Quality Quantity/ Ha = AOP

SMALL COUNTRY with GREAT WINES … een klein land met grote wijnen …

Quality quantity/ ha = AOP

www.aop.lu Imprint / Wettelijke gegevens :

Publisher / Uitgever: AOP – Moselle Luxembourgeoise

Concept and layout / Concept en lay-out: marcwilmesdesign.lu

Photos / Fotos: Usch Burton: page/pagina 6, 36-37 Patty Neu: page/pagina 25 (bottom l. / l. onder) Carlo Rinnen: page/pagina 16, 19 (bottom l. and r. / r. en l. onder), 21 (bottom/onder), 22, 29 (top / boven) Marc Schoentgen: page/pagina 10, 11, 12, 13, 15 (top r. / boven r.), 19 (top r. / boven r.), 21 (top / boven), 25 (top / boven), 26 (top / boven) Raoul Somers: page/pagina 2, 15 (top l. / boven l.) Marc Wilmes Design: page/pagina 19 (top l. / boven l.), 25 (bottom r. / r. onder), 26 (bottom / onder), 34

First edition / Eerste editie: 2015

ISBN: 978-99959-932-0-7

2 AOP – Moselle Luxembourgoise INDEX

Foreword ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 5 Voorwoord ...... 5

Luxembourg’s viticulture at a glance …………………………………………...... …………………………………………… 7 De Luxemburgse wijnbouw in een oogopslag ...... 7

Luxembourg: white wine country ...... …………………………………………………………………………………….……10 Luxemburg: een specialist in witte wijn ………………………………………...………………….……………………………10

Wines for every taste ……………………………...... ………………………………………………………………………………12 Wijnen voor elke smaak ……...…………………………………………………………………………………………………………12

Luxembourg sparkles ………………………………………………………….…………………………………………………………14 Luxemburg sprankelt ...... …...... …………… 14

Luxembourg: reds too ………………………….……………………….....…………………………………………………………… 17 Luxemburg kan ook rood …………………….………………………………...... ………………………………………… 17

Luxembourg: an old wine-growing region …………………………………………………………………………………..… 18 Luxemburg: het oude wijnbouwgebied …………………..………..………………………...... …………………………18

Luxembourg: a modern wine-growing region ...……………………………………………………………………………… 20 Luxemburg: een modern wijnbouwgebied ………………………..…………………………………………………………… 20

Charta wines ...... 21 Charta-wijnen ...... ………………………………………………………………………………………………….…………………..… 21

Tell me where you come from and I’ll tell you who you are ……………………………………………………………… 23 Zeg me waar je vandaan komt en ik zeg je wie je bent ……………………………………………………..…………… 23

Sloping and terraced vineyards ……………………………..……………………………………………………………………… 26 Percelen met steile hellingen en terrassen …....…….……………………………………………………………………… 26

The « Appellation d’Origine Protégée – Moselle Luxembourgeoise »………….....………………………………… 27 De « Appellation d’Origine Protégée – Moselle Luxembourgeoise » ……………..………………………………… 27

Wines of « AOP – Moselle Luxembourgeoise »………...... ………………………………………………………………… 28 De wijnen van « AOP – Moselle Luxembourgeoise »………………………………………………………………………… 28

State-certified quality ………….…………………………………...... ………………………………………………………….… 31 Door de staat gecertificeerde kwaliteit …………………………………………………....…………………………………… 31

Mystery of the « wine label » ………………………..……………………………………………………………………………….. 33 Het mysterie van het « wijnetiket » …………..……………………………………………….…………………………………… 33

Essential informations on the wine label .…………………………………………………………...………………………… 35 De belangrijkste gegevens op het wijnetiket ……...... ……………………………………………………………… 35

AOP – Moselle Luxembourgoise 3 4 AOP – Moselle Luxembourgoise Foreword Voorwoord

The region, people and tradition shape the De regio, de mens en de tradities drukken hun product: wine. In our globalised world, the stempel op het product, de wijn. In onze gegloba- indication of origin is becoming more impor- liseerde wereld wint informatie over de herkomst tant again, emerging as more of an antithesis aan belang en is het steeds vaker een te- to the technically and often excellently genhanger van de technisch vaak uitstekend produced but soulless wines, from all geproduceerde maar karakterloze wijnen uit alle over the world. hoeken van de wereld.

Our terroir shapes our wines. Our tradition and Ons terroir verleent onze wijnen hun karakter. Onze strength are based on the unique character of traditie en kracht schuilen in onze unieke herkomst. our origin. One of the central keys to guarantee Om de kwaliteit van onze wijnen ook in de toekomst the quality of our wines for the future, is the ori- te garanderen, is het van vitaal belang dat we ons entation towards the internationally recognised op het internationaal erkende « herkomstprincipe » « principle of origin », which also forms the basis concentreren, want dat principe vormt de basis van of the European wine market reform. de Europese hervorming van de wijnmarkt.

The aim is to combine this indication of origin Het is de bedoeling de herkomstaanduiding te kop- with a quality claim : Luxembourgish wines pelen aan een statement i.v.m. kwaliteit: Luxem- are premium wines ! The main purpose of the burgse wijnen zijn topwijnen ! De ( beschermde « Appellation d’Origine Protégée – Moselle herkomstaanduiding ) « Appellation d’Origine Pro- Luxembourgeoise » ( AOP ) [ protected designa- tégée – Moselle Luxembourgeoise », afgekort tot tion of origin ], is to protect the nationally AOP, is nuttig om voor het land de belangrijke wijn important wine from the Moselle Valley and thus van de Luxemburgse Moezel te beschermen en to enhance its value. The new quality system ervoor te zorgen, dat hij een grotere toegevoegde makes it possible to serve the broad mar- waarde krijgt. Het nieuwe kwaliteitssysteem maakt ket on one hand, but also to use cru het enerzijds mogelijk de brede markt te bedienen wines to promote the wines of Luxembourg’s en anderzijds kunnen perceelwijnen als gangma- Moselle Valley in general. Thanks to the precise kers voor de Luxemburgse Moezel worden ingezet. limitation of the vineyards and the smaller Door de precieze afbakening van de hellingen en de yields per hectare, these premium products kleinere opbrengst per hectare, spelen die toppro- make an important contribution to the image of ducten een belangrijke rol in de imagovorming van our wine-growing region. ons wijnbouwgebied.

This brochure is intended to make you more fa- Deze brochure wilt U vertrouwd maken met miliar with Luxembourg’s wine-growing region de Luxemburgse wijnbouw en Uw nieuwsgie- and arouse your curiosity for Luxembourg’s righeid wekken voor de Luxemburgse wijn, wines, because Luxembourg is a small country want Luxemburg is een klein land met grote with great wines! wijnen!

AOP – Moselle Luxembourgoise 5 90 % WHITE WINE WITTE WIJN

10 % RED & ROSé WINE RODE & Rosé WIJN

6 AOP – Moselle Luxembourgoise Luxembourg’s De Luxemburgse viticulture at wijnbouw in een a glance oogopslag

« Small is beautiful » - this saying applies to « Klein maar fijn » – die uitdrukking is zowel van Luxembourg’s wine-growing region as it does toepassing op het rustige Groothertogdom in het to the charming Grand Duchy in the heart of hart van Europa als op het wijnbouwgebied van Europe. A wine route, 42 km long, extends Luxemburg. Dat strekt zich uit over een afstand van along the banks of the river Moselle between ruim 42 kilometer, langs de wijnstraat tussen de Schengen and Wasserbillig. The majestical- dorpen Schengen en Wasserbillig, op de oevers van ly manicured vineyards, steep and craggy in de Moezel. De majestueus uitgestrekte, maar soms places, lie at an altitude of 150 to 250 metres ook steile en gekloofde wijngaarden liggen op een above sea level. hoogte van 150 tot 250 meter boven de zeespiegel.

