Incelemeler! 1
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
,· ,. • • """'!(",,_; : ··.... ·:~-;.~ : .·,~N .. , ,,. - .. ..~ .. ~:~:·, AKDENİZ ÜNİVERSITEsİ, AKDENİZ DİL VE KÜLTÜRLERİNİ ARIŞTIRMA MERlCF.Zİ ........ >:~ - ·~ ARKEOWJİ VE SANAT YAYINLARI t...!. ...:; • LIKYA • • iNCELEMELER! 1 Yayıml.ayanl.ar : Sencer Şahin - Mustafa Adak Ebru N. Akdoğu Arca, N. Eda Akyürek Şahin , Murat Arslan, Nuray Gökalp, Fatih Onur, Burak Takmer ve Nihal Tüner' in katkılariyla T ARKEOLOJİ VE SANAT YAYINLARI .. ' ? . .. ·.. ,.... ARKEOLOJİ VE SANAT YAYINLARI ~. Epigrafi ve Tarihsel Coğrafya Dizisi: 1 LİKYA İNCELEMELERİ I Yayımlayan ve Yaneten Nezih Başgelen Kapak Tasanmı Lalehan Uysal Basla Kanaat Basıınevi 2002 İstanbul ISBN: 975-6561-10-6 <O 2002 Her türlü yayın hakkı saklıdır. Arkeoloji ve Sanat Yayınlan Hayriye Cad. Çorlu Apt. 3/4 Galatasaray, 80060, İstanbul Tel.: O 212 293 03 78.(pbx) Fax: O 212 24.5 68 38 www.arkeolojisanat.cöp\./[email protected] Sabş MaAa..usı I Kitabevi Yeniçarşı, Cad. Petek Han No: 32/ A 80060 Galatasaray/İstanbul Tel.: O 212 249 92 26 ANTİK VERİLER IŞIÔINDA LYKIA'~ HİDROGRAFYASI FA11HONUR Yüksek sıra dağlara sahip olması ve çok yağış almasından dolayı nehir; göl ve kaynaklar, Lykia'nın coğrafyasında önemli bir yer nıtm.akwhr . Bu su çokluğu Lykia için önemli bir~ reket kaynağı oluşturmuştur. Temel olarak Oç ana nehre sahiptir: Doğu Lykia'da. Alakrr Çayı, kuzeyde Termessos'un güneyinden kıyıda Gagcti ve Finike arasına kadar uzanan geniş Alili! Vadisi'ni; Orta Lykia'da. erken dönemin tüın önemli lc.entlerinin filizlendiği. kuzeydeki Seki Ovası'ndan kaynaklarını alan Eşen Çayı (Ksanthos), oradan Patara'ya kadar açılan büyük Eşen Vadisi'ni; Bab Lykia'da ise, Dalaman Çayı ·(Indos). Lykia ve Karla arasında Stnlr olmuş ve uzun, derin bir vadiyi oluşturmuşn:ır. Kuzeyde, Milyas'ta Akçay (Aedesa). Elmalı Ovası'nm besleyicisidir. Çoğu, Antik Dönem'de hem ticaret. hem balıkçılık. hem de taşıma işlemlerini yüriJtülcbilecck. le.adar çok. su potansiyeline sahip olmuştur. Oldukça fazla olan nehir, göl ve kaynaklardan Antik Dönem'deki isimleri günümüze ulaşabilenlerin toplam sayıs ı 30'u geç• memektedir. 1. Antik Kaynaklana göre Lokali:ıasyonlar Antalya'dan başlayarak ba.tıya doğru antik verilerle belirlenebilen nehir, göl ve kaynaklar şöyledir: 1lk olarak. Stephanos Byzantios'un Hekataios'tan alıntı yaparak bildirdiği bir nehir olan Idyrosl, yani bugünkil Ağva ya da Kesme Çayı gelir. Bu nehir Tahtalı (Olympos) Dağı'ndan doğarak. Gedelma (Güneşli) yanından geçip Kesme Boğazı'ndan iner ve Çamyuva'da denize dök.