyp, go­wy keşp­le­ri dö­re­den, bi­len hal­ka, teatr to­ma­şa­çy­la­ry­na sa­zy» at­ly ki­ta­by­nyň esa­syn­da dö­ öz­bo­luş­ly ze­hin­li ar­tist­le­riň nes­li ýe­tir­mek bo­lup dur­ýan teatr iş­gär­le­ re­di­len «Du­ta­ryň owa­zy», «Türk­ ýe­tiş­di. Ola­ryň ara­syn­dan B. Ça­ry­ ri­ne hem de­giş­li­dir. Hut şo­nuň üçin me­nis­tan — Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýe­wi, B. Ra­hy­mo­wy, M. An­na­ýe­wa­ hem mil­li Li­de­ri­mi­ziň äh­li ugur­lar­da ýü­re­gi» at­ly ki­ta­by­nyň esa­syn­da dö­ ny, J. Pal­ta­ýe­wa­ny, D. Me­lä­ýe­wa­ny, ha­ly­pa-şä­girt­lik däp­le­ri­ni ös­dür­mek, re­di­len «Ýü­pek ýo­ly — ýü­rek ýo­ly» Ş. Ka­sy­mo­wa­ny, S. Ser­ba­zo­wy we ha­ly­pa­la­ra sar­pa go­ýup, ýaş­la­ry ter­ sah­na eser­le­ri şo­nuň ýa­ly-da «At­da beý­le­ki­le­ri gör­kez­mek bo­lar. bi­ýe­le­mek ba­ra­da­ky baş­lan­gyç­la­ry we­pa-da bar, sa­pa-da» at­ly ki­ta­by­ Ga­raş­syz­lyk ýyl­la­ryn­da döw­let türk­men teatr iş­gär­le­ri­niň ara­syn­da- nyň esa­syn­da K. Aşy­row ta­ra­pyn­ ta­ra­pyn­dan me­de­ni­ýe­te, sun­ga­ta uly da ru­hu­be­lent­lik bi­len gol­da­nyl­dy. dan sah­na­laş­dy­ry­lan ady­bir ese­ri üns be­ril­ýär. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­ Bu baş­lan­gyç ýur­du­my­zyň iň baý­ry to­ma­şa­çy­la­ryň gyz­gyn gar­şy­la­ma­ mi­ziň ta­gal­la­sy bi­len ýur­du­myz­da teatr­la­ry­nyň bi­ri, Be­ýik Sa­par­my­rat gyn­da öz do­wa­my­ny tap­dy­lar. Me­de­ni­ýet we sun­gat iş­gär­le­ri­niň Türk­men­ba­şy adyn­da­ky Baş dra­ma Teat­ryň sah­na­syn­da goý­mak üçin hem-de Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň teat­ryn­da hem gol­daw tap­dy. Se­bä­bi döw­re my­na­syp, to­ma­şa­çy­la­ryň gö­ şyg­ry­ýet gü­ni giň­den bel­le­nil­ýär. Di­ bu teat­ryň uly hem şöh­rat­ly ta­ry­hy wün­le­rin­den tu­raý­jak eser, re­žiss­ýor ýa­ry­myz­da Me­de­ni­ýet gün­le­ri, me­ bar. Onuň sah­na­syn­da türk­men hal­ ta­ra­pyn­dan saý­la­ny­lyp al­nan­soň ony de­ni­ýet hep­de­li­gi, hal­ka­ra fes­ti­wal­ ky­nyň ta­ry­hy, ga­dy­my­ýet­den bä­ri sah­na­da jan­lan­dyr­ma­ga gi­ri­şil­ýär. la­ry, dö­re­di­ji­lik du­şu­şyk­la­ry, teatr dür­li dö­wür­ler­de hal­kyň ta­ry­hyn­da Şu ýer­de-de re­žiss­ýor­lar tej­ri­be­li, fes­ti­wal­la­ry hem yzy­gi­der­li ge­çi­ril­ uly yz gal­dy­ran şah­sy­ýet­le­riň keş­bi ha­ly­pa ar­tist­le­riň güý­jü­ne da­ýan­ ýär. Şeý­le çä­re­ler me­de­ni­ýet, sun­gat jan­lan­dy­ryl­dy we ol çe­per­çi­li­gi ýo­ ýar­lar. Baş dra­ma teat­ryn­da Türk­ iş­gär­le­ri­ne tej­ri­be alyş­ma­ga, go­wy ka­ry bo­lan sah­na eser­le­ri bi­len bir­ me­nis­ta­nyň halk ar­tist­le­ri O. Ab­ zat­la­ry öw­ren­mä­ge, gat­na­şyk­la­ry lik­de, şol eser­ler­de aja­ýyp keşp­le­ri ba­so­wa, B. Ke­ri­mow, W. Ama­now, gi­ňelt­mä­ge, ös­dür­mä­ge giň müm­ dö­ret­mek bi­len türk­men ar­tist­le­ri­niň E. Oraz­my­ra­do­wa, M. Be­ki­ýew, Ç. kin­çi­lik ber­ýär. Do­gan­lyk-dost­luk gi­den bir nes­li ýe­tiş­di. Bu gün­ki gün Ber­di­ýew ýa­ly bu sah­na­da eý­ýäm gat­na­şyk­la­ry­ny ös­dür­mä­ge ýar­dam olar sar­pa­la­ry be­lent tu­tul­ýan ha­ ýa­rym asyr bä­ri zäh­met çe­kip ýö­ren ed­ýär. Bu bol­sa Ga­raş­syz ýur­du­my­ ly­pa­lar, türk­men teatr me­de­ni­ýe­ti­ ha­ly­pa­lar bar. Olar ýaş­la­ra köp zäh­ zyň hal­ky­nyň bag­ty­ýar dur­mu­şy­nyň niň göz­ba­şyn­da du­ran ne­sil. Şeý­le met siň­dir­me­gi, er­jel­li­gi ta­lap ed­ýän bin­ýa­dy­nyň has-da ber­ke­me­gi­ne giň ar­tist­le­riň ara­syn­da Keý­mir kö­rüň ar­tist­lik kä­ri­ni ele al­ma­gyň ýol­la­ry­ ýol aç­ýar. keş­bi­ni dö­re­den Aman Gul­mäm­me­ ny gör­kez­ýär­ler. Ola­ra na­za­ry­ýet­de do­wy, Ne­dir şa­nyň ýat­dan çyk­ma­ alan bi­lim­le­ri­ni sah­na­da öz­leş­dir­mä­ Aşyr­mäm­met ÝEM­ŞI­KOW, jak keş­bi­ni dö­re­den Ba­zar Ama­no­ ge ýar­dam ed­ýär­ler. Sah­na­da ýö­re­ Türk­me­nis­ta­nyň at wy, Pi­riň keş­bi­ni jan­lan­dy­ran Ata mek, gür­le­mek, aý­dym aýt­mak, saz ga­za­nan ar­tis­ti, Dur­dy­ýe­wi, Mol­la­ne­pe­siň keş­bi­ni çal­mak, tans et­mek — bu­la­ryň äh­li­ Be­ýik Sa­par­my­rat dö­re­dip meş­hur­lyk ga­za­nan N. Keş­ si­ni öz­leş­dir­mek we ýe­ri­ne ýe­tir­mek Türk­men­ba­şy şi­ko­wy, şeý­le-de Gy­lyç Ber­di­ýe­wi, örän wa­jyp. Olar­dan baş­ga-da ar­ adyn­da­ky Baş dra­ma te­atry.

20 3. 2020. Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW: –– Mer­da­na wa­tan­daş­la­ry­my­zyň al­dym-ber­dim­li sö­weş­ler­dä­ki gah­ry­man­çy­ly­gy hem-de gaý­duw­syz­ly­gy hä­zir­ki we gel­jek ne­sil­le­riň ýü­rek­le­rin­de ba­ky ýa­şar! Wa­tan Gah­ry­man­la­ry unu­dyl­ma­ýar Wa­tan mu­kad­des­dir, or­ny ýü­rek­ le­riň jüm­mü­şin­de­dir. 1941-1945-nji ýyl­la­ryň Be­ýik Wa­tan­çy­lyk ur­şun­da Wa­tan go­ra­gy­na gi­den mil­li gah­ry­ man­la­ry­my­zyň, uruş­dan do­la­nyp gel­me­dik mert­le­riň ýar oja­gy­ny sak­lap ga­ra­şan ene­le­riň, şol agyr dö­wür­de tyl­da zäh­met çe­ken mer­ da­na­la­ryň äh­li­si­niň ji­ge­rin­de alaw­ lan Wa­ta­na ys­sy söý­gi, ola­ry ýo­wuz gün­le­riň kyn­çy­ly­gy­ny ýe­ňip geç­mä­ ge ruh­lan­dy­ryp­dy. On­dan bä­ri 75 ýyl geç­se-de hiç zat unu­dy­la­nok, hiç kim ýat­dan çy­ ka­nok. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň: «Yn­san mer­te­be­si­ni be­lent, ha­ty­ra­ sy­ny mu­kad­des tut­mak bi­ziň mil­ li ýö­rel­gä­miz­dir. Şo­ňa gö­rä-de, biz paý­tag­ty­myz­da­ky «Halk ha­ky­da­sy» ýa­dy­gär­lik­ler top­lu­myn­da, şä­her­dir oba­la­ry­myz­da­ky ýüz­ler­çe ýa­dy­gär­ 1941-1945-nji ýyl­la­ryň Be­ýik ro­waç bol­sun! lik­ler­de uruş gah­ry­man­la­ry­my­zyň, Wa­tan­çy­lyk ur­şun­da Ýe­ňiş gü­nü­ne Bi­ta­rap ýur­du­myz gül­le­ýär bu gün, tu­tan­ýer­li zäh­me­ti bi­len ta­ry­hy Ýeň­ ba­gyş­la­nyp paý­tag­ty­myz­da­ky «Halk Gah­ry­man Ar­ka­dag paý­ha­sy­ňyz­dan! şi ýa­kyn­laş­dy­ran ty­lyň mer­da­na­la­ ha­ky­da­sy» ýa­dy­gär­lik­ler top­lu­myn­ Buý­sanç­ly sep­git­den gal­kyn­ýar gö­wün, ry­nyň çuň­ňur hor­mat­la­mak we çäk­ da mil­li Li­de­ri­mi­ziň gat­naş­ma­gyn­da Gah­ry­man Ar­ka­dag paý­ha­sy­ňyz­dan! siz min­net­dar­lyk duý­gu­la­ry bi­len ýaý­baň­la­nan da­ba­ra­lar, har­by ýö­riş ha­ty­ra­la­ry­ny be­lent tut­ýa­rys» di­ýen hem döw­let Baş­tu­ta­ny­my­zyň Wa­tan Pe­der­le­riň pä­him­ler­ne uýul­ýar, dür jüm­le­le­ri hem mil­li gah­ry­man­ ger­çek­le­ri­ne goý­ýan hor­ma­ty­ny ýe­ Her il bäh­bit­li iş oňyn çö­zül­ýär. la­ry­my­za çäk­siz sar­pa­dan ny­şan­dyr. ne bir mer­te­be şöh­le­len­dir­di. Wa­tan şa­ny giň ja­ha­na ýa­ýyl­ýar, Tu­tum­ly iş­le­ri hal­kyň bag­ty­ýar Mu­kad­des Ýeň­şiň 75 ýyl­ly­gy Gah­ry­man Ar­ka­dag paý­ha­sy­ňyz­dan! ýa­şaý­şy­na gö­nük­di­ri­len hor­mat­ my­na­sy­bet­li ýur­du­myz­da da­ba­ra­la­ ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň gö­wün­le­ri gal­ nan mas­la­hat­lar­da bol­sa, ýurt Baş­ Türk­me­nis­tan — Bi­ta­rap­ly­gyň me­ka­ny, kyn­dy­ry­jy çöz­gü­di­ne la­ýyk­lyk­da, tu­ta­ny­my­zyň Wa­tan ger­çek­le­ri­ne Kal­ba gur­bat, er­ka­na­lyk mu­ka­my. «Türk­me­nis­tan –– Bi­ta­rap­ly­gyň goý­ýan çäk­siz sar­pa­sy edi­len dür­li Dö­wür­den ruh­lan­ýar Oguz han kow­my, me­ka­ny» ýy­lyn­da hem Be­ýik Wa­ mow­zuk­da­ky çy­kyş­lar­da öz be­ýa­ Gah­ry­man Ar­ka­dag paý­ha­sy­ňyz­dan! tan­çy­lyk ur­şu­na gat­na­şy­jy­la­ry, ur­ ny­ny tap­dy. şa gat­na­şy­jy­la­ryň ýan­ýol­daş­la­ry­ny Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­ Ösüş­li men­zil­ler döw­rüň zy­na­ty, we tyl­da zäh­met çe­ken we­te­ran­la­ry lyk döw­rün­de «Döw­let adam üçin­ Gal­kyn­dyr­ýar, bagt­dan paý­ly ra­ýa­ty. «1941-1945-nji ýyl­la­ryň Be­ýik Wa­ dir!» di­ýen ýö­rel­gä­ni öňe sü­rüp, adam Bagt­dan nur­lan­ýan ýol­lar­myz ýag­ty, tan­çy­lyk ur­şun­da ga­za­ny­lan Ýeň­şiň ha­kyn­da­ky ala­da­ny döw­let sy­ýa­sa­ Gah­ry­man Ar­ka­dag paý­ha­sy­ňyz­dan! 75 ýyl­ly­gy­na» ýu­bi­leý me­da­ly bi­len ty­nyň baş ug­ru­na öw­ren Gah­ry­man sy­lag­la­mak da­ba­ra­la­ry has-da tä­sir­li Ar­ka­da­gy­my­zyň ja­ny sag, öm­ri uzak, geç­di. umu­ma­dam­zat äh­mi­ýet­li iş­le­ri he­mi­şe

3. 2020. 21 Mer­da­na ger­çek­ler­e — ba­ky şöh­rat Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň da­lan­ýar. ger­çek­le­re — ba­ky şöh­rat» at­ taý­syz ta­gal­la­sy bi­len «Türk­me­ Şu ýyl 1941-1945-nji ýyl­lar­ ly baý­ram­çy­lyk ser­gi­si gur­nal­dy. nis­tan — Bi­ta­rap­ly­gyň me­ka­ny» da dün­ýä­ni elen­di­ren ur­şuň Ýe­ Ser­gi­de Di­ýa­ry­my­zyň özyg­ty­ýar­ ýy­ly ta­ry­hy wa­ka­la­ra bes­len­ýär. ňiş bi­len ta­mam­la­na­ny­na 75 ýyl ly­ly­gy­ny ala­mat­lan­dyr­ýan Döw­ dol­ýar. Dün­ýä let ny­şan­la­ry­nyň fo­to­su­rat­la­ry­na, ta­ry­hyn­da ýat­ mäh­ri­ban Ar­ka­da­gy­my­zyň Be­ýik dan çyk­ma­jak Ýe­ňiş ba­ra­da aý­dan pä­him­li söz­ yz gal­dy­ran le­ri­ne hem-de Ga­raş­syz­lyk döw­ 1941-1945-nji rü­mi­zi wasp ed­ýän zer­gär­çi­lik ýyl­la­ryň ur­şun­ eser­le­ri­ne uly orun ber­lip­dir. da hal­ky­my­ Manyly ser­gi­ni syn­la­nyň­ zyň mu­kad­des da Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ýö­rel­ge­le­ri­ne ata­sy Ber­di­mu­ha­met An­na­ýe­wiň eýe­rip, müň­ ha­la çi­ti­len keş­bi, şo­nuň ýa­ly ler­çe türk­me­ hem mil­li Li­de­ri­mi­ziň «Älem

Türk­me­nis­tan dün­ýä bi­le­le­şi­gi ta­ra­pyn­dan iki ge­zek bi­ra­gyz­ dan yk­rar edi­len he­mi­şe­lik Bi­ ta­rap döw­let bo­lup, şu ýyl he­ mi­şe­lik Bi­ta­rap­ly­gy­na 25 ýyl dol­ýar. Türk­me­nis­tan hemişelik Bi­ta­rap­ly­gyň hu­kuk ýagdaýyna

nis­tan­ly ýi­git­ler iç­re at ge­zer» at­ly ki­ta­by, «Wa­ do­gan­lyk halk­ ta­nyň we­pa­ly og­ly», «Ata ar­zu­ la­ryň we­kil­le­ri wy­ny ama­la aşyr­ýan ag­tyk» at­ly bi­len egin-eg­ne ki­tap­lar il­ki bi­len ün­sü­ňi özü­ne be­rip, eder­men­li­ çek­ýär. Mäh­ri­ban Pre­zi­den­ti­mi­ziň giň hem-de gah­ ata­sy Ber­di­mu­ha­met An­na­ýe­wiň ry­man­çy­ly­gyň Be­ýik Wa­tan­çy­lyk ur­şun­da gör­ke­ be­ýik nus­ga­sy­ny zen eder­men­li­gi bi­ziň üçin wa­tan­ gör­kez­di­ler. çy­ly­gyň, gaý­duw­syz­ly­gyň, we­pa­ly­ eýer­mek bi­len ýö­red­ýän pa­ra­hat­ Be­ýik Ýeň­şiň 75 ýyl­lyk baý­ra­ ly­gyň ýo­ka­ry nus­ga­sy bo­lup dur­ýar. çy­lyk dö­re­di­ji­lik­li sy­ýa­sa­ty­nyň my my­na­sy­bet­li Türk­me­nis­ta­nyň Ser­gi­de Be­ýik Wa­tan­çy­lyk ur­ ne­ti­je­sin­de bü­tin dün­ýä jem­gy­ Döw­let me­de­ni­ýet mer­ke­zi­niň şu­na gat­na­şyp, eder­men­lik gör­ ýet­çi­li­gin­de uly at-ab­raý­dan peý­ Döw­let mu­ze­ýin­de «Mer­da­na ke­zen Gur­ban Dur­dy, Aý­dog­dy

22 3. 2020. Ta­hy­row, An­na­gy­lyç Ata­ýew, An­na­gel­di Ro­zy­ýew, Ber­di­my­rat Döw­let­ja­now ýa­ly gah­ry­man­la­ Ak şä­he­rim — ryň fo­to­su­rat­la­ry, bel­li su­rat­keş K. Hny­kin ta­ra­pyn­dan dö­re­di­ ­ ­ ­ ­­­­­ak bag­tym len uruş gah­ry­man­la­ry­nyň port­ Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let me­ ta­by­na gi­ri­zi­len Oguz han suw ret­le­ri hem öz or­nu­ny ta­pyp­dyr. de­ni­ýet mer­ke­zi­niň Döw­let mu­ çüw­dü­rim­ler top­lu­my, «Älem» Şol ýyl­lar­da tyl­da gah­ry­man­çy­ ze­ýin­de Aş­ga­bat şä­he­ri­niň gü­ni me­de­ni-dynç alyş mer­ke­zi­niň iň lyk­ly zäh­me­tiň nus­ga­sy­ny gör­ my­na­sy­bet­li ge­çi­ri­len «Aş­ga­bat uly ýa­pyk gör­nüş­li aý­lan­ýan syn ke­zen türk­men ze­nan­la­ry­nyň ediş meý­dan­ fron­ta kö­mek üçin al­tyn-kü­müş ça­sy Olim­pi­ şaý-sep­le­ri­ni, es­ger­ler üçin ýy­ ýa şä­her­çe­si­ ly egin-eşik­le­ri tab­şy­ryp du­ran niň des­ga­la­ry do­ku­men­tal fo­to­su­rat­la­ryn­da-da we baş­ga­lar na­za­ryň eg­len­ýär. Ser­gi­niň do­ bar. wa­myn­da 1941-1945-nji ýyl­la­ Ser­gi­de ryň ur­şun­da ula­ny­lan ara­gat­na­ ak şä­he­rim — ak bag­tym» at­ hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň peş­geş şyk en­ja­my, Lal­lyk ha­nyň fron­ta ly ser­gi örän özü­ne çe­ki­ji bol­dy. be­ren ki­tap­la­ry­na, paý­tag­ty­my­zyň ibe­ren se­riş­de­le­rin­den ýa­sa­lan Ser­gi esa­sy iki bö­lüm­den yba­rat gö­zel keş­bi­ni jan­lan­dyr­ýan ha­ly­ tan­kyň ma­ke­di­ne uly orun be­ril­ bo­lup, bi­rin­ji bö­lü­mi Aş­ga­ba­dyň la­ra, fo­to­su­rat­la­ra, su­rat eser­le­ri­ ýär. Ser­gi­de mu­ze­ýiň gaz­na­syn­da ta­ry­hy­na ba­gyş­la­nan­dyr. Aş­ga­ba­ ne, Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň sak­la­nyl­ýan ot aç­ýan ýa­rag­lar we dyň çä­gin­dä­ki şä­her si­wi­li­za­si­ mu­ze­ýi­niň gaz­na­syn­da sak­la­nyl­ baş­ga-da uruş ýyl­la­ryn­da peý­da­ la­ny­lan bir­nä­çe es­ger es­bap­la­ry gör­ke­zil­di. Şo­nuň ýa­ly-da ser­gi­de sö­weş meý­dan­la­ryn­da­ky es­ger­ler­den ge­len hat­la­ryň oka­lyp dur­lan, türk­men an­samb­ly­nyň çy­kyş edip du­ran pur­sat­la­ry­ny şöh­le­len­ dir­ýän do­ku­men­tal fo­to­su­rat­la­ry, türk­men saz gu­ral­la­ry, luk­man­ çy­lyk­da eder­men­lik gör­ke­zen ze­ ýa­sy­nyň il­kin­ji ala­mat­la­ry bi­ziň ýan zer­gär­çi­lik sun­gat eser­le­ri­ne nan luk­man-hi­rurg­lar Dür­je­mal era­myz­dan ozal­ky III asy­ra de­giş­ esa­sy orun ber­lip­dir. Ge­lin-gyz­ Ys­ma­ýy­lo­wa­nyň we Saç­ly Dur­ li­dir. Bu Nu­saý şä­he­ri­dir. Ser­gi­de la­ry­my­zyň us­sat­lyk bi­len dö­re­den su­no­wa­nyň fo­to­su­rat­la­ry, şeý­le- Kö­ne Nu­sa­ýyň çä­gin­den ýü­ze «Ga­raş­syz­lyk bi­na­sy», «Aş­ga­bat de uruş­da gah­ry­man­çy­lyk gör­ke­ çy­ka­ry­lan ar­heo­lo­gik ta­pyn­dy­lar bi­na­sy», «Ak şä­he­rim Aş­ga­bat» zen es­ger­le­ri ta­pa­wut­lan­dyr­mak ýer­leş­di­ri­lip­dir. Şeý­le hem ser­gi­ at­ly aja­ýyp el ha­ly­la­ry ser­gi­niň üçin dö­re­di­len or­den­dir me­dal­la­ de XX asy­ryň 20-50-nji ýyl­la­ry­ gör­kü­ne-görk goş­dy. Ola­ry syn­ ry, front­dan ge­len üç­burç hat­la­ry, nyň do­ku­men­tal fo­to­su­rat­la­ry­na lan ma­ha­lyň­da Aş­ga­ba­dyň be­dew ur­şa gat­na­şyp eder­men­lik gör­ke­ orun ber­lip, on­da kö­ne Aş­ga­ba­dyň bat­ly ösüş­le­ri­ne aý­dyň göz ýe­tir­ keş­bi bi­len ta­nyş­ýar­syň. Ser­gi­niň ýär­siň. Aş­ga­bat bu gün Ga­raş­syz zen es­ger­le­riň şah­sy do­ku­ment­le­ ikin­ji bö­lü­min­de hä­zir­ki za­man döw­le­ti­mi­ziň nu­ry, Mer­ke­zi Azi­ ri, «Ha­ty­ra» we «Şöh­rat» ki­tap­la­ aja­ýyp des­ga­la­ryň, se­ýil­gäh­le­riň ýa­nyň mer­jen şä­he­ri, mä­hir me­ ry hem ser­gi­len­di. we suw çüw­dü­rim­le­riň su­rat­la­ry ka­ny ha­sap­la­nyl­ýar. or­nu­ny ta­pyp­dyr. Fo­to­su­rat­la­ryň ara­syn­da Gin­ne­siň re­kord­lar ki­

3. 2020. 23 Gymmatly gymmatlyklar

Şan­ly ta­ry­hy­my­zyň tä­ze ta­pyn­dy­la­ry

Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň den­ti­miz ta­ra­pyn­dan tas­syk­la­nan ry­hy­my­za aý­ra­tyn öwüş­gin çaý­ mil­li me­de­ni mi­ra­sy­my­zy düýp­ «Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ug­run­da dy. Türk­men hal­ky bü­tin­dün­ýä li öw­ren­mä­ge hem-de go­rap sak­ ýer­le­şen Türk­me­nis­ta­nyň çä­gin­ at­çy­lyk me­de­ni­ýe­ti­ne meş­hur la­ma­ga dö­re­dip ber­ýän aja­ýyp dä­ki ta­ry­hy-me­de­ni ýa­dy­gär­lik­ ahal­te­ke be­dew­le­ri­ni ba­gyş et­ müm­kin­çi­lik­le­ri esa­syn­da türk­ ler­de 2018-2021-nji ýyl­lar­da ga­ di. Şo­ňa gö­rä-de, tu­tuş adam­zat men alym­la­ry şan­ly ta­ry­hy­my­ zuw-bar­lag iş­le­ri­ni ge­çir­me­giň ne­sil­le­ri­niň ru­hy dün­ýä­si gö­zel­ za al­tyn harp­lar bi­len ýa­zyl­jak we me­de­ni mi­ra­sy yl­my esas­da li­giň, ýyn­dam­ly­gyň, çy­dam­ly­ly­ tä­ze yl­my gym­mat­lyk­la­ry ýü­ze öw­ren­me­giň hem-de wa­gyz et­ gyň nus­ga­sy hök­mün­de ahal­te­ke çy­kar­ýar­lar. «Türk­me­nis­tan — me­giň Döw­let mak­sat­na­ma­sy­na» be­de­wi­ni eý gör­ýär, oňa gu­wan­ Bi­ta­rap­ly­gyň me­ka­ny» ýy­lyn­da la­ýyk­lyk­da, türk­men ar­heo­log­la­ ýar. al­nyp bar­lan ar­heo­lo­gi­ýa ga­zuw- ry hem-de et­nog­raf­la­ry ta­ra­pyn­ Gah­ry­man hem Mäh­ri­ban ag­ta­ryş hem-de et­nog­ra­fi­ýa yl­my dan şu ýy­lyň ýaz­ky möw­sü­min­ Ar­ka­da­gy­my­zyň ta­gal­la­la­ry bi­ bar­lag­la­ryň ne­ti­je­sin­de, go­ja­man de al­nyp bar­lan yl­my göz­leg­le­riň len Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ ta­ry­hy­my­zyň an­ti­ki we or­ta asyr­ ne­ti­je­sin­de ýü­ze çy­ka­ry­lan şa­baz ty­ýar­lyk döw­rün­de goç ýi­gi­ lar eý­ýam­la­ry­na de­giş­li tä­sin be­dew­le­ri­mi­zi wasp ed­ýän gym­ diň uçar ga­na­ty, gö­wün syr­da­şy maz­mun­ly gym­mat­lyk­la­ryň ta­ mat­ly ta­pyn­dy­la­ryň ta­nyş­dy­ry­ hök­mün­de asyr­lar aşan şöh­rat­ly py­lan­dy­gy mu­nuň aý­dyň su­but­ ly­şy gu­ral­dy. Mä­lim bol­şy ýa­ly, be­dew­le­ri­miz tä­ze yk­ba­la, tä­ze na­ma­sy­dyr. 2020 -nji ýy­lyň 17-nji ap­re­lin­de öm­re ba­daş­dy. Şu jäht­den söz Türk­men be­de­wi­niň mil­li Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň san­ly wi­ aça­ny­myz­da, Ar­ka­dag Pre­zi­den­ baý­ra­my my­na­sy­bet­li ga­dy­my deoa­ra­gat­na­şyk ar­ka­ly ge­çi­ri­len ti­mi­ziň hal­ky­my­za peş­geş be­ren Le­bap top­ra­gyn­da Gah­ry­man no­bat­da­ky mej­li­sin­de de­giş­li ýol­ ýo­ka­ry çe­per­çi­lik­li, çuň­ňur ma­ hem Mäh­ri­ban Ar­ka­da­gy­my­zyň baş­çy­lar ta­ra­pyn­dan bu tä­ze ýü­ze ny-maz­mun ba­gyş­la­nyp ýa­zy­ «At­da we­pa-da bar, sa­pa-da» at­ çy­ka­ry­lan ar­heo­lo­gi­ýa ta­pyn­dy­ lan «Ahal­te­ke be­de­wi — bi­ziň ly ne­mes, arap hem-de türk dil­ la­ryň Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­za buý­san­jy­myz we şöh­ra­ty­myz», le­rin­de ne­şir edi­len ki­tap­la­ry­nyň gör­ke­zil­me­gi hal­ky­myz­da uly «Ga­da­my bat­ly be­dew», «At­da ta­nyş­dy­ry­lyş da­ba­ra­sy, şeý­le hem buý­sanç duý­gu­la­ry­ny dö­ret­di. we­pa-da bar, sa­pa-da» ki­tap­la­ Hal­ka­ra ahal­te­ke at­çy­lyk as­so­sia­ Türk­men be­de­wi­niň mil­ ry­nyň «Be­dew», «Ro­waç» at­ si­ýa­sy­nyň dö­re­dil­me­gi­niň şan­ly li baý­ra­my­nyň öňü­sy­ra­syn­da ly goş­gu­la­ry­nyň dün­ýä­niň dür­ 10 ýyl­ly­gy­nyň şa­ny­na uly toý tu­ müň­ýyl­lyk­la­ry üs­tün­den ge­çi­ren li dil­le­ri­ne ter­ji­me edil­me­gi­niň tul­dy. Bu baý­ram­çy­lyk da­ba­ra­la­ be­dew­le­ri­mi­zi wasp ed­ýän gym­ hem-de çap edil­me­gi­niň çuň­ňur ry­nyň çäk­le­rin­de hor­mat­ly Pre­zi­ mat­ly ta­pyn­dy­lar şan-şöh­rat­ly ta­ ma­ny-maz­mu­ny­nyň bar­dy­gy­ny

24 3. 2020. myz­da aý­dyň göz Türkmenistanyň Prezidentiniň ýe­tir­ýä­ris. «Türkmeniň Altynatly asyry»bäsleşigine Bi­ziň mu­kad­ des top­ra­gy­myz­da at­şy­nas­ly­gy­my­zyň ta­ry­hy­ny öw­ şa­baz be­dew­le­ ren­mek­de aý­ra­tyn äh­mi­ýe­te eýe­ ri­mi­ziň ta­ry­hy­na dir. de­giş­li yg­ty­bar­ly Şu möw­süm­de Abi­werd ga­ ar­heo­lo­gi­ýa hem- la­syn­dan ýü­ze çy­ka­ry­lan atyň de et­nog­ra­fi­ýa üs­tün­dä­ki og­la­nyň şe­ki­li­ni aň­ mag­lu­mat­lar yzy­ lad­ýan ar­heo­lo­gi­ýa gym­mat­ly­gy bol­sa ahal­te­ke be­de­wi­niň il­kin­ji syr­ça­la­nan heý­kel­ji­gi­dir. Hü­när­ men­ler ta­ra­pyn­dan onuň ta­ry­hy XII-XIV asyr­la­ra de­giş­li. Heý­ aý­ra­tyn bel­le­me­li­di­ris. Çün­ki bu ke­liň uzyn­ly­gy 95 mm. ini bol­ yl­my eser­ler owa­za­sy eý­ýam­la­ra sa 53 mm. ba­ra­bar­dyr. Şu ýer­de ýaň sa­lan, da­ba­ra­sy dag­lar aşan bu heý­kel­ji­ge ýa­şyl reňk­li­di­gi­ne türk­men be­dew­le­ri­niň şan-şöh­ra­ aý­ra­tyn äh­mi­ýet ber­me­gi­miz ze­ ty bi­len has iç­gin ta­nyş­ma­ga giň rur. Çün­ki ýa­şyl reňk küý­ze­gär­lik müm­kin­çi­lik­le­ri dö­red­ýär. sun­ga­ty­myz­da giň­den ýaý­rap­dyr. Hu­su­san-da, dün­ýä­niň ýü­zün­de Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­myz 2016- sag­dyn dur­muş ýö­rel­ge­le­ri­niň has- njy ýyl­da Aş­ga­ba­dy etek­läp otu­ da da­ba­ra­la­nan bag­ty­ýar­lyk döw­ ran Pa­ryz­de­pe ýa­dy­gär­li­gi­ne rü­miz­de alym Ar­ka­da­gy­my­zyň gi­der­li ýü­ze çy­ka­ryl­ýan­dy­gy ru­ ba­ra­nyn­da ýa­şyl reňk­li küý­ze be­de­wiň şa­ny­na ba­gyş­lan çuň­ňur hy dün­ýä­miz­de bu tä­sin jan­da­ra önüm­le­ri­niň bö­lek­le­ri­ni syn­lap, maz­mun­ly ki­tap­la­ry ýaş ne­sil­le­ go­ýul­ýan be­lent hor­mat-sar­pa­ Oguz han ata­my­zyň baý­da­gy­nyň re sport hem-de sag­dyn dur­muş nyň gü­wä­si­dir. Şol ta­pyn­dy­la­ryň reň­ki­niň hem ýa­şyl bo­lan­dy­gy­ny ýö­rel­ge­le­ri­ni wa­gyz et­mek­de her bi­rin­de ta­ry­hy­my­zyň he­ni­ze ýat­lap, Ga­raş­syz, he­mi­şe­lik Bi­ ýolgör­ke­zi­ji şam­çy­ra­ga öw­rül­di. çen­li mä­lim bol­ma­dyk syr­ly sa­ ta­rap döw­le­ti­mi­ziň baý­da­gy­nyň Mu­nuň özi, türk­men üçin be­de­ hy­pa­la­ry­nyň açyl­ýan­dy­gy has-da reň­ki­niň hem ýa­şyl­dy­gy­ny gür­ wiň hem-de at üs­tün­dä­ki sport wa­jyp­dyr. My­sal üçin, «Türk­me­ rüň be­rip­di. oýun­la­ry­nyň sag­dyn­ly­gyň, mer­ nis­tan — Bi­ta­rap­ly­gyň me­ka­ny» Or­ta asyr Abi­werd şä­he­rin­den da­na­ly­gyň, ba­tyr­ly­gyň, hy­juw­ ýy­ly­nyň ýaz­ky yl­my göz­leg­ler ta­py­lan hy­ýa­ly atyň çe­per keş­bi ly­ly­gyň, ýa­şaý­şa söý­gi­niň ny­şa­ möw­sü­min­de Le­bap we­la­ýa­ty­ şe­kil­len­di­ri­len küý­ze bö­le­gi-de, ny­dy­gy­ny tas­syk­la­ýar. Şeý­le-de, nyň Ker­ki et­ra­by­nyň Mür­ze­beg şa­baz be­dew­le­ri­mi­ziň ta­ry­hy­ hal­ky­my­zyň ru­hy dün­ýä­sin­de ga­la ýa­dy­gär­li­gin­den ýü­ze çy­ka­ ny öw­ren­mek­de örän äh­mi­ýet­li­ be­dew — bagt, yk­bal, ro­waç­lyk, ry­lan ar­heo­lo­gi­ýa gym­mat­ly­gy dir. Hü­när­men­ler ta­ra­pyn­dan bu üs­tün­lik, ýe­ňiş, pa­ra­hat­çy­lyk, ahal­te­ke be­de­wi bi­len bag­ly ýü­ gym­mat­ly ta­pyn­dy XI-XIV asyr­ buý­sanç, yl­ham, joş­gun, dost-do­ ze çy­ka­ry­lan ta­pyn­dy­la­ryň için­ lar bi­len se­ne­le­nil­di. Onuň uzyn­ gan­lyk hem-de yn­san­per­wer­lik­ de laý­dan ýa­sa­lan heý­ke­liň iň ly­gy 310 mm. ini 250 mm. ba­ di­gi­ni, as­man at­la­ry­nyň geç­mi­şe, ga­dy­my­la­ry­nyň bi­ri­dir. Heý­ke­liň ra­bar­dyr. Mu­sul­man dün­ýä­sin­de şu döw­re hem gel­je­ge ba­dal­ga­ uzyn­ly­gy 95 mm. be­ýik­li­gi 70 hy­ýa­ly atyň keş­bi il­kin­ji no­bat­da, dy­gy­ny da­ba­ra­lan­dyr­ýar. Çün­ki mm. ini 40 mm. boý­nu­nyň uzyn­ hal­kyň ru­hy dün­ýä­si­ne berk or­ be­de­wiň ru­hun­da adam­zat äh­ ly­gy 45 mm. eýer ýe­ri­niň uzyn­ na­şan Hez­re­ti Aly­nyň aty Dül­dü­ mi­ýet­li tag­ly­mat­lar aý­dyň şöh­le­ ly­gy 30 mm. Bu heý­kel an­ti­ki liň keş­bi bi­len bag­ly­dyr. Bu ba­ra­ len­ýär. Mu­ňa hor­mat­ly Pre­zi­den­ döw­re de­giş­li bo­lup, ol «Nu­saý da X asyr­da türk­men top­ra­gyn­da ti­mi­ziň gym­mat­ly ki­tap­la­ry­nyň at­la­ry», «As­man at­la­ry» ýa­ly at bo­lan or­ta asyr aly­my al-Mak­di­si ru­hy dün­ýä­si­ne iç­gin ara­la­şa­ny­ bi­len şöh­ra­ty äle­me ýaý­ran mil­li şeý­le ýaz­ýar: «Gün­do­gar ýurt­

3. 2020. 25 la­ryn­da Hez­re­ti Aly­nyň gah­ry­ ar­heo­lo­gik ta­pyn­ man­çy­ly­gy­na hem-de onuň aty dy­la­ryň we ýö­ri­te Dül­dü­le go­ýul­ýan hor­mat-sar­pa iş to­par ta­ra­pyn­dan örän ýo­ka­ry. Şo­ňa gö­rä-de, Ho­ hal­kyň ara­syn­da ra­sa­nyň dür­li kün­jek­le­rin­de Dül­ ama­la aşy­ry­lan iş dü­liň yz­la­ry bi­len bag­ly te­bi­gy sa­par­la­ryn­da ar­ ýa­dy­gär­lik­le­re köp duş ge­lin­ýär. heo­lo­gi­ýa, et­nog­ Şa­baz be­de­wiň keş­bi ýi­git­le­ri ra­fi­ýa, ama­ly-ha­ şam sun­ga­ty­na we beý­le­ki ugur­la­ra de­giş­li top­la­nan gym­mat­lyk­la­ryň ta­nyş­dy­ry­lyş çä­ taý­dan baý­laş­ma­gy­na ge­ re­le­ri ge­çi­ri­lip, we­la­ýat­la­ryň ti­rip­dir. Tä­ze reňk­leý­ji Ta­ry­hy we ül­kä­ni öw­re­niş mu­ mad­da­la­ry ulan­mak ar­ka­ zeý­le­ri­ne tab­şy­ryl­dy. Mu­nuň ly küý­ze­gär­ler ýa­şyl, sa­ özi, bag­ty­ýar wa­tan­daş­la­ry­my­za ry, go­ňur, gy­zyl reňk­le­riň üs­tün­den müň­ýyl­lyk­la­ry aşy­ran dür­li öwüş­gin­le­ri­ni al­ma­ gym­mat­ly ta­pyn­dy­la­ra to­ma­ gy ba­şa­ryp­dyr­lar. Mu­nuň şa et­mä­ge, pe­der­le­ri­mi­ziň mi­ras özi, küý­ze gap­la­ry­na sal­ gal­dy­ran baý­lyk­la­ry­na gu­wan­ ruh­lan­dy­ry­jy güýç hök­mün­de çe­ nan na­gyş­la­ry has gö­zel gör­ke­ ma­ga, ata­la­ry­my­zyň ruh­la­ry­na per sun­ga­ta iç­gin ara­la­şyp­dyr». zip­dir. has -da yg­rar­ly bol­ma­ga müm­ Abi­werd şä­he­ri­niň ar­heo­lo­ Gör­nü­şi ýa­ly, türk­men alym­ kin­çi­lik be­rer. gi­ýa de­pe­sin­den ýü­ze çy­ka­ry­lan la­ry ta­ra­pyn­dan tä­ze ýü­ze çy­ka­ Gah­ry­man we Mäh­ri­ban gym­mat­lyk­la­ryň ýe­ne-de bi­ri­niň ry­lan ar­heo­lo­gi­ki ta­pyn­dy­la­ry­ Ar­ka­da­gy­myz ta­ra­pyn­dan mi­ iç ýü­zü­ne be­dew atyň şe­ki­li çe­ nyň küý­ze­gär­lik sun­ga­ty­my­zy ras­gär alym­la­ra dün­ýä me­de­ni­ ki­lip­dir. Onuň taý­ýar­la­nan döw­ öw­ren­mek­de aý­ra­tyn äh­mi­ýe­ti ýe­ti­niň aý­ryl­maz bö­le­gi­ne öw­ ri IX-XIV asyr­lar ha­sap­lan­ýar. bar­dyr. Iň ga­dy­my dö­wür­ler­ rü­len şol gym­mat­lyk­la­ry yl­my Ta­pyn­dy­nyň uzyn­ly­gy 85 mm. den baş­lap bi­ziň ata-ba­ba­la­ry­ taý­dan çuň­ňur öw­ren­mek, gel­ ini 63 mm. Biz şu ýer­de şu küý­ myz ola­ryň keş­bi­niň he­mi­şe­lik jek­ki ne­sil­le­re ýe­tir­mek mak­sa­ ze ga­by­nyň na­gyş­la­ry­nyň dür­li sak­la­nyp gal­ma­gy ba­ra­da ala­ dy bi­len aýaw­ly sak­la­mak hem- öwüş­gin­li­di­gi­ne ün­si çe­ke­si­miz da edip­dir­ler. Ga­la­la­ryň me­de­ni de dün­ýä ýü­zü­ne wa­gyz et­mek gel­ýär. gat­lak­la­ryn­dan ýü­ze çy­ka­ryl­ýan üçin äh­li ze­rur müm­kin­çi­lik­ler Mä­lim bol­şy ýa­ly, Be­ýik Sel­ ar­heo­lo­gi­ki ta­pyn­dy­lar mu­nuň dö­re­di­lip be­ril­ýär. Şan-şöh­rat­ly juk­lar döw­le­ti­niň pa­jar­lap ösen göz­li şa­ýa­dy­dyr. Bu bol­sa türk­ ta­ry­hy­my­zyň he­ni­ze çen­li mä­ döw­rün­de mil­li küý­ze­gär­lik sun­ men top­ra­gyn­da müň­ýyl­lyk­lar lim bol­ma­dyk sa­hy­pa­la­ry­ny ýü­ze ga­ty­myz tä­ze teh­no­lo­gik önüm­ iç­re ös­dü­ri­lip gel­nen mil­li at­şy­ çy­kar­mak­da hem-de dün­ýä ýaý­ çi­li­ge geç­ýär. Öň­ki usul-tär­le­ri nas­lyk sun­ga­ty­my­zyň ta­ry­hy­ny mak­da nus­ga­lyk iş­le­ri bi­ti­rip, mi­ ulan­mak bi­len bir­lik­de, küý­ze tä­ze­çe ga­ra­ýyş bi­len öw­ren­mä­ge ra­sy öw­re­ni­ji­le­re gö­rel­de bol­ýan önüm­çi­li­gin­de öň­den mä­lim bol­ esas ber­ýär, şa­baz be­dew­le­ri­mi­ze Ar­ka­dag Pre­zi­den­ti­mi­ze çäk­siz ma­dyk teh­ni­ki se­riş­de­le­ri ulan­ bo­lan buý­san­jy­my­zy has-da art­ al­kyş­lar aýd­ýa­rys. mak ar­ka­ly aş­gar syr­ça­sy­ny dyr­ýar. hem -de tä­ze reňk­leý­ji mad­da­la­ry Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň Aga­my­rat BAL­TA­ÝEW, ula­nyp baş­la­ýar­lar. Mu­nuň özi, tab­şy­ryk­la­ry­na eýe­rip, «Türk­me­ Türk­me­nis­ta­nyň Me­de­ni­ýet küý­ze önüm­le­ri­niň ýü­zün­dä­ki nis­tan — Bi­ta­rap­ly­gyň me­ka­ny» mi­nistr­li­gi­niň be­zeg na­gyş­la­ry­nyň, su­rat­la­ryň ýy­ly­nyň ýaz möw­sü­min­de yl­ Dö­re­di­ji­lik iş­gär­le­ri bö­lü­mi­niň hi­li­niň go­wu­laş­ma­gy­na, ma­ny my-bar­lag­lar­da ýü­ze çy­ka­ry­lan esa­sy hü­när­me­ni, et­nog­raf.

26 3. 2020. Da­na hem mer­da­na pe­de­ri­mi­ziň al­nyn­da Ag­zy­bir­li­giň güý­ji Ata-ba­ba­la­ry­myz­dan ne­sil­le­re üç okam dö­wüp taş­la­ma­gyn­da, soň­ — Bi­ri ma­ňa söz diý­se, ýok diý­ mi­ras ga­lan hoş­ni­ýet­li­lik, yn­san­per­ ra al­ty og­lun­dan al­ty ok alyp, ola­ry me­dim. Ha­ýyr bi­len şe­riň ara­sy­na wer­lik, do­gan­lyk-dost­luk ýö­rel­ge­le­ dy­zy­na urup dö­wüp bil­män, Bo­zuk ser­het çe­kip, mak­sa­dy­ma ýet­dim. ri hä­zir­ki gün­de dün­ýä halk­la­ry­nyň to­pa­ryn­dan on iki ok, Üçok to­pa­ryn­ Eli­me ýa­rag al­man, şi­rin söz bi­len ara­syn­da pa­ra­hat­çy­lyksö­ýü­ji­li­ge da­nam şon­ça ok alyp, in­dem: «Ha­ hal­ky­my ýo­la sal­dym. Adyl­lyk ýo­ ça­gyr­ýan şy­ga­ra öw­rül­di. As­lyn­da ny, şu­la­ry bir dö­wüň gaý­ra­ty­ňyz bar lu­ny ile­ri tu­tup, ili­mi bir sup­ra­nyň hemişelik Bi­ta­rap Türk­me­nis­tan pa­ bol­sa» di­ýip, ola­ra ýüz­len­me­gin­de ba­şy­na jem kyl­dym. Bi­re­we kast, ra­hat­çy­ly­gyň, asu­da­ly­gyň, aba­dan­ çuň­ňur ma­ny bar. Ol soň­ra ag­tyk­la­ je­bir et­me­dim, özü­me gy­ýa ga­ra­sa­ çy­ly­gyň göz­ba­şyn­da du­ran, hem­ ry­nyň her bi­rin­den bir ok alyp, je­mi lar -da, sa­byr kyl­dym. Çün­ki «Sab­ me­le­ri do­gan­lyk-dost­lu­ga ça­gyr­ýan ýig­ri­mi dört okuň bi­li­ni bo­gup: «Ha­ ryň so­ňy sa­ry al­tyn­dyr». Kim­de-kim me­kan. ny, haý­sy­ňyz milt edip, şu bir bo­gy öz ra­ýa­ty­na zu­lum et­se, öz gab­ry­ny Ga­raş­syz­lyk se­ýil­gä­hi­ne ba­ra­ oky dö­wüp bil­jek?! Sy­na­ny­şyp bir özi gaz­dy­gy­dyr. Adyl­lyk­dan öz­ge nyň­da, ol ýer­de türk­men hal­ky­nyň gö­rüň!» di­ýip, il­ki ogul­la­ry­na, soň­ra ýol pa­ty­şa­ga la­ýyk däl­dir. Me­niň şu pa­ra­hat­çy­lyk, asu­da dur­muş, Ga­ ag­tyk­la­ry­na be­rip: «Dö­wüň!» di­ýip aý­dan­la­ry­my bek bel­läň, el­my­da­ raş­syz­lyk ug­run­da gö­re­şen hem-de ma «Ha­ýyr işi jäht tu­tuň!» — di­ýip türk­men hal­ky­nyň ber­ka­rar döw­le­ öwüt-ün­dew ber­ýär. ti­ni üp­jün et­mek­de il-ulu­syň öňü­ Oguz han türk­me­niň heý­ke­li aý­ ne dü­şen, dün­ýä ýaň sa­lan ýe­ňiş­ler ra­tyn öz­bo­luş­ly­ly­gy bi­len ta­pa­wut­ bi­len hal­ky­my­zyň şan-şöh­ra­ty­ny lan­ýar. Heý­kel aýa­gy­ny ça­la öňe dag­lar aşy­ran şah­sy­ýet­le­riň keş­bi ädip du­ran pur­sa­dyn­da şe­kil­len­di­ ör-bo­ýu­na gal­ýar. Eder­men ež­dat­ rip­dir. Oguz han Türk­me­niň heý­ke­li­ la­ry­my­zyň, da­na pe­der­le­ri­mi­ziň ne syn edip, onuň ag­ras­dan ada­lat­ly, hor­ma­ty­na bu heý­kel­le­ri gu­ran­lar ger­çek sy­pa­ty­na haý­ran­lar gal­ýar­ Türk­me­nis­ta­nyň bel­li heý­kel­ta­raş­la­ syň. Çy­ty­lan gaş­la­ry, tä­sir­li göz­ ry Ba­ba­sa­ry An­na­my­ra­dow, Sa­ragt le­ri, berk ýumu­lan do­dak­la­ry, gür Ba­ba­ýew, Nur­mu­ham­met Ata­ýew, sak­ga­ly Oguz han ata­my­zyň gaý­ Gy­lyç­my­rat Ýar­mäm­me­dow ýa­ly duw­syz­ly­gyn­dan, ba­tyr­ly­gyn­dan, il- şah­sy­ýet­ler­dir. ulu­sy­ny jan­dan sö­ýen­li­gin­den, ne­ Ol ýer­dä­ki heý­kel­le­riň esa­sy­ sil­le­ri­ni eder­men­li­ge, ada­lat­ly­ly­ga, la­ry­nyň bi­ri hök­mün­de, öňi bi­len wa­tan­per­wer­li­ge ün­dän­di­gin­den ha­ türk­men hal­ky­nyň ne­sil­ba­şy­sy Oguz bar ber­ýär. Onuň bir elin­de ýa­ýyň, han Türk­me­niň heý­ke­li göz öňüň­de beý­le­ki elin­de üç okuň bol­ma­gy iki jan­lan­ýar. Ol Gün han, Aý han, Ýyl­ hö­küm et­me­gin­de çuň­ňur ma­ny bar. eliň bi­ri-bi­ri­niň üs­tü­ni ýe­tir­me­li­di­ dyz han, Gök han, Dag han, De­ňiz Ol şeýt­mek bi­len ag­zy­bir­li­giň äh­li gi­ni, ok bol­ma­sa, ýa­ýyň, ýaý bol­ han ýa­ly şah­sy­ýet­le­riň kyb­la­sy, ter­ güýç­den rüs­tem­di­gi­ni, ola­ryň kä­bir ma­sa -da, ok­la­ryň hiç zat­dy­gy­ny dü­ bi­ýe­çi-ha­ly­pa­sy, kül­li türk­men hal­ iş­de ýe­ke­lik­de he­re­ket et­se­ler-de, şün­dir­ýä­ne ça­lym ed­ýär. Onuň bü­tin ky­na hem türk-iman — as­ly nur­dan ge­rek wag­ty äh­li­si­niň bi­ri­gip, bir dur­ky türk­men hal­ky­ny ag­zy­bir­li­ge, di­ýip at be­ren, ça­wy dün­ýä ýa­ýy­ güýç­li ýum­ru­ga öw­rül­me­li­di­gi, di­ňe je­bis­li­ge ça­gyr­ýan­dy­gyn­dan ny­şan, lan, le­gen­dar şa­la­ryň bi­ri­dir. Onuň şeý­di­len­de ola­ryň uly bir güý­je öw­ halk ag­zy­bir bo­lan­da, bir ba­şa uýan­ öz ogul­la­ry­ny Bo­zuk, Üçok di­ýip rü­lip bil­jek­di­gi­ni, di­ňe şeý­di­len­de da döw­le­tiň mi­ze­mez­li­gi­niň üp­jün ikä bö­lüp, al­ty og­lu­na hem ýig­ri­mi ogul­la­ry­nyň hem ag­tyk­la­ry­nyň ýe­ edil­ýän­di­gi­ni bol­sa ol bü­tin dur­ky dört ag­ty­gy­na ba­kyp: «Bi­ri­ňiz bir ňiş­le­ri öz­le­ri­ne ýar edin­jek­dik­le­ri­ni bi­len bi­ze dü­şün­di­rip dur. ok be­riň» di­ýip, eli­ne alan oky des­ tym­sal ar­ka­ly, ha­ky­kat ýü­zün­de dü­ si­ne döw­me­gin­de, soň­ra iki og­lu­na şün­dir­ýär. Mak­sat ÇER­KE­ZOW, ba­kyp: «Iki­ňiz iki ok be­riň» di­ýip, Onuň gel­jek­de şa bol­jak, ýur­dy Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let ola­ram des­si­ne dö­wüp taş­lap, soň­ra do­lan­dyr­jak ogul­la­ry­na, ag­tyk­la­ry­ çe­per­çi­lik aka­de­mi­ýa­sy­nyň üç og­lu­nyň her bi­rin­den bir ok alyp, na ba­kyp: ta­ly­by.

3. 2020. 27 Şan-şöhrat­ getir­ ­ýär si­ňen al­kyşlar­ , Şu toprak­ ýur­dumdyr­ , ýur­dumdyr­ , Bia ta­ rap­ W ­tanym­ — Türkme­ nis­ ­ta­nym! ýur­dum.

Ak çägäň­ gujak­ lap,­ se­ni diň­läm­de, Geçmi­ ­şi, şu gü­ni, erte­ si­ bi­len, Iň gyzgyn­ pi­kirler­ gaý­nar kelläm­ ­de. Ýaşu­ ly-ýaş­ ki­ çi,­ kör­pe­si bilen,­ Ar­ka­dag­ly eziz Wa­tan Haa lal­ W ta­ ­nym sen iki dün­ýäm­de, Atala­ ryň­ be­ýik paýha­ sy­ bi­len, Bia ta­ rap­ W ­tanym­ — Türkme­ nis­ ­ta­nym! Şu toprak­ ýur­dumdyr­ , ýur­dumdyr­ , Öz ber­kim­siň, öz örküm­ ­siň, ýur­dum. Ar­ka­dagly­ eziz Wa­tan! Saňa­ mä­hir ber­dim, mähri­ ­ban Öz gaý­ratym,­ öz er­kim­siň, boldum,­ Bir ýol gur­duk... Ar­ka­dagly­ eziz Wa­tan! Saňa­ ogul bol­dum, ja­na-jan bol­dum. Bir ýol gur­duk dün­ýä­de äh­li Seniň­ bi­len bi­ten bir ynsan­ bol­dum, ýol­lar­dan gö­zel, Ber­ka­rar­lyk — ýo­luň se­niň, Bia ta­ rap­ W ­tanym­ — Türkme­ nis­ ­ta­nym! Has ajap­dyr ha­lyň se­niň, Basmaz­ ony ke­rep­ler, çöp- ça­lam­lar ört­mez­ler. Bag­ty­ýar­dyr iliň se­niň, Dagla­ ­ryňdan­ garyň­ bo­lup ba­ka­ýyn, Ar­ka­dagly­ eziz Wa­tan! Derýa­ laň­ da­ su­wuň bolup­ akaýyn.­ Haýran­ gal­ýar eşi­den, aşyk Sähra­ lar­ ­ňy gur­duň bo­lup sö­keýin,­ `bol­ýar bir gö­ren, De­päň­de­dir döw­let gu­şuň, Bia ta­ rap­ W ­tanym­ — Türkme­ nis­ ­ta­nym! Bu ýol bilen­ ga­dam ur­ýar Deg­räň­de­dir dost-gar­daşyň,­ hoş­ni­ýet­li türkmen­ ­ler. Güý­jüň — zy­ýat, be­lent — Her kim tapa­ ny­ ny­ sen­den alan­dyr, ba­şyň, Alyp-alyp, nadyl­ diýse,­ ýalan­ dyr­ . Gyra­ ­la­ry jä­hek­le­nen, ter gül­le­re Ar­ka­dagly­ eziz Wa­tan! Meniň­ aýym-gü­nüm seniň­ bilen­ dir­ , bes­le­nen, Bia ta­ rap­ W ­tanym­ — Türkme­ nis­ ­ta­nym! Salkyn­ bag­lar sa­ýa sa­lyp, Bu bir — çü­wen bag­tyň döw­ri, bas­sam diý­ýär bag­ry­na. Go­ja dün­ýäň al­tyn döw­ri. Ýur­dum­dyr, ýur­dum Asyrlar­ ­da ar­zuw­la­nan, her Sür döw­rany­ — ýa­şa ömri,­ ýü­rek­de is­le­nen, Ar­ka­dagly­ eziz Wa­tan! Ak sähra­ ny­ aýasyn­ ­da gö­te­ren, Gurlan­ ­dyr bu pä­ki­ze ýol eziz iliň Ak säher­ ler­ Gün­den salam­ geti­ r­en, bag­ty­na. As­gyn­la­man akym­lara,­ Guja­ ­gyn­da dag-der­ýa­lar biti­ r­en, Ýo­luň uzar asyr­la­ra — Şu toprak­ ýur­dumdyr­ , ýur­dumdyr­ , Sypap­ geç­ýär mah­mal ýel­ler, Aý­dym bol­sun ne­sil­le­re, ýur­dum. ýuw­ýar mah­mal ýa­gyş­lar, Ar­ka­dagly­ eziz Wa­tan! Aýna­ ýa­ly aras­sa­dyr, ýü­züň Ak bugda­ ýy­ ak elekde­ elenen,­ Haý­ran gud­rat-sil­le­ri­ňe, gör­ner ýü­zün­de. «Ak alty­ ny»­ ak bagty­ ma­ deňe­ len,­ Nus­ga dün­ýäň il­le­ri­ne. Görner­ on­dan bü­tin geljek,­ äh­li Däli­ silden­ joşgun­ alan der­eler­ , Kuw­wat se­niň bille­ ­ri­ňe, ýag­ty dur­muş­lar, Şu toprak­ ýur­dumdyr­ , ýur­dumdyr­ , Ar­ka­dagly­ eziz Wa­tan! Binýa­ ­dy halk paýha­ ­syn­dan, halk ýur­dum. kal­by­nyň dü­rün­den. Ýa­şa­ýyş­syň, ýa­kym­syň sen, Dün­ýä do­lan ýal­kym­syň sen, Günün­ sa­nap ösen ga­ryş-garyş­ dan­ Däli­ siller­ ýyr­typ bilmez­ onuň Buý­sanjym­ ­syň, bag­tym­syň sen, Ak der­ekler­ , der­ek boýly­ gamyş­ ­lar, jöw­her da­şy­ny, Ar­ka­dagly­ eziz Wa­tan! Gara­ gum­ da­ biten­ sa­zak, çomuç­ lar­ , Gara­ gyş­lar erär gi­der onuň Şu toprak­ ýur­dumdyr­ , ýur­dumdyr­ , mah­mal nu­run­dan. Bi­ta­rap Wa­ta­nym — ýur­dum. Kesip­ bol­maz gym­ma­ty­ny, öl­çäp Türk­me­nis­ta­nym bol­maz ýa­şy­ny, Gül-lä le­ ler­ , gül dek ýylgyr­ ýan­ keşp­ler, Biziň­ il­ler je­pa ba­ryn çek­di onuň Öýüm-ojagym­ sen, ýag­ty dün­ýäm sen, Lä le-r­ eýhan­ bo­lan dag­lar, deştler­ , ug­run­da. Bia ta­ ­rap W ta­ nym­ — Türkme­ nis­ ta­ ­nym! Mermer­ lybas­ ge­ýip, nur saç­ýan köşkler­ , Täze­ bir ýa­şaýyş,­ tä­ze döw­ran sen, Şu toprak­ ýur­dumdyr­ , ýur­dumdyr­ , Dünýäň­ gen­ji-ha­zy­na­sy onuň Bia ta­ ­rap W ta­ nym­ — Türkme­ nis­ ta­ ­nym! ýur­dum. bi­len deň bolmaz,­ Bag-bak ja­ ­sy, dürli­ iými­ ­şi bilen,­ Barça­ zat­dan zy­ýa­da­dyr ga­dyr Seniň­ top­ragyň­ da­ biten baýlygyň Asty-üs­ ­ti baý­lyk durmu­ şy­ bi­len, bi­len gym­ma­ty. Durky­ al­tyn­dandyr­ , peri­ kü­müşden.­ Be r­en bagty­ , buýran­ ýu­mu­şy bilen,­ Göwher­ kül içinde­ ýa­nar, al­tyn-

28 3. 2020. kümüş­ zeň bol­maz, Bag­ty­ýar döw­rüň çy­ra­gy, Gaçmaz­ onuň mü­rew­we­ti, ýitmez­ Nu­ra­na gör­küň, Ar­ka­dag! onuň hor­ma­ty. Ozan, yl­ham gaý­nap-joş­ýar, Ähli­ ýo­lu-ýo­da­lar­dan ýeg­dir Aý­dym-sa­za go­şant goş­ýar, hus­ny-je­ma­ly, Toýla­ ­ra bag­şy ýa­raş­ýar, Hiç kes taýyn­ tapa­ bil­mez, göz­läp Sun­ga­tym — dur­kum, Ar­kadag!­ ýe­di yk­lymdan.­ Zähmet­ ­sö­ýer ynsan­ ýagşy­ en­di­gi, Türkmen­ ­leriň­ bagt ýo­ly, gö­teri­ len­ Bag­ty­ýar Wa­tan! Ak mermer­ ­den gur­ýar şä­her, ken­di­ni, yk­baly­ Bita­ rap­ ýur­duň was­py­ny, Dünýä­ ýa­ýyp pa­ra­hatlyk­ pendi­ ­ni, Kämil­ tapmyş­ Ar­ka­da­ga, gül Ömrü­ mi­ ziň­ örki­ — pe­der kes­bi­ni, Baky­ Bita­ rap­ ­dyr döw­le­tim me­niň. Wa­ta­na yş­kyn­dan. Türkme­ niň­ halky­ ny­ , do­wam-nesli­ ni­ Dile­ sena­ eýläp­ söý­ýä­rin, Wa­tan! Göwün­ galkýar­ be­dew atyň üs­tün­de, Ýaşa­ ­ýy­şa ýa­kym çaý­ýar onuň Ýa şyl­ Tug par­la­ýar ma­wy as­man­da, ýü­pek ho­wasy­ , Döwlet­ baş täji­ ni­ — ýa­şyl Tu­gu­ny, Peder­ ­ler mi­ra­sy dowam­ nes­lin­de, Bu gün, ine, şeýle­ döwran!­ Berka­ ­rar döwle­ tiň­ şam­çy­ragy­ ny­ , Il-günüň­ al­ky­şy gym­matym­ meniň.­ Uzap barýar­ ömür­ler! Mille­ tiň­ paýhas­ ­ly Ar­ka­da­gy­ny, Başy­ ­my­zyň buýsan­ ­jy­dyr, Dile­ sena­ eýläp­ söý­ýä­rin, Wa­tan! Sa­lyh AÝ­DOG­DY­ÝEW. der­di­mi­ziň do­wa­sy, Aş­ga­bat şä­he­ri­niň ýa­şaý­jy­sy. Nury­ ýene­ ar­tar barar­ , ýy­lar Köpet­ da­ gyň­ nazar­ ker­ ­de sy­ratyn,­ Maýa gyz on­dan döwür­ ler­ . Gara­ gu­ muň,­ Awa­zaň hoş sura­ ­tyn, Bee r­ ket­ eçilýän­ top­rak hüm­metin,­ Bir göremde synym düşdi ýüzüňe, Bir ýol gur­duk dün­ýä­de, göz Dile­ sena­ eýläp­ söý­ýä­rin, Wa­tan! Baha kesdim, dogry garap gözüňe, eg­le­ner keşbin­ de,­ Ynan çyn ýürekden aýdýan sözüme, Şun dan­ uly, şun­dan be­ýik bagt Mer­dana­ ger­çek­leň zähmet­ ýeňşi­ ­ni, Mähriň mähirlerden belent, Maýa gyz! ba­ry­ny bilme­ ­dim. Görka­ na­ ze­nan­laň sungat­ genji­ ni,­ Ýagşy­ ­lar tut­muş bina­ ­ny ýag­şy Bedew­ aty — iliň göz guwan­ ­jy­ny Şepagat uýasy — gyzlaň seresi, iş­leň yş­kyn­da, Dile­ sena­ eýläp­ söý­ýä­rin, Wa­tan! Ýalan bilen bolmaz asla arasy, Indi­ hiç bir bela­ degmez,­ ýa­şar Gözellikde peri-peýkerleň şasy, eziz mil­le­tim! Bäş wela­ ýat,­ bäş do­ga­nyň Di­ýa­ry, Elwan säherlerden hoşnut, Maýa gyz! Belent­ mer­te­be­si, şöh­raty-şa­ ­ny, Ak­my­rat HO­JA­NY­ÝAZ. Äleme­ nur saç­ýan Türk­me­nis­tany­ , Diňe bir emi däl, sözlerem derman, Dile­ sena­ eýläp­ söý­ýä­rin, Wa­tan! Ar­ka­da­ga al­kyş Balam, eneň seniň kesbiňe gurban, Ýaňlanyp dur munda «Teşnit», Toý toýla­ ýaň­ giň­den ýazyp­ sa­ça­gyň, Ýa ­şyl Tug dün­ýä­de parlap,­ «Dagarman», Mukad­ des­ oja­gyň, mäh­rem guja­ ­gyň, Sa­çyp dur ýal­kym, Ar­ka­dag! Hem asmanyň, gör-ä, süýtreňk, Maýa gyz! Bagty­ ýar­ ­lyk döwrüň,­ ajap gel­je­giň Gah­ry­man Og­lun hor­mat­lap, Dile­ sena­ edip söý­ýä­rin, Wa­tan! Gu­wan­ýar halkyň,­ Ar­kadag!­ Lukman bolan eli ýeňil bolmaly, Baglaryň bar seniň narly, almaly, Döw­le­tim me­niň Bi­ta­rap­lyk ýolun­ saýlap,­ Eli ýeňil, emma roýy gülmeňiz, Ileriňiz owadan kent, Maýa gyz! Wata­ na­ şöhrat­ ser­paý­lap, Kalby­ myň­ buýsan­ ­jy — bagty­ ýar­ Ýa­şaýa­ ­rys gü­lüp-oý­nap, eý­ýam, Egilmesin hiç wagt bu belent Er­ka­na er­kin, Ar­ka­dag! Türkme­ niň­ ogly­ men, Wa­tan­my başyň, söý­ýän, Eliň deýin, iňňän süýjüdir aşyň, Ho­wan­dar Türk­men ili­ne, Arka­ ­da­gym — milli­ Lider­ bar diý­ýän, Ýazlara badalga akrabyň, gyşyň, Buý­san­jym — kuwwat­ bi­li­me, Asly­ Oguz handyr­ mil­le­tim me­niň. Se­na­dyr saý­rak di­li­me, Bagtdan paýly hem serbelent, Maýa gyz. Di­ýa­rym — ör­küm, Arka­ ­dag! «Döwlet­ adam üçindir!» şyga­ ­ry bi­len, Hoşni­ ýet­ li­ halky­ , Diýa­ ry­ bi­len, Amandowlat Mil­letiň­ sap mü­bä­re­gi, Aýdym-saz,­ ha­ly­sy, hü­nä­ri bilen­ BAÝRAMDURDYÝEWA. Mer­da­na, mäh­rem ýür­e­gi, Äleme­ äş­gär­dir sun­ga­tym me­niň.