Less sunny than its counterparts in southern De Luxemburgse Moezel wordt minder door de climes, Luxembourg’s Moselle Valley is one of zon verwend dan de zuidelijker gelegen wijnre- the northernmost cultivation areas for quality gio’s en is een van de meest noordelijke wijnge- wines. This requires a high degree of commit- bieden voor kwaliteitswijnen. Van de Luxemburgse ment, technical expertise and ability from the wijnmaakers vereist dat heel veel engagement, Luxembourgish winemakers. They are the ones metier en vakkennis. Zij zijn de mensen die de that have developed Luxembourg’s white and Luxemburgse witte wijn en crémant in slechts crémant wines into authentic, honest premium enkele decennia tot een authentiek, eerlijk top- products in just a few decades, that can easily product hebben ontwikkeld dat zich zonder stand their own with all renowned names of problemen met alle grote namen in de branche their kind. kan meten.

More and more connaisseurs, at home and Steeds meer liefhebbers in binnen- en buitenland abroad, appreciate this. The « AOP - Moselle Lux- waarderen dat. Het keurmerk « AOP - Moselle Lux- embourgeoise»quality label gives them the cer- embourgeoise » geeft hen de garantie dat ze een tainty that they drink a very special wine. heel bijzondere wijn drinken.

AREA UNDER CULTIVATION: BEBOUWBARE OPPERVLAKTE : 1295 ha 1295 ha

NUMBER OF WINERIES : AANTAL BEDRIJVEN : 340 340

OVERALL AREA OF WINES : MET WIJNGAARDEN BEDEKTE OPPERVLAKTE: 1246 ha ( 100 % ) 1246 ha ( 100 % )

OF WHICH WHITE CULTIVARS : WAARVAN VOOR WITTE WIJN : 1124 ha ( 90 % ) 1124 ha ( 90 % )

OF WHICH RED / ROSé CULTIVARS : WAARVAN VOOR RODE / ROSé WIJN : 122 ha ( 10 % ) 122 ha ( 10 % )

PRODUCTION : Productie: 125.000 hl, of which 25 % Crémant de 125.000 hl, waarvan 25% de Crémant de Luxembourg Luxembourg

7 0

S N

Johannisberg

BOUS

WELLENSTEIN Wengertsbierg Foulschette CANACH Scheierbierg GOSTINGEN Hommelsberg Härebierg Naumberg Hanner Fels Goldberg WINTRANGE Aneberg Kurschels Kraitzberg LENNINGEN Falkenberg Primerberg GREIVELDANGE Kraitzberg Heiberg Häreberg LUXEMBOURG Steilberg Kolteschberg Enschberg Goldberg Primerberg Felsberg Hopertsbour Peiteschberg Rouseberg REMERSCHEN SCHWEBSANGE BECH-KLEINMACHER Hambierg REMICH Jongeberg Deifert Haff Wengerten STADTBREDIMUS Mouerberg Markusberg Häreberg Ehnerberg Goldberg Rousemen Hambierg Kelterberg SCHENGEN Fels EHNEN HeiligenhäuschenWengertsberg Wousselt Bauschberg Fels WORMELDANGE NIEDERDONVEN Keppchen Borreg Nossbam Scheedberg Weibur Elterberg Kaul Fels Nidderfels Pietert AHN Palmberg Vugelsang Fels Göllebur Houfels MACHTUM Ongkaf Rouderberg BELGIUM Widdem GREVENMACHER SAUER BELGIË GERMANY GERMANY DUITSLAND DUITSLAND Rouseberg SEURE

MERTERT

Häreberg ROSPORT

LUXEMBOURG WASSERBILLIG Bocksberg MOSELLE Häreberg FRANCE Laser Kapell FRANKRIJK MOEZEL 0

S N

Johannisberg

BOUS

MERTERT

Häreberg ROSPORT

LUXEMBOURG WASSERBILLIG Bocksberg MOSELLE Häreberg FRANCE Laser Kapell FRANKRIJK MOEZEL Luxembourg: Luxemburg: white wine een specialist in country witte wijn

Luxembourg’s Moselle Valley is known es- De Luxemburgse Moezel is vooral bekend voor de « Luxembourg boasts a pecially for its white wines – both still and productie van witte wijnen. Er worden zowel mous- sparkling. They include certain specialities serende wijnen als stille wijnen geproduceerd. Daar- broad spectrum of typical of the region such as Vendange tardive naast zijn er ook enkele specialiteiten die typisch zijn ( late vintage ), Vin de paille ( straw wine ) and voor het gebied, zoals vendange tardive ( late oogst ), cultivars. » Vin de glace ( ice wine ). vin de paille ( strowijn ) en vin de glace ( ijswijn ).

Luxembourg boasts a broad spectrum of In Luxemburg vint u een hele waaier van drui- grape varieties which produce a wide range of vensoorten en dat levert een brede reeks, erg « In Luxemburg vind je different wines. Consumers are delighted with uiteenlopende wijnen op. De consument is in zijn a wine offer with expressive force and versatile nopjes met een wijnaanbod met karaktervolle en een hele waaier van enjoyment. gevarieerde smaken. druivensoorten . » Fresh, vivacious and mineral wines are produ- Frisse, pittige en minerale wijnen krijgt u met ced from the Elbling, Pinot blanc and Riesling de druivensoorten Elbling, Pinot blanc en varieties. Riesling.

Round, aromatically complex and full-bodied Ronde, aromatische, complexe en hoogwaardige wines are produced from the Rivaner, Auxerrois wijnen worden verkregen met de druivensoorten and Pinot gris varieties. Rivaner, Auxerrois en Pinot gris.

Steel tanks are generally used to produce fresh, Om frisse, fruitige wijnen te maken gebeurt de fruity wines. The maturing period depends on vinificatie doorgaans in een stalen tank. Hoelang the type of wine. Traditional wooden barrels de vinificatie duurt, is afhankelijk van de soort wijn. (tuns) or barrique barrels are occasionally Soms worden er ook traditionele houten vaten (voe- used. These maturing methods confer more ders) of barriques gebruikt. Die vinificatiemethodes complexity and different aromas to the wines. verlenen de wijnen meer complexiteit en een ander Another variant is controlled spontaneous fer- aroma. Een andere variant is de gecontroleerde mentation. The naturally available yeast flora spontane gisting. De natuurlijk aanwezige gist- causes fermentation which can give the wine cellen zorgen voor de fermentatie van het product more complexity and aromas. waardoor dat meer complexiteit en aroma krijgt.

A distinctive feature of viticulture in Luxem- Iets heel bijzonders voor de Luxemburgse wijn- bourg consists of the specialities Vendange bouw zijn de specialiteiten Vendange tardive, vin tardive, vin de paille and vin de glace. They have de paille en vin de glace. Die wijnen mogen sinds 8 been authorised for production since 8 January januari 2001 gemaakt worden. Maar ze moeten wel 2001, provided that certain preconditions are aan enkele voorwaarden voldoen. Alleen de goede met. Only good vintage years enter into con- jaren komen in aanmerking, en vooral in het geval Ice wine vintage at at least -7° C. Ijswijn oogst bij minstens -7° C. sideration especially for ice wine, which is only van ijswijn worden er maar kleine hoeveelheden produced in small quantities. geproduceerd.

10 AOP – Moselle Luxembourgoise Late vintage Straw wine Ice wine Late oogst Strowijn Ijswijn

Grape varieties Auxerrois Auxerrois Pinot Blanc Soorten Pinot Blanc Pinot Blanc Pinot Gris Pinot Gris Pinot Gris Riesling Riesling Gewürztraminer Gewürztraminer

Minimum density 105° 130° 120° in ° Oechsle Minimaal 95° for Riesling mostgewicht bij Riesling en ° Oechsle

Distinctive feature Ripe grapes, ev. with Grapes must be dried -7°C Kenmerk botrytis. on straw mats for two Rijpe druiven, ev. met at least two months. botrytis. De druiven moeten twee maanden op stromatten gedroogd worden.