üfür. Nehir, aynı z.amanda. Antik Dönem'de yörede çok ünJil olan bir Bora Rilzgan'na da ismini vermiştir. Aristoteles'in2, daha sonra da öğrencisi Theopbrastos'on3 söz ettiği bu rüz. gann ismi ldyreus'tur. Rüzgar Idyros Va.disi'nden esmiş, Olbia'da hissedilmiştir. • Daha aşağı· da Phasclis'e gelindiğinde, Strabon'un "Daha sonra... Pbasclis Kenti ve Göl'üne gelinir"5 ifa~ dcsini doğmlayan Phasclis Kcnti'nin sınırlan dahilindeki gölcük göı.e çarpar. Olympos'ta ise biraz soıunJo olmalc. üzere, Phoinikous6 diyebileceğimiz, Kavşılc Boğazı'nı geçip Olympos Kenti'nin içinden ak.an çayın ağzına varılır . Pboinikous ismi, Stadiasmus Maris Magni'de "Korylcos'tan Phoinilwu.s'a kadar 30 sıadiadır. Onun üzerinde Olympos olarak söylenen bü- 1 Stcphanog Byzantios, ı. v. vl~poc; s. 327; kr1· Hild - Hclleııkempcr, TIB 8, ı. v. ldyros Pocamos; Ruge, RE 911 (1914), 919 vd., s. v. ldyros; Tischlcr, Hydrooymle, s. 67. 2 Rose, Ariıtoıclca 247. 3 Thcıophrutoa, Prg. 5, 53, 4-13. 4 Konuyla ilgili olarak bu kitapta S. Şahin' in incelemesine batın.ız.. s s~ 14. 3. 9 (eiıa ~cUnıA.ı.ç 'tpeiç lxauoa A.q.ıhıo.ç. .hA.ı.ç &çu>~ ıcal l.ttlVT\.). 6 Hild - HcUcnkcmper, 11B 8, s. v. Phoinirus (2); E. Obcrtıummcı, RE 18/1(1939),320, s. v. Olympos 21. 54 Faıilı Otwr yUlc, yUa dal durur. PhoiniJwus'tan Krambousa'ya 50 stadiadır. ~ kısımlannda görlUür. Burada Phoinilcous bir istasyon olarak verilmiştir . Kıyıda bir istasyon için en uygun yer bir liman kenti ya da nehir ağzı olmalıdır. Bunun için önemli bir etken de ismin eril olmasıdır . Çünkü, akarsu isimleri eril yapıdadır - b cJ>olvucoüç (xo'taµ6ç) gibi. Strabon ise, Ptıo i nikous'un Olympos Dağı 'run ikinci ismi olduğunu belirtmiş ve bu akarsuya delinmemiş tir. Strabon bu teşhisi hatalı yapıp nehir ve dağ isimlerini birbirine kanştum.ı~ olabilir.B Yine, kıyı boyunca devam edilerek Gelidonya Bumu'na gelindiğinde, Stadiasmos Maris Magni'de ismi geçen. bir kuyu ya da çok küçttk bir çay olabilecek, Adrasan ve Gelidooya Bumu arasında, belki de Klados Dalı eteklerindeki Fircnkiçi Koyu'nda olması muhtemel. bir Môron Hydor9 vardır. Bo su Solinus tarafından Olympos civannda olduğu söylenen "aquae Rcgiac" ile bağlanbb olarak gösterilir. •O Gagai yakınlarında, bazı antik anlatımlarda ismi söylenmeden geçen. günümüzde tam lokalize edilemeyen Gages• 1 isminde bir nehir bulunmaktadır . Dioskoridcs, Gagai yakınlannda ismini söylemediği bir nehrin denize uJaşbğı yerde Gagatcs denilen bir Cinyit maden ocağı bulunduğunu bildirir.12 Plinius ise, Gagates'in özelliklerini anlatırken hem nehrin hem de maden ocapnın ismini Gagai'dan aldıA:ıru bildirmektedir. 