3. 2020. 29 Uly ha­ly­pa Siz lab­zy ýa­kym­ly, At-ab ­raý­ly, sar­pa­ly, Ýo­lu­ňyz döw­re­bap tyl­la akym­ly, Goý­ny jen­net sa­pa­ly, Bar­lyg­ňyz­da sun­ga­ty­myz galkyn­ ­dy, Ar­ka­dagdan­ arka­ ­ly, Bu bir ajap eýýam,­ za­man, Arka­ dag!­ Bi­ta­rap­lyk me­ka­ny!

Be­lent yk­bal, Ar­ka­dag! Söz­ler­ňiz­den dün­ýä heý­ja­na gel­ýär, Döw­let GUR­BAN­GEL­DI­ÝEW. Aý­dymňyz­ ­dan ba­har reýha­ na­ gelýär­ , Be­lent ykbal,­ Ar­ka­da­gyň aý­dy­my, Ba­gy­ňyza­ bil­bil seý­ra­na gel­ýär, Saňa at diýmerin... Watan­ dün­ýä ýaý­ýar be­dew bady­ ­ny, Watan­ gülläp,­ ömür ju­wan, Arka­ dag!­ Oguz han atamyz berdi ak pata, Asyr­la­ra ýazýas­ Be­ýik adyňyz,­ Behiştden Zemine inende bedew! Ýyl­lar Si­ze bagt eçilýär­ , Ar­ka­dag! Siz-ä döw­rüň soň­lan­ma­jak des­sa­ny, Ýo­lu­ňyz be­ze­ýär Ze­min-asma­ ny­ , Uçup barýan guşlara-da söz gatar, Çarpaýyna galyp, süýnende bedew! Her bir işiňiz­ ­de nur­ly ker­em bar, Türk­men sah­na­sy­nyň kä­mil Us­sa­dy, Hakdan­ ha­lat­ly Siz, ýar­dyr Bi­ri­bar, Siz-ä baş ha­ly­pa, eziz Ar­kadag!­ «Saňa at diýmerin, gardaş Siz türk­me­ne Be­ýik Hos­sar, Ho­wandar!­ diýerin», Ýollar­ Si­ze ga­nat ber­ýär, Ar­ka­dag! Aman RO­ZY­ÝEW. Dost-doganyň, ogul-gyzyň taýysyň. Şamçy­ ­rag Siz, ýur­dy çoý­ýan Gün ýa­ly, Bi­ta­rap­lyk me­ka­ny! Durmuşymda ykbaldaşym, Tu­tum­lar­ňyz haý­ran ed­ýär dün­ýä­ni, diregim, Siz bu döw­rüň taryh­ bo­lan Bin­ýa­dy, Göz gu­wan­jym, jan Wa­tan — Uzak ýola ganat hem uçar guşum. Gül­ler Si­ze nur eçil­ýär, Ar­ka­dag! Bi­ta­rap­lyk me­ka­ny! Ýa­ran sa­ňa, şan Wa­tan, Bi­ta­rap­lyk me­ka­ny! Bedew atyň bahasy ýok-nyrhy ýok, Do­wam bu gün ga­dym Oguzyň­ ýolla­ ry­ , Ony görüp başyn egýär Erem bag. Toý toýla­ ­ýas. Biz­de iş­ler ileri,­ Ar­ka­dag­ly gül Di­ýar, Şirleriň, pirleriň gezen topragy, Siz-ä be­ýik Ynsan,­ dün­ýäň Li­de­ri, Mer ­te­bäň Ar­şa gal­ýar, At agynan bu toprakda kerem bar. Il­ler Si­ze şan ge­tir­ýär, Ar­ka­dag! Adyň äleme­ dol­ýar, Hemdemim hem göwün guşum Bi­ta­rap­lyk me­ka­ny! Sar­pa­ňyz­dan gü­le dön­di ken­di­miz, bedew at, Yl­ham­ly dün­ýä­miz, şy­gyr-ben­di­miz, Garlawaç dek uçup, göwnüm Oguz ili aman­dyr, Türk­men sun­ga­ty­nyň Ho­wanda­ ry­ Siz, hoş eder. Dö­wür ajap za­man­dyr, Al­kyş Si­ze, şöhrat­ Si­ze, Ar­ka­dag! Bürgüt deý howany böwsüp Bago ­ta sa­ry r ­wan­dyr — geçende, Bi­ta­rap­lyk me­ka­ny! Öňküden hem belent bolar gara ser. Baş ha­ly­pa­myz! Ýag­şy ni­ýet, päl bilen,­ Öňde-soňda Hydyr gören Türk­men sun­ga­ty­nyň baş ha­ly­pa­sy, Bir bag­tyýar­ il bi­len, türkmendir, Şa­hy­ra­na köň­lüň do­wam, Ar­ka­dag! Öňe bar­ýas ýol bi­len, Kän tümleri aty bilen böwsendir. Bag­ty­ýar türk­me­niň ýag­ty er­te­si, Bi­ta­rap­lyk me­ka­ny! Arkadagly — bagtyýarly Döw­letli-döw­ ra­ ­nyň ro­wan, Arka­ dag­ ! döwrümde, Gün­ler hem aý­lar geçýär­ , Çap atym, çap, ýollarymyz röwşendir! Ze­hi­ni­ňiz be­lent ylham­ ­dan gaýd­ýar, Her kim öz bag­tyn guç­ýar, Şy­gyr­lar­ňyz düýp­li, mel­hem­den Şam­çy­rag deý nur saç­ýar, Çarpaýa galyp bedew kişňesin! gaýd­ýar, Bi­ta­rap­lyk me­ka­ny! Ýü ­rek jo­şup ajap aý­dym­lar aýd­ýan, Arkadagym Akhanyna atlansa, Sun­ga­ty­ňyz şi­rin zy­ban, Ar­ka­dag! Diý­ýäs: «Ar­ka­dag ýaşa!»,­ Nazarlaýar Watanmyzyň geljegin. Der­ýa­lar gel­ýär jo­şa, Bäş müňýyllyk taryhymyza ser Or­den da­kyn­ýas dö­şe, salsak, Bi­ta­rap­lyk me­ka­ny! Türkmen gören däldir beýle

30 3. 2020. gerçegin. Ço­pan ýi­gi­diň aý­dy­my Gyr atyn kişňedip çarpaýa galsa, Arkadagym at üstünde ýylgyrýar. Gör, tebi­ ­ga­tyň oýun­ny: Seýis bolup, Rowaç taýa ser salsa, Gar bar dag­laň ör­kü­jin­de. Mähelle begenip örboýna galýar. Säh­ra­da bol­sa go­ýun­lar Wagty­ ňy­ sarp edip, diňlä­ niň­ üçin. Gözelligi ak kagyza geçirdim, Iý­ýär ot­laň gyr­ty­jyn­dan. Menem­ şu goşgy­ ­ny seň üçin ýazdym,­ Heý-de undup bormy şeýle dutar­ ­da saz ça­lyp bilmä­ nim­ üçin. pursady?! Jü­bimde­ dil­li tüýdü­ ­gim, Tebigat hem joşgun-ylham eçildi, Eg­ri ta­ýa­gym ger­den­de. Bol­ma­sa Jeýhun bolup ýaryp barýar Syn­la­ýan bu­lut tüýdü­ ­min, gursagy. Go­ýun yzyn­da ýör­sem-de. «Dag gö­rün­di golaý»­ di­ýip, al­dan­ma, Bir menzil­ aş­ma­ga gurbat­ bol­ma­sa. Bahar-güýzde mähelle köp De­gişme­ ýa oýun bi­len, My­da­ma şow­suzlyk­ bolsa­ — päl­den­dir. aýlawda, Me­ni biper­ waý­ saý­maň siz. Al la­ gol­dar, pä­liň er­bet bol­ma­sa. Arkadagym Akhanynda Özü­miň hem go­ýun­lar­myň, aýlanýar. Bag­ry bada­ ­şan ýaý­lam bu. Has çök­der bol­sa-da pe­legiň­ güý­ji Döwlet guşy gondy iki egnine, al­kyş al, Watan hakda, geljek hakda Go­ýun ba­kyp, güýç­lü­dir di­le­giň güý­ji. oýlanýar. ça­lyp tüýdük,­ Iň uly öl­çeg däl bile­ ­giň güý­ji, Ös­düm, Şa­ýam towlat­ ma­ ­ýar nurbat­ bolma­ ­sa. Il abraýy arşa galýan Watanda, ulal­dym, Asman parahatdyr, ýollar sö­ýül­dim. Gowy­ ­ny my­da­ma gözläp­ tapar­ ­lar, ýagtydyr. Säh­ram — ha­ly, Goran­ ma­ ­saň, ga­raň özem ýo­kar-la, Çarpaýa galyban bedew As­man — tüý­nük, Gara­ su­wam ba­ryp­ýa­tan şeker­ ­dir, kişňesin, Watan­ me­niň ak öýüm­dir. näşü­ ­kür­lik etme­ şerbet­ bolma­ ­sa. At türkmeniň ganatydyr, bagtydyr. He­ser Bi ba­ ­ha se­ret­me gymmat­ ly­ öm­re, Görkli­ ar­zuw­lary­ kowa­ lap­ ýör­me, Öwezgeldi MÄTEROW. Bir pur­sat aýak çek, bagtdyr­ — iş­lä­bilýän­ bol­saň bi­reg­ne, sa­lam! iş bilen­ araň­da ser­het bol­ma­sa. Wa­ta­nym Ba­gyş­la, diňle­ seň,­ bir goşgy­ okap be­rer­dim. Seý­le gi­de­li Bagtdyr­ öm­ri se­niň bi­len geçir­ mek,­ Em­ma, ejiz­dirin­ — sö­zi ta­raş­lap, Daý­han ba­baň dö­ken alyn deri­ ­ni, Ýatam­ da-da­ seň goýnuň­ da­ ýat­ýaryn.­ Duýga­ boýap,­ ha­ly do­kap be­rer­den. suw çy­karsam­ di­ýip, peýlän­ ýeri­ ­ni, Şeýle­ mu­kad­des­siň meniň­ üçin sen, seý­ran edip, ga­dym türkmen­ gy­ry­ny, he­mem Dog ­ry, men us­sat däl, görmä­ ­ge, Üst­ýur­da seý­le gi­de­li. ju­da mähri­ ­ban­syň, Wa­ta­nym! şon­da-da, dost jan, Kän sözi­ üýtge­ ­dip bilýän­ düý­şümde.­ Ga­dym ýa­şaýyş­ dan­ galan­ bir şa­ýat, Baş­lar be­lent indi,­ däl egin gysby­ , Duýgy­ dür­tüp, gö­wün ýerlik­ siz­ joşsa,­ ýa­dygär­ lik­ — daşdan­ aý­lanan­ haýat,­ ze­hi­ni oýarýar­ şu zat­laň yş­gy, Kyn ekeni­ — özü­ňe-de düşün­ ­mek. ýüz-müň syr­ly, miras­ ga­dym we­laýat,­ Her ki­miň Wa­tany­ gö­zü­ne yssy­ , dos­tum, Döw­ke­se­ne seý­le gi­deli.­ Hemme­ üçin mähr­e baýsyň,­ Jüý­jeli­ pa­law däl, Wata­ nym!­ Ýo­kanç kesel­ däl. Goş­gy — kä şat­lyk­dyr, Süň­ňün­den şygyr­ ­lyk duýgy­ çykyp­ dur, bu gün meni­ has özü­ne çe­kip dur, Sen beýik­ ­käň hiç zat däldir­ hatar­ ­ly, kä­te-de dertdir­ . ýü r­ek «Bir bar!» di­ýip, hö­küm dur, yk­baly­ ­ňa yk­ba­ly­my ga­tan­my — Ko­wala­ ­sa — syp­dyr­maz, ýör dos­tum, Tü­we­re seý­le gi­de­li. Duý­sun şygrym­ okan. gaç­sa — ýet­dir­mez Öz­ge wa­tanly­ he­ser — yk­ba­lym­dyr, Aşyr­mät GAR­LY­ÝEW. He­mem sa­ňa mährim­ aň­syn, Hu­daý be­rip­dir. Wa­ta­nym! Mähri­ ­ban diňleý­ ­ji, Taň­ryýal­ ka­ syn,­

3. 2020. 31 Türkmenistanyň Prezidentiniň «Türkmeniň Altynatly asyry»bäsleşigine Be­ýik türk­men döw­le­ti­niň ­ ­ ­ ­ ­­­­­­­­­­ýü­re­gisiň, Aş­ga­bat!

Aja­ýyp suw çüw­dü­rim­le­ri­niň, yzy­gi­der­li ge­çi­ril­ýän mer­ke­zi­ne edi­len şa­ýol­lar, se­ýil­gäh­ler, döw­le­ aý­dym-sa­zyň we söý­gi­niň şä­he­ri­ne öw­rül­me­gi hem mil­li Li­de­ri­mi­ziň ti­mi­ziň hem-de jem­gy­ýe­ti­mi­ziň iň öw­rü­len Aş­ga­bat Ber­ka­rar döw­le­ti­ halk­lar ara­syn­da­ky goň­şu­çy­lyk gym­mat­ly baý­ly­gy ha­sap­la­nyl­ýan mi­ziň bag­ty­ýar­lyk döw­rün­de gün­ gat­na­şyk­la­ry­ny, dos­ta­na hyz­mat­ adam­lar üçin gu­rul­ýan äh­li amat­ sa­ýyn görk­le­nip, şa­han­daz türk­me­ daş­ly­gy has-da pug­ta­lan­dyr­mak lyk­la­ry bo­lan ýa­şa­ýyş jaý­la­ry, gi­ niň gö­zel­li­ge teş­ne kal­by­ny has-da ba­bat­da­ky ta­gal­la­syn­dan ugur al­ je­le­ri­ne gül çy­ra­la­ryň şug­la­sy bi­len yl­ham­lan­dyr­ýar. nyp ama­la aşy­ryl­ýan iş­le­riň be­ýa­ ut­ga­şyp has-da gö­zel gö­rün­ýän suw Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ny­dyr. çüw­dü­rim­le­ri nu­ra­na er­ti­re ynam kalp gö­zel­li­gin­den wy­sal bo­lup, Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň bi­na­ oýar­ýar. Bu döw­re­bap bi­na­la­ryň dün­ýä­niň iň ösen şä­her­le­ri bi­len gär­lik-şä­her­gur­lu­şyk mak­sat­na­ma­ bir­nä­çe­si­niň Gin­ne­siň Bü­tin­dün­ bäs­leş­ýän Aş­ga­ba­dyň gö­zel­li­gi­ni sy­nyň esa­syn­da aja­ýyp bi­na­gär­lik ýä re­kord­lar ki­ta­by­na gi­ri­zil­me­gi, bu gün­ki gün­de gör­mä­ge göz, ta­ keş­bi, ka­şaň bi­na­la­ry bi­len dün­ýä türk­me­niň bi­na­gär­lik sun­ga­ty­nyň ry­py­ny söý­le­mä­ge söz ge­rek. Ak ja­han­keş­de­le­ri­ni haý­ran ed­ýän paý­ has -da pa­jar­la­ýan­dy­gy­ny ala­mat­ mer­me­re bes­le­nen paý­tag­ty­myz­da tag­ty­myz­da­ky «Oguz ­han» köşk­ler lan­dyr­ýar. döw­re­bap bi­na­la­ryň, yma­rat­la­ryň, top­lu­my, Pre­zi­dent köş­gi, Ada­lat Yn­sa­ny­ýet üçin gy­zyl­dan gym­ des­ga­la­ryň mil­li äheň­de gur­lup, köş­gi, Ru­hy­ýet köş­gi, Bagt köş­gi, mat­ly baý­lyk­la­ryň bi­ri bo­lan sag­ ula­nyl­ma­ga be­ril­me­gi bol­sa, hal­ky­ Mas­la­hat köş­gi, Ser­gi köş­gi, Mu­ ly­gy go­rap sak­la­mak­da, ber­kit­ my­zyň bi­na­gär­lik sun­ga­ty­nyň asyr­ kam­lar köş­gi, Mil­li Ga­raş­syz­lyk mek­de, sag­dyn ýa­şa­ýyş-dur­muş la­ra ro­wan ta­ry­hy, ga­dy­my kök­le­ri se­ýil­gä­hi, «Yl­ham» se­ýil­gä­hi, «Aş­ şert­le­ri­ni dö­ret­mek­de, gel­je­gi­mi­zi bi­len saz­laş­ma­sy­dyr. ga­bat» se­ýil­gä­hi we beý­le­ki döw­re­ gül­let­jek ýaş nes­liň sag­dyn be­den­ Ar­zuw­la­ryň ak şä­he­ri ha­sap­ bap des­ga­lar mu­nuň aý­dyň my­sal­ li, ru­hu­be­lent adam­lar bo­lup ýe­tiş­ lan­ýan paý­tag­ty­my­zyň hal­ka­ra la­ry­dyr. me­gi­ni ga­zan­mak­da hem hor­mat­ly ser­gi­ler­dir yl­my mas­la­hat­la­ryň Dün­ýä öl­çeg­le­ri­ne la­ýyk bi­na Pre­zi­den­ti­mi­ziň baş­da dur­ma­gyn­da

32 3. 2020. ýur­du­myz­da bi­möç­ber iş­ler ama­la ru­hu­be­lent ýaş­lar­da gör­ýän hor­ aşy­ry­lyp, paý­tag­ty­myz­da en­çe­me mat­ly Pre­zi­den­ti­miz ösüp gel­ýän sag­lyk we sport mak­sat­ly bi­na­lar ýaş nes­liň wa­tan­sö­ýü­ji ýaş­lar bo­lup gur­lup ula­nyl­ma­ga be­ril­di. ýe­tiş­me­gi, oka­ma­gy, dö­ret­me­gi, iş­ Sag­dyn­ly­gyň we bag­ty­ýar­ly­gyň le­me­gi hem-de oňat dynç al­ma­gy şä­he­rin­de ýurt Baş­tu­ta­ny­my­zyň ta­ ba­ra­da taý­syz ta­gal­la­lar ed­ýär. gal­la­sy bi­len bi­na edi­len Luk­man­ Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň şä­ çy­lyk şä­her­çe­si, enä­niň we ça­ga­nyň her­gur­lu­şyk sy­ýa­sa­ty­nyň esa­syn­da sag­ly­gy­ny go­ra­ýan «Ene mäh­ri» bi­na edi­len paý­tag­ty­my­zyň gö­zel mer­ke­zi, Göz ke­sel­le­ri­ni be­je­riş gör­kü­ni go­şa­lan­dyr­ýan «Älem me­ hal­ka­ra mer­ke­zi, Şi­kes­le­ri be­je­riş de­ni-dynç alyş» mer­ke­zi­niň iň uly, hal­ka­ra mer­ke­zi, Ser­het­çi­le­riň mer­ ýa­pyk gör­nüş­li aý­lan­ýan syn ediş ke­zi has­sa­ha­na­sy, Sto­ma­to­lo­gi­ýa hiň­ňil­di­gi­niň Gin­ne­siň Bü­tin­dün­ýä mer­ke­zi, şeý­le-de «Olim­pi­ýa» şä­ re­kord­lar ki­ta­by­na gi­ri­zil­me­gi bol­ her­çe­si, «Kö­pet­dag», «Aş­ga­bat» sa, ata Wa­ta­ny­my­zyň ýe­ten be­lent sta­di­on­la­ry, suw-sport top­lum­la­ry, sep­git­le­ri­niň, mil­li Li­de­ri­mi­ziň ýaş ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk Buz­ly köşk, Sag­lyk ýo­ly, As­ma nes­liň bag­ty­ýar­ly­gy­na gö­nük­di­ri­ döw­rün­den ruh­la­nyp iş­le­me­gi, ýol, Aş­ga­ba­dyň dur­ky tä­ze­le­nen at­ len be­ýik iş­le­ri­niň dün­ýä jem­gy­ýet­ oka­ma­gy, dö­ret­me­gi ba­ra­da taý­ çy­lyk sport top­lu­my, Türk­me­nis­ta­ çi­li­gi­niň üns mer­ke­zin­de­di­gi­ni ýe­ syz ta­gal­la ed­ýän hor­mat­ly Pre­ nyň Pre­zi­den­ti­niň ahal­te­ke at­çy­lyk ne bir mer­te­be aý­dyň şöh­le­len­dir­di. zi­den­ti­mi­ziň ja­ny sag, öm­ri uzak, top­lu­my we baş­ga-da hä­zir­ki za­ Giň­di­wa­ra öz­bo­luş­ly ýa­ra­şyk umu­ma­dam­zat äh­mi­ýet­li baş­lan­ man bi­na­lar ak şä­he­ri­mi­ziň gör­kü­ be­rip, Aş­ga­ba­dyň gör­kü­ne-görk gyç­la­ry he­mi­şe ro­waç bol­sun. ne görk goş­ýar. go­şup otu­ran Sag­lyk ýo­lu­nyň hem Ar­ka­da­gyň paý­ha­syn­dan şa­ny Ta­pyl­gy­syz ha­zy­na ha­sap­la­nyl­ adam­la­ra eçil­ýän lez­ze­ti üýt­ge­şik. ­ ­ ­­­­­­­­­­­äle­me do­lan, ýan sag­ly­gy ber­ki­dip, ru­hu­be­lent­li­ Ja­na şy­pa­ly tä­miz ho­wa­ly Sag­lyk Be­ýik türk­men döw­le­ti­niň ýü­re­gi ge atar­ýan şeý­le bi­na­la­ryň hä­zir­ki ýo­lu­nyň çar ta­ra­pyn­da ösüp otu­ran ­­­ ­ ­­­­­­­­­­sen, Aş­ga­bat! ýa­şyl ar­ça­lar bol­sa, se­ri­ňi dur­lap, pur­sat­da hem gur­lu­şy­gy­nyň do­ Şy­gyr­lar­da şe­rep­le­nip, was­py wam et­di­ril­ýän­di­gi, aý­ra­tyn bel­lär­ kal­byň­da ýa­kym­ly duý­gu­la­ry oýar­ ­ ­­ ­­­­­­­­şi­rin söý­le­nen, lik­li­dir. Hä­zir­ki za­man en­jam­la­ry ýar. Ak ar­zuw­laň, umyt­la­ryň şä­he­ri bi­len üp­jün­le­nen şeý­le aja­ýyp bi­na­ Türk­me­niň aja­ýyp te­bi­ga­ty, ­ ­ ­­­­­­­­­­sen, Aş­ga­bat! la­ry gur­du­ryp ber­ýän­di­gi üçin paý­ haý­wa­nat dün­ýä­si, şeý­le-de dün­ tag­ty­my­zyň ýa­şaý­jy­la­ry­nyň döw­let ýä­niň dür­li kün­jek­le­rin­de ýa­şa­ýan Ruh­lan­dy­ryp her gün işe Baş­tu­ta­ny­my­zyň ady­na aýd­ýan al­ jan­dar­lar bi­len ta­nyş­dyr­mak­da tä­ göw­nü­mi­zi gal­kyn­dyr­ kyş­la­ry­nyň çä­gi ýok. miz ho­wa­ly Kö­pet­da­gyň ete­gin­ ýaň. Bir -bi­ri bi­len öza­ra saz­la­şyp öz­ de ýer­leş­ýän Jan­ly te­bi­ga­tyň mil­li Ýa­şyl ot­laň, el­wan gül­leň ýaz- bo­luş­ly ýa­şa­ýyş mu­ka­my­ny eme­ mu­ze­ýi­niň hem äh­mi­ýe­ti ulu­dyr. ­ ­­­­­­­­­­­­­­ba­ha­ry ýa­da sal­ýar, le ge­tir­ýän «Ar­ka­dag», «Ýyl­dyz», Mil­li we gö­zel­lik, sun­gat eser­le­ Gö­zel­li­ge da­ýym teş­ne gö­reç­le­ri «Aba­dan­çy­lyk», «Ylym», «Ak ri gör­ke­zil­ýän Be­ýik Sa­par­my­rat ­ ­­­ ­­­­­­­­­­do­kun­dyr­ýaň, bug­daý», «Sag­lyk» hem-de beý­le­ki Türk­men­ba­şy adyn­da­ky Türk­me­ Aý­dym-sa­zyň, aşyk­la­ryň me­ka­ny bi­na­lar hem Aş­ga­ba­dyň bi­na­gär­lik nis­ta­nyň Şe­kil­len­di­riş sun­ga­ty mu­ ­ ­ ­­­­­­­­­­sen, Aş­ga­bat! keş­bi­ne gö­zel­lik goş­ýar. Çün­ki hor­ ze­ýi, Türk­men ha­ly­sy­nyň mu­ze­ýi mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň şä­her­gur­lu­ hem şä­he­re aý­ra­tyn rö­wüş çaý­ýar. Aý­na ýa­ly ýal­pyl­da­ýan uly, ajap şyk çöz­güt­le­ri­niň baş mak­sat­na­ma­ Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ­ ­ ­­­­­­­­­­­­­­şa­ýol­la­ryň, sy­nyň esa­sy mak­sa­dy hem gö­zel çäk­siz ala­da­sy bi­len gün­sa­ýyn gö­ De­ňiz tol­kun­la­ry de­ýin joş­dur­ýar, paý­tag­ty­my­zy dün­ýä­niň iň ösen zel­leş­ýän paý­tagt şä­he­ri­miz bu ­ ­ ­­­­­­­­­­kalp yl­ha­myň. döw­let­le­ri­niň paý­tagt­la­ry­nyň üýt­ gün­ki gün­de dün­ýä­niň iň ösen Çüw­dü­rim­leň tä­sin, gö­zel, yş­gy­na ge­şik bi­na­gär­lik keş­bi bi­len ta­ry­ha döw­let­le­ri­niň paý­tagt­la­ry bi­len ­ ­ ­­­­­­­­­­­­­­­gül­çy­ra­laň, si­ňen gün­do­ga­ryň be­ýik şä­her­le­ri­ bäs­leş­ýär. Ar­zuw­lan­ýan şä­her­le­riň se­re­si niň de­re­je­sin­de gur­mak­dan we tä­ Bag­ty­ýar türk­men ru­hu­nyň we ­ ­ ­­­­­­­­­­sen, Aş­ga­bat! ze be­lent­lik­le­re gö­ter­mek­den yba­ buý­san­jy­nyň da­ba­ra­lan­ýan bagt şä­ rat­dyr. Asu­da, aba­dan ýur­du­my­zyň he­ri Aş­ga­ba­dy gül­le­dip mäh­ri­ban Mi­we BEK­MY­RA­DO­WA, nu­ra­na gel­je­gi­ni sag­dyn, bi­lim­li, hal­ky­nyň bag­ty­ýar ýa­şa­ma­gy, Ber­ «Me­de­ni­ýet».

3. 2020. 33 San­ly ar­hiw­ler Ber­ka­rar döw­le­tiň bag­ty­ le­lik­de, ýö­ri­te bel­gi­ler ýag­ny me­nis­ta­nyň mil­li mag­lu­mat­lar ýar­lyk döw­rün­de hor­matly­ iýe­rog­lif­ler peý­da bo­lup­dyr. gaz­na­sy­nyň bir bö­le­gi bo­lup Pre­zi­den­ti­mi­ziň baş­da dur­ Soň­ra su­rat­lar di­ňe bir pred­ dur­ýar. ma­gyn­da yl­my-teh­ni­ki ösü­şiň met­le­ri aň­lat­man, eý­sem ses­ Ar­hiw işin­de res­mi­na­ma­la­ tä­ze ga­za­nan­la­ry, dün­ýä­niň le­ri hem aň­la­dyp baş­lap­dyr. ry peý­da­lan­mak­da, ola­ryň dur­ ýo­ka­ry de­re­je­li teh­no­lo­gi­ýa­ Şeý­dip harp­lar eme­le ge­lip­dir. ku­ny za­ýa­la­man sak­la­mak­da la­ry halk ho­ja­ly­gy­nyň dür­li Türk­me­nis­tan hat ýa­zu­wyň komp­ýu­ter teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­nyň pu­dak­la­ry­na iş­jeň or­naş­dy­ryl­ dö­rän ga­dy­my ojak­la­ry­nyň bi­ or­ny ulu­dyr. In­no­wa­sion teh­ ýar. Hä­zir­ki wagt­da ar­hiw işi­ ri bo­lup dur­ýar. Ga­dy­my­ýet­de no­lo­gi­ýa­lar ba­ba­tyn­da ar­hiw ni komp­ýu­ter teh­ni­ka­syz göz ýur­du­my­zyň çäk­le­rin­de ýa­şan eda­ra­la­ry­nyň işi­niň mö­hüm öňü­ne ge­tir­mek müm­kin däl. wa­tan­daş­la­ry­myz agaç­la­ryň, ugur­la­ry­nyň bi­ri res­mi­na­ma­ Ar­hiw res­mi­na­ma­la­ry­nyň ag­ daş­la­ryň ýü­zü­ne ýa bol­ma­sa la­ryň san ar­hiw­le­ri­ni dö­ret­mek la­ba bö­le­gi ka­gyz ýü­zün­de ýa­ çig pal­çy­ga harp­lar ýa­zyp­dyr­ mak­sa­dy bi­len res­mi­na­ma­la­ zy­lan res­mi­na­ma­lar­dyr. lar. ry san gör­nü­şe ge­çir­mek­den Ta­ry­hy çeş­me­le­re ser sal­ Ka­gyz Gün­ba­tar Hy­taý­ yba­rat­dyr. Res­mi­na­ma­la­ry san sak, adam­la­ryň ka­gy­zy, sy­ýa­ da oý­la­nyp ta­py­lan­dan soň­ra, gör­nü­şi­ne ge­çir­mek diý­len­de, ny, harp­la­ry oý­lap ta­pa­ny­na Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň üs­ti bi­ ka­gyz ýü­zün­dä­ki res­mi­na­ma­ kän wagt geç­di. Bi­ri-bi­ri bi­le len Türk­me­nis­ta­nyň çä­gi­ne-de la­ry komp­ýu­ter­le­riň kö­me­gi mö­hüm mag­lu­mat­la­ry paý­laş­ ge­ti­ri­lip baş­la­nyp­dyr. Şeý­dip bi­len elkt­ron san gör­nü­şe ge­ mak, ýat­da sak­la­mak mak­sa­dy VII-VIII asyr­lar­da Türk­me­ çir­mek bo­lup dur­ýar. Ar­hiw bi­len adam­lar ta­ra­pyn­dan köp nis­ta­nyň çä­gi­ne ka­gyz ara­la­ res­mi­na­ma­la­ry­ny san gör­nü­şe san­ly usul­lar oý­la­ny­lyp ta­py­ şyp­dyr. Şon­dan soň­ra ga­dy­my ge­çir­me­giň mak­sa­dy, peý­da­ lyp­dyr. My­sal üçin ýa­zuw se­ türk­men döw­let­le­ri­niň di­wan­ lan­mak üçin elekt­ron gör­nüş­li riş­de­si hök­mün­de sa­pak­la­ry ha­na­la­ryn­da ka­gyz res­mi­na­ peý­da­la­nyş gaz­na­la­ry dö­ret­ çig­mek in­deý­ler­de peý­da­la­ny­ ma­la­ry ula­ny­lyp baş­la­nyp­dyr. mek­dir. lyp­dyr, ga­ra sa­pak­dan çi­gin- Res­mi­na­ma bu mad­dy gö­ Şol öz­gert­me­ler hor­mat­ bet­bagt­çy­ly­gy, ak sa­pak­dan- te­ri­ji­le­re mag­lu­ma­ty ýer­leş­ ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň pa­ra­sat­ly asu­da­lyk, gy­zyl çi­gin-ur­şy di­ri­len hat, fo­to, wi­deo, ses ýol­baş­çy­ly­gyn­da ama­la aşy­ aň­la­dyp­dyr. Kä­bir halk­lar­da ýaz­gy­la­ry­na aý­dyl­ýar. Ar­hiw ryl­ýan «San­ly Türk­me­nis­tan» adam­lar aýt­jak zat­la­ry­ny su­ res­mi­na­ma­la­ry äh­mi­ýet­li­li­ döw­let mak­sat­na­ma­sy­nyň yk­ rat çe­kip dü­şün­di­rip­dir­ler, go­ gi bo­ýun­ça jem­gy­ýet, döw­let, dy­sa­dy kuw­wa­ty­my­zy ýo­kar­ wak­lar­da çe­ki­len şeý­le su­rat­lar ra­ýat üçin gym­mat­ly­dy­gy se­ lan­dyr­mak­da, ila­tyň ýa­şa­ýyş dün­ýä­niň köp ýurt­la­ryn­da hä­ bäp­li sak­la­nyl­ýar. Res­mi­na­ma de­re­je­si­ni go­wu­lan­dyr­mak­da zir hem sak­la­nyp ga­lyp­dyr. gör­nüş­dä­ki mag­lu­ma­tyň özi äh­mi­ýe­ti­niň uly bol­jak­dy­gy­ny Wag­tyň geç­me­gi bi­len bi­lim bol­man, bi­li­mi kä­mil­leş­ ala­mat­lan­dyr­ýar. adam­la­ryň aňy has ösüp­dir, dir­me­giň baş­lan­gyç se­riş­de­si mag­lu­mat­lar çyl­şy­rym­la­şyp­ hök­mün­de hyz­mat ed­ýär. Ana­ Bä­gül HO­JA­GEL­DI­ÝE­WA, dyr. Şo­nuň üçin su­rat­lar ýö­ne­ li­ti­ki de­re­jä çen­li öz­leş­di­ri­len Türk­men döw­let me­de­ni­ýet keý­leş­di­ri­lip­dir. My­sal üçin: mag­lu­mat­lar ylym­da, bi­lim­de, ins­ti­tu­ty­nyň öw­re­ni­ji Gü­ne de­rek te­ge­le­jik, ada­ma do­lan­dy­ryş­da öz my­na­syp or­ mu­gal­ly­my. de­rek iki aýak çe­ki­lip­dir. Şeý­ nu­ny tap­ýar. Ar­hiw­ler Türk­

34 3. 2020. Biz­de bar Goş­gu­sy: Ogul­maý­sa Al­la­ber­di­ýe­wa­nyň­ky Sa­zy: Ýaz­gy­lyç Aşy­ro­wyň­ky

Eziz Di­ýa­ry­myň was­pyn eý­läýin,­ Be­hiş­diň gül açan ýazy­ bar biz­de! Be­ýik Pyra­ ­gy­nyň ti­lin söý­läýin,­ Gö ­rog­lyň na­ma­sy, sa­zy bar bizde!­

Mer­mer jaý­lar gol bu­la­ýar as­ma­na, Gyz-ge­lin­ler seý­ran eder mes­sa­na, Bu gün was­py syg­maz ajap des­sa­na, Aşyk ogul, mag­şuk gy­zy bar biz­de!

Türk­me­nim go­şa­dan to­ýun toý­la­ýar, Gor­kut atam boý­la­ry­ny boý­la­ýar, Şa­hyr­la­ry was­pyn edip doý­maýar­ , Be­ýik Ýü­pek ýo­luň yzy bar bizde!­

Eziz hal­kyn be­lent­li­ge gö­te­ren, Gelo ­je­gi­ni r ­waç­ly­ga ata­ran, Ajap ýurt­da be­ýik iş­ler bi­ti­ren, Hal­kyň sö­ýen Arka­ ­da­gy bar biz­de!

3. 2020. 35 36 3. 2020. Gö­zel­li­giň saz­la­şyk­ly öwüş­gin­le­ri Türk­me­n ha­lysy — asyr­la­ryň owa­zy

Ha­ly — türk­me­niň ha­ly-ah­wa­ — diý­lip bel­le­ni­li­şi ýa­ly, ene Ze­ ryp tap­ma­ýan so­wal­la­ry­nyň jo­ga­ ly, dur­mu­şy, geç­mi­şi, şu gü­ni, ba­ min­dä­ki bar­lyk, Adam ata­nyň on by­ny Ys­la­my­ýe­tiň fi­lo­so­fi­ýa­syn­da har-ýa­zyň owa­dan keş­bi­ne bes­le­nen iki süň­ňü­niň ýe­di yk­ly­myň top­ra­ gör­ýär. aja­ýyp ýaý­la­la­ry, dag­la­ry, urp-ada­ty, gy­na eý­le­ni­şi, on­dan ke­ma­la gel­şi, As­man şa­ly­gyn­da­ky bar­lyk, Aý, kalp gö­zel­li­gi. Ol ze­nan­la­ry­my­zyň il­kin­ji ata­myz­dan soň eke­ran­çy­lyk, Gün, ýyl­dyz­lar, pla­ne­ta­la­ryň Ze­min köň­lü­niň hem aňy­nyň iň bir aja­ýyp mal­dar­çy­lyk, gur­lu­şyk... me­de­ni­ bi­len saz­la­şy­gy ha­kyn­da «Çar­hy­ önü­mi. Ha­ly di­ýen söz as­lyn­da-da ýet­le­ri­niň ösüp-ör­ňäp baş­la­ma­gy, pe­lek», «Ümür-du­man», «Älem», ha­la gel­mek, jan­lan­mak, dö­re­mek, te­bi­gy saz­la­şyk, ömür do­wa­ma­ty öz «Teg­bent», «Ok­gö­zi», «Ço­pan­tel­ ýaý­ra­mak ýa­ly söz­le­riň göz­ba­şyn­ be­ýa­ny­ny tap­ýar. Ola­ry ene-ma­ma­ pek», «Se­kiz­go­çak», «Kä­be­ýo­ly», da du­ran adal­ga. Mu­nuň şeý­le­di­gi­ni la­ry­myz el hü­nä­ri bo­lan ha­ly­lar­da «Gül­ýaý­dy» ýa­ly na­gyş­la­ry-göl­le­ri, ikin­ji ja­han ur­şu­nyň il­kin­ji ga­zap­ly be­ýan edip, bi­ziň as­ly­myz, ta­ry­hy- pe­der­le­ri­mi­ziň ta­ry­hyň gat­la­ryn­da ýyl­la­ryn­da, beý­le­ki äh­li tyl­da zäh­ geç­mi­şi­miz, pe­der­le­ri­mi­ziň ama­la mi­ras gal­dy­ran, dö­re­den mad­dy hem met çek­ýän ra­ýat­la­ry­myz bi­len bir­ aşy­ran sün­nä dur­mu­şy ha­kyn­da mi­ ru­hy me­de­ni­ýe­ti, si­wi­li­za­si­ýa­sy ha­ lik­de jan aýa­man iş­län ze­nan­la­ry­ ras gal­dy­ran «Ha­ly» at­ly eser­le­ri­ni kyn­da ze­nan kal­by­nyň, aňy­nyň önü­ my­zyň do­kan, öz döw­rü­niň ta­ry­hy okap göz ýe­tir­me­gi­mi­zi is­läp­dir­ler. mi bo­lan ha­ly­la­ry­myz­da düýp­li gür­ hem me­de­ni ýa­dy­gär­li­gi hök­mün­de Mu­nuň şeý­le­di­gi­ni hor­mat­ly Pre­zi­ rüň­ler edil­ýär. Bu ötü­len ha kül­pet­li, ha­ly­şy­nas­la­ry, bü­tin adam­za­dy aňk den­ti­miz «Ar­şyň ne­pis­li­gi» at­ly ese­ ha -da lez­zet­li dur­muş ýol­la­ry­nyň edip, haý­ran gal­dy­ran, 1940-njy ýyl­ rin­de: «Men hä­zir­ki dö­wür­de mäh­ mil­li-ru­hy ýag­da­ýy­ny okap bol­ýan lar­da dün­ýä­niň iň uly ha­ly­sy hök­ ri­ban Wa­ta­ny­my­zyň gül­läp ös­ýän ýe­ke -täk ese­riň türk­men ha­ly­sy­dy­gy mün­de ta­ry­ha gi­ren, el­wan öwüş­ döw­rün­dä­ki keş­bin­de hal­ky­my­zyň ba­ra­da hem hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz gin­li meý­da­ny­ny «Guş­ly göl» te­ke ha­ly sun­ga­tyn­da­ky ýa­ly çuň­lu­gy we öz ki­tap­la­ryn­da örän in­çe­lik bi­len ha­ly­sy, «Guş­ly gö­lü­ňem» «Gu­şa­ýak tä­sin­li­gi, haý­ran gal­dy­ry­jy­ly­gy gör­ dü­şün­dir­ýär. Py­ra­gy pe­de­ri­mi­ziň: göl» na­gyş­la­ry be­zän, meý­da­ny 193 ýä­rin. Üç es­se­si dä­li der­ýa, ine­dör­dül metr bo­lan äpet ha­ly­nyň Ha­ly diý­me­giň özi, me­niň pi­ki­ Bir es­se ýer­de müň gow­ga «Türk­men kal­by» diý­lip at­lan­dy­ryl­ rim­çe, türk­me­niň tu­tuş öm­rü­dir. — di­ýip bel­leý­şi ýa­ly, dün­ýä­niň ma­gy hem tas­syk­la­ýar. El­bet­de, ha­ Ata-ba­ba­la­ry­my­zyň heň­ňam­lar gur­lu­şyn­da ene Ze­mi­niň dört­den üç ly­la­ryň gö­zel­li­gi, gym­ma­ty, mu­kad­ aşyp ge­len bu ýol­la­ry­ny as­la ha­ly­ bö­le­gi­niň suw­du­gy­ny, bir bö­le­gi­niň des­li­gi, gi­ňiş äle­mi özün­de be­ýan syz okap hem bol­maz» di­ýip bel­le­ hem ýa­şaý­şa ýa­ram­ly top­rak, dag­lar ed­ýän­li­gi ha­kyn­da alym, Gah­ry­man ýär. bo­lup dur­ýan­dy­gy­ny, şo­nuň ýa­ly-da hem Mäh­ri­ban Ar­ka­da­gy­myz «Ar­ VIII asy­ryň da­na go­ja­la­ry­nyň bi­ ene Ýe­riň der­ýa­la­ry­nyň, köl­le­ri­niň, şyň ne­pis­li­gi» at­ly ki­ta­byn­da şeý­ ri Gor­kut ata­nyň döw­rün­de jan­ly-di­ dag­la­ry­nyň, bü­tin dur­mu­şy­nyň su­ le be­ýan ed­ýär: «Türk­men ha­ly­sy ri baý­ly­gy Ýe­riň ýü­zü­ne, he­re­ket­siz du­ry­ny ha­la sa­lan ene-ma­ma­la­ry­ mad­dy hem ru­hy baý­ly­gyň hiç üýt­ göw­her, zü­mer­ret, al­tyn, kü­müş... my­zyň bu sün­nä sun­ga­ty­nyň il­ki gew­siz çeş­me­si de­ýin, yn­sa­nyň ün­ ýa­ly baý­lyk­la­ry Ze­mi­nas­ty gat­la­ ha­ryt, soň­ra ha­ry­ta, iň so­ňun­da-da sü­ni he­mi­şe özü­ne çek­ýär. Çün­ki ol ga syg­ma­ýan, güý­jü­ne-gaý­ra­ty­na kar­ta diý­lip at­lan­dy­ry­lan­dy­gy hem­ gaý­ta­lap-gaý­ta­lap, sün­nä­li­gi­niň, gö­ baý­ry­nyp gün­do­gar­dan Çyn-Ma­çy­ mä­mi­ziň ün­sü­mi­zi özü­ne çek­ýär. zel­li­gi­niň aňyr­sy­na çy­kyp bol­ma­ýan nyň de­mir­ga­zyk ül­ke­le­rin­den göz­ Şeý­le­lik­de, bü­tin dün­ýä­niň gur­lu­şy­ um­ma­syz gi­ňiş­lik äle­mi». baş al­ýan, gün­ba­tar­da Bag­ça­sa­ra­ýa, nyň bir ha­ry­ta, bir kar­ta ýer­leş­di­ril­ Ha­la gel­mek, jan­lan­mak, dö­re­ Mol­do­wa­nyň Gö­ko­guz ül­ke­le­ri­ne me­gi­ne iter­gi be­ren, bu ugur­da bel­li mek, ýaý­ra­mak ýa­ly söz­le­riň göz­ ba­ryp ýet­ýän, de­mir­ga­zyk-gü­nor­ bir de­re­je­de nus­ga gör­ke­zen ene- ba­şyn­da du­ran ha­ly­da Mag­tym­gu­ly ta­da hä­zir­ki Ta­ta­rys­tan­dan Or­ta­ýer ma­ma­la­ry­my­zyň ha­ry­ta­çy­lyk-ha­ Py­ra­gy­nyň «Pe­le­gi­dir» şyg­ryn­da: deň­zi ara­ly­gy­ny eýe­le­ýän ýur­du­na ly­çy­lyk sun­ga­ty­ny kä­mil­leş­dir­mek Ga­lam ýa­zan­da ser ha­ty, buý­san­ýan türk­men­le­riň kä­mil ru­hy bi­len, kes­bin­den ke­mal ta­pan­dy­gy­ Asy ýaz­myş biz um­ma­ty, taň­ry­pa­raz­ly­gyň, ot­pa­raz­ly­gyň, se­ na ýyl­lar, asyr­lar, dö­wür­ler-eý­ýam­ Adam ata­nyň sul­ba­ty, ma­wy­ly­gyň (as­man­hu­daý­ly­ly­gyň) lar şa­ýat­dyr. Şeý­le-de il­kin­ji ede­bi Ýe­di ýe­riň top­ra­gy­dyr hem çyg­ryn­dan çy­kyp, kä­bir ag­ta­ eser­le­riň bi­ri bo­lan Go­me­riň «Ilia­

3. 2020. 37 da­syn­da» ese­riň baş gah­ry­ma­ny­nyň: «Ber­gut-bi­ze bagt ber!» di­ýip ýüz­ da çar­hy-pe­le­giň ger­di­şi, gi­je bi­len «Üs­tü­ne al-el­wan dü­şe­len, ha­ly­lar le­nen­di­gi ha­kyn­da ta­ryh­çy­lar-ede­ gün­di­ziň öz no­ba­ty­na ge­lip-ge­çip ýa­zy­lan se­ki­de dy­zy­my ep­me­li bol­ bi­ýat­çy­lar nyg­ta­ýar­lar. Ga­dy­my dur­şy, älem gö­zel­lik­le­ri, heň­ňam­la­ dum» di­ýen jüm­le­si ha­ly hem ha­ly me­de­ni ojak­la­ryň bi­ri bo­lan Ga­ra­ ryň soň­lan­ma­jak aý­dym­la­ry, türk­ önüm­le­ri­mi­ziň näde­re­je­de ga­dy­my­ de­pe­de ge­çi­ri­len ga­zuw-ag­ta­ryş iş­ men ze­nan­la­ry­nyň älem gi­ňiş­li­gi­ni dy­gy­ny, sün­nä ha­ryt­dy­gy­ny gör­kez­ le­ri­niň do­wa­myn­da ta­py­lan syr­ça­ su­rat­lan­dy­ry­şy, dün­ýä gö­zel­lik­le­ri­ne ýär. ly küý­zä sal­nan bür­gü­diň şe­ki­li­ne bo­lan hor­mat-sar­pa­sy, olar ba­ra­da­ky Mil­li ha­ly we ha­ly önüm­le­ri­ meň­zeş şe­kil­li gap-gaç, 1940-njy dur­mu­şy saz­la­şy­gy­nyň fi­lo­so­fi­ýa­sy mi­ziň dö­re­ýiş, do­ka­lyş ta­ry­hy­na ýyl­la­ryň ahyr­la­ryn­da Al­taý se­bit­le­ öz be­ýa­ny­ny tap­ýar. On­da­ky geo­ göz aý­la­saň, ene-ma­ma­la­ry­my­zyň, rin­den ta­py­lan Pa­zy­ryk ha­ly­sy­nyň met­ri­ki çy­zyk­la­ryň Gün şöh­le­si de­ esa­san, gör­ýän, akyl ýe­tir­ýän, gö­ mer­ke­zi meý­da­nyn­da­ky göl­le­riň ýin älem-ja­ha­nyň çar ta­ra­py­na, älem rüş hem eşi­diş ha­ky­da­sy­nyň ka­bul da­şyn­da bür­güt baş­la­ry­nyň ha­tar- gi­ňiş­li­gi­ne ýol sal­şy, bü­tin bar­ly­gy eden, öňi bi­len aý­dyň ar­zuw­la­ry­nyň ha­tar sal­nan­dy­gy bi­ziň ýo­kar­da aý­ ala­mat­lan­dyr­ma­gy, dün­ýä­niň se­kiz nu­ra­na keş­bi­ni ha­la we ha­ly önüm­ dan pi­ki­ri­mi­ziň dog­ru­dy­gy­ny tas­ bur­çu­na ýol ýa­san se­kiz­burç­lu­gy le­ri­ne ge­çi­ren­di­gi­ne şa­ýat bol­ýa­rys. syk­la­ýar. Bu ha­ly­nyň giň äle­min­de eme­le ge­tir­me­gi, adam­zat dur­mu­şy­ Öz­le­rin­den soň dur­muş ýol­la­ry­ny at­ly es­ger­le­riň, ta­ry­hyň gat­la­ryn­da na, hüý-hä­si­ýe­ti­ne tä­sir­li­li­gi diý­seň do­wam et­dir­ýän ne­sil­le­ri­niň da­ Atil­la-Atail-Ila­ta­sy at­ly hö­küm­da­ry ho­şu­ňa gel­ýär. na pe­der­le­ri­niň ama­la aşyr­ma­la­ry­ or­ta çy­ka­ran gök­türk­men­le­riň, ýew­ Öýü­ni-ili­ni edil kal­by de­ýin be­ ny, ga­za­nan­la­ry­ny öw­ren­me­gi üçin ro­pa­ly­la­ryň «gun­lar» di­ýip at­lan­dy­ zän ata-baba­la­ry­my­zyň gu­ran, gu­jak «yz­lar» go­ýan, «ga­dy­my daş döw­ri» ran hal­ky­nyň ha­ly­la­ryn­da el­le­ri ok- ge­rip myh­man-me­di­wan ka­bul eden diý­lip at­lan­dy­ry­lan «pa­lia­lit», «or­ ýaý­ly at­ly­la­ryň şe­ki­li­niň sa­lyn­ma­gy, ak öý­le­ri öý-goş­la­ry­nyň ýer­be-ýer­li­ ta­ky daş döw­ri» diý­lip at­lan­dy­ry­lan şol na­gyş­la­ryň hem hä­zir­ki wagt­da gi, özem öý be­ze­gi­niň, esa­san, ha­ly «me­zo­lit», «tä­ze daş döw­ri» diý­lip «Peý­kam­na­gyş» ady bi­len ta­nal­ýan­ we ha­ly önüm­le­rin­den yba­rat­dy­gy at­lan­dy­ry­lan «neo­lit» eý­ýam­la­ry dy­gy ta­ryh bi­len şu gü­nüň saz­laş­ bi­len ta­pa­wut­lan­ýar. Onuň eý­ýäm ha­kyn­da di­ňe daş­la­ryň, ýö­ri­te ýa­ ýan­dy­gyn­dan, özem onuň öňi bi­len işi­gi­ni üç sa­ny ha­ly önü­mi be­ze­ sa­lan pal­çyk ker­piç­le­riň, ga­ýa­la­ryň ha­ly we ha­ly önüm­le­ri­miz ar­ka­ly ýär. Ga­py­nyň daş ta­ra­pyn­da so­wuk ýüz­le­rin­de däl, eý­sem dö­re­di­ji­lik­li ge­lip ýe­ten­di­gi oky­jy­lar köp­çü­li­gi­ne gir­mez ýa­ly, ulu­ly­gy 2,5 ine­dör­ ene-ma­ma­la­ry­my­zyň ha­ly we ha­ly ýe­ti­ril­me­li­dir. dül metr bo­lan «eň­si», iç ýü­zün­de önüm­le­rin­de hem düýp­li gür­rüň­ler Ha­ly türk­men ru­hu­nyň, ta­ry­hy- «ga­py­lyk», şo­nuň ýa­ly-da işi­giň iç edil­ýär. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň geç­mi­şi­niň, toý­ly eý­ýam­la­ry­nyň, ta­ra­pyn­da açar-gul­puň ýe­ri­ne «ger­ bel­leý­şi ýa­ly, ola­ry oka­mak, ne­ti­je­ dün­ýä ýaň sa­lan dur­mu­şy­nyň, dün­ meç» at­ly ha­ly we ha­ly önüm­le­ri si­ni halk köp­çü­li­gi­ne ýe­tir­mek bol­sa ýä ýa­ly owa­dan kal­by­nyň aý­na­sy ula­nyl­ýar. Ola­ryň her­si­ne öz­bo­luş­ly bu ugur­dan iş alyp bar­ýan alym­la­ry­ bol­mak bi­len, on­da hal­ky­my­zyň na­gyş­lar-göl­ler sa­lyn­ýar. Ak öýüň my­za, hü­när­men­le­ri­mi­ze bag­ly­dyr. dür­li öw­rüm­li ýol­la­ry ge­çen geç­mi­ sag ta­ra­pyn­da er­kek­ler otur­ýan­dy­ Ha­ly do­ka­mak­da jan­ly dur­mu­ şi­ni, şu gün­ki ýe­ti­len sep­git­le­ri­ni, gy üçin şol ýer­de du­tar ha­ly ga­by şyň geo­met­rik şe­ki­li­ni ese­re, te­bi­gy bir­gi­den joş­gun­lar­dan hem gaýt­gyn­ bi­len, at tor­ba­sy, aşyk tor­ba­sy, aýal- dün­ýä­ni şe­ki­le we nus­ga ge­çir­mek, lar­dan do­ly dur­mu­şy öz­gert­me­le­ri­ni gyz­la­ryň otur­ýan çep ta­ra­pyn­da ulu­ly-ki­çi­li gat­na­şyk­la­ryň saz­la­şy­ gör­ýä­ris. bol­sa çem­çe-ça­nak, ik­se­lik, ik­ba­şy, gy­ny, şe­kil yzy­gi­der­li­gi­ni tap­mak, Mil­li ha­ly we ha­ly önüm­le­ri­miz­ duz tor­ba­la­ry asy­lyp, olar ak öý­le­ dün­ýä gö­zel­li­gi­niň gur­luş göw­rü­mi­ de «Aý­na­göl», «Dur­na­göl», «Gab­ riň içi­ne öz­bo­luş­ly be­zeg ber­ýär. ne öw­rü­li­şi­ni öw­ren­mek we öz ýe­ sa­göl», «Guş­ly­göl», «Çar­hy­pe­lek», Şo­nuň ýa­ly-da içi gün­de­lik ula­nyl­ rin­de ulan­mak esa­sy ta­lap­la­ryň bi­ri «Gül­ýaý­dy», «Se­kiz­go­çak» de­ýin ma­ýan ge­ýim-ge­jim­li gar­çyn, onuň ha­sap edil­ýär. Biz şu taý­da ýe­ne bir göl­le­riň-na­gyş­la­ryň ha­ly­lar­da hä­ üs­tün­de hem ýor­gan-dü­şek­ler gal­ za­dy, has ta­ky­gy bür­güt we bür­güt­ li -şin­di du­şul­ma­gy sü­lük bar­mak­ly dy­ry­lyp, san­dyk goý­lup, san­dy­gyň pi­sint guş­lar bi­len iş sa­lyş­mak, ola­ry gyz-ge­lin­le­ri­mi­ziň ola­ra mu­kad­des üs­tü­nem «map­raç» at­ly ha­ly önü­mi ýe­rin­de ulan­mak düz­gü­ni­niň Oguz ny­şan hök­mün­de ga­ra­ýan­dy­gyn­ bi­len ýap­mak ka­da öw­rü­lip­dir. El­de han Türk­me­niň eý­ýa­myn­dan bä­ri dan ge­lip çyk­ýar. «Çar­hy­pe­lek» do­ka­lan ki­lim­den gur­lan, ala­ja gol­ do­wam edip gel­ýän­di­gi­ni bel­le­me­li­ nag­şyn­da­ky göl­ler, şe­kil­ler, na­gyş­ bag­ly sal­lan­çak hem öýüň içi­niň be­ di­ris. Şo­nuň ýa­ly hem ata-ba­ba­la­ry­ lar Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň «Ni­çe ze­gi­dir. Uk­la­ry bi­ri-bi­ri­ne düz­le­mek my­zyň asu­da as­man­da ga­nat ýa­ýyp, ýa­şyn­da­dyr» şyg­ryn­da­ky jüm­le­le­ri mak­sa­dy bi­len gy­lyç en­ja­my ar­ka­ly er­ka­na uçup ýö­ren bür­gü­de ba­kyp, bel­li bir de­re­je­de ýa­dy­ňa sal­ýar. On­ do­ka­lan «dü­zi ýüp», tä­ri­miň da­şyn­

38 3. 2020. dan, şeý­le hem bi­lin­den aý­la­nyp hü­när­men­ler bel­le­ýär­ler. Gö­zel­li­giň saz­laşyk­ ­ly öwüş­gin­le­ri sa­lyn­ýan «gy­zyl ýüp», soň­ra gy­zyl Ozal­ky SSSR-iň Ylym­lar aka­de­ niň dur­mu­şyn­da-da bo­lan­dy­gy ba­ ýüp­den «dur­luk», olar­dan baş­ga-da mi­ýa­sy­nyň Mad­dy me­de­ni­ýet ta­ryh ra­da nä­çe diý­seň mag­lu­mat­lar bar. öýüň da­şyn­dan aý­lan­ýan ak ke­çe, ins­ti­tu­ty­nyň hü­när­men­le­ri ta­ra­pyn­ Ýü­pek, ka­gyz, kom­pas, dä­ri, ne­şir ke­çä­niň da­şyn­dan hem ga­myş aý­ dan Al­taý se­bit­le­rin­de ge­çi­ri­len ga­ iş­le­ri ýa­ly gym­mat­lyk­la­ry dün­ýä lan­ma­gy, şo­nuň ýa­ly-da gam­şyň zuw-ag­ta­ryş iş­le­ri­niň do­wa­myn­da be­ren zäh­met­sö­ýer çyn-ma­çyn­ly­lar da­şyn­dan be­zeg üçin «kak­ma-silk­ ýü­ze çy­ka­ry­lan bi­ziň eý­ýa­my­myz­ bi­len türk­men hal­ky­nyň umu­my­lyk­ me» usu­lyn­da in­çe­den ne­pis do­ka­ dan ozal­ky V asy­ra de­giş­li Pa­zy­ryk la­ry­nyň bar­dy­gy­na, il­ki­ba­da hy­taý­ lan «ak ýü­püň» gu­şak hök­mün­de ha­ly­sy ha­kyn­da Gah­ry­man Ar­ka­da­ ly­lar ta­ra­pyn­dan ön­dü­ri­len ýü­pek­ da­kyl­ma­gy, «üzü­giň», «ser­pi­giň» gy­myz «Jan­ly ro­wa­ýat» at­ly ki­ta­ ler­den ene-ma­ma­la­ry­my­zyň ha­ly ýer­li-ýe­rin­de ula­nyl­ma­gy türk­me­niň byn­da: «Bir­nä­çe ta­ryh­çy­lar su­but­ do­kap, şol ha­ly­la­ryň hem ýe­ne Çyn- ak öýü­ni diý­seň gö­zel gör­nü­şe ge­ na­ma­da has aň­ry git­di­ler. Ola­ryň Ma­çy­nyň ba­zar­la­ryn­da ýer­le­nen­di­ tir­ýär. Bu­lar­dan baş­ga-da egin-eşik, pi­ki­ri­çe, di­ňe bir kom­po­zi­si­ýa­sy gi, hat­da bel­li tür­ko­log Ý. A. Zu­ýew dä­ne, un sa­lar ýa­ly dür­li ulu­lyk­da­ky bo­ýun­ça (mer­ke­zi göl­le­riň ýer­le­şi­şi ta­ra­pyn­dan Gun im­pe­ri­ýa­sy­ny gu­ çu­wal­la­ryň, «Ojak­ba­şy» at­ly oja­gyň we reňk­le­riň saz­la­şy­gy ba­bat­da) däl, ran gök­türk­men­le­riň (gun­la­ryň) Han tö­we­re­gi­ne ýa­zyl­ýan kak­ma-çit­me eý­sem türk­men ha­ly­sy­nyň mer­ke­ di­nas­ti­ýa­sy­na (Ir­ki Çžao, 304-328 gör­nüş­li ha­ly-ki­lim­le­riň ýer­li-ýe­ zin­dä­ki 24 gö­lüň oguz türk­men­le­ ý.ý.), türk­me­niň kaň­ly taý­pa­sy­nyň rin­de ula­nyl­ma­gy öýe go­nak bo­lup ri­niň 24 taý­pa­sy­ny aň­lad­ýan­dy­gy­ny Giç­ki Çžao (319-325 ý.ý.) di­nas­ti­ uzak­dan-ýa­kyn­dan ge­len myh­man­ tas­syk­la­ýar­lar» di­ýip bel­le­mek ar­ ýa­sy­na, ir­ki tür­ki­le­ri Gün­ba­tar Sin la­ryň ho­şu­na ge­lip­dir. Öz döw­rün­ ka­ly, bu ha­ly­nyň ata-ba­ba­la­ry­my­zyň di­nas­ti­ýa­sy­na (388-431 ý.ý.), hy­taý­ de «Ýi­gi­diň bol­ma­sa, ýa­ra­gy, aty, sün­nä dur­mu­şy ha­kyn­da köp zat­la­ry ly­lar ta­ra­pyn­dan ça­to diý­lip at­lan­ Şo­ny bel­li bi­liň, ýok­dur gaý­ra­ty» gür­rüň ber­ýän­di­gi­ni tas­syk­la­ýar. Bu dy­ry­lan giç­ki oguz taý­pa­sy­ny Giç­ki diý­di­ren hal­ky­my­zyň ýi­git­le­ri­niň gym­mat­ly ta­pyn­dy­nyň or­ta meý­dan­ Tan di­nas­ti­ýa­sy­na de­giş­li ed­ýär. Şu be­dew at­la­ry üçin hem sün­nä­le­ ça­syn­da ke­se­li­gi­ne 4 ha­tar­dan, dik­ ýer­de şol dö­wür­ler bu taý­pa­la­ryň nip «at­ha­ly­la­ryň», «at­hor­jun­la­ryň», li­gi­ne hem 6 ha­tar­dan, je­mi 24 ine­ hö­küm­dar­lyk eden eý­ýa­myn­da ol «at­tor­ba­la­ryň», «gö­wüs­bent­le­riň», dör­dül gö­lüň ýer­leş­di­ril­me­gi, onuň ýer­ler­de ha­ly­çy­ly­gyň diý­seň ösen­ «bo­ýun­bag­la­ryň», «eýer­lik­le­riň», dört baş­ly gül­den, gü­lüň dört oka­ra di­gi ha­kyn­da bel­le­me­li­di­ris. Li Ýa­ «köý­nek­çe­le­riň» do­kal­ma­gy gyz- ýap­ra­gyn­da ata­nak şe­kil­li na­gyş­la­ nyň döw­rün­de — 680-nji ýyl­lar­da ge­lin­le­ri­mi­ziň aga-ini­le­ri­ne, sö­wer ryň çi­til­me­gi, ha­ly­nyň örän syk do­ hy­taý-tür­ki söz­lü­gi­niň dü­zü­lip, on­ ýar­la­ry­na nä­de­re­je­de hor­mat-sar­pa ka­lan­dy­gy, esa­sy meý­da­ny­nyň da­şy­ da­ky aň­lat­ma­la­ryň ha­ly­la­ry be­zän­ go­ýan­dy­gy­ny gör­kez­ýär. nyň jä­hek­le­nen­di­gi, onuň dü­şe­gi­niň di­gi, VIII asyr­da on müň­den gow­rak Mä­lim bol­şy ýa­ly, ha­ly­la­ry diý­ hem gy­zyl bo­lup, ýü­zün­de ata­nak oguz maş­ga­la­sy­nyň gün­ba­tar Hy­ seň gö­ze ge­lüw­li edip gör­kez­ýän sa­ry na­gyş­la­ryň bol­ma­gy Oguz han ta­ýa gö­çü­ri­lip el­ti­len­di­gi ha­kyn­da zat­la­ryň esa­sy­la­ryn­dan bi­ri reňk­ Türk­me­niň ta­ry­hy geç­mi­şi­ni ýat­lad­ hem mag­lu­mat­lar bar. Hy­ta­ýyň gün­ dir. Dur­muş­da ha­ly­çy­nyň se­çip al­ ýar. Ha­ly­nyň bu ugur­dan da­ba­ra­sy ba­tar ül­ke­le­rin­de, Ulug­çat, Kaş­gar, şy­na gö­rä, çym-gy­zyl, go­ňur, ül­ dag­lar aşan ene-ma­ma­la­ry­my­zyň el Aman­köl, Gar­ga­lyk, Ak­suw, Ýa­ňy­ je, gül­gü­ne, gy­zyl-gyr­my­zy reňk­li hem aň önü­mi­dir diý­mä­ge esas dö­ hy­sar, Ak­ja, Ho­tan di­ýen ýer­le­rin­de çöp­bo­ýa­la­ryň, na­ryň ga­by­gyn­dan, red­ýär. tür­ki-türk­men­le­riň me­kan tu­tu­nyp, ada­ty ho­zuň mi­we­si­niň ga­by­gyn­ Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ug­run­da ola­ryň ne­be­re­le­ri­niň hä­zir­ki gün­ dan reňk­le­riň al­nan­dy­gy, Eý­ran­dan, döw­let­ler, şä­her­ler, ker­wen­sa­raý­lar ler hem şol ýer­ler­de ýa­şa­ýan­dy­gy, Hin­dis­tan­dan, Pa­kis­tan­dan ge­ti­ri­len gu­ran ata-ba­ba­la­ry­my­zyň bu ýol ar­ ola­ryň saz­la­ryn­da, egin-eşik­le­rin­ nil bo­ýag­la­ryň, gök reňk­li, mör-mö­ ka­ly ene-ma­ma­la­ry­my­zyň aý­ra­tyn de, keş­de­le­rin­de, hüý-hä­si­ýet­le­rin­ jek­ler­den al­nan kö­şe­nil gy­zyl, ma­li­ yh­las siň­di­rip do­kan ha­ly we ha­ly de, dok­ma we kak­ma önüm­le­rin­de na reňk­li bo­ýag­la­ryň, ýi­ti, dok gy­ önüm­le­ri­ni Ýew­ro­pa­nyň we Azi­ýa­ bol­sa türk­me­ne ýa­kyn­ly­gyň du­ýul­ zyl, al­tyn­sow teň­ňä­ni ýa­da sal­ýan nyň uly ba­zar­la­ryn­da geç­gin­li ba­ha­ ýan­dy­gy ha­kyn­da tür­ko­log alym­lar sa­ry, gö­güm­til ýa­şyl reňk­ler bo­lup, lar­dan ýer­län­di­gi, şeý­le ýag­daý­la­ryň bel­le­ýär­ler. ola­ryň ýer­li-ýe­rin­de ula­ny­lan­dy­gy Gun im­pe­ri­ýa­sy­ny dö­re­den gök­türk­ ha­kyn­da ha­ly­şy­nas ene­le­ri­miz gür­ men­le­riň, soň­ra Sel­juk şa­döw­le­ti­niň Ab­dyl­ha­lyk JU­MA­DOW, rüň ber­ýär. Bo­ýag­la­ryň iň­ňän berk şöh­ra­ty­ny dün­ýä çy­ka­ran ky­nyk «Me­de­ni­ýet». bo­lup, ola­ryň üs­tün­den bir­nä­çe asyr türk­men­le­ri­niň, hat­da Os­man im­pe­ geç­se-de üýt­ge­me­ýän­di­gi ha­kyn­da ri­ýa­sy­ny dö­re­den ka­ýy türk­men­le­ri­

