NABUCCO dyrektor naczelny Tomasz Bęben

dyrektor generalny Peter Gelb honorowy dyrektor muzyczny James Levine dyrektor muzyczny Yannick Nézet-Séguin główny dyrygent Fabio Luisi

prezes Jacek Jankowski wiceprezes Łukasz Strutyński 2.

Plácido Domingo w roli tytułowej w operze G. Verdiego. Fot.: Marty Sohl/

Prapremiera – w Teatro alla Scala w Mediolanie, 9 marca 1842 roku Premiera niniejszej inscenizacji w The Metropolitan Opera w Nowym Jorku – 8 marca 2001 roku Transmisja z The Metropolitan Opera w Nowym Jorku – 7 stycznia 2017 roku Przedstawienie trwa około 2 godzin i 45 minut z jedną przerwą Przedstawienie w języku włoskim z napisami w języku polskim Giuseppe Verdi Nabucco 3.

NABUCCO

OPERA W CZTERECH AKTACH LIBRETTO: TEMISTOCLE SOLERA WG AUGUSTE’A ANICET-BOURGEOIS I FRANCISA CORNUE

OSOBY Nabucco baryton Abigail sopran Izmael tenor Fenena sopran Zachariasz bas Anna sopran Arcykapłan Baala bas Abdallo tenor

REALIZATORZY reżyseria Elijah Moshinsky scenografia John Napier kostiumy Andreane Neofitou światło Howard Harrison

OBSADA Nabucco Plácido Domingo Abigail Liudmyla Monastyrska Izmael Russell Thomas Fenena Jamie Barton Zachariasz Dmitry Belosselskiy Anna Danielle Talamantes Arcykapłan Baala Sava Vemić Abdallo Eduardo Valdes

chór, orkiestra dyrygent James Levine

AKCJA ROZGRYWA SIĘ W BABILONIE I JEROZOLIMIE W 587 R. P.N.E. 4.

JAMES LEVINE DYRYGENT Amerykański dyrygent i pianista. Z The Metro- w Salzburgu i Bayreuth. Koncertuje z wybitny- politan Opera związany jest od czasu swego mi orkiestrami amerykańskimi i europejskimi. debiutu w 1971 r. Pełnił tu funkcje głównego W latach 1973–1993 był dyrektorem muzycz- dyrygenta i dyrektora artystycznego, a w latach nym Ravinia Festival, w latach 1993–2004 1976–2016 był dyrektorem muzycznym (obec- pełnił funkcję głównego dyrygenta Filharmonii nie: honorowy dyrektor muzyczny). Wprowadził Monachijskiej, od 2005 do 2011 r. był dyrekto- do repertuaru tego teatru szereg nowych tytu- rem muzycznym Boston Symphony Orchestra. łów (m.in. dzieła G. Gershwina, A. Schönberga, Wśród bardzo wielu nagrań oper, dokonanych I. Strawińskiego, A. Berga, K. Weilla), popro- dla Sony Classical pod jego batutą, znajdują się wadził blisko dwa i pół tysiąca przedstawień. m.in.: Holender tułacz R. Wagnera oraz Truba- Był inicjatorem telewizyjnej serii Metropolitan dur, , Luiza Miller i G. Verdiego. Opera Presents dla PBS (1977) i programu Ceniony jest także jako pianista akompaniator. Met’s Lindemann Young Artists Development Wiele uczelni przyznało mu doktoraty Program (1980). Współpracuje z festiwalami honoris causa.

LIUDMYŁA MONASTYRSKA ABIGAIL (SOPRAN) Pochodzi z Kijowa, ukończyła tamtejszą Akade- w Berlińskiej Operze Państwowej, Hamburskiej mię Muzyczną im. P. Czajkowskiego. Zadebiuto- Operze Państwowej, Grand Opera w Hous- wała w Ukraińskiej Operze Narodowej w 1996 r. ton, Pałacu Sztuk im. Królowej Sofii w Walencji, jako Tatiana w Eugeniuszu Onieginie P. Czaj- teatrze operowym w Barcelonie, kowskiego. Dwa lata później została główną na Salzburskim Festiwalu Wielkanocnym i in. sopranistką tej sceny. Międzynarodową karierę Jej repertuar obejmuje partie w operach rozpoczęła w 2010 r. występem w Deutsche G. Verdiego, P. Czajkowskiego, P. Mascagniego Oper w Berlinie i na festiwalu Pucciniego i in. Wykonuje też dzieła oratoryjne, m.in. Re- w Torre del Lago w roli Toski. W 2012 r. zaśpie- quiem Verdiego. Ma w dorobku wiele nagrań, wała po raz pierwszy w mediolańskiej La Scali w tym Makbeta dla firmy Opus Arte. Jest zaan- oraz nowojorskiej The Metropolitan Opera gażowana w promocję muzyki ukraińskiej. (jako Aida w operze Verdiego). Występuje