13 OnlO Bergamalı Hekim Galenos burayı şifa amacıyla aramış fakat bu nehri bulamamıştır. 14 Çevredeki küçük akarsulann hemen hepsi Alakır' ın kollandır ve Alakır'dan başka Gagai'a yakın büyük bir nehir bulunmamaktadır. Dolayı s ıy~alar Çayı'nın Antik Döncm'de Gages veya Gagas olarak anılmış olması olasıdır. Aynca, linyit ocağına ilişkin bir veri bulunmadığı ve yöre yapısının bu taşa ilişkin bir iz vermediği söylenmcktcdir.15 Kumluca Ovas ı'ru geçtik• ten sonra, Finike yakınında denize dökülen bir çaya gelinir. Bu ağızdan, Başgöz (Arykandos) Çayı ile Gökstı'nun (Limyros) birleştiği noktaya kadar olan kısuun ismi Orta Çağ'da Ptıoiniks olarak adlandınlnuştı.16 12. yy. Arap coğrafyacısı ldri.si, Sateliya (Attaleia) ve Batara (Pataca) arasında Fincqa Nehri olarak bu kısımdan bahsetmektedi.r.17 Phoiniks isminden önce ise. bu kısım Limyra Kenti'nin içinden geçen Göksu ile beraber Limyros Nehri'ni otuşmrm.a.ktaydı. 7 Stadiumua Mariı Magni. 490 (228- 'A.0 Kmp{>ırou bt 'lOv htvı~ c:rıOSwı ~.' . UU9 [~) µtya öpoc; 'b.nA.Ov ahaı ·co..u~ ıcal.o\ıµ2Vov . 22~ [ 'A.0 ltoıvım&noç ~ K~ aui&oı v' ·) tıc gı ~mlAı&ç bt' cladwo ~ Kpcl.µPowav ~ ıot p' .). 8 Straboıı , 14. 3. 8 ( .. J:v tOOtoıı;S' ecmv f\ u: ~~ ıaıl ·co..uµJıOCO KÔAıç~ ıcal öpoc;o~JLOV . o ıcal hvı~ ıaxMt~at · elm K<Opuıcoc; oa {yınl.6ı; .); Aynca bu kitapta B. Tııkmer' in incelemesine bakınız. 9 Stadiasmıu Maris Maııni 49 1. (231. 'A.0 noaı&ıpıaoüvtoı; bel M...,0-, ts'9p ıaıl.o<ı1L2Vôv cna~tot A'. 232. 'A.0 Mepo6 ~ brl &ıc:pav 'ltp(nr ıcal vi\GOY Xwooviav ~101 v' .). IO Bu konuda krf. Rugc. RE XVl,I s. v. Ma>pOv \S&ııp ; Sol.inus. 39, 2 M; Hild - Hellaıkcmper, 118 8. s. v. Moroo Hydor, Tı.sdıler Hydrooymie, s. 102. • 11 Rugc, RE 711 (1 910) 467, s. v. Gages; Tbchler, Hydronymie, s. SS ; Hild - Hellenkemper, 118 8, s. v. Gagcs. 12 Dioskoridca. De matcria me.dica V 128. 13 Pliniws, Naturalis hisloria XXXV1 141. 14 Müller, Geogr. gr. mlo. 1492. IS Bean. Lykia Bölgesi, s. 153 vd.; Spraa - Forbes, Travelı in Lycia. '· 186 vd. 16 Koıı.stantinos Porphyrogenoetos, De themalibus 78 (41oivı~ o soıaııOc; ıcal KÔAu; ôıı.&,~ . ; Hild - Hellenkempcr, nB 8, s. v. Phoinix Potamos; Tisclılcr Hydronym:ie, s. SS ve L l 17; Ruge, RE ı<Yl (1941), 428, a; v. Pboinix 15. 17 AI-ldrisi 806 (Jaubert. G6ographle n. 303). 