Ripe grapes drying on straw mats. Vendange tardive ( late vintage ): The basic prin- Vendange tardive ( late oogst ): als basis voor deze Rijpe druiven drogen op stromatten. ciples for this wine are selected, physiologically wijn worden uitgelezen, fysiologisch rijpe druiven ripe grapes, usually with some botrytis. This gebruikt, meestal met een zekere hoeveelheid fungus destroys the grape’s skin and allows botrytis ( edelrot ). Die schimmel tast de schil van part of the available water content to evaporate, de druif aan en laat een deel van de aanwezige which leads to a natural concentration of the hoeveelheid water verdampen zodat het sap op constituents. The grapes can sometimes also natuurlijke wijze meer geconcentreerd wordt. assume a raisin like appearance. These wines Uiterlijk kunnen de druiven er als rozijnen uit gaan have a characteristic taste, with notes of honey, zien. De wijnen hebben een typische smaak met dried fruit or caramel. toetsen van honing, gedroogd fruit of karamel.

Vin de paille ( straw wine ): Healthy, ripe grapes Vin de paille ( strowijn ) : de gezonde, rijpe druiven must be dried on well aired straw mats for moeten minstens twee maanden op stromatten at least two months, which leads to a maximum drogen in een goed geventileerde ruimte. Dat zorgt concentration of sugar and the grape’s con- voor een maximale hoeveelheid suiker en gecon- stituents. centreerd sap van de druiven.

Vin de glace ( ice wine ): an ice wine vintage is Vin de glace ( ijswijn ) : Ijswijn kan alleen gemaakt only possible if the grapes are frozen in a nat- worden van druiven die op natuurlijke wijze ural way and the outdoor temperature drops to bevroren zijn, bij een buitentemperatuur die tot at least -7°C. The frozen grapes are pressed, minstens -7°C is gezakt. De bevroren druiven so that only the sugar-containing extract is worden geperst zodat uitsluitend suikerrijk sap obtained. wordt geoogst.

– The grapes used for these special wines – De druiven moeten met de hand geoogst must be harvested manually. worden.

– Every form of enrichment is prohibited. – Elke toevoeging is verboden.

– The natural alcohol content is measured by – Het natuurlijke alcoholpercentage wordt door the laboratory of the Viticulture Institute of het laboratorium van het wijnbouwinstituut Luxembourg. bepaald.

– The intention to produce the wine must be – De plannen voor de productie van deze wijnen communicated in writing before the harvest moeten voor het lezen schriftelijk worden beginns. meegedeeld.

11 Wines Wijnen for every taste voor elke smaak

ELBLING is unjustly - although historically ELBLING wordt ten onrechte beschouwd als de founded – considered as a basis for sparkling basiswijn voor schuimwijn, ook al is daar een wine. Nowadays, however, there are excellent historische verklaring voor. Tegenwoordig zijn wines which are considered to be very much in er echter aantrekkelijke stille wijnen die vanwe- keeping with the times because of their low alco- ge hun lage alcoholpercentage als zeer trendy hol content. A modern Elbling from Luxembourg gelden. Een moderne Elbling is een levendige, is a lively, crispy wine with aromas of citrus fruit, pittige wijn met aroma’s van citrusvruchten, gooseberry, green apple and pomegranate. kruisbessen, groen appel en granaatappel.

Rivaner is used to produce popular consum- Rivaner is een populaire drinkwijn met een ELBLING er wines with a pleasant acid structure, which aangename zuurstructuur die, afhankelijk van de after maturation bring out fruit notes of ap- vinificatie, sappige vruchtentoetsen bevat van apple, mirabelle plum, apricot, and peach as pel, mirabel, abrikoos en perzik en ook kruidige well as spicy overtones in the direction of nut- componenten die aan muskaatwijnen doen den- meg. These are wines for uncomplicated, day- ken. Het zijn wijnen voor een ongecompliceerd, to-day enjoyment, that are « simply good». alledaags gebruik die « gewoon lekker » zijn.

Auxerrois is a rather rare cultivar, used to Auxerrois is een veeleer zeldzame druivensoort produce highly diverse, particularly gastro- die heel veelzijdige, bijzonder gastronomische nomic wines. Their style is rather mellow, the wijnen oplevert. Hij heeft een eerder lage zuurte- Rivaner taste profile both fresh and fruity but also graad, de smaak is zowel fris en fruitig als complex. complex. The aromatic pallet ranges from De aroma’s variëren van meloen, mirabel, citrus- melon, mirabelle, citrus fruit and floral notes, vruchten en fruitige toetsen tot exotische vruchten, to exotic fruit, quince and notes of melting kwee en zachte honingtoetsen ( vooral bij topwijnen honey ( particularly in top-level wines which die in barriques gevinificeerd zijn ). Er kunnen wij- are matured in oak barrels ). They can evolve nen mee geproduceerd worden die uitstekend be- into long-keeping wine, reminiscent of a white waard kunnen worden en die aan witte burgunder- Burgundy. wijnen doen denken.

Pinot blanc is an important basic wine Pinot blanc is enerzijds een belangrijke basis- for crémant, but also a racy, fruity still wijn voor crémant, anderzijds is het een pittige, AUXERROIS wine with a lively and playful acidity and fine fruitige stille wijn met een uitgesproken, speelse minerality. It excels through fresh citrus zuurtegraad en een fijne mineraliteit. Hij verleidt aromas, white blossoms, notes of pineapple, met frisse citrusaroma’s, witte bloesems, toetsen pear and apple as well as a hint of almonds. van ananas, peer en appel en een zweempje aman- If Pinot blanc is matured in oak barrels, delen. Wanneer Pinot blanc in barriques wordt the fruity notes shift to buttery, melting gevinificeerd, verschuiven de fruittoetsen in de overtones. richting van boterachtige, smeuïge componenten.

Pinot gris is a very popular cultivar in Lux- Pinot gris is een erg populaire druivensoort embourg, the cultivated acreage for which in Luxemburg. In de laatste 20 jaar is de opper- has doubled in the last 20 years. Because vlakt die met deze druivensoort is bepland, PINOT BLANC of their specific aromas, these wines are verdubbeld. Op basis van hun specifieke aro- considered an ideal accompaniment for high- ma gelden ze als ideale wijnen voor bij het eten, end gastronomy as well as hearty, traditional zowel voor fijnere gastronomie als bij stevige, tra- fair. They stand out for their fresh, pleasant ditionele gerechten. Ze worden gekenmerkt door acidity and nice minerality. Connaisseurs will hun frisse, aangename zuurtegraad en een mooie discover notes of yellow flowers or pears, mineraliteit. Liefhebbers ontdekken er toetsen but also dried fruit as well as nutty, roasted van gele vruchten of peren in, maar ook gedroog- aromas. de vruchten en nootachtige, geroosterde aroma’s.

PINOT GRIS

12 AOP – Moselle Luxembourgoise Riesling is probably the best known white Riesling is ongetwijfeld de bekendste druiven- wine cultivar. The Riesling from Luxembourg soort voor witte wijn. De Luxemburgse Riesling « breathes » the shell limestone soil on which « ademt » de schelpkalkbodem waarop de wijnsto the vines grow. They confer intense minerali- kken groeien. Deze geeft de wijn een intensieve ty, which seems less fruity than in wines that mineraliteit die minder fruitig is dan bij wijnen van stem from slated soils, but are very com- druiven op een leisteenbodem, maar die wel zeer plex and stimulating as a result. Riesling complex en opwekkend is. Als droge wijn, maar is ever so multi-facetted, whether as dry ook als late oogst of ijswijn is Riesling bijzonder wine, late vintage or ice wine: The acidity veelzijdig: de zuurtegraad is opwekkend, de aro- is stimulating, the play of aromas complex ma’s zijn complex (citrustoetsen, appel, abrikoos, RIESLING (notes of citrus fruit, apple, apricot, quince, kwee, exotische vruchten) en gaat gepaard met exotic fruit), plus an elegant minerality and een elegante mineraliteit en kruidige componen- spicy overtones. Riesling wines particularly ten. Rieslingwijnen geven een bijzonder correcte af- reflect the terroir from which they stem. spiegeling van het terroir waar ze vandaan komen.