3. 2020. 39 Turk­men car­pet - a cont­ri­bu­tion to the world trea­su­ry of cul­tu­ral he­ri­ta­ge In Turk­me­nis­tan, a car­pet The ori­gins of the Turk­men mic al­ter­na­tions of pat­terns. is a sym­bol of har­mo­ny, beau­ art of car­pet weaving are extre­ Con­tour rims are ma­de in dark ty, ho­me, wealth. Car­pets we­ me­ly de­ep. It aro­se long be­fo­ blue or black, whi­te de­tails of re valued in the world for their re the for­ma­tion of the Turk­ the pat­tern do not stand out mas­te­ry of work, rich colours, men na­tio­na­li­ty, in the bo­wels from the ge­ne­ral ga­mut, since for warmth and com­fort. At all of tri­bal com­mu­ni­ties. Hence the na­tu­ral colour of whi­te wo­

ti­mes, they re­mai­ned the most the na­me of the car­pets - te­ke, ol has a warm, crea­my hue. fa­mous brand of Turk­me­nis­ sa­lyr, bes­hir, yo­mud. Then art All to­nes are si­mi­lar in so­no­ri­ tan, and the or­na­ment gels even schools we­re for­med, the tra­ ty and strength, har­mo­nious­ly adorn the sta­te emb­lem of the di­tions of which we­re pas­sed com­bi­ned with each ot­her. count­ry. Car­pet pro­ducts have down from ge­ne­ra­tion to ge­ne­ The sur­face of the car­pet is al­ways be­en an in­teg­ral part ra­tion. Al­most all the ele­ments dis­tin­guis­hed by colour depth, of the li­fe of Turk­mens. They of the ol­dest car­pets still live in velvety, flicke­ring light shi­ne. decora­ted hou­ses, car­pet chu­ the or­na­men­ta­tion of the mo­ It is amp­li­fied from pro­lon­ged vals and sacks with lar­ge tas­sels dern Turk­men car­pet. use, since the pi­le is smoot­ hung on the walls, and the floor The colour sche­me of Turk­ hed and the ends of the threads was covered with car­pet paths men car­pets is rest­rai­ned and are split. Through the gol­den of various widths and lengths. nob­le. Com­mon to all car­pets shim­me­ring sur­face, de­ep and Even hou­se­hold uten­sils, piec­ is the pre­do­mi­nance of clas­sic strong to­nes of the ma­in co­ es of fur­ni­tu­re we­re rep­laced by red colour from bright fes­tive, lour ga­mut shi­ne through. This car­pet pro­ducts - various si­zes si­mi­lar to bloo­ming pop­pies, to is the fa­mous «gol­den rush», and qua­li­ty of crocke­ry for dis­ a den­se cher­ry and li­lac-brown which was high­ly app­recia­ hes, spoons, salt, tea. with various sha­des and rhyth­ ted by the old mas­ters and un­

40 3. 2020. success­ful­ly tried to fa­ke car­pet camels, goats, rams, dogs, of the na­tio­nal cul­tu­re, is pa­id sel­lers. It is sa­id that ear­lier, in yurts. In the bor­der of bes­hir by the Pre­si­dent of Turk­me­nis­tan or­der to achieve such an ef­fect, car­pets all kinds of flo­ral pat­ Gurbanguly Ber­di­mu­ha­me­dov. several Ak­halte­ke hor­ses we­re terns vary­ ­­ scal­lo­ped leaves, To da­te, the facto­ries of the Sta­ let out on a new car­pet, whi­le in­ter­woven shoots, mo­tifs of a te as­socia­tion «Turk­menk­ha­ly» stam­ping on it they pres­sed the sty­li­zed flo­wer. The ar­tis­tic val­ are equip­ped with high-tech pi­le and then, the canvas acqui­ ue of the pro­duct is de­ter­mi­ned, equip­ment, whe­re all the con­ red the fi­nal comp­le­te­ness and of cour­se, by as much a varie­ty di­tions for pro­ductive work and was very much app­recia­ted. of pat­tern as the rhythm, com­ full rest of car­pet-ma­kers are An im­por­tant ro­le in the po­si­tion, ge­ne­ral colour con­ crea­ted. In ad­di­tion, the lea­der pain­tings is played by the or­ sis­tency. Fa­ded or, conver­se­ly, of the na­tion pa­id great at­ten­ na­ment, the ma­in ele­ments of screa­ming to­nes are equal­ly tion to the develop­ment of pri­ which are pat­terns - me­dal­lions alien to the Turk­men art of car­ vate car­pet as­socia­tions located of the cent­ral field and several pet weaving - it has a high cul­ in all cor­ners of Turk­me­nis­tan. rows of fra­ming bor­ders. Or­na­ tu­re of colour. Turk­men crafts­wo­men con­ti­ ment... A special world with its Turk­men car­pets are not on­ nue to se­arch for new wa­ys and rich and far from stu­died his­to­ ly extre­me­ly beau­ti­ful, but al­ princip­les of fi­gu­ra­tive em­bo­ ry. The­re are ma­ny ridd­les he­re, so extre­me­ly du­rab­le. Experts di­ment, pre­serving all that is but one thing is cle­ar: crea­ting de­ter­mi­ne the li­fe of car­pets beau­ti­ful that was crea­ted by a pat­tern is a true art in which at 60 years, but in rea­li­ty they the peop­le over ma­ny cen­tu­ know­led­ge and cha­racter, the live and serve much lon­ger, so ries. mind and fan­ta­sy of the peop­le they, li­ke silver je­wel­ry, we­re The an­nual celeb­ra­tions de­ are ma­ni­fes­ted. In each kind of pas­sed down from ge­ne­ra­tion dicated to the Turk­men car­pet fi­ne folk­lo­re - special pat­terns. to ge­ne­ra­tion. Due to its ra­re in our count­ry and the at­ten­dant They are cons­tant­ly en­riched decora­tive qua­li­ties, the Turk­ con­fe­rences, pain­ting exhi­bi­ with new sym­bols, the­re­fo­ men car­pet has long step­ped tions, concerts, cont­ri­bu­te to re they can­not count the or­na­ over the boun­da­ries of a simp­le lar­ge-scale pro­pa­gan­da of the men­tal forms crea­ted by folk sub­ject of ma­te­rial cul­tu­re and most ancient of the arts - man- fan­ta­sy. Dra­wings of me­dal­ tur­ned in­to a ge­nui­ne work of ma­de car­pet weaving, which lions never re­peat each ot­her. art. Mas­ter­pieces of dif­fe­rent af­ter cen­tu­ries con­ti­nues to re­ Turk­men car­pet-weavers have eras are wi­de­ly rep­re­sen­ted main the hall­mark of Turk­me­ achieved excep­tio­nal crafts­ in the capi­tal's Na­tio­nal car­ nis­tan. And the inclu­sion in mans­hip in the or­na­men­ta­tion pet mu­seum, he­re you can see Decem­ber 2019 of the «Tra­ of the bor­der. It, as a ru­le, is the fa­mous giant car­pets, silk di­tio­nal Turk­men art of car­pet dis­tin­guis­hed by a wi­de varie­ty car­pets, landscape car­pets and weaving» in the Rep­re­sen­ta­tive of dra­wing in the plot and com­ port­raits, but still the tra­di­tio­ List of outs­tan­ding examp­les po­si­tion. The­se are small geo­ nal Turk­men car­pet is not in­fe­ of the in­tan­gib­le cul­tu­ral he­ri­ met­ric or­na­ments, quad­rang­les rior to the palm, it is still po­pu­ ta­ge of hu­ma­ni­ty by UNESCO and hexagons, sil­houet­tes of lar and in de­mand all over the became the clea­rest in­dicator three-pe­tal­led flo­wers in sa­lyr world. of the cont­ri­bu­tion of the Turk­ car­pets, various com­po­si­tions The richest cen­tu­ries-old tra­ men peop­le to the cul­tu­ral he­ri­ of cogw­heels, triang­les, cros­ di­tions that have develo­ped in ta­ge of the who­le world. ses or ram horns in te­ke car­ car­pet weaving are to­day care­ pets. The bor­der of the yo­mud ful­ly pre­served and develo­ped. Alexand­ri­na car­pets is in­te­res­ting for its var­ Clo­se at­ten­tion to this ty­pe of EVSTIG­NEYEVA. ious sty­li­zed ima­ges of birds, ori­gi­nal art, as an in­teg­ral part

3. 2020. 41 Туркменский ковёр — вклад во всемирную сокровищницу культурного наследия В Туркменистане ковёр — благородна. Общим для всех Большую роль в полотнах символ гармонии, красоты, ковров является преобладание играет орнамент, главные эле­ дома, достатка. Ковры цени­ классического красного цвета менты которого — гёли - ме­ лись в мире за искусность ра­ от яркого праздничного, по­ дальоны центрального поля боты, насыщенность красок, хожего на цветущие маки, до и несколько рядов обрамля­ за тепло и уют. Во все времена густого вишнёвого и лилова­ ющих каёмок. Орнамент… они оставались самым извест­ то-коричневого с различными Особый мир со своей богатой ным брендом Туркменистана, оттенками и ритмическими и далеко еще не изученной а гёли орнамента даже украша­ чередованиями гёлей. Контур­ историей. Много тут загадок, ют государственный герб стра­ ные ободки выполняются тём­ но одно ясно: создание узора ны. Ковровые изделия всегда но-синим или чёрным, белые — подлинное искусство, в ко­ были неотъемлемой частью детали узора не выделяются тором проявляются знания и быта туркмен. Ими украшали из общей гаммы, так как есте­ характер,м у и фантазия наро­ жилища, по стенам развеши­ ственный цвет белой шерсти да. В каждом виде изобрази­ вали ковровые чувалы и тор­ имеет тёплый, кремовый от­ тельного фольклора­ ­­ особые бы с большими кистями, пол тенок.е Вс тона сходны по узоры. Они непрерывно обо­ застилали ковровыми дорож­ звучности и силе, гармонично гащаются новыми символами, ками различной ширины и сочетаются между собой. По­ потому не счесть орнамен­ длины. Даже домашнюю ут­ верхность ковра отличается тальных форм, создаваемых варь, предметы мебели заме­ глубиной цвета, бархатисто­ народной фантазией. няли ковровые изделия – раз­ стью, лёгким мерцающим бле­ Рисунки медальонов ни­ личные по размеру и качеству ском. Он усиливается от дли­ где не повторяют друг друга. торбочки для посуды, ложек, тельного пользования, так как Исключительного мастерства соли, чая. ворс приглаживается и расще­ туркменские ковровщицы до­ Истоки туркменского ис­ пляются концы нитей. Сквозь стигли в орнаментации кай­ кусства коврового ткачества золотистую мерцающую по­ мы. Она, как правило, отлича­ чрезвычайно глубоки. Оно верхность просвечивают глу­ ется большим разнообразием возникло задолго до форми­ бокие и сильные тона основ­ рисунка по сюжету и компо­ рования туркменской народ­ ной цветовой гаммы. Это и зиции.о Эт мелкие геометри­ ности, в недрах племенных есть знаменитая «золотистая ческие орнаменты, четырех- общин. Отсюда и название побежалость», которую вы­ и шестиугольники, силуэты ковров – текинские, салор­ соко ценили старые мастера трехлепестковых цветков в ские, беширские, йомудские. и безуспешно пытались под­ салорских коврах, различ­ Тогдае ж сформировались ху­ делать продавцы ковров. Рас­ ные композиции из зубчатых дожественные школы, тради­ сказывают, что раньше, чтобы ромбов, треугольников, кре­ ции которых передавались из достичь такого эффекта на но­ стовин или бараньих рогов поколения в поколение. Поч­ вый ковёр выпускали несколь­ в текинских коврах. Кайма ти все элементы древнейших ко ахалтекинских скакунов, йомудских ковров интересна ковров до сих пор живут в ор­ топчась на нём они спрессо­ различными стилизованными наментике современного туркме- вывали ворс и тогда, полотно изображениями птиц, верблю­ нского ковра. приобретало окончательную дов, коз, баранов, собак, юрт. Цветовая гамма туркмен­ законченность и ценилось В кайме беширских ковров ских ковров сдержанна и очень высоко. варьируются всевозможные

42 3. 2020. растительные узоры — зубча­ ко представлены в столичном на. Туркменские мастерицы тые листья, переплетающиеся Национальном музее ковра, продолжают поиски новых побеги, мотивы стилизован­ здесь можно увидеть знаме­ путей и принципов образного ного цветка. Художественную нитые ковры-гиганты, шёлко­ воплощения, сохраняя всё то ценность изделия определяет, вые ковры, ковры-пейзажи и прекрасное, что создано наро­ конечно, на столько разновид­ портреты, но всё же традици­ дом за многие века. ность узора, сколько ритм, онный туркменский ковёр не Ежегодные торжества, по­ композиция, общая цветовая уступает пальму первенства, свящённые в нашей стране согласованность. Блеклые он по прежнему популярен и туркменскому ковру и сопут­ или, наоборот, кричащие тона востребован во всём мире. ствующие им конференции, одинаково чужды туркмен­ Богатейшие вековые тра­ выставки живописи, кон­ скому искусству ковроткаче­ диции, сложившиеся в ков­ церты, способствуют круп­ ства – ему свойственна высо­ роткачестве, сегодня береж­ номасштабной пропаганде кая культура колорита. но хранятся и развиваются. древнейшего из искусств — Туркменские ковры не Пристальное внимание этому рукотворного ковроделия, ко­ только исключительно кра­ виду самобытного искусства, торое спустя века продолжает сивы, но и необычайно проч­ как неотъемлемой части на­ оставаться визитной карточ­ ны. Специалисты определяют циональной культуры, уделя­ кой Туркменистана. А внесе­ срок службы ковров в 60 лет, ет Президент Туркменистана ние в декабре 2019 года «Тра­ но на самом деле они живут Гурбангулы Бердымухамедов. диционного туркменского и служат гораздо дольше, по­ На сегодняшний день фабри­ искусства ковроткачества» в этому их, как и серебряные ки Государственного объ­ Репрезентативный список вы­ украшения передавали по на­ единения «Туркменхалы» дающихся образцов немате­ следству из поколения в поко­ оборудованы высоко техно­ риального культурного насле­ ление. логичным оборудованием, где дия человечества ЮНЕСКО Благодаря своим редкост­ созданы все условия для про­ стало ярчайшим показателем ным декоративным качествам дуктивной работы и полно­ вклада туркменского народа туркменский ковёр давно пе­ ценного отдыха ковровщиц. в культурное наследие всего решагнул границы простого Кроме этого большое внима­ мира. предмета материальной куль­ ние лидера нации обращено и туры и превратился в подлин­ на развитие частных ковровых Александрина ное произведение искусства. объединений, расположенных ЕВСТИГНЕЕВА. Шедевры разных эпох широ­ во всех уголках Туркмениста­

3. 2020. 43 Mi­ras

Her bir gö­li Oguz ha­nyň tag­ma­sy

Türk­men mil­li ama­ly-ha­şam ly­la­ry­nyň gö­zel keşp­le­ri­ni gör­ oňat sak­la­nyp gal­man­dyr, ýö­ne sun­ga­ty baý hem-de köp­dür­li­dir. mek bol­ýar. Us­sat su­rat­keş Lip­po biz şol döw­rüň gap-gaç­la­ryn­da Olar ha­ly we ha­ly önüm­le­ri­niň Mem­mi­niň «Ça­ga­ly mo­don­na», edil ha­ly­lar­da­ky ýa­ly na­gyş­la­ dür­li gör­nüş­le­rin­den baş­ga-da, An­ri Ma­tis­siň «Ata we ogul» at­ly ra ga­bat gel­dik, olar bir-bir­le­ri­ ke­çe na­gyş­la­ry­ny, be­jer­gi­li don­ ese­ri mu­ňa aý­dyň my­sal­dyr. niň gaý­ta­lan­ma­sy bo­lup dur­ýar. la­ry, tah­ýa­la­ry we zer­gär­çi­lik Ga­dy­my Rim­de türk­men ha­ Hut türk­men ha­ly­la­ryn­da ýer­li önüm­le­ri­ni, aýal-gyz­la­ryň be­zeg ly­la­ry baý­ly­gyň hem-de ka­şaň­ ke­ra­mi­ka­nyň su­rat­la­ry­nyň meň­ şaý­la­ry­ny, at es­bap­la­ry­ny, te­le­ ly­gyň ala­ma­ty ha­sap­la­nyp­dyr. zeş­li­gi­ni gör­ýä­ris. Pars we kaw­ tin­den ti­ki­len dür­li önüm­le­ri we Ýew­ro­pa­ly­lar öz ta­ry­hy­ny, me­ kaz ha­ly­la­ryn­dan ta­pa­wut­ly­lyk­da şu­ňa meň­zeş­le­ri öz içi­ne al­ýar. de­ni­ýe­ti­ni su­rat­keş­lik­de, aň­la­dan türk­men ha­ly­sy açyk gyr­my­zy Olar­da hal­kyň ýa­şa­ýyş we dur­ bol­sa­lar, mu­sul­man dün­ýä­sin­de reň­ke eýe. Şeý­le ýag­daý gü­nor­ta muş gur­lu­şy öz be­ýa­ny­ny ta­pyp­ bu zat­lar baş­ga­ça­rak gör­nüş­de Türk­me­nis­tan­dan ta­py­lan gy­zyl dyr. Ama­ly-ha­şam sun­ga­ty­nyň bo­lup, türk­men ha­ly­la­ryn­da türk­ öwüş­gin­dä­ki gap-gaç­lar­da gaý­ta­ dür­li gör­nüş­le­ri­niň için­de has men ta­ry­hy be­ýan edil­ýär. lan­ýar». baý­la­şa­ny we öse­ni ha­ly­çy­lyk Ha­ly­çy­lyk sun­ga­ty göz­ba­şy­ny Or­ta Azi­ýa ha­ly­la­ry­ny ürç sun­ga­ty­dyr. Ol ir­ki dö­wür­ler­den ga­dy­my­ýe­tiň syr­ly gat­la­ryn­dan edip öw­re­nen S. M. Du­din ha­ bä­ri dün­ýä meş­hur bol­mak bi­len, alyp gaýd­ýar. Ta­ry­hy çeş­me­ler­de ly­la­ryň hut çar­wa-ço­kaý dur­mu­ öz şöh­ra­ty­ny hä­zi­re çen­li hem türk­men ha­ly­sy­nyň di­ňe şa­la­ryň şyň önü­mi­di­gi­ni çak­la­ýar. G. R. sak­lap gel­ýär. köşk­le­ri­ne be­zeg be­ren­di­gi ba­ Pu­ga­çen­ko­wa bol­sa: «Türk­men At-owa­za­sy äle­me do­lan türk­ ra­da mag­lu­mat­lar bel­le­ni­lip ge­ ha­ly­sy­nyň dö­reý­şi eke­ran­çy­lyk men ha­ly­sy özü­niň aja­ýyp na­ çil­ýär. Ar­heo­log W. I. Sa­ria­ni­di bi­len däl-de, çar­wa we ýa­rym gyş­la­ry, be­dew at­la­ryň toý­nuk hä­zir­ki türk­men ha­ly­la­ryň na­ otu­rym­ly mal­dar­çy­lyk daş­ky gur­ ka­ky­şy deý ja­dy­ly se­si bi­len syn­ gyş­la­ry­nyň üç müň ýyl ozal­ky şaw bi­len bag­ly­dyr: Mu­nuň şeý­ la­ny haý­ra­na goý­ýar. Ýew­ro­pa­da gap-gaç­lar­da ga­bat gel­ýän­di­gi­ni le­di­gi­ni onuň oňat iş­läp be­je­ri­len Gal­ky­nyş eý­ýa­my­nyň su­rat­keş­ tas­syk­lap şeý­le ýaz­ýar: «Ga­ra­gu­ ýü­ňi hem aý­dyp dur» — di­ýip, le­ri­niň eser­le­rin­de türk­men ha­ muň jöw­za­ly şert­le­rin­de ma­ta­lar ýaz­ýar.

44 3. 2020. 1937 -nji ýyl­da Pa­riž­de ge­çi­ri­ tyl-ül­je öwüş­gin­le­ri­ni be­rip­dir­ler. Ga­raş­syz­lyk ýyl­la­ryn­dan bä­ri len Bü­tin­dün­ýä ser­gi­sin­de gö­zel Sa­ry reň­ki sa­ry çöp di­ýen ot­dan, ýur­du­my­zyň şe­kil­len­di­riş sun­ türk­men ha­ly­la­ry, öz­le­ri­niň aja­ me­lä­ni nar ga­by­gyn­dan alyp­dyr­ ga­ty­nyň bir­nä­çe gör­nüş­le­rin­den ýyp owa­dan keşp­le­ri bi­len al­tyn lar. Ýa­şy­ly çe­ki­ze we üzüm sir­ke­ ýaş­la­ra çe­per­çi­lik taý­dan ýo­ka­ry me­da­la my­na­syp bol­ýar. Ha­ly­la­ si bi­len ga­ry­lan mis ga­ryn­dy­syn­ de­re­je­li bi­lim ber­ýän Türk­me­ ryň tä­sin göl­le­ri ser­gi gur­naý­jy­la­ dan ýa­sap­dyr­lar. Ýüň ýüp­lük­le­ri nis­ta­nyň Döw­let çe­per­çi­lik aka­ ry haý­ran gal­dy­ryp­dyr. Nýu-Ýork reňk­le­mek­de düýp so­ga­nyň ga­ de­mi­ýa­sy­nyň ama­ly-ha­şam ka­ şä­he­rin­de ge­çi­ri­len Bü­tin­dün­ýä by­gy, üzüm şa­ha­sy­nyň bal­da­gy, fed­ra­sy­nyň ha­ly bö­lü­min­de us­sat ser­gi­sin­de hem türk­men ha­ly­la­ry­ ýow­şan, zirk, gu­ra­dy­lan nar ga­ ha­ly su­rat­keş­le­ri ýe­tiş­di­ril­ýär. na iň ýo­ka­ry ba­ha ber­lip, türk­men by­gy, ýa­ňy bi­şip bar­ýan ho­zuň Ser­dar şä­he­ri­niň ça­ga­lar çe­ ha­ly sun­ga­ty­nyň ab­ra­ýy ja­ha­na ga­by­gy hem peý­da­la­ny­lyp­dyr. per­çi­lik mek­de­bi­niň ama­ly-ha­ ýa­ýyl­ýar. Ýo­kar­da sa­na­lan te­bi­gy bo­ şam bö­lü­min­de oka­ýan okuw­çy Türk­men ha­ly­la­ry­ny do­ka­ ýag­lar türk­men ha­ly­la­ry­ny reňk­ gyz­la­ra hem ha­ly sun­ga­ty­nyň il­ mak üçin iň go­wy çig mal, bel­li le­riň kö­pö­wüş­gin­li­li­gi bi­len ne­pis kin­ji til­sim­le­ri, na­gyş­la­ry nus­ga sa­ry­ja to­hu­myn­dan bo­lan go­ýun­ do­kap, kä­mil­li­ge ýe­tir­mek üçin, ge­çir­mek­lik, ne­pis­lik bi­len do­ka­ la­ryň ýü­ňü­dir. Ha­ly­nyň er­şi we şeý­di­bem na­gyş hök­mün­de wag­ lyş usul­la­ry ýo­ka­ry bi­lim­li mu­ çi­ti­mi üçin ýaz gyr­ky­my­nyň ýü­ tyň sy­na­gyn­dan ge­çir­mek üçin gal­lym­lar ta­ra­pyn­dan öw­re­dil­ýär. ňi peý­da­la­nyl­ýar. Kä­bir ha­lat­lar­ ýe­ter­lik bo­lup­dyr. Öý şert­le­rin­de Bu mü­di­mi sun­ga­ty­my­zyň ga­dy­ da ýüň ýüp bi­len nah ýüp­lü­gem çyl­şy­rym­ly amal­lar bi­len al­nan my na­gyş­la­ry­ny nus­ga ge­çir­mek­ ula­nyl­ýar. Ýüp ösüm­lik­ler­den we reňk­ler­den do­ka­lan mi­ras ha­ly­lar de we şol nus­ga­la­ry ha­ly çi­tim­le­ go­ýun, ge­çi ýa­ly haý­wan­la­ryň äh­li ýag­ty­ly­gy, ter­li­gi bi­len geç­ rin­de do­ka­mak­da, okuw­çy­la­ryň ýü­ňün­den al­nyp, bo­ýag­lar bi­len mi­şiň be­ýik us­sat­la­ry­nyň öl­mez- aňy­na ýe­tir­mek­de mu­gal­lym­lar dür­li reňk­le­re bo­ýal­ýar. Çi­tim­li ýit­mez sun­gat eser­le­ri ýa­ly edi­lip, öz tej­ri­be­le­ri­ni hem gol­daw­la­ry­ ha­ly­nyň esa­sy eriş­den we ar­gaç­ bi­ziň üçin sak­la­nyp­dyr. ny aýa­man zäh­met çek­ýär­ler. dan dur­ýar. Er­şiň ug­ru­na bir-bi­ri­ Bo­ýag­la­ry taý­ýar­la­ma­gyň öz Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ne berk gy­syl­ýan ki­çi­jik çi­tim­ler aý­ra­tyn syr­la­ry bar. Me­se­lem, baş­da dur­ma­gyn­da ha­ly sun­ga­ty­ edil­ýär. bir­nä­çe ga­ryn­dy­la­ryň dü­züm bö­ nyň ýo­ka­ry de­re­je­de öw­re­nil­me­ Ha­ly­nyň ýü­ňü­ni ha­ly­çy­lar ga­ le­gi­ni aý­ra­tyn gap­lar­da, ýag­ny, gi esa­syn­da ýur­du­myz­da en­çe­me ty go­wy göz­den ge­çi­rip, iň de­ mis ga­zan­lar­da gaý­nat­ma­ly. Her ha­ly su­rat­keş­le­ri­niň dö­re­di­ji­lik­li ger­li­si­ni saý­lap alyp­dyr­lar. Olar za­dyň öz ma­ny­sy bar, okis­len­mek ha­ly eser­le­ri eme­le gel­di. Geç­ gel­jek­ki ha­ly üçin gyr­ky­my ha­ bi­len bag­ly hi­mi­ki pro­ses­ler mis miş ta­ry­hy­myz­da ha­ly­lar al­ty, çan, goý­nuň ni­re­sin­den (boý­nun­ ga­zan­da ha­ýal gy­zyp, ha­ýal hem ýe­di reňk bi­len iş­le­nip do­ka­lan dan ýa-da böw­rün­den) baş­la­ma­ so­wa­ýar. Köp asyr­la­ryň do­wa­ bol­sa, ha­ly su­rat­keş­le­ri öz eser­le­ ly­dy­gy­ny anyk kes­git­läp­dir­ler. myn­da az-az­dan top­la­nan tej­ri­ rin­de ýur­du­my­zyň bag­ty­ýar­ly­gy­ Gyr­kym baş­la­ma­zyn­dan ozal be­le­riň bu ka­nu­na­la­ýyk­ly­gy ýüň ny, gül­le­ýän gü­neş­li Wa­ta­ny­my­ go­ýun­la­ryň ýü­ňi ýuw­lup, aras­sa, ýüp­lük­le­riň bo­ýag­la­ry­nyň ýo­ka­ry zy ýüz­ler­çe reňk­le­riň üs­ti bi­len ýum­şak we my­myk bo­lar ýa­ly hil­li bol­ma­gy­ny üp­jün edip­dir we döw­re­bap ha­ly­la­ry­myz­da wasp ki­çeň­räk ýap­lar­dan, suw­ly gü­ ha­ly­çy­ly­gy oňat hil­li önüm bi­len ed­ýär­ler. Bu dö­re­di­len ha­ly-ži­ zer­den sü­rüp ge­çi­rip­dir­ler. Sa­ry­ baý­laş­dy­ryp­dyr. wo­pis eser­ler­de türk­men ha­ly­çy­ ja goý­nuň ýü­ňün­den taý­ýar­la­nyp Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ lyk sun­ga­ty­nyň ga­dym­dan gel­ýän do­ka­lan ha­ly­nyň adam sag­ly­gy ty­ýar­lyk döw­rün­de hor­mat­ly usul­la­ry­dyr til­sim­le­ri­niň çe­per­çi­ üçin tä­si­ri örän uly bo­lup­dyr. Pre­zi­den­ti­miz mil­li ha­ly­çy­lyk lik ýö­rel­ge­le­ri­niň äh­li­si be­ýan Ha­ly­çy­lar te­bi­gy reňk­le­ri ýer­ sun­ga­ty­nyň kä­mil we döw­re­bap edil­ýär. li ösüm­lik­ler­den alyp, ha­ly üçin gör­nüş­de ös­dü­ril­me­gi üçin äh­li ýüň­den taý­ýar­la­nan sa­pak­la­ry şert­le­ri, müm­kin­çi­lik­le­ri dö­re­dip Mak­sat ÝO­LA­MA­NOW, bo­ýap­dyr­lar. Esa­san, go­ýy gy­zyl ber­ýär. Bu sun­ga­ty gel­jek­ki ne­ Ser­dar şä­he­ri­niň ça­ga­lar reň­ki çöp­bo­ýa­dan alyp, ýö­ri­te sil­le­re ýe­tir­mek­de, olar­da ha­ly çe­per­çi­lik mek­de­bi­niň ber­ki­di­ji der­man­lar bi­len ýüp­lük­ sun­ga­ty­na söý­gi dö­ret­mek­de uly di­rek­to­ry, Türk­me­nis­ta­nyň le­re me­lem­til-gy­zyl ýa-da ga­ram­ iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. sun­gat­da at ga­za­nan iş­gä­ri.

3. 2020. 45 Türk­men ha­ly­la­ry­nyň ta­ry­hyn­dan Reňk­ler­dä­ki ta­ryh

2019-njy ýy­lyň de­ ra­pyn­dan ýyg­na­lan seý­rek ta­ We­se­lows­ki­niň (1895-1899-njy kab­ryn­da türk­men pyn­dy­la­ryň ara­syn­da türk­men ýyl­lar­da) eks­pe­di­si­ýa­la­ra gat­ ha­ly­sy ÝU­NES­KO-nyň ha­ly­sy aý­ra­tyn orun eýe­le­ýär. naş­ma­gy onuň üçin uly açyş «Adamzadyň mad­dy däl me­ Mer­ke­zi Azi­ýa­da ýa­şa­ýan dür­li bo­lup­dyr. Sy­ýa­hat­çy bu ýer­le­ de­ni mi­ra­sy­nyň görnükli halk­la­ryň mil­li gym­mat­lyk­la­ry­ riň su­rat­keş­lik we ar­hi­tek­tu­ra nusgalarynyň sa­na­wy­na» gi­ ny ýyg­na­mak­da rus sy­ýa­hat­çy­ ýa­dy­gär­lik­le­ri bi­len iç­gin gy­ ri­zil­di. Ha­ly­çy­lyk sun­ga­ty — sy, et­nog­raf, ar­heo­log, su­rat­keş zyk­la­nyp­dyr. 1894-nji ýyl­da ol Sa­muel Du­di­niň or­ny ulu­dyr. Ol Sa­mar­kan­dyň ýa­dy­gär­lik­le­ri ba­ türk­men hal­ky­nyň göz gu­wan­jy, 1863 -nji ýy­lyň 9-njy aw­gus­tyn­ ba­tyn­da 200-den gow­rak fo­to­ el hü­nä­ri hök­mün­de ir­ki dö­wür­ da Her­son gu­ber­ni­ýa­syn­da oba su­rat­la­ry ýyg­na­ýar. Bu su­rat­lar ler­den bä­ri do­wam edip gel­ýän mu­gal­ly­my­nyň maş­ga­la­syn­da hä­zir­ki wagt­da hem ar­heo­log­lar gym­mat­ly ýa­dy­gär­li­gi­dir. Türk­ dün­ýä in­ýär. Onuň çe­ken su­rat­ ta­ra­pyn­dan giň­den ula­nyl­ýar. men ha­ly­sy ata-ba­ba­la­ry­my­ la­ry hä­zir­ki wagt­da Rus­si­ýa­nyň Öm­rü­niň soň­ky ýyl­la­ryn­da Du­ zyň ge­çen ýo­lu­ny reňk­le­riň üs­ we Uk­rai­na­nyň mu­zeý­le­rin­ din gün­do­ga­ryň sun­ga­ty ba­ra­da ti bi­len be­ýan ed­ýär. Asyr­la­ryň de sak­la­nyl­ýar. Du­din 1897-nji has hem türk­men ha­ly­la­ry ba­ra­ do­wa­myn­da bir­nä­çe döw­let­le­ ýyl­da Im­pe­ra­tor çe­per­çi­lik aka­ da aja­ýyp iş­le­ri be­ýan ed­ýär. ri dö­re­den türk­men hal­ky­myz de­mi­ýa­sy­ny gu­tar­ýar, onuň mu­ S. M. Du­di­niň 1900-1902- dün­ýä­niň ha­ly sun­ga­ty­na özü­ gal­ly­my bo­lan I. E. Re­pin onuň nji ýyl­lar­da­ky Mer­ke­zi Azi­ýa niň my­na­syp go­şan­dy­ny go­şup­ ze­hi­ni­ne ýo­ka­ry ba­ha be­rip­dir. eden sy­ýa­ha­ty Rus­si­ýa et­nog­ dyr. Du­din özü­niň «Ta­ni­ty but­ha­na­ ra­fi­ýa mu­ze­ýi­niň il­kin­ji eks­pe­ Il­ki ho­ja­ly­gyň ze­rur­ly­gy bo­ syn­da» di­ýen su­ra­ty üçin meş­ di­si­ýa­sy­dyr. Bu sy­ýa­ha­ty­nyň lup ýü­ze çy­kan soň­ra aja­ýyp hur su­rat­keş ady­ny al­ýar. Su­rat ne­ti­je­sin­de ol özü­niň eks­pe­di­ sun­ga­ta öw­rü­len türk­men ha­ly­ çek­mek­lik­den baş­ga-da ol bir­ si­ýa­sy ba­ra­da ha­sa­bat ýaz­ýar. sy dün­ýä­niň sy­ýa­hat­çy­la­ry­nyň, nä­çe eks­pe­di­si­ýa­la­ra gat­naş­ýar. Ha­sa­ba­ty­nyň 473 sa­hy­pa­syn­da alym­la­ry­nyň, türk­men ha­ly­la­ry­ 1889-njy ýyl­da Mer­ke­zi Azi­ýa Mer­ke­zi Azi­ýa­da ýa­şa­ýan halk­ nyň owa­dan­ly­gy, ne­pis­li­gi bi­len sy­ýa­hat eden G. N. Po­ta­nin bi­ la­ryň ýa­şa­ýyş-dur­muş şert­le­ri, uly güý­je eýe­di­gi­ni öz iş­le­ri öw­ len ta­nyş­ýar. Et­nog­raf 1891-nji öý­le­ri, ta­gam­la­ry, egin-eşik­le­ re­ni­ji­le­ri­niň ün­sü­ni özü­ne çek­ ýyl­da Rad­lo­wyň Mon­go­li­ýa ri, şaý-sep­le­ri, oba ho­ja­ly­gy, ýär. Türk­men top­ra­gyn­da bo­lup ama­la aşy­ran eks­pe­di­si­ýa­sy­na aw­çy­lyk, ba­lyk­çy­lyk, go­şu­ny, gö­ren ja­han­keş­delerde be­ýan fo­to­su­rat­çy bo­lup gat­na­şyp­dyr ýa­rag­la­ry, hü­när­ment­çi­li­gi, se­ ed­ýär­ler. Bar bo­lan ta­ry­hy çeş­ we 1898-nji ýyl­da Pa­ri­že gi­dip­ net­çi­li­gi, sag­lyk ýag­daý­la­ry, ça­ me­ler türk­men ha­ly­la­ry­nyň ga­ dir. 1899-njy ýyl­da bol­sa W. N. ga­la­ryň oýun­jak­la­ry we beý­le­ki dy­my­ly­gy­ny, dün­ýä ýaý­ran­dy­ Te­ni­şo­wa­nyň buý­ru­gy bo­ýun­ça bir­nä­çe zat­la­ry ba­ra­da çuň­ňur gy­ny gör­kez­ýär. ol ýer­de Ak­mo­linsk we Se­mi­pa­ be­ýan edi­lip­dir. Bu eks­pe­di­si­ýa Rus­si­ýa­nyň et­nog­ra­fi­ýa mu­ la­tinsk ga­zak­la­ry­nyň 600 sa­ny 7 aý do­wam edip, iň meş­hur we ze­ýi Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň seý­rek fo­to­su­rat­la­ry­ny al­ýar. Mer­ke­zi mag­lu­mat­la­ra baý eks­pe­di­si­ýa­ duş gel­ýän zat­la­ry­nyň we su­ Azi­ýa­nyň ta­ry­hy ýa­dy­gär­lik­ la­ryň bi­ri­ne öw­rül­ýär. Du­din 3 rat­la­ry­nyň top­la­nan ýe­ri­dir. A. le­ri­ni öw­ren­mek mak­sa­dy bi­ ýyl­lyk sy­ýa­ha­ty­nyň ne­ti­je­sin­de W. Ad­ria­now, D. A. Kle­mens, len gu­ra­lan S. F. Ol­den­bur­gyň 5000 gow­rak gym­mat­lyk­la­ry S.. F Ol­der­burg, S. M. Du­din (1909-1910-njy we 1914-1915- (eks­po­nat­la­ry) 2000 gow­rak fo­ ýa­ly meş­hur sy­ýa­hat­çy­lar ta­ nji ýyl­lar­da) we aka­de­mik N. I. to­su­rat­la­ry ýyg­na­ýar.

46 3. 2020. 1893 -nji ýyl­da Mer­ke­zi Azi­ 1 -nji de­re­jä my­na­syp. Me­niň za­dyň tut­ma­jak­dy­gy­na, ola­ryň ýa ýer­le­ri­ne il­kin­ji ge­zek meş­ pi­ki­rim­çe, onuň se­bä­bi türk­men kö­ne jaý­la­ry-da owa­dan gör­nü­ hur gün­do­gar­şy­nas Bar­told ha­ly­sy­nyň do­ka­lyş usu­ly­nyň ga­ şe ge­tir­ýän­di­gi­ne, şo­nuň üçin bi­len gel­ýär. Bu eks­pe­di­si­ýa dy­my­ly­gy­dyr». Onuň bu işi ba­ hem ha­ly­la­ryň be­ýik sar­pa we wag­tyn­da Du­din il­kin­ji fo­to­su­ ra­da soň-soň­lar hem Rus­si­ýa­da söý­gä my­na­syp­dy­gy­na özü­niň rat­la­ry­ny çe­kip­dir. Bu eks­pe­ bir­näçe ma­ka­la­lar­da aý­dy­lyp sy­ýa­ha­ty­nyň do­wa­myn­da göz di­si­ýa Bar­told ýol­baş­çy­lyk et­ ge­çil­ýär. Ola­ryň kä­bir­le­rin­de ýe­ti­ren­di­gi­ni aýd­ýar. Du­din se-de köp mag­lu­mat­lar Du­din şeý­le di­ýil­ýär: «Du­din özü­niň Mer­ke­zi Azi­ýa ama­la aşy­ran ta­ra­pyn­dan ýyg­na­lyp­dyr. Bar­ eks­pe­di­si­ýa­sy ýyl­la­ryn­da köp sy­ýa­ha­tyn­da Ga­ra­gum säh­ra­ told: «Du­din bu eks­pe­di­si­ýa zat­lar bi­len gy­zyk­la­nyp­dyr, ola­ syn­da ýer­le­şen bir­nä­çe oba­la­ öň­den taý­ýar­lyk gör­di. Men ry anyk öw­re­nip­dir. Ýö­ne onuň ra aý­la­nyp türk­men ha­ly­sy­nyň et­nog­ra­fyň di­ňe bir fo­to­su­rat­la­ ün­sü­ni türk­men­ler has-da çe­kip­ hä­si­ýet­li aý­ra­tyn­lyk­la­ry­ny hem ryn­dan, çe­ki­len su­rat­la­ryn­dan, dir. Ola­ryň ön­dür­ýän önüm­le­ri­ bel­läp geç­ýär. Ol ak öýüň ga­ çyz­gy­la­ryn­dan peý­da­lan­man, niň taý­ýar­la­ny­ly­şy­nyň syr­la­ry py­la­ryn­da uzyn­ly­gy­na asy­lan eý­sem onuň bir­nä­çe ýa­dy­gär­lik­ bi­len et­nog­ra­fyň iç­gin gy­zyk­ ha­ly­la­ra (ga­py­lyk­la­ra) seý­rek ler ba­ra­da ýa­zy­lan ýaz­gy­la­ry­ny hem ulan­dym» di­ýip bel­le­ýär. Et­nog­raf 1901-nji ýyl­da Ahal we Merw se­bit­le­rin­de, Tag­ta­ ba­zar­da ýa­şa­ýan ila­tyň ara­sy­na aý­la­nyp, bir­nä­çe fo­to­su­rat­la­ry top­la­ýar, özün­de tä­sir gal­dy­ran zat­la­ry ýaz­ga ge­çir­ýär. Sy­ýa­ hat­çy­nyň biz üçin has mö­hüm iş­le­ri­niň bi­ri-de türk­men ha­ly­ sy we onuň türk­men hal­ky­nyň dur­mu­şyn­da­ky tut­ýan or­ny ba­ ra­da­ky mag­lu­mat­la­ry­dyr. Du­ din Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň ha­ly­la­ry bi­len iç­gin tan­şyp, olar ba­ra­da özü­niň «Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň ha­ ly önüm­le­ri» di­ýen işin­de be­ ýan ed­ýär. Işin­de gün­do­gar ha­ ly­la­ry­na bo­lan gy­zyk­lan­ma­nyň lan­ma­gy we şo­lar ba­ra­da işin­de ýag­daý­da duş ge­lip­dir. Dü­ýe­ler Ýew­ro­pa­da has ir baş­lan­dy­gy­ köp be­ýan et­me­gi mu­ňa şa­ýat­ üçin ni­ýet­le­nen ýö­ri­te ha­ly be­ ny, ha­ly­lar bi­len gy­zyk­lan­ma lyk ed­ýär. Soň­ra­ky ýyl­lar­da ol zeg­le­ri dü­ýe­le­re be­zeg be­rip­dir. zor­luk esas­da däl-de, eý­sem hö­ ha­sam ha­ly önüm­le­ri ba­ra­da iç­ Olar di­ňe çöl gä­mi­si ha­sap­lan­ wes esas­da dö­rän­di­gi­ni bel­läp gin gy­zyk­lan­ýar». man, türk­men toý­la­ryn­da ge­lin geç­ýär. Ol türk­men ha­ly­la­ry­ Du­di­niň işin­de türk­men ha­ ge­tir­mek­de hem ýör­gün­li bo­lup, na uly ba­ha be­rip şeý­le diý­ýär: ly­la­ry ha­kyn­da gy­zyk­ly mag­ özü­niň aja­ýyp ha­ly be­zeg­le­ri bi­ «Bir­nä­çe aja­ýyp türk­men ha­ly­ lu­mat­lar be­ýan edil­ýär. Mer­ke­ len, gün­do­gar ha­ly sun­ga­ty­nyň la­ry hat­da, or­ta de­re­je­li ha­ly­la­ry zi Azi­ýa halk­la­ry üçin ha­ly­nyň be­ýik­li­gi­ni we owa­dan­ly­gy­ny hem türk­men hal­ky bi­len goň­şy mö­hüm orun tu­tan­dy­gy­na, olar äş­gär edip­dir. Türk­men ha­ly­la­ bo­lup otu­ran beý­le­ki halk­la­ryň di­ňe bir özü­niň owa­dan­ly­gy ry ýyr­tyl­ma gar­şy berk du­rup ha­ly­la­ryn­dan düýp­li ta­pa­wut­ bi­len däl-de, öý ho­ja­ly­gyn­da bil­ýär­ler, gum­dan we ha­pa­dan lan­ýar. Türk­men ha­ly­sy Mer­ke­ gün­de­lik dur­mu­şyn­da wa­jyp go­wy aras­sa­lan­ýar­lar, ho­wa­nyň zi Azi­ýa­nyň halk­la­ry­nyň için­de zat bo­lup, ha­ly­nyň ýe­ri­ni hiç gu­rak­ly­gy ýa-da çyg­ly­ly­gy oňa

3. 2020. 47 tä­sir edip bil­me­ýär. Ha­ly­la­ry hiç bir gym­matba­ha­ly za­da çal­şyp bol­ma­jak ha­zy­na hök­mün­de go­ Öwüş ­gine­ baý ra­ýar­lar. Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň çar­ wa ila­ty­nyň dur­mu­şyn­da ha­ly­lar gym­mat­lyk şeý­le mö­hüm or­ny eýe­läp­dir­ler. XIX asy­ryň baş­la­ryn­da Mer­ke­ Hal­ky­myz or­ta asyr­lar­da­ky mil­ Türk­men­ler­de er­kek adam­la­ryň zi Azi­ýa­da ha­ly do­ka­mak­lyk, li däp-des­su­ry bi­len bir ha­tar­da, öz we aýal-gyz­la­ryň gün­de­lik eşi­gi, esa­san hem türk­men­ler­de ha­ly edim-gy­lym­la­ry­ny, ge­ýim­le­ri­ni hem ada­ty eşi­gi ýö­ne­keý sa­da, gel­şik­li sak­lap ge­lip­dir. Mil­li ge­ýim­ler gör­ we amat­ly bo­lup­dyr. Gün­de­lik öý do­ka­mak­lyk gyz­la­ra de­giş­li bo­ nüş­le­ri bo­ýun­ça er­kek adam­la­ryň, ho­ja­lyk­la­ryn­da iş­län­le­rin­de ge­lin- lup­dyr. Ha­ly gyz­la­ryň buk­ja­sy aýal-gyz­la­ryň we ça­ga­la­ryň eşik­le­ri gyz­lar nah we ýü­pek ma­ta­lar­dan bo­lup, ol gy­zyň dur­mu­şa çy­ ýa­ly üç to­pa­ra bö­lü­nip­dir. egin-eşik­le­ri ýe­ňil be­je­ri­len edip ge­ kan ýi­gi­di­niň öýü­ne ýa­zy­lyp­dyr Gelin-gyz­la­ryň egin-eşik­le­ri: ýip­dir­ler. Gyz­lar tah­ýa, ýaş gyz­lar hem -de gy­zyň eli­niň hü­nä­ri­ni köý­nek, ýeň­siz ça­byt, beg­res, ýag­ bol­sa şaý­ly tah­ýa ge­ýip­dir­ler. gör­ke­zip­dir. lyk, gy­ňaç, tah­ýa, aýak­gap bo­lup­ Aýal-gyz­la­ryň köý­nek­le­ri­ni tik­ Du­din öz işin­de ha­ly­ny ýa­ dyr. mek üçin ula­nyl­ýan ma­ta ýer­li hü­ kyn­dan su­ra­ta alyp, ony 2 es­se Ke­te­ni köý­nek ýeň­li-ýan­ly, ýa­ när­ment­çi­lik önü­mi bo­lup­dyr. Şeý­ ulal­dyp çi­tim­le­ri ba­ra­da-da ýaz­ gyr­niçlik­li, be­ge­ýik­li ti­kil­ýär. Be­ge­ le hem ol bel­li bir dö­wür­de dok­ma ýar. Ol Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň ha­ly­ ýik ýa­nyň ýo­ka­ry ba­şyn­da urul­ýar. önüm­çi­li­gi­niň ösü­şi­ni be­ýan edip­ la­ry­nyň berk­li­gi bi­len Pa­zy­ryk ha­ly­sy­nyň berk­li­gi­niň deň­li­gi ba­ra­da be­ýan ed­ýär. Et­nog­ra­ fyň bel­le­me­gi­ne gö­rä, türk­men ha­ly­sy­nyň her 1 dm2-de 2000- den 3000 çen­li ara­lyk­da çi­tim bar, iň go­wy ha­ly­syn­da bol­sa her 1 dm2-de 1900-den 4400 ara­ly­gy çi­tim bar, ki­çi ha­ly­lar­da bol­sa çi­tim sa­ny köp­räk­dir. Et­nog­raf özü­niň sy­ýa­ha­ty­nyň ne­ti­je­sin­de türk­men ha­ly sun­ga­ ty bi­len bag­la­ny­şyk­ly gym­mat­ ly mag­lu­mat­la­ry jem­läp­dir. Bu Beg­res don­la­ry (gök-ýa­şyl) we dir. XIX-XX asyr­lar­da türk­men­le­riň bol­sa ha­ly sun­ga­ty­nyň ta­ry­hy­ny gy­zyl ça­byt­la­ry ge­lin-gyz­la­ryň äh­ egin-eşik­le­ri­niň kö­pü­si­ni ýer­li şert­ öw­ren­mek­de äh­mi­ýet­li çeş­me­ li­si geý­ýär. Ola­ryň gy­ra­sy na­gyş­ly ler­de hü­när­ment­çi­lik usu­lyn­da taý­ le­riň bi­ri­dir. Du­di­niň bu işi bi­ (bas­ma na­gyş), jä­hek­li, al­dym­gaç­ly, ýar­la­nan ma­ta­lar­dan ti­kip­dir­ler. ziň gym­mat­ly ha­zy­na­myz bo­lan be­ge­ýik­li edi­lip­dir. Ma­ta­la­ryň dür­li gör­nüş­le­ri­ni: ha­ly­la­ry­my­zyň dün­ýä­de he­mi­şe Gyz­lar kel­le­le­ri­ne tah­ýa ge­ýip, sow­sa­ny­ny, göw­de­ri­ni, çep­be­to­wy, üns mer­ke­zin­de bo­lan­dy­gyn­ ge­lin­ler ýa­şyn­mak üçin amat­ly bo­ ýe­di­dür­me­ni, sa­ry­sy so­la­ny, gyr­my­ dan, özü­niň ne­pis­li­gi bi­len öň­ lar ýa­ly ýe­ňil­räk gy­ňaç, ýa­şy uly zy don­luk ma­ta­ny, ke­sa­ty­my, jöw­her de­ba­ry­jy orun­la­ry eýe­le­ýän­di­ aýal­lar bol­sa, için­den bö­rük, ýag­lyk, ke­te­ni­ni, gyr gy­ňa­jy, kak­ma gy­ňa­jy soň­ra gy­ňaç da­ňyp­dyr­lar. do­ka­mak­lyk ne­sil­me-ne­sil ge­çi­ri­lip gin­den ny­şan­dyr. Ýeň­si­zi ge­lin-gyz­la­ryň äh­li­si ge­ ge­lin­ýän iň ga­dy­my kär­le­riň bi­ri bo­ ýip­dir­ler. Olar be­je­ril­gi, be­je­ril­gi­siz, lup dur­ýar. Gül­ba­har ÝAG­ŞY­ÝE­WA, ýö­ne içi­ne iç­lik ýa-da pag­ta bi­len Ga­dy­my dö­wür­ler­de adam­la­ryň Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky goý­lan ýa­ly ýeň­siz­ler­dir. Aýak­gap­ baý­ram­çy­lyk­lar­da we gün­de­lik dur­ TDU-nyň la­ry çe­pek­ler, hok­ga, gyr­ma kö­wüş­ muş­da geý­ýän köý­nek­le­ri oňat hil­ Ta­ryh fa­kul­te­ti­niň ta­ly­by. ler we ga­loş­lar bo­lup­dyr. li ma­ta­lar­dan ti­ki­lip, gö­ze ýa­kym­ly

48 3. 2020. keş­de sal­nyp­dyr. Aýal-gyz­lar he­ni­ze Millilik At sarpasy şu gü­ne çen­li köý­nek­lik ma­ta bi­çen­ halk­la­ryň egin-eşik­le­ri­ne ga­ra­nyň­da le­rin­de däp bo­lup ga­lan «ga­ryş» öl­ öz­bo­luş­ly bo­lup gal­ýar. çe­gi­ni ulan­mak ar­ka­ly, ma­ta­ny el­le­ri Gyz­la­ryň we ýaş ge­lin­le­riň köý­ Dal bedew­ bi­len öl­çäp gör­ýär­ler. Bu ýag­daý öz ne­gi­niň ýa­ka çä­gi­niň uzyn­ly­gy, ýa­ üs­tün­li­giň ny­şany­ Ahal­te­ke at­la­ry has düş­bü­li­gi, sarç­ ly­gy hem-de eýe­si­ne we­pa­ly­ly­gy bi­len ta­pa­wut­lan­ýar­lar. Be­dew at türk­men­ ler üçin ha­las­gär, dost, maş­ga­la ag­za­sy hök­mün­dä­ki or­na eýe­dir, ýag­ny, yn­san mer­te­be­si­ne ýe­ti­ri­len mu­kad­des­lik­dir. Be­dew atyň te­bi­gy en­dik­le­ri­ni yn­sa­ nyň dün­ýä­ga­raý­şy bi­len saz­laş­dyr­ mak ata-ba­ba­la­ry­my­za ba­şar­dyp­dyr. Be­de­wiň haý­wa­na mah­sus en­di­gi bo­ lan çus­lu­gy, sarç­ly­gy, yn­sa­na mah­sus düş­bü­li­gi, yn­san he­re­ket­le­ri bi­len dürs kök­le­ri bi­len has ga­dy­my dö­wür­ şy du­rug­şan aýal­la­ryň­ka ga­ra­nyň­da, saz­la­şy­ga ýe­ti­ri­len­dir. le­re ba­ryp ýet­ýär. Ma­ta­nyň öl­çe­gi enä­niň bi­rin­ji per­zen­di dün­ýä in­ýän­ Özi se­ýis­läp, özi ideg eden aty­ ada­myň be­den gur­lu­şy­na we boý­na çä gys­ga bo­lup­dyr. ny mü­nen­de aýaw­ly çe­me­le­şen türk­ gö­rä kes­git­le­nil­ýär, uzyn­ly­gy bol­sa, Äh­li halk­lar­da bol­şy ýa­ly, türk­ men ýi­gi­di bi­len be­dew atyň ara­syn­da dör­dün­ji bo­ýun oňur­ga­dan baş­lap, men­ler hem ýa­şa­jyk ça­ga­nyň eşi­ haý­ran gal­dy­ry­jy ys­ny­şyk­lyk eme­le ge­lip­dir. Ba­şa-baş gar­py­şyk­da türk­ ada­myň bi­lin­den öl­çe­ni­lip alyn­ýar. gi­ni göz deg­me­sin di­ýip öz­bo­luş­ly men ýi­git­le­ri at­la­ry­nyň jy­la­wy­ny eýe­ Ma­ta­nyň 30-40 san­ti­metr bo­lan ti­kip­dir­ler. Ola­ra her dür­li tu­ma­ry, riň ga­şy­na orap, iki el­le­ri bi­len gy­lyç ini köý­ne­gi bir bi­te­wü­lik­de biç­mä­ge kü­müş şaý-sep­le­ri­ni da­kyp­dyr­lar. iş­le­dip­dir­ler, at­la­ry bol­sa üs­tün­dä­ki oňaý­ly tä­sir ed­ýär. Şon­da ma­ta iki Keş­de­le­riň dür­li gör­nüş­le­ri­ni sa­lyp­ eýe­si­niň sä­hel­çe üm­zük at­ma­sy­na dü­ ep­len­ýär. Ol köý­ne­giň öňü­ni we ar­ dyr­lar. şü­nip, onuň is­län he­re­ke­ti­ni ta­kyk we ka ta­ra­py­ny eme­le ge­tir­ýär. Şol köý­ Ýa­şa­jyk ça­ga­la­ryň köý­ne­jik­le­ çalt ýe­ri­ne ýe­ti­rip­dir. Atyň bu he­re­ke­ti nek­le­riň ete­gi­ne ti­kin sa­lyn­ma­ýar. ri her dür­li reňk­dä­ki ma­ta bö­lek­le­ gy­lyç sal­şy­lan­da türk­men ýi­gi­di­ne az pur­sat­lyk wag­ty ut­ma­ga, ýag­ny, gy­ly­jy Dar sa­ry zo­lak­la­ry ha­sa­ba al­mak bi­ rin­den ti­ki­lip­dir. Onuň ete­gi­ne ti­ len de­giş­li gör­nü­şi al­mak üçin köý­ duş­man­dan sä­hel­çe ir sal­ma­ga müm­ kin urul­man­dyr, ýa­ka­sy­na gaý­ma kin­çi­lik be­rip­dir. Bu ar­tyk­maç müm­ ne­giň gap­dal­la­ry­na goş­ma­ça ma­ta ga­ýap­dyr­lar. Şol köý­nek­ler­de dür­li kin­çi­lik bol­sa, sö­weş­de aman gal­mak urul­ýar. reňk­dä­ki bö­lek ma­ta­lar nä­çe köp üçin aý­gyt­ly äh­mi­ýe­te eýe­dir. Eger, geç­miş­de köý­nek­ler nah bol­du­gy­ça, ça­ga­ny göz-dil­den göw­ Türk­men­ler at­la­ry­ny en­tek taý­ ma­ta­dan ýa­gyr­niçlik sal­nyp ti­ki­len ne­jaý go­ra­ýar diý­lip ha­sap­la­nyp­dyr. ça­nak wag­ty ter­bi­ýe­läp baş­lap­dyr­lar. bol­sa, on­da hä­zir­ki wagt­da şeý­le 6 -8 ýaş­da­ky gyz­ja­gaz­lar üçin nah Olar at­la­ry­nyň boý­nu­nyň uzyn bol­ ma­gy­ny ga­zan­mak üçin taý­ça­nak­la­ra köý­nek­ler di­ňe gar­ta­şan aýal­lar­da ma­ta­lar bo­lan se­tin­den, jir ma­ta­dan duş gel­ýär. Öň­ler köý­ne­giň ete­gi çu­kur­da iým be­rip­dir­ler. Taý­lar be­dew köý­nek ti­kip­dir­ler. Şol köý­ne­giň ýa­ bo­lup ýe­ti­şen­de ola­ryň boý­ny beý­le­ ep­le­nip, el bi­len ti­ki­lip­dir, soň-soň­ ka­sy te­ge­lek bo­lup, gap­dal­ly­gy­na ki at­la­ryň­ky­dan dik we uzyn bo­lup­ lar baş­ga ma­ta­dan, my­sal üçin, jir açy­lyp­dyr. Oňa az-kem keş­de sal­ dyr. Atyň boý­nu­nyň uzyn hem-de dik ma­ta­dan pa­ra­wuz sal­nyp, köý­ne­giň nyp, jä­hek bi­len jä­hek­le­nip­dir. bol­ma­gy, oňa di­ňe owa­dan keşp ber­ ete­gi­ne tu­tuş gel­şik ber­ýär. Ol köý­ Göz­ba­şy­ny ga­dy­my­ýet­den alyp mek bi­len çäk­len­män, eý­sem, üs­tün­ ne­giň ete­gi­ni hem pug­ta­la­ýar. gaýd­ýan mil­li egin-eşik­le­ri­miz de otu­ran ýi­gi­de sö­weş­mä­ge amat­ly şert dö­re­dip­dir. Ba­şa-baş gar­py­şy­ga Hä­zir­ki dö­wür­de ge­lin-gyz­la­ryň asyr­lar geç­se-de, öwüş­gi­ni sol­ma­jak geý­ýän köý­nek­le­rin­de edil geç­miş­ gi­ren ýi­git duş­ma­nyň gy­ly­jyn­dan go­ gym­mat­lyk­dyr. ran­mak üçin aty­nyň boý­nu­ny pe­na, de bol­şy ýa­ly, deň­li­gi­ne ýa­ka açy­lyp, gal­kan hök­mün­de ula­nyp­dyr. We­pa­ly onuň däp bo­ýun­ça berk bel­le­ni­len Sel­bin­ýaz GA­RA­GÖ­ZO­WA, at eýe­si­ne gy­lyç sa­lyn­jak wag­ty boý­ ýer­le­ri­ne keş­de sa­lyn­ýar. Köý­nek­de Türk­men döw­let me­de­ni­ýet nu­ny şol ta­ra­pa gy­şar­dyp­dyr, uzyn bo­ şu­nuň ýa­ly ýa­ka aç­ma­gyň ýön­tem­ ins­ti­tu­ty­nyň mu­gal­ly­my.p ýun bol­sa at üs­tün­dä­ki­niň göw­re­si­niň di­gi­ne ga­ra­maz­dan, şol usul beý­le­ki öňü­ni ga­bap sak­lap­dyr. Duş­man gy­

3. 2020. 49 oňat baş çy­ka­ryp­dyr­lar. Ola­ryň esa­ Türk­men nus­ga­wy ede­bi­ýa­ty­ sy til­si­mi duş­man ga­raş­man dur­ka az nyň par­lak ýyl­dy­zy Mag­tym­gu­ly san­ly bo­lup duş­ma­nyň üs­tü­ne at sa­lyp, Py­ra­gy umu­ma­dam­zat şa­hy­ry­ duş­ma­ny gurt da­ran ýa­ly edip, al­jy­ dyr. Şa­hy­ryň dö­re­di­ji­li­gi bite­wü­ raň­ňy­ly­ga sa­lyp, olar­dan ýe­ne-de ara­ ny aç­mak bo­lup­dyr. Eger-de, duş­man lik fi­lo­so­fi­ýa­sy­na ýug­ru­lan­dyr. go­şu­ny­nyň baş­tu­ta­ny­nyň or­naş­ýan ýe­ Ol ada­myň özü­niň iç­ki kä­mil­ ri­ne şeý­le hü­jüm­ler edi­lip, ola­ryň baş­ li­gi­niň ha­ky­ky eýe­si bol­ma­ly­ tu­ta­ny ýok edil­se, duş­man go­şu­ny uly dy­gy­ny il­kin­ji şert edip goý­ýar. bas­gy ta­pyp­dyr. Türk­men­ler duş­ma­ny Ola­ryň bi­rin­ji­si iman, wyž­dan, şeý­dip ys­gyn­dan dü­şü­rip, so­ňun­dan yn­sap kä­mil­li­gi, ikin­ji­si bol­sa aý­gyt­ly sö­we­şe gi­ri­şip­dir­ler. Uruş­da ylym-bi­lim kä­mil­li­gi. Şu kä­mil­ şeý­le til­sim ula­ny­lan­da, türk­men be­ lik­ler saz­la­şan­da ada­myň he­re­ dew­le­ri türk­men­le­re uly ar­tyk­maç­lyk ke­ti sag­dyn­laş­ýar we iş­jeň­leş­ýär. dö­re­dip­dir. Şu ýer­de Bed­red­din Bek­tu­tyň aý­ Şa­hy­ryň öz­bo­luş­ly, kö­pö­wüş­gin­ dan söz­le­ri­ni ýat­la­ma­gy ýer­lik­li ha­ li şy­gyr­la­ry­ny oka­nyň­da, onuň sap­la­ýa­rys. Ol: «Bäh­bit arap sö­weş­ýän köp zat­lar ba­ra­da oý­lan­dyr­ýan­ ly­jy­ny sal­jak bo­lan­da türk­men ýi­gi­di ser­ker­de bi­len Wa­ta­ny­ny, ar-na­my­sy­ dy­gy aý­dyň ha­ky­kat. Oňa nä­çe aty­nyň boý­nu­ny pe­na­lan­ýar, duş­man ny go­ra­ma­ga sö­we­şe çyk­ýan ser­ker­ ara­laş­dy­gyň­ça, şon­ça-da dür­dä­ bol­sa gy­ly­jy­nyň gar­şy­da­şy­na deg­män, dä­niň ara­syn­da­ky ta­pa­wut ulu­dyr. Ol­ja ne se­tir­le­re, tä­ze pi­kir­le­re, pel­ ata deg­jek­di­gi üçin sä­hel­çe-de bol­sa ge­ti­re­niň şan-şöh­ra­ty bir­nä­çe aý ýa-da se­pe­wi ga­ra­ýyş­la­ra be­ril­ýär­siň. gym­mat­ly wag­ty ýi­ti­rip­dir. Şeý­le be­ bir­nä­çe ýyl do­wam eder. Wa­ta­ny­ny, Mag­tym­gu­ly­nyň dö­re­di­ji­li­gin­dä­ de­we at­la­nan ger­çek türk­men ýi­gi­din­ ar-na­my­sy­ny go­ran ýa-da sö­weş­de ki sy­ýa­sy-jem­gy­ýet­çi­lik pi­ki­ri­ne de ýe­ňi­ji­niň ru­hy eme­le ge­lip­dir. Ýe­ňiş we­pat bo­lan ser­ker­dä­niň şan-şöh­ra­ty ga­zan­ma­gyň il­kin­ji şer­ti bol­sa, ýeň­şe mü­di­mi ýa­şar. Ol gah­ry­man ha­kyn­da gys­ga­ça sal­gy­lan­sak, şa­hy­ryň bo­lan ynam­dyr. ki­tap­lar ýa­zy­lyp, ba­tyr­ly­gy ha­kyn­da­ky dur­muş şert­le­ri­niň tä­si­ri as­tyn­da Dal be­dew sö­zü­niň bir­nä­çe ma­ dö­re­di­len ro­wa­ýat­lar asyr­lar­dan-asyr­ açyk aý­dyň edi­len ze­ru­ry­ýe­te gö­ ny­sy bar­dyr. Bi­rin­ji ma­ny­sy: «Dal» la­ra aşyp, he­mi­şe yn­san­la­ryň kal­by­nyň rä, özü­niň aky­ly­na ge­len pi­kir­le­ sö­zi arap elip­bi­ýi­niň bir har­py bo­lup, hor­mat­ly ýe­rin­de orun tu­tar. Şeý­le ser­ ri we dü­şün­je­le­ri baş­ga adam­la­ra ahal­te­ke at­la­ry­nyň bo­ýun tu­tu­şy şol ker­dä ha­ky­ky ata­sy­nyň og­ly di­ýer­ler» aý­dyp bil­ýän­li­gi­ne we şo­nuň ne­ har­pyň ýa­zy­ly­şy­na meň­ze­ýär. Şo­nuň — di­ýip, bel­läp geç­ýär. Ha­ky­kat­dan üçin boý­nu­ny dik tut­ýan, ke­ýer­jek­läp ti­je­sin­de jem­gy­ýet­çi­lik pi­ki­ri­niň hem ro­wa­ýat­lar­dyr nus­ga­wy şy­gyr­la­ eme­le gel­ýän­di­gi­ne dü­şün­ýär­siň. du­ran, boý­ny uzyn at­la­ra «Dal be­dew­ ry­myz­da­ky, des­san­lar­dyr halk er­te­ki­ ler» di­ýil­ýär. le­ri­miz­dä­ki wa­tan go­rag­çy­sy­nyň keş­bi Mag­tym­gu­ly­nyň be­ýik­li­gi Ikin­ji ma­ny­sy: ga­dy­my dö­wür­ler­de be­dew at bi­len bi­le­lik­de wasp edil­ýär. eser­le­ri­niň güýç­lü­li­gi we dur­mu­ be­dew­le­re taý ta­pyl­man­soň, ýa­ryş­lar­ Hä­zir­ki za­man yl­my dil­de türk­ şy­ly­gy, şol döw­rüň jem­gy­ýet­çi­ da be­dew at­lar bi­len el­guş­la­ry (bür­güt­ men­le­riň ýeň­şe bo­lan yna­my­na dur­ lik ýag­da­ýy­ny dog­ru­çyl­lyk bi­len le­ri) bäs­leş­di­rip­dir­ler. At­lar pel­le­ha­na nuk­ly har­by psi­ho­lo­gi­ýa di­ýip at ber­ be­ýan eden­li­gin­de­dir. Türk­men bür­güt­den hem çalt ge­lip­dir­ler. «Dal» mek bo­lar.Be­dew bi­len es­ge­re bir hal­ky­nyň be­lent mer­te­be­si, yn­ sö­zü­niň bür­güt di­ýen ma­ny­ny ber­ýän­ bi­te­wi sö­weş bir­li­gi, şol sö­weş bir­li­gi­ sap öl­çe­gi, akyl­dar şa­hy­ryň dur­ di­gi üçin syç­rap du­ran, sarç, ýyn­dam niň duş­man bi­le ba­şa-baş gar­py­şy­gy­ at­lar hem dal be­dew­ler diý­lip at­lan­dy­ mu­şy poe­zi­ýa­sy­nyň öze­ni­ni düz­ na bol­sa, har­by tak­ti­ka di­ýip, at be­rip ýär. Türk­men hal­ky XVIII asyr­da ry­lyp­dyr. Bi­ziň şu gün­le­ri­miz­de hem bo­lar. Em­ma bi­ziň mak­sa­dy­myz, asyr­ at­la­ra at da­ky­lan­da guş at­la­ry bi­len la­ryň ýo­wuz sy­nag­la­ryn­dan baş alyp Mag­tym­gu­ly­nyň poe­zi­ýa­syn­da bag­la­nyş­dy­ry­lyp da­kyl­ma­gy ýo­kar­da çyk­mak hut türk­me­niň ba­tyr ger­çek­le­ öňe sü­rül­ýän, hal­kyň paý­has ha­ be­ýan eden­le­ri­mi­zi tas­syk­la­ýar. ri bi­len onuň be­de­wi­ne ba­şar­dan­dy­gy­ zy­na­sy­ny ala­mat­lan­dyr­ýan pi­kir­ Üçün­ji ma­ny­sy: «Dal» sö­zi pars ny, mun­da be­dew atyň or­nu­nyň ulu­dy­ le­ri dur­mu­şyň ka­nu­ny hök­mün­ di­lin­den ter­ji­me edi­len­de, ynam­dar, gy­ny nyg­ta­mak­dyr. de ka­bul edip­dir­ler we oňa berk we­pa­dar diý­me­gi aň­lad­ýar. Ta­ry­ha ser Türk­men­le­riň tug­ra­syn­da be­dew yna­nyp­dyr­lar. Dur­mu­şyň ýö­ sal­sak, türk­men ýi­git­le­ri­niň iň we­pa­ atyň şe­ki­li bar. Türk­men üçin ol üs­tün­ dar we syr­daş ýol­da­şy dal be­dew­ler rel­ge­si­ni on­dan üz­ňe göz öňü­ne li­giň, ýeň­şiň, gel­je­ge bo­lan mi­ze­mez ge­tir­män­dir­ler. Şa­hy­ryň öňe sü­ bo­lup­dyr. Umu­my­laş­dy­ryp ala­ny­myz­ yna­myň ny­şa­ny­dyr. da «Dal be­dew» diý­mek, guş­lar­dan ren yn­sap, päk­lik, er­kin­lik, ada­ hem ýyn­dam, eýe­si­ne we­pa­ly, boý­nu­ Oraz­gel­di TA­GA­NOW, lat­ly­lyk, bir döw­let­li­lik, bir ba­şa ny dik tut­ýan, owa­dan we sö­weş­jeň Türk­me­nis­ta­nyň Ser­het gul­luk et­mek­lik ýa­ly ru­hy ýö­rel­ hä­si­ýet­li be­dew diý­me­gi aň­lad­ýar. ins­ti­tu­ty­nyň Yl­my bö­lü­mi­niň ge­le­ri türk­men hal­ky üçin hä­zir­ Türk­men­ler, esa­san, at üs­tün­de sö­ baş­ly­gy. ki dö­wür­de-de örän gym­mat­ly we­şip­dir­ler hem-de har­by til­sim­ler­den bol­ma­gyn­da gal­ýar. Onuň dö­re­