55 Li.myros Nehri de oldukça meşhur olup pek çok antik kaynakta anılmışbr.18 Borchhardt'a göre, Li.rnyros Al.alcır olmalıdır.19 Aıyk.andos20 (Başgöz), Aedesa (Akçay) Nehri'ylc beslenen Avlan Gölü'nden çıkıp, yer altından ilerleyerek Myra'run 30 lan kuzeyindeki Alaca Dağ ile Bey Dağlan arasındaki vadide yeryüzüne çıkmaktadır. Vadiyi Arykanda'nın babsından, Limyra'nın güneybatısına kat ederek Limyros'la birleşir. Pek çok nehirde olduğu gibi, bu nehirde de kereste taşunacılığl nıeşhurdu.21 Arykanda ÇCVTesindeki sedir ağaçlan kesilip nehir aracılığı ile Limyra'nın limanı Finike'ye kadar indirilirdi. Finike'den sonra önemli bir nehir olan Myros'un22 ağzı gelmektedir. Şimdiki adı Dcmre Çayı olan bu akarsu~ Kasaba DüzlüjO'nden iki kol olarak gelen Kıbns ve Karadağ Çaylan'run, Dcreaızı K.alesi'nin aşağısında birleşmesiyle Myros olarak 20 km uzunluğunda dar bir vadiyi geçip Myra'nın gUneydoğusunda denize ulaşır. Myra Kenti'nin limanı olan Aodriake önündeki bataklığı sulayan, tuzlu ve kükürtlü bir yapıya sahip olduğu için hallon şifa aradığı Kolwçay ise, Antik Dönem'dc Andri.akos23 olarak söylenirdi. Aynı özelliklere sahip bir başka su, Andriake'nin çok yakınında, Myra'nın 4 kın batı gilneybatısında yer alan Sura'da çıkmaktadır. Bu su, burada önemli bir işleve sahip olup yanı başındaki Apollon· Tapınağı ile bağlantı içinde kehanet merkezliğini üstlenmiştir. Buradaki kehanet antik anlatımlarla tespit edilmiş bir balık kehanetiydi. Buraya gelip kehanet talebinde bulunacak kişiler kurban ettikleri hayvanJann etini kızartarak, kaynak başında oluşturulmuş havuzun içindeki balıkJara atar ve yemelerini beklerlerdi. Et yenirse iyiye, yenmez veya balık tarafından havuz dışına atılırsa kötüye alametti.24 Bu tip bir kehaneti.o örneği Limyra'cf.a2.S ve Kyaneai'da26 da vardır. Buradan sonra Kaş-Fethiye yolu üzerindeki Yeşilköy çıkışına kadar.olan alanda antik bir kayıt yoktur. Y eşilköy'ü çıkıp Patara aynmına gelmeden yaklaşık 100-200 m önce, bugünkü karayolunun hemen altında, ÇCVTe halkının cilt hastalıklarına şifa aradığı bir başka lctlkOıtlü kaynak bulunmaktadır. Bu kaynak, Stepbanos Byzantios'un, Mena.ikhmos'tan aktardığı bir bilgi ile uyum içindedir. llgili kısmın çevirisi şöyledir. 18 Pseudo-Slcylax, Periplus. 74; Stadiasmus Maris Magni, 492 (Aaµupoc;); Strabon 14. 2. 7; Mela 1 82; Plinil.l.5, Naıunılis historia V 100. Ptolcma.ios V 3; Quinnı.s Smymaeu.s VlD 103 vd.: Stcphaıx» Byuuıllos, s. v. A{µupa, s. 417 ve s. v. Aaµupa. Sıephanos Byzantios, l..imyra ile Lamyra ve ayıu şekilde I..imyros ile Lamyros olmak üzere ilci ayn yer vermiştir. Halbuki bu lki yer bi.rt>irlnden farkb değildir . Stadlasmus Marls M.agnl'de kent ve nehir Lamyra/os ismiyle verilmiştir, bltı.. Hild - Hellcnkemper, 11B 8, s.