Gewürztraminer presents a multitude of Gewürztraminer levert een overvloed van aromas. Whether as a stimulating aperitif or aroma’s op. Zowel als stimulerend aperitief als exquisite accompaniment for a cheese platter: als heerlijke begeleider van de kaasschotel: de in- the intensive aromas of rose, lychee, peach, tense aroma’s van rozen, lychee, perzik, abrikoos, apricot, orange, grapefruit and honey, together sinaasappel, grapefruit en honing gecombineerd with perfect harmony of sweetness and acidity, met de perfecte harmonie tussen zoet en zuur ma- Gewürztraminer make for singularly delightful wines. ken deze wijnen tot een bijzondere lekkernij.

15 % ) / 189 ha ( PINOT GRIS

% ) % ) 25 / 156 ha ( 13 / 315 ha ( RIESLING RIVANER

) % ) 7 % / 89 ha ( / 180 ha ( 14 ELBLING AUXERROIS

% ) / 21ha ( 2 % ) / 153 ha ( 12 PINOT Blanc GEWÜRZTRAMINER

AOP – Moselle Luxembourgoise 13 2014: 2 922 950 bottles

2014: 2 922 950 flessen

2000: 1 328 850 bottles

2000: 1 328 850 flessen

1991: 227 850 bottles

1991: 227850 flessen Luxembourg Luxemburg sparkles sprankelt

« The name CRÉMANT DE LUXEMBOURG CRÉMANT DE LUXEMBOURG This is quality sparkling wine of the highest Dat is kwaliteitsschuimwijn van topniveau. ‹ Crémant › has been calibre. Sinds 1991 mogen de Luxemburgse kwaliteits- used for sparkling The name « Crémant » has been used for spar- schuimwijnen de benaming « Crémant » gebrui- kling wine from Luxembourg since 1991, provided ken op voorwaarde, dat ze aan de wettelijk vastge- wine from the legal requirements are met. legde voorwaarden voldoen.

Luxembourg since An innovative spirit, awareness of tradition and Dankzij zin voor innovatie, oog voor traditie en creativity have combined to create, in just two creativiteit werd binnen een tijdspanne van twee 1991. » decades, a product that enchants even the most decennia een product ontwikkeld waar zelfs veel- discriminating connaisseurs. eisende kenners enthousiast over zijn.

The crémant is based on healthy, aromatic De basis voor crémant zijn gezonde, aromati- « Sinds 1991 mogen grapes with a refreshing acidity, favoured by sche druiven met een verfrissende zuurheid, die the geographic location of Luxembourg’s wine- bevorderd wordt door de geografische ligging de Luxemburgse making region. The selection of cultivars, van het Luxemburgse wijnbouwgebied. Door de composition of the vintage and the maturity keuze van de druivensoorten, de samenstelling kwaliteitsschuim- period combine to make unparalleled products, van de cuvée en de duur van de gisting ontstaan turning Crémant de Luxembourg into a very er unieke producten die van Crémant de Luxem- wijnen de benaming special experience for the palate. bourg een unieke smaakbeleving maken. ‹ Crémant › The term « Crémant » may be used only for De naam « Crémant » mag alleen gebruikt wor- gebruiken .» quality sparkling wine, white or rosé, with den voor kwaliteitsschuimwijn, zowel wit als protected designation of origin if: rosé, met een beschermde herkomstaanduiding op voorwaarde dat:

- the grapes are harvested by hand - de druiven met de hand geoogst worden

- the wine is obtained from the must from pres- - de wijn gewonnen wordt uit most afkomstig van sing whole or destemmed grapes de persing van al dan niet onttroste druiven

- no more than 100 litres of must are obtained - uit 150 kilo druiven niet meer dan 100 liter from 150 kilos of grapes most gewonnen wordt

- the vintage turns to sparkling wine through - de cuvée schuimwijn is geworden door een a second alcoholic fermentation in the bottle tweede alcoholische gisting in de fles

- the vintage is stored on its lees for at least - de cuvée minstens negen maanden lang onon- nine months without interruption in the same derbroken in hetzelfde bedrijf op de droesem winery gerijpt is

- the sparkling wine is separated from its lees by - de schuimwijn door te zuiveren van zijn droe- disgorging sem is gescheiden

-the highest content of sulphur dioxide may not - de maximaal hoeveelheid zwaveldioxide van exceed 150 mg/l 150 mg / l niet overschreden wordt

- the sugar content amounts to less than 50 g/ l - het suikergehalte lager is dan 50 g / l

14 AOP – Moselle Luxembourgoise

16 AOP – Moselle Luxembourgoise Luxembourg: Luxemburg Reds too kan ook rood

Red wines from Luxembourg are produced from De rode wijnen uit Luxemburg worden gemaakt van the Pinot noir, Pinot noir précoce, Saint Lau- de druivensoorten Pinot noir, Pinot noir précoce, rent and Gamay grape varieties, with Pinot noir Saint Laurent en Gamay. Vooral de Pinot noir speelt playing a particularly prominent role. een belangrijke rol.

The acidity is generally lower than in white De zuurtegraad is gewoonlijk lager dan bij witte wines, i.e. between 4 g/l and 6 g/l. The re- wijnen; die bedraagt tussen 4g/l en 6g/l. De hoe- sidual sugar content is generally below 5 g/l, veelheid restsuikers ligt doorgaans lager dan while the alcohol value varies between 12% 5g/l, het alcoholpercentage varieert van 12% vol. vol. and 13.5% vol. tot 13,5% vol.

The red wines are matured in a steel tank or in Afhankelijk van het gewenste wijnprofiel worden de oak barrels or tuns. rode wijnen in een stalen tank of in houten vaten ( barriques of voeders ) gevinificeerd. The vintner influences the character of his product through the mash treatment ( heating, Door de manier waarop de pulp wordt behandeld traditional maceration, etc. ). ( verhitting, pulpgisting… ) en met de vinificatie beïn- vloedt de wijnbouwer het karakter van zijn product. Pinot noir plays an important role as the basic wine for crémant, rosé or pressed as a white Pinot noir speelt een belangrijke rol als basiswijn wine for the summer, as well as a complex red voor crémant, als rosé of witte wijn voor de zomer, wine from an oak barrel. maar ook als complexe rode wijn uit een barrique.

A ripe Pinot noir has aromas of black cherries, Een rijpe Pinot noir heeft aroma’s van zwarte ker- blackberries and plums, as well as a hint of sen, bramen en pruimen, en wanneer hij in een vanilla and roast aromas, if matured in oak barrique is gevinificeerd, bevat hij ook een schijntje barrels. van vanille en geroosterde aroma’s.

The varieties Pinot noir précoce, Saint Laurent Andere druivensoorten zijn Pinot noir précoce, Saint and Gamay play a rather subordinate role. Laurent en Gamay, maar die spelen een minder belangrijke rol.