50 3. 2020. 27-nji iýun — Medeniýet we sungat işgärleriniň hem-de Magtymguly Pyragynyň şygryýet güni Magtymguly Pyragy – umumadamzat şahyry di­ji­li­gi syr­ly duý­gy öwüş­gin­le­ri­ ne örän baý bo­lup, şy­gyr­la­ry­nyň ma­ny­sy­na akyl yzy­gi­der­li­li­gi bi­ len dü­şün­mek, äh­lita­rap­dan ru­ hu­ňa siň­dir­mek örän kyn. Mag­tym­gu­ly yn­sa­nyň öz mak­ sa­dy­na ýet­me­gi üçin dur­mu­şyň in­çe til­sim­li pel­se­pe­si­ni bil­me­li­ di­gi­ni ün­de­ýär. Ýa­şaý­şyň, zäh­ me­tiň hö­zi­ri azap­da, sa­byr-ta­kat­ da, ka­na­gat­da­dyr. Çün­ki türk­men hal­ky «Sa­byr rah­man­dan» di­ýip, ýö­ne ýer­den aý­da­nok. Bu dur­ muş pel­se­pe­si şy­gyr tär­le­ri bi­len eý­le­nip, şa­hy­ryň eser­le­ri­niň halk ha­ky­da­syn­da na­kyl­laş­ma­gy­na ge­tir­ýär. Onuň: Hä­kim bol­saň, hal­ky Gün ki­bi çoý­gul, Akar­da suw, ýa öser­de ýel bol­gul. Ine, akyl­dar şa­hy­ryň şu dür­ dä­ne söz­le­rin­den çen tu­tup, biz şa­hy­ryň türk­me­ni my­rat-mak­sa­ dy­na ýe­tir­mek üçin el­de ba­ry­ny Baş döw­le­tin ta­pan mala hök­mün­de berk we aýaw­ly tu­ eden­di­gi­ni bil­ýä­ris. Mag­tym­ seretmez. tupdyr. Hut şo­ňa gö­rä, şa­hy­ryň gu­ly­nyň ga­raý­şy­na gö­rä, dün­ Ine, şa­hyr ada­myň, hal­kyň yn­sap, päk­lik, er­kin­lik, ada­lat­ly­ ýä­de bar zat­la­ryň hem­me­sin­den mer­te­be­si­ni sak­la­mak­ly­ga şeý­le lyk ýo­ly, umu­ma­dam­zat bäh­bit­li iň gym­mat­ly­sy adam­dyr, şo­ňa dü­şü­nip­dir. pel­se­pe — ga­ra­ýyş­la­ry Baş Ka­ gö­rä-de adam, onuň bäh­bit­le­ri Mag­tym­guly Py­ra­gy­nyň söz­ nu­ny­my­za siň­di» di­ýip bel­le­ýär. dün­ýä­dä­ki äh­li zat­la­ryň gym­ma­ le­rin­den, se­tir­le­rin­den, şy­gyr­la­ Türk­me­niň akyl­dar şa­hy­ry ty­ny, ze­rur­ly­gy­ny we mer­te­be­ ryn­dan Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň ag­zy­ si­ni kes­git­le­ýän esa­sy öl­çeg­dir. bag­ty­ýar­lyk döw­rü­niň adam­la­ry bir­lik hem je­bis­lik ba­ra­da­ky wes­ Ha­ky­kat­dan-da da­na şa­hyr üçin yn­san­sö­ýer­li­gi, ada­myň ýa­ra­dy­ ýet­le­ri­ne he­mi­şe we­pa­ly bol­mak iň ýo­ka­ry idea­lyň, iň gym­mat­ly ly­şy­nyň, ýa­şaý­şy­nyň düýp mat­ her bir türk­me­niň mu­kad­des bor­ ha­zy­na­nyň, jem­gy­ýe­tiň aja­ýyp la­by­nyň be­lent­li­gi­ni öw­ren­ýär­ler, ju­dyr. be­ze­gi­niň, ýa­şaý­şyň äh­li ma­ny­ yn­san­lyk mer­te­be­si­niň ma­ny­sy­ sy­nyň zäh­met­keş halk bo­lan­dy­ nyň be­ýik­li­gi­ne akyl ýe­tir­ýär­ler. Gül­ja­han ŞÜ­KÜ­RO­WA, gy­ny bel­läp geç­me­li. Onuň: Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz: «Hal­ Türk­men döw­let me­de­ni­ýet Ow­wa­l - a mal ýag­şy, mal­dan ky­myz Mag­tym­gu­ly ata­my­zyň ins­ti­tu­ty­nyň uly mu­gal­ly­my. baş ýag­şy, paý­ha­sy­ny dur­mu­şyň ka­nu­ny

3. 2020. 51 Ba­dal­ga Halypa Köp gep­le­me­gi ha­la­ma­ýan, Ça­ga­lyk­dan dur­muş­da ýü­ de­ger­li mas­la­hat­la­ry ber­se-de, bu ter­si­ne köp oka­ýan, özi-de dur­ ze çy­kan bir to­par kyn­çy­lyk­la­ry ugur­dan iş ge­çir­se-de, akt­ýor­lyk muş­da ba­ry­ny ile be­rip bi­len ýe­ňip geç­me­li bo­lan Ba­zar aga sun­ga­tyn­dan hem el çe­kip bil­me­ Ba­zar Ama­now 1908-nji ýyl­da teatr stu­di­ýa­sy­nyň il­kin­ji sy­na­ ýär. Çün­ki ol ar­tist­lik kä­ri­ne-de Te­jen et­ra­byn­da dün­ýä inip­dir. gy­na nä­çe taý­ýar­lyk­ly ba­ran bol­ ja­ny -te­ni bi­len ber­lip­di. Ja­dy­ly Deň-duş­la­ry ta­ra­pyn­dan el­my­ sa -da, sa­da türk­men ýi­gi­di Ka­ sah­na bi­len ömür-ör­kü­ni berk da­ma hor­mat-sy­la­ga my­na­syp zan şä­he­rin­den ýö­ri­te ça­gy­ry­lyp bag­lap­dy. bo­lan, gep-sö­zi el­my­da­ma gunt ge­ti­ri­len Ýu­maý at­ly re­žiss­ýo­ryň Ol şol dö­wür hem 1930-njy dü­şen ýa­ly di­ýil­ýän­ler­den bo­lan, sy­na­gyn­dan ge­çip bil­me­ýär. Ol ýyl­da türk­men teat­ry­nyň we­kil­ bel­li akt­ýor, ha­ly­pa ar­tist, dra­ma­ şon­dan soň öz üs­tün­de has-da le­ri bi­len bir­lik­de Mosk­wa­da ge­ turg hök­mün­de nus­ga­lyk ýol­la­ry berk iş­le­me­gi­ni do­wam et­dir­ýär. çi­ril­ýän ozal­ky so­ýu­zyň halk­la­ ge­çen Ba­zar Ama­now en­çe­me Ber­läý­jek so­wal­la­ra de­ger­li jo­ ry­nyň sun­ga­ty­nyň olim­pia­da­sy­na sun­gat us­sat­la­ry­nyň, dra­ma­turg­ gap ber­mek üçin bir to­par ki­tap­ gat­naş­ýar. Olim­pia­da Ba­zar aga la­ryň hem ha­ly­pa­sy­dyr. Türk­men la­ry oka­ýar, goş­gu­la­ry ýat tut­ýar. üçin hem uly mek­dep bo­lup ör- hal­ky­nyň ta­ry­hy ha­kyn­da köp Re­žiss­ýo­ryň ýa­ny­na «Ýe­ne bir bo­ýu­na gal­ýar. Do­gan­lyk halk­ ki­tap­la­ry okan, ata-ba­ba­la­ry­my­ ge­zek sy­na­nyp gö­re­ýin!» di­ýen la­ryň ar­tist­le­ri­niň dür­li ugur­lar zyň be­ýik ta­rap­la­ry­ny gö­rüp hem ha­ýyş bi­len te­lim ge­zek bar­ýar. bo­ýun­ça us­sat­lyk bi­len keşp­le­ri de­lil­len­di­rip bil­ýän, me­de­ni hem Ahyr­so­ňy ol sy­na­gy go­wy ba­ ýe­ri­ne ýe­ti­ri­şi­ni gö­zi bi­len gö­ ede­bi mi­ra­sy­my­zy yzar­lap, olar ha­lar bi­len tab­şy­ryp, oku­wa ka­ ren B. Ama­now he­niz öw­ren­me­li ha­kyn­da düýp­li gür­rüň­ler et­me­gi bul edil­ýär. B. Ama­now türk­men zat­la­ry­nyň köp­dü­gi­ne, ge­çil­me­li ba­şar­ýan, şo­nuň üçin el­my­da­ma teat­ry­nyň il­kin­ji açy­lan ýy­lyn­ mek­dep­le­ri­niň-men­zil­le­ri­niň öň­ diň­leý­ji­si ýe­tik bu şah­sy­ýet özü­ dan, 1929-njy ýyl­dan baş­lap, bu de­di­gi­ne göz ýe­tir­ýär. Ol özü­niň niň şah­sy ter­ji­me­ha­lyn­da hem ugur­dan iş­läp ug­ra­ýar. Ol ýüz el­ 1942-nji ýyl­da ýa­zan ter­ji­me­ha­ bel­leý­şi ýa­ly, Te­jen uýez­di­niň bi­ li­den gow­rak dür­li keşp­le­ri ynan­ lyn­da «Men... da­şa­ry ýurt klas­ rin­ji Ba­ba­daý­han oba­syn­da daý­ dy­ry­jy­lyk bi­len ýe­ri­ne ýe­tir­ýär. syk­la­ry­nyň saý­lant­gy eser­le­ri han maş­ga­la­syn­da dog­lup, üç ýa­ Dür­li ugur­dan, şeý­le hem go­wy bi­len iç­gin tan­şyp baş­la­nym­da, şyn­da ata-ene­sin­den jy­da düş­ýär. gör­lüp sah­na­laş­dy­ry­lan pýe­sa­la­ me­niň öňüm­de tä­ze bir dün­ýä Ol 1916-njy ýyl­dan 1923-nji ýy­ ryň on­dan gow­ra­gy­ny dö­red­ýär. açy­lan ýa­ly bol­dy. Di­ňe şon­da la çen­li ki­şi maş­ga­la­syn­da ýa­şa­ Bu gy­zyk­ly kär onuň tu­ruw­ go­wy ar­tist ýa-da re­žiss­ýor bol­ ma­ly bol­ýar. Ol il­ki Te­jen, soň­ra baş­dan ho­şu­na gel­ýär we ol ýaş ma­gyň ju­da agyr we kyn, çyl­ Ma­ry şä­her­le­rin­dä­ki mek­dep-in­ ar­tist hök­mün­de ab­raý­ly ýol­la­ryň şy­rym­ly iş­di­gi­ne dü­şü­nip baş­la­ ter­nat­la­ryn­da bi­lim-ter­bi­ýe al­ýar. bir ujun­dan gi­rip, dür­li keşp­le­ri dym. Iş­çi, gul­luk­çy her gün se­kiz 1924 -nji ýyl­da paý­tag­ty­myz­da­ky ýe­ri­ne ýe­tir­mek bi­len, öz il­deş­ sa­gat iş­le­ýän bol­sa, go­wy ar­tist par­ti­ýa mek­de­bi­ne oku­wa ibe­ril­ le­ri­ne şat­lyk eçi­lip, türk­men teatr ýa -da re­žiss­ýor bol­mak üçin gi­ ýär, soň­ra 1926-njy ýyl­da il­kin­ji sun­ga­ty­nyň kä­mil­leş­me­gi­ne my­ je-gün­di­ziň ýig­ri­mi dört sa­ga­dy teatr stu­di­ýa­sy­na oku­wa gir­ýär na­syp go­şant­la­ry­ny goş­ýar. B. hem ýe­ter­lik däl ýa­ly bo­lup gö­ we bu mek­de­bi 1929-njy ýyl­da Ama­now köp ýyl­lar re­žiss­ýor­lar rün­ýär­di. Iş­le­me­li, iş­le­me­li iş­ ta­mam­lap, Türk­men döw­let dra­ to­pa­ry­nyň ag­za­sy hök­mün­de-de de -de, öý­de-de, çaý ba­şyn­da-da, ma teat­ryn­da ar­tist bo­lup işe baş­ bu ugur­dan ýaş­la­ra ha­ly­pa­lyk ed­ di­ňe ar­man-ýa­da­man iş­le­me­li» la­ýar we bu kä­ri öm­rü­niň soň­ky ýär. Dra­ma­turg­lar bi­len iş­leş­ýär. di­ýip ýaz­ýar. «Ol gün­diz­le­ri­ne, gün­le­ri­ne — 1981-nji ýy­lyň ma­ Ol şol dö­wür re­žiss­ýor­lar to­pa­ ag­şam­la­ry­na teatr­da iş­lär­di, ýa­ry ýy­na çen­li do­wam et­dir­ýär. ry­nyň ag­za­sy hök­mün­de ýaş­la­ra gi­je­den soň bol­sa, pýe­sa ýa­zar­

52 3. 2020. dy» di­ýip, Be­gi Su­ha­now Ba­zar köp­ta­rap­ly­dy­gy­ny äş­gär ed­ýän «Keý­mir kör­de» Ne­dir­şa­nyň, Ama­no­wyň dog­lan gü­nü­niň seg­ pur­sat­la­ryň bi­ri hem, sah­na­da «Der­ňew­çi­de» Osi­piň, «Hüýr­ sen ýyl­ly­gy­na ba­gyş­lap ýa­zan söz­süz oý­na­mak (pau­za­ny dol­ luk­ga-Hem­ra­da» Hys­row şa­nyň, «Ba­zar Ama­now» at­ly ki­ta­byn­da dur­mak). Ar­tis­tiň ar­tist­lik şah­sy­ «Aý­gyt­ly ädim­de» Gul­ly­ha­nyň, bel­le­ýär. ýe­ti­niň nä­de­re­je­de­di­gi­niň ýü­ze «Otel­lo­da» Ya­go­nyň, «Ju­ma» Ba­zar aga 1937-nji ýyl­da H. çyk­ýan ýe­ri. Ba­zar Ama­now keş­ ese­rin­de baş gah­ry­man Ju­ma­nyň, Ça­ry­ýew bi­len «Zöh­re-Ta­hyr», biň söz­süz — iç­ki mo­no­lo­gy­ny «Lau­ren­si­ýa­da» ko­man­do­ryň, 1940-njy ýyl­da G. Bu­ru­now bi­ to­ma­şa­ça ýe­tir­mek­de, keş­biň to­ «Fa­raon­lar­da» Ani­si­miň, «Dag­ly len «Keý­mir kör», 1963-nji ýyl­ ma­şa­ça düş­nük­li bol­ma­gy üçin gyz­da» Aly­nyň, «Ke­mi­ne­de» ge­ da «Aý­lar», şeý­le hem 1942-nji akt­ýor­çy­lyk sun­ga­ty­nyň äh­li da­ýyň, «Ak saý­gak­da» Mu­har­ ýyl­da «Ke­mi­ne», 1946-njy ýyl­da müm­kin­çi­lik­le­ri­ni peý­da­lan­ýar. be­ýiň, «Mag­tym­gu­ly­da» No­bat «Sol­tan San­jar», 1961-nji ýyl­ Biz mu­nuň şeý­le­di­gi­ne G. Pfeý­ ha­nyň hiç ha­çan ýat­dan çyk­ma­ da «Aýaz­han», 1963-nji ýyl­da fe­riň «Bu gaý­ta­lan­ma­ly däl­dir» jak keşp­le­ri­ni dö­re­dip, to­ma­şa­ «Mol­la­ne­pes», 1967-nji ýyl­da dra­ma­syn­da has aý­dyň göz ýe­tir­ çy­la­ryň gyz­gyn söý­gü­si­ne my­na­ «Ha­zy­na­lar ada­sy», «Ja­dy­ly na­ dik. Spek­tak­lyň bü­tin do­wa­my­ny syp bol­ýar. Türk­men dra­ma­tur­gy, gyş­lar» ýa­ly pýe­sa­la­ry dö­re­dip, Ýa­ma­mo­ta bir gal­ta­gyň üs­tün­de bel­li akt­ýor, Türk­me­nis­ta­nyň türk­men dra­ma­tur­gi­ýa sun­ga­ty­ ge­çir­ýär. Iç­ki duý­gy­ňy gi­ňiş­le­ýin halk ar­tis­ti B. Ama­no­wyň ge­çen nyň ge­ri­mi­niň ar­tist­lik ýol­ gi­ňel­me­gi­ne la­ry, dra­ma­ has -da kä­mil­ tur­gi­ýa­sy ga­ leş­me­gi­ne, ty üýt­ge­şik. bu ugur­dan Onuň eser­le­ri dün­ýä çyk­ hä­zir­ki gün­ler ma­gy­na uly hem söý­lüp go­şant go­ okal­ýar. Şeý­ şan us­sat­dyr. le hem go­wy Onuň 1937- akt­ýor, bel­ nji ýyl­da dö­ li dra­ma­turg, re­den «Zöh­ Türk­me­nis­ta­ re-Ta­hyr», nyň halk ar­ 1942-nji ýyl­ tis­ti B. Ama­ da dö­re­den no­wyň ady «Ke­mi­ne», ýur­du­myz­da 1963-nji ýyl­da dö­re­den «Mol­la­ he­re­ket­le­riň üs­ti bi­len to­ma­şa­ça ebe­di­leş­di­ril­di. Hä­zir­ki wagt­ ne­pes» at­ly dra­ma eser­le­ri köp ýe­tir­mä­ge bu keşp müm­kin­çi­lik da ýur­du­my­zyň Döw­let ça­ga­lar ýyl­la­ryň do­wa­myn­da sah­na­dan ber­me­ýär. Akt­ýor Ýa­ma­mo­ta­nyň ki­tap­ha­na­sy, Ahal we­la­ýa­ty­nyň düş­män, to­ma­şa­çy­la­ryň gö­wün­ iç­ki pi­kir­le­ri­ni per­so­naž­la­ra bo­ Al­tyn asyr et­ra­byn­da­ky daý­han le­ri­ni aw­lap gel­ýän naý­ba­şy eser­ lan ga­raý­şyn­da ýü­ze çy­kar­ýar» bir­le­şik Ba­zar Ama­no­wyň ady­ny ler­dir. Aý­ra­tyn hem Ga­ra­ja Bu­ru­ di­ýip bel­le­ýär. gö­ter­ýär. Ol ki­no, teatr sun­ga­tyn­ now bi­len ýa­zan «Keý­mir kör» Ol türk­men çe­per film­le­ri bo­ da, dra­ma­tur­gi­ýa­da mek­dep bo­ at­ly ta­ry­hy dra­ma ese­ri türk­men lan «Pro­ku­ror­da» Sa­par ba­ýyň, lup ýa­şan şah­sy­ýet­dir. teatr sun­ga­ty­nyň al­tyn go­ru­na «Aý­na­da» Esen ba­ýyň, «Ço­pan ymyk­ly gi­ren eser­le­riň bi­ri bol­ og­lun­da» Ne­pe­siň keş­bi­ni dö­re­ Gül­şat AMAN­BER­DI­ÝE­WA, dy. Aga­my­rat Aman­my­ra­dow den ar­tist­dir. Türk­me­nis­ta­nyň Ba­zar özü­niň «Il­kin­ji türk­men ar­tist­le­ Ol teatr sun­ga­tyn­da-da öz Ama­now adyn­da­ky ri» at­ly ki­ta­byn­da bel­li akt­ýor B. yzy­ny go­ýan, ar­tist hök­mün­de döw­let ça­ga­lar ki­tap­ha­na­sy­nyň Ama­no­wyň ar­tyk­maç ta­ra­py ha­ meş­hur­ly­ga eýe bo­lan şah­sy­ýet­ di­rek­to­ry. kyn­da: «Us­sat ar­tis­tiň ta­lan­ty­nyň dir. Şeý­le­lik­de, Ba­zar Ama­now

3. 2020. 53 Ha ­ly­panyň­ ha­ty­rasy­

sa­dy, ope­ra aý­dym­çy­sy hök­mün­de gat muş­dak­la­ry ta­ra­pyn­dan gyz­gyn giň­den ta­na­lan Ma­ýa Ku­ly­ýe­wa­nyň gar­şy­la­nyp, oňa gu­jak-gu­jak gül­ler sun­gat ýo­ly bu gün­ki gün­de köp­ler sow­gat edil­di. Türk­men we dün­ýä üçin nus­ga­lyk ýol-ýö­rel­ge­dir. Türk­ halk­la­ry­nyň ara­syn­da sun­gat ar­ka­ly men teat­ry­nyň şeý­da bil­bi­li bo­lan dost-do­gan­lyk gat­na­şyk­la­ry­nyň do­ Ma­ýa Ku­ly­ýe­wa­nyň «Zöh­re-Ta­hyr­ wam et­me­gi­ne go­şant goş­dy. Us­sat da» Zöh­rä­niň, «Aba­dan» ope­ra­syn­ aý­dym­çy aý­dym-saz sun­ga­ty bi­len da Aba­da­nyň, «Şa­se­nem-Ga­ryp­da» türk­men hal­ky­ny dün­ýä ta­nat­dy. Şa­se­ne­miň we Ga­ry­byň eje­si­niň, Türk­men teatr sun­ga­ty­nyň düý­ «Leý­li-Mej­nun­da» Leý­li­niň, «Ýew­ bü­ni tu­tu­jy­la­ryň bi­ri, pro­fes­sio­nal ge­niý One­gin­de» Tat­ýa­na­nyň we saz sun­ga­ty­nyň par­lak ýyl­dy­zy Ma­ ýe­ne-de köp-köp gah­ry­man­la­ryň ýa Ku­ly­ýe­wa­nyň çe­ken zäh­me­ti­ne keşp­le­ri, onuň be­lent heň­li aý­dan ýo­ka­ry ba­ha be­ril­di. Oňa 1943-nji Bu gün­ki gün bag­ty­ýar türk­men ari­ýa­la­ry uzak wag­tyň do­wa­myn­ ýyl­da «Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­ hal­ky Mäh­ri­ban Pre­zi­den­ti­mi­ziň ta­ gal­la­sy bi­len bu aja­ýyp za­ma­na­da hal­kyň söý­gü­li şa­hyr­la­ry­nyň, akyl­ dar­lar­dyr da­na­la­ry­nyň we beý­le­ki gör­nük­li adam­la­ryň ha­ty­ra­sy be­lent­ den tu­tul­ýar, ola­ra çuň sar­pa go­ýul­ ýar. Türk­me­niň be­lent owaz­ly, my­la­ ýym ses­li şeý­da bil­bi­li, teatr sun­ga­ ty­nyň ös­me­gi­ne we kä­mil­leş­me­gi­ ne, onuň us­sat aý­dym­çy ýaş­lar bi­len baý­laş­ma­gy­na aý­ra­tyn uly go­şant go­şan Türk­me­nis­ta­nyň Gah­ry­ma­ny Ma­ýa Ku­ly­ýe­wa­nyň dog­lan gü­nü­ niň 100 ýyl­ly­gy­nyň hem ýur­du­myz­ da giň ge­rim­li bel­le­ni­lip ge­çil­me­ da to­ma­şa­çy­la­ryň kal­by­nyň tö­rün­de nan ar­tis­ti», 1952-nji ýyl­da «Türk­ gi mu­nuň aý­dyň su­but­na­ma­sy­dyr. orun al­dy. Onuň mah­mal se­si dün­ me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti», 1955-nji Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk ýä­niň köp ýurt­la­ry­nyň sah­na­syn­da ýyl­da «SSSR-iň halk ar­tis­ti» di­ýen za­ma­na­syn­da onuň dö­re­den aja­ýyp ýaň­lan­dy. Ha­ly­pa­nyň türk­men ze­ hor­mat­ly at­lar da­kyl­dy. Türk­men keşp­le­ri­niň, teatr­da goý­lan il­kin­ji na­ny­na mah­sus owa­dan­ly­gy, gel­ me­de­ni­ýe­ti­ne we sun­ga­ty­na uly sar­ ope­ra­lar­da ýo­ka­ry per­de­de ýe­ri­ne şik­li ly­ba­sy bi­len «Ço­pan og­ly» pa goý­ýan Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­ ýe­ti­ren aý­dym­la­ry­nyň äh­li halk­ fil­min­dä­ki Şe­ke­riň keş­bi ki­no muş­ zyň Per­ma­ny bi­len 2008-nji ýyl­da la­ryň we­kil­le­ri ta­ra­pyn­dan söý­lüp dak­la­ry­nyň he­mi­şe­lik ha­ky­da­syn­da Ma­ýa Ku­ly­ýe­wa «Türk­me­nis­ta­nyň diň­le­nil­ýän­di­gi has-da gu­wan­dy­ry­ gal­dy. Ady ro­wa­ýa­ta öw­rü­len Ma­ýa Gah­ry­ma­ny» di­ýen be­lent adyň eýe­ jy­dyr. Ku­ly­ýe­wa dür­li ýyl­lar­da Hin­dis­tan, si bol­dy. Onuň ady Türk­men mil­li Türk­me­nis­ta­nyň Gah­ry­ma­ny Ow­ga­nys­tan, In­do­ne­zi­ýa, Pol­şa, kon­ser­wa­to­ri­ýa­sy­na da­ky­lyp, ebe­ Ma­ýa Ku­ly­ýe­wa türk­men ope­ra Weng­ri­ýa, Mon­go­li­ýa, Tür­ki­ýe ýa­ly di­leş­di­ril­di. teat­ry­nyň il­kin­ji aý­dym­çy­la­ry­nyň döw­let­ler­de dö­re­di­ji­lik sa­par­la­ryn­da bi­ri­dir. Ýa­şan ma­ny­ly öm­rü­ni ýur­ bol­mak mi­ýes­ser et­di. Ol bu döw­ Baýram ÇARYÝEW, du­my­zyň teatr we ki­no, aý­dym-saz let­ler­de bo­lan­da, bil­bil owa­zy bi­len Türkmenistanyň Medeniýet sun­ga­ty­nyň ös­me­gi­ne ba­gyş­lap, di­ aý­dym-saz sun­ga­ty­my­zy be­len­de ministrliginiň Teatr we tomaşa ňe ýur­du­myz­da däl-de, eý­sem, da­ gö­ter­di. Onuň aý­dan türk­men halk edaralary bölüminiň başlygynyň şa­ry ýurt­lar­da-da ta­ny­mal sah­na us­ aý­dym­la­ry dost­luk­ly ýurt­la­ryň sun­ orunbasary.

54 3. 2020. Sun ga­ ­tyň öwüş­gin­le­ri Wa­ta­nyň al­tyn owa­zy

Ýe­ke­lik­de aý­dym aýt­mak diň­leý­ji­le­riň ta­ma­ sun­ga­ty­nyň bel­li aý­dym­çy­sy sy­ny öde­ýän­ler­den Me­de­ni­ýet Şah­ber­di­ýe­wa 1930- bo­lup ýe­tiş­me­gi­ne njy ýy­lyň 23-nji few­ra­lyn­da Jeý­ ýar­dam edip­dir. Aý­ hun der­ýa­sy­ny gol­tuk­lap otu­ran dym­çy dog­lan­da oňa Ker­ki şä­he­rin­de dün­ýä in­ýär we we­li­lik bi­len Me­de­ aý­dym­çy­nyň ady­nyň hem bu ni­ýet diý­lip at go­ýul­ ug­ruň göz­ba­şyn­da du­ran Me­ ma­gy dur­muş öw­ de­ni­ýet sö­zi bo­lan­soň, bu at ýaş rüm­le­rin­de öz oňyn aý­dym­çy­nyň ze­hi­ni­niň joş­gun­ ne­ti­je­si­ni hem be­ren­ ly bol­ma­gy­na bel­li bir de­re­je­de dir di­ýip ha­ly­pa­lar gol­daw bo­lup hyz­mat edip­dir. bel­le­ýär­ler. Bu at ha­ Çyn ze­hin hök­mün­de or­ta çy­kan ky­kat­dan hem gö­ýä Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti M. onuň sun­gat ýo­lu­na Şah­ber­di­ýe­wa­nyň ýe­ri­ne ýe­ti­ri­ şug­la sa­lyp, ýol­gör­ ji­lik us­sat­ly­gy­na bu ugur­dan kä­ ke­zi­ji hök­mün­de ör- mil baş çy­kar­ýan­lar «Bu ze­nan bo­ýu­na ga­lan ýa­ly­dy. çal­ma­gy öw­ren­ýär. Saz gu­ra­ly­ny hal­ky­my­zyň ýe­ke­lik­de aý­dym Çün­ki türk­men hal­ky­nyň aý­dym- çal­ma­gy öw­ren­me­gi­niň öm­rü­niň aýt­mak bo­ýun­ça mil­li ga­za­nan­la­ saz sun­ga­tyn­da Me­de­ni­ýe­tiň ça­ iň bir utuş­ly gün­le­rin­den bi­ri bo­ ryn­dan­dyr» di­ýip ba­ha be­rip­dir­ ga­lyk­dan äden her bir ädi­mi ug­ lan­dy­gy ha­kyn­da ha­ly­pa aý­dym­ ler. Aý­dym­ça Al­la ta­ra­pyn aja­ ru­na­dy. çy soň-soň­lar gür­rüň be­rer­di. Ol: ýyp ýat­keş­lik we üýt­ge­şik ýe­ri­ne As­lyn­da onuň dur­mu­şyn­da «Şol dö­wür aý­dym-saz sun­ga­ty ýe­ti­ri­ji­lik, dur­mu­şy ukyp ber­lip­ hem edil beý­le­ki ab­raý­ly adam­ me­niň dün­ýäm­de ýer­leş­di­mi, ýa- dir. Aý­dym­çy­nyň her ge­zek owa­ lar­da bol­şy ýa­ly, kyn­çy­lyk­lar az da ter­si­ne men aý­dym-saz sun­ zy­ny li­ri­ki-sop­ra­no-ko­lo­ra­tur bol­man­dy. Ol eý­ýäm ýe­di ýa­ ga­ty­nyň süň­ňü­ne or­naş­dym­my, (se­si­ňi bo­kur­dak­da owaz­ly gaý­ şyn­da ýe­tim gal­dy we ony ça­ bil­me­dim. Şol gün­den baş­lap nat­mak) taý­dan saz bi­len saz­laş­ ga­lar öýü­ne ber­me­li di­ýen ne­ti­jä aý­dym-saz sun­ga­ty­na ýug­ru­lyp, dy­ryp çy­ka­ryp aý­dym aýt­ma­gy gel­di­ler. Ça­ga­lar öýün­de mu­gal­ onuň dün­ýä­sin­den dem alyp baş­ «men-men» di­ýen diň­leý­ji­le­rem lym-ter­bi­ýe­çi­ler onuň me­de­ la­dym. Uruş­dan agyr ýa­ra­la­nyp ja­dy­lap­dyr, özü­ne ben­di edip­dir. ni­ýet-sun­gat ug­run­da­ky ar­tyk­ gaý­dyp ge­len agam me­ni dog­duk Onuň uzak wagt­lap, ar­man-ir­ maç­lyk­la­ry­ny ýü­ze çy­kar­ýar­lar şä­he­ri­mi­ze äkit­jek bo­lan­da we­ män bu ugur­dan çe­ken zäh­me­ti we gel­jek­ki bel­li aý­dym­çy­nyň lin, er­bet ho­puk­dym. Aý­dym-saz aý­dym­çy­nyň gün­sa­ýyn kä­mil­ bu ugur­dan özü­ni aç­ma­gy üçin sun­ga­tyn­dan daş­la­şa­ryn, gaý­dyp leş­me­gi­ne ýar­dam edip­dir. Şeý­ müm­kin­çi­lik­ler dö­red­ýär­ler. yzy­my tap­ma­ryn di­ýip gork­dum. le­lik­de, meş­hur ka­me­ra we ope­ra Şeý­le­lik­de, Me­de­ni­ýet baý­ram­ Mek­de­bi ta­mam­lap, or­ta saz­çy­ aý­dym­çy­sy bol­mak bi­len, ol şä­ çy­lyk çä­re­le­rin­de hä­li-şin­di çy­ lyk mek­de­bi­niň ga­py­syn­dan ät­le­ girt hem ha­ly­pa hök­mün­de mil­li kyş et­mek, has-da türk­men halk dim. Ol ýer­de di­ňe bir öz saý­lan aý­dym-saz sun­ga­ty­my­zyň ös­me­ aý­dym­la­ry­ny maň­zy­na ýe­ti­rip ug­rum bo­ýun­ça däl, aý­dym­la­ gi­ne düýp­li go­şant go­şup­dyr. M. aýt­mak bi­len bu ugur­dan özü­ne ry ýe­ri­ne ýe­ti­ri­ji­li­gim bo­ýun­ça Şah­ber­di­ýe­wa öz ge­ze­gin­de ýaş ýol ar­çap ug­ra­ýar. Şeý­le bo­lan­ hem me­ni sy­nag­dan ge­çir­di­ler. aý­dym­çy­la­ryň hem köp san­ly­sy­ soň, ol saz­çy­lyk mek­dep-in­ter­na­ Sy­nag­lar­dan soň men öz ady­my na ha­ly­pa­lyk edip, ola­ryň bel­li ty­na ibe­ril­ýär hem-de in­ter­nat­da skrip­ka­çy­la­ryň sa­na­wyn­dan göz­ aý­dym­çy­lar hök­mün­de ta­lap­kär Me­de­ni­ýet skrip­ka saz gu­ra­ly­ny le­dim, em­ma nä­çe göz­le­se­mem,

3. 2020. 55 ol ýer­den öz ady­my, fa­mi­li­ýa­ ryn­da Da­ňa­tar Öwe­zow bi­len my tap­ma­dym. Şon­dan soň men Ad­rian Şa­poş­ni­ko­wyň «Şa­se­nem Türk­men döw­let uni­wer­si­te­ti­ne we Ga­ryp», Aman Aga­jy­ko­wyň Gol­den ma­te­ma­ti­ka ug­run­dan oku­wa gir­ «Gowgaly gi­je» ope­ra­la­ryn­da mek is­le­dim. Soň­ra eşi­dip otur­ aý­dym­lar aý­dyp, Rims­kiý-Kor­ voice sam, me­ni saz­çy­lyk mek­de­bin­de sa­ko­wyň «Şa gel­nin­de», J. Wer­ uzak wagt­lap göz­läp­dir­ler. Çün­ di­niň «Tra­wia­ta­syn­da» we beý­le­ of the ki men or­ta saz­çy­lyk mek­de­bi­ ki­ler­de il­kin­ji par­ti­ýa­la­ry ýe­ri­ne niň «Ýe­ke­lik­de aý­dym aýt­mak ýe­tir­di. Dür­li ýyl­lar­da «Aşyr aga­ sun­ga­ty» bö­lü­mi­ne oku­wa ka­bul nyň höt­jet­li­gi», «Me­niň dos­tum mot­her­land edi­lip­di­rin. Dog­ru­sy şol gün­de­ Me­le­guş», «Jap­bak­lar» ýa­ly çe­ On Feb­rua­ry 23 of this year, nem me­niň aý­dym-saz sun­ga­tyn­ per film­ler­de bel­li aý­dym­çy hök­ Me­de­niyet Shakh­ber­diyeva would have tur­ned 90 years da­ky ja­dy­ly, bag­ty­ýar dur­mu­şym mün­de ses ber­di. Ol şeý­le­lik­de, old. Pe­op­le's Ar­tist of Turk­me­ baş­lan­dy» di­ýip, Me­de­ni­ýet Şah­ hä diý­mä­nem hal­ka­ra de­re­je­ nis­tan, an outs­tan­ding vocalist, ber­di­ýe­wa gür­rüň ber­di. sin­de şan-şöh­ra­tyň eýe­si bol­dy. who­se ta­lent became the pri­de Onuň Mosk­wa­nyň döw­let Ony Hal­ka­ra Glin­ka adyn­da­ky ýe­ke­lik­de aý­dym aýt­mak sun­ of the Turk­men pe­op­le, their na­ kon­ser­wa­to­ri­ýa­sy­na oku­wa gi­ri­şi tio­nal he­ri­ta­ge, lived a long and ga­ty­nyň emin ag­za­ly­gy­na ka­bul ba­ra­da­ky dur­mu­şy meş­hur «Er­tir fruit­ful li­fe. Na­tu­re en­do­wed et­di­ler. M. Şah­ber­di­ýe­wa meş­hur ge­liň» çe­per fil­mi­niň gah­ry­ma­ny the sin­ger with a won­der­ful ear aý­dym­çy hök­mün­de eziz Di­ýa­ si­bir­li Fros­ýa Bur­la­ko­wa­nyň ki­ for mu­sic and a ra­re voice­ ­­ a no­da­ky dur­mu­şy bi­len örän meň­ ry­my­zyň, Pol­şa­nyň, Hy­taý Halk ly­rical-colo­ra­tu­ra sop­ra­no, and zeş. Me­de­ni­ýet hem gi­riş sy­na­gy­ Res­pub­li­ka­sy­nyň, Ka­na­da­nyň, her work and ti­re­less pur­su­it of na gi­jä ga­lyp bar­ýar. Şol se­bäp­li Hin­dis­ta­nyň, Ger­ma­ni­ýa­nyň, per­fecti­on ma­de her an outs­tan­ onuň res­mi­na­ma­la­ry ka­bul edil­ Fran­si­ýa­nyň, Şwe­si­ýa­nyň, Rus­ ding cham­ber and ope­ra sin­ger, me­ýär. Şeý­le bo­lan­soň, M. Şah­ si­ýa Fe­de­ra­si­ýa­sy­nyň we beý­le­ki a ta­len­ted teacher who ma­de a ber­di­ýe­wa kon­ser­wa­to­ri­ýa­nyň ýurt­la­ryň şä­her­le­rin­de to­ma­şa­çy­ sig­ni­ficant cont­ri­bu­ti­on to the rek­to­ry Alek­sandr Sweş­ni­ko­wa lar köp­çü­li­gi­niň öňün­de çy­kyş develop­ment of na­tio­nal cul­tu­re ýüz tut­ýar. Özü­niň ýe­ri­ne ýe­ti­ edip, diň­leý­ji­le­riň sag­bol­sun­la­ and the education of young ta­ ri­ji­lik uky­by­ny bar­lap gör­me­gi ry­na my­na­syp bol­dy. Ol 1970- lents. The na­me given to her at öze­le­nip­ler ýal­bar­ýar. Ýö­ne­keý nji ýyl­da «Ha­lal zäh­me­ti üçin» birth — Me­de­niyet tur­ned out türk­men gy­zy­nyň beý­le ba­tyr­gaý me­da­ly, 1980-nji ýyl­da «Hal­ka­ra to be prop­he­tic, as if de­fi­ning ýüz­ tut­ma­sy­na geň ga­lan rek­tor dost­lu­gy», 1987-nji ýyl­da «Zäh­ her path in art, in the mu­sical ahy­ry yla­laş­ýar. Onuň ýe­ri­ne ýe­ met we­te­ra­ny» or­den­le­ri bi­len cul­tu­re of the Turk­men pe­op­le. ti­ri­ji­li­gi­ne haý­ran­lar ga­lan kon­ sy­lag­la­nyl­dy. Oňa 1964-nji ýyl­ In her li­fe, li­ke everyo­ne el­ ser­wa­to­ri­ýa­nyň ýol­baş­çy­sy: «Eý, da «Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­nan se, the­re we­re ma­ny dif­ficul­ti­es, bu eý­ýäm taý­ýar Ro­zi­na ah­be­ti!» ar­tis­ti», 1967-nji ýyl­da «Türk­ but each one has their own. At the age of 7, she re­mai­ned an di­ýip, ony dün­ýä bel­li Ro­zi­na at­ me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti», 1975- orp­han and was as­sig­ned to an ly ope­ra aý­dym­çy­sy­na de­ňäp el nji ýyl­da «SSSR-iň halk ar­tis­ti» orp­ha­na­ge, whe­re teachers no­ çarp­ýar. Soň­ra onuň dip­lom işi di­ýen hor­mat­ly at­lar da­kyl­dy. Meş­hur aý­dym­çy 2007-nji ýyl­da ticed her mu­sical abi­li­ti­es - the hem J. Ros­si­ni­niň «Se­wil­ýa ser­ girl sang folk songs beau­ti­ful­ly Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ta­ra­şy» ope­ra­syn­da­ky Ro­zi­na­nyň and actively par­ticipa­ted in ho­ «Türk­me­niň Al­tyn asy­ry» at­ly par­ti­ýa­sy bol­dy» di­ýip gür­rüň li­day concerts. Me­de­niyet was bäs­le­şi­gi­niň ýe­ňi­ji­si bol­dy. Onuň ber­ýär­ler. sent to a mu­sic bo­ar­ding scho­ Me­de­ni­ýet Şah­ber­di­ýe­wa aý­dym­la­ry hä­zir­ler hem diň­leý­ji­ ol, whe­re she stu­di­ed vio­lin. «It döw­let kon­ser­wa­to­ri­ýa­sy­ny ta­ le­riň ha­ky­da­syn­da şol ýaň­la­nyp comp­le­te­ly chan­ged my li­fe, the mam­la­nyn­dan soň Aş­ga­ba­da dur, ýaň­la­nyp dur. sin­ger recal­led. «It was as if I ge­lip, Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky we­re in anot­her world, so the Türk­men döw­let aka­de­mi­ki teat­ mu­sic cap­tu­red me. It's hard to

56 3. 2020. say­ ­­ the mu­sic sett­led in me, and A. Sha­pash­ni­kov in the a special trait when as­ked to tell or I be­gan to live in mu­sic. But ope­ras «Sha­se­nem and Ga­rib», about her­self, she al­wa­ys tal­ked when my uncle re­tur­ned af­ter a «Anxious Night» by A. Aga­jy­ about the pe­op­le with whom she se­rious wound from the front kov, per­for­med the first parts in had to work. So it was in one of and wan­ted to ta­ke me from thes «King’ Bri­de» of Rims­ky- the last in­terviews, whe­re the the bo­ar­ding scho­ol to my ho­ Kor­sa­kov, «Traviate» by J. Ver­ sin­ger sha­red her me­mo­ri­es of me­town, I re­fu­sed, being af­ra­ di and ot­hers. Her voice sounds Bel Ru­den­ko, about wor­king in id to part with the mu­sic. Af­ter in films of dif­fe­rent years­ ­­ Chi­na and ope­ra les­sons at M. gra­dua­ti­on, she decided to go «The trick of old As­hyr», «My Do­nets-Hes­se­ir. to a specia­li­zed mu­sical scho­ol, friend Me­le­gush», «Jap­baks». — Li­fe has given me ma­ny whe­re in ad­di­ti­on to an exam She received recog­ni­ti­on in her mee­tings with great ar­tists and in a special­ty, vocal da­ta was ho­me­land and aut­ho­ri­ty in in­ mu­sicians, the sin­ger sa­id then. checked. When the lists of app­ ter­na­tio­nal mu­sical circles - she — I was taught the art of sin­ licants we­re pos­ted, I loo­ked was a mem­ber of the ju­ry of the ging, and I le­ar­ned from them for my­self among the vio­li­nists In­ter­na­tio­nal vocalist com­pe­ti­ hard work, hu­ma­ni­ty, spi­ri­tu­al - and did not find it. Thin­king ti­on na­med af­ter Glin­ka. Tho­ vigi­lance, res­pon­si­bi­li­ty to the that they did not accept me, de­ se who wor­ked with her ne­ar­by au­di­ence. With age, a per­son cided to en­ter the de­part­ment no­te that the sin­ger was al­wa­ys chan­ges, but the­re is so­met­hing of mat­he­ma­tics of the Turk­men dis­tin­gu­is­hed by great in­dust­ in us that never gets old, and sta­te univer­si­ty. Then they se­ rious­ness, cons­tant­ly wor­ked this do­es not fa­de our in­te­rest in arched for me for a long ti­me, on her­self, imp­roving her skills, li­fe. The new his­to­rical era has and I found out that because of and al­wa­ys le­ar­ned the art of given me new mee­tings with my voice I was accep­ted in­to sin­ging. the bright ta­lents that our pe­op­ the vocal de­part­ment. My jo­ur­ Me­de­niyet Shakh­ber­diyeva le are so rich in. ney to ope­ra be­gan with this». adequa­te­ly rep­re­sen­ted her na­ For, her it was al­wa­ys the The sto­ry of her ad­mis­si­on tive Turk­me­nis­tan beyond its ma­in thing - to serve the na­tio­ to the Moscow con­servato­ry bor­ders, glo­ri­fying na­tio­nal mu­ nal art, to be use­ful to the count­ is si­mi­lar to one with the sto­ry sical art. Ad­mi­ring the au­di­ence ry and the Turk­men pe­op­le, and of a nug­get from Si­be­ria - Fro­ with her voice, she per­for­med her hap­pi­ness­ ­­ to see that the si Bur­la­kova, the he­roi­ne of works of world and na­tio­nal work of her li­fe finds a wort­hy the most po­pu­lar film «Come mu­sical clas­sics, lea­ding ope­ra con­ti­nua­ti­on in young ta­lents, to­mor­row». She was al­so la­te par­ti­es, ro­mances, and songs of be­hind which is the fu­tu­re of for ent­rance exams and did not the pe­op­les of the world. Ma­ny Turk­men mu­sical art. She rai­ accept documents. Then Me­ ad­mi­rers of her unique gift and sed ma­ny sin­gers, brought glo­ de­niyet ap­pea­led to the rector mul­ti-faceted ge­ne­ro­us ta­lent ry to our count­ry, and the sta­te of the con­servato­ry Alexan­der are cap­tivated by this enchan­ de­served­ly re­war­ded her for her Vasi­lyevich Svesh­ni­kov and as­ ting voice, which is heard in work. The Pre­si­dent of Turk­me­ ked to lis­ten to her. Surp­ri­sed ma­ny fea­tu­re films and concert nis­tan per­so­nal­ly pre­sen­ted the by the per­sis­tence of a fra­gi­le recor­dings. sin­ger with an ho­no­ra­ry award girl, he went to me­et her. And To work for her was to live. of the Mot­her­land­ ­­ the Or­der af­ter lis­te­ning, he exclai­med Un­til the last da­ys of her li­fe, of Turk­me­nis­tan «Al­tyn asyr» ad­mi­ring­ly: «Yes, this is fi­nis­ she taught, pas­sing over the III deg­ree. Me­de­niyet Shakh­ hed Ro­zi­na!» Ro­zi­na’s part in J. years accumu­la­ted expe­ri­ence ber­dyeva will fo­rever re­ma­in Ros­si­ni’s ope­ra «The Bar­ber of and secrets of excel­lence to stu­ for us the gol­den voice of the Sevil­le» was her the­sis. dents of the Turk­men na­tio­nal Mot­her­land, the voiced Turk­ Af­ter gra­dua­ting from the con­servato­ry na­med af­ter Maya men nigh­tin­ga­le. con­servato­ry, she be­gan wor­ Ku­lyyeva. I al­so hap­pe­ned to king in the Turk­men sta­te ope­ra me­et Me­de­niyet Shakh­ber­ Zi­ny­at GAF­FA­RI. and bal­let theat­re na­med af­ter dyeva - an ama­zing per­son with Mag­tym­gu­ly, sang D. Ovezov a ge­ne­ro­us, open so­ul. She had

3. 2020. 57 Золотой голос Родины

23 февраля этого года Меде­ я отказалась, боясь расстать­ кова, исполняла первые партии ниет Шахбердыевой исполни­ ся с музыкой. После окончания в «Царской невесте» Римско­ лось бы 90 лет. Народная артист­ школы решила поступить в му­ го-Корсакова, «Травиате» Дж. ка Туркменистана, выдающаяся зыкальное училище, где кроме Верди и других. Её голос звучит вокалистка, чей талант стал гор­ экзамена по специальности про­ в фильмах разных лет — «Хи­ достью туркменского народа, его веряли вокальные данные. Когда трость старого Ашира», «Мой национальным достоянием, про­ вывесили списки поступивших, друг Мелекуш», «Джапбаки». жила долгую и плодотворную я искала себя среди скрипачей - К ней пришло признание на жизнь. Природа одарила певицу и не нашла. Подумав, что меня Родине и авторитет в междуна­ прекрасным музыкальным слу­ не приняли, решила поступать родных музыкальных кругах — хом и редким голосом – лирико- на математический факультет она была членом жюри Между­ колоратурным сопрано, а труд Туркменского государственного народного конкурса вокалистов и неутомимое стремление к со­ университета. Потом меня дол­ имени Глинки. Те, кто работал с вершенству сделали из неё вы­ го искали, и я узнала, что меня ней рядом, отмечают, что певи­ дающуюся камерную и оперную из -за моего голоса приняли на ца всегда отличалась большим певицу, талантливого педагога, вокальное отделение. С этого и трудолюбием, постоянно рабо­ внёсшего значительный вклад в начался мой путь в оперное ис­ тала над собой, повышая своё развитие национальной культу­ кусство». мастерство, и всегда училась ис­ ры и воспитание молодых даро­ История её поступления в кусству петь. ваний. Данное ей при рождении Московскую консерваторию Медениет Шахбердыева до­ имя — Медениет оказалось про­ схожа один в один с историей стойно представляла родной роческим, словно определив её самородка из Сибири­ ­­ Фроси Туркменистан за его пределами, путь в искусстве, в музыкальной Бурлаковой героини популяр­ прославляя национальное музы­ культуре туркменского народа. нейшего фильма «Приходите кальное искусство. Восхищая В её жизни, как и у всех было завтра». Она также опоздала на своим голосом публику, она ис­ много трудностей, но у каждого вступительные экзамены и у неё полняла произведения мировой они свои. В 7 лет осталась сиро­ не приняли документы. Тогда и национальной музыкальной той и была определена в детский Медениет обратилась к ректору классики, ведущие оперные пар­ дом, где педагоги заметили её консерватории Александру Ва­ тии, романсы, песни народов музыкальные способности – де­ сильевичу Свешникову и попро­ мира. Многочисленных поклон­ вочка прекрасно пела народные сила послушать её. Удивлённый ников её уникального дара и песни, активно участвовала в настойчивостью хрупкой девуш­ многогранного щедрого таланта праздничных концертах. Меде­ ки, он пошёл ей навстречу. А по­ и сегодня пленяет этот чарую­ ниет направили в музыкальную сле прослушивания восхищённо щий голос, звучащий во многих школу-интернат, где она обуча­ воскликнул: «Да это же готовая художественных фильмах и за­ лась игре на скрипке. «Это пол­ Розина!». Партия Розины в опе­ писях концертных программ. ностью изменило мою жизнь, ре Дж.Россини «Севильский ци­ Трудиться для неё­ ­­ значило — вспоминала певица. — Я как рюльник» была её дипломной жить. До последних дней своей будто оказалась в другом мире, работой. жизни она преподавала, пере­ так меня захватила музыка. Закончив консерваторию, она давая годами накопленный опыт Трудно сказать — музыка посе­ стала работать в Туркменском и секреты мастерства студентам лиласьо в мне, или я стала жить государственном театре оперы Туркменской национальной кон­ в музыке. Но, когда после тяжё­ и балета им.Махтумкули, пела серватории им. Майи Кулиевой. лого ранения с фронта вернулся в операх «Шасенем и Гариб» Мне тоже довелось встречаться мой дядя и хотел забрать меня Д. Овезова и А. Шапошникова, с Медениет Шахбердыевой — из интерната в родной город, «Тревожная ночь» А. Агаджи­ удивительным человеком с ще­

58 3. 2020. дрой, открытой душой. У неё была особенная черта, когда её SYR SAKLAGAN MÄHEK DAŞ... просили рассказать о себе, она Bel­li tür­ko­log alym Ý. Ber­tel­siň: za­dyň üs­tü­ne ka­kyp, zer owun­tyk­la­ всегда говорила о людях, с кото­ «Mag­tym­gu­ly­nyň dö­re­di­ji­li­gi Jem­ ry­ny top­lap, bir ga­ba dök­ýär­ler, üs­ рыми ей приходилось работать. şi­diň ja­my­dyr» di­ýip ýo­ka­ry ba­ha tü­ne guý­lan si­map bu­ga­ryp, aras­sa Так было и в одном из послед­ ber­me­gi, şeý­le hem ХХ asy­ryň or­ al­ty­nyň özi gal­ýar eken» diý­lip bel­ них интервью, где певица поде­ ta çy­ka­ran bel­li şa­hy­ry Gur­ban­na­ le­nil­ýär. лилась своими воспоминаниями zar Ezi­zo­wyň ömür hem dö­re­di­ji­lik Ta­ry­hy mag­lu­mat­la­ra, ýyl ýaz­ о Бэле Руденко, о работе в Китае ýo­lu­na ser sa­la­nyň­da-da mu­ňa göz gy­la­ry­na, ede­bi mi­ra­sy­my­za ser ýe­tir­ýär­siň. Ze­riň-al­ty­nyň, mä­hek и уроках оперного мастерства у sal­sak, öz öm­rü­ni, has-da ömür çy­ da­şyň, si­ma­byň syr­la­ry­ny, hüý-hä­si­ М. Донец-Гессейр. ra­gy­na de­ňän gyz-ge­lin­le­ri­ni, uçar ýet­le­ri­ni be­let­lik bi­len yzar­lan, şo­ňa ga­na­ty­na de­ňän be­dew at­la­ry­ny — Жизнь подарила мне мно­ gö­rä, dür­li şaý-sep­ler ýa­san, di­ňe bir al­tyn, kü­müş, pöw­ri­ze, ha­kyk, zü­ го встреч с великими артистами şa­hyr däl, eý­sem zer­gär hök­mün­de mer­ret ýa­ly sag­ly­gy­ňa oňyn tä­si­ri­ и музыкантами, сказала тогда hem özü­ni ulus-ile ta­na­dan Mag­ ni ýe­tir­ýän, ru­hu­ňy gö­ter­ýän, gan певица. - Меня учили искусству tym­gu­ly Py­ra­gy pe­de­ri­miz «Är ýa­ ba­sy­şy­ňy ka­da­laş­dyr­ýan gym­mat­ly петь, а я училась у них трудолю­ nyn­da bel­li­dir» at­ly şyg­ryn­da: daş­lar bi­len be­zän ata-ba­ba­la­ry­myz бию, человечности, душевной Eger pir sen, eger ýaş, di­ňe bir söz­le­ri saý­hal­ly, nu­ra­na зоркости, ответственности перед Kyl­ma sy­ryň hal­ka paş, kalp­ly, şa­hy­ra­na halk bol­man, bel­li Syr sak­la­gan mä­hek daş зрителями. С возрастом человек bir ba­bat­da te­bi­ga­ta, onuň Adam og­ Zer ýa­nyn­da bel­li­dir. меняется, но в нас есть что-то lu­nyň sy­na­la­ry­na, ru­hu­na tä­sir ediş — di­ýip ýa­zan bol­sa, «Şal tap­sa» hä­si­ýet­le­ri­ne hem dü­şü­nip, te­bi­ga­ такое,о чт никогда не стареет, и at­ly goş­gu­syn­da: tyň önüm­le­ri bo­lan gym­mat­ba­ha­ly от этого интерес к жизни не уга­ Mert­den di­leg eden na­mut öw­rül­mez, daş­lar bi­len hem ara­sy­ny saz­lap, öz сает. Новая историческая эпоха Na­mar­da dü­şen iş, mä­lim, gaý­ryl­maz, ýe­rin­de ula­nyp baş­lap­dyr­lar. Ež­dat­ подарила мне новые встречи с Per­wa­na ot gör­se, jan biýr, aý­ryl­maz, la­ry­myz mä­he­giň mer­me­riň ga­ra яркими талантами, которыми Si­map — gy­zyl tap­sa, mes­ge — bal tap­sa gör­nü­şi­di­gi­ne, özem mer­me­riň ga­ra так богат наш народ. — di­ýip bel­le­ýär. Şa­hyr bu se­ gör­nü­şi­niň hem ýum­şak hil­li­si­di­gi­ Для неё всегда было главным tir­le­rin­de uly möç­ber­li çä­gä­niň dü­ ne öz wag­tyn­da dü­şü­nip, bu gym­ zü­min­de al­tyn bö­le­jik­le­ri­niň bol­ – служить национальному ис­ mat­ly da­şyň al­ty­nyň-ze­riň ýü­zü­ne ýan­dy­gy­ny, onuň üs­tün­den si­ma­by кусству, быть полезной стране и sür­tü­len ha­la­tyn­da, öz reň­ki­ni gal­ to­ga­la­mak bi­len bir tok­ga al­ty­ny dy­ryp bil­ýän ýe­ke-täk ele­ment­di­gi­ туркменскому народу, а счастьем özü­ne siň­di­rip, aras­sa tyl­la­nyň bir ni bi­lip­dir­ler. Şo­nuň üçin hem onuň – видеть, что дело её жизни на­ bö­le­gi­ni eme­le ge­tir­ýän si­ma­byň al­ty­nyň sy­ry­ny özün­de sak­la­ýan­dy­ ходит достойное продолжение hüý-hä­si­ýe­ti­ne be­let­di­gi­ni gör­kez­ gy­na dü­şü­nip, öwüt be­ren­de, onuň в молодых талантах, за кото­ ýär. Mu­nuň şeý­le­di­gi ba­ra­da türk­ ýum­şak hä­si­ýet­le­ri­ni my­sal ge­ti­rip, рыми – будущее туркменского men ti­re­le­ri­niň, söz­le­ri­niň, adam, dur­muş­da mä­hek de­ýin ýum­şak bol­ музыкального искусства. Она ýer -ýurt at­la­ry­nyň ge­lip çy­ky­şy­ny ma­gy ün­däp­dir­ler. воспитала многих певцов, при­ ir­gin­siz öw­re­nen dil­çi alym Sol­tan­ Ynanç­la­ra gö­rä, dür bi­len be­ неслау слав нашей стране, и го­ şa Ata­ny­ýa­zow «Ýo­la elt­ýän ýo­da­ ze­len gül­ýa­ka ýa-da ýü­zük eýe­si­ lar» at­ly ki­ta­byn­da «Al­tyn ýuw­mak сударство по заслугам вознагра­ ne uzak ömür, sag­lyk ba­gyş ed­ýär. üçin uly des­ga ge­rek däl, tü­ýi, çi­ti­mi дило её за творчество. Президент Göw­her gaş­ly ýü­zük ýa-da baş­ga ös­gün ha­ly, de­ri ýa­ly ulu­rak dü­şek bir şaý-sep dur­muş­da iş­le­riň şow­ Туркменистана лично вручил we çä­ge, suw al­mak üçin gap bol­sa la­ma­gy­nyň, ru­hu­be­lent­li­giň, maş­ певице почётную награду Роди­ bo­la­ny. Tüý­li dü­şe­gi gü­ze­riň suw­ly ga­la gat­na­şyk­la­ryn­da berk, ag­zy­bir ны – орден Туркменистана «Al­tyn ýe­rin­de otur­dy­lan we ýö­ri­te ýa­sa­lan dur­mu­şy üp­jün ed­ýär. Ha­kyk da­şy asyr» III степени. Медениет Шах­ ýa­pa­şak tap­ça­na ber­ki­dip, be­lent ta­ eýe­si­ni bag­ty­ýar dur­mu­şa atar­ýan, бердыева навсегда останется для ra­py­na Wag­şyň (Amy­der­ýa­nyň uly gör­ner-gö­rün­mez be­la­lar­dan go­ra­ нас золотым голосом Родины, go­şant­la­ry­nyň bi­ri bo­lan der­ýa­nyň ýan, maş­ga­la­da ýü­ze çy­kyp ug­ran звонкоголосым туркменским со­ ady A. R.) çä­ge­si­ni dö­küp, üs­tü­ne ag­za­la­ly­gy ara­dan aýyr­ýan, yn­san suw gu­ýu­ber­me­li. Çä­ge suw bi­len ловьём. ru­hu­be­lent­li­gi­ni üp­jün ed­ýän güýç der­ýa gu­ýul­ýar, mas­sa­sy has agyr ha­sap edil­ýär. al­tyn dä­ne­jik­le­ri bol­sa aşak çö­küp, Зиньят ГАФФАРИ. tü­ýüň ýa çit­mä­niň ara­syn­da sak­lan­ Aý­täç RA­HY­MO­WA. ýar. Soň­ra şol tüý­li dü­şe­gi aras­sa

3. 2020. 59 Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW: — Ki­tap adam­za­dyň kö­ňül nag­şy­dyr, ol me­de­ni gym­mat­lyk hök­mün­de ru­hy baý­ly­ga öw­rü­lip, adam­la­ryň ýü­rek­le­ri­ne ýol sa­lyp bil­ýär. Ýo­ka­ry çe­per­çi­lik­li we ha­ky­ky sun­gat eser­le­ri umu­ma­dam­zat baý­ly­gy­na öw­rül­ýär. Ösüş­li men­zil­le­riň be­ýa­ny Türk­me­nis­tan­da ki­tap­ha­na­lar Bu dö­re­di­len şert­ler mäh­ri­ban Ar­ çeş­me­le­ri­ni hä­zir­ki döw­re çen­li öz has ir­ki dö­wür­ler­de dö­räp­dir, olar ka­da­gy­my­zyň alyp bar­ýan içe­ri we ha­zy­na­syn­da jem­le­ýän düýp­süz bir esa­san hem ga­dy­my Merw­de, Ür­ da­şa­ry sy­ýa­sa­ty­ny ki­tap­ha­na işi­niň um­man­dyr. genç­de, Nu­saý­da esas­lan­dy­ry­lyp­ döw­re­bap usul­la­ry­nyň üs­ti bi­len Bi­te­wi Elekt­ron Ki­tap­ha­na ul­ dyr. wa­gyz et­mä­ge has-da ruh­lan­dyr­ýar. ga­my ki­tap­ha­na işi­ni ta­la­ba­la­ýyk Türk­me­nis­tan­da has soň­ky ýyl­ Gel­jek­ki ne­sil­le­ri­mi­ziň ylym­ly-bi­ alyp bar­mak­da, ki­tap­ha­na gel­ýän lar­da, ýag­ny XIX asy­ryň ahy­ryn­da lim­li bol­ma­gyn­da, ola­ry Ga­raş­syz, oky­jy­la­ryň is­leg bil­dir­ýän ki­tap­la­ hä­zir­ki za­man je­ma­gat ki­tap­ha­na­ he­mi­şe­lik Bi­ta­rap Wa­ta­ny­my­zyň ryn­dan bök­denç­siz peý­da­lan­mak­ la­ry­nyň gör­nü­şi ýü­ze çyk­ýar. Ola­ mil­li ru­hu­na la­ýyk­lyk­da ös­dü­rip la­ry­na uly ýar­dam ber­ýär. Döw­ ryň il­kin­ji­si hä­zir­ki Türk­me­nis­ta­ ýe­tiş­dir­mek­de ki­tap­ha­na­la­ra mö­ let ki­tap­ha­na­sy­na ge­lip go­wuş­ýan nyň Döw­let ki­tap­ha­na­sy­dyr. hüm orun de­giş­li­dir. Dü­zü­mi we ne­şir önüm­le­ri­niň äh­li gör­nüş­le­ri 2007 -nji ýy­lyň 16-njy few­ra­lyn­ maz­mu­ny örän baý bo­lan ki­tap­ha­ elekt­ron ka­ta­lo­ga ýük­len­ýär. Şeý­le da Türk­me­nis­ta­nyň paý­tag­ty Aş­ga­ na gaz­na­sy­ny bir asyr­dan-da gow­ hem ýur­du­myz­da çap edil­ýän ga­ bat şä­he­rin­de tä­ze gur­lan bi­na­lar rak wag­tyň için­de özün­de jem­läp zet-žur­nal­lar­da­ky yl­my ma­ka­la­lar top­lu­my — Türk­me­nis­ta­nyň Döw­ gel­ýän ýur­du­my­zyň baş ki­tap­ha­ hem elekt­ron ka­ta­lo­ga sa­lyn­ýar. Bu let me­de­ni­ýet mer­ke­zi ula­nyl­ma­ga na­sy bo­lan Türk­me­nis­ta­nyň Döw­ bol­sa ki­tap­ha­na gel­ýän oky­jy­la­ra be­ril­di. Bu bi­na üç top­lum­dan yba­ let me­de­ni­ýet mer­ke­zi­niň Döw­ ge­rek­li bo­lan mag­lu­mat­la­ry peý­da­ rat bo­lup, ola­ryň bi­ri Döw­let ki­tap­ let ki­tap­ha­na­sy öz öňün­de goý­lan lan­mak­da uly ýar­dam ber­ýär. ha­na­sy­nyň bi­na­sy­dyr. mak­sat­la­ry ta­la­bala­ýyk we ýo­ka­ry Bi­te­wi Elekt­ron Ki­tap­ha­na ul­ Döw­let ki­tap­ha­na­sy­nyň tä­ze bi­ de­re­je­de gu­ra­mak bo­ýun­ça mak­ ga­my­nyň dö­re­dil­me­gi, esa­san-da, na­syn­da bir­ba­da 1100-e çen­li oky­ sat­la­ýyn iş­le­ri alyp bar­ýar. 2020-nji ösüp gel­ýän ýaş nes­liň ylym-bi­ jy­ny ka­bul et­mek, 6 mln. gow­rak ýyl­da Döw­let ki­tap­ha­na­sy­nyň dö­ li­me bo­lan hö­we­si­niň art­ma­gy­na, ne­şir önüm­le­ri­ni aýaw­ly sak­la­mak, re­di­le­ni­ne 125 ýyl dol­ýar. Döw­let dün­ýä­ga­raý­şy­nyň ýo­ka­ry de­re­je­de ki­tap­ha­na işi­ni döw­re­bap gu­ra­mak ki­tap­ha­na­sy ýur­du­my­zyň äh­li ki­ ös­me­gi­ne uly iter­gi ber­ýär. Türk­ we alyp bar­mak üçin müm­kin­çilk­ tap­ha­na­la­ry üçin yl­my we usu­ly­ me­nis­ta­nyň Döw­let me­de­ni­ýet ler, hü­när­men­le­riň iş­le­mek­le­ri üçin ýet mer­kez bol­mak bi­len, hor­mat­ly mer­ke­zi­niň Döw­let ki­tap­ha­na­ şert­ler. bar Ki­tap­ha­na­myz esa­ Pre­zi­den­ti­mi­ziň uly ala­da­la­ry ne­ sy ýur­du­my­zyň äh­li ki­tap­ha­na­la­ sy baý­ly­gy bo­lan ne­şir önüm­le­ri­ ti­je­sin­de dur­mu­şa ge­çi­ri­len Bi­te­wi ry üçin yl­my-usu­ly mer­kez bo­lup, ni aýaw­ly hem-de mak­sa­dala­ýyk Elekt­ron Ki­tap­ha­na ul­ga­my­nyň do­ ola­ryň işi­ni saz­laş­dy­ry­jy we ut­gaş­ sak­la­mak üçin ni­ýet­le­ni­len hä­zir­ki lan­dy­ry­jy mer­ke­zi­ne öw­rül­di. dy­ry­jy mer­ke­zi ki­tap­ha­na bo­lup za­man ta­lap­la­ra la­ýyk gel­ýän gaz­ Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let me­ dur­ýar. Döw­let ki­tap­ha­na­sy me­de­ na­ha­na bi­len üp­jün edi­len, ki­tap­ de­ni­ýet mer­ke­zi­niň Döw­let ki­ ni aň-bi­lim, yl­my-ha­bar be­riş, ki­ ha­na hyz­ma­ty­ny gu­ra­mak hem-de tap­ha­na­sy ýur­du­my­zyň iň iri yl­ tap­ha­na-bib­liog­ra­fi­ýa ha­bar­la­ry­ny ki­tap­ha­na­nyň ýö­ri­te bö­lüm­le­ri­niň my-me­de­ni ojak­la­ry­nyň bi­ri­dir. top­laý­jy we ýaý­ra­dy­jy esa­sy mer­ işi­ni ta­la­bala­ýyk ýo­la goý­mak üçin Bu ki­tap­ha­na 1895-nji ýy­lyň maý kez­dir. Ki­tap­ha­na döw­le­ti­mi­ziň äh­li müm­kin­çi­lik­ler we şert­ler dö­ aýyn­da açy­lyp oky­jy­lar köp­çü­li­ ra­ýat­la­ry­na we da­şa­ry ýurt­ly ra­ re­di­len, hä­zir­ki za­man elekt­ron gi­ne ulan­ma­ga be­ril­ýär. Ki­tap­ha­na ýat­la­ra mugt ki­tap­ha­na hyz­ma­ty­ny en­jam­lar bi­len en­jam­laş­dy­ry­lan. — bu adam­zat nes­li­niň ir­ki ta­ry­hy gu­ra­ýar.