AOP – Moselle Luxembourgoise 17 Luxembourg: Luxemburg: an old wine- het oude wijn- growing region bouwgebied

Wine-growing in the Moselle Valley can look De wijnbouw aan de Moezel kan op een lange tra- « The monasteries back to a long and proud tradition. Already in ditie terugblikken. Reeds in 370 n.Chr. beschreef de 370 A.D, the Roman poet Ausonius described romeinse dichter Ausonius hoe de hogergelegen perpetuated the how the higher parcels on the slopes rising percelen van de hellingen langs de oever van de from the banks of the Moselle were planted Moezel met wijngaarden waren beplant, terwijl de wine-making tradition with vines and the river plains were used for vlakke delen langs de rivier voor akkerbouw werden agriculture. The monasteries perpetuated the gebruikt. In de middeleeuwen zetten de kloosters de in the middle ages. » wine-making tradition in the middle ages. This wijngaarden voort. In die klimatologisch warmere warmer climatic period witnessed an expan- periode werd de oppervlakte met wijnstokken uitge- sion of viticulture to the entire country up to breid tot het hele land, tot in de Ösling. Maar na de Ösling. These vineyards disappeared again ergste winter van het millennium, in 1709, verdwe- « In de middeleeuwen after the Great Frost of 1709. Only the vine- nen die aanplantingen weer. Alleen de wijngaarden yards in the milder river plains survived – as in de mildere rivierdalen bleven bewaard – precies zetten de kloosters de we know them to the present day. zoals we ze nu nog altijd kennen. wijngaarden voort. » The 20th century has gone through multi- De 20ste eeuw zorgde voor tal van veranderingen. De faceted changes. The destruction of the wijngaarden die door de druifluis werden vernietigd, vineyards by phylloxera, the two World Wars, de twee wereldoorlogen en ook de door de markten as well as upheavals brought about by the geëiste veranderingen dwongen de wijnbouwers markets have forced vintners to redirect ertoe zich telkens weer te heroriënteren en zich aan their efforts and to adapt to the prevailing de omstandigheden aan te passen. Dat leidde tot circumstances. This has led to a fundamental fundamentele veranderingen in de soorten wijnen change in the spectrum of cultivars, marketing en in de marketing, waarbij steeds meer aandacht methods and the idea of quality. werd besteed aan kwaliteit.

The traditional tuns were replaced by modern Reeds in het midden van de jaren zeventig vervingen stainless steel tanks in many cellars already vele wijnhuizen de traditionele houten vaten door in the mid 1970s, to confer a fresher and more moderne tanks van roestvrij staal om de wijnen fruity character to the wines. Consultancy and frisser en fruitiger te maken. Advies en een pro- professional training gained ever greater impor- fessionele opleiding werden almaar belangrijker, tance, and this was reflected in the wine style. en dat had zijn uitwerking op de kwaliteit van de Vinification techniques such as maturation in wijn. De vinificatietechnieken, bijvoorbeeld wijn oak barrels were adapted and new cultivars maken in barriques, werden aangepast en er werd were tested. New wine styles and products met nieuwe druivensoorten geëxperimenteerd. Zo emerged such as Crémant de Luxembourg and ontstonden er nieuwe wijngenres en producten the speciality wines. zoals Crémant de Luxembourg en de speciale wijnen.

18 AOP – Moselle Luxembourgoise

Luxembourg: Luxemburg: a moDERN wine- een modern growing region wijnbouwgebied

QUALITY ENHANCEMENT IN THE VERBETERING VAN DE KWALITEIT IN DE « The concept of VINEYARD WIJNGAARD ‹ terroir › is gaining The quality in the bottle originates in the vine- De kwaliteit in de fles ontstaat in de wijngaard. yards. Knowledge of the natural processes as Kennis over de natuurlijke cyclussen en totale toe- importance in the well as the utmost foliage and soil care are wijding bij het verzorgen van de druivenstokken en the prerequisites to the production of a pre- de bodem zijn basisvoorwaarden om een topwijn international wine mium wine. Pruning is the first step to grape te kunnen maken. He snoeien van de wijnstokken yield regulation. Coordinated soil and foliage is de eerste stap om de opbrengst te regelen. Het segment.» work help the vines to grow and mature under werk aan de bodem en het bladgroen worden daar optimal conditions through the entire vegeta- ook op afgestemd en helpen de wijnstokken tijdens tion period. The high point for all vintners is de jaarlijkse cyclus om in ideale omstandigheden undoubtedly the grape harvest. They broach te kunnen groeien en rijpen. De druivenpluk is voor « In de internationale this last operation with great joy and hope, be- alle wijnbouwers zonder enige twijfel het hoogtepunt. cause they are now going to be rewarded for Vol vreugde en verlangen zien ze uit naar die laatste wijnwereld krijgt the many arduous stages during the vegeta- fase, want nu worden ze voor het vele, arbeidsin- tion period. The grapes are fully ripe, brightly tensieve werk tijdens het groeiseizoen beloond. De het begrip ‹ terroir › coloured and taste very sweet. If the ripen- druiven zijn rijp, mooi gekleurd en smaken heel ing parameters sugar and acidity correspond zoet. Wanneer suiker en zuurheid, de parameters almaar meer to the ideal values, then vinification can get voor de rijpheid, aan de gewenste waarden voldoen, under way. dan kan het plukken beginnen. betekenis.» Modern vinification methods: Once the grape Moderne vinificatiemethodes: Wanneer de druiven harvest has ended and the wine cellar is geplukt en de wijkelders gevuld zijn, is het de beurt well filled, the cellarers and oenologists aan de keldermeesters en de oenologen. Zij moeten come into play, to produce full-body wines uit de hoogwaardige druiven, karaktervolle wijnen from the high quality grape material. Mod- met veel smaak produceren. Een wijnkelder met ern cellar equipment and a deliberate choice moderne apparatuur en de bewuste keuze voor of steel tanks or wood barrels give the wines stalen tanks of hout geven de wijnen hun definitieve their final touch. smaak.

RESEARCH ON QUALITY ONDERZOEK OM DE KWALITEIT TE ENHANCEMENT VERBETEREN

To meet the economic and climatic challenges Om het hoofd te kunnen bieden aan de econo- in wine-making, the government of Luxem- mische en klimatologische uitdagingen in de bourg, the Institut Viti-Vinicole ( IVV ) and the wijnbouw zetten de Luxemburgse staat, het Insti- Luxembourg Institute of Science and Technology tuut Viti-Vinicole ( IVV ) en het onderzoekscentrum [ LIST ] conduct research projects over several LIST ( Luxembourg Institute of Science and Techno- years. logy ) meerjarige onderzoeksprojecten op.

Terroir project: It makes perfect sense to Project Terroir: Het is zinvol om de invloed van characterise the influence of the terroir on het terroir op het wijngenre preciezer te bepalen. the wine style with greater precision. This is Dat is het doel van het onderzoeksproject dat IVV precisely the purpose of a research project en LIST hebben opgestart: « Invloed van het ter- initiated by IVV and LIST, entitled « Influence roir op het typische karakter van rieslingwijnen of terroir on the typicity of Riesling wines from van de Luxemburgse Moezel ». In de internatio- Luxembourg’s Moselle Valley. » The concept nale wijnwereld krijgt het begrip « terroir » steeds of « terroir » is gaining importance in the in- meer betekenis. Kritische, geïnteresseerde wijnlief- ternational wine segment. Critical, open-minded hebbers willen de herkomst en de typische consumers are interested in the origin and kenmerken van hun wijnen leren kennen. Daarom individual character of their wines. The ter- zal het project Terroir de Luxemburgse Moezel- roir project will accordingly help Moselle wine wijn een duwtje in de rug geven en zijn typische from Luxembourg to communicate the typicity karakter en de variatie van de terroir wijn- and diversity of its terroir even better. gaarden nog meer bekendheid verschaffen.

20 AOP – Moselle Luxembourgoise Deliberate choice of steel tanks or wood barrels give the wines their final touch. De bewuste keuze voor stalen tanks of hout geven de wijnen hun definitieve smaak.

Provino project: The three-year Provino re- Le projet Provino: Het drie jaar durende onder- search project was initiated as part of the zoeksproject Provino werd in het leven geroepen national implementation of EU Directive in het kader van de omzetting van EU-richtlijn 2009/129. This requires the implementation 2009/128. Die eist dat alle maatregelen ter be- of all plant protection measures relating to scherming van planten, overeenkomstig de goede location, cultivation and situation for the sake werkpraktijk, moeten worden uitgevoerd uitgaande of good practices. The use of pesticides is to van de locatie, cultuur en specifieke situatie. Het be limited to the degree necessary. The main gebruik van gewasbeschermingsmiddelen moet emphasis of the project sponsored by the IVV tot een minimum beperkt worden. Bij het project and LIST is to minimise the use of pesticides dat door IVV en LIST gesteund wordt, ligt de nadruk through innovative wine-making strategies. vooral op het minimaliseren van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen in de wijnbouw. Dat gebeurt met de hulp van innovatieve, wijnbouwtech- nische strategieën.