60 3. 2020. Kitaphana

Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ýol­ ny wa­gyz et­mek­de gö­rel­de­li iş­gär­ Ne­sil­le­riň gel­je­gi, na­zar­ýe­tiň söz­ba­şy. baş­çy­ly­gyn­da ýur­du­myz­da döw­let ler­den «Gaý­rat» me­da­ly­nyň eýe­si Mu­kad­des­dir, ke­rem­dir Döw­let de­re­je­sin­de ge­çi­ril­ýän mil­li baý­ Mäm­me­do­wa Bi­bi­gö­ze­li, Türk­me­ ­ ­ ­­ ki­tap­ha­na­sy. ram­çy­lyk­lar my­na­sy­bet­li ki­tap­ nis­ta­nyň at ga­za­nan me­de­ni­ýet iş­ ha­na­da ki­tap ser­gi­le­ri gur­nal­ýar. gä­ri Oraz­dur­dy­ýe­wa Ogul­je­ma­ly, Köşk ýa­ly bi­na­sy, al­tyn gup­ba ba­şyn­da, Mun­dan baş­ga-da ki­tap­ha­na ge­lip «Ga­raş­syz­ly­gyň 20 ýyl­ly­gy­na» at­ Ir sä­her owaz eder, guş-gum­ru­lar da­şyn­da. go­wuş­ýan tä­ze ki­tap­la­ra ki­tap­ha­na­ ly ýu­bi­leý me­da­ly­nyň eýe­si Oraz­ Men­zil­le­ri ge­çip ol, ýüz ýig­ri­mi bäş ­ ­ ­ ­­­­­­­ýa­şyn­da. çy­la­ryň hem-de oky­jy­la­ryň gat­naş­ gu­ly­ýe­wa Ogul­ta­ga­ny gör­kez­mek Jen­ne­di ýa­da sal­ýar, Döw­let ki­tap­ha­na­sy. ma­gyn­da ki­tap syn­la­ry ge­çi­ril­ýär. bo­lar. Ki­ta­ba uly hor­mat goý­ýan Bu bol­sa ki­tap­ha­na gel­ýän oky­jy­ mäh­ri­ban Ar­ka­da­gy­myz we­la­ýat­ Ki­tap­la­ry gat­bar-gat türk­men ta­ry­hy la­ryň sa­ny­nyň art­ma­gy­na uly ýar­ la­ry­myz­da hem dün­ýä ül­ňü­le­ri­ne ­ ­ ­ ­­­­­­­­­­hak­da, dam ber­ýär. la­ýyk gel­ýän, äh­li müm­kin­çi­lik­le­ri Ha­ly­sy, be­de­wi, du­tar-gy­ja­gy hak­da. Mäh­ri­ban hem Gah­ry­man bo­lan, ösen teh­ni­ki en­jam­lar bi­len Wa­tan­my­zyň ta­ry­py, geç­miş-gel­je­gi hak­da. Ar­ka­da­gy­myz türk­men hal­ky­nyň do­ly üp­jün edi­len ki­tap­ha­na­la­ry Ha­zy­na­sy um­man­dyr, Döw­let ki­tap­ha­na­sy. mil­li me­de­ni mi­ra­sy­ny, yl­my mag­ gur­du­ryp ulan­ma­ga ber­di. Ki­tap­ lu­mat­la­ryň üs­ti bi­len be­ýan ed­ýän ha­na ul­ga­my­nyň iş­le­ri­niň ýo­ka­ Ki­tap­ha­na iş­gä­ri, me­de­ni­ýe­tiň ýa­ra­ny. ki­tap­la­ry­ny ýa­zyp, öz hal­ky­na yzy­ ry de­re­je­de al­nyp ba­ryl­ma­gy üçin Her bir ge­len oky­ja hyz­mat et­mek ha­la­ny. gi­der­li sow­gat ber­ýär. Mäh­ri­ban uly ala­da­lar ed­ýän Gah­ry­man Ar­ka­da­gym paý­has bi­len özi ýaz­ýar ki­ta­by. Ar­ka­da­gy­my­zyň ki­tap­la­ry her bir Ar­ka­da­gy­my­za ki­tap­ha­na­çy­la­ Ab­raý­ly­dyr, at­ly­dyr Döw­let ki­tap­ha­na­sy. oky­jy­nyň iň köp is­leg bil­di­rip oka­ ryň al­ky­şy çäk­siz­dir. Gah­ry­man ýan ki­tap­la­ry­dyr. Ar­ka­da­gy­my­zyň ja­ny sag, öm­ri An­na­gül ŞIR­LI­ÝE­WA, Döw­let ki­tap­ha­na­syn­da uzak uzak, il-ýurt bäh­bit­li iş­le­ri he­ Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let ýyl­la­ryň do­wa­myn­da zäh­met çe­kip mi­şe ro­waç bol­sun. me­de­ni­ýet mer­ke­zi­niň gel­ýän, tej­ri­be­li iş­gär­le­riň bir­nä­çe­si Döw­let ki­tap­ha­na­sy­nyň yl­my- iş­le­ýär. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň Yl­myň baş oja­gy Döw­let ki­tap­ha­na­sy, usu­ly bö­lü­mi­niň alyp bar­ýan yn­san­per­wer sy­ýa­sa­ty­ Alym­la­ryň syr­da­şy, ylym al­ýan göz­ba­şy. baş ki­tap­ha­na­çy­sy.

3. 2020. 61 Däp-des­sur Toý sa­ça­gy­nyň be­ze­gi

Hal­ky­my­zyň hiç bir mil­le­ lar ýug­ru­lyp goý­lan ha­myr­dan re, myh­man­la­ra jü­büt­den ep­läp tiň­kä meň­ze­me­ýän öz­bo­luş­ly çel­pek ýa­ýyp, ýa­py­lan çel­pek­ çel­pek paý­la­ýar­lar. däp-des­sur­la­ry bar. Türk­men le­ri üs­ti-üs­tü­ne go­ýar­lar (şo­ňa Türk­men­ler­de toý üçin edil­ toý­la­ry­nyň için­de yn­sa­nyň iň ar­ka di­ýil­ýär). ýän zat­lar jü­büt­den edil­ýär. Çyn ar­zy­ly gü­ni bo­lan dur­muş to­ýy Ar­ka gal­ňan­soň 2-3 sa­ny ze­ çel­pek gü­ni ýa­py­lan çel­pek bol­ tu­tu­lan­da, to­ýuň il­kin­ji iki gü­ni nan go­wy gyz­dy­ry­lyp, içi­ne ýag sa, toý gü­ni myh­man­la­ryň öňü­ çel­pek ýa­pyl­ýar. Çel­pek bi­şi­ri­ çal­nan ga­zan­da çel­pek ýa­pyp ne alyp ber­mek, to­ýa ge­ti­ri­len li­şi, ni­ýet­le­ni­şi ba­bat­dan hem baş­lar. Çel­pek ýap­mak­lyk toý sa­ça­ga sal­mak üçin ýa­pyl­ýar. türk­me­ne mah­sus ta­gam bo­lup, ed­ýä­niň maş­ga­la­sy ta­ra­pyn­dan Çel­pek ýa­py­lyp dur­ka, er­kek ol ogul öýe­ri­len­de gyz ta­ra­pa, oba­da sar­pa­ly, hor­mat­la­nyl­ýan adam­la­ryň bi­ri ga­za­na go­laý­ la­şyp çel­pek ýa­pyp otu­ran­lar duý­man dur­ka, ga­za­nyň için­dä­ ki çel­pe­gi ça­la­syn­lyk bi­len sy­ ryp ýe­ri­ne pul ok­la­ýar. Çel­pek ýa­py­lan­da ça­ga­lar hem üns­den dü­şü­ril­me­ýär. Gyz­ja­ga­zyň el­le­ ri­ni çarp­dy­ryp: Ça­pak- ça­pak el­le­ri, Agyr­ma­syn gol­la­ry, Da­ýy­sy­nyň to­ýun­da Çel­pek ýa­ýar el­le­ri — diý­ýär­ler. Şeý­le­lik­de, çel­pek ýap­mak dä­bi beý­le­ki piş­me, gat­lak­ly ýa­ ly toý ta­gam­la­ry bi­len bir­lik­de hä­li-hä­zir hem do­wam ed­ýär. To­ýuň gel­şi­gi bo­lan, ene-ma­ ma­la­ry­my­zyň ze­hin siň­di­rip, mi­ras go­ýan, türk­me­niň to­ýu­na ýag­ny, gu­da­la­ra äki­dil­me­li sa­ aýa­la yna­nyl­ýar. or­nap gi­den bu zat­la­ryň äh­li­si çak üçin ýa­pyl­ýar. Çel­pek ýa­py­lan­da ze­nan us­ her bir türk­men üçin mu­kad­des­dir. To­ýuň il­ki gü­ni ýa­py­lan çel­ sat­ly­gy, usul­ly­ly­gy bi­len bir pe­ge ýa­lan çel­pek, soň­ku­sy­ ha­tar­da ça­la­syn­lyk hem ge­rek. Gül­je­mal na çyn çel­pek di­ýil­ýär. Çel­pek Çel­pek ýap­ýan­lar «eli­miz agy­ AN­NA­MY­RA­DO­WA, ýap­mak­lyk köp­çü­li­giň işi. Er­tir ry­ber­di» diý­dik­le­ri, toý eýe­si Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let ýa­lan çel­pek diý­len gü­ni toý ed­ ola­ryň el­le­ri­ne ýag­lyk da­ňyp, me­de­ni­ýet mer­ke­zi­niň ýä­niň goň­şu­la­ry ok­law­dyr ga­ sow­gat ed­ýär. Ýa­lan çel­pek gü­ Döw­let mu­ze­ýi­niň Te­bi­gat pak­la­ry­ny taý­ýar­lap ýö­ren­dir. ni gu­da­la­ra äki­dil­me­li sa­çak we ül­kä­ni öw­re­niş Ýa­lan çel­pek gü­ni ir bi­len to­ üçin iki gap çel­pek ýa­pyl­ýar. bö­lü­mi­niň bö­lüm mü­di­ri­niň ýuň gyz­ga­la­ňy baş­lan­ýar. Gyz­ Onuň da­şyn­dan to­ýa ge­len­le­ orun­ba­sa­ry.

62 3. 2020. Gök­de­pe (Na­ja­ryň köş­gi) ­ ­ ­ ­­­­ar­heo­lo­gik ýa­dy­gär­li­gi Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ XXIV to­pa­ry ta­ra­pyn­dan has iç­ oba­la­rynyň at­la­ry­ny sa­na­ýar. XII ýar­lyk döw­rün­de hor­mat­ly Pre­ gin öw­re­ni­lip­dir. asyr aly­my Ýa­kut bu oba­la­ryň zi­den­ti­mi­ziň taý­syz ta­gal­la­sy IX asyr­da Ha­lif Al Ma­mu­ üs­tü­ne ýe­ne Awu­zan, Bi­we­zan, bi­len hal­ky­my­zyň geç­miş ta­ry­ nyň hö­küm­dar­lyk eden döw­ Du­wenç, Ha­lik­bat, Şi­raz we Nu­ hy­ny, me­de­ni­ýe­ti­ni öw­ren­mä­ge, rün­de onuň ko­wu­myn­dan bo­lan weý­ze oba­la­ry­ny goş­ýar. As-Sa­ ta­ry­hy-me­de­ni mi­ra­sy­ny go­rap Al-Na­jar bu köş­ge we onuň daş- ma­ny Sa­rah­syň ta­ry­hy bo­ýun­ça sak­la­ma­ga uly äh­mi­ýet be­ril­ýär. tö­we­re­gin­dä­ki otu­rym­ly oba­la­ra köp ki­tap­la­ry dö­rüp, bu şä­he­riň Na­ja­ryň köş­gi Ni­şa­pur-Sa­ eýe­çi­lik edip­dir. Soň­ra­ky dö­wür­ le­gen­dar şa Keý­ko­wu­syň döw­ rahs-Merw Be­ýik Ýü­pek ýo­ ler­de hem onuň mi­ras­dü­şer­le­ri rün­de (bi­ziň era­myz­dan has öň) lu­nyň ug­run­da ýer­le­şen ar­heo­ ýa­şap­dyr­lar. Şol se­bäp­li hem Na­ gur­lan­dy­gy­ny ha­bar ber­ýär. Ýa­ lo­gi­ýa ýa­dy­gär­li­gi­dir. Bu köşk ja­ryň köş­gi diý­len at ga­lyp­dyr. dy­gär­lik 1953-1956-njy ýyl­lar­da Sa­rahs şä­he­rin­den 14 ki­lo­metr IX -X asyr­lar­da bu otu­rym­ly K. A. Ady­ko­wyň we 1964-1970- de­mir­ga­zyk-gün­ba­tar­da ýer­le­ oba şä­her­çä öw­rü­lip­dir. Şeý­le­ nji ýyl­lar­da Ö. Ora­zo­wyň ýol­baş­ şen VI-XV asyr­la­ra de­giş­li bo­lan lik­de, go­rag di­war­la­ry, şäh­ris­tan çy­ly­gyn­da ar­heo­lo­gi­ýa eks­pe­di­ döw­let äh­mi­ýet­li ýa­dy­gär­lik­dir. dö­re­ýär. Onuň tö­we­re­gin­de ra­bat si­ýa­la­ry ta­ra­pyn­dan öw­re­nil­ýär. Hä­zir­ki dö­wür­de bu ýa­dy­gär­ (şä­her ete­gi) dö­räp on­da köp san­ Ýa­dy­gär­lik öw­re­ni­len­de, şol lik uly de­pe bo­lup onuň be­ýik­li­ ly ýa­şa­ýyş we jem­gy­ýet­çi­lik jaý­ döw­re de­giş­li iki sa­ny iç ta­ra­ gi 14,33, bo­ýy 246, ini hem 180 la­ry gur­lup­dyr. XI-XII asyr­lar­da pyn­da di­ni maz­mun­ly ýaz­gy ýa­ met­re deň­dir. Ýa­dy­gär­li­giň de­ şä­her has-da ulal­ýar. Tä­ze jaý­lar, zy­lan, me­tal­dan ýa­sa­lan keş­de­li mir­ga­zyk ta­ra­pyn­da uly ker­wen­ ker­wen­sa­raý­lar top­lu­my gu­rul­ to­ga­lak çäý­ne­ge meň­zeş küý­ze sa­raý bo­lup, onuň bo­ýy 219, ini ýar, met­jit­ler sa­lyn­ýar. hem -de gyr­my­zy reňk­li to­ýun­ 195 we be­ýik­li­gi 7 met­re deň­dir. XII asy­ryň ikin­ji ýa­ry­myn­da dan ýa­sa­lan gap ta­pyl­dy. Bu ker­wen­sa­ra­ýyň umu­my meý­ bu ilat­ly ýer Sa­rahs-Merw ker­ Hä­zir­ki dö­wür­de bu ýa­dy­gär­ da­ny 4 gek­tar­dan gow­rak bo­lup­ wen ýo­lu­nyň bir du­ral­ga­sy­na lik «Kö­ne Sa­rahs» ta­ry­hy-me­de­ dyr. Ker­wen­sa­raý bi­len oba­nyň öw­rül­ýär. Or­ta asyr alym­la­ry­nyň ni döw­let go­rag­ha­na­syn­da ha­ ara­sy 500 metr bo­lup, bu otu­ bel­le­mek­le­ri­ne gö­rä, Sa­rahs ül­ sap­da dur­ýar we go­rag­ha­na­nyň rym­ly oba we ker­wen­sa­raý göz­ ke­si gün­do­gar ýurt­la­ryn­da özü­ hü­när­men­le­ri ta­ra­pyn­dan öw­re­ ba­şy­ny Ki­çiaga ýa­byn­dan alyp niň örän ýo­ka­ry hil­li bug­da­ýy nil­ýär. Ýa­dy­gär­li­ge gel­ýän sy­ýa­ gaýd­ýan Her­de­ki ýa­by­nyň bo­ we mäh­net dü­ýe­le­ri bi­len meş­hur hat­çy­la­ra, ser­het­çi es­ger­le­re we ýun­da ýer­le­şip­dir. bo­lup­dyr. Merw-Ma­şat ker­wen mek­dep okuw­çy­la­ry­na bu ýa­dy­ Hä­zir­ki wagt­da il ara­syn­da bu ýo­lu­nyň ug­run­da uly dü­şel­ge bo­ gär­li­giň ta­ry­hy ba­ra­da gy­zyk­ly ýa­dy­gär­li­giň ýör­gün­li ady Gök­ lan Sa­rahs şä­he­ri­niň tö­we­re­gin­de gür­rüň­ler be­ril­ýär. de­pe di­ýip tu­tul­ýar. Bu adyň ge­ on­lar­ça aba­dan oba­lar bo­lup, olar Ta­ry­hy ýa­dy­gär­lik­le­ri­mi­zi lip çy­ky­şy­ny ýa­şu­lu­lar de­pä­niň agyz su­wu­ny gy­şy­na der­ýa­dan, öw­ren­mä­ge, aýap sak­la­ma­ga uly üs­tün­dä­ki maý­da­jyk daş­la­ryň tom­su­na bol­sa süý­ji suw­ly gu­ýu­ müm­kin­çi­lik­ler dö­re­dip ber­ýän uzak­dan se­re­de­niň­de tu­tuş de­pä­ lar­dan alyp­dyr­lar. hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ja­ny niň gök öw­süp du­ran­ly­gy se­bäp­ Merw­li ta­ryh­çy alym as-Sa­ sag, öm­ri uzak, il-ýurt bäh­bit­li li di­ýip, dü­şün­dir­ýär­ler. Be­ýik ma­ny özü­niň «Ki­tab al-en­sab», tu­tum­ly iş­le­ri ro­waç bol­sun. Ýü­pek ýo­lu­nyň Sa­rahs­dan Mer­ «Kis­ba­lar ki­ta­by» di­ýen işin­de we çen­li ara­ly­gy Ö. Ora­zo­wyň Sa­rah­syň An­du­kan, Ba­za­na, Ba­ Ak­my­rat AB­DUL­MUS­LI­MOW, ýol­baş­çy­ly­gyn­da 1964-1970- lu­juz­jan, Haf­sa­bat, Hal­bar­zan, «Kö­ne Sa­rahs» ta­ry­hy-me­de­ni nji ýyl­lar­da (ЮТАКЭ) Gü­nor­ta Zü­ra­bat, San­waj­rid, Sur­fa­kan, döw­let go­rag­ha­na­sy­nyň Türk­me­nis­tan ar­heo­lo­gik top­ Sal­mu­kan, Ku­tan­kaw, Gi­wa­dust bö­lüm mü­di­ri. lum­la­ýyn eks­pe­di­si­ýa­sy­nyň ýa -da Ka­la­sa­duş, Kaw­nen ýa­ly

3. 2020. 63 Asyr ­lar­yň şa­ýa­dy Mür­ze­beg ga­lasy

Gü­neş­li Di­ýa­ry­my­zyň haý­sy adam­la­ryň we haý­wan­la­ryň şe­kil­ ky duş­man­lar­dan go­ran­mak üçin kün­je­gi­ne bar­saň göz­ba­şy­ny asyr­ le­ri­ni ýa­sap­dyr­lar. Pal­çy­ga berk­lik, gur­lup­dyr. Alym W. N. Pi­lip­ko­nyň la­ryň jüm­mü­şin­den alyp gaýd­ýan, oda, su­wa çy­dam­ly­lyk hä­si­ýe­ti­ bel­le­me­gi­ne gö­rä, ga­la­da ýa­şa­ýyş şöh­rat­ly geç­mi­şi­miz­den ha­bar ber­ ni ber­mek üçin, ony bi­şir­mek işi yk­dy­sa­dy taý­dan gül­läp ösüp­dir. ýän ta­ry­hy-me­de­ni ýa­dy­gär­lik­le­re neo­lit döw­rün­de baş­lan­ýar. To­ýun Mu­nuň se­bä­bi, ga­la­nyň Be­ýik Ýü­ duş gel­mek bol­ýar. Olar hal­ky­my­ önüm­le­riň ho­ja­lyk üçin ula­ny­lyp pek ýo­lu­nyň ug­run­da ýer­leş­me­gi­dir. zyň geç­mi­şi­ni şöh­le­len­dir­ýär we baş­lan­ma­gy, adam­zat jem­gy­ýe­ti­niň Onuň üs­tün­den ga­dy­my Ho­rezm ata-ba­ba­la­ry­my­zyň dün­ýä si­wi­li­za­ ga­za­nan üs­tün­lik­le­ri­niň bi­ri ha­sap­ bi­len Hin­dis­ta­ny bi­rik­dir­ýän Be­ýik si­ýa­sy­nyň ösü­şi­ne uly go­şant go­ la­nyl­ýar. Ýü­pek ýo­ly ge­çip­dir. şan­dyk­la­ry­nyň aý­dyň be­ýa­ny bo­lup Ker­ki et­ra­byn­da hem ta­ry­hy- Mür­ze­beg ga­la­dan ta­py­lan ta­ hyz­mat ed­ýär. me­de­ni ýa­dy­gär­lik­ler ju­da köp­dür. pyn­dy­la­ryň bir­nä­çe­si Ker­ki et­ra­ Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ Şeý­le ýa­dy­gär­lik­le­riň bi­ri ga­la gör­ by­nyň Ta­ry­hy we ül­kä­ni öw­re­niş ýar­lyk döw­rün­de hor­mat­ly Pre­zi­ nüş­li şä­her Mür­ze­beg ga­la­dyr. Mür­ mu­ze­ýi­niň gaz­na­syn­da sak­la­ny­lyp, den­ti­mi­ziň ta­gal­la­la­ry ne­ti­je­sin­de ze­beg ga­la Ker­ki et­ra­by­nyň Gu­wak ar­heo­lo­gi­ýa bö­lü­min­dä­ki eks­po­zi­si­ Türk­me­nis­ta­nyň çä­gin­de ýer­le­şen ge­ňeş­li­gi­niň mer­ke­zin­den 2,5 ki­lo­ ýa­syn­da gör­ke­zil­ýär. Bu ta­pyn­dy­lar ta­ry­hy-me­de­ni ýa­dy­gär­lik­ler­de ga­ metr gü­nor­ta­da, eke­ran­çy­lyk ýer­le­ri mu­ze­ýi gör­mä­ge gel­ýän adam­lar­da zuw-ag­ta­ryş iş­le­ri­ni ge­çir­mek, olar­ bi­len Ga­ra­gum säh­ra­sy­nyň sep­leş­ uly gy­zyk­lan­ma dö­red­ýär. dan ýü­ze çy­ka­ryl­ýan mad­dy gym­ ýän ýe­rin­de ýer­leş­ýär. Hä­zir­ki wag­ Ga­la­dan ta­py­lan ze­nan heý­ke­li, mat­lyk­la­ry di­kelt­mek, yl­my taý­dan ta çen­li abat sak­la­nyp ga­lan di­war it şe­ki­lin­dä­ki heý­kel­jik, atyň yz­ky öw­ren­mek bo­ýun­ça al­nyp ba­ryl­ýan ga­lyn­dy­la­ry­nyň be­ýik­li­gi 21 met­re bö­le­gi, at­lyň heý­kel­ji­gi örän seý­ iş­le­re uly üns be­ril­ýär. ba­ra­bar­dyr. Ýa­dy­gär­li­giň uzyn­ly­gy rek duş gel­ýän ta­pyn­dy­lar ha­sap­la­ Türk­men hal­ky­na mi­ras ga­lan 350, ini 200 metr, tut­ýan meý­da­ny nyl­ýar. Şu ta­pyn­dy­la­ryň ara­syn­dan bu ýa­dy­gär­lik­ler­de dür­li ýyl­la­ryň 7 gek­tar bo­lup, üs­ti gü­nor­ta­dan-de­ bir­nä­çe­si bi­ziň gün­le­ri­mi­ze çen­li do­wa­myn­da ge­çi­ri­len yl­my-bar­lag mir­ga­zy­ga ta­rap 1 metr­den 9 met­re abat sak­la­nyp­dyr. Olar ýo­ka­ry hil­li iş­le­riň ne­ti­je­sin­de ta­py­lan ta­pyn­dy­ çen­li beý­ge­lip gid­ýär. pal­çyk­dan eý­le­nip, ýö­ri­te ga­lyp­da la­ryň ara­syn­da, esa­san, köp muk­ Ta­ryh ylym­la­ryň dok­to­ry, ar­heo­ ýa­sa­lyp, soň­ra kü­re­ler­de-peç­ler­de dar­da dür­li dö­wür­le­re de­giş­li to­ýun log. W N. Pi­lip­ko­nyň 1974-1975-nji bi­şi­ri­lip­dir. Ga­lyp dy­kyz eý­le­nen pal­çyk­dan ýa­sa­lan gap-gaç­lar, dür­ ýyl­lar­da Mür­ze­beg ga­la­da ge­çi­ren to­ýun pal­çy­gyn­dan ýa­sa­lyp­dyr we li gör­nüş­li küý­ze­ler hem-de ola­ryň ga­zuw-ag­ta­ryş iş­le­ri ne­ti­je­sin­de, oňat bi­şi­ri­lip, ýü­zü­ne oýu­lyp şe­kil dö­wük-ýen­jik­le­ri, ze­nan heý­kel­le­ri, dür­li gör­nüş­dä­ki ke­ra­mi­ka gap-gaç­ ba­sy­lyp­dyr. zäh­met gu­ral­la­ry we beý­le­ki to­ýun lar, küý­ze­ler, gol­ça­lar, ha­syl­ly­ly­gyň Ze­nan kel­le­si­niň heý­kel­le­ri ha­ önüm­le­ri ýü­ze çy­ka­ry­lyp­dyr. Bu­ ny­şa­ny ha­sap­la­nyl­ýan ze­nan hu­da­ syl hu­daý­la­ry­nyň keş­bi­ni şe­kil­len­ lar­dan baş­ga-da ge­çi­ri­len bar­lag­ ýy­nyň we bud­da hu­daý­la­ry­nyň heý­ dir­ýär. Olar te­ge­lek ýüz­li, uly göz­li, la­ryň do­wa­myn­da di­ňe bir küý­ze kel­le­ri, süňk­den we me­tal­dan ýa­sa­ saç­la­ry kel­le­le­ri­niň da­şy­na owa­dan­ önüm­le­ri ta­pyl­man, eý­sem, küý­ze lan peý­kam uç­la­ry ta­py­lyp­dyr. lap aý­la­nan, kä­bir­le­ri bol­sa ulu­rak önüm­le­ri­ni taý­ýar­la­ýan peç­le­riň — Alym-ar­heo­log ýa­dy­gär­li­giň ýa -da ki­çi­räk baş­gap­ly şe­kil­len­di­ri­ kü­re­le­riň hem köp muk­da­ry ýü­ze me­de­ni gat­la­gy­ny we ta­pyn­dy­la­ry­ len­dir. çy­ka­ry­lyp­dyr. ny iç­gin öw­re­nip, bu ýa­dy­gär­li­giň Ze­nan şe­ki­lin­dä­ki heý­kel­jik­ler Ta­ry­hy mag­lu­mat­la­ra gö­rä, pa­ bi­ziň eý­ýa­my­myz­dan öň­ki III asy­ra Par­fi­ýa döw­rü­ne, bi­ziň eý­ýa­my­ leo­lit döw­rün­de adam­lar pal­çyk­dan de­giş­li­di­gi­ni anyk­lap­dyr. Ga­la daş­ myz­dan öň­ki II-I asyr­la­ra de­giş­

64 3. 2020. li bo­lup, Awes­ta­da­ky Ana­hi­ta­nyň Ha­ly­pa keş­bi­ni ýat­lad­ýar. Bu şe­kil­ler be­ýik enä­niň we ene top­ra­gyň ny­şa­ny ha­ sap edi­lip­dir. Olar bol­sa, ýa­şaý­şyň baş­lan­gy­jy­dyr. Heý­kel­jik­ler öý­ler­ Tan­sa bagla­ ­nan de sak­la­nyp, «ha­syl­ly­lyk ke­ra­ma­ty» hök­mün­de oňa tag­zym edip­dir­ler. yk­bal At­lyň heý­kel­ji­gi at­da otu­ran gör­ nüş­de şe­kil­len­di­ri­lip­dir. Ol az-kem Saz­la­şyk­ly bi­te­wi to­pa­ry dö­ Onuň us­sat­ly­gy ýe­ňil­lik, ot ýa­ly gaý­şyb­rak otu­ryp, el­le­ri aşa­ga sal­la­ red­ýän ar­tist­ler, di­riž­ýor­lar, ho­ bol­ma­gy he­mi­şe güýç­li el çarp­ nyp, aty tu­tup du­ran ýa­ly ýa­sa­lyp­ reog­ra, f­lar ly­bas­çy­lar sah­na­ny ma­la­ry ga­zan­ýar­dy» — di­ýip, dyr. Onuň bi­li in­çe, ýan­ba­şy dar, jan­lan­dy­ryp ony be­ýik sun­ga­ta ýat­la­ýar. burç­lak egin­le­ri in­li. At­lyň şe­ki­li­niň ar­ka ta­ra­pyn­dan we el­le­rin­den te­ge­ öwür­ýär­ler. Biz to­ma­şa­çy­lar hem –– Dur­mu­şy­my düý­bün­den le­jik­ler oýu­lyp sal­nan. aja­ýyp owa­dan­ly­ga go­şul­mak öz­ger­den yk­ba­ly­my ýa-da aý­ Mür­ze­beg ga­la­dan ta­py­lan it şe­ üçin sah­na to­ma­şa et­mä­ge gel­ýä­ ra­tyn bir ýag­da­ýy­my bi­le­mok. ki­lin­dä­ki heý­kel­jik alym­la­ryň pi­ki­ ris. Ol bi­zi beý­geld­ýär, ga­nat­lan­ Mosk­wa­nyň ho­reog­ra­fi­ýa uçi­li­ ri­ne gö­rä, ça­ga oý­na­wa­jy bo­lup, jür­ dyr­ýar, ruh­lan­dyr­ýar. şe­sin­de okan ýyl­la­rym çalt ge­çip le­wük hök­mün­de ula­ny­lyp­dyr. Ol Türk­me­nis­ta­nyň sun­gat­da at git­di. Ma­ňa bu ýer­de bir­nä­çe us­ ine­dör­dül gör­nüş­de şe­kil­len­di­ri­lip, ga­za­nan iş­gä­ri Se­ýit­ne­pes Ne­pe­ sat mu­gal­lym­lar­dan sa­pak al­mak onuň dört sa­ny aýa­gy, gu­la­gy we sow aja­ýyp (diňe tans et­mek we ne­sip et­di. Olar saý­lan kä­ri­ňi gys­ga­jyk guý­ru­gy bar. Guý­ru­gy­nyň üm he­re­ke­ti ar­ka­ly ýe­ri­ne ýe­ti­ söý­me­gi, sa­byr­ly­ly­gy, yh­las­ly iş­ ujun­da üf­le­mek üçin de­şik edi­len. ril­ýän saz­ly teat­ral oýun) ar­tis­ti, le­me­gi öw­ret­di­ler. Türk­me­nis­ta­nyň çä­gin­de köp ho­reog­raf, şeý­le hem Ma­ýa Ku­ Me­niň ha­ly­pam Mosk­wa­nyň muk­dar­da ta­py­lan go­çuň, goý­nuň, itiň, atyň, ökü­ziň şe­kil­le­ri ýur­du­my­ ly­ýe­wa adyn­da­ky Türk­men mil­li Uly teat­ry­nyň en­çe­me us­sat­la­ry­ zyň çä­gin­de ir wagt­lar ýa­şan­la­ryň kon­ser­wa­to­ri­ýa­sy­nyň ýa­nyn­da­ky ny taý­ýar­lan meş­hur Pýotr An­to­ dur­mu­şyn­da haý­wan­la­ryň uly äh­ Ýö­ri­te saz­çy­lyk mek­dep-in­ter­ no­wiç Pes­tow bol­dy. Ol bi­ze saz mi­ýe­te eýe bo­lan­dy­gy­ny gör­kez­ýär. na­ty­nyň ho­reogra­fi­ýa bö­lü­mi­niň diň­le­me­gi, oka­ma­gy, pi­kir­len­me­ Çün­ki adam­la­ryň dur­mu­şy haý­wan­ ha­ly­pa mu­gal­ly­my­dyr. Ol Türk­ gi öw­ret­di. Her bir he­re­ket, her lar bi­len bag­la­ny­şyk­ly bo­lup­dyr. me­nis­ta­nyň ho­reog­ra­fi­ýa sun­ bir üm ma­ny­ly bol­ma­ly­dyr. Bu Olar haý­wan­la­ry iý­mit, ýüň, ge­ýim, ga­ty­na uly go­şant goş­dy. Mag­ ýer­de ter­tip-düz­gün ga­ty berk­di. ýük da­şa­mak üçin peý­da­la­nyp­dyr. tym­gu­ly adyn­da­ky mil­li saz­ly Okuw se­kiz sa­gat do­wam ed­ýär­ Haý­wan­la­ryň dür­li şe­kil­le­ri na­ dra­ma teat­ry­nyň sah­na­syn­da 30 di, soň­ra Uly teatr­da taý­ýar­lyk gyş hök­mün­de gap-gaç­lar­da, ojak­ ýyl­dan gow­rak P. I. Çaý­kows­ki­ baş­lan­ýar­dy. Biz okuw­çy­la­ry bu lar­da, tam­dyr­lar­da şe­kil­len­di­ri­lip­dir. niň «Guw kö­li», Ç. Nu­ry­mo­wyň ýer­dä­ki sah­na oýun­la­ry­na goş­ Adam­lar ola­ry ar­wah-jyn­dan, göz- «Köý­ten na­la­sy», D. Nu­ry­ýe­wiň ýar­dy­lar. Men P. I. Çaý­kows­ dil­den, bet­bagt­çy­lyk­lar­dan go­ra­ýar di­ýip ha­sap­lap­dyr­lar. «Nu­saý», A. Ku­ly­ýe­wiň «Gum­ ki­niň «Şel­kun­çi­gin­de» hem­me Ker­ki et­ra­by­nyň çä­gin­de ýer­leş­ dan ta­py­lan ýü­rek», A. Aga­jy­ko­ sy­çan­jyk­la­ryň, es­ger­jik­le­riň we ýän ta­ry­hy-me­de­ni ýa­dy­gär­lik­ler­ wyň «Pöw­ri­ze» at­ly sah­na eser­ beý­le­ki­le­riň tans­la­ry­ny ýe­ri­ne den ta­py­lan bu ta­pyn­dy­lar türk­men le­rin­de tans­la­ry ýe­ri­ne ýe­tir­di. ýe­tir­dim. Sah­na­da ta­ny­mal ar­ hal­ky­nyň geç­miş ta­ry­hy­ny we ga­dy­ Ol özü­niň iç­ki sah­na me­de­ni­ tist­ler bi­len çy­kyş ed­ýär­dik, ola­ my me­de­ni­ýe­ti­ni öw­ren­mek­de uly ýe­ti, aja­ýyp ba­şar­ny­gy, örän oňat ra hor­mat bi­len se­red­ýär­dik, biz äh­mi­ýe­te eýe­dir. bö­kü­şi bi­len to­ma­şa­çy­la­ryň ün­ üçin olar as­man ýa­şaý­jy­la­ry ýa­ly sü­ni çek­ýär. L. Min­ku­syň «Don bo­lup gö­rün­ýär­di. Gül­na­ra Ki­hot» oý­nun­da onuň ýe­ri­ne ýe­ 1965-nji ýyl­da Mag­tym­gu­ HU­DAÝ­BER­DI­ÝE­WA, ti­ren Ga­ma­şyň keş­bi to­ma­şa­çy­la­ ly adyn­da­ky mil­li saz­ly dra­ma Ker­ki et­ra­by­nyň ryň ýa­dyn­da­dyr. Türk­me­nis­ta­nyň teat­ry­nyň (öň­ki Mag­tym­gu­ly Ta­ry­hy we ül­kä­ni öw­re­niş mu­ze­ýi­niň yl­my iş­gä­ri. halk ar­tis­ti Ro­za Tö­rä­ýe­wa: «Se­ adyn­da­ky ope­ra we ba­let teat­ry) ýit aja­ýyp, öz­bo­luş­ly tans­çy­dy. ba­let to­pa­ryn­da işe baş­la­dym.

3. 2020. 65 Ol wagt­lar teat­ryň ýo­ka­ry de­re­jä ýet dur­mu­şyn­da ýat­dan çyk­ma­ gal­lym­çy­lyk ed­ýär­ler. Tans bö­ ga­lan döw­rü­dir. Bu ýer­de teat­ryň jak wa­ka öw­rül­di. lü­mi­ne on ýaş­ly ça­ga­la­ry ka­bul baş ba­let­meýs­te­ri Türk­me­nis­ta­ 1986-njy ýyl­da D. Öwe­zow ed­ýä­ris. Ça­ga se­kiz ýyl­lap saz nyň sun­gat­da at ga­za­nan iş­gä­ri adyn­da­ky saz­çy­lyk uçi­li­şe­sin­ sun­ga­ty­nyň oja­gyn­da ter­bi­ýe al­ Go­şa Japarow, Alek­sandr So­nin, de tä­ze açy­lan halk tans­la­ry bö­ ýar, ola­ra öz üs­tün­de köp iş­le­ Ke­rim Ny­ýa­zow, Li­di­ýa Kond­ lü­mi­ne ýol­baş­çy­lyk et­dim. Ta­ mek­li­gi öw­red­ýä­ris. Se­bä­bi us­ ýu­ko­wa, Ni­na Rad­ki­na ýa­ly ha­ lyp­la­ry­myz Minsk­de, Ýe­re­wan, sat­lyk bol­ma­sa sun­gat, sun­gat­syz ly­pa­lar iş­le­ýär­di­ler. Şol dö­wür­ Perm şä­he­rin­de, Ki­şin­ýow­de ho­ hem us­sat­lyk bo­lup bil­me­ýär. de Gül­ba­har Mu­sa­ýe­wa, Gö­zel reog­ra­fi­ýa ug­run­dan ge­çi­ril­ýän Mek­de­bi­mi­ziň okuw­çy­la­ry sa­ Hum­ma­ýe­wa, do­gan­lar Ýu­sup Bü­tin­so­ýuz we hal­ka­ra bäs­le­şik­ pak­la­ryn­dan da­şa­ry baý­ram­çy­ we Ah­met Pür­si­ýa­now­lar, Wik­ le­rin­de üs­tün­lik­li çy­kyş et­di­ler. lyk çä­re­le­rin­de, te­le­ýaý­lym­lar­da tor Sop­kin, Ba­ba Ga­ra­ha­now da­ Aý­ra­tyn hem Minsk­de 1992-nji hem çy­kyş ed­ýär­ler. gy bi­len hem iş­leş­mek mi­ýes­ser ýy­lyň ap­rel aýyn­da ge­çi­ri­len Gü­neş­li ül­kä­miz, ag­zy­bir hal­ et­di. Hal­ka­ra fes­ti­wa­ly has uly göw­ ky­myz, owa­dan bi­na­lar, teatr­lar­ Her bir sah­na oý­ny biz üçin rüm­li­di. Bu ýe­re Or­ta Azi­ýa­nyň dyr mu­zeý­ler, okuw mek­dep­le­ri, aý­ra­tyn hem ýe­ke-täk­di. Her çy­ we Kaw­kaz­ýa­ka, Bal­ti­ýa ýurt­ se­ýil­gäh­ler we dynç alyş mer­ ky­şa uzak wagt­lap taý­ýar­lyk gör­ la­ry­nyň, Mosk­wa we Sankt-Pe­ kez­le­ri me­ni gu­wan­dyr­ýar. Bi­ ziň mek­de­bi­miz­de gel­jek­ki sa­zan­da­la­ry, tans­çy­la­ry ter­bi­ýe­le­ mek üçin hem äh­li şert­ler dö­re­di­len. Hor­mat­ly Pre­zi­ den­ti­mi­ziň baş­da dur­ ma­gyn­da gün­sa­ýyn öz­ger­ýän Ga­raş­syz ýurt­da ýa­şa­ýan­dy­gy­ ma, iş­le­mä­ge hö­we­ si­miň we güýç-kuw­ wa­ty­myň bar­dy­gy­na be­gen­ýä­rin — di­ýip, ha­ly­pa söh­bet­deş bo­ la­ny­myz­da gür­rüň ber­di. Ar­tist he­mi­şe ar­ ýär­dik. Sah­na çyk­maz­dan öň­ki ter­bur­gyň ho­reog­ra­fi­ýa uçi­li­şe­ tist­li­gi­ne gal­ýar. Türk­me­nis­ta­nyň tol­gun­ma, gah­ry­man­la­ryň keş­bi­ le­rin­den gat­na­şy­jy­lar ýyg­nan­dy. sun­gat­da at ga­za­nan iş­gä­ri Se­ ne bo­lan söý­gü­miz to­ma­şa­çy­lar Bi­ziň ta­lyp­la­ry­myz hrus­tal heý­ ýit­ne­pes Ne­pe­sow hem öm­rü­niň za­lyn­da öz gol­da­wy­ny tap­ýar­dy. kel­ji­ge we üçün­ji or­na my­na­syp köp bö­le­gi­ni tan­sa hem-de şol 1976-njy ýyl­da ba­let­meýs­ter bol­du­lar. Mah­mud Esen­ba­ýe­wiň tan­syň do­wam et­me­gi­ne ba­gyş­ Gen­rih Ma­ýo­row Ka­ren Ha­ça­ elin­den dip­lom al­mak biz üçin lan yn­san. tur­ýa­nyň sa­zy­na «Çi­pol­li­no­ny» uly bagt­dy. sah­na­laş­dyr­dy. Ma­ňa graf Ül­jä­ Bi­ziň bö­lü­mi­miz­de öz hü­nä­ Mar­ga­ri­ta KAS, niň keş­bi tab­şy­ryl­dy. Örän ze­hin­ ri­ne ök­de G. G. Aşy­ro­wa, S. S. Ma­ýa Ku­ly­ýe­wa adyn­da­ky li saz­ly, ýat­da gal­ýan tä­sin sah­na Gur­nis­ka­ýa, J. R. An­na­ny­ýa­ Türk­men mil­li ese­ri. Biz uly ruh­lan­ma, joş­gun zo­wa, şeý­le hem uçu­rym­lar Ý. kon­ser­wa­to­ri­ýa­sy­nyň bi­len taý­ýar­lan­dyk. Onuň il­kin­ji Se­ýit­ku­ly­ýe­wa, S. Gur­ba­now, ýa­nyn­da­ky ÝSMI-nyň gör­ke­zi­li­şi ýur­du­my­zyň me­de­ni­ A. Bal­ly­ýe­wa, M. Ço­lu­kow mu­ saz­şy­nas-mu­gal­ly­my.

66 3. 2020. Türkmenistanyň Ylmy makalalar şekillendiriş sungatynda rowaýatlar Berkarar döwletimiziň bag­ görkezilýär. Birnäçesi bolsa çakla­ ilki bilen taslamanyň gurluşyny tyýarlyk döwründe halkyň çeper­ malar esasynda-da döreýär. Şonuň çözmek üçin rowaýatyň mazmuny­ çilik mirasyny gorap saklamak üçin rowaýatlardaky hereketler, ny öwrenýärler we iň gyzykly par­ we oňa mynasyp baha bermek keşpler, wakalar durnukly däldir. çalary saýlap alýarlar. Ro­wa­ýat­da üçin ähli şertleriň döredilmegi Olar rowaýatçylaryň ussatlyk be­ýan edil­ýän döw­rüň wa­ka­la­ry­ny, örän ähmiýetlidir. Asyrlaryň derejesine görä beýan edilýär. egin-eşik­le­ri­ni, te­bi­ga­ty­ny, bi­na­la­ jümmüşinde bolup geçen käbir [3, 142-143 S.]. ry­ny, däp-des­sur­la­ry­ny göz öňün­de ajaýyp taryhy wakalaryň beýa­ Rowaýatlaryň birnäçesinde tut­ýar­lar. Esa­san hem su­rat­keş­le­riň ny ýazuw çeşmelerinde, medeni bolsa durmuşda hakykatdan- eser­le­rin­de tas­la­ma­nyň mer­ke­zin­de gymmatlyklarda hem-de halk da bolan wakalar barada aý­ ro­wa­ýat­la­ryň baş gah­ry­man­la­ry su­ hakydasynda jemlenip, nesilleriň dylýar. Ol wakalar öz wagtynda rat­lan­dy­ryl­ýar. Reňk saz­la­şy­gy çe­ ruhy dünýäsinde ömür dowama­ ýazga geçirilmändir. Wakalar per­çi­lik akym­la­ry­na we ese­riň ma­ tyny tapýar. halkyň hakydasynda saklanyp, ny-maz­mu­ny­na gö­rä üýt­ge­ýär. Rowaýat — bir taryhy waka, rowaýatçylyk häsiýetleri özüne Türkmen nakgaşlygynda, adam hakynda aýdylýan row­ siňdiripdir. Şeýle rowaýatlar türk­ grafikasynda, heýkeltaraşlygynda aýat, hekaýadyr. Rowaýatlar men halkynyň geçmiş taryhyny, rowaýatlar uly orun tutupdyr. Ony biri-birine ýakyndyr. Rowaýatda halk gahrymanlarynyň, görnükli A. Hajyýew, Ç. Amangeldiýew, halkyň durmuşynda bolan zat­ A. Amangeldiýew, A. Muhamme­ lar suratlandyrylýar. Olar dürli dow, M. Çaryýew, B. Nuryýew, mazmunda bolup bilerler. Ýaşap A. Myradow, I. Işangulyýew, O. geçen meşhur adamlaryň, görnük­ Owganow, grafika sungatynda li şahyrlaryň ömri we döredijiligi, O. Mizgirýowa, M. Lallykowa, aýdym-sazlaryň döreýiş taryhy, D., Akyýew A. Işankulyýew, R. ýerleriň, şäherleriň, galalaryň at­ Rahmanow, O. Ataýewa, T. Gy­ lary hakynda birnäçe rowaýat lyçdurdyýewa, heýkeltaraşlykda döräpdir. B. Annamyradow, S. Babaýew, G. Rowaýatlarda taryhy hem Ýarmämmedow ýaly suratkeşleriň çeper hakykatyň beýany sak­ işlerinde görmek bolýar. Türk­ lanylýar. Rowaýatlarda gürrüň men halkynyň medeniýetine berilýän hekaýatlaryň hemmesi we onuň estetiki tejribesine göz ýetirmek bilen bu suratkeşler ýurduň durmuşynyň çuňluklaryna aralaşmaga çalyşdylar. Türkmen zenanlary barada en­ klassyky şahyrlaryň çeme rowaýatlar döräp, dilden- ömür, döredijiligini dile, nesilden-nesle geçipdir. dikeltmekde, tary­ Rodoguna Parfiýa imperiýasynyň hy ýadygärlikleriň Mitridat I-niň (miladydan öňki syryny açmakda 171-138 ý.ý.) gyzydyr. Türk­ gymmatly maglu­ men alymy Öwez Gündogdyýew mat. berýär Türk­ «Türkmen zenanlarynyň tary­ men suratkeşleriniň hy keşbi» atly kitabynda şeýle durmuşda hakykatdan-da şeýle eserlerinde rowaýatlary belleýär: «Rodoguna hammam­ bolupdyr diýip hasap etmek şekillendirmekde taslama da ýuwnup duran wagty şähere bolmaz. Çünki käbir rowaýatlarda çözgüdiniň aýratynlyklary, reňk duýdansyz duşmanlar çozupdyr. wakalar bolşundan has ösdürilip sazlaşygy uly orun tutýar. Olar Ol saçlaryny diňe ýeňişden soň

3. 2020. 67 ýuwjakdygyna ant edip, gyssan­ maç düýürläpdir. Atyna atlanyp, goşuna baş bolup, duşman bilen söweşe giripdir. Duşman derbi- dagyn edilipdir. Rodogunanyň bu gahrymançylygy parfiýalylaryň arasynda örän meşhurlyk gazanyp­ dyr. Ol hormatlanypdyr. Hatda onuň şekili Ärsaklar (Arşaklar) hökümdarlygynyň neberesiniň möhürlerinde-de zikgelenipdir». [4, 159 s.]. Türkmenistanyň paýtagty Aşgabadyň eteginde ýerleşen Köne Nusaýdan Rodogunanyň ajaýyp heýkeli tapyldy. Heýkel ak we çal mermerden ýasalyp, dünýä belli Gadymy Gresiýanyň ellinizm döwrüniň Wenera Mellosskaýanyň ajaýyp gözel­

meýilnamasynda harby lybasly nyň owa­dan­ly­gy bi­len bir ha­tar­da, Rodogunanyň atyň üstünde ça­ eder­men­lik­de hem ta­na­lan­dy­gy­ny pyp, barşy onuň edermenligini be­ýan ed­ýär. Ro­do­gu­na­nyň ly­ba­ we batyrgaýlygyny görkezýär. sy, daş-tö­we­re­gin­dä­ki zat­lar he­re­ Ussat suratkeş esasan hem mele ket­li­li­gi dö­red­ýän tol­kun gör­nüş­li we goňur reňkleri ulanyp, taryhy çy­zyk­lar we reňk­ler ar­ka­ly be­ril­ geçmişimize dürli öwüşginleri ýär. Al­tyn­sow, gyr­my­zy, mä­mi­şi, berýär. Gylyçmyrat Ýarmämme­ açyk sa­ry reňk­ler tas­la­ma­nyň reňk dow «Rodoguna» (1986-1987 çöz­gü­di­niň baý­ly­gy­ny ta­pa­wut­ ý.ý.) atly heýkel eseri bürünçden lan­dyr­ýar. ýerine ýetiripdir. Atyň üstünde Ýaş su­rat­keş Täç­je­mal Gy­lyç­ oturan zenanyň dogumly, öňe ça­ dur­dy­ýe­wa­nyň «Änew ro­wa­ýa­ty» pyp barýan pursady we edermen (2016 ý.) at­ly nak­gaş­lyk ese­ri Se­ keşbi görkezilýär. ýit Je­ma­led­din met­ji­di ha­kyn­da­ky Gör­nük­li türk­men nak­ga­şy ro­wa­ýat bi­len bag­la­ny­şyk­ly. Ro­ Işan­gu­ly Işan­gu­ly­ýew hem «Ro­ wa­ýat­da met­jit­de až­dar­ha­nyň şe­ ligi bilen deňeşdirilýär. Rodoguna do­gu­na» (2006 ý.) at­ly ese­ri­ni dö­ kil­len­di­ril­me­gi­niň se­bä­bi dü­şün­ heýkeliniň ýüz keşbi takyklygy red­ýär. Bu ese­ri­niň mer­ke­zin­de di­ril­ýär. [2.]. Su­rat­ke­şiň gra­fi­ka bilen tapawutlanyp, onuň gy­ Ro­do­gu­na­nyň türk­me­niň mil­li ly­ ese­rin­de aga­jyň da­şyn­da do­la­nyp taklygyna ýeňil dartdyrylyşyny ba­syn­da otu­ryp, elin­de bol­sa al­ma­ du­ran až­dar­ha­nyň şe­ki­li gör­ke­ görkezýän hereketleri örän tä­ ny tu­tup du­ra­ny­ny su­rat­lan­dyr­ýar. zil­ýär. Aga­jyň ýa­nyn­da iki sa­ny sirlidir. Rodoguna hakynda row­ Onuň ýa­nyn­da Nu­saý ri­ton­la­ry we až­dar­ha Je­mal şa ze­na­ny­na öz ho­ aýaty Aýhan Hajyýewiň «Ähli zat ta­wus gu­şu­ny hem-de ir-iý­miş­le­ şal­ly­gy­ny bil­dir­mek üçin al­tyn, geçýär, ähli zat üýtgeýär» (1986 ri gör­kez­ýär. Us­sat hem A. Ha­jy­ gym­matba­ha­ly daş­la­ry be­ren­di­gi­ ý.) eserinde şöhlelendirilýär. ýew ýa­ly yz­ky me­ýil­na­ma­syn­da ni gör­kez­ýän ýor­dum mi­niat­ýu­ra Eseriň birinji meýilnamasynda Ro­do­gu­na­nyň atyň üs­tün­de ça­pyp ähe­ňin­de dö­re­di­lip­dir. T. Gy­lyç­ Rodogunanyň heýkeli, nusaý bar­ýan­ly­gy­ny şe­kil­len­dir­ýär. Ese­ dur­dy­ýe­wa ese­rin­de, esa­san, gök ritonlary we oýlanyp oturan ar­ riň maz­mu­ny aý­ra­tyn-da ta­ry­hy we ýa­şyl reňk­le­riň saz­la­şy­gy­ny heolog suratlandyrylan. Yzky mag­lu­mat­la­ra esas­la­nyp, şa gy­zy­ köp ula­nyp­dyr.

68 3. 2020. Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let çe­per­ sy­nyň reň­ki çog gy­zyl, sa­ry­sy Gün di­ji­li­gin­de hem şöh­le­len­di­ril­ýän­ çi­lik aka­de­mi­ýa­sy­nyň «Şe­kil­len­ ýa­ly, agy hem sä­her­ler de­ýin owa­ di­gi aý­dyň­dyr. di­riş sun­ga­ty» fa­kul­te­ti­niň «Gra­fi­ dan reňk­li­dir. Bu ro­wa­ýa­ty ata-ba­ ka» ka­fed­ra­sy­nyň uly mu­gal­ly­my ba­la­ry­myz ha­ly­nyň gud­ra­ty­nyň Dursun BEGMÄMMEDOWA, Ma­ýa­gül Lal­ly­ko­wa­nyň «Ha­ly ba­ Arş­dan ge­len­li­gi­ne yna­nan­la­ry Türkmenistanyň Döwlet ra­da ro­wa­ýat» (2016 ý.) at­ly ese­ri üçin dö­re­dip­dir­ler». [1, 249-250 çeperçilik akademiýasynyň hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň «Ar­şyň S.]. Su­rat­keş ese­rin­de sün­nä­le­ talyby. ne­pis­li­gi» at­ly ki­ta­byn­da ýer­leş­ nip be­ze­len owa­dan ha­ly­la­ry­my­ di­ri­lip­dir. Bu ki­ta­byň maz­mu­nyn­ zy we onuň na­gyş­la­ry­ny hem-de EDEBIÝAT da şeý­le ro­wa­ýat be­ýan edil­ýär: gy­zyl ly­bas­ly bir ze­na­nyň Gü­ne 1. Gurbanguly Berdimuhamedow. «Il­kin­ji ha­ly do­kan ze­nan ada­ty ta­rap özü­ne ýol ýa­sap, oňa ta­rap Arşyň nepisligi. — A.: Türkmen däl bir ze­nan bo­lan­my­şyn. Ol ju­ ok­du­ry­lyp bar­ýan­dy­gy­ny şe­kil­ döwlet neşirýat gullugy, 2016. 2. Gurbanguly Berdimuhamedow. da owa­dan, zy­ba görk­li bo­lup­dyr. len­dir­ýär. Türkmenistan — Beýik Ýüpek Oňa se­re­den­ler öz­le­ri­niň erk­le­ri­ni Ro­wa­ýat­lar ede­bi hem me­de­ni ýolunyň ýüregi. 1-nji kitap. — A.: al­dy­ryp­dyr­lar. Ol aýal Gü­nüň şöh­ gym­mat­lyk­la­ry­my­zyň bir bö­le­gi­ Türkmen döwlet neşirýat gullugy, le­le­rin­den ýol ýa­sap, as­ma­na uçup dir. Olar ta­ny­mal şah­sy­ýet­le­ri­mi­zi, 2017. gi­den­mi­şin. Ine, şol şöh­le­ler­den me­de­ni mi­ra­sy­my­zy, ata-ba­ba­la­ 3. H. Goçmyradow. Türkmen er­şi­ni sep­läp, ar­ga­jy­ny ba­ha­ryň ry­my­zyň baş­dan ge­çi­ren wa­ka­la­ halk döredijiligi. — A.: Türkmen gök ba­ýyr­la­ryn­dan gat­lap, çi­ti­mi­ ry­ny öw­ren­mek­de uly äh­mi­ýe­te döwlet neşirýat gullugy, 2010. ni ak reň­ki kü­müş sä­her­ler­den, eýe­dir. Şol se­bäp­li türk­men şe­kil­ 4. Ö. Gündogdyýew. Türkmen sa­ry­sy­ny al­tyn çä­ge­den çi­tip, ol len­di­riş sun­ga­tyn­da ro­wa­ýat­la­ryň zenanlarynyň taryhy keşbi. — A.: ze­nan as­ma­na ýol sa­lyp bi­len­mi­ ha­ly­pa we ýaş nak­gaş­la­ryň, gra­fi­ Türkmen döwlet neşirýat gullugy, şin. Şo­nuň üçi-nem türk­men ha­ly­ ka­çy­la­ryň, heý­kel­ta­raş­la­ryň dö­re­ 2013.

D. Beg­mam­me­dova Myths in visual arts of Turk­me­nis­tan Fea­tu­res of dra­wing com­po­si­tion’s decisions and color com­bi­na­tion have im­por­tant ro­le in pain­ting myths in works of Turk­men ar­tists. First, they learn con­tent of the myth and choo­se the most in­te­res­ting parts to solve structu­re of the dra­wing com­po­si­tion. They ta­ke in­to con­si­de­ra­tion events, clot­hes, na­tu­re, buil­dings and tra­di­tions nar­ra­ted in the myth. Es­pecial­ly, ar­tists paint he­ro of myths in the cen­ter of their works’ dra­wing com­po­si­tion. Color com­bi­na­tion chan­ges accor­ding to art sty­les and con­tent of the work. Myths had an im­por­tant ro­le in pain­ting, grap­hics, sculp­tu­re of visual art of Turk­men. Es­pecial­ly, myth ima­ ges can be se­en in visual art. It can be se­en in pain­ting works of A.Ha­jyyev, Ch.Aman­gel­diyev, A.Aman­gel­diyev, A.Mu­ham­me­dov, M.Cha­ryyev, B.Nu­ryyev, A.My­ra­dov, I.Is­han­gu­lyyev, O.Ovga­nov, in grap­hics works of O.Miz­ gi­ryova, M.Lal­ly­kova, D.Akyyev, A.Is­han­ku­lyyev, R.Rah­ma­nov, O.Atayeva, T.Gy­lychdur­dyyeva, in sculp­tu­ral works of B.An­na­my­ra­dov, S.Ba­bayev, G.Yar­mam­me­dov. Myths are very im­por­tant in lear­ning our fa­mous cha­ racters, cul­tu­ral he­ri­ta­ge and past events in our ances­tors' lives.

Д. Бегмаммедова Легенды в изобразительном искусстве Туркменистана В произведениях туркменских художников важную роль играют особенности композиционных реше­ ний и цветового сочетания. Прежде всего, они изучают содержание мифа и выбирают наиболее интересные сложеты для композиционного строения картины. При создании учитываются события, традиции, одежда, природа, легенды. В центре живописной композиции художники часто рисуют героя мифа. Цветовое со­ четание меняется в соответствии с художественным стилем и содержанием произведения. Мифы играли важную роль в живописи, графике, скульптуре туркменского изобразительного искусства. Это видно в живописных работах А. Хаджиева, Ч. Амангельдиева, А. Амангельдиева, А. Мухаммедова, М. Чарыева, Б. Нурыева, А. Мырадова, И. Ишангулыева, О. Овганова, в графических работах О. Мизгиревой, М. Лаллыковой, Д. Акыева, А. Ишанкулиева, Р. Рахманова, О. Атаевой, Т. Гылычдурдыевой, в скульптур­ ных произведениях Б. Аннамурадова, С. Бабаева, Г. Ярмаммедова. Мифы очень важны для познания на­ ших знаменитых персонажей, культурного наследия и событий былых эпох в жизни наших предков.

3. 2020. 69 Sözle­ ­ýiş me­de­ni­ýe­ti Gym­mat­ly ylmy­ çeş­me­ler Türk­me­niň mil­li ah­lak edep üçin öz dog­duk di­li. Bi­ziň iň ýa­kyn­ ýaş ça­ga­nyň ho­wan­da­ry hök­mün­de gym­mat­lyk­la­ry onuň söz­le­ýiş me­ la­ry­myz bi­len özü­mi­ze iň mä­hir­li şu gün­le­re çen­li bir­nä­çe tür­ki dil­li de­ni­ýe­tin­de, bi­rek-bi­re­ge bo­lan sy­ sö­zi eşid­ýän we aýd­ýan di­li­miz. Biz halk­lar­da öz meş­hur­ly­gy­ny ýi­tir­män lag-hor­ma­tyn­da jem­le­nen­dir. Ir­ki şu dil­de il­kin­ji ge­zek «eje», «ka­ka», gel­ýän­di­gi ba­ra­da mag­lu­mat ber­ýär. dö­wür­ler­de ada­myň şah­sy­ýe­ti­ne ba­ «aga», «uýa» diý­me­gi öw­ren­ýä­ris» [4, 39 s.]. ha ber­len­de, il­ki bi­len onuň gep ur­ — di­ýip, mu­kad­des­lik­le­riň göz­ba­ Ma­ma­ka hu­da­ýy — ýa­gyş­ly bu­ şu­na, sö­zü­ne se­re­di­lip­dir. Söz nä­çe şy­nyň maş­ga­la mu­kad­des­li­gin­den lut­la­ryň ho­wan­da­ry ha­sap­la­nyp­dyr. my­la­ýym, tä­sir­li bol­sa şo­ňa gö­rä-de, baş­lan­ýan­dy­gy­ny bel­le­ýär. [2, 114 Ma­ma­ka gök gür­le­dip, ýyl­dy­rym adam hä­si­ýe­ti kes­git­le­ni­lip­dir. Söz s.]. çak­dy­ryp, ýa­gyş ýag­dy­ryp bi­lip­dir. anyk we dog­ry bol­sa, onuň ynan­dy­ Ene­le­riň ýü­re­gin­dä­ki söý­gü­si, Şu ynan­ja gö­rä, türk­men­le­riň ara­ ry­jy­ly­gy güýç­li bo­lup­dyr. Bu ba­ra­da mäh­ri hüw­dü­le­re si­ňip, per­zent­le­ syn­da «sa­naç­ly ma­ma, güm­mür ma­ be­ýik söz us­sa­dy Mag­tym­gu­ly Py­ ri­ne mäh­rem­li­li­gi, yn­san­per­wer­li­gi ma» ýa­ly söz dü­züm­le­ri ula­nyl­ýar. ra­gy: ün­däp, kalp­lar­da söz­le­ýiş me­de­ni­ Na­na hu­da­ýyň ady bol­sa, nen­ne-ça­ Mag­tym­gu­ly ma­ny sa­çar, ýe­ti­niň il­kin­ji go­ru­ny go­ýup­dyr. ga­ny bak­ýan ene­ke ma­ny­syn­da bol­ Her kim söz lez­ze­tin içer. [3, 248 Biz şu ma­ka­la­myz­da «Ene» sö­ ma­gy müm­kin. s.]. zü­niň dö­re­ýiş ta­ry­hy, ola­ry ede­bi Hu­maý ze­nan hu­da­ýy­nyň ady — di­ýip, sö­züň tä­sir­li güý­ji ba­ dil­de dog­ry, ýer­lik­li we tä­sir­li ulan­ bi­len bag­la­ny­şyk­ly türk­men halk ra­da bel­le­ýär. Söz­le­ýiş me­de­ni­ýe­ti ma­gyň aý­ra­tyn­ly­gy ba­ra­da du­rup des­san­la­ryn­da «Hu­maý gu­şy» at­ bir­nä­çe dü­şün­jä­ni özün­de jem­le­ýär. geç­me­gi ma­kul bil­dik. Hor­mat­ly ly bag­ta ýe­ti­ri­ji gu­şuň ny­şa­ny ula­ Ene di­lin­de gep­le­me­giň, öz pi­ki­ri­ňi Pre­zi­den­ti­miz özü­niň äh­li ki­tap­la­ nyl­ýar. Mun­dan baş­ga-da, türk­men tä­sir­li be­ýan et­me­giň hem me­de­ni­ ryn­da söz­le­ýiş me­de­ni­ýe­ti­niň iň kä­ halk dö­re­di­ji­li­gi­niň ma­tal, hüw­di ýe­ti. bar Ol me­de­ni­ýet «Söz­le­ýiş mil nus­ga­la­ry­ny, öz­bo­luş­ly söz­le­ýiş ýa­ly ga­dy­my gör­nüş­le­rin­de ze­nan me­de­ni­ýe­ti» bo­lup, umu­my me­ aý­ra­tyn­lyk­la­ry­ny ge­ti­rip, türk­me­niň hu­daý­la­ry­na bo­lan ynanç­lar se­tir­ler­ de­ni­ýe­tiň aý­ryl­maz bö­le­gi bo­lup kä­mil söz­le­ýiş me­de­ni­ýe­ti­niň nus­ de şöh­le­len­di­ri­lip­dir. dur­ýar. Bu ba­ra­da hor­mat­ly Pre­ ga­la­ry­ny gör­kez­ýär. Hüw­dü­ler­de gaý­ta­lan­ýan «al­la», zi­den­ti­miz: «Ýag­şy sö­zi aýt­mak, Mäh­ri­ban Ar­ka­da­gy­myz maş­ «hiý­ýä» söz­le­ri fo­ne­tik öz­ge­ri­şe se­ sy­pa­ýy gat­na­şy­gy­ňy mä­lim et­mek ga­la mu­kad­des­li­gi­ni je­bis­leş­dir­ýän ze­war bo­lup, aşak­da­ky ýa­ly ula­nyl­ bol­sa adam­kär­çi­li­giň asyl­ly ýö­rel­ söz­ler ba­ra­da şeý­le bel­le­ýär: «Türk­ ýar: ge­si­dir. Hä­zir­ki za­ma­nyň di­lin­de men maş­ga­la­syn­da ga­ryn­daş­lyk gat­ Şa­ýy bar­dyr ba­la­myň, mu­ňa «me­de­ni­ýet­li­lik» di­ýil­ýär. na­şy­gy­ny aň­lad­ýan «gel­ne­je», «ga­ Ta­ýy bar­dyr ba­la­myň, Me­de­ni­ýet­li­lik soň öz­leş­di­ri­len dü­ ýy­ne­ne», «py­la­ny eje» di­ýen söz­ler Gül­den nä­zik go­lun­da, şün­je däl­dir. Me­de­ni­ýet­li­lik asyl­ hem «ene» sö­zi bi­len bag­la­nyş­dy­ Ýa­ýy bar­dyr ba­la­myň. ly ki­şi­niň zan­dyn­da bar­dyr. Her bir ryl­ýar. Öz ogul-gy­zy­ny öý­li-ojak­ly Heý­ýa, heý. [5, 34-72 S.]. türk­men per­zen­din­de, aý­ra­tyn-da, edip, maş­ga­la­sy­na gu­wan­ýan ene­le­ Türk­men we rus alym­la­ry­nyň ýaş og­lan­lar­da şeý­le asyl­ly­ly­gy duý­ riň ady­nyň yzy­na «ene» sö­zi go­şu­ yl­my iş­le­rin­de türk dil­le­ri­ne de­giş­ mak ju­da be­ýik de­re­je­dir» — di­ýip, lyp ýüz­le­nil­ýär». [2, 47 s.]. li ga­dy­my ýa­zuw ýa­dy­gär­lik­le­rin­de, söz­le­ýiş me­de­ni­ýe­ti­niň eti­ki ug­ru­ny Ta­ryh­çy alym Öwez Gün­dog­dy­ gyp­jak to­par (öz­bek, uý­gur) dil­le­ aý­dyň bel­le­ýär. [1, 60 s.]. ýew «Ene» sö­zü­niň: «Hu­daý ze­nan­ rin­de Ene­si­ne Apa di­ýip ýüz­le­nil­ Mäh­ri­ban Ar­ka­da­gy­myz «Enä la­ry­nyň at­la­ry bo­lan Ana­hit — ene, ýän­di­gi ba­ra­da bel­le­nil­ýär. [6, 32 tag­zym — mu­kad­des­li­ge tag­zym» Na­na — nen­ne, Apa — apa, Hu­maý s.]. Hä­zir­ki dö­wür­de hem Le­bap at­ly ki­ta­byn­da ene hem-de ene di­ — Ma­ma­ka — ma­ma» ýa­ly at­lar­dan we­la­ýa­ty­nyň ara­ba­çy dia­lek­tin­de li­miz ba­ra­da­ky dü­şün­je­le­riň lek­ dö­rän­di­gi­ni bel­le­ýär. Alym öz işin­ ene­si­ne apa di­ýip ýüz­le­nil­ýär. «Na­ si­ka-se­man­tik bag­la­ny­şy­gy­nyň de: «VII-VIII asyr­la­ryň or­hon ýaz­ na -ene, nä­neý» sö­zü­niň türk­men­le­ mu­kad­des­lik­den gaýd­ýan­dy­gy­ny gy­la­ryn­da hem Hu­ma­ýyn ady­nyň riň ha­sar gep­le­şi­gin­de ula­nyl­ýan­dy­ dü­şün­dir­ýär: «Ene dil her bir yn­san ge­ti­ril­ýän­di­gi hem-de onuň keş­bi­niň gy ba­ra­da aý­dyl­ýar. [7, 378 s.].

70 3. 2020. Ta­ryh­dan gör­nü­şi ýa­ly, ze­nan söz­leý­şi­niň has tä­sir­li bol­ma­gy­ny, hu­daý­la­ry­nyň at­la­ry «ene, ma­ma» ede­bi di­liň ka­da­la­ry­nyň dog­ry ber­ EDE­BI­ÝAT söz­le­ri­ne öw­rü­lip gi­dip­dir. Bu ba­ jaý et­me­gi­ni üp­jün ed­ýär. ra­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz: «Ene Okuw­çy­la­ra söz­le­riň ma­ny­sy­ 1. Gurbanguly Berdimuhamedow. ha­kyn­da şeý­le pi­ki­ri aýt­ma­gyň özi- ny dö­re­ýiş ta­ry­hy nuk­daý­na­zar­dan Mert­ler Wa­ta­ny beý­geld­ýär. — de mu­kad­des­li­ge tag­zym et­mek­dir. dü­şün­dir­mek, şol dü­şün­je­le­re akyl A.: Türk­men döw­let ne­şir­ýat Adam dö­rä­li bä­ri syr­ly bo­lup gel­ýän ýe­tir­mek­li­gi öw­ret­mek, ola­ryň söz­ gul­lu­gy, 2017. so­wa­lyň çöz­gü­di hem şol jüm­le­de le­ri dog­ry we tä­sir­li ulan­ma­gy­na 2. Gurbanguly Berdimuhamedow. jem­le­nip­dir» — di­ýip, dün­ýä in­me­li ýar­dam ed­ýär. Okuw­çy­la­ryň dün­ Enä tag­zym –– mu­kad­des­li­ge ça­ga­nyň Ýa­ra­da­na ýüz­le­ni­şi ba­ra­da­ ýä­ga­raý­şy gi­ňel­ýär. Ýaş­la­ra söz­le­riň tag­zym. — A.: Türk­men döw­let ky ro­wa­ýa­ty ge­tir­ýär. [2, 7 s.]. lek­si­ka-se­man­tik ma­ny­sy­nyň dü­ ne­şir­ýat gul­lu­gy, 2018. Şol ro­wa­ýat­da Taň­ry­nyň enä­ni şün­di­ril­me­gi ola­ry mil­li ruh­da ke­ 3. Mag­tym­gu­ly. Saý­la­nan eser­ pe­riş­de sa­ýyp, onuň my­la­ýym hüw­ ma­la ge­tir­mek­de, söz­le­ýiş baý­ly­gy­ ler ýy­gyn­dy­sy. — A.: Türk­men dü­si­niň owa­zy­ny, per­zen­di­ne mä­hir­ ny ös­dür­mek­de mö­hüm or­ny tut­ýar. döw­let ne­şir­ýat gul­lu­gy, 2014. li ýyl­gy­ry­şy­ny we söý­gü­si­ni ba­gyş Okuw­çy­la­ryň umu­my me­de­ni­ýet­li­ edip, ony bag­ta ýe­tir­jek­di­gi çe­per li­gi ýo­kar­lan­ýar. 4. Ö. Gün­dog­dy­ýew. Türk­men be­ýan edil­ýär. Ösüp gel­ýän ýaş ne­ Şu nuk­daý­na­zar­dan, hor­mat­ly ze­nan­la­ry­nyň ta­ry­hy keş­bi. — sil­le­re enä­niň ýer­dä­ki pe­riş­de ha­sap­ Pre­zi­den­ti­mi­ziň yl­my-pub­li­sis­tik A.: Türk­men döw­let ne­şir­ýat la­nyl­ýan­dy­gy­ny şu­nuň ýa­ly ro­wa­ ki­tap­la­ry söz­le­ýiş me­de­ni­ýe­ti­niň gul­lu­gy, 2013. ýat­la­ryň, na­kyl­la­ryň, ma­tal­la­ryň we kä­mil nus­ga­la­ry­ny özün­de jem­le­ýän 5. Hüw­dü­ler — ömür­le­riň aý­dy­ hüw­di bent­le­rin­dä­ki mu­kad­des jüm­ gol­lan­ma­dyr. Mäh­ri­ban Ar­ka­da­gy­ my. — A.: Türk­men döw­let ne­ le­ler bi­len bag­la­nyş­dy­ryp öw­ret­mek my­zyň yl­my eser­le­rin­dä­ki dil bi­li­ şir­ýat gul­lu­gy, 2015. ola­ryň bi­le­si­ge­li­ji­li­gi­ni art­dyr­ýar. mi­niň söz­le­ýiş me­de­ni­ýe­ti­ne de­giş­li 6. Л. А. Покровская. Термины Äh­li mu­kad­des­lik­le­ri özün­de jüm­le­ler, ýüz­len­me­ler, sy­lag-hor­mat родства. Лексика тюрксих jem­le­ýän ga­ryn­daş­lyk gat­na­şyk­ mak­sat­ly söz­ler ösüp gel­ýän ýaş языков. — M.: 1961. la­ry­ny aň­lad­ýan söz­le­riň to­pa­ry­ny nes­liň söz­le­ýiş me­de­ni­ýe­ti­ni kä­mil­ 7. R. Ber­di­ýew. S. Kü­re­now, K. öw­ren­mek we öw­ret­mek mu­kad­ leş­dir­mek­de nus­ga­lyk gol­lan­ma­dyr. Şa­my­ra­dow, S. Araz­ku­ly­ýew. des­lik­dir. Bu mu­kad­des­lik­ler bi­len Türk­men di­li­niň dia­lekt­le­ri­niň ýaş ne­sil öz dün­ýä­si­ni, maş­ga­la­sy­ Mäh­ri­je­mal JU­MA­ÝE­WA, oçer­ki. — A.: Türk­men döw­let ny, Wa­ta­ny­ny Ene ze­mi­ne bag­la­ýar. Se­ýit­na­zar Seý­di adyn­da­ky Türk­men di­li sa­pak­la­ryn­da ga­ryn­ Türk­men döw­let ne­şir­ýat gul­lu­gy, 1970. daş­lyk gat­na­şyk­la­ry­ny hem-de sy­ mu­gal­lym­çy­lyk ins­ti­tu­ty­nyň lag-hor­mat üçin ula­nyl­ýan söz­le­riň, as­pi­ran­ty. ýüz­len­me­le­riň öw­re­dil­me­gi, ola­ryň

M. Ju­mayeva Mo­dels of stan­dard of speech in the scien­ti­fic works of our Es­tee­med Pre­si­dent Our Es­tee­med Pre­si­dent crea­tes the mo­dels of stan­dard of speech in his scien­ti­fic works, which en­rich the com­ mu­nicative op­por­tu­ni­ty of the Turk­men lan­gua­ge. Lear­ning the words expres­sing re­la­tions­hip is neces­sa­ry con­di­tion in for­ma­tion the child­ren’s spea­king and com­mu­nication techniques. The words and phra­ses expres­sing re­la­tions­hip can be found in po­pu­lar-science works of our Es­tee­med Pre­si­dent, which give op­por­tu­ni­ties for for­ming stan­dards of speech as well as res­pectful at­ti­tu­de of the youn­gers to­wards el­ders.

М. Джумаева Образцы культуры речи в научных трудах уважаемого Президента Уважаемый Президент Гурбангулы Бердымухамедов в своих научных работах создает обрaзцовые модели культуры речи которые обогащают коммуникативные возможности туркменского языка. Изучение слов, обозначающих родственные отношения, является необходимым условием формирования культуры речи школьников. В научно-популярных работах уважаемого Президента очень часто употребляются слова, выражения, обозначающие родственные отношения, которые создают благоприятную возможность формирования культуры речи, a также уважительное отношение младших к старшим.

3. 2020. 71 Mi­ras lak­lar ar­ka­ly ga­la­ýy­la­nyp ýa­sal­ýar. Zer­gär­ler ola­ryň ýü­zü­ni köp­lenç, pöw­ri­ze we gy­zyl, ýa­şyl, gök reňk­ li çüý­şe gaş­la­ry bi­len be­ze­ýär­ler. Bu şa­ýyň bo­ýun­bag­la­ry hem bi­ri-bi­rin­ den ta­pa­wut­lan­ýar. Bo­ýun­bag­la­ryň açar­ba­gyň her gap­da­ly­na bi­ri da­ kyl­ýar. Olar bi­ri-bi­ri­ne keb­şir­le­nen dört­burç plas­ti­na­lar­dan yba­rat bol­ ýar. Ola­ryň ýü­zün­de kü­müş­den ýa­ sa­lan al­tyn ça­ýy­lan ýa­rym­te­ge­lek, «go­çak» nag­şy bo­lup, ha­kyk ýa-da çüý­şe gaş­la­ry otur­dy­lan plas­ti­na­lar ga­la­ýy­la­nan. Kä­bir nus­ga­la­ryň bo­ýun­bag­la­ ry örü­len kü­müş zyn­jyr­lar­dan yba­ rat. Şol gör­nüş­dä­ki açar­bag­lar hem giň­den ýaý­ran­dyr. Açar­ba­gyň özi dört­burç gör­nüş­de bo­lup, onuň ýo­ kar­syn­da ýer­leş­ýän iki sa­ny hal­ka­ Açar­bag jyk­la­ra kü­müş­den ýa­sa­lan bir ha­tar örü­len zyn­jyr­lar ber­ki­di­len. Zo­lak­ Gö­zel Di­ýa­ry­myz­da ýer­leş­ýän de­ni­ýet mer­ke­zi­niň Döw­let mu­ze­ la­ryň ýü­zü­ne «gül­ler» we owun­jak Ha­zar deň­zi­niň ke­nar­ýa­ka­sy­nyň et­ ýi­niň he­mi­şe­lik eks­po­zi­si­ýa­syn­da na­gyş­lar ba­sy­lan. Bu açar­bag has ir­ rap­la­ry köp san­ly ja­han­keş­de­le­ri, we gaz­na­ha­na­da açar­bag­la­ryň dür­li ki nus­ga­la­ryň bi­ri bo­lup bi­ler. söw­da­gär­le­ri ir­ki dö­wür­ler­den bä­ri gör­nüş­le­ri aýaw­ly sak­la­nyl­ýar. Bu Özü­niň dü­zü­li­şi we ýa­sa­ly­şy gy­zyk­lan­dyr­ýar. Ýer­li ila­tyň ta­ry­ şaý­lar top­lu­my­nyň kö­pü­si­niň ýo­ bo­ýun­ça has-da çyl­şy­rym­ly bo­lup, hy we et­nog­ra­fi­ýa­sy, onuň ýa­şa­ýyş kar­ky bö­le­gi «tä­je» (bir we bir­nä­çe) açar­ba­gyň dört­bur­çy­nyň ýo­kar­syn­ şert­le­ri bi­len aý­ra­tyn ta­pa­wut­lan­ ýa -da «go­çuň şa­hy­na» meň­ze­di­lip da «täç» eme­le ge­lip, ýü­zü­niň üç ýan­dy­gy ba­ra­da gy­zyk­ly mag­lu­mat­ ýa­sa­lan. sa­ny zo­lak­la­ry­na «goç» we geo­met­ lar ýa­zuw çeş­me­le­rin­de gör­ke­zil­ýär. Açar­ba­gyň ýü­zi ga­dy­my nus­ga­ ri­ki şe­kil­jik­ler ba­syl­ýar. Dört ha­tar Bar­lag ge­çi­ri­ji we ja­han­keş­de­ler N. lar bi­len ör­tü­len dört­burç, ine­dör­dül örü­len kü­müş zyn­jyr­lar bol­sa, her N. Mu­raw­ýo­wyň, G. S. Ka­re­li­niň ga­pyr­jak şe­kil­li aras­sa kü­müş­den, ta­ra­pyn­da ýer­leş­ýän bäş sa­ny al­ty we onuň kö­mek­çi­le­ri M. N. Gal­ki­ ýü­zü­ne al­tyn ça­ýy­lyp ýa­sa­lan owa­ ýap­rak­ly gül­le­re keb­şir­le­nen. Bu niň,. P P Ogo­rod­ni­ko­wyň XIX asy­ra dan be­zeg şa­ýy­dyr. Türk­me­nis­ta­ bo­ýun­bag­la­ryň ep-es­li ag­ra­my bo­la­ de­giş­li bo­lan türk­men et­nog­ra­fi­ýa­sy nyň Döw­let me­de­ni­ýet mer­ke­zi­niň ny üçin ene-ma­ma­la­ry­myz açar­ba­gy ha­kyn­da gy­zyk­ly mag­lu­mat­la­ry şol Döw­let mu­ze­ýin­de ýer­leş­ýän açar­ işi­len sa­pak­dan asyp­dyr­lar. döw­ri öw­ren­mek­de uly ýar­dam ed­ bag­la­ryň äh­li­sin­de di­ýen ýa­ly te­kiz Ýur­du­my­zyň us­sat zer­gär­le­ri hä­ ýär. zo­la­gy­nyň ýü­zün­de «go­çak» şe­ki­li zir­ki döw­rüň is­leg­le­ri­ne gö­rä, ga­dy­ Ýur­du­my­zyň gün­ba­tar et­rap­la­ ýer­leş­di­ri­len. Bu bol­sa örän gy­zyk­ my şaý­la­ryň nus­ga­la­ry­ny döw­re­bap ry­nyň zer­gär­le­ri­niň elin­den çyk­ýan lan­dyr­ýar, çün­ki Türk­me­nis­ta­nyň we tä­ze öwüş­gin­ler­de ýa­sa­ýar­lar. ne­pis şaý­la­ry äh­li dö­wür­de owa­dan­ gü­nor­ta-gün­ba­ta­ryn­da eneo­lit döw­ Ene-ma­ma­la­ry­my­zyň da­ky­nan ly­gy­ny we öz­bo­luş­ly­ly­gy­ny sak­la­ rü­niň ga­zuw-ag­ta­ryş iş­le­ri­niň ne­ açar­bag­la­ry­nyň asyl nus­ga­sy bol­sa, ma­gy ba­şar­ýar. Açar­bag be­zeg şa­ýy ti­je­sin­de şu gör­nüş­dä­ki nag­şa örän hä­zir­ki wag­ta çen­li üýt­ge­män, gaý­ hem ýur­du­my­zyň gün­ba­tar et­rap­la­ meň­zeş, mis­den ýa­sa­lan goç şe­kil­li ta­lan­ma­jak dur­ku­ny sak­lap ge­len ryn­da giň­den ýaý­ran­dyr. Bu ze­nan­ ze­nan bag­jyk­la­ry ta­py­lan. Bu ga­dy­ mil­li mi­ra­sy­myz­dyr. la­ryň boý­nu­na da­kyl­ýan be­zeg şa­ýy. my na­gyş­la­ryň we şe­kil­le­riň nus­ga­ Açar­bag özü­niň üýt­ge­şik owa­dan­ la­ry ata-ba­ba­la­ry­my­zyň bi­ze go­ýup Maý­sa AB­DUL­LA­ÝE­WA, ly­gy, ýa­sa­lyş usu­ly we çe­per­çi­lik gi­den mi­ra­sy­dyr. Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let ese­ri­niň ag­ram­ly­ly­gy bi­len aý­ra­tyn Açar­bag şa­ýy ga­lyp­la­nan, bö­lek- me­de­ni­ýet mer­ke­zi­niň ta­pa­wut­lan­ýar. bö­lek ke­si­len ösüm­lik ýa-da geo­ Döw­let mu­ze­ýi­niň 1-nji de­re­je­li Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let me­ met­ri­ki na­gyş­la­ry bi­len ör­tü­lip, zo­ su­rat­keş-re­je­leý­ji­si.

72 3. 2020. Zergärçilik Ze­hin par­ça­sy Sun­gat tä­sin­li­ge baý öw­rüm­li ola­ryň hü­när­li el­le­ri­niň as­tyn­dan dün­ýä. Onuň bi­ri-bi­ri­niň için­den çy­kan iş­le­ri göz öňüň­de jan­lan­ eriş-ar­gaç de­ýin geç­ýän ugur­la­ry ýar. yn­sa­nyň kalp yl­ha­myn­dan joş­ Türk­me­nis­ta­nyň Su­rat­keş­ler gun alyp, gö­zel­li­ge teş­ne gö­reç­ bir­le­şi­gi­niň ag­za­sy, Türk­me­nis­ le­ri do­kun­dyr­ýan aja­ýyp eser­ler ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň «Türk­me­niň ar­ka­ly has-da kä­mil­leş­ýär. Al­tyn asy­ry» at­ly bäs­le­şi­gi­niň Bag­ty­ýar ýa­şaý­şa gu­wanç, ýe­ňi­ji­si, zer­gär Göw­her Nu­ry­ dur­muş do­wa­ma­ta buý­sanç, ar­ ýe­wa­nyň Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň zy­ly kä­re bo­lan söý­gi yn­san äh­ bag­ty­ýar­lyk döw­rün­den ruh­la­ ka­lar top­lu­my» at­ly şaý-sep­le­ri, li­niň kal­byn­da mü­di­mi­lik or­na­ nyp dö­re­den eser­le­ri­niň her bi­ onuň dö­re­di­ji­lik da­rag­ty­nyň eş­ şan duý­gu­la­ryň um­ma­nyn­dan ret­li eý­ýam­dan yl­ham­la­nyp sy­zyl­ýar. Ys­sy mäh­re eý­le­nen has-da boý al­ýan­dy­gy­ny, pa­ şol duý­gu­la­ry oýan­dy­ryp, sa­ jar­la­ýan­dy­gy­ny aý­dyň su­but da­dan nä­zik kalp­la­ra şat­lyk ed­ýär. eçil­ýän, gü­ler ýüz­le­re nu­ra­na­ Zer­gä­riň mä­hir-yh­la­syn­dan lyk çaý­ýan syr­ly güý­jüň bi­ri dö­rän iş­le­rin­de mil­li na­gyş­la­ hem sun­gat­dyr. ry­my­zyň dür­li gör­nüş­le­ri öz Her bir ül­şi is­len­di­gi özü­ or­nu­ny ta­pyp, özü­ne çe­ki­ji­li­gi, ne ma­ýyl ed­ýän ja­dy­ly til­ öz­bo­luş­ly aý­ra­tyn­ly­gy bi­len sim­ler bi­len gur­şa­lan sun­gat bi­ri-bi­rin­den ta­pa­wut­lan­ýar. bi­len iş sa­lyş­ýan­lar hem yla­ Has hem onuň ýü­zü­ne gy­zyl hy ze­hin ber­len adam­lar­dyr. ça­ýy­lan kü­müş­den ýa­san gül­ Bap­ma-bap ýa­zyl­ýan eser­ler, ýa­ka­la­ry­na otur­dy­lan pöw­ri­ze, ýa­ky­ny­na ba­ryp se­re­de­niň­de ha­kyk gaş­la­ry, «Älem», «Al­ bi­läý­me­seň «jan­ly» diý­dir­ýän ýaý­dyň», «Çi­gil­dem» na­gyş­ heý­kel­ler, zer­gä­riň gö­wün ýü­ rin­de hem mil­li­lik aý­dyň şöh­le­ la­ry kalp gö­zel­li­gin­den wy­sal würt­me­sin­den amal bol­ýan şaý- len­di­ri­lip­dir. bo­lan ze­hin par­ça­sy­dyr. sep­ler, diň­lä­niň­de on i­ki süň­ňü­ňi Ze­hin­li zer­gär ze­na­nyň dö­re­ Te­bi­ga­ty bo­ýun­ça ze­nan dün­ den iş­le­ri­ni syn­lan pur­sa­ ýä­si­ne has ýa­kyn, «Iň­ňe bi­len dyň­da, sun­ga­tyň öw­rüm­li gu­ýy ga­zan ýa­ly» di­ýil­ýän zer­ ýol­la­ry­nyň ju­da köp­dü­gi­ne gär­çi­lik sun­ga­ty­na ör­kü­ni bag­lan göz ýe­tir­ýär­siň. Di­ňe bir dö­ Göw­he­riň dö­red­ýän şaý-sep­le­ri­ re­di­ji­lik adam­sy­ny däl, eý­ ne is­leg bil­dir­ýän­le­riň git­di­gi­çe sem, ne­pis­li­gi, owa­dan­ly­gy art­ma­gy, ony tä­ze­den-tä­sin dö­re­ bi­len is­len­di­giň na­za­ry­ny di­ji­lik göz­leg­le­ri­ne ruh­lan­dyr­ýar. özü­ne çek­ýän şaý-sep­le­riň Zer­gär­çi­li­giň özü­ne çe­ki­ji um­ma­ny­na ara­laş­dy­gyň­ça, hem -de gy­zyk­ly dün­ýä­si­ne ara­ yzar­lap gid­ýän şi­rin mu­kam­lar, kal­byň yl­ham­la­nyp ji­ge­riň jo­şa la­şyp tä­sin­den gö­zel eser­le­ri dö­ te­bi­gy ze­hi­niň gun­ça­lap gül aç­ gel­ýär. red­ýän Göw­her Nu­ry­ýe­wa kes­ ma­sy­dyr. Göw­her Nu­ry­ýe­wa­nyň tä­ bin­den ke­mal tap­ma­gy­ny ar­zuw Yn­san dur­mu­şyn­da sun­gat ze dö­re­den «Bu­kaw», «Enar», ed­ýä­ris. ese­ri­ne ky­bap gö­zel­lik dö­red­ýän «Mäh­ri», «Näz­li», «Aja­ýyp», gö­zel­ler ha­kyn­da söz açy­lan­da, «Ag­zy­bir­lik ny­şa­ny», «Gül­ýa­

3. 2020. 73 Şekillendiriş sungaty Döwrebap eserleriň sazlaşygy Türk­men mil­li şe­kil­len­di­riş sun­ man zäh­met çek­me­li. Sun­gat hem pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi» at­ly ki­ta­byn­da ga­ty öz göz­ba­şy­ny ga­dy­my dö­wür­ me­de­ni­ýet bu bir uly da­ragt­dyr, köp­san­ly wa­ka­la­ryň, mag­lu­mat­la­ ler­den alyp gaýd­ýar. Mu­ny türk­men onuň sag­dyn, mi­we­li ös­me­gi üçin ryň, şah­sy­ýet­le­riň üs­ti bi­len Türk­ top­ra­gyn­da ge­çi­ri­len ta­ry­hy ga­zuw- yh­las we zäh­met ge­rek. Bu bol­sa, me­nis­ta­nyň Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ag­ta­ryş iş­le­ri ne­ti­je­sin­de ta­py­lan biz dö­re­di­ji­lik iş­gär­le­ri­niň pa­ýy­na ýü­re­gi­di­gi­ni aý­dyň su­but ed­ýär. ta­pyn­dy­lar hem su­but ed­ýär. Türk­ düş­ýär. Bi­ziň yh­la­sy­myz, sun­ga­ Kal­by­my­za we ru­hu­my­za üýt­ge­ men me­de­ni­ýe­ti we sun­ga­ty bi­ri-bi­ ta söý­gü­miz da­rag­tyň dat­ly mi­we şik tä­sir ed­ýän gö­zel­lik­le­ri paý­tag­ ri bi­len berk bag­la­ny­şyk­ly bo­lup, ber­me­gi­ne uly iter­gi ber­ýär. Mak­ ty­myz Aş­ga­bat şä­he­ri­niň my­sa­lyn­ asyr­la­ryň do­wa­myn­da saz­la­şyk­ly sat di­ňe bir öz we­zi­pä­ňi göw­ne­jaý da -da gör­mek bol­ýar. Hal­ky­my­zyň he­re­ket edip, bir-bi­ri­ne gol­daw be­ ýe­ri­ne ýe­tir­mek­de däl, bir pi­ki­re iň bir söý­gü­li dynç al­ýan ýer­le­ri­ne rip ge­lip­dir. gul­luk edip saz­la­şyk­ly we dö­re­di­ öw­rü­len «Ar­ka­dag», «Ga­raş­syz­ Aý­ra­tyn hem şe­kil­len­di­riş sun­ ji­lik­li iş­leş­mek­de­dir. Dö­wür biz­den lyk», «Aş­ga­bat», «Yl­ham» se­ýil­ ga­ty­nyň müm­kin­çi­lik­le­ri çäk­siz. tä­ze­lik­le­re, açyş­la­ra ga­raş­ýar. Şol gäh­le­ri­niň öz­bo­luş­ly be­zeg iş­le­ Biz şe­kil­len­di­riş sun­ga­ty­na de­giş­ öz­ge­riş­lik­le­rem me­de­ni­ýe­ti­mi­ziň, rin­de hem dö­re­di­ji­lik adam­sy­nyň li äh­li eser­ler­de döw­rüň be­ýa­ny­ny sun­ga­ty­my­zyň kä­mil­leş­me­gi­ne ge­ sun­ga­ty­nyň tä­si­ri du­ýul­ýar. gör­ýä­ris. Çün­ki yn­san öz dö­re­den tir­ýär. «Yl­ham» se­ýil­gä­hin­de türk­men eser­le­rin­de döw­rüň öz­ge­ri­şik­le­ri­ni, Me­de­ni mi­ras dü­şün­je­si örän köp we dün­ýä ta­ry­hyn­da öç­me­jek yz öňe­gi­diş­lik­le­ri­ni, ösüş­le­ri­ni, tä­ze­le­ me­se­le­le­ri öz içi­ne al­ýar. Mad­dy gal­dy­ran alym­la­ryň, fi­lo­sof­la­ryň, ni­şi­ni, kä­mil­leş­me­gi­ni çe­per be­ýan me­de­ni­ýet hem, şah­sy­ýet­le­riň akyl ýa­zy­jy-şa­hyr­la­ryň aja­ýyp heý­kel ed­ýär. Biz her döw­rüň şe­kil­len­di­riş ýe­ti­riş we aň­la­ýyş ukyp­la­ry­nyň top­lum­la­ry gö­ren­le­ri haý­ran ed­ýär. sun­ga­ty­nyň ara­ta­pa­wu­dy­ny şol öz­ jem­le­ri hem hal­kyň aňy, ru­hy hem Şol heý­kel­ler­de be­ýan edi­len şah­ ge­riş­lik­ler­de gör­ýä­ris. Ol eser­le­riň me­de­ni­ýe­te de­giş­li­dir. Mad­dy me­ sy­ýet­le­riň her bi­ri­niň ze­hin aý­ra­ dö­reý­şi, olar­da öňe sü­rül­ýän pi­kir­ de­ni­ýet di­ýip adam­zat jem­gy­ýe­tin­ tyn­ly­gy, öz­bo­luş­ly hä­si­ýe­ti us­sat­lyk ler, ma­ny-maz­mu­ny, ola­ryň ýe­ri­ de zäh­me­tiň ne­ti­je­sin­de dö­re­di­len bi­len gör­ke­zi­lip­dir. «Ga­raş­syz­lyk» ne ýe­ti­ri­li­şi, be­zeg aý­ra­tyn­lyk­la­ry, mad­dy gym­mat­lyk­la­ra aý­dyl­ýar. se­ýil­gä­hin­dä­ki Ga­raş­syz­ly­gy­my­zy for­ma­la­ry, sün­nä­le­nip iş­le­niş teh­ Ru­hy me­de­ni­ýet adam­za­dyň aňyn­ ny­şan­lan­dyr­ýan bi­na­nyň özi aja­ ni­ka­sy bi­zi özü­ne çek­ýär. Biz şol dan, akyl-paý­ha­syn­dan eme­le ge­len ýyp sun­gat ese­ri bo­lup, öz­bo­luş­ly eser­le­ri öw­re­nip öz ba­şar­ny­gy­my­zy gym­mat­lyk­la­ryň je­mi­dir. bi­na­gär­çi­li­gi bi­len haý­ran ed­ýär. has -da kä­mil­leş­dir­ýä­ris diý­sek ýal­ Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz «Türk­ Bu aja­ýyp bi­na­nyň daş-tö­we­re­gi­ni ňyş­ma­rys. men me­de­ni­ýe­ti» at­ly ki­ta­byn­da gur­şap alan türk­men hal­ky­nyň be­ Üs­tün­den nä­çe wag­tyň ge­çen­di­ türk­men me­de­ni­ýe­ti­niň ga­dy­my ýik ta­ry­hy şah­sy­ýet­le­ri­niň heý­kel­ gi­ne ga­ra­maz­dan, asyr­lar­bo­ýy sak­ kök­le­ri we aý­ra­tyn­lyk­la­ry, mad­ le­ri türk­me­niň gaý­duw­syz­ly­gy­ny, la­nyp ga­lyp, bi­ziň gün­le­ri­mi­ze çen­li dy, ru­hy me­de­ni­ýe­ti, ir­ki eke­ran­ wa­tan­sö­ýü­ji­li­gi­ni, mert­li­gi­ni çe­per ge­lip ýet­me­gi­niň özi bu eser­le­riň iň çy­lyk şä­her­le­ri, Jeý­tun, Al­tyn­de­pe, su­rat­lan­dyr­ýar. Her bir ta­ry­hy döw­ kä­mil we nus­ga­lyk de­re­je­de ýe­ri­ne Go­ňur­de­pe, Nu­saý, Merw, Kö­ re de­giş­li bo­lan bi­na­lar türk­men su­ ýe­ti­ri­len­di­gi­ni aý­dyň su­but ed­ýär. neür­genç me­de­ni­ýe­ti, ola­ryň bi­na­ rat­keş­le­ri, bi­na­gär­le­ri, heý­kel­ta­raş­ Biz mil­li­li­gi­mi­zi has kä­mil gör­nüş­ gär­çi­lik aý­ra­tyn­lyk­la­ry, heý­kel­ta­ la­ry ta­ra­pyn­dan sün­nä­le­ni­lip, ze­hin de döw­re­bap şe­kil­len­di­rip, hal­ka raş­çy­ly­gy, ga­dy­my küý­ze­gär­çi­li­gi, us­sat­ly­gy bi­len dö­re­di­lip, ha­ky­ky hö­dür­le­ýä­ris. Halk köp­çü­li­gi dö­re­ nak­gaş­çy­lyk­da reňk­le­riň saz­la­şy­gy, sun­gat ese­ri­ne öw­rül­ýär. di­ji­lik adam­sy­nyň aý­dyň to­ma­şa­ de­mir us­sa­çy­ly­gy, zer­gär­çi­lik, ha­ly Aş­ga­bat şä­he­ri­ni be­zäp otu­ran çy­sy bo­lup, eser­ler ba­ra­da­ky aý­dyň sun­ga­ty, ki­lim, gül­li ke­çe, suw ke­ra­ «Bi­ta­rap­lyk» bi­na­sy­nyň hem öz bi­ pi­kir­le­re sun­gat adam­sy­nyň kä­mil­ ma­ty we çö­rek mu­kad­des­li­gi, myh­ na­gär­çi­lik aý­ra­tyn­lyk­la­ry bo­lup, ol leş­me­gi­ne uly iter­gi ber­ýär. man­sö­ýer­lik we toý-baý­ram döw­ ar­ka gör­nüş­de ýer­leş­di­ri­lip, onuň Türk­men me­de­ni­ýe­tin­de şe­kil­ re­si, aý­dym-saz, mil­li tans­lar, halk ýü­zün­de ta­ry­hy wa­ka­la­ryň, dö­wür­ len­di­riş sun­ga­ty öz şa­ha­la­ry­ny edil dö­re­di­ji­li­gi, halk oýun­la­ry, türk­men le­riň çe­per be­ýa­ny dür­li rel­ýef­le­riň mi­we­li bag ýa­ly tö­we­re­ge ýaý­ýar. sa­ça­gy, se­ýis­çi­lik, türk­men­le­riň ha­ üs­ti bi­len be­ýan edil­ýär. Şe­kil­len­ Biz onuň mi­we­si­niň dat­ly we ta­ ty­ra ede­bi ba­ra­da gi­ňiş­le­ýin gür­rüň di­riş sun­ga­ty­nyň äh­li ugur­la­ry her gam­ly bol­ma­gy üçin ar­man-ýa­da­ ber­se, «Türk­me­nis­tan –– Be­ýik Ýü­ yn­sa­na özü­niň ru­hy tä­si­ri­ni ýe­tir­

74 3. 2020. ýär. Biz ola­ryň äh­li­sin­de döw­rüň Döredijilik sergisi be­ýa­ny­ny, ösü­şi­ni gör­ýä­ris. Dö­ wür ös­dü­gi­çe şe­kil­len­di­riş sun­ga­ty hem öz­ger­ýär, ös­ýär, kä­mil­leş­ýär. Bu örän jo­gap­kär­li iş­de dö­re­di­ji­lik Sun ­ga­ty öw­re­ni­ji­niň adam­sy­nyň or­ny ju­da ulu­dyr. Döw­rüň ösü­şi, üýt­geý­şi ýa­ly sun­ sun­ga­ty ga­tam öz­ger­ýär, ös­ýär, kä­mil­leş­ýär. Bir sun­gat nes­li wag­tyň gel­me­gi Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let çe­ öwüş­gi­ni ola­ryň tä­sir­li­li­gi­ni art­ bi­len baş­ga bir sun­gat nes­li­ne öz per­çi­lik aka­de­mi­ýa­sy­nyň Ser­ dyr­ýar. Su­rat­ke­şiň peý­zaž iş­le­rin­ or­nu­ny ber­ýär. Bu dur­mu­şyň mi­ gi­ler ja­ýyn­da Türk­me­nis­ta­nyň de Wa­ta­ny­my­zyň owa­dan te­bi­ ze­mez ka­nu­ny. Türk­men mil­li sun­ sun­gat­da at ga­za­nan iş­gä­ri, şu ga­ty, gü­neş­li Di­ýa­ry­my­zyň ja­na ga­tyn­da-da tä­ze ne­sil­le­riň gel­me­gi ýo­ka­ry okuw mek­de­ bi­len sun­ga­tyň gör­ki üýt­ge­ýär. Şol tä­ze ge­len ne­sil­le­riň has kä­mil bol­ bi­niň mu­gal­ly­my Azat ma­gy üçin olar öz ha­ly­pa­la­ry­nyň An­na­ýe­wiň «Bi­ta­rap­ ýol­la­ry­ny do­wam et­dir­mek bi­len lyk — gu­wan­jym, sun­ dur­mu­şa bo­lan öz nuk­daý­na­zar­la­ry­ ga­tym, baý­ly­gym» at­ly ny ze­hin aý­ra­tyn­lyk­la­ry bi­len çe­per şah­sy dö­re­di­ji­lik ser­gi­si be­ýan ed­ýär­ler. gur­nal­dy. Gör­nük­li sun­ Hä­zir­ki wagt­da türk­men mil­li şe­ ga­ty öw­re­ni­ji ýur­du­my­ kil­len­di­riş sun­ga­ty bo­ýun­ça ha­ly­pa- zyň şe­kil­len­di­riş sun­ga­ şä­girt­lik ýo­ly kä­mil de­re­je­de ösüp aý­ra­tyn ze­hin­li adam­la­ryň ýü­ze ty­na uly go­şant go­şup çyk­ma­gy­na ge­tir­ýär. Şeý­le ze­hin­ le­riň dö­re­me­gi­ne uly iter­gi ber­ýän te­ne­kar kün­jek­le­ri Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let çe­per­çi­lik bo­lan be­lent­li-pes­ aka­de­mi­ýa­syn­da hem ta­lyp­la­ra şe­ li dag­lar hem-de kil­len­di­riş sun­ga­ty­nyň: nak­gaş­çy­ tol­kun at­ýan Ha­zar lyk, mo­nu­men­tal nak­gaş­çy­lyk, sta­ deň­zi çe­per wasp nok nak­gaş­çy­lyk, mi­niat­ýu­ra, teatr edi­lip­dir. «Dag­da­ we ki­no nak­gaş­çy­ly­gy, gra­fi­ka, mil­ li sun­ga­ty, ke­ra­mi­ka, zer­gär­çi­lik, ky köl», «Dag­da­ky ha­ly­çy­lyk, go­be­len, heý­kel­ta­raş­çy­ gü­neş», «Ýa­gyş. lyk, re­je­leý­ji bi­na­gär­çi­lik, döw­re­ Gü­neş. De­ňiz» ýa­ bap bi­na­gär­çi­lik, in­ter­ýer di­zaýn, ly peý­zaž eser­le­ri mo­da di­zaýn, ma­ha­bat di­zaýn, sun­ aý­ra­tyn bel­lär­lik­li­ ga­ty öw­re­ni­ji ugur­la­ry bo­ýun­ça us­ dir. sat ha­ly­pa­lar bi­lim ber­ýär­ler. gel­ýär. Ol gu­ral­ýan ser­gi­ler­de «Dag­da­ky gü­neş» at­ly eser­de Go­ja ta­ryh asyr­la­ryň do­wa­myn­ ma­ny-maz­mun­ly çy­kyş et­mek tä­ze do­gan Gü­nüň nu­ru­ny dag­la­ da uzak hem çar­kan­dak­ly ýol­la­ry bi­len, su­rat­keş­le­riň dö­re­di­ji­li­gi ryň ge­riş­le­ri­ne eçil­ýän pur­sat­la­ry ge­çip, şol yk­bal sy­na­gyn­da dün­ýä inen sun­ga­tyň we me­de­ni­ýe­tiň nus­ ha­kyn­da sun­ga­tyň di­lin­de gür­rüň has -da aja­ýyp. Şeý­le hem nat­ýur­ ga­wy eser­le­ri­ni bi­ze peş­geş ber­di. ber­ýär. Tej­ri­be­li sun­ga­ty öw­re­ni­ mort­lar­da pel­se­pe­wi çöz­güt­ler Ol eser­le­rem çuň­ňur maz­mu­ny bi­ ji­niň bu il­kin­ji ser­gi­si bol­sa, onuň öz be­ýa­ny­ny tap­ýar. Su­rat­la­ryň len hä­zir­ki za­man adam­sy­nyň aňy­ na­za­ry iş­le­rin­den da­şa­ry sun­gat reňk­le­re baý­ly­gy ser­gi­niň to­ma­ na hem kal­by­na tä­sir edip, yn­san eser­le­ri­ni dö­red­ýän­di­gi­niň gü­ şa­çy­la­ry­na eg­sil­mez ru­hy baý­ly­ ru­hu­ny be­len­de gö­ter­di. wä­si­dir. gy paý­la­ýar. Ser­gi­niň eks­po­zi­si­ýa­sy­ny su­ Ba­har ŞA­DUR­DY­ÝE­WA, rat­ke­şiň nat­ýur­mort, peý­zaž, Gu­wanç MÄ­MI­ÝEW. Türk­men döw­let me­de­ni­ýet ins­ti­tu­ty­nyň as­pi­ran­ty. port­ret žanr­la­ra de­giş­li suw­da iş­ Su­ra­ta dü­şü­ren Ata­my­rat le­nen ak­wa­rel nak­gaş­lyk eser­le­ri ÇA­RY­ÝEW. düz­ýär. Eser­ler­de reňk­le­riň mil­li

3. 2020. 75 Sag­dyn nes­liň ala­da­sy Ça­ga­da zäh­met me­de­ni­ýe­ti­ni ke­ma­la ge­tir­mek Eziz Wa­ta­ny­ňa söý­gi, zäh­met­ zer­gär­le­riň sün­nä­läp ýa­san önüm­ Her bir ata-enä­niň we mu­gal­ly­ sö­ýer­lik, hoş­ni­ýet­li­lik hal­ky­my­zyň le­ri şeý­le hem akyl­dar-da­na­la­ryň myň ösüp gel­ýän ýaş nes­li­mi­ze be­ müň­ýyl­lyk­lar­dan gaýd­ýan pa­ra­sat­ yl­my, çe­per eser­le­ri mad­dy-me­de­ni ýik mak­sat­la­ra ýet­mek, eş­ret­li dur­ ly ýö­rel­ge­le­ri­niň göz­ba­şy­dyr. Hü­när mi­ra­sy­myz hök­mün­de ta­ry­hy­my­zy muş­da ýa­şa­mak üçin bü­tin öm­rü­niň öw­ren­mek jem­gy­ýe­tiň dur­mu­şy­na dün­ýä da­ba­ra­lan­dyr­ýar, ru­hu­my­zy do­wa­myn­da yh­las bi­len yzy­gi­der­li iş­jeň gat­naş­ma­ga ba­şar­nyk-ukyp­ly, gal­kyn­dyr­ýar. Bu dö­re­di­ji­lik eser­le­ ha­lal zäh­met çek­me­li­di­gi ba­ra­da taý­ýar­lyk­ly bol­mak­dyr. Zäh­met­sö­ riň, se­net­le­riň hä­zir­ki dö­wür­de hem aňy­na siň­dir­me­gi, ola­ryň öňün­de ýer­lik hal­ky­my­zyň we jem­gy­ýe­ti­ do­wam et­di­ri­lip kä­mil­leş­di­ril­me­gi, du­ran esa­sy we­zi­pe­le­ri ha­sap­lan­ mi­ziň, her bir maş­ga­la­nyň dur­muş mil­le­ti­mi­ziň gym­mat­lyk­la­ry, gö­zel­ ýar. Ne­sil ter­bi­ýe­sin­de ata-enä­niň ka­da­sy, aba­dan­çy­ly­gyň, bag­ty­ýar­ly­ lik­le­ri dö­ret­mä­ge bo­lan ukyp, ba­ aý­ra­tyn or­ny bar. Ça­ga­la­ry­nyň kä­ gyň gi­re­wi bo­lup dur­ýar. Ga­raş­syz şar­nyk hä­si­ýet­le­ri­ne mah­sus­dy­gy­ny mil dü­şün­je­li, mak­sa­da ok­gun­ly, iş­ Wa­ta­ny­myz­da giň dü­şün­je­li, ýo­ka­ şöh­le­len­dir­ýär. jeň, il­ha­lar yn­san bo­lup ýe­tiş­mek­le­ri ry ah­lak­ly, kä­mil teh­no­lo­gi­ýa­lar­dan Mer­da­na ata-ba­ba­la­ry­my­zyň üçin her bir ata-enä­niň my­na­syp ta­ baş çy­kar­ýan hü­när­men­le­riň tä­ze asyl­ly iş­le­ri­ni ar­ka­ma-ar­ka do­wam gal­la­la­ry we ola­ryň dün­ýä­ga­raý­şy­na nes­li­ni ke­ma­la ge­tir­mek, ýur­du­my­ et­di­rip ge­len türk­men hal­kyn­da dö­re­di­ji­lik­li çe­me­leş­me­le­ri ýaş­la­ry zy has-da ös­dür­mek bo­ýun­ça öň­de hem eli hü­när­li adam­la­ra, hü­när ke­ma­la ge­tir­mek­de gö­rel­de mek­de­ goý­lan we­zi­pe­le­riň bi­ri­dir. öw­red­ýän us­sat ha­ly­pa­la­ra, hü­när bi bo­lup dur­ýar. Şun­dan ugur al­nyp, Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz ýaş­la­ öw­ren­mä­ge yh­las ed­ýän şä­girt­le­re ta­ry­hy kök­le­ri­ni asyr­la­ryň jüm­mü­ ryň edep-ter­bi­ýe­si­ne aý­ra­tyn üns il ara­syn­da sy­lag-sar­pa goý­lup­dyr. şin­den alyp gaýd­ýan da­na pe­der­le­ri­ be­rip, ata-ba­ba­la­ry­my­zyň dur­muş Ha­ly­pa-şä­girt­li­giň äh­mi­ýe­ti aý­ra­tyn mi­ziň sa­byr-ta­kat­ly­ly­gy ta­lap ed­ýän ele­gin­den ge­çi­rip, sün­nä­läp sun­gat hem dö­re­di­ji­lik, se­net­çi­lik iş­le­rin­ ne­sil do­wa­ma­ty dog­ru­syn­da­ky asyl­ de­re­je­si­ne ýe­ti­ren ru­hy ah­lak däp­le­ de, ylym­da, bi­lim­de has aý­dyň ýü­ ly däp­le­ri hä­zir­ki ta­ry­hy eý­ýam­da ri­ni go­rap sak­la­ma­gy we ony giň­ ze çy­kyp­dyr. Ýö­ri­te hü­nä­ri, baý iş döw­re­bap do­wam et­di­ril­ýär. den ýaý­baň­lan­dyr­ma­gy sar­gyt edip, tej­ri­be­si bo­lan us­sat­la­ryň ön­dür­ýän Hä­zir­ki dö­wür­de ýur­du­my­zyň ýaş nes­liň ter­bi­ýe­si­ni döw­rüň esa­sy önüm­le­ri, hü­när usul­la­ry onuň işi­ni, ça­ga­lar bag­la­ry­nyň, or­ta mek­dep­ me­se­le­le­ri­niň ha­ta­ryn­da goý­dy. kä­ri­ni öw­ren­mä­ge hö­wes ed­ýän ýaş­ le­ri­niň ter­bi­ýe­çi­le­ri, mu­gal­lym­la­ry Hal­ky­myz­da ata-enä, ulu­la­ra la­ryň sa­ny­ny art­dy­ryp­dyr. ter­bi­ýe ber­mek, okat­mak bi­len bir hor­mat we sar­pa, ça­ga­la­ra edep- Ukyp-ba­şar­nyk­ly, işi­ne ök­de, ha­tar­da ça­ga­la­ryň ukyp-ba­şar­nyk­la­ ter­bi­ýe ber­mek ýa­ly me­de­ni, ah­ syn­çy ha­ly­pa­lar öz hü­när­le­ri­niň in­ ry­ny bel­li bir de­re­je­de kä­mil­leş­dir­ lak gym­mat­lyk­la­ry öz göz­ba­şy­ny çe syr­la­ry­ny ça­ga­la­ry­na we şä­girt­ ýär­ler, ola­ryň il­kin­ji zäh­met en­dik­le­ maş­ga­la­dan alyp gaýd­ýar. Öý-ojak le­ri­ne sa­hy­lyk bi­len öw­re­dip, ne­ ri­ni ös­dür­mä­ge ýar­dam ed­ýär­ler. Bu hal­ky­my­zyň mil­li gym­mat­lyk­lar ul­ sil­den-nes­le ge­çi­rip­dir­ler. Ne­sil­le­ri gol­daw ola­ryň bi­lim­le­ri­ni gün­de­lik ga­my­dyr. Maş­ga­la, ah­lak, me­de­ni, ter­bi­ýe­le­mek­de ha­lal zäh­me­tiň äh­ dur­muş­da ulan­mak tej­ri­be­si­ni top­ ru­hy gym­mat­lyk­la­ryň sak­lan­ýan, mi­ýe­ti­ni ola­ra öwüt-ün­dew­le­ri­niň, la­ma­ga hem-de iş­jeň dur­mu­şy­nyň sün­nä­le­nip kä­mil­leş­di­ril­ýän dü­ gör­kez­ýän gö­rel­de­le­ri­niň üs­ti bi­len bü­tin do­wa­myn­da ony yzy­gi­der­ züm bir­li­gi­dir. Ata-ba­ba­la­ry­my­zyň ýe­ti­rip­dir­ler. Mil­li däp­le­ri­miz­de us­ li art­dyr­ma­ga we hü­när saý­la­ma­ga köp asyr­la­ryň do­wa­myn­da dö­re­den sat­lar, ha­ly­pa­lar ata-ene­den soň­ky bo­lan çuň­ňur is­le­gi­niň eme­le gel­ mad­dy we ru­hy gym­mat­lyk­la­ry­na be­lent mer­te­be­li adam­lar hök­mün­de me­gi­ne örän äh­mi­ýet­li bo­lup dur­ bi­ziň gün­le­ri­mi­ze kesp-kär, hü­när ta­na­lyp­dyr­lar. Ça­ga­la­ra ha­lal­ly­gyň, ýar. Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň gör­nü­şin­de hem-de dil­den-di­le ge­ zäh­met­sö­ýer­li­giň, päk­gö­wün­li­li­giň 2019 -njy ýy­lyň 1-nji mar­tyn­da tas­ çip ýe­ten halk dö­re­di­ji­li­gi, ta­ry­hy ada­my bagt­ly dur­mu­şa ge­tir­ýän­di­gi­ syk­la­nan, «Döw­let mek­de­be çen­ ýaz­gy­la­ry, ta­pyn­dy­la­ry şa­ýat­lyk ed­ ni öz dur­muş tej­ri­be­si­niň my­sa­lyn­ li ça­ga­lar eda­ra­la­ry ha­kyn­da» we ýär. Ge­lin-gyz­la­ry­my­zyň ne­pis­läp da her bir ata-enä­niň dü­şün­dir­me­gi «Döw­let umu­my bi­lim eda­ra­la­ry in­çe­den do­kan el iş­le­ri, se­net­çi­ler­dir örän mö­hüm bol­ýar. ha­kyn­da» düz­gün­na­ma­lar­da ça­ga­

76 3. 2020. lar ba­gyn­dan baş­lap, zäh­met en­dik­ lik­de, ter­bi­ýe­çi­ler we mu­gal­lym­lar rug­sa­dy bi­len, eger onuň zäh­met iş­ le­ri­ni, ba­şar­nyk­la­ry­ny ös­dür­me­giň ýo­kar­da­ky düz­gün­na­ma­lar­da bel­ le­ri mek­dep­dä­ki oku­wy­ny do­wam esa­sy we­zi­pe­le­ri kes­git­le­nil­ýär. Bu le­ni­len dür­li bäs­le­şik­le­ri, çe­per-dö­ et­mä­ge päs­gel­çi­lik dö­ret­me­ýän, düz­gün­na­ma­la­ra la­ýyk­lyk­da, mek­ re­di­ji­lik, be­den sag­ly­gy çä­re­le­ri­ni sag­ly­gy­na we ah­lak ösü­şi­ne zy­ýan de­be çen­li ça­ga­lar eda­ra­la­ry­nyň ça­ yzy­gi­der­li gu­ra­mak bi­len, her bir ýe­tir­me­ýän bol­sa, ýol be­ril­ýän­di­ ga­la­ryň te­bi­gy ze­hi­ni­ni, ukyp­la­ry­ny, ça­ga­nyň şah­sy ba­şar­nyk uky­by­ny gi kes­git­le­ni­len. Türk­me­nis­ta­nyň şah­sy ba­şar­nyk­la­ry­ny ýü­ze çy­kar­ aç­ýar­lar. Mu­gal­lym okuw­çy­lar bi­ Zäh­met ko­dek­sin­de on se­kiz ýa­şy­na mak we ös­dür­mek bo­ýun­ça dür­li len ge­çir­ýän işin­de, sa­pak­la­ryn­da ýet­me­dik iş­gär­le­riň zäh­met hu­kuk me­de­ni-köp­çü­lik, çe­per-dö­re­di­ji­lik ýur­du­my­zyň aja­ýyp ösüş­le­ri bi­len gat­na­şyk­la­ryn­da kä­mil­lik ýa­şy­na we be­den sag­ly­gy­ny ber­kit­mek bo­ ta­nyş­dyr­mak­da, is­len­dik wa­ka­da ýe­ten­le­riň hu­kuk­la­ry bi­len deň­leş­di­ ýun­ça çä­re­le­ri yzy­gi­der­li gu­ra­ma­ly­ ýa­kyn mas­la­hat­çy, oý­la­ny­şyk­ly he­ ril­ýän­di­gi, ýag­ny, zäh­me­ti go­ra­mak, dy­gy ba­ra­da düz­gün­ler ber­ki­di­len. re­ket­le­ri, go­wy en­dik­le­ri ter­bi­ýe­leý­ iş wag­ty, rug­sat­lar we zäh­met gat­ Düz­gün­na­ma­da bu çä­re­le­ri gu­ra­ ji bo­lup çy­kyş ed­ýär. na­şyk­la­ry çyg­ryn­da­ky kä­bir beý­le­ki mak ar­ka­ly ça­ga­la­ra zäh­met ter­bi­ Ýur­du­myz­da ça­ga­la­ryň bel­li hü­ ýe­ňil­lik­le­rin­den peý­da­lan­ýan­dy­gy ýe­si ber­len­de, ola­ryň ba­şar­nyk­la­ry när­ler bi­len gy­zyk­la­nyp, zäh­met nyg­tal­ýar. we hö­we­si bi­len ir­ki ýaş­lar­dan iç­gin çek­mä­ge bo­lan hu­ku­gy ka­nun ar­ka­ My­sal üçin, on se­kiz ýa­şa ýet­ gy­zyk­lan­ma­gyň örän der­wa­ýys iş­di­ ly ke­pil­len­di­ril­ýär. Hal­ka­ra Zäh­met me­dik­le­riň zäh­me­te çe­kil­me­gi­ne, gi öňe sü­rül­ýär. Gu­ra­ma­sy­nyň «Işe ka­bul et­me­giň iş wag­ty­nyň gys­gal­dy­lan do­wam­ «Döw­let umu­my bi­lim eda­ra­ iň ki­çi ýaş ha­kyn­da­ky» Kon­wen­si­ ly­ly­gy­ny bel­le­mek bi­len, zäh­met la­ry ha­kyn­da» düz­gün­na­ma­da or­ta ýa­sy 1973-nji ýyl­da ka­bul edil­di we şert­na­ma­sy­ny bag­laş­mak ar­ka­ly ýol mek­dep­ler­de okuw­çy­la­ra baş­lan­gyç Türk­me­nis­tan bu Kon­wen­si­ýa 1996- be­ril­ýär. Bu işiň gys­gal­dy­lan do­ zäh­met en­dik­le­ri­ni, dur­mu­şa giň­den njy ýyl­da go­şul­dy. Bu Kon­wen­si­ýa­ wam­ly­ly­gyn­da­ky zäh­met ha­ky bol­ or­naş­ýan ösen hä­zir­ki za­man teh­ da mil­li ka­nun­lar­da ýa-da ka­da­lar­da sa, gün­de­lik işiň do­wam­ly­ly­gy­na no­lo­gi­ýa­la­ryn­dan peý­da­la­nyp bil­ on üç ýaş­dan on bäş ýa­şa çen­li ça­ de­giş­li to­par­lar­da­ky iş­gär­le­riň­ki ýa­ mek ba­şar­nyk­la­ry­ny öw­ret­mek bi­ ga­la­ryň sag­ly­gy­na, ösü­şi­ne zy­ýan­ly ly möç­ber­de tö­le­nil­ýär. Mil­li ka­nun­ len, ola­ry hü­nä­re ug­ruk­dyr­mak işi­ni bol­ma­jak we mek­de­be gat­na­ma­ga, çy­ly­gy­myz­da şeý­le ka­da­la­ryň ber­ki­ alyp bar­ýan­dy­gy nyg­tal­ýar. Şeý­le hü­nä­re gö­nük­dir­mä­ge ýa-da taý­ dil­me­gi­niň özi, hal­ka­ra hu­ku­gy­nyň hem, ösüp gel­ýän ýaş nes­li hü­nä­re ýar­la­ma­gyň yg­ty­ýar­ly hä­ki­mi­ýet umu­my yk­rar edi­len ýö­rel­ge­le­ri bi­ ug­ruk­dyr­mak­da onuň dün­ýä de­re­je­ eda­ra­la­ry ta­ra­pyn­dan tas­syk­la­ny­lan len örän saz­la­şyk­ly iş­le­ýän­di­gi­niň si­ne la­ýyk gel­ýän umu­my we kesp- mak­sat­na­ma­la­ra gat­naş­ma­gy­na ýa- ke­pi­li bo­lup dur­ýar. kär me­de­ni­ýe­ti­ni ke­ma­la ge­tir­mek da al­nan bi­li­mi peý­da­lan­mak uky­ Umu­man, Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­ we­zi­pe­le­ri bel­le­nil­ýär. Okuw­çy­la­ by­na zy­ýan ýe­tir­me­ýän ýe­ňil iş üçin my­zyň ýol­baş­çy­ly­gyn­da her maş­ ryň hü­nä­re bo­lan hö­we­si­niň, is­le­ ha­ky­na tut­mak bo­ýun­ça işe ka­bul ga­la­da, ça­ga­lar bag­la­ryn­da, mek­ gi­niň dö­re­me­gi­ne mek­dep dur­mu­ edi­lip bi­lin­ýän­di­gi ber­ki­di­len. Bu dep­ler­de ça­ga­la­ryň ir­ki dö­wür­den şy, ki­tap­lar we tö­we­re­gin­de bol­ýan Kon­wen­si­ýa gat­na­şy­jy döw­let bo­ baş­lap, bi­lim-ter­bi­ýe en­di­gi­ni zäh­ wa­ka­lar öz tä­si­ri­ni ýe­tir­ýär. Şun­da lan, Türk­me­nis­tan döw­le­ti­miz hem, met ba­şar­nyk­la­ry­ny, umu­my we mu­gal­lym­lar he­re­ket­le­ri­niň, gy­ öz üs­tü­ne alan hal­ka­ra borç­na­ma­la­ kesp-kär me­de­ni­ýe­ti­ni ke­ma­la ge­ zyk­lan­ma­la­ry­nyň we oka­ýan okuw ry­ny ýe­ri­ne ýe­tir­mä­ge yg­rar­ly bo­lup tir­mek gel­jek­de hem has-da aý­ra­tyn ders­le­ri­niň üs­ti bi­len okuw­çy­nyň gal­ýan­ly­gy­ny gör­ke­zip, Kon­wen­si­ üns be­ril­jek esa­sy ugur­la­ryň bi­ri­dir. bel­li bir de­re­je­de nä­mä ukyp­ly­dy­gy­ ýa­nyň ka­da­la­ry­ny mil­li ka­nun­çy­lyk Ösüp gel­ýän ne­sil­le­ri­mi­ziň il­ha­lar, ny, hö­wes­li­di­gi­ni ýü­ze çy­kar­ýar­lar. bi­len ut­gaş­dyr­mak bo­ýun­ça anyk iş­ ru­hy-ah­lak taý­dan kä­mil, zäh­met­sö­ Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ýol­ le­ri alyp bar­ýar. ýer, öz hü­nä­ri­niň us­sa­dy bo­lup ýe­ baş­çy­ly­gyn­da hä­zir­ki wagt­da döw­ «Ça­ga­nyň hu­kuk­la­ry­nyň döw­let tiş­mek­le­ri üçin, her bir ata-enä­niň le­ti­mi­ziň mek­de­be çen­li ça­ga­lar ke­pil­lik­le­ri ha­kyn­da­ky» Türk­me­nis­ hem -de mu­gal­lym­la­ryň goş­ýan go­ eda­ra­la­ry­nyň we umu­my bi­lim ta­nyň Ka­nu­ny­na (2014 ý.) la­ýyk­lyk­ şan­dy ýur­du­my­zyň bag­ty­ýar gel­je­ eda­ra­la­ry­nyň mad­dy-en­jam­la­ýyn da, her bir ça­ga­nyň zäh­met çek­mä­ gi­niň ke­pi­li­dir. bin­ýa­dy ber­ki­dil­di. Mu­nuň özi bol­ ge bo­lan hu­ku­gy­nyň bar­dy­gy, ça­ga sa, ça­ga­la­ryň, okuw­çy­la­ryň kä­mil bi­len zäh­met şert­na­ma­sy­nyň bag­la­ Mer­jen BOR­JA­KO­WA, ter­bi­ýe we çuň­ňur bi­lim al­ma­ şyl­ma­gy­na di­ňe onuň özü­niň ra­zy­ Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let, hu­kuk gy, te­bi­gy ze­hin­le­ri­ni aç­mak üçin ly­gy we onuň ata-ene­si­niň bi­ri­niň we de­mok­ra­ti­ýa ins­ti­tu­ty­nyň ter­bi­ýe­çi­ler­dir, mu­gal­lym­la­ra uly (hos­sa­ry­nyň) ra­zy­ly­gy hem-de hos­ yl­my iş­gä­ri. müm­kin­çi­lik­le­ri dö­red­ýär. Şeý­le­ sar­lyk we ho­wan­dar­lyk eda­ra­sy­nyň

3. 2020. 77 Aşyk Aý­dyň pir­den ­ ­ ­ ­ ­ ­­­rug­sat alyp git! Hal­ky­my­zyň me­de­ni­ýe­ti­ne, sun­ga­ty­na we mil­li mi­ra­sy­na uly sar­pa goý­ýan hor­mat­ly Pre­zi­den­ ti­mi­ziň ta­gal­la­sy bi­len eş­ret­li dur­mu­şyň hö­zi­ri­ni gö­rüp ýa­şa­ýan hal­ky­my­zyň tä­ze röw­şe eýe bo­lan ga­dy­my däp­le­ri ha­kyn­da söh­bet. Ta­ry­hyň gat­la­ryn­dan hä­zir­ki «Ak» sö­zi ak­lyk, «pa­ta» sö­zü­ öw­rü­lip gi­dip­dir. gün­le­ri­mi­ze ge­lip ýe­ten ga­dy­my ne «Türk­men klas­sy­ky ede­bi­ýa­ Ak pa­ta ber­mek hal­ky­myz­ däp­le­riň bi­ri hem ha­ly­pa-şä­girt­ ty­nyň söz­lü­gin­de» şeý­le dü­şün­ da he­mi­şe mu­kad­des ha­sap­la­ny­ lik ýo­lu­dyr. Hal­ky­my­zyň kal­by­ di­riş be­ril­ýär: lyp gel­nen do­kuz­lyk­lar­da hem na, dur­mu­şy­na, süň­ňü­ne si­ňen bu Pa­ta (a. fa: ti­he) — 1) baş­ öz my­na­syp or­nu­ny ta­pyp­dyr. aja­ýyp ýo­luň, dä­biň aý­dym-saz lan­gyç; ku­ra­nyň bi­rin­ji sü­re­si Türk­men­çi­lik­de «Öý­le­den soň, sun­ga­tyn­da ýör­gün­li­di­gi özü­ňe — «Al-hamd»; 2) do­ga, al­kyş; Gün dur­maz, do­ku­zy dü­züw gyz bel­li. Hal­ky­my­zyň baý mil­li mi­ pa­ta ber­mek — do­ga okap rug­sat dur­maz» di­ýen pä­hi­me öw­rü­len ra­sy­na, me­de­ni­ýe­ti­ne we sun­ga­ ber­mek; pa­ty­ha kyl­mak — ni­ka söz­ler dur­mu­şa çyk­jak gyz ba­ra­ ty­na sar­pa goý­ýan hor­mat­ly Pre­ do­ga­sy­ny oka­mak, adag­ly et­mek. da bo­lup, olar şu aşak­da­ky­lar­dan zi­den­ti­mi­ziň ta­gal­la­sy bi­len bu Bu jüm­le «Sa­ýat­ly-Hem­ra» des­ yba­rat­dyr: däp tä­ze röw­şe eýe bol­dy. Çün­ki sa­nyn­da: Gol gö­te­rip, pa­ta ber­ 1. Al­nan ra­zy­lyk — dur­mu­şa şu aja­ýyp döw­rü­mi­ze be­zeg ber­ seň ýa-da Bi­ri-bi­ri­ne pa­ty­ha çyk­jak gyz üçin «ýy­ly söz». ýän il-ulus hem umu­ma­dam­zat kyl­dy­lar — öz ýe­rin­de ula­nyl­ 2. Bel­le­nen sä­het. bäh­bit­li iş­le­re gi­ri­şil­mez­den öň ýar. 3. Baş­la­nan toý. ak pa­ta ber­mek, iş­le­riň şow­ly El­bet­de, ak pa­ta ber­mek dä­ 4. Soý­lan mal. bol­ma­gy­nyň il bol­nup di­leg edil­ bi türk­men­çi­lik­de öň­den hem 5. Düw­len buk­ja. me­gi mu­nuň ha­ky­kat­dan hem ýör­gün­li­dir. Bu jüm­le al­kyş-di­ 6. Geý­di­ri­len toý par­ça­sy. şeý­le­di­gi­ni gör­kez­ýär. Ýa­şa­ýyş- leg­le­re, gö­wün gö­te­ri­ji söz­le­re 7. Jü­büt­le­nen kö­wüş. dur­muş, sag­lyk, ylym-bi­lim, me­ ýug­ru­lan­soň, onuň ýaş nes­li ter­ 8. Ge­len gel­na­ly­jy. de­ni mak­sat­ly aja­ýyp bi­na­la­ryň bi­ýe­le­mek­de hem äh­mi­ýe­ti ulu­ 9. Ber­len pa­ta. we beý­le­ki des­ga­la­ryň düý­bi tu­ dyr. Maş­ga­la­da gyz gö­çü­ri­len­de Ha­wa, ak pa­ta ber­mek dä­bi tu­lan­da, ulan­ma­ga ber­len­de ak ýag­şy ni­ýet, oňat ar­zuw­lar bi­len hal­ky­my­zyň aý­dym-saz sun­ga­ty pa­ta ber­mek hä­zir­ki gün eý­ýäm oňa ak pa­ta ber­lip, gel­na­ly­jy­la­ bi­len hem berk bag­la­ny­şyk­ly­dyr. dä­be öw­rül­di. Il sy­lag­ly ýa­şu­lu­ nyp ýo­la sa­lyn­ýar. Dur­mu­şa çyk­ Çün­ki bu aja­ýyp sun­ga­ta eýe­ren la­ry­my­zyň gat­naş­ma­gyn­da her ýan gy­zyň ata­sy ýa ba­ba­sy onuň bag­şy-sa­zan­da­la­ryň äh­li­si di­ýen ýyl bug­daý, go­wa­ça eki­şi­ne we bar­jak ýe­rin­de bagt­ly bol­ma­gy­ ýa­ly il­kin­ji ädim­ler­de ha­ly­pa ola­ryň ha­sy­ly­nyň ýyg­nal­ma­gy­na ny, aýa­gy­nyň ýer tut­ma­gy­ny, di­ mek­de­bi­ni gö­ren, ha­ly­pa-şä­girt­ ak pa­ta be­ril­me­gi-de pe­der­le­ri­ leg edip, gol gö­te­rip ak pa­ta ber­ lik gat­na­şyk­la­ry­nyň sa­pak­la­ryn­ miz­den mi­ras ga­lan bu ga­dy­my ýär. Ež­dat­lar­dan mi­ras ga­lan: dan ge­re­gi­ni alan şahs­lar­dyr. Ga­ dä­be döw­let de­re­je­sin­de hor­mat- Ba­ran ýe­riň­de bag­tyň bol­ dym­dan gel­ýän ha­ly­pa-şä­girt­lik sar­pa go­ýul­ýan­dy­gyn­dan ny­şan­ sun! ýol-ýö­rel­ge­si ha­kyn­da hor­mat­ly dyr. Ak pa­ta ber­mek da­ba­ra­la­ry­ Tyl­la­dan tag­tyň bol­sun, Pre­zi­den­ti­miz: «Ile döw­let ge­ na hut hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň Al­tyn­dan tag­tyň bo­lyn­ça, ler bol­sa...» at­ly ki­ta­byn­da: «ХХ hem gat­naş­ma­gy bol­sa, onuň şat­ Iki bar­mak bag­tyň bol­sun! asyr­da türk­men aý­dym-saz sun­ lyk-şow­hu­ny­ny has-da art­dy­ryp, Aýa­gyň ýer tut­sun! ga­tyn­da­ky ha­ly­pa-şä­girt­lik däp­ oňa gat­naş­ýan­la­ryň gö­wün gu­şu­ — ýa­ly gör­nüş­de mi­ras ga­lan le­ri tä­ze ösü­şe eýe bol­dy we ny ga­nat­lan­dyr­ýar. al­kyş-di­leg­ler goş­gy se­tir­le­ri­ne hil taý­dan kä­mil­leş­di. Aý­dym