Charta wines Charta-wijnen

DOMAINE ET TRADITION, CHARTA SCHENGEN DOMAINE ET TRADITION, CHARTA SCHENGEN PRESTIGE and CHARTA.PRIVATWËNZER are PRESTIGE en CHARTA.PRIVATWËNZER zijn ini- initiatives committed to the production of tiatieven die zich ertoe verbonden hebben exquisite lines. First-class, sloping or ter- uitgelezen wijnen te produceren. Wijngaarden raced vineyards, strict requirements, quantity van topkwaliteit, gelegen op steile hellingen of limitations and stringent controls are pre- terrassen, strikte voorschriften, een beperking conditions to marketing under the charta van de hoeveelheid en strenge controles zijn voor- wines logo. waarden waaraan moet worden voldaan om wijnen onder het logo van de charta-wijnen op de markt te mogen brengen.

AOP – Moselle Luxembourgoise 21 22 AOP – Moselle Luxembourgoise Tell me where Zeg me waar you come from je vandaan komt and I’ll tell you en ik zeg je wie who you are je bent

...This is how the philosophy of protected desig- …Zo of toch ongeveer zo zou je de filosofie kunnen nation of origin [ Appellation d‘Origine Pro- omschrijven van de beschermde oorsprongsaan- tégée ( AOP ) in French ] can be described in duiding – in het Frans de Appellation d‘Origine a nutshell, and this applies also to « Moselle Protégée ( AOP ). De beschermde oorsprongs- Luxembourgeoise », which is a designation of aanduiding « Moselle Luxembourgeoise » is een origin. herkomstaanduiding.

The AOP attests that a product is produced, De AOP geeft aan dat het telen, verwerken en processed and made according to an estab- produceren van een product in een bepaald lished procedure in a specified geographic geografisch gebied volgens een erkend en region. Man, tradition, and natural conditions nauwkeurig vastgelegd procedé is gebeurd. De ( soil, climate, slope gradient and orientation ), mens, de traditie en de natuurlijke omstan- the terroir in other words, give the product digheden ( bodem, klimaat, hellingsgraad en its identity. oriëntatie van de helling ), met andere woorden het terroir, verlenen het product zijn identiteit.

vinification vinificatie ripeness LOCATION RIJPHEID liGGING Terroir SOIL microclimate BODEM microklimaat

WINEYARD MANAGEMENT wijngaardmanagement

Terroir is a concept which is not used exclu- Terroir is een begrip dat niet uitsluitend in de sively in viticulture. It generally describes wijnbouw wordt gebruikt. Het is een algemene the affiliation to a region or a limited area, aanduiding die aangeeft dat een product bij een which is interrelated with the product. The regio of een geografisch beperkt gebied hoort en French word terroir can be translated as « soil » daar een wisselwerking mee heeft. Het Franse or « stemming from the soil ». woord terroir kan vertaald worden als « bodem » of « zijn herkomst verradend » . From the wine-making point of view, ter- In de wijnbouw staat terroir voor de volledige, roir describes the overall natural setting of natuurlijke omgeving van de wijngaard met alle the vineyard with its many interrelations. wisselwerkingen. Het slaat niet alleen op de bodem Not only the soil of the initial vineyard, but van de wijngaard zelf, maar veeleer op het com- rather the complex interplay between soil, plexe samenspel van bodem, ligging (topografie), topography, climate and human influence klimaat en menselijke invloed ( bv. de manier en ( e.g. type and style of vinification ). de stijl van de vinificatie ).

The vine is a cultivated plant, with complex De wijnstok is een cultuurgewas dat complexe klima- climatic requirements. Temperature, precipita- tologische eisen stelt. Temperatuur, de hoeveelheid tion, and period of sunshine play a decisive role. neerslag en het aantal uren zonneschijn spelen een Owing to its geological nature and geographic doorslaggevende rol. Op basis van de geologische location, Luxembourg’s wine-growing region is kenmerken en de geografische ligging geniet het favoured by a maritime climate with a continental wijnbouwgebied van Luxemburg van een maritiem influence. klimaat met continentale invloeden.

AOP – Moselle Luxembourgoise 23 1

GREVENMACHER

1 2

AHN 2

2 2

WORMELDANGE

2 1

1 1 REMICH

WELLENSTEIN

SCHWEBSANGE

WINTRANGE GeologiCAL MAP 1 GEOGRAFISCH SCHENGEN KAART 1

24 AOP – Moselle Luxembourgoise Soil work in the vineyaard. Grondbewerking in de wijngaard.

1 2

Two different rock formations characterise Twee verschillende steenformaties kenmer- the wines of Luxembourg’s Moselle Valley. ken de Luxemburgse Moezelwijnen.

1 Keuper 1 Keuper

In the Canton of Remich, the vines grow mainly In het kanton Remich groeien de druivenstokken on Keuper with marl clay. Keuper came into hoofdzakelijk op Keuper met kalkmergel. Keuper being 159 to 230 million years ago through ontstond 195 tot 230 miljoen jaar geleden door the silting of a violent sea. The Valley is rath- het verzanden van een gigantische zee. Van er wide open from Schengen to Greiveldingen. Schengen tot Greiveldingen is het dal redelijk The rounded and gently slanting slopes produce breed. De afgeronde en zacht aflopende hellin- wines that are as full-bodied and harmonious gen leveren wijnen op die even vol en harmonieus as the landscape. zijn als het landschap.

2 Shell limestone 2 Schelpkalk

Fissured layers of shell limestone predominate In het kanton Grevenmacher overwegen steile hel- in the Canton of Grevenmacher. Shell limestone lingen met terrassen van schelpkalk. Schelpkalk developed 205 to 215 million years ago from ontstond 205 tot 215 miljoen jaar geleden door de marine deposits. The slow erosion between afzetting van zeeorganismen. Door de langzame Greiveldingen and Grevenmacher brought into erosie is er tussen Greiveldingen en Grevenmacher being a narrow Valley with steep, precipitous, een smaller dal ontstaan met steile hellingen die dolomitic slopes, where racy and elegant wines lijken op de hellingen in de Dolomieten en die pittige are perfectly at home. en elegante wijnen opleveren.

GeologiCAL MAP GEOGRAFISCH KAART

Soil profile Soil profile « Limestone- « Keuper » Sludge Soil from Moselle» Bodemprofiel Bodemprofiel «Kalk modder « Keuper » bodem van de Moezel »

AOP – Moselle Luxembourgoise 25 Sloping and Percelen met terraced steile hellingen vineyards en terrassen

A distinctive feature of Luxembourg’s Moselle Heel typisch voor de Luxemburgse Moezel zijn Valley are the wines from sloping and terraced de wijnen die afkomstig zijn van steile hellingen vineyards. en terrassen.

Slope gradient cultivated area ( in % ) ha Hellingsgraad gecultiveerde oppervlakte ( in % )

> 30 % 291 23.6 %

> 45 % 32 2.6 %

Terraces 8 0.6 % Terrassen

These individual locations have for centuries Al eeuwenlang kenmerken die uitzonderlijke wijn- characterised the landscape in the Moselle gaarden het landschap in de vallei van de Moezel Valley and constitute a unique cultivation en vormen ze en uniek cultuurlandschap. Het be- landscape. Owing to their labour and cost- werken van die wijngaarden is arbeidsintensiever intensive nature, this acreage has declined en duurder en daardoor is hun oppervlakte in de sharply in recent years, but efforts under afegelopen jaren duidelijk achteruitgegaan, maar such extraordinary geographic and geo- door de buitengewone geografische en geolo- logical conditions pay off. The steep angle gische omstandigheden loont het om zich die of inclination ensures optimal exposure to moeite te getroosten. De steile hellingsgraad zorgt the sun and heating of the often still very voor een optimale blootstelling aan de zon en de original ground. This confers additional body, opwarming van de vaak nog op-en-top originele aromas and complexity to the wine. bodem. Dat bezorgt die wijnen extra volheid, aroma’s en complexiteit.