78 3. 2020. aýt­ma­gyň hem saz gu­ral­la­ry­ny ber­di) Myl­ly Täç­my­ra­da ak pa­ta le­now ha­ky­kat­dan hem meş­hur çal­ma­gyň ga­dy­my däp­le­ri ýu­ ber­mek­çi bo­lan­da şä­gir­di­ni yzy­ Şü­kür bag­şy­nyň şä­gir­di bo­lup­ waş-ýu­waş synt­gy­lan­dy we wag­ na tir­käp, Gök­de­pe ga­la­sy­nyň al­ dyr. Ol öz ha­ly­pa­sy­ny ýag­şy­ tyň geç­me­gi bi­len, ýo­ka­ry halk ky­myn­da­ky go­nam­çy­lyk­da­ky öz lyk­da ýat­lap şeý­le ýaz­dy: «Ha­ sun­ga­ty de­re­je­si­ne ösüp çyk­dy. ha­ly­pa­sy Aman­gel­di Gö­nü­be­giň ly­pam du­ran ha­zy­na­dy. Ol ma­ňa Umu­man ala­nyň­da, bag­şy­çy­lyk gu­bu­ry­na bar­ýar. Şon­da Kel bag­ «Ha­ra­ýym teş­nit», «Yb­ra­ýym sun­ga­ty­nyň we türk­men sa­zy­nyň şy Myl­la şeý­le diý­ýär: «Myl­ly şa­dil­li», «Ge­lin ýö­ri­şi», «Pat­ dö­re­me­gin­de hem-de kä­mil­leş­ jan, nä­me, iki­mi­zem ha­ly­pa-şä­ ma ka­şaň­jan», «Ta­zy we ke­ýik», me­gin­de ha­ly­pa-şä­girt­lik däp­le­ri girt bo­lup ys­nyş­dyk, ata­ly-ogul «Ni­je ol­dy» ýa­ly saz­la­ry hem wa­jyp äh­mi­ýe­te eýe bol­du­lar» ýa­ly bo­lup gat­naş­dyk. Gö­ni ha­ly­ öw­re­den­soň, ga­lan saz­la­ry aň­sat di­ýip, uly ba­ha ber­ýär. pa­nyň ma­za­ry­nyň ba­şyn­da aýd­ öz­leş­di­rip­dim. Bir gü­nem Şü­kür Türk­men bag­şy-sa­zan­da­lyk ýa­ryn: men­den öw­re­ne­niň özü­ňe, bag­şy­ny diň­le­mä­ge Mag­tym­gu­ sun­ga­ty örän ly Gar­ly­nyň ha­ly­pa­sy ösen­di­gi we çuň Re­jep­gy­lyç, Baý­ra­ ma­na eýe­di­gi ma­ly bag­şy he­mem se­bäp­li ol ýe­ri­ne Sö­ýün­gu­ly bag­şy bi­ ýe­ti­ri­ji­den hem ze (Şü­kür bag­şy Ho­ ýo­ka­ry us­sat­ly­ jam Öwez­ge­le­now­la­ gy ta­lap ed­ýär. ryň maş­ga­la­sy bi­len Halk ara­syn­da gat­na­şyp­dyr) gel­ hor­mat­lan­ýan dü­ler. Şon­da Şü­kür bag­şy ýa-da sa­ bag­şy il­ki ma­ňa saz zan­da bol­mak çal­dyr­dy. So­ňun­dan üçin, hök­man bol­sa özi saz ça­lyp ha­ly­pa­dan düýp­ ber­di. Ge­len bag­şy­ li tä­lim al­ma­ly. lar me­niň du­tar çal­ Şä­girt us­sat­lyk şy­my go­wy gör­dü­ler. de­re­je­si­ne ýe­ Ne­si­be çe­kip, sä­het­li ten­de, ha­ly­pa­sy gün­le­riň bi­rin­de saz oňa öň­den gel­ äle­mi­niň ba­ha­syz ha­ ýän dä­be gö­rä, zy­na­sy­na öw­rü­len aý­dym-sa­zy­my­ ha­ly­pam ma­ňa ak pa­ zyň pir­le­ri­niň ta ber­di. Ha­ly­pa­dan adyn­dan ak pa­ta pa­ta ala­nym­dan soň, ber­ýär. Ha­ly­pa Mag­tym­gu­ly Gar­ly­ şä­gir­di­ne di­ňe nyň ýa­nyn­da sa­zan­da bir aý­dym-saz bo­lup, bir­nä­çe wagt öw­ret­män, eý­ gez­dim. Mag­tym­gu­ly sem dur­muş­da hem nus­ga bo­lar­ özüň­den çy­kar­ja­gyň ili­ňe bol­sun! Gar­ly Hy­wa gi­den­den soň, Ar­tyk lyk, hiç ha­çan hal­kyň göw­nü­ne Sen in­di hü­nä­ri­ňe erk edip bil­ýär­ bag­şy­nyň sa­zan­da­sy bo­lup hem deg­mez­lik, pul, ser­paý bi­len bil­ siň. In­di ow­sa­ry­ňy ba­şy­ňa ço­lap ge­zip­dim. Ha­ly­pam ma­ňa öz du­ di­ril­ýän ho­şal­ly­gy onuň az­ly­gy goý­be­rer­çe bol­duň. Al­la ýa­ryň! ta­ry­ny sow­gat ber­di: «Şu du­ta­ry ha­kyn­da bir­nä­çe zat­la­ry öw­red­ Sa­ňa -da şeý­le söz­le­ri öz şä­girt­le­ ça­la­nyň­da öz ha­ly­pa­ňy ýat­la­wer­ ýär. Öz ge­ze­gin­de şä­girt hem ri­ňe aýt­mak ne­sip et­sin!». gin!» di­ýip­di. Ölün­çäm ha­ly­pa özü­ne hü­när, kesp-kär öw­re­den Bil­şi­miz ýa­ly, 1963-nji ýyl­da ha­ty­ra­sy ha­ky­dam­da ýa­şar». ha­ly­pa­sy­na ata-ene­si­ne hor­mat dö­re­di­len «Şü­kür bag­şy» çe­per Ha­ly­pa­la­ryň ara­syn­da öz şä­ goý­şy ýa­ly, hor­mat goý­ýar. fil­min­de Gu­lam bag­şy­nyň keş­bi­ gir­di­ne göw­ni ýe­te­nin­de du­ta­ry­ Kel bag­şy (ha­ky­ky ady Al­la­ ni jan­lan­dy­ran Ho­jam Öwez­ge­ ny sow­gat ber­mek we şon­dan soň

3. 2020. 79 ak pa­ta ber­mek dä­bi bo­lup­dyr. ne pir gi­rip, oňa kä­se do­ly suw nuň üçin­dir. Du­tar­çy us­sa onuň Ha­ly­pa sa­pak­la­ry­ny alan şä­girt ber­se, ol meş­hur bag­şy ýa-da kir­şi­ni il­ki ýü­pek­den, soň­ra go­ üçin öz hü­när ata­syn­dan şeý­le sa­zan­da, dö­wet ga­lam ber­se — ýun içe­ge­sin­den ýa­sap­dyr. Per­ uly sow­ga­dy al­mak uly bagt­dyr. şa­hyr ýa-da alym, ta­ýak ber­se de­si -de ýet­miş iki­mi­şin. Aly Abu Şeý­le uly de­re­je, hor­mat, dog­ru­ — ço­pan, pil ber­se — daý­han, Ta­lyp (Aly Şa­hy­mer­dan) mu­ny sy, hem­me ada­ma ýet­di­rip hem ata mün­dür­se-de — han, dü­ýä gö­rüp, on iki­sin­den öň­ňe­si­ni aý­ dur­man­dyr. Ha­ly­pa­lar şä­girt­le­ri­ mün­dür­se — tü­ken­mez döw­let­li ran­myş. Il­kin­ji ýa­sa­lan du­ta­ryň ne ak pa­ta be­ren­le­rin­de köp­lenç: bo­lar­myş. Aşyk Aý­dyň pir di­ňe se­si örän owaz­ly çy­kan­myş we­ Ede­biň, yg­ra­ryň bol­sun, bir türk­men hal­ky­myz­da däl, eý­ lin, guş-gum­ru­lar, jan­ly-jan­dar­ Dört ça­ry­ýar ýa­ryň bol­sun. sem, öz­bek, ga­ra­gal­pak, gyr­gyz, lar iş­dä­den ke­si­lip, di­ňe du­ta­ryň Kal­byň päk bol­sun. ga­zak, ta­tar, baş­gyrt, türk mil­let­ şi­rin owa­zy­na oň­ňut edip otu­ Ýol­da­şyň Hak bol­sun! le­rin­de, halk­la­ryn­da hem bag­şy­ ran­myş. Aly Şa­hy­mer­dan (Aly Or­nuň tut­jak per­zent­le­re, la­ryň, sa­zan­da­la­ryň pi­ri ha­sap­la­ — Abu Ta­ly­byň og­ly, Mu­ham­ Uzak ömür, edep ber­sin. nyl­ýar. Be­ýik akyl­dar, uly alym, me­diň do­ga­nog­la­ny. Onuň «Şa­ Ba­ba Gam­mar hü­nä­ri­ňe, us­sat şa­hyr, be­lent ah­lak­ly, pa­ra­ hy­mer­dan» ýag­ny, mert­le­riň şa­ Eg­sil­mez güýç, kuw­wat ber­sin. sat­ly pir hök­mün­de tür­ki halk­ sy, «Ese­dul­la» — ba­tyr, eder­men Us­sa­dyň päk yh­la­sy, la­ryň ara­syn­da uly meş­hur­ly­ga we baş­ga-da bir­nä­çe la­kam­la­ry Eren­ler pa­ta­sy bol­sun. eýe bo­lan Aşyk Aý­dy­ňyň ma­za­ bar — A. B.) du­ta­ryň owaz­ly­ Se­net eýe­si bol. ry Da­şo­guz we­la­ýa­tyn­da­ky Was ly­gy­ny iki es­se da­gy pe­selt­me­gi Kär ha­lal bol­sun! düz­lü­gin­de ýer­leş­ýär. Al­la­ta­ga­la­dan di­län­miş. Aly­nyň — di­ýer eken­ler. Sa­zan­da Han Du­ta­ryň hem-de du­tar us­sa­ di­le­gi Per­wer­di­gä­riň der­gä­hin­de Aky­ýe­wiň gür­rüň ber­me­gi­ne gö­ çy­ly­gy­nyň pi­ri ha­sap­la­nyl­ýan ka­bul bo­lan­myş. rä, ol bu ak pa­ta­ny öz ha­ly­pa­ Ba­ba Gam­mar «Ýu­sup-Ah­met» Ha­wa, türk­men hal­ky­myz­da sy Dur­dy­my­rat Abyl bag­şy­dan des­sa­nyn­da gür­rüň ber­li­şi­ne gö­ ha­ly­pa hü­när ata­sy, mu­gal­lym alyp­dyr. Abyl bag­şy hem bu ak rä, ol VII asyr­da ýa­şap ge­çip­dir. hem bi­lim ata­sy ha­sap edil­ýär. pa­ta­ny ha­ly­pa­sy meş­hur Şü­kür Il ara­syn­da­ky gür­rüň­ler­de, ro­wa­ Ýaş­la­ra me­de­ni­ýe­ti­miz­de, sun­ bag­şy­dan alyp­dyr. ýat­lar­da nyg­tal­şy­na gö­rä, ol il­ki ga­ty­myz­da we ylym­da öç­me­jek Ha­ly­pa­nyň şä­gir­de ak pa­ta du­tar ýa­sap, ony çal­mak­çy bo­ yz gal­dy­ran ha­ly­pa­lar­dan sa­pak ber­me­gi di­ňe bir bag­şy­çy­lyk sun­ lan­da onuň se­si du­ry çy­kan­myş. alyp, ola­ryň ak pa­ta­sy­na my­ ga­ty däl, eý­sem, hal­ky­my­zyň ga­ Du­ta­ryň se­si­ni nä­çe saz­la­jak bo­ na­syp bo­lup, hal­kyň hyz­ma­ty­ dy­my ha­ly­çy­lyk sun­ga­tyn­da-da, lup, her­nä­çe azap çek­se-de, onuň ny edip, ha­ly­pa­la­ryň yna­my­ny us­sa­çy­lyk­da-da, gö­reş­de-de meş­ aza­by ýe­ri­ne düş­män­miş. Zäh­ ödäp, al­ty­na ba­ra­bar il al­ky­şy­ny hur­dyr. Hal­ky­my­zyň gah­ry­man­ me­ti­niň reý­gan bol­ýan­ly­gyn­dan al­mak­la­ry­ny ar­zuw ed­ýä­ris. Bi­ri- çy­lyk­ly epo­sy bo­lan «Gö­rog­ly­ ha­bar­ly şeý­tan gün­le­riň bi­rin­de bi­ri bi­len berk bag­la­ny­şyk­ly bo­ da­ky: Aşyk Aý­dyň pir­den rug­sat onuň ýa­ny­na ge­len­miş: lan go­şa dä­bi — ha­ly­pa-şä­girt­lik alyp git!» — di­ýen se­tir­ler bol­sa — Me­nem şä­rik et­seň, du­ta­ ýö­rel­ge­si­ni we ak pa­ta ber­mek bu dä­biň ga­dy­my­ly­gy­na şa­ýat­lyk ryň se­si­niň du­ry çyk­ma­gy­nyň dä­bi­niň eş­ret­li hö­zi­ri­ni gö­rüp ýa­ ed­ýär. sy­ry­ny aý­da­ýyn! — di­ýen­miş. şa­ma­ga şert dö­re­den, ony şu aja­ Ga­dym­dan bi­ziň şu aja­ýyp, Ba­ba Gam­mar onuň tek­li­bi bi­len ýyp döw­rü­miz­de tä­ze röw­şe eýe eş­ret­li döw­rü­mi­ze ge­lip ýe­ten ra­zy­la­şan­myş. Şeý­tan oňa du­ta­ra eden hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ak pa­ta ber­mek dä­bin­dä­ki aýt­gy­ eşek ýa­sa­ma­gy mas­la­hat be­rip­ ja­ny sag, öm­ri uzak, umu­ma­dam­ lar­da my­na­syp orun ta­pan Aşyk dir. Eşek tar­la­ryň iki­si­ni-de ga­ zat bäh­bit­li iş­le­ri he­mi­şe ro­waç Aý­dyň, pir Ba­ba Gam­mar ba­ra­da pak­dan ça­la­ja ýo­ka­ry gö­te­rip­dir. bol­sun! az -ow­lak dü­şün­je ber­sek, söh­be­ Şeý­tan Ba­ba Gam­ma­ra per­de ýa­ di­miz has-da ýe­ri­ne düş­se ge­rek. sa­ma­ga-da kö­mek be­rip­dir diý­ An­na­my­rat Adam­la­ryň ynam-yg­ty­ka­dy­na lip, hal­kyň ha­ky­da­syn­da­ky ro­wa­ BER­DI­MY­RA­DOW, gö­rä, Aşyk Aý­dyň pi­riň zy­ýa­rat­ ýat­da aý­dyl­ýar. Du­tar­da şeý­tan mi­ras­gär. gä­hin­de ýa­tan ada­myň düý­şü­ per­dä­niň bol­ma­gy bel­ki-de şo­

80 3. 2020. Ja­dy­ly dün­ýä­niň aşy­gy Al­la­ber­di saz sun­ga­ty­na ça­ga­ly­ kä­mil­leş­dir­mä­ge ba­gyş­la­nan dür­li ry az däl. Naý hem dil­li tüý­dük­le­riň gyn­dan höw­rük­di. Sa­zan­da bol­mak yl­my-mas­la­hat­la­ra hem hä­li-şin­di me­lul edi­ji owa­zy­ny ýa­dy­ňy­za sa­ hö­we­si ça­ga­ly­gyň süý­ji ar­zu­wy ça­gyr­ýar­lar. Onuň kyrk­dan gow­rak lyň! Ýö­ne şol saz gu­ral­la­ry­nyň kä­ bo­lup, ol soň­ra ýi­tip gi­di­ber­me­di. şä­gir­di ha­ly­pa ýo­lu­ny ýö­red­ýär. bi­ri­niň keş­bi­ni-de göz öňü­ne ge­tir­ Bu hö­wes onuň dur­mu­şy­nyň esa­sy Le­ba­byň ýö­ri­te sun­gat mek­de­ mek kyn. Ol saz gu­ral­la­ry­nyň ke­mi mak­sa­dy­na öw­rül­di. Ine, şol hem bi­niň mu­gal­ly­my, sun­ga­ty öw­re­niş bo­lan däl­dir. Em­ma dö­wür­ler üýt­ or­ta mek­de­biň se­ki­zin­ji syn­py­ny ta­ ylym­la­ry­nyň kan­di­da­ty Al­la­ber­di ge­ýär. Kä­bir saz gu­ral­la­ry öz döw­ri mam­lan ba­dy­na ony Aş­ga­bat şä­he­ Er­ge­şo­wyň ady Le­bap­da hor­mat bi­ bi­len ta­ry­hyň ga­tyn­da gal­ýar. Du­tar rin­dä­ki Da­ňa­tar Öwe­zow adyn­da­ky len tu­tul­ýar. Ol ak­kor­deo­na-da, ki­ we­lin, äh­li dö­wür­le­riň çuň­luk­la­ryn­ saz­çy­lyk mek­de­bi­niň ga­py­syn­dan riş­li saz gu­ral­la­ry­na-da us­sat­lar­ça dan ýo­ka­ry ga­lyp, ýa­şa­ma­gy­ny do­ ge­tir­di. Bu ýer­de bi­raz oka­nyn­dan erk ed­ýär. wam et­dir­ýär. soň, ol oku­wy­ny Türk­me­na­bat şä­ Us­sat­lar bi­len söh­bet­deş­lik­ler, Öz kä­mil­leş­di­ren saz gu­ral­la­ry­ he­rin­de tä­ze açy­lan saz­çy­lyk mek­ ir­gin­siz göz­leg­ler oňa tä­ze türk­men nyň öm­rü­niň uzak­dy­gy­na gö­zi ýe­ de­bin­de do­wam et­dir­di. Geç­mi­şe plektr­li (ki­riş ka­kar­ly) du­ta­ry kä­mil­ ten­de Al­la­ber­di ka­na­gat­lan­ma bi­len ser aý­la­saň, on­dan bä­ri es­li wag­tyň leş­dir­mek işin­de gol­daw ber­di. Şu ulu­dan dem al­dy. Göz öňün­de tu­ ge­çen­di­gi­ne göz ýe­tir­ýär­siň. mak­sat bi­len Al­la­ber­di dö­re­di­ji­lik tu­lan iş­ler oňa ba­şar­dyp­dy. Ýa­san Ol zäh­met ýo­lu­na Türk­me­na­bat göz­leg­le­ri­ne ýug­ru­lan sa­par­la­ry­ny plektr­li du­ta­ry­nyň tä­ze gör­nü­şi üçin şä­he­rin­dä­ki Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky ýat­la­ýar. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň oňa aw­tor­lyk şa­ha­dat­na­ma­sy hem ça­ga­lar sun­gat mek­de­bin­de plektr­ dün­ýä döw­let­le­ri bi­len gat­na­şyk­la­ry be­ril­di. Plektr­li du­ta­ryň se­si ýaň­la­ li du­tar hü­nä­ri bo­ýun­ça mu­gal­lym gi­ňelt­me­gi ne­ti­je­sin­de sun­ga­ty yk­ nyp ug­ran­da onuň gö­wün gu­şy çag­ bo­lup baş­lan­dy­gy­ny ýat­la­ýar. Işi­ ba­ly­na öw­ren sa­zan­da saz gu­ral­la­ry la­nyp ug­ra­ýar. Şol il­kin­ji baş­dan ge­ niň gap­da­lyn­dan Türk­men döw­let bi­len gy­zyk­la­nyp da­şa­ry ýurt­lar­da- çi­ri­len duý­gu­la­ry tä­ze­den jan­lan­ýar pe­da­go­gik sun­gat ins­ti­tu­ty­nyň halk da bo­lup gel­di. Özü­ni gy­zyk­lan­dyr­ we­ ör-boý­una gal­ýar. Ol des­si­ne saz saz gu­ral­la­ry bö­lü­mi­ni ga­ýy­ba­na ýan so­wal­la­ryň jo­ga­by­ny ir­gin­siz gu­ra­ly­na ýa­pyş­ýar. Gö­wün sö­ýen okan­dy­gy­ny aýd­ýar. Onuň halk saz göz­le­di. Bu onuň dö­re­di­ji­lik işi­niň saz­la­ry­ny ça­lyp baş­la­ýar. Saz­lar­ gu­ral­la­ry­na söý­gü­si köp san­ly dö­ hi­li­ne oňyn tä­si­ri­ni ýe­tir­di. Onuň da bu yk­ba­lyň dö­re­di­ji­lik bi­len has re­di­ji­lik­li iş­le­re yl­ham­lan­dyr­ýar. Ol ge­çen asy­ryň seg­se­nin­ji ýyl­la­ryn­da gö­zel­di­gi, il-gün üçin edi­len işiň yl­ we­la­ýat saz­çy­lyk mek­de­bin­de halk alt plektr­li du­ta­ry­ny dö­ret­me­gi­niň ha­my­ňa yl­ham goş­ýan­dy­gy özü­ňe saz gu­ral­la­ry an­samb­ly­ny dö­ret­di. aňyr­syn­da-da şeý­le yh­las dur­ýar­dy. bel­li. Öz kal­by­ňa saz bi­len ge­ze­lenç Bu an­samb­ly bi­len 1989-njy ýyl­ Al­la­ber­dä plektr­li du­ta­ryň kä­di­si­ et­mek ýa­ly gö­zel müž­de-güý­men­je da Le­bap we­la­ýa­ty­nyň Köý­ten­dag ne, ga­pa­gy­na, per­de­le­ri­ne, tar­la­ry­na bar­my eý­sem?! Tä­ze plektr­li du­ta­ et­ra­byn­da ge­çi­ri­len hal­ka­ra «Dost­ düýp­li üýt­geş­me­le­ri gi­riz­mek ba­ ryň sy­nag gör­nüş­le­ri­niň Türk­me­na­ luk» fes­ti­wa­lyn­da üs­tün­lik­li çy­kyş şart­dy. Bu bol­sa saz gu­ra­ly­nyň se­ bat­da we Daş­kent­de taý­ýar­la­ny­lan edip, ýö­ri­te dip­lo­ma my­na­syp bol­ si­ni beý­gelt­di, owa­zy­nyň has süý­je­ gün­le­ri dek düýn ýa­ly­dy. Al­la­ber­di dy. Ola­ryň ýurt Ga­raş­syz­ly­gy­nyň me­gi­ne ge­tir­di. Tä­ze plektr­li du­tar Er­ge­şow ar­zuw­la­ry­nyň ama­la aşan­ 15 ýyl­ly­gy my­na­sy­bet­li türk­me­niň öň­kü­sin­den has ýe­ňil ça­lyn­ýar­dy. dy­gy­na be­gen­ýär. Bu plekr­li du­ta­ry ga­dy­my saz gu­ral­la­ryn­da ýe­ri­ne Oňaý­ly­dy. Bu saz gu­ra­ly­ny ýe­ke­lik­ oňa be­ýan edip bol­ma­jak şat­ly­gy ýe­ti­ri­ji­le­riň «Gor­kut owaz­la­ry Al­ de -de, an­sambl­da-da, or­kestr­da-da ge­tir­di. Soň­ra Türk­me­nis­tan­da söý­ tyn asyr­da» at­ly bäs­le­şi­gin­de eden ça­lyp bol­ýar­dy. gü­li saz gu­ra­ly­nyň üýt­geş­me gi­ çy­kyş­la­ry-da ýö­ri­te bel­le­nil­di. Ol Onuň ze­hi­ne we yh­la­sa ýug­ru­ ri­zi­len tä­ze gör­nü­şi köp­çü­lik­le­ýin alym hök­mün­de saz teo­ri­ýa­sy bo­ lan zäh­me­ti­niň ne­ti­je­sin­de tä­ze saz ön­dü­ri­lip baş­lan­dy. Hä­zir­ki wagt­da ýun­ça 20-den gow­rak yl­my iş­le­riň gu­ra­ly kä­mil­leş­di­ri­lip, onuň pri­ma, Al­la­ber­di Er­ge­şo­wyň kä­mil­leş­di­ren we gol­lan­ma­la­ryň aw­to­ry­dyr. Onuň se­kun­da, sop­ra­no, alt, te­nor, bas saz gu­ral­la­ry­nyň 25-si­ni saz­çy­lyk «Plektr­li du­tar­da baş­lan­gyç bi­lim», ýa­ly dür­li gör­nüş­le­ri peý­da bol­dy. mek­de­bi­niň okuw­çy­la­ry hö­wes bi­ «Okuw­çy­la­ryň ýat­keş­li­gi­niň ösü­ Plektr­li du­ta­ryň il­ki­baş­ky owa­zy­ len öw­ren­ýär­ler. Şol saz gu­ral­la­ry­ şi», «Inst­ruk­tiw eser­le­riň üs­tün­de ny ýi­tir­män, onuň meş­hur­ly­gy­ny nyň ara­syn­da ki­riş ka­kar­ly du­ta­ry, iş­le­mek» ýa­ly okuw gol­lan­ma­la­ art­dyr­mak, el­bet­de, ýö­ne-mö­ne iş türk­men du­ta­ry we gy­ja­gy hem bar. ryn­dan ta­lyp­lar we mu­gal­lym­lar däl. Üs­se­si­ne tö­wek­gel­çi­li­gi-de ýe­ gi­ňiş­le­ýin peý­da­lan­ýar­lar. Ony saz­ ter­lik­di. Il­my­rat AL­LA­BER­DI­ÝEW, çy­lyk mek­dep­le­rin­de okuw işi­ni Türk­men hal­ky­nyň saz gu­ral­la­ žur­na­list.

3. 2020. 81 Ki­no «Aý­gyt­ly ädim» ­ ­ ­ ­ ­ ­­ki­no­fil­mi­niň sa­zy Türk­me­nis­ta­nyň saz sun­ga­ Emin­le­riň ag­za­sy Çin­giz Aýt­ bo­lan ar­tist­lik ze­hin­dir. ty ösü­şiň ep-es­li ýo­lu­ny geç­di. ma­tow fil­me ba­ha ber­mek bi­len Ki­no­da­ky işi ba­ra­da kom­po­ Kom­po­zi­tor­çy­lyk mek­de­bi dün­ şeý­le ýa­zyp­dyr: «Eger kom­po­zi­ zi­to­ryň özi şeý­le gür­rüň ber­ýär: ýä ýü­zün­de özü­niň yk­rar edil­ to­ryň sa­zy bol­ma­dyk bol­sa, film «Ki­no­da iş­le­mek me­ni özü­ne me­gi­ni ga­zan­dy. Türk­men kom­ şeý­le şow­ly çyk­maz­dy. Bu «oý­ çek­ýär. Ol ýa-da beý­le­ki keş­bi po­zi­tor­la­ry aý­dym­dan baş­lap, la­nyp ta­pyl­ma­dyk» saz türk­men do­ly açyp gör­kez­mek­de sa­zyň ope­ra çen­li meş­hur saz žanr­la­ry­ hal­ky­nyň saz me­de­ni­ýe­ti­ne şöh­ nä­hi­li wa­jyp­dy­gy­na go­wy dü­ nyň hem­me­si­ni öz­leş­dir­di­ler. rat ge­tir­ýär». şün­ýä­rin. Şo­nuň üçin hem re­žiss­ Ki­ne­ma­tog­ra­fi­ýa­da­ky il­kin­ Türk­men ki­ne­ma­tog­ra­fi­ýa­sy­ ýor Al­ty Gar­ly­ýe­wiň «Aý­gyt­ly ji tej­ri­be­si Nu­ry Hal­mäm­me­do­ nyň soň­ky üs­tün­lik­le­ri hem Nu­ ädim» fil­mi üçin saz ýa­zyp ber­ wyň il­kin­ji üs­tün­li­gi­ni kes­git­le­di. ry Hal­mäm­me­do­wyň sa­zy bi­len mek ba­ra­da­ky tek­li­bi­ni şat­lyk bi­

1964-nji ýyl­da Frun­ze­de bo­lup bag­la­ny­şyk­ly bol­dy. Onuň ze­hi­ len ka­bul et­dim». ge­çen Or­ta Azi­ýa­da ki­ne­ma­tog­ ni­niň kä­bir ala­mat­la­ry ki­no bi­len Kom­po­zi­tor ha­ky­kat­dan hem ra­fist­le­riň bäs­le­şi­gin­de emin­ler saz­la­şyk­ly bo­lup çyk­dy. Bu­lar öz be­zän film­le­ri­niň aw­to­ry bol­ kom­po­zi­to­ra «Şü­kür bag­şy» fil­ saz­da bel­li bir ýag­daý­la­ry ta­kyk dy. Iki se­ri­ýa­ly epo­pe­ýa bo­lan mi­ne ýa­zan sa­zy üçin «Iň go­wy şe­kil­len­dir­me­gi ba­şar­mak uky­by «Aý­gyt­ly ädim» bol­sa, S. Eý­ saz üçin dip­lo­my» gow­şur­dy. we he­re­ke­tiň iç­ki gi­di­şi­ni özü­niň zenş­teý­niň — S. Pro­kof­ýe­wiň Onuň sa­zy fil­miň ýü­re­gi­ne öw­ bü­tin köp­dür­li­li­gin­de we gap­ «Alek­sandr News­ki­si» ýa­ly re­ rül­di, sýu­že­tiň öze­ni­ne gir­di, du­ ma-gar­şy­lyk­ly­ly­gyn­da duý­ma­ga žiss­ýor ta­ra­pyn­dan taý­ýar par­ ta­ryň tä­sin owa­zy to­ma­şa­çy­la­ry müm­kin­çi­lik ber­ýän, seý­rek duş ti­tu­ra (or­kestr, hor üçin ýa­zy­lan haý­ra­na goý­dy. gel­ýän gör­nü­şi üýt­get­mek­li­ge saz ese­ri­niň bi­te­wi top­lu­my) bo­

82 3. 2020. ýun­ça aý­ry-aý­ry sah­na­lar gör­ nü­şin­de su­ra­ta al­nyp­dyr. Fil­miň gu­tar­nyk­ly gör­nü­şin­de bir ýa­rym sa­gat tö­we­re­gi saz bar. «Aý­gyt­ly ädim» epo­pe­ýa­sy­ny il­kin­ji no­bat­da adam şah­sy­ýe­ti­ ne, onuň yk­ba­ly­na üns ber­mek­ lik ta­pa­wut­lan­dyr­ýar. Film­de ro­ ma­ny ýa­zan Ber­di Ker­ba­ba­ýew üçin äh­mi­ýet­li bo­lan ejir­le­riň we has­rat­la­ryň üs­ti bi­len öz güý­jü­ne, yk­ba­ly­na eýe bo­lan aşyk-mag­ şuk­la­ryň dur­mu­şy su­rat­lan­dy­ry­ lyp­dyr. Şeý­le hem film­de «Hüw­di»

gin­de ýü­re­ge lan­dyr­dy. Aý­dog­dy Gur­ba­no­wyň ýa­kyn sa­hy­pa­ ýe­ri­ne ýe­ti­ren aý­dy­my bol­sa, il­ la­ryň bi­ri­dir. kin­ji ge­zek ýaň­la­nan ba­dy­na to­ Hüw­di Gül­jan ma­şa­çy­la­ryň söý­gü­si­ni ga­zan­ma­ Hüm­me­do­ gy ba­şar­ýar. wa­nyň ýe­ri­ne Eger, halk saz­la­ry­nyň gi­ri­zil­ ýe­tir­me­gin­ me­gi saz­ly fon hök­mün­de ula­ de ýaň­la­nyp, nyl­ýan bol­sa, on­da aw­to­ryň sa­zy diň­leý­ji­le­riň wa­jyp dra­ma­tur­gi­ki we­zi­pe­le­ri söý­gü­si­ni ga­ ýe­ri­ne ýe­tir­ýär: bu­lar Ar­ty­gyň zan­dy. Hä­zir­ we Aý­na­nyň keşp­le­ri­niň, bo­lup ki wagt­da ol geç­ýän ha­dy­sa­la­ryň hä­si­ýet­na­ bel­li türk­men ma­la­ry­dyr. aý­dy­my wa­jyp or­ny eýe­le­ýär. aý­dym­çy­la­ry ta­ra­pyn­dan ý e ­ri ­ Umu­man, kom­po­zi­tor keş­bi Ça­ga bo­lan söý­gi, ha­ma­la, agyr n e ýe­ti­ril­ýär. gaý­ta­lan­ma­jak we şah­sy taý­dan we gap­ma-gar­şy­lyk­ly ha­ky­ka­ta Aý­na­nyň bal­la­da­syn­da N. açyp gör­kez­me­gi, ek­ran­da bo­lup gar­şy goý­lan ýa­ly bol­ýar. On­ Hal­mäm­me­dow üf­le­nip ça­lyn­ýan geç­ýän ha­dy­sa­la­ry saz bi­len be­ da gar­mo­ni­ki di­liň owa­dan­ly­gy, agaç we ki­riş­li saz gu­ral­la­ry­ny ze­me­gi ba­şa­ryp­dyr. sa­zyň ýö­ne­keý­li­gi we kal­ba ýa­ hem goş­mak bi­len bir ha­tar­da, «Aý­gyt­ly ädim» fil­mi türk­men kyn­ly­gy, or­kestr se­riş­de­le­ri­niň or­kest­riň do­ly dü­zü­mi­ni ula­nyp­ ki­no­sy­nyň mil­li äheň­de su­ra­ ne­pis­li­gi baş­dan ge­çi­ri­len ha­dy­ dyr. Saz gu­ral­la­ry­nyň her to­pa­ry ta dü­şü­ri­len naý­ba­şy eser­le­ri­niň sa­lar­dan soň ýy­ly­ly­gyň we aram gah­ry­ma­nyň iç­ki duý­gu­la­ry­ny bi­ri­dir. Ki­no sa­zy­nyň nus­ga­la­ry tap­mak­ly­gyň ýag­da­ýy­ny dö­red­ we how­sa­la­sy­ny örän owa­dan, hem uly üs­tün­li­ge eýe bol­dy. ýär. Ça­ga­nyň ja­dy­ly, tä­sin dün­ tä­sir­li su­rat­lan­dy­ryp­dyr. ýä­si­ni su­rat­lan­dyr­mak üçin N. «Aý­na» aý­dy­my­ny fil­miň baş Çy­nar GUR­BA­NOW, Hal­mäm­me­dow or­kestr se­riş­de­ gah­ry­ma­ny Ar­tyk ýe­ri­ne ýe­tir­ýär. Türk­me­nis­ta­nyň Me­de­ni­ýet le­ri­ni gi­riz­ýär. Ol bu aý­dy­my Aý­na ba­gyş edip, mi­nistr­li­gi­niň Mad­dy däl Aý­na­nyň hüw­dü­si di­ňe bir öz duý­gu­la­ry­ny be­ýan ed­ýär. Ar­ me­de­ni mi­ras mü­dir­li­gi­niň ki­no­film­de däl, eý­sem, N. Hal­ ty­gyň keş­bi­ni Türk­me­nis­ta­nyň baş hü­när­me­ni. mäm­me­do­wyň tu­tuş dö­re­di­ji­li­ halk ar­tis­ti Ba­ba An­na­now jan­

3. 2020. 83 Ar­tis­tiň keş­bi­niň için­den eriş- ar­gaç bo­lup geç­ýän iş he­re­ket­le­ri (Başlangyjy žurnalyň 2019-njy ýylyň 6-njy sanynda) «ýo­ka­ry­baş me­se­le­si» özü­ni gy­ zyk­lan­dyr­ma­ýan tä­sir­siz, ýag­da­ýa dü­şüp, sun­ga­tyň çyg­ryn­dan çyk­ýar. Zo­ra­ýak­dan mej­bur et­mek sun­ gat işin­de ýa­ra­maz ha­dy­sa. Şo­nuň üçi­nem mö­hüm­li­li­gi zo­ra­ýak­dan ese­re sal­mak, ese­riň «ýo­ka­ry­baş me­se­le­si­niň» ýo­gu­na ýan­mak we sah­na oý­nu­nyň ýaz­gy­sy­nyň ede­bi esa­sy­nyň hem-de keşp­le­riň so­ňu­na çyk­mak bi­len ta­mam­lan­ýar. Ýö­ne ha­ky­kat ýü­zün­de ese­re tä­ ze sal­nan ug­ruň ese­riň «ýo­ka­ry­baş

Go­wor­kow öz teat­ral hy­ ju­wy­nyň ba­ry­ny jem­läp, bu aý­dy­lan­la­ra gar­şy çyk­dy: — Siz me­ni ba­gyş­laň, siz re­žiss­ýo­ryň hem-de ar­ tis­tiň şah­sy is­le­gi­ni elin­den al­ýar­sy­ňyz, şah­sy dö­re­di­ji­ lik bol­sa ola­ryň iň gym­mat­ ly mu­kad­des «me­ni». Siz ola­ryň ge­çen, kö­ne sun­ga­ty öz­gert­mek we hä­zir­ki döw­ re saz­la­mak müm­kin­çi­lik­le­ ri­ne ýol ber­me­ýär­si­ňiz! me­se­le­si» bi­len saz­laş­ýan­la­ry­da Tors­ow öz pi­ki­ri­ni okuw­ça sy­ bo­lup gid­ýär. Re­žiss­ýor­lar, akt­ýor­ bol­ýar. pa­ýy­çy­lyk bi­len dü­şün­dir­di. lar we siz hem her nä­çe ýö­ne­keý, My­sal üçin, apel­sin ge­tir­ýän — Siz we si­ziň ar­ka­daş­la­ry­ňyz mö­hüm­li­gi ýa­by­gor­ly ese­re öw­gi aga­ja li­mon ba­gy­ny sap­saň bo­ «ba­ky­lyk, hä­zir­ki za­man­lyk we oý­lap ta­pyp, onuň örü­si­ni her nä­ lar. On­soň şeý­le bag aga­jyn­dan mö­hüm­lik» di­ýen üç sö­zi bu­laş­dy­ çe gi­ňelt­jek bol­sa­ňyz-da, ba­ky­ly­gy tä­ze mi­we, ýag­ny Amer­ka­da­ky ryp, ola­ryň ma­ny­sy­na nä­dog­ry dü­ özün­de sak­la­ýan eser bi­len ol ada­ty «greýpf­rut» mi­we­si ýe­ti­şer. Sah­na şün­ýär­si­ňiz. ýag­daý­da saz­laş­ma­ýar. Ine, ola­ryň oý­nu­nyň ýaz­gy­sy­nyň ede­bi esa­ Hä­zir­ki za­ma­na de­giş­li eser nä­me se­bäp­den saz­laş­ma­ýan­dy­gy­ syn­da şeý­le sap­mak işi­ni edip bol­ eger-de ol uly me­se­lä­ni, çuň ide­ýa­ nyň dü­şün­di­ri­şi şun­dan yba­rat. ýar. Kä­ma­hal ga­dy­my nus­ga­wy ny ün­de­ýän bol­sa, ol ba­ky­ly­gy­ny Ha­çan­da, öň­ki dö­wür­ler­de ýa­ sah­na oý­nu­nyň ýaz­gy­sy­nyň ede­bi sak­lap gal­ýar. Şeý­le hä­zir­ki za­ma­ zy­lan, bi­te­wü­li­gi guý­ma­gur­sak, esa­sy­ny häz­ir­ki dö­wür­le­re ýa­kyn ny öz ese­rin­de su­rat­lan­dyr­ýan şa­ nus­ga­wy eser­le­re zo­ra­ýak­dan dö­ bo­lup, oňa ada­ty ýag­daý­da tä­ze hy­ra men gar­şy däl. wür­le­riň mö­hüm wa­ka­la­ry­ny ýa- ug­ry sap­ýar­lar. Bu­lar ýa­ly bo­lan­da Oňa do­ly su­rat­da gar­şy bo­lup da mö­hüm mak­sat­la­ry­ny sep­län­le­ tä­ze ugur öz ma­ny­sy­ny «ýo­ka­ry­baş du­ran, mö­hüm­li­gi gow­şak eser hiç rin­de, ol ese­riň aja­ýyp be­de­ni­niň me­se­lä» goş­ýar-da, onuň özi ýit­ ma­hal ba­ky bo­lup bil­me­ýär. Ol di­ gör­kü­ni ta­nal­maz ýa­ly de­re­je­de mek bi­len bol­ýar. ňe şu gün ýa­şa­ýar, er­tir bol­sa ýok ga­çyr­ýar­lar. Onuň ma­ýyp edi­len Çyz­gy bi­len su­rat­lan­dy­ra­ny­

84 3. 2020. myz­da onuň çyz­gy­sy şeý­le bol­ýar: si­ýe­ti­ne la­ýyk bir to­par me­se­le­le­ri Men ça­ga­nyň ar­ly­gy bi­len →>→ »»»»»»>.»»»/Ýo­ka­ry­baş we ola­ryň çöz­güt­le­ri­ni dö­red­ýär. «hem­me­si ýa-da hi­ji­si» di­ýen «ýo­ me­se­le./ Ol iş­jeň­li­ge, iş he­re­ket­le­ri­niň tä­sir­ ka­ry­baş me­se­lä» pi­ki­ri­mi dik­dim. / Tä­ze ugur/ li bol­ma­gy­na alyp ba­ryp, bi­ziň sun­ El­bet­de, hy­ýa­ly göz öňü­ne ge­tir­ Sah­na oý­nu­nyň ýaz­gy­sy­nyň ga­ty­my­zyň esa­sy­ny özün­de sak­la­ me­giň we tos­la­ma­la­ryň kö­me­gi ede­bi esa­sy­nyň için­den «eriş-ar­gaç ýar. bi­len ola­ry bi­ri-bi­ri­ne ga­raş­ly ýag­ bo­lup geç­ýän iş he­re­ke­ti», «ýo­ka­ Eger-de, sah­na oý­nu­nyň ýaz­gy­ da­ýa sal­mak müm­kin, ýö­ne beý­ ry­baş me­se­lä­ni» we tä­ze ug­ry alyp sy­nyň ede­bi esa­syn­da hiç bir gap­ le et­sem, ola­ra güýç sa­lyp, zor­luk bar­ýar. ma-gar­şy­lyk­ly geç­ýän iş he­re­ke­ti et­di­gim bol­ýar. Ne­ti­je­de, sah­na oý­ Şeý­le ýag­daý­da dö­re­di­ji­lik işi bol­ma­sa, keşp­le­ri ýe­ri­ne ýe­ti­ri­ji­le­ nu­nyň ýaz­gy­sy­nyň ede­bi esa­sy­nyň ada­ty hal­da do­wam ed­ýär we ese­ re we ese­riň gah­ry­man­la­ry­na sah­na gur­na­gy gö­dek bo­zul­ýar. riň süň­ňi hem-de te­bi­ga­ty za­ýa­lan­ meý­dan­ça­syn­da hiç bir ada­ma tä­sir Bu bö­lek­de enä­niň iş he­re­ke­ti ma­ýar. eder ýa­ly iş he­re­ket­le­ri­ni edip bil­ «ýo­ka­ry­baş me­se­le» bol­ýar. Se­bä­ Şu aý­dy­lan­lar­dan çyk­ýan ne­ti­je: mez­di­ler, onuň özi bol­sa sah­na­laş­ bi, ene ta­rap­dan gar­şy­lyk­la­ýyn iş Sah­na oý­nu­nyň ýaz­gy­sy­nyň dyr­ma­ga ýa­ra­ma­ýan, tä­sir­siz eser he­re­ket­le­ri edil­män, wa­ka­ny dü­ ede­bi esa­sy­nyň «ýo­ka­ry­baş me­se­ bo­lar­dy. zet­mek üçin iş he­re­ket­le­ri edil­ýär. le­si» bi­len onuň için­den «eriş-ar­ Ýa­go, ha­ky­kat­dan hem, öz ýa­ Ag­ne­siň iş he­re­ket­le­ri eje­si­niň­kä gaç bo­lup geç­ýän iş he­re­ke­ti­ni» has ra­maz al­daw­la­ry­ny et­me­dik bol­sa, gap­ma-gar­şy. Diý­mek, Ag­ne­siň uly üns bi­len go­raň. Zo­ra­ýak­dan Otel­lo söý­gü­li aýa­ly Dez­de­mo­na­ny keş­bi­niň için­den «eriş-ar­gaç bo­ eser sep­len­ýän ugur­dan, is­leg­den ga­ba­nyp öl­dür­mez­di. Maw­ryň bü­ lup gap­ma-gar­şy iş he­re­ke­ti» ge­çip we mak­sat­dan hä­zir bo­luň! tin dün­ýä­si bi­len söý­gü­li­si­ne ber­ gid­ýär. Şeý­le ne­ti­je, köp ha­lat­da Eger-de, men şu gün keş­bi dö­ len­di­gi­ni be­ýan edip, keş­biň için­ ada­ty ýag­da­ýa la­ýyk gel­ýär. ret­mek­de il­kin­ji ha­tar­da du­ran we den «eriş-ar­gaç bo­lup geç­ýän iş Ha­çan­da, men şu pi­ki­ri­me la­ adat­dan da­şa­ry wa­jyp bo­lan sah­na he­re­ke­ti­ne», ola­ryň ara­sy­na düş­ýän ýyk edip, Bran­da­nyň keş­bi­ni iş­läp oý­nu­nyň ýaz­gy­sy­nyň ede­bi esa­sy­ Ýa­go­nyň keş­bi­niň için­den «eriş-ar­ baş­la­nym­da, onuň bi­len tu­tuş sah­na nyň «ýo­ka­ry­baş me­se­le­si­ne» we gaç bo­lup geç­ýän gap­ma-gar­şy­lyk­ oý­nu­nyň ýaz­gy­sy­nyň ede­bi esa­sy­ keş­biň için­den «eriş-ar­gaç bo­lup ly iş he­re­ke­ti­niň» go­ýul­ma­gy­nyň nyň «hem­me­si ýa-da hi­ji­si» di­ýen geç­ýän iş he­re­ke­ti­ne» dü­şün­mä­ ne­ti­je­sin­de baş akt­ly, diý­seň tä­sir­li, «ýo­ka­ry­baş me­se­le­si­niň» öza­ra ge si­zi mej­bur edip bi­len bol­sam, so­ňy ýit­gi-he­läk­çi­lik bi­len gu­tar­ bag­la­ny­şy­gy­ny göz­läp ug­ran ba­dy­ özü­mi bagt­ly sa­ýyp, «düz­gün-ka­ ýan tra­ge­di­ýa­ny dö­red­ýär. ma, şol ge­rek­li bag­la­ny­şy­gy des­si­ da­nyň» örän mö­hüm pur­sat­la­ry­nyň Ar­tis­tiň keş­bin­de alyp bar­ýan ne tap­dym. bi­ri­ni dü­şün­di­rip, iň wa­jyp me­se­lä­ uşak­ly-iri­li iş pur­sat­la­ry­nyň ugur­la­ El­bet­de, di­ňe öz di­ýe­ni­ni özü­ ni çöz­düm di­ýip, yn­ja­lyp bi­le­rin. ryn­dan keş­biň için­den «eriş-ar­gaç ne gö­rel­de ha­sap ed­ýän, öz dur­muş Ar­ka­diý Ni­ko­la­ýe­wiç uzak ara­ bo­lup geç­ýän gap­ma-gar­şy­lyk­ly iş ýo­lu­ny yk­rar et­mek üçin, oňa hem­ kes­me­den soň dü­şün­di­ri­şi­ni ýe­ne- he­re­ke­ti­niň» ug­ru­nyň eme­le gel­ me­si ge­rek. Ag­ne­siň gap­ma-gar­ de do­wam et­di: ýän­di­gi­ni nyg­ta­mak ge­rek­mi? Men şy­ly­gy Bran­dyň iş he­re­ketl­eri­niň — Her bir iş he­rek­eti özü­ne gar­ aý­dy­lan­la­ry «Brand» pýe­sa­sy­nyň ýi­ti­leş­me­gi­ne alyp bar­dy. Ine, şeý­ şy­lyk­la­ýyn iş he­re­ke­ti bi­len ýüz­be- my­sa­lyn­da si­ze dü­şün­di­re­ýin. le bo­lan­da bol­sa iki ta­ra­pyň gö­re­ ýüz bol­ýar. On­soň hem gar­şy­lyk­la­ Aý­da­lyň, Bran­dyň «ýo­ka­ry­baş şi­niň ba­şy baş­lan­ýar. Bran­da­nyň ýyn iş he­re­ke­ti özi bi­len çak­nyş­ýan me­se­le­si» edip «hem­me­si ýa-da hi­ bor­jy eje­si­niň söý­gü­si bi­len öza­ra iş he­re­ke­ti­ni ýi­ti­leş­dir­ýär. Şo­nuň ji­si» di­ýen şy­ga­ry onuň «ýo­ka­ry­baş gö­reş ýag­da­ýyn­da dur; alyp ba­ryl­ üçin her bir sah­na oý­nu­nyň ýaz­ me­se­le­si» edip ala­lyň (şu my­sal ýan ýol duý­gy bi­len gö­reş­ýär; di­ňe gy­sy­nyň ede­bi esa­sy­nyň için­den üçin onuň dog­ru­ly­gy ýa-da nä­dog­ özü­niň­kä dog­ry di­ýip ynan­ýan ru­ «eriş-ar­gaç bo­lup geç­ýän iş he­re­ ru­ly­gy wa­jyp däl). Di­ňe özü­niň­ki­ni ha­ny adam azap çek­ýän ene­si bi­len ke­ti­niň» gap­da­lyn­da gar­şy­lyk­la­ýyn dog­ry ha­sap ed­ýän ada­myň şeý­le çak­nyş­ýar; er­kek ki­şi na­çar ze­nan ters ug­ra bar­ýan, ony ha­la­ma­ýan şy­ga­ry nus­ga edip al­ma­gy el­henç­ bi­len bäs­leş­ýär. Şo­nuň üçin bu sah­ oňa duş­man­çy­lyk­ly, gap­ma-gar­şy­ lik. Ol gö­rel­de edip alan şy­ga­ry­ny na bö­le­gi­niň «ýo­ka­ry­baş me­se­le­si» lyk­ly iş he­re­ke­ti geç­ýär. dur­mu­şa ge­çir­mek­de hiç bir ar­ka­ Bran­dyň elin­de. Ag­nes bol­sa «eriş- Bu go­wy, biz şeý­le ýag­da­ýy la­şy­ga, oňşuk­ly­ga, yla­la­şy­ga, gy­ ar­gaç bo­lup geç­ýän iş he­re­ke­ti­ni» ka­bul et­me­li. Se­bä­bi, gap­ma-gar­ şar­ma ýol ber­me­ýär. In­di siz tu­tuş alyp bar­ýar. şy­lyk ada­ty ýag­daý­da tä­ze iş he­re­ pýe­sa­nyň şu «ýo­ka­ry­baş me­se­le­si» Ar­ka­diý Ni­ko­la­ýe­wiç sa­pa­gyň ket­le­ri­ne iter­gi ber­ýär. Bi­ze şeý­le bi­len, bi­ziň, iň bol­man­da, şol ozal­ so­ňun­da okuw kur­su­nyň bi­rin­ji yzy­gi­der­li gap­ma-gar­şy­lyk ge­rek. ky sel­je­ren «bä­be­ji­giň ar­lyk­la­ry» bö­le­gin­de ge­çi­len te­ma­la­ry bi­ziň Ol je­de­li, go­hy, gö­re­şi, keş­biň hä­ par­ça­la­ry­my­zy bag­la­nyş­dy­ryň. hem­mä­mi­ze gys­ga­jyk aý­dyp geç­di.

3. 2020. 85 Mu­gal­ly­myň bu gys­ga­ça dü­şün­di­ bi­len boý­nu­ma ýag­ly­gy­my at­dym. göý te­bi­ga­tyň öňün­de go­ýuň. ri­şi me­niň okuw kur­su­nyň bi­rin­ji Bir­den­kä kim­dir bi­ri öz dürt­gü­ji­ni Mi­hail Sem­ýo­no­wiç Şep­kin ýa­ry­myn­da ge­çen­le­ri­mi ýer­li-ýe­ me­niň böw­rüm­den dürt­di. Men tis­ öz okuw­çy­sy Ser­geý Wa­sil­ýe­wiç rin­de goý­ma­ga kö­mek et­di. gi­nip me­ni biyn­ja­lyk eden ada­ma Şums­kä şeý­le di­ýip ýaz­ýar: «Sen — In­di, siz üns be­rip me­ni diň­ ta­rap öw­rül­dim. Gör­sem, Ar­ka­diý käwagt keş­bi­ňi gow­şak, käwagt läň, men si­ze örän wa­jyp za­dy aýt­ Ni­ko­la­ýe­wiç gü­lüp dur. Ol me­niň bol­sa göw­ne­jaý ýe­ri­ne ýe­ti­rip bi­ mak­çy — di­ýip, Ar­ka­diý Ni­ko­la­ýe­ keý­pi­miň ýok­du­gy­ny gö­rüp, onuň ler­siň. Ýö­ne dog­ry ýe­ri­ne ýe­tir­me­ wiç mä­lim et­di: se­bä­bi­ni bil­mek is­läp­dir. Men oňa li­siň. Beý­le ýag­daý ýy­gy-ýy­gy­dan — Mek­dep­de ge­çen mak­sat­na­ ýag­da­ýy­my ikuç­ly aýt­dym. göw­nüň hal-ýag­da­ýy­na bag­ly bol­ ma­myz bo­ýun­ça öz­leş­di­ren okuw Ar­ka­diý Ni­ko­la­ýe­wiç bol­sa me­ ýar». sa­pak­la­ry­myz­da, öw­re­nen sa­pak­la­ niň ýag­da­ýy­my bil­mek üçin tu­tan­ Gör­dü­ňiz­mi, siz ar­tist­çi­lik hy­ ry­myz­da­ky, aý­ry-aý­ry ele­ment­le­riň ýer­li­lik bi­len, ma­ny­sy­ny goý­man ýa­ly­ňy­zy we ala­da­ňy­zy ni­rä ug­ruk­ äh­li­si­niň sel­jer­me­le­ri bir mak­sat aýt­ma­gy­my ta­lap et­di: dyr­ma­ly eke­ni­ňiz? Dog­ry ýo­la dü­ üçin, ýag­ny sah­na la­ýyk iç­ki dün­ — Siz sah­na­da­ka­ňyz özü­ňi­zi şen keş­biň iş he­re­ket­le­ri çuň­la­şyp, ýä­ňi duý­ma­gy dö­ret­me­gi öw­ren­ nä­hi­li duý­ýar­sy­ňyz? — di­ýip, ol gi­ňäp, bar­ha ösüp, ahyrso­ňy yl­ham mek mak­sa­dy­na ba­gyş­lan­dy. men­den «düz­gün-ka­da­nyň» ma­ňa çeş­me­si­ni oýar­ýar. Ine, tu­tuş gyş pas­lyn­da siz bi­len düş­nük­siz ýer­le­ri­niň bar­dy­gy­ny- Şeý­le ýag­daý bo­lup geç­me­se, nä­me­le­ri öw­ren­dik. Ine, in­di siz­den ýok­du­gy­ny bil­mek is­le­di. ýa­lan, öý­kün­me, aşa geç­me, en­dik ta­lap edil­jek zat we bu ta­lap si­ziň — Men «düz­gün-ka­da­da» hiç hiç ma­hal yl­ham çeş­me­si­ni oýar­ iň ýo­ka­ry de­re­je­de hem­me ün­sü­ňi­ bir üýt­ge­şik zat duý­ma­ýa­ryn. Men ma­ýan­dy­gy­na berk gö­zü­ňiz ýet­sin. zi özü­ne çe­ker. sah­na meý­dan­ça­syn­da özü­mi oňat Şo­nuň üçin hem keş­bi dog­ry ýe­ri­ne Em­ma sah­na la­ýyk iç­ki dün­ýä­ňi duý­ýa­ryn. Men ol ýer­de nä­me et­ ýe­tir­mä­ge çal­şyň, keş­biň ös­me­gi­ne duý­mak özü­niň bu öw­re­ni­len ýag­ me­li­di­gi­ni bil­ýä­rin, ol ýer­de bi­de­ müm­kin­ga­dar go­wy ýag­daý­lar dö­ da­ýyn­da en­tek «ýo­ka­ry­baş me­se­lä­ rek dur­ma­ly däl­di­gi­ne dü­şün­ýä­rin. ret­jek bo­luň, şeýt­se­ňiz keş­bi­ňiz siz niň» we keş­biň için­den «eriş-ar­gaç Tor­sow: bi­len has-da ys­ny­şar. bo­lup geç­ýän iş he­re­ke­ti­niň» iç­ki — Si­ze on­dan baş­ga, nä­me ge­ Ga­ly­ber­se-de, gel­jek­ki sa­pak­ dü­ýä­si­ni aç­ma­ga do­ly su­rat­da taý­ rek?! Eý­sem-de bol­sa, sah­na­da ýa­ la­ry­myz­da biz siz bi­len yl­ha­myň ýar däl. Bi­ziň öw­re­nen sah­na la­ýyk lan söz­le­mez­lik, ol ýer­de bol­ýan gür­rü­ňi­ni kän edip, düýp­li sel­je­re­ iç­ki dün­ýä­ňi duý­mak usu­ly­my­za zat­la­ra ynan­mak, özü­ňi sah­na­nyň ris — di­ýip, Tor­sow okuw ota­gyn­ ýe­ne-de bir wa­jyp go­şun­dy ge­rek. eýe­si ha­sap­la­mak ýa­ra­maz­lyk­my? dan çy­kyp bar­ýar­ka aýt­dy. An­ha, şol go­şun­dy­da bol­sa bi­ziň Bu örän köp zat! — di­ýip, me­ni «Yl­ha­my sel­jer­mek?!...» Ol ba­ «düz­gün-ka­da­my­zyň» giz­lin sy­ry ynan­dyr­dy. ra­da pi­kir öwür­mek, pel­se­pe otar­ giz­le­nip ýa­tyr. Sun­gat­da bi­ziň ug­ Men şu ýer­de Tor­so­wa yl­ham mak? Eý­sem-de bol­sa, beý­le zat ru­my­zyň iň esa­sy de­lil­na­ma­sy şol joş­gu­nym ba­ra­da öz pi­ki­ri­mi aýt­ bo­lup bi­ler­mi? Men göz­den ge­çi­riş giz­lin syr­da. Şol de­lil­na­ma biz «dü­ dym. üçin gur­na­lan to­ma­şam­da «Gan! şün­me­giň üs­ti bi­len dü­şün­mez­lik» — Yn­ha, aý­da­lyň! — di­ýip, Ýa­go, gan!» di­ýip gy­gy­ra­nym­da di­ýip at ber­ýä­ris. Ug­ru­my­zyň esa­ bat­ly ses­len­di. — Yl­ham me­se­le­si oý­la­nyp söz­läp­mi­dim nä­me? Ha­ sy­ny düz­ýän şu go­şun­dy­ny bol­sa bo­ýun­ça ma­ňa ýüz­len­mäň. «Düz­ çan­da, Ma­lo­let­ko­wa «Me­ni ha­las biz in­di­ki sa­pa­gy­myz­da öw­ren­mä­ gün-ka­da» yl­ha­my oý­lap tap­ma­ýar. ediň!» di­ýip, us­sat­lyk bi­len gy­gy­ ge baş­la­ýa­rys. Ol yl­ha­ma ba­ry-ýo­gy oňaý­ly ýag­ ryp aý­dan, jaý­dar ça­gy­ry­şy­ny, nä­ * * * daý­la­ry dö­re­dip, ony taý­ýar­la­ýar, me, pi­kir­le­nip aý­dyp­my­dy? Şeý­le­lik bi­len, bi­ziň ug­ru­my­zyň oýad­ýar. Yl­ham ge­ler­mi ýa-da gel­ Men teatr­dan çy­kyp bar­şy­ma, «düz­gün-ka­da­sy­nyň» bi­rin­ji okuw mez­mi di­ýen so­ra­gy bol­sa Apol­lon­ «Keş­biň şu­lar ýa­ly uşak-dü­şek iş bö­lü­mi­ni ta­mam­la­dyk. Ýö­ne me­niň dan ýa-da öz te­bi­ga­ty­ňyz­dan, ýa-da he­re­ket­le­rin­den, olar­da­ky ki­çi­jik göw­nüm Go­go­lyň­ky ýa­ly şeý­le bir ga­ra­şyl­ma­dyk ýag­daý­dan so­raň. ha­ky­kat­lar­dan we ynam­lar­dan, bu­la­şyk, şeý­le bir düş­nük­siz (60). Men si­ze ja­dy­göý däl, men di­ňe si­ dyn­nym ýa­ly bö­le­jik­ler­den, gal­ky­ Men bi­ziň «düz­gün-ka­da­myz» bo­ ze tä­ze özü­ne çe­ki­ji, duý­gu­la­ry, öz nan ma­ha­lyň­da dö­re­ýän uç­gun­jyk­ ýun­ça bir ýyl­lap öw­re­nen­le­ri­miz dur­mu­şy­ňyz­da bo­lan ýa­ly ýe­ri­ne lar­dan yl­ham ýyg­na­nyp we jem­ me­ni yl­ham joş­gu­ny­na alyp ba­rar­ ýe­tir­me­giň usul­la­ry­ny gör­kez­ýä­rin. le­nip peý­da bol­ýar­my­ka?!» di­ýip, my­ka öý­düp­dim. Em­ma gy­nan­sak- Si­ze bol­sa gel­jek­de yl­ha­myň ho­wa­ içi­mi gep­let­dim. da, ol me­niň bu is­le­gi­mi öde­me­di. ýy sy­pa­ty­nyň yzyn­dan ko­wa­la­maň Men şeý­le pi­kir­ler bi­len teat­ryň di­ýip mas­la­hat ber­ýä­rin. Siz ada­ Oraz­ber­di ÄRE­KOW, öňün­de du­rup, possunymy en­di­ myň aň-paý­ha­sy­nyň ýet­ýän za­dy Türkmen döwlet medeniýet gi­me gö­rä eg­ni­me ge­ýip, ýal­ta­lyk bi­len iş sal­şyň-da, bu so­ra­gy ja­dy­ institutynyň uly mugallymy.