26 AOP – Moselle Luxembourgoise Quality

quantity/ ha = AOP

the «Appellation de «Appellation d’origine d'origine protégée –Moselle protégée – MOselle Luxembourgeoise» Luxembourgeoise»

The main feature of the « Appellation d‘Origine Het belangrijkste kenmerk van de « Appellation « The narrower the Protégée - Moselle Luxembourgeoise » is the d‘Origine Protégée - Moselle Luxembourgeois- orientation to the internationally recognised se » is dat hij zich op het internationaal erkende geographic entity, principle of origin. The Marque Nationale herkomstprincipe richt. Tot vandaag gold voor de [ national brand ] system has been used to Luxemburgse wijnen het systeem Marque Natio- the more one can date for the origin and quality of the pro- nale. Dat nationale merk werd in 1935 ingevoerd duct, ever since it was created in 1935. The en garandeert de herkomst en de kwaliteit van taste the origin. » Marque Nationale pursued two goals from the het product. Vanaf het begin streefde het Marque outset : Nationale voor wijn twee doelstellingen na :

1. Vintners were to be motivated to produce 1. De wijnbouwers moesten worden gestimuleerd « Hoe kleiner de quality wines, so as to be able to get a better om kwaliteitswijnen te produceren om zo een geografische price. betere verkoopprijs te kunnen bedingen. 2. The Marque nationale label would reassure 2. De consument moest door het label Marque eenheid, hoe consumers that they were getting a quality nationale beseffen dat hij een kwaliteits duidelijker je de product. product kocht. The aims of « AOP - Moselle Luxembourgeoise» De « AOP - Moselle Luxembourgeoise » blijft deze- herkomst kunt remain the same, but the way of getting there lfde doelstellingen nastreven, maar hij doet dat is different : « Quality in the glass » has been op een andere manier : « De kwaliteit in het glas » smaken. » replaced by the principle of origin. wordt vervangen door het herkomstprincipe.

Ever since the Marque Nationale came into being, Sinds de invoering van het Marque Nationale wor- wines have been judged according to the princi- den de wijnen beoordeeld volgens het motto « de ple of « Quality in the glass ». The principle is kwaliteit in het glas ». Het principe gaat doorgaans altogether justified, but no longer corresponds wel op, maar het voldoet niet meer aan de huidige to the circumstances that prevail today. Clear omstandigheden. Een duidelijk bewijs daarvan zijn proof for this is provided by the charta (charter) de charta-wijnen van Domaine et Tradition, Charta wines of Domaine et Tradition, Charta Schengen Schengen Prestige en charta.privatwënzer. De or- Prestige and charta.privatwënzer. The sponsors of ganisaties achter deze drie privé-initiatieven hebben these three private initiatives recognised that the ingezien, dat de oogst een doorslaggevend element yield places a decisive role in conferring a certain is om een eindproduct van een bepaalde kwaliteit quality to the end product. The « AOP - Moselle af te leveren. De invoering van de « AOP - Mosel- Luxembourgoise » was not introduced solely for le Luxembourgoise » is niet alleen het resultaat the implementation of EU regulations. It is also van de omzetting van de EU-wetgeving. Die komt in response to the growing quality awareness of er ook als antwoord op de toegenomen vraag van contemporary wine lovers. moderne wijnliefhebbers naar kwaliteitswijnen.

The main feature of the « AOP - Moselle Lux- Het belangrijkste kenmerk van de « AOP - Mosel- embourgeoise » is the quality certification on le Luxembourgeoise » is de kwaliteitsgarantie op the basis of the geographic origin of the basis van de geografische oorsprong van het pro- product. The region concerned must be duct. Een voorwaarde om de naam van een geo- defined with precision before the name of a grafische eenheid te mogen gebruiken, is dat het geographic unit can be used. This principle betreffende gebied heel nauwkeurig gedefinieerd of origin can be easily explained as follows: moet zijn. Dit herkomstprincipe is makkelijk te « the narrower the geographic entity, the more verklaren: «Hoe kleiner de geografische eenheid, one can taste the origin ». It is therefore hoe duidelijker je de herkomst kunt smaken». Het clear that rules are needed to define ligt dus voor de hand dat er regels nodig zijn. En de stricter quality requirements, such as yield herkomstgebieden worden niet enkel almaar klei- per hectare together with the increasing ner, de kwaliteitseisen worden ook almaar strenger, narrowness of the area of origin, for this zo is bijvoorbeeld vastgelegd hoeveel druiven er per is the only way that the origin hierarchy can hectare geoogst mogen worden. Alleen zo kan de function. herkomsthiërarchie werken.

AOP – Moselle Luxembourgoise 27 Wines of DE Wijnen van « AOP - Moselle « AOP - Moselle luxembourg- Luxemboug- eoise » eoise »

LIEU-DIT: terroir wines LIEU-DIT: terroirwijnen

What are known as terroir wines stem from De zogenaamde perceelwijnen zijn afkomstig the best vineyards in Luxembourg’s Moselle van de beste wijngaarden van de Luxemburgse Valley. The individual locations are delimited Moezel. De waardevolle percelen zijn uniek en with precision. Here, the quality of a wine is nauwkeurig afgebakend. Hier wordt de kwa- determined by the terroir, the origin. The vine- liteit van een wijn bepaald door het terroir, de yard, low yields, selective manual harvest, as herkomst. De wijngaard, beperkte opbrengsten, well as cultivation in harmony with nature selectieve oogst die met de hand gebeurt en het zo are just some criteria for the outstanding natuurlijk mogelijk cultiveren van de wijngaard zijn quality of these wines. slechts enkele criteria die de uitstekende kwaliteit van deze wijnen verklaren.

COTEAUX DE: typical premium wines COTEAUX DE: premiumwijnen die typisch zijn

Coteaux wines are typical ( in terms of cultivar De coteauxwijnen zijn klassieke, Luxemburgse Moe- and region ), classic wines from Luxembourg’s zelwijnen die typisch zijn voor een druivensoort en Moselle Valley. These premium wines stem from voor een gebied. Deze premiumwijnen zijn afkomstig top-quality vineyards in the cantons of Greven- van excellente wijngaarden in de kantons Greven- macher or Remich. As such, they represent two macher of Remich. Tegelijk vertegenwoordigen ze different types of soil: shell limestone ( Greven- twee verschillende bodemtypes: schelpkalk (kanton macher ), and keuper with marl clay ( Remich ). Grevenmacher), keuper met kalkmergel (kanton Re- Manually harvested grapes, low yields and mich). Met de hand geselecteerde druiven, beperkte careful processing turn the origin into a taste opbrengsten, en een zorgvuldige verwerking maken experience. deze herkomst tot een smaakbelevenis.

CÔTES DE: harmonious entry level wines CÔTES DE: evenwichtige beginnerswijnen

Wines with the designation of origin «Côtes Wijnen met de herkomstaanduiding «Côtes de» zijn de» are high calibre, harmonious entry level evenwichtige beginnerswijnen van hoog niveau. Frui- wines. Fruity, light wines for uncomplicated, tige, lichte wijnen om elke dag ongecompliceerd van daily enjoyment. The yield limit for all culti- te genieten. Voor alle druivensoorten is de maxi- vars is maximum 100 hectolitres per hectare, male productie vastgelegd op 100 hectoliter per except for Elbling and Rivaner (115 hectolitres hectare; bij Elbling en Rivaner is dat 115 hectoliter per hectare). per hectare.