86 3. 2020. Mi­ras Ene alaba­ ­ýyň syz­gyr­ly­gy

Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz ata- mäh­rem. gü­jük saý­la­ma­ly bo­lan­da, ola­ ba­ba­la­ry­my­zyň we ene-ma­ma­ Oba­myz­dan bir go­ja ço­pa­nyň ryň ara­syn­da ene ala­ba­ýyň go­wy la­ry­my­zyň dö­re­den, sün­nä­läp gür­rüň ber­me­gi­ne gö­rä, ene ala­ gör­ýän gü­jü­gi­ni ta­nap alyp bil­seň asyr­lar­dan-asyr­la­ra ge­çi­rip şu baý gü­jük­le­me­li wag­ty ge­len­de bag­tyň ge­tir­di­gi. Gü­jük­li­gin­den gün­le­ri­mi­ze ýe­ti­ren, sun­gat ese­ pyn­han ýe­ri göz­läp baş­la­ýar. Te­ ço­pa­nyň ýa­nyn­da bo­lup, sü­ri­ni ri­ne öw­rü­len mil­li gym­mat­lyk­ lim ýe­ri göz­den ge­çi­rip iň so­ňun­ go­ra­ýan şol it soň­ra gurt bi­len la­ry­myz ba­ra­da­ky aja­ýyp ki­tap­ da bir yn­san na­za­ry düş­me­ýän gar­py­şyp bil­ýän, gaý­rat­ly, ba­tyr la­ry­ny hal­ky­my­za sow­gat ber­di. bu­ky ýer tap­ýar. Gü­jük­le­ri­niň bo­lup ýe­tiş­ýär. Ola­ryň göw­re­si Türk­men ha­ly­sy, be­dew­le­ri gö­zi açyl­ýan­ça ola­ryň ýa­nyn­dan uly, se­si ýo­gyn, gö­zi ýi­ti bol­ýar. ba­ra­da­ky yl­my çeş­me­ler, il­deş­ aý­ryl­ma­ýar. Ha­çan­da, gü­jük­le­ Mö­jek­ler şeý­le itiň se­si çyk­ le­ri­mi­ziň uly gy­zyk­lan­ma bi­len riň gö­zi açy­lyp çyň­sap baş­lan­dan ýan ýe­re kän ýa­kyn­la­şyp bil­män­ dir­ler. Ço­pan­lar şol ala­baý­la­ry ýe­tiş­di­ren­le­rin­de, olar tä üç ýa­ şa­ýan­ça oňa bir­nä­çe zat­la­ry öw­ re­dip­dir­ler. Ola­ra di­ňe bir mö­jek bi­len gar­py­şan­da ony ýeň­me­gi däl, eý­sem her hi­li ýag­daý­da hem sü­ri­ni böl­dür­män sak­la­ma­gy, sü­ rä eýer­män gal­ýan iki-ýe­ke goý­ ny ga­ra­wul­la­ma­gy yna­nyp­dyr­lar. Şo­nuň üçin çö­le çyk­ýan her bir ço­pa­nyň il­kin­ji ar­zu­wy şeý­le we­ pa­ly, düş­bi we gaý­duw­syz, ba­tyr ala­baý­ly bol­mak bo­lup­dyr. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň «Türk­men ala­ba­ýy» at­ly ki­ta­byn­ da türk­men ala­baý­la­ry­nyň hal­ky­ my­zyň ga­dy­my dö­wür­ler­den bä­ri ha­ky­ky dos­ty bo­lup gel­ýän­di­gi sö­ýüp oka­ýan ki­tap­la­ry­na öw­ soň­ra ene­si ola­ry ýe­ke-ýe­ke­den ba­ra­da­ky gy­zyk­ly mag­lu­mat­la­ra rül­di. Ýa­kyn­da bol­sa, ola­ryň üs­ti ys­gap, iň so­ňun­da aý­ra­tyn bi­ri­ne mö­hüm orun ber­lip­dir. Aý­ra­tyn- ýe­ne-de bir gym­mat­ly eser, ýag­ yh­la­sy­ny siň­di­rip baş­la­ýar. da ki­tap­da ta­ry­hy mag­lu­mat­la­ ny «Türk­men ala­ba­ýy» at­ly ki­tap Eger, howp aban­sa il­ki bi­len ra sal­gy­la­nyp ge­ti­ril­ýän de­lil­ler, bi­len ýe­ti­ril­di. Bu ki­ta­by oka­ şol ça­ga­sy­ny howp­suz ýe­re aşyr­ onuň äh­mi­ýe­ti­ni has-da art­dyr­ nym­dan soň me­niň we­pa­ly ala­ ýar, gü­jük­ler ese-bo­ýa ga­lyp baş­ ýar. baý ba­ra­da­ky dü­şün­jäm has-da lan­dan soň ene­si­niň go­wy gör­ýän baý­laş­dy. Onuň yn­san ýa­ly syz­ şol gü­jü­gi beý­le­ki­le­re go­şul­ma­ Zul­hu­mar RAH­MA­NO­WA, gyr­ly­gy, we­pa­dar­ly­gy we eýe­si­ne ýar. Ol bir gy­ra çe­ki­lip beý­le­ki Döw­let­li et­ra­by­nyň ham­rak­ly­gy örän haý­ran gal­dyr­ gü­jük­le­riň oý­nu­na bi­parh­lyk bi­ Ker­ki­çi şäher­çe­sin­dä­ki ýar. Da­şyn­dan gö­räý­mä­ge örän len se­re­dip dur­ýar. ça­ga­lar sun­gat haý­bat­ly, ga­har­jaň ýa­ly sy­pat­da Ata-ba­ba­la­ry­myz­dan gel­ýän mek­de­bi­niň mu­gal­ly­my. bol­sa hem ala­baý eýe­si­ne örän usu­la eýe­rip, it edin­mek üçin

3. 2020. 87 Öwrenmeli zatlar ­­­ ­ ­ ­ ­ ­ ­öňümizde Mil­li mi­ra­sy­my­za be­ ly bo­lup dur­ýar. Na­kyl­la­ry müm­kin­çi­li­gi­ne söw­da­ ril­ýän ün­süň art­ma­gy bi­ alym­la­ryň bir to­pa­ry şy­gyr nyň örän uly tä­si­ri ýe­tip­ len türk­men na­kyl­la­ry­ny ha­sap­lap, onuň dö­re­ýiş çeş­ dir. Na­kyl­la­ryň ba­ran ýe­ri top­la­mak we öw­ren­mek me­si­ni nazm bi­len bag­la­ bi­len ga­ry­şan­dy­gy­na se­ret­ işi üs­tün­lik­li do­wam et­di­ nyş­dyr­ýar­lar. Na­kyl­la­ryň mez­den, ola­ry sel­jer­me­giň ril­ýär. Bu ba­bat­da hor­mat­ly kö­pü­si­niň hut şy­gyr se­tir­ müm­kin­di­gi, me­ge­rem, na­ Pre­zi­den­ti­mi­ziň peş­geş be­ren le­rin­den dü­zül­me­gi hem bu kyl­la­ryň üýt­gew­siz­li­gi­ne «Paý­has çeş­me­si» at­ly ki­ta­ pi­ki­riň dog­ru­dy­gy­na gü­wä gal­ýan se­man­tik öze­ni bi­ by to­par­la­ra bö­lü­ni­şi, na­ geç­ýär. Di­ňe türk­men halk len bag­ly bol­sa ge­rek. Bu kyl­la­ryň sa­ny­nyň köp­dügi dö­re­di­ji­li­gi eser­le­rin­de däl, bol­sa öz ge­ze­gin­de bi­ziň we hi­li­niň ýokarydygy, kö­ eý­sem, beý­le­ki halk­la­ryň na­kyl­la­ryň dö­re­ýiş çeş­me­ pö­wüş­gin­li­di­gi bilen aý­ra­ folk­lor eser­le­ri­niň na­kyl si­ni öw­ren­me­gi­miz­de ep- tyn ta­pa­wut­lan­ýar. Hor­mat­ly bö­lü­mi şol hal­kyň poe­zi­ýa­ es­li ýe­ňil­lik­le­ri dö­red­ýär. Pre­zi­den­ti­miz ki­tap­da: «Pe­ sy bi­len bag­lanyşyklydyr. Ýo­kar­da­ky my­sal­la­ryň üs­ der­le­ri­mi­ziň pä­him-paý­ha­ Şu ýer­den na­kyl­la­ryň haý­ ti bi­len biz di­ňe na­kyl­la­ryň syn­dan sy­zy­lyp şu gün­le­ri­ sy se­bä­be gö­rä, nazm­dan, dil­de or­na­şyş ýag­da­ýy­ny mi­ze ge­lip ýe­ten pa­ra­sat­ly ýag­ny şy­gyr­dan eme­le ge­ mä­lim et­dik. Ýö­ne di­li­mi­ze söz­le­ri hal­ky­my­zyň dur­ len­di­gi düş­nük­li bol­ýar. or­na­şan na­kyl­la­ry dö­wür­le­ mu­şy­ny, yk­ba­ly­ny, sö­zü­niň 1. Na­kyl­la­ryň di­le or­naş­ re bö­lüp öw­ren­mek, ola­ryň hem -de sa­zy­nyň şi­rin­lik mak pro­se­si. il­ki­baş­da­ky dö­rän çeş­me­ gym­ma­ty­ny özün­de jem­ 2. Na­kyl­la­ryň beý­le­ki bir si­ni goş­gy, aýt­gy, ro­wa­ýat, le­ýän ha­zy­na­myz­dyr, gö­ dil­den gö­ni ter­ji­me edil­me­ afo­rizm gör­nü­şin­de ta­pa­ zel­li­giň göw­her ga­şy­dyr» gi ar­ka­ly. wut­lan­dyr­mak işi­ni öw­ren­ diý­mek bi­len na­kyl­la­ry pa­ Esa­sy (baş­da­ky) ma­ny­ mek en­tek öňü­miz­de­dir. ra­sat­ly söz­ler ha­sap­la­ýar sy­na ýa­kyn, ýö­ne kem- hem -de ola­ryň dö­re­ýiş te­bi­ käs üýt­geş­me bi­len ter­ji­ Bä­gül ATA­ÝE­WA. ga­ty­nys ha­ -da be­len­de gö­ me edil­me­gi ar­ka­ly ama­la ter­ýär. Na­kyl­lar pa­ra­sat­dan aşyp­dyr. Nazm – ny­zam, düz­gün – (ide­ýa­dan) eme­le ge­lip­dir­ Umu­man, na­kyl­la­ryň ni­ ter­tip di­ýen ma­ny­da (bel­lik ler. Pa­ra­sat bol­sa ýa­şaý­ re­de dö­räp, nä­hi­li ýol bi­len aw­to­ryň­ky). şa, dün­ýä akyl ýe­tir­me­giň beý­le­ki dil­le­re or­na­şan­dy­ Gel­di­ýew G. Türk­men şa­ ýo­lu­dyr. Haý­sy hal­kyň bu gy uzak gür­rüň, se­bä­bi ol hy­ra­na halk dö­re­di­ji­li­gi. ýo­ly tä­re we usu­la öw­rüp, öz içi­ne bir­nä­çe asyr­la­ry – Aş­ga­bat. TDN., 2003., ke­ma­la ge­ti­ri­bil­jek­di­gi şol al­ýar. Na­kyl­la­ryň bir dil­den sah.176 hal­kyň aň-dü­şün­je­si­ne bag­ baş­ga bir di­le ge­çip bil­mek

88 3. 2020. Oba ­myň ýa­ňy (He­kaýa)­ Bu gün gün­le­riň go­wu­sy­dy. Çün­ — Bil­me­dim, atam... O so­wa­ — Hoş gel­diň, ba­lam! Sen bu ki bu gün ar­zy­ly me­ka­na bar­ýa­ryn. ly­ňy­za nä­me jo­gap ber­je­gi­mi bi­ je­le­gaý­la­ry unut­man­syň. Ahy­ry, ýe­ Gö­ýä ädim­le­ri­miň her bi­ri tä­sin ma­ le­mok. Oba­ma bar­ýa­nym-a çyn... ne gel­diň. Oba­ňam se­ni unut­ma­dy, ny dö­red­ýän ýa­ly­dy. Bo­ýun al­ýa­ryn. Atam, aýt­sa­ňyz-la, oba­my ni­çik yr­ og­lum. Ge­len bol­saň, gel, geç. He­ Ädim­le­rim me­ni oba­ma alyp bar­ za ede­rin? ran-ha­çan bu ýer­ler­de se­niň pa­ýyň ýar... Gel, og­lum! Dyz epe­li bi­raz. bar­dyr. Han­ha se­ret, ça­ga­lyk­da­ky Iç­ki dün­ýäm bi­len hem­syr­daş Ada­ma ene­si dil öw­ret­mek­den öt­ri, ýö­rän aýak yz­la­ryň. Me­niň gur­sa­ bo­lup bar­şy­ma, obam se­leň­läp gö­ di­li dur­mu­şyň özi öw­red­ýär. Şo­nuň gym­da ha­tyr­jem, emin-er­kin döw­ rün­di. Kü­ren ili­miň keş­bi kal­bym­da üçin biz hök­man dur­mu­şa ga­tyl­ ran sü­rüp bi­ler­siň, ba­lam. Sen ga­ty müň öwüş­gin­li şat­lyk oýar­dy. Göz­ ma­ly. Dur­muş bi­len bir bi­te­wi bol­ üşäp­siň, öýe gir. le­rim nur­la­nan ýa­ly bol­dy. Şol pil­le ma­ly. Owal-ebet­de ýer, suw, adam Men en­di­re­wük ses bi­len güň­leç ýol­da bir ýa­şu­ly pe­te-pet gel­di. Men — bu­laň hem­me­si bir eken. Se­ret­ dil­len­dim. oňa sa­lam ber­dim. Ol eli­ni maň­la­ se­ne, hol iler­ki aty­za. Ol ýer şor­lap­ — Kim­le­re bar­ja­gy­my bil­me­ýä­ ýy­na kö­le­ge­le­dip, ýü­zü­me dyk­gat­ly dyr. Mu­nuň gü­nä­kä­ri kim? El­bet­de, rin, obam. se­ret­di-de: özü­miz. Diý­mek, ene ýe­re ýa suw — O nä­hi­li kim­le­re? Se­niň ni­ — Wa­leý­kim. Bu sen Aman mi­ ýe­te­nok, ýa-da maň­laý de­riň. Ekin rä bar­ýa­nyň mö­hüm­dir. Aksak­gal­ly ra­byň ag­ty­gy-ha däl­siň?! aýt­man­my­dyr: «Daý­han ýa­nym­dan go­ja­lar, ak öýüň odu­nyň gü­bür­di­ — Ha­wa, ata­my, ta­na­dy­ňyz. Ba­ ör­le­se, har­man­lap ha­syl biý­rin» di­ si. Onuň ba­şyn­da­ky süý­ji gür­rüň­ gyş­laň, siz kim bo­lar­syňyz? ýip. Ýe­ri ag­da­ryp, ony mes top­ra­ga ler. Hol, pir­li tam­dy­ra çö­rek ýa­pyp — Häk, ogul, oňar­ma­dyň. Ma­ňa öw­rüp bil­sek, biz­den ýeg adam ýok. du­ran mäh­ri­ban ze­nan. Ýa­dyň­da­ Sat­lyk baş­lyk di­ýer­di­ler. Ta­na­ma­ Ço­pan­çy­lyk­da-da şol ze­ýil­li. Adam my, ça­ga­kaň bed­rä ba­ty­ryp kül­çe­jik dyň­my? Men nä­me di­ýe­ri­mi bil­ nä­çe iş­le­se, en­da­my ber­kä­be­rer. Su­ iýer­diň? Gerk-gä­be do­ýu­bam, suw­ män, ejap bi­len çäk­len­me­li bol­dum. wam şol töw­ra­dyr. Ak­dy­gy­ça, dur­ dan yk­jam ga­nar­dyň? «Şe­hit­li» öw­ Go­ja bol­sa-da me­niň bi­len deň bo­ la­nar hem süý­jär. Suw ak­ma­sy­ny lü­ýä­si­niň ýa­nyn­da­ky öw­rüm­li ýol. lup dur­ma­dy. goý­sa, ýa­ta suw — sa­dyr bor. Diý­ Kö­ne­je du­ral­ga. Ol ýer­de bir­gi­den — Aýyp gör­me, ogul. Men so­ jek­le­ri­me dü­şü­nen­siň, el­bet­de. Şol mäh­ri­ban adam ýolula­gy­na ga­ra­şar­ ran­jaň­rak­dy­ryn. Ýe­ri on­soň, ugur dur­muş-te­bi­gat diý­ýä­nim — se­niň dy. Hä­zi­rem şeý­le. Her an­na gü­ni han­jak? obaň­dyr. Oba­ňa do­lan. Gö­bek ga­nyň gaý­ra­da oba adam­la­ry ba­zar gu­rar­ — Al­la oň­la­sa, dog­duk oba­ma­ da­man top­ra­ga mäh­ri­ňi ber, bag­ry­ňy dy. dyr — bu sö­zü­me ol köp­ma­ny­ly ger. Goý, ol se­niň yh­las de­riň­den be­ — Ýa­dym­da. Ol ýer­de şeý­le bir ýyl­gyr­dy. leň al­syn. «Ka­zy ba­ba» zy­ýa­rat kyl. şü­we­leň­li söw­da­lar bo­lar­dy. — Haý, ogul. Ahy­ry obaň ýa­dy­ Şon­da bel­ki ýa­zy­gyň ge­çi­ler... — Bu­la­ryň hem­me­si se­niň­ki, og­ ňa dü­şüp­dir-ow. Äh­li ilen-ça­la­nyň, Es­li men­zi­li aş­dym. Ýa­şu­ly­nyň lum. ýa­kyn-ýa­dyň kü­ren oba bo­lan­dyr aý­da­ny we­lin, şin­dem ýa­dym­da. Oba do­lan­ma­dy­gy­ma es­li wagt gör­seň. Sen öý­ke­le­me we­lin, gar­ry Obam ma­ňa ýa­kyn­laş­dy­gy­ça, ju­da bo­lan­dyr. Men ýaý­da­na öýü­me bar­ ataň bi­len eneň­den ha­bar alyp dur­ eziz gö­rün­di. Göw­nü­me bol­ma­sa, ol dym. Gar­ry ata­myň, ene­miň gu­ran­ ýar­my­dyň?! Oba­daş­la­ry­ňy we­lin, ma­ňa go­lu­ny bu­laý­la­ýan ýa­ly. Hä­ ja oja­gy­na ga­dam ba­sa­nym­da, me­ni unu­dyp­syň. Bel­ki ba­la-ça­ga­la­ry­ňy zir ma­mam gör­gü­li­niň me­ni nur­ly üýt­ge­şik mäh­ri­ban­lyk gur­şap al­dy. ge­ti­rer­siň bu ýer­le­re. «Kim­le­re bar­ ýyl­gy­ryş bi­len gar­şy­la­ny ýa­dy­ma Wah, ha­ny gar­ry­la­ry­my­zyň ys­sy ýa­rys?» diý­se­ler, ne jo­gap ber­jek? düş­ýär. Çyg­ly pe­liň ra­ýy­şyn­dan ýö­ gür­rüň­le­ri. Men uzak du­ru­bil­män, Biz se­ni ba­gyş­la­sak ba­gyş­la­rys we­ räp bar­şy­ma, me­le top­ra­gy al­ny­ma çyk­mak bi­len bol­dum. Ýü­re­gim lin, obaň we­lin, ha­ta­ňy öt­mez. Şu syl­dym. Tol­gun­ma­dan ýa­ňa kal­bym çy­da­ma­dy. Daş çy­kyp, se­te­ran ak je­le­gaý­lar­da kö­ne­ler­den ga­lan di­ gob­su­nyp, di­de­lem çyg­ja­ran ýa­ly de­rek­le­ri­ne göz aý­la­dym. Ata­myň ňe, men bar og­lum. Ýe­ri bol­ýar-da, bol­dy. Ho­wa çig­rek bol­sa-da, kal­ el­le­ri de­gen agaç­la­ry mä­hir bi­len me­niň so­ra­jak bol­ýa­nym, kim­le­re bym­da hiç öç­me­jek gyz­gyn­lyk bar. sy­pa­dym. Şü­kür, de­rek­ler gu­ra­man­ bar­ýar­syň? Bär­de se­ni ta­na­jak be­ri Gag­şap otu­r­şy­ma döz­män, ene top­ dyr. Olar en­te­gem şol bir wagt­ky he­ bar­my­ka on­soň?! rak ses­le­nen ýa­ly bol­dy. ňi­ne hiň­le­nip otyr.

3. 2020. 89 Soň me­ni ma­mam bi­len ba­ba­ myň oja­gy öz ýa­ny­na ça­gyr­dy. Şe­ ma­la yg­şyl­dap du­ran ep-es­li ýa­şy ar­ka atan tal­lar gü­re­lip­dir. Gi­den ýe­re sa­ýa be­rip dur. Gö­rüp otur­sam, ba­bam bu­la­ry bi­ziň üçin emin-er­kin otur­syn­lar di­ýip ös­dü­rip ýe­tiş­di­rip­ dir. Daş işik­de du­ran ýaş­mak­ly ge­lin Umyt­ly gu­şuň baş atyp sa­lam­laş­dy. Soň öýe gir­me­ gi­mi mü­rä­het et­di. Içim-içi­me syg­ ma­dy. Ýü­re­gim aram ta­par di­ýip, ­ ­ ­ ­ ­ ­­ýa­ra­ny ýaş­mak­ly gel­ne ýüz­len­dim. — Aman­myň ge­lin, aman-sag­ Ga­nym duş­ma­nyň äh­di­ýa­ dan soň, nä­ra­hat otu­ran gu­şu­ňy lyk­my? Men öýe gir­mä­ýin. Ýö­ne lan­lyk bi­len ýur­da ço­zan­dy­gy gö­rüp, ýü­re­gim gy­ýyl­dy. On­soň ma­ňa ajy­ja edip bir çaý dem­lä­ýiň... Kö­ne şa­tu­duň aşa­gyn­da ma­mam se­bäp­li Wa­tan go­ra­gy­na beý­le­ men şu ha­ty ýaz­ma­ly bol­dum. ja­ny ýat­lap gök çaý iç­dim. ki ýi­git­ler bi­len bar­ýan Mer­gen Sen bu zat­la­ry bol­şy ýa­ly ka­bul Bu ha­la­ty dün­ýä­ňe syg­dyr­mak hem har­by eşe­lon­da oba­syn­dan et. Sa­ňa La­çy­nyň kö­me­gi­niň örän kyn. Bär­de-de uzak du­rar­lyk bar­ha daş­laş­ýan­dy­gy­ny duý­ deg­jek­di­gi­ne ynan­ýa­ryn. Men ýok. Gi­de­ýin. Obam me­niň ýü­rek ýar­dy. Onuň gö­zü­niň öňün­de oňa kä­bir zat­la­ry dü­şün­dir­di­ se­da­my du­ýan ýa­ly, ýe­ne ses­len­di: mäh­rem eje­si­niň gaý­gy­ly keş­bi mem. Og­lum, La­çyn bi­len bi­le — Og­lum, sen git­mek­çi bol­ýar­ jan­la­nyp dur­dy. Ot­ly wa­go­ny­ git­seň, Ýe­ňiş­li do­la­nyp ge­ler­ myň? Bol­man­da ýe­ne bir­nä­çe gün gal­saň nä­der? nyň giň ga­py­sy açyk bo­lan­soň, siň. Mu­nuň şeý­le bol­jak­dy­gy­na — Git­me­sem, ha­lys içim-içi­me Mer­gen de­mirýo­lu­nyň ug­run­da­ ynan­ýa­ryn. Ýe­ňiş bi­len ge­le­ni­ňi sy­ga­nok. Bär­de ne ta­nyş bar, ne-de ky sim­li til agaç­la­ry­ny bir­syh­ il­den öň el­gu­şuň buş­lar» di­ýen beý­le­ki. Heý bu der­diň ala­jy bol­ ly syn­lap bar­ýar­dy. Bir­de­nem ýaz­gy bar­dy. maz­my­ka?! Mer­ge­niň gö­zü­ne til aga­jy­nyň Mer­ge­niň gul­luk­daş­la­ry bi­len — Eý, ba­lam! Pug­ta diň­le! Me­ üs­tün­de otu­ran uly guş il­di! Ony duş­ma­na gar­şy sö­weş­ýän ýer­le­ ni ýe­ke­je adam terk et­se-de, ol ma­ňa syn­la­dy­gy­ça öz el­gu­şu­na meň­ ri to­kaý­lyk­dy. Har­by ýol­baş­çy­ agyr je­bir bol­ýar. Beý­le der­di di­ňe oba­nyň özi çek­ýän­dir. Ýö­ne ma­ňa zet­di. Bir­de­nem ol: la­ry aw­çy­dy­gy­ny göz öňün­de şeý­le hä­si­ýet mah­sus. Bag­rym­dan — La­çyn — di­ýip, gy­gy­ra­ tu­tup, oňa mer­gen­ler to­pa­ry­nyň önen ogul­la­ry­my hiç unu­dyp bi­le­ ny­ny duý­man gal­dy. Onuň ýol­ go­şun op­ti­ki did­wan­ly tü­pe­ňi­ni mok. Is­len­dik çag ola­ryň ge­le­ri­ne daş­la­ry geň ga­ly­jy­lyk bi­len til gow­şur­dy­lar. Ol in­di gar­şy­daş ga­raş­ýa­ryn. aga­jy­nyň üs­tün­dä­ki gu­şa se­ret­ go­şu­nyň snaý­per­le­ri bi­len mer­ — Dü­şün­dim, obam! Men hök­ di­ler. El­guş hem eýe­si­niň se­si­ gen­ler­çe sö­we­şe gir­me­li bo­lup­ man ge­le­rin. Ýe­ne se­niň ys­sy gu­ ja­gy­ňa do­la­ryn. Ýe­ke özüm däl, ni eşi­den des­si­ne uçup, wa­go­na dy. La­çyn hem Mer­gen bi­len içim-da­şym bi­len ge­le­rin. Ýö­ne ma­ ta­rap ok­du­ryl­dy. Ol şol gel­şi­ne äh­li tab­şy­ryk­la­ra gat­naş­ýar­dy... ňa bi­raz pu­ry­ja ber. Be­ren çö­re­gi­ňi Mer­ge­niň gy­zyl es­gi­li — al­baý­ Gar­şy­daş go­şu­nyň uly to­pa­ ýü­re­gim bi­len ödä­rin. ly eli­ne gon­dy. Ýi­git el­gu­şuň ry yza tes­me­li bo­lan­da, to­ka­ýyň Hoş­la­şyk­da obam ma­ňa ýyl­gy­ kel­le­si­ni sy­pa­lap dur­şu­na: gy­ra­syn­da ymyk­ly ýer­le­şip, bi­ ryp bak­dy. — Sen bu ýer­le­re nä­dip dü­ ziň go­şu­ny­my­za gar­şy ot açyp — Eý! Mäh­ri­ban og­lum, obaň şüp ýör­süň, öý­de gal­saň, bol­ma­ ug­ra­dy. Es­ger­le­ri­miz açyk ýer­ sa­ňa hök­man ga­ra­şar... ýar­my?! Men ýurt go­ra­gy üçin de ga­zy­lan na­gym ga­rym­lar­da Ýo­la­man GUR­BA­NOW, ýo­la düş­düm ah­be­ti — diý­di-de, bu­ku­lyp atyş­ýar­dy. Ço­zuş et­mä­ Döw­let­mäm­met Aza­dy adyn­da­ky La­çy­nyň aýa­gy­na daň­lan ha­ty ge müm­kin­çi­lik ýok­dy. Se­bä­bi Türk­men mil­li dün­ýä gö­rüp, ýü­pü­ni çöz­di. Ha­ty açyp to­ka­ýyň gy­ra­syn­da duş­ma­nyň dil­le­ri ins­ti­tu­ty­nyň gö­ren­de, kä­be­si­niň özü­ne ibe­ren mer­gen­le­ri ýer­le­şip, bi­ziň­ki­le­riň türk­men di­li ka­fed­ra­sy­nyň ha­ty­na gö­zi düş­di. Hat­da: «Og­ kel­le­si­ni gal­dy­ra­ny­ny ha­ta­syz mu­gal­ly­my. lum Mer­gen, se­ni ug­ra­da­nym­ ur­ýar­dy­lar. Ga­raň­ky dü­şü­be­

90 3. 2020. ren­de ser­ker­de Mer­ge­ni ýa­ny­na ça­gyr­dy-da, snaý­per­le­riň otu­ran ýer­le­ri­ni bil­mek üçin göz­leg-ag­ ta­ryş işi­ni gu­ra­ma­gy tab­şyr­dy. Mer­gen bi­raz yza çe­ki­lip, La­ çy­ny gar­şy­daş go­şun­la­ryň ýer­ leş­ýän ýe­ri­ne ta­rap goý­ber­di. La­çyn äh­li bo­lup geç­ýän zat­la­ ry gö­rüp otu­ran­soň, gö­ni uç­man gap­dal­la­ýyn as­ma­na ga­lyp ok­ gun­ly göz­leg işi­ne baş­la­dy. Ol ýo­kar­dan äh­li za­dy öw­re­nip, to­ka­ýyň be­ýik agaç­la­ry­nyň bi­ri­ niň üs­tü­ne gon­dy. Sa­ba-sä­her Mer­gen gö­zü­ni aýyr­man, to­ka­ýa ba­kyp dur­dy. Bir­den La­çyn özü­niň bol­ýan ýe­ri­ni bil­dir­mek mak­sa­dy bi­ len ça­la­ja as­ma­na ga­lan ýa­ly et­di -de, ýe­ne-de agaç­la­ryň ara­ syn­da ýit­di. Mer­gen taý­ýar­lan­ dy. La­çyn agaç­la­ryň şa­ha­la­ry­ny gy­myl­da­dyp ýo­kar­da ýer­le­şen snaý­per­le­ri how­sa­la dü­şü­rip Ser­ker­de des­si­ne eli­ne sa­pan­ le­ri go­ran­dyr. Ene­le­riň ýag­şy baş­la­dy. Duş­man snaý­per­le­ri ça­sy­ny al­dy-da: «Yzym bi­len do­ga-di­leg­le­ri si­ze gar­şy uly eli­ni gal­ga­dyp baş­lan­da Mer­gen öňe» di­ýip ýe­rin­den gal­dy. Tut­ güýç bo­lup he­re­ket ed­ýän­dir. atyp ug­ra­dy. Şeý­di­bem be­lent lu­şyk bu ge­ze­gem ýe­ňiş bi­len Men se­ni maň­la­ýyň­da­nam atyp aga­jyň üs­tün­de ýer­le­şip, öz­le­ ta­mam­lan­dy. Iki elin­den ýa­ra­ bil­jek­dim. Em­ma ony et­me­ ri­ne ok at­ýan snaý­per­le­riň dör­ la­nan snaý­per ýe­sir al­nan­da, ol dim. Se­ni el­le­riň­den ýa­ra­la­dym. dü­si­ni des­si­ne al­dy. Soň La­çyn bi­ziň ser­ker­dä­miz­den Mer­gen Çün­ki men se­ni gaý­dyp el­le­ri­ňe özü­ni Mer­ge­ne bil­dir­jek bo­lup bi­len du­şur­ma­gy ha­ýyş et­di. Iki ýa­rag al­maz ýa­ly et­mek bi­len: ýo­ka­ry uç­dy-da, bat­ly aşak in­di. gar­şy­daş mer­gen ter­ji­me­çi­niň «Ýak­ma, bi­şer­siň. Gaz­ma, dü­ Ol şol gel­şi­ne uly sos­na aga­jy­ üs­ti bi­len gep­leş­di­ri­len­de, duş­ şer­siň» di­ýen na­ky­lyň ma­ny­sy­ nyň şa­ha­la­ry­nyň ara­syn­da giz­le­ man snaý­pe­ri: ny dü­şün­dir­mek is­le­dim — diý­ nip otu­ran duş­man snaý­pe­ri­niň — Men go­şun­da iň ök­de di. üs­tün­den düş­di. La­çyn ýa­kyn snaý­per ha­sap­lan­ýar­dym. Ýö­ne Duş­ma­ny der­bi-da­gyn eden ba­ran­da snaý­per çep eli­ni gal­ nä­me üçin­dir sa­ňa nä­çe çe­näp es­ger­le­ri­miz bi­len bi­le­lik­de ga­dyp, go­ran­jak bol­dy. Mer­ at­sa­mam, se­ni hiç ýa­ra­lap bil­ Mer­gen hem La­çyn sag-aman gen des­si­ne ony ny­şa­na al­dy we me­dim. Atan ok­la­ry­myň äh­li­ do­la­nyp gel­di­ler. La­çyn mäh­rem yz­ly-yzy­na iki ge­zek at­dy. Äh­ si so­wa geç­di. Bu iş­de bir hik­ enä­niň we­li­lik bi­len nyg­taý­şy li howp-ha­tar sow­lan­soň, La­ met-ä bar? — di­ýip, so­rag­ly ýa­ly, al-as­man­da ga­nat ka­kyp, çyn ýe­ne yzy­na uçup gaýt­dy we na­za­ry­ny Mer­ge­ne dik­di. Şon­da öz di­lin­de bir zat­lar di­ýip, Mer­ eýe­si­niň sag eli­ne ge­lip gon­dy. Mer­gen gar­şy­da­şy­na ba­kyp: ge­niň ýe­ňiş­li gaý­dyp ge­len­di­gi­ Mer­gen ser­ker­dä duş­man snaý­ — Me­ni ýurt go­ra­gy­na eziz ni bü­tin il-ulu­sa buş­la­dy. per­le­ri­niň ýok edi­len­di­gi ha­kyn­ kä­bäm ug­rat­dy. Diý­mek, se­niň da har­by­lar­ça ha­bar ber­di. ok­la­ryň­da­nam ene do­ga-di­leg­ An­na­ber­di GO­ÇA­MA­NOW.

3. 2020. 91 Şert (Mä­tä­ji ha­kynda­ he­kaýa­ lar­ top­lu­myndan)­

işi­ne ökün­di. dür­ten wag­ty bir loň­kul­dan bo­ Her ni­çi­gem lup, soň ýe­ne-de he­re­ke­ti­ni gow­ bol­sa, ga­ şad­ýan­dy­gy üçin ola­ra gar­gyn­ la wag­tyn­ jy­ra­ýan­la­ram ýok däl­di. Şa­hyr da ba­ra­ny­ny kö­çe­dä­ki dur­mu­şy syn­lap, oýa kem gör­me­ bat­dy. Her kim­sä­niň bir hy­ýal bi­ di. Ýol­bo­ýy len haý­dap bar­şy­na öz ýa­nyn­dan se­rin­de bo­ ba­ha ber­di: lup geç­ýän — Öýün­de aýa­gy­ny uza­dyp pi­kir­ler we­ otu­ran bir bar­my­ka? Ze­rur­lyk­ lin, oňa ýa­ dyr -da. Al­la kuw­wat ber­sin-dä zyl­gan­çy­lyk her ki­me!? Şa­hyr ýe­ne-de öz der­ be­re­nok­dy. de­se­ri­ni hy­ýa­ly­na ge­tir­di: — Be, — Bol­jak bi­len gel­je­gi bir Al­ han nä­me la­dan baş­ga bil­jek ýok­dur we­lin, beý­le gys­sa­ ada­myň gys­sa­nan ýe­rem bo­la­ ga düş­dü­kä? ýar-da... ä­tä­ji Nur­ber­di Kü­ýü­ne nä­me­ler ge­lip ýör­kä? «O Kü­ýü­ne ge­lip-ge­çen pi­kir­le­ ha­nyň Ak­ga­la­da gel­jek­miş, bu gel­jek­miş» di­ýip, riň haý­sy bi­ri­ni bi­je­ba­şy et­je­gi­ni gys­sag­ly mas­ on­dan-mun­dan eşi­dil­ýän gür­rüň­ bil­män gel­ýän şa­hyr nä­çe men­ la­hat ge­çir­ýän­di­gi­ni, oňa-da tiz ler çy­na ýa­zaý­jak­my­ka? Ozal­ky zil ge­çe­ni­nem unut­dy. Bir gör­se, Mbar­ma­ly­dy­gy­ny aý­dyp gi­den­soň­ mas­la­hat­dan bä­ri en­tek bir an­na Gün eňe­gi­ni ýe­re be­rip, al şa­pa­ga lar, uzak eg­len­me­di. «Ga­raş­dy­ aý­la­na­nok ah­be­ti. Nur­ber­di han bo­ýa­lyp­dyr. ryp, mä­het­del edäý­mä­ýin» di­ýen ede­ri­ni bil­ýän, giň göw­rüm­li, pa­ Şa­hyr ga­la gi­ren­de bu ýe­riň pi­kir bi­len aty­ny gys­sa­dy. He­mi­ ra­sat­ly adam-a. Ol ýö­ne-mö­ne iş asu­da­ly­gy­ny gö­rüp, bir­ne­me yn­ şe how­luk­mak, gys­san­mak di­ýen üçin -ä bi­ma­za et­mez­di bu adam­ jal­dy. Ha­nyň ak öýü­niň tö­we­re­ za­dy bil­me­ýän şa­hy­ryň bu ge­ la­ry... gin­de üýt­ge­şik zat gö­rün­män­soň, zek­ki bol­şu­na at ja­na­wa­ram geň Şa­hyr iç gep­let­me­si­ni bes bir­hi­li üşe­ril­di. As­sy­ryn­lyk bi­len gal­ýan ýa­ly, bir­ba­da ýor­ga­lap ug­ edip, ga­la bar­ýan ýo­ly syn­la­dy. at­ha­na ta­rap na­zar aý­lan­da Gur­ ran hem bol­sa, öw­re­nen en­di­gi­ Eg­rem-bug­ram ýo­luň ýo­lag­çy­ ban­my­rat işa­nyň owa­dan be­de­ ni azsa­lym­dan gaý­ta­la­ny­ny kem sy köp­di. Kim at­ly, kim dü­ýe­li, wi­ne, ýe­ne bir nä­ta­nyş ata gö­zi gör­me­di. Şa­hyr böw­rü­ne deb­si­ ga­raz her kim ba­şa­gaý. Iki-ýe­ke düş­di. Şa­hyr: läp, gan­dy­zy­na bir gam­çy uran­ eşek­li hem bar­dy. Ýo­luň ar­gyn­ — Eý­gi­lik ýa­ly-la — di­ýip, soň, at ýe­ne-de säp­jäp ug­ra­dy. ly­gyn­dan­my ýa özü­niň hi­le­gär­li­ at­dan düş­di. Atyň he­re­ke­ti üýt­gän­soň, şa­hyr: gin­den­mi dik­gir­däp bar­ýan eşek Yl­gap ge­len ýet­gin­jek myh­ — Häk, ja­na­wa­ra ga­ty­rak da­ra­ ýok­dy. Üs­tün­de otu­ran­la­ryň: ma­nyň aty­ny ga­zy­ga il­täp şa­hy­ şaý­dym öýd­ýä­rin — di­ýip, eden «Hyh» di­ýip, ger­şi­ne ta­ýa­gy­ny ryň ge­le­ni­ni ha­bar ber­mä­ge öýe

92 3. 2020. ýum­luk­dy. — Şa­hyr aga, owa­ly Al­la, ga­ Ak öýüň erik aga­jyn­dan ha­ ly­ber­se-de siz bi­ziň ha­las­gä­ri­miz. şam­la­nyp ýa­sa­lan go­şa ga­py­sy Eger, siz bol­ma­dyk bol­sa­ňyz, şol bir­den açyl­dy. Ga­py­nyň iç ýü­ zeý­li zyn­dan­da nä­çe ýat­ja­gy­myz zün­den tu­tu­lan ha­ly eň­si­niň ara­ nä­bel­li­di. be­dew­le­ri­niň iň saý­la­ma­syn­dan sy­ny böl­ýän dür­li na­gyş­da­ky — Bi­ri­ne ne­pi­miz de­gen bol­ üç -dört sa­ny­sy­ny ýa­ry­şa ýol­la­ go­taz­lar iki­ýa­na ser­pi­len­de ça­la­ sa, Al­la-ha şü­kür. ma­gy­my­zy, özü­mi­zi­ňem to­ýa ja yraň at­dy. Şa­hyr eg­lib­räk sag — Bi­ri­ne däl, şa­hyr, kö­pü­mi­ gat­naş­ma­gy­my­zy tö­wak­ga edip­ aýa­gy bi­len içe­ri ät­le­di. ze ne­pi­ňiz deg­di. Ady­ňa al­kyş- dir. Şo­nuň ge­ňe­şi şu. — Es­sa­law­ma­leý­kim! se­na okap ýö­ren­ler ju­da köp­dür. Mä­tä­ji An­na­gel­di ja­lyň ýü­zü­ Otu­ran­lar ör tu­rup şa­hyr bi­len Na­har äbe­ri­len ta­bak­lar yzy­na ne ga­ra­dy. Ulu­lar­dan öňe düş­me­ el­leş­di­ler. Il­ki Nur­ber­di han, soň­ gaý­ta­ry­lan­soň, Gur­ban­my­rat işan gi bie­dep­lik ha­sap edip otu­ran ra Gur­ban­my­rat işan onuň bi­len tö­wir gal­dyr­dy. Or­ta çaý­ly çäý­ An­na­gel­di iki oduň ara­syn­da gal­ hal-ah­wal so­ra­şyp, ozal­ky orun­ nek­ler ge­len­soň, Nur­ber­di han, dy. Ol şa­hy­ryň ýü­re­gi­ni göz­le­rin­ la­ry­na ta­rap ýö­nel­di­ler. Nä­ta­nyş şu gün­ki mas­la­ha­tyň se­bä­bi­ni den okap, ony için­den ma­kul­la­sa- ki­şem ola­ryň he­re­ke­ti­ni gaý­ta­ or­ta at­ma­gyň wag­ty gel­di ha­sap da, ha­nyň aý­da­ny­na-da kes­git­li la­dy. Şa­hyr ony ni­re­de gö­ren­di­ et­di. Ol «Ähem-ühem» et­di-de, bol­maz di­ýip, bil­me­je­ge ça­lym gi­ni ha­ky­da­sy­na ge­tir­jek bol­dy. tö­we­re­gi­ne se­ret­di: ed­ýär­di. Bu­la­şyk pi­kir­ler ga­zan Em­ma gys­sa­ga­ra­da ba­şar­ma­dy. — Goň­şy-go­lam bi­len ala­göz ýa­ly kel­lä­ni sars­dyr­ýar­dy. «Al­la­ Oňa Nur­ber­di han ýe­ne kö­me­ge bo­lup ýa­şa­mak türk­me­niň zan­ jan, özüň ýe­ti­şe­we­ri! Meň-ä dag­ ýe­tiş­di. dyn­da ýok­dur. Ju­da bir na­my­ dan aň­ryk aýa­gym çek­mez. Ga­la­ — Şa­hyr, bu ýi­gi­dem nä­ta­nyş sy­na şek ýe­ti­rip, top­ra­gy­ny bas­ ny­nam şa­hyr aý­dar-da». däl, iler­ki oba­dan — Ke­le­jar­ly, gy­la­ber­me­se, her kes bol­sa hem Han ga­ba­gas­tyn­dan otu­ran­ ady An­na­gel­di, ama­şaň jal­la­ryn­ ga­ryn­ja gat­na­wy­ny kes­me­jek la­ry syn­la­dy. Ola­ryň hiç bi­ri­niň dan. bo­lup, ga­myş köp­rü­si­ni gur­ma­ ýü­zün­den-gö­zün­den ma­kul­laý­jy — Bo­lu­bil­ýär, Al­la mer­te­be­si­ ga döw­ta­lap­dyr. Mu­ny gö­re-gö­ ähe­ňi aň­man­soň, iç­ki pi­ki­ri­ni da­ ni be­lent et­sin! re gel­ýän­di­ris. Ja­par­gu­ly han­dan şy­na çy­kar­dy: — Ag­zy­ňyz­dan Hu­daý eşit­ göw­nü­mi­ziň ga­lan ýe­rem, onuň — Me­ni­ňem Ja­par­gu­ly­ny gö­ sin, şa­hyr di­ýip, myh­man el­le­ri­ni sö­zün­de ta­pyl­man, buz üs­tün­de re­sim ge­lip, gö­züm-ga­şym çe­kip ýü­zü­ne sy­lyp, ýü­zug­ra şar ga­ra to­zan aran ýer­le­rem bo­lup­dy ýa­ du­ra­nok. Ili­ňi, ýur­du­ňy aman, sak­ga­ly­ny sy­pa­la­dy. dy­ňy­za düş­se... asu­da sak­la­jak bol­saň kä­da­ýym Şa­hyr oňa ýe­ne-de bir zat diý­ Han sö­zü­ne dyn­gy be­rip, şa­ tow­şan tüýlü­räk bol­ma­sa­ňam bo­ mä­ge hy­ýal­lan­dy. Bu ýag­da­ýa hy­ryň ýü­zü­ne ga­ra­dy. Ha­nyň bu la­nok. özü­çe ma­ny be­ren Nur­ber­di han söz­le­ri nä­mä­ni göz öňün­de tu­tup Tö­we­re­gin­dä­ki­le­re de­ge­ ara düş­di: aýd­ýan­dy­gy­na göz ýe­tir­se-de, si gel­di­mi ýa-da ola­ry ga­ba­mak — Hoş gel­di­ňiz, şa­hyr, or­na­ şa­hyr otur­şy­ny üýt­get­me­di. Gur­ is­le­di­mi, nät­di­mi, han gür­rü­ňiň şy­be­riň! ban­my­rat işan uzyn sak­ga­ly­ny hör­pü­ni üýt­get­di. Mä­tä­ji ho­şal­lyk bi­len baş at­ sy­pa­lap sö­ze go­şul­dy: — Ja­par­gu­ly ha­nyň be­dew at dy -da Gur­ban­my­rat işa­nyň gap­ — Bir gün kalp­da sak­lan ki­ di­ýip, Işan aga, si­ziň aty­ňy­zy göz da­lyn­da jaý­laş­dy. Özü­ne şa­hy­ryň näň, on ýyl rys­gy­ňa zy­ýan eder. öňün­de tut­ýan bol­ma­gam bi­çem ýi­ti -ýi­ti se­re­dip, bir zat diý­mä­ — Be­re­kel­la, Işan aga — di­ däl, şa­hy­ryň be­de­wi ta­ryp edi­şi­ ge hy­ýal­la­na­ny­ny An­na­gel­di jal ýip, han sö­zü­ni do­wam et­dir­ ni eşi­dip, ag­zy­ su­wa­ran­dyr bel­ki. hem aň­dy: di: — Ol eý­le, bu beý­le di­ýip, Su­war­maz­ça hem däl. Han şa­ — Şa­hy­ryň ýat­keş­li­gi beý­le gür­rü­ňi gü­jük­le­dip otur­mak bi­ hy­ryň be­dew ha­kyn­da­ky meş­hur kü­tel­me­li-hä däl­dir we­lin, gar­ry­ ze mu­wa­pyk däl. «Mys-my­syň goş­gu­sy­nyň bir ben­di­ni ýat­dan lyk bas­mar­la­ýar­my­ka? — di­ýip mus­ta­pa­sy» Ja­par­gu­ly han uly aýt­dy: pi­kir­le­nen An­na­gel­di gep no­ba­ty toý tu­tup, at çap­dyr­jak­myş. Şo­ — Men bu gün was­pyň­ny ýe­ten­de oňa ta­nyş­lyk ber­di. ňa ça­ky­lyk ýol­lap­dyr. Ahal­te­ke aý­daý, tür­pe ny­şan­ly be­dew,

3. 2020. 93 Zin­ke­şi zer­bap­dan ol­gan, Işa­nyň öw­gü­si gu­la­gy­na kem ryň göz öňün­de Ast­ra­ba­dyň zeý­li gyr­my­zy jul­ly be­dew, ýa­ra­ma­dy­gam bol­sa, han syr bil­ zyn­da­nyn­da ge­çi­ren gün­le­ri jan­ Seg­re­dip seý­le çy­kan­da, üs­ti dir­me­di. Hiç zat bol­ma­dyk ýa­ly: lan­dy... şe­mal­ly be­dew, — Ha­ny on­da Ja­par­gu­ly­nyň ...Ala­man­çy­la­ry ko­wa­lap ser­ Şa­la­ra ta­ry­py ýet­gen, şa­hy- ça­ky­ly­gy­na üçü­ňi­zem hä­zir­le­niň he­de ýe­teň­kir­län at­ly­lar ga­ba­wa mar til­li be­dew, — diý­di. dü­şe­ris öý­düp küý­le­ri­ne-de ge­ Bi­li syk, boý­ny de­raz, sag­ry­ Ha­nyň tek­li­bi otu­ran­la­ry oýa tir­män­di­ler. Ni­re­den çy­kan­la­ry sy meý­dan­ly be­dew. ba­tyr­dy. Olar bi­ri-bir­le­ri­ne so­rag­ nä­bel­li at­ly­lar kow­gu­çy­la­ryň ýo­ ly na­zar­la­ry­ny di­kip, ses-üýn­süz lu­ny ke­sip, daş­la­ry­ny ga­ba­dy­lar. Gör-ä, bu se­tir­le­riň ýaý­dan ep-es­li otur­dy­lar. Üm­süm­li­gi Ala­man­çy­lar bi­len as­la da­hyl­ly çy­kan ok ýa­ly ny­şa­na deg­şi­ni. birha­ýuk­dan soň Gur­ban­my­rat bol­ma­dyk to­par­dan äti­ýaç et­me­ On­soň ke­se ýurt­ly ha­nyň beý­le işan boz­dy: dik kow­gu­çy­la­ryň eka­byr­ra­gy be­de­wi ýa­kyn­dan syn­la­sy gel­me­ — To­ýa gar­ra­ma ýok, oň bol­ öňe çy­kyp ýag­da­ýy mä­lim et­di. ýän­dir öýd­ýär­si­ňiz­mi?! sun, ne­si­be­li gün mi­ýes­ser et­se — Pa­ra­hat oba we­him sa­lyp, Mä­tä­ji sö­ze go­şu­la­ny­nam ba­ryp-gaý­da­rys — di­ýe­niň kem ta­lap gaý­dan­lar siz däl, oňa aky­ duý­man gal­dy. bol­man dur­ma­sa... ly­myz çat­ýar. Bi­ze şol bi­döw­ — Syn­la­ny bi­len oňar­my­ka ol — Işan aga hak aýd­ýar — di­ let­le­riň eden mo­juk iş­le­ri­ni ýaz­ bi­döw­let? ýip, şa­hy­ram gow­sun­dy. ga­ryp, alan ol­ja­la­ry­ny gaý­ta­ryp Han ýyl­gyr­dy: Tö­we­re­gin­dä­ki­le­riň öz pi­ al­ma­ga ýar­dam ediň! — Peş­geş be­ril­me­je­gi­ne-de kir edi­şi ýa­ly jo­gap gaý­tar­ma­gy At­ly­la­ryň öň­baş­çy­sy ala göz­ ak­yly kes­ýän­dir-le. Nur­ber­di ha­ny be­gen­dir­mä­nem le­ri­ni ag­da­ryp hem­le ur­dy: dur­ma­dy: — Ki­miň-ki­mi ta­lan­ly­gy bel­li Sen do­gup sen hez­re­ti Gur­ — Me­niň ça­ky­my aň­ýan­dy­ däl, içi­ňiz­de baş­ga-da gep owa­ ban­my­ra­dyň bag­ty­na, gy­ňyz üçin si­ze aý­ra­tyn hor­mat dan­la­ýa­ny­ňyz bar­my?! Ot di­ýip, ow­maç dö­kül­gen, goý­ýan­dy­ryn. Ol ýer­de türk­men Mä­tä­ji şa­hyr du­rup bil­me­di: süýt ge­ler suw wag­ty­na, be­dew­le­ri­ni ýa­ry­şa go­şup, ar­ka­ — Söz Al­la­nyň hik­me­ti. Oňa Üzeň­ňi­si jöw­her­den ol­gan sy­na ha­ly ýa­pyl­ma­ja­gy­na ak­lym pi­ti­wa et­mek, ga­dyr goý­mak her ti­mar be­ril­gen rah­ty­na, çat­ýar. Ha­nyň bir mak­sa­dy göz bir yn­sa­nyň kö­ňül aras­sa­ly­gy­na, Mün­sem üs­tüň meň­ze­ýir şa­ öňün­de tu­tup, ça­ky­lyk ýol­la­ as­ly ha­lal­ly­gy­na bag­ly­dyr. hy Sü­leý­man tag­ty­na, ýan bo­laý­ma­gam äh­ti­mal. Ýö­ne — Be, bu ýi­git ga­ty di­li­ni-ba­ Ba­ha­ýym­lar müf­tü­si sen pi­şi «Gü­man iman­dan aý­rar» di­ýen şy­ny çeý­ne­ýär we­lin, şa­hyr-beý­ di­wan­ly be­dew. bir sö­zem bar... le­ki -hä däl­dir-dä her-nä? At­dan Han mäş­bü­rünç sak­ga­ly­ny dü­şü­riň-de go­lu­ny bag­laň — di­ Ha­nyň be­dew ha­kyn­da­ky goş­ sy­pa­lap es­li otur­dy. Otu­ran­lar­ ýip, häl­ki ala­göz ýi­git hem­şe­ gy­ny gaý­ta­lap otur­şy­na otu­ran­lar da­nam ses-se­da çyk­ma­dy. Onuň ri­le­ri­ne buý­ruk ber­di. Nö­ker­ler haý­ran gal­dy­lar. Ylaý­ta-da Mä­tä­ bo­lup otur­şy­na as­sy­ryn­lyk bi­len buý­ru­gy aý­dy­ly­şy ýa­ly ber­jaý et­ ji be­gen­ji­ne iki bo­lup bil­me­di. syn edip otu­ran Gur­ban­my­rat di­ler... — Mer­te­bä­ňiz be­lent bol­sun, işan: «Wah, gür­rü­ňiň ma­ga­dy­ Mä­tä­ji zyn­dan­da Gü­nüň nä­çe han aga! na ýet­män, al­ňa­sa­ýas-da» di­ýip, ge­zek do­gup-ba­ta­ny­ny aň­şyr­ma­ Nur­ber­di han şa­hy­ryň ho­şal­ly­ içi­ni gep­let­di. Mä­tä­ji şa­hy­ry­ňam dy. As­la ony aň­şyr­mak aň­sa­dam gy­na ça­la­ja gü­lüm­si­re­di-de: oňaý­syz ha­la dü­şe­ni­ni du­ýan­ däl­di. Zyn­da­nyň içi sy­ça­nyň hi­ni — Nä­me, han bo­lan dur­muş­ soň, oňa ta­rap ça­la­ja baş at­dy. Bu ýa­ly, hüt­dük­ler­den do­lu­dy. Di­ dan üz­ňe­dir öýd­ýär­si­ňiz­mi? işa­nyň «Si­zi­ňem me­niň sö­zü­me ňe de­mir ga­py­la­ryň zar­ňyl­dy­sy Gur­ban­my­rat işan ha­nyň sö­ golt­gy ber­jek bo­lup ge­pe ga­la­ny­ ýa -da gan­dal­la­ryň ýa­kym­syz şa­ zü­ne ber­çin ber­di. ňy­za neb­sim agyr­ýar» diý­di­gi­ kyr­dy­sy di­ýäý­me­seň, baş­ga ses — Il-gü­ni bi­len bir ho­wa­dan di. An­na­gel­di ja­lam haý­sy ta­ra­pa çy­ka­nok­dy. Dog­ry kä­ma­hal äki­ dem al­ýan ha­nyň ede­ni oňu­na­ yryl­ja­gy­ny bil­män otyr­dy. Onuň di­lip, ur­lup-ýen­ji­lip, yz­la­ry­na ge­ dyr. şu ma­hal­ky keş­bi­ni syn­lan şa­hy­ ti­ril­ýän ben­di­le­riň bag­ry­ňy di­lip

94 3. 2020. bar­ýan ys­gyn­syz iň­ňil­di­si eşi­dil­ top­ra­gyň her çö­pi al­ty­na ba­ra­bar ny çe­kiş­dir­di. Be­ze­men ädi­gi­niň ýär­di. Onuň bi­le­nem bu ýer­dä­ki­ gö­rün­ýär. On­dan ýüz öw­ren iki bur­nu­na se­re­dip, ha­ly dü­şe­len ler öw­re­ni­şip­di­ler. dün­ýä ýal­kan­maz. bas­gan­çak­la­ra emaý bi­len ba­syp Mä­tä­ji­ni bi­le ge­ti­ri­len adam­ Şa­hy­ryň bu söz­le­ri­ne ha­nyň şa­hy­ryň al­ky­my­na gel­di. Onuň lar­dan aý­ry sak­la­ýar­dy­lar. Ol ýer gyý­gy ajan ýa­ly bol­dy. Ýü­zi üýt­ eg­ni­ne eli­ni goý­dy: esa­sy gi­rel­ge­den o di­ýen daş­da ge­di. Gap­da­lyn­da hä­zir bo­lup — Di­liň eýi­ni gö­rüp bil­şiň-ä däl­di. Şo­nuň üçi­nem her ge­zek du­ran iki nö­ke­re «äki­diň» di­ýip aý­dyş­la­ry­ça bar eken. Bil­bil müň ga­py açy­lan­da ýa­na­şyk ýa-da ga­ üm­le­di. Nö­ker­ler şa­hy­ra ta­rap bir öwüş­gin­li bag­da has şeý­da­ bat gar­şy­syn­da otu­ran kä­bir ben­ ýö­ne­lip ýe­tiş­män­kä­ler han eli­ni dyr, oý­lan! di­le­riň ýüz­le­ri­ni saý­ga­ryp bil­ýär­ dal­da­la­dyp «deg­mäň» di­ýip yşa­ — Men oý­lan­dym, han aga! di. An­na­gel­di jal hem şol ýer­de rat et­di. Me­niň üçin dog­duk de­päm­den gö­ren «ta­nyş­la­ry­nyň» bi­ri­di... — Ha­ny, şa­hyr şol ýurt diý­ýä­ öz­ge mäh­rem ýer ýok. ...Bu ge­zek nö­ker Mä­tä­ji­ni ha­ ni­ňi tä­ze­den ta­ryp edip ber, eşi­ Han na­za­ry­ny bir no­ka­da di­ nyň hu­zu­ry­na alyp gel­di. Han şe­ de­li! kip, es­li dur­dy. So­ňam ça­la­ja gü­ la­ýyn gep­le­di: Mä­tä­ji ýü­zü­ni ça­la gal­dy­ryp, lüm­si­re­di-de: — Bil­bil ka­pas­da saý­ra­maz. goş­gy aýt­ma­ga baş­la­dy: — Men se­ni, se­niň il­deş­le­ri­ňi Ony er­kin­li­ge goý­ber­seň we­lin, azat ede­ýin, ýö­ne bir şert bi­len. is­län he­ňi­ňe ga­ra­şy­ber. Ýa­şyl öw­süp ala da­gyň deg­re­si, — Aý­dyň şer­ti­ňi­zi, han aga! Han otur­şy­ny üýt­get­män şa­ Aý­la­nyp çyk­ma­ly ýol­lar on­da bar. — Aýt­sam, şu şyg­ry­ňy «Mun­ hy­ra göz­le­ri­niň gyý­ta­gy bi­len se­ Ge­ýi­nip çy­kar­lar mah­mal beg­re­si, da bar» diý-de, dü­zet! ret­di. Mä­tä­ji nä­hak ýe­re zyn­da­na Şeý­le şa­han­daz­ly il­ler on­da bar. Şa­hyr, «men ra­zy» di­ýen terz­ aty­la­ny­na ga­har ed­ýär­di. Için­den de baş at­dy. So­ňam ha­na ýüz­le­ her hi­li pi­kir­ler öw­rüp, onuň pe­ Ga­ýa­la­ry ýal­kym atar her çen­de, nip şeý­le diý­di: ti­gu­lysy­ny be­räý­sem di­ýip oý­ Ýa­kym­ly şe­mal­lar öw­ser her gün­de. — Si­ziň şer­ti­ňi­ze ra­zy, han lan­ýar­dy. Ýö­ne beý­de­ni bi­le­nem Aty­lan ok ýa­ly ba­rar her kan­da, aga! Men bu şyg­ry öz ýur­du­myň ut­jak za­dy­nyň ýok­du­gy­ny bil­ Ça­par­man, gyl­bo­ýun mal­lar on­da bar. top­ra­gy­na aýak ba­sa­nym­dan soň, ýär­di. Şo­ňa gö­rä-de, «Hä­zir­lik­çe hut si­ziň aý­dy­şy­ňyz ýa­ly edip, ile dy­man ýag­şy» di­ýip oý­lan­ýar­dy. Dag ba­şyn­dan şag­lap iner çeş­me­si, ýa­ýa­ýyn... Han bu zat­lar­dan baş­ga­ça ma­ny Gör­me­di­ge kyn­dyr mü­nüp-düş­me­si. Han şa­hy­ry il­deş­le­ri bi­len bi­ çy­ka­ryp, içi­ni gep­led­ýär­di: «Iki Ýa­kyn gel­di mi­we­ler­niň biş­me­si, le­lik­de ýo­la sal­ma­gy tab­şyr­dy. sa­ny kel tok­ly­nyň, bir go­tur ge­çi­ Her el­de ze­rew­şan gül­ler on­da bar...... Şa­hy­ryň pi­kir gä­mi­si­niň niň yzy­na dü­şüp, utan­man «oba­ haý­sy um­ma­nyň su­wu­ny gu­laş­ ny ta­la­dy­lar» di­ýip, en­di­şe çe­kip Şa­hyr sö­zü­ne dyn­gy ber­di. lap ýö­re­ni­ni Nur­ber­di ha­nam, ge­len ada­ma tar­han dö­ker­li­gem Onuň bi­ri-bi­ri­ne şap­la­şyp du­ran Gur­ban­my­rat işa­nam kem­siz edip gö­re­ýin, «Gy­zyl gör­se, Hy­ se­tir­le­ri ha­nyň agyr ýü­zü­ne bir­ duý­ýar­dy. Ýö­ne olar bu ýat­la­ma­ dyr azar» di­ýen­le­ri bo­laý­maz­ hi­li ýyl­gy­ryş ba­gyş et­di. Ga­zap­ly nyň hä­zir­ki ke­ser­dip goý­lan me­ my­ka» di­ýip, han pi­ki­ri­ni da­şy­na göz­le­ri oý­nak­lap, şa­hy­ry iýä­ýer­ se­lä­niň çöz­gü­di­ne tä­si­ri­niň bol­ çy­kar­dy: li gö­rün­se-de, dil­le­ri biyg­ty­ýar jak­dy­gy­na göz ýe­ti­rip «Dy­man — Şa­hyr, is­län kün­je­giň­de öý «do­wam edi­ber» di­ýen sö­zi gaý­ ýag­şy» di­ýen ne­ti­jä ge­lip­di­ler. tu­tup be­re­ýin, is­le­seň ça­ga­la­ry­ňy ta­la­dy. Şa­hyr şyg­ry jem­le­di: Çäý­nek­ler bo­şap, ga­syn atan hem ge­tir. Ýa­şa, bu jen­ne­te gaý­ra Özü­niň is­le­gi göw­nü­ne ýe­ten, maň­laý­lar­da der düw­me­jik­le­ri dur di­ýip du­ran ýur­duň ba­tyr­la­ Tä­ze do­gan Aý dek sal­la­nyp gör­nüp baş­lan­soň, Nur­ber­di han ry­nyň was­py­ny et, ýag iýip, ýü­ öten. mas­la­ha­ty jem­le­di: pek ge­ýer­siň! Mä­tä­ji ag­la­dy ýat edip Wa­tan, — Her ni­çi­gem bol­sa, ça­ky­ly­ — Ýok, han, «Mü­sür­de şa Uzyn boý­ly, in­çe bil­ler on­da gy üns­süz goý­mak ýag­şy däl. bo­lan­dan, Ken­gan­da ge­da bol!» bar — di­ýip, ež­dat­la­ry­myz dog­ry aý­ Goş­gy ta­mam­lan­dy. Han ýe­ Now­ruz GUR­BAN­MY­RA­DOW. dyp­dyr. Al­la ýal­ka­syn! Bi­ze şol rin­den tu­rup, do­nu­nyň syn­la­ry­

3. 2020. 95 Gyzyma nesihat Gy­zym, sa­ňa diý­jek­di­rin, gel­nim, se­nem düşe­ ­wer, Ba­ran jaýyň­ ody bol, päk zähmet­ de­ bi­şe­wer, TÜRKMENISTANYŇ M­EDENIÝET MINISTRLIGINIŇ Köp­lü­ge nazar­ aý­la, ni­rä süýş­se, süý­şe­wer, EDEBI-ÇEPER, Iliň hor­mat goýýa­ ­ny, sar­pa­la­ny bol­jak bol, YLMY-POPULÝAR ŽURNALY Bil­me­dik zatla­ ­ry­ňy, il deňin­ de­ biljek­ bol! №3 (2020-nji ýyl, maý—iýun) Iki aýda bir gezek çykýar. Ak kö­pük­li ak süý­diň, göz ýe­tir­gin ak­lygy­ ­na, 2012-nji ýylyň fewral aýyndan bäri neşir edilýär. Adam­za­dyň öm­rü­niň ba­ky däl, çäkli­ li­ ­gi­ne, BAŞ REDAKTOR OGULGURBAN GAŞLAKOWA Gu­wan­gy­nyň he­mi­şe türk­men Döw­let Tugu­ ­na, Il-ulus agy­ry­syn il de­ňinde­ biljek­ bol, KOMPÝUTERDE BEZÄN MAKSAT ÇERKEZOW, TYLLA BERDIÝEWA Päk ojag­ňa päk dur­muş çyn kal­byň­dan goý­jak bol! Žurnalyň şu sanynda Jumageldi Nurgeldiýewiň, Maksat Gylyjowyň fotosuratlary, Myratberdi Jumaýewiň çeken Gy­zym, ba­ran gapy­ ­ňa öz­gä sübse­ çal­dyr­ma, eseri ulanyldy. Ýü ­rek­den ag­lan ça­gyň dost­da ki­ne gal­dyr­ma, Mert­lik et, mer­da­na bol, ile syryň­ bil­dir­me, Redaksiýanyň geňeş agzalary: Ýe­di öl­çäp, bir kes­gin, il deňin­ de­ boljak­ bol, Ýazmyrat ŞADURDYÝEW, Akmyrat REJEBOW, Orazpolat EKÄÝEW, Kömek KULYÝEW, Orazberdi ÄREKOW, Ab­raý­ňa ab­raý go­şup, ýe­ne bi­raz galjak­ bol! Baýmyrat GUTLYMYRADOW, Amanöwez SAPAROW, Muhammetdurdy MÄMMEDOW, Saparmämmet Sen­siň öýüň täç-jyga­ ­sy, jy­gaň gör­ki şelpe­ ­dir, MEREDOW, Aýjan KADYROWA, Amanmyrat BAÝMYRADOW, Eden işiň har­sal et­seň, seň di­li­ňi kelte­ eder, Amangül DURDYÝEWA. Ýar göw­nini­ ýy­kan gü­nüň abat ojak silte­ ­ler, A – 103263 Çap etmäge rugsat berildi 15.06. 2020. Ölçegi 60 х 84 1/ . Şu zat­la­ra pä­him edip, akyl ile ýörjek­ bol, 8 Çap listi 12. Sany 10 240. Sargyt №1765. Bahasy 15 manat. Abat sak­lap ojag­ňy ba­ryň öýe ber­jek bol! Redaksiýanyň salgysy: 744000. Aşgabat şäheri, Gy­zym sa­ňa sar­gy­dym, ga­ýyn­laňdan­ daş bolma,­ Bitarap Türkmenistan şaýoly, 461. Telefonlar: 44-01-44, 44-01-43, 44-01-39, Ak gy­ňaç­la, ak­sak­gal­la mas­la­hatdan­ daş bolma,­ 44-01-36, 44-01-35, 44-01-33. Ýan­ýolda­ şyň­ bir zat diý­se, her­giz oňa kaş bol­ma, Žurnala gelen golýazmalar, suratlar yzyna gaýtarylmaýar, olara jogap hem-de syn berilmeýär. Žurnalda çap edilenleri oňa Dur­mu­şyňdan­ şü­kürli,­ ýagşyň­ bolsa,­ ýaý­jak bol, salgylanmazdan peýdalanmak bolmaýar. Bu­dur sa­ňa ne­si­ha­tym, öwüt­le­rim al­jak bol! Žurnalyň çap edilişiniň hiline Türkmenistanyň Metbugat merkezi jogap berýär. Toý­ly ÇA­RY­ÝEW.

Türkmen halk nakyllary The literary- scientific and Литературно- popular magazine of the художественный, Ab­raý is­le­seň — köp diý­me, sag­lyk is­le­seň — köp iý­me. Ministry of Culture научно-популярный of Turkmenistan журнал Министерства *** №3 ( may–june, 2020) культуры Туркменистана. Akyl­dan ar­tyk baý­lyk ýok, sag­lyk­dan gym­mat zat ýok. Published every two months. №3 (май–июнь 2020) Выходит раз в два месяца. *** Published since Издаётся с февраля Bar za­dyň sa­ka­sy sag­lyk. February 2012. 2012 года. *** Главный редактор Editor-in-Chief О.Гашлакова Baý­ly­gyň sa­ka­sy — sag­lyk. O.Gashlakova *** Address: 461, Bitarap Адрес редакции: Ашхабад, Giň bol­saň kem bol­maz, sag­lyk­dan öz­ge dem bol­maz. Turkmenistan Avenue, проспект Битарап Туркменистан, 461. *** Ashgabat, Turkmenistan, 744000. Sag ba­şym — sol­tan ba­şym. Тел.: 44-01-44, 44-01-43, *** Tel: 44-01-44, 44-01-43, 44-01-39, 44-01-36, 44-01-39, 44-01-36, 44-01-35, 44-01-33 Sag­ly­gym — beg­li­gim. 44-01-35, 44-01-33 *** Рукописи и The manuscripts and фотоснимки не Sa­gal­sam — hä­kim­di­rin, sa­gal­ma­sam — men kim­di­rin? photographs are not returned возвращаются и не and revised. Reproducting in рецензируются, any mannerwithout prior written ссылка на журнал permission is prohibited. Toplan: Ogsoltan KÜRENOWA. обязательна.

96 3. 2020.