CRÉMANT DE LUXEMBOURG CRÉMANT DE LUXEMBOURG

Healthy, aromatic grapes, with a freshing acidity Gezonde, aromatische druiven met verfrissende form the basis of this quality sparkling wine of the zuren vormen de basis van deze mousserende wijn highest calibre. The selection of grape varieties, op hoogste niveau. Door de keuze van de druiven- composition of the vintage and the maturity soorten, de samenstelling van de cuvée en de duur period combine to make unparalleled products, van de gisting, ontstaan er unieke producten die turning Crémant de Luxembourg into a very van Crémant de Luxembourg een unieke smaak- special experience for the palate. beleving maken.

28 AOP – Moselle Luxembourgoise The «Wormer Koëppchen» is one of the most famous wine regions in Luxembourg. De «Wormer Koëppchen» is een van de meest bekenste wijn regios in Luxemburg.

HARMONIOUS ENTRY LEVEL WINES evenwichtige beginnerswijnen

TYPICAL PREMIUM WINES premiumwijnen die typisch zijn voor een druivensoort

CRÉMANT DE TERROIR LUXEMBOURG WINES terroirwijnen

AOP – Moselle Luxembourgoise 29 LARGE LABEL | GROOT ETIKET

MIDDLE LABEL | MIDDLE ETIKET

SMALL LABEL | KLEIN ETIKET Door de staat State-certified gecertificeerde quality kwaliteit

Wines marketed under the protected desig- Wijnen die onder de beschermde geografische oor- «The designation of nation of origin « Moselle Luxembourgeoise » sprongsaanduiding « Moselle Luxembourgeoise » op must meet the conditions set out in the speci- de markt worden gebracht, moeten zich houden aan origin is gaining fication of « AOP - Moselle Luxembourgeoise » de voorwaarden van het lastenboek van de « AOP - and withstand a chemical and sensorial anal- Moselle Luxembourgeoise » en ook een scheikun- more and more ysis. Only then can they bear the designation dige en zintuigelijke analyse doorstaan. Alleen dan « Moselle Luxembourgeoise ». A label with the mogen ze de benaming «Moselle Luxembourgeoise» importance in state certificate must be affixed on the bottle. dragen. De flessen die daaraan voldoen, worden voorzien van een etiket met het staatscertificaat. the age of The real purpose of the « Appellation d‘Origine protégée – Moselle Luxembourgeoise » is the Het is de bedoeling van de « Appellation d‘Origine globalisation. » connection of the designation of origin and the Protégée - Moselle Luxembourgeoise » om her- quality claim. The closer we get to the top of komstaanduiding en kwaliteitsgarantie aan elkaar our quality pyramid, the more the terroir will te koppelen. Hoe hoger we in de kwaliteitspiramide come into its own. The designation of origin is naar de top opschuiven, hoe meer het terroir tot zijn «In deze tijd van gaining more and more importance in the age recht moet komen. In deze tijd van globalisering of globalisation. It constitutes an antithesis to wordt de herkomstaanduiding steeds belangrijker. globalisering wordt the technically and often excellently produced Ze vormt een tegengewicht voor de technisch vaak but soulless wines from all over the world. uitstekend geproduceerde maar karakterloze wijnen de herkomst- uit alle hoeken van de wereld. Furthermore, consumers demand a recognis- aanduiding almaar able structure of the offer. Their expectations Bovendien wil de consument een duidelijke struc- differ, depending on whether they opt for a turering van het aanbod. Hij heeft verschillende standard product (Côtes de), a premium prod- verwachtingen, afhankelijk of hij voor een stan- belangrijker. » uct (Coteaux de) or an extraordinary product daardproduct kiest (Côtes de), een kwaliteitsproduct ( Lieu-dit ). They should be given the oppor- (Coteaux de) of een echt topproduct (Lieu-dit). Daar- tunity to distinguish effortlessly between a om moeten we hem de mogelijkheid bieden om in standard wine, a premium wine or an extraor- een oogopslag een standaardwijn van een premi- dinary wine. umwijn of een topwijn te onderscheiden.

Wines with a yield of 75 hectolitres per hectare Alleen wijnen met een maximale productie van 75 can be labelled with « Coteaux de » or «Lieu- hectoliter per hectare mogen de herkomstaandui- dit ». Both are Grand premier cru -wines from dingen « Coteaux de » of « Lieu-dit » op het etiket the « Moselle Luxembourgeoise ». « Coteaux zetten. Beide zijn Grand cru -wijnen van «Mosel- de » wines are blends of different vineyards from le Luxembourgeoise». « Coteaux de »-wijnen zijn one grape variety. A « Lieu-dit » wine stems verzamelingen van verschillende percelen van een from a precisely delimited location and is con- soort. Een « Lieu-dit » -wijn is volledig afkomstig van sequently available only in a limited quantity. één nauwkeurig afgebakend perceel en is daarom Wines with a yield of 75 and 100 hectolitres slechts in beperkte hoeveelheid beschikbaar. Wijnen per hectare can be provided with the «Côtes met een productie tussen 75 en 100 hectoliter per de» designation. hectare kunnen de benaming « Côtes de » meekrijgen.

AOP – Moselle Luxembourgoise 31 CÔTES DE

COTEAUX DE

CRÉMANT DE LUXEMBOURG LIEU-DIT

32 AOP – Moselle Luxembourgoise Mystery of the Het mysterie van « wine label » het « wijnetiket »

EU Regulation 607/2009 stipulates that, when EU-verordening 607/2009 zegt dat geografische Vin de Luxembourg Appellation d’Origine Protégée-Moselle Luxembourgeoise used for labelling, geographic entities must aanduidingen, als die op het etiket vermeld be delimited with precision. At least 85% worden, nauwkeurig afgebakend moeten zijn. of the grapes, from which the wine is made, Minstens 85% van de druiven waaruit de must originate from that geographic entity. wijn gemaakt is, moeten uit dat welbepaalde geografische gebied komen. contient sulﬁtes

DOMAINE DE L’ETAT Auxerrois

2014 AOP / L-0000 0,75 L Côtes de Ehnen 12,0 vol %

Mise d’origine Institut Viti-Vinicole Remich / Luxembourg

Vin de Luxembourg Appellation d’Origine Protégée-Moselle Luxembourgeoise contient sulﬁtes

DOMAINE DE L’ETAT Pinot blanc

2014 AOP / L-0000 0,75 L Coteaux de Wellenstein 12,0 vol %

Mise d’origine Institut Viti-Vinicole Remich / Luxembourg

Vin de Luxembourg Appellation d’Origine Protégée-Moselle Luxembourgeoise contient sulﬁtes

DOMAINE DE L’ETAT Riesling

2014 AOP / L-0000 0,75 L Wintrange Felsberg 12,0 vol %

Mise d’origine Institut Viti-Vinicole Remich / Luxembourg

AOP – Moselle Luxembourgoise 33 34 AOP – Moselle Luxembourgoise essential de belangrijkste informations on gegevens op het the wine label wijnetiket

Appellation d’Origine Protégée-Moselle Luxembourgeoise2

DOMAINE DE L’ETAT

Embouteilleur 4 INSTITUT VITI-VINICOLE AOP / L-0000 6 REMICH / LUXEMBOURG 12,0 vol % 3

0,75 L 5 Vin de Luxembourg 1 contient sulﬁtes 7

Designation of origin: « Vin de Luxembourg » or « Produit de Luxembourg » Vermelding van de herkomst: « Vin de Luxembourg » of « Produit de Luxembourg » 1

Name of protected designation of origin De naam van de beschermde oorsprongsaanduiding 2

Indication of alcohol content Vermelding van het alcoholpercentage 3

Indication of producer / bottler Vermelding van de producent / bottelaar 4

Indication of volume Vermelding van de inhoud 5

Indication of state control number Vermelding van het door de staat gegeven controlenummer 6

Indication of allergens Vermelding van allergenen 7

AOP – Moselle Luxembourgoise 35