PLÁCIDO DOMINGO NABUCCO (BARYTON) Jeden z najsłynniejszych solistów operowych śpiewających w zarzuelach. Studiował wszech czasów, „król opery”, „człowiek renesan- w Meksyku i tam w 1961 r. debiutował w Operze su w muzyce”. Śpiewak, dyrygent, impresario Narodowej jako Alfred w Traviacie Verdiego. i przedsiębiorca (właściciel restauracji Pam- W latach 1962–1965 śpiewał w operze pano w Nowym Jorku). W ciągu swej trwającej w Tel Awiwie. W 1966 r. rozpoczął międzynaro- ponad pół wieku kariery wystąpił w ok. 3800 dową karierę. Śpiewa na wszystkich najlepszych spektaklach w 147 rolach, dyrygował ok. 500 scenach operowych świata – m.in. Metropolitan przedstawieniami i dokonał setek nagrań audio Opera w Nowym Jorku, w Mediolanie, i wideo. Jest dyrektorem generalnym opery Covent Garden w Londynie – ale najczęściej w Los Angeles (od 2000 r.), prezesem Mię- występuje w Met. W latach 90. z L. Pavarottim dzynarodowej Federacji Przemysłu Fonogra- i J. Carrerasem tworzył słynny zespół Trzech ficznego, prezydentem federacji stowarzyszeń Tenorów. Jego repertuar obejmuje dzieła działających na rzecz kultury Europa Nostra, od baroku (m.in. opera Hippolyte et Aricie założycielem światowego konkursu operowego J.Ph. Rameau) po współczesność (m.in. pra- dla młodych muzyków Operalia (1993). Urodził wykonanie napisanej dla niego opery Goya się w Madrycie w 1941 r. w rodzinie muzyków G.C. Menottiego). Giuseppe Verdi Nabucco 5.

RUSSELL THOMAS IZMAEL (TENOR) Amerykański śpiewak operowy, zwycięzca Verdiowskich. Partię Izmaela w Nabuccu Ver- Międzynarodowego Konkursu Śpiewaczego diego zaśpiewał po raz pierwszy w ubiegłym Francisca Viñasa w Barcelonie (2010) i konkur- sezonie w operze w Seattle. Ponadto ma w do- su operowego w Dreźnie (2008). Brał udział robku opery A. Berga (), J. Ofenbacha w programie rozwoju Lindemanna dla młodych (Opowieści Hoffmanna), A. Dvořáka (książę muzyków przy Metropolitan Opera. W sezonie w Rusałce), W.A. Mozarta (Tytus w Łaskawości 2014/2015 był artystą-rezydentem przy Orkie- Tytusa), G. Bizeta (Don José w Carmen) i in. strze Symfonicznej w Atlancie. Wykonuje czoło- Występuje także na estradzie, prezentując we partie operowe na takich scenach, jak opera recitale pieśni i biorąc udział w koncertach w Los Angeles, Angielska Opera Narodowa, z orkiestrą (m.in. IX Symfonia L. van Beethove- Deutsche Oper w Berlinie czy londyński Covent na, oratorium Mesjasz G. F. Haendla, Das Lied Garden. Śpiewa głównie partie przeznaczone von der Erde G. Mahlera). Bierze udział w festi- dla tenora spinto oraz dramatycznego. Szcze- walach, takich jak Mostly Mozart w nowojorskim gólnie ceniony jest za interpretacje ról Lincoln Center.

JAMIE BARTON FENENA (SOPRAN) Amerykańska mezzosopranistka, pochodząca w 2009 r. jako druga dama w Czarodziejskim z Gruzji. Zwyciężczyni konkursu BBC Cardiff flecie W.A. Mozarta. W tym sezonie, oprócz Singer of the World (2013), laureatka nagrody Feneny w Nabucco, wystąpi na tej scenie także Richarda Tuckera (2015). Ukończyła uniwersytet jako Jezibaba w Rusałce A. Dvořáka. Śpiewa w Indiana, Tanglewood Music Center w Massa- partie z oper H. Berlioza (Ursula w Beatrycze chusetts i studio operowe przy Houston Grand i Benedykt), G. Verdiego (Giovanna w Rigolet- Opera. Zadebiutowała w 2007 r. jako Anina cie), A. Previna (pani Ronaldson w Brief Enco- w Traviacie G. Verdiego w teatrze operowym unter), F. Poulenca (matka Maria w Dialogach w Saint Louis. Występuje na tak prestiżowych karmelitanek) i in. Wykonuje także dzieła orato- scenach, jak Państwowa Opera Bawarska ryjne, m.in. Requiem M. Duruflé i W.A. Mozarta w Monachium, Opera Liryczna w Chicago, oraz psalm symfoniczny Król Dawid A. Ho- Covent Garden, berlińska Deutsche Oper. neggera. Nagrała sześć płyt, współpracując W 2008 r. wzięła udział w festiwalu muzycz- m.in. z Grand Opera w Houston, operą w Atlan- nym w Aspen. W Met wystąpiła po raz pierwszy cie i wybitnym wiolonczelistą Yo Yo Ma.

ELIJAH MOSHINSKY REŻYSER Urodzony w 1946 r. w Szanghaju w rodzinie P. Czajkowskiego, R. Wagnera, R. Straussa, rosyjskich Żydów, wykształcony w Australii. F. Poulenca i in. Trzykrotnie otrzymał nagrodę Reżyser teatralny, operowy i telewizyjny. Jego Lawrence’a Oliviera (za Lohengrina, Stiffelia pierwszą znaczącą realizacją był i Żywot rozpustnika). Dla teatrów na londyńskim dla w 1975 r. Współpraco- West Endzie wyreżyserował m.in. Trzy siostry wał m.in. z londyńskim Covent Garden, Narodo- A. Czechowa, Wiele hałasu o nic W. Szekspira, wym Teatrem Królewskim w Londynie, telewi- Siłę przyzwyczajenia T. Bernharda. Dla Metro- zją BBC, Operą Australijską, Operą Liryczną politan Opera przygotował Samsona i Dalilę w Chicago, Grand Opera w Houston. Reżyse- C. Saint-Saënsa, Bal maskowy, Luisę Miller, rował dla festiwali w Adelajdzie i Amsterda- Nabucca i Otella G. Verdiego, Ariadnę na Naxos mie (Holland Festival). Znany jest zwłaszcza R. Straussa, Damę pikową P. Czajkowskiego, ze swych interpretacji dzieł G. Verdiego, ma też Sprawę Makropulos L. Janáčka. w dorobku utwory W.A. Mozarta, B. Brittena, 6.

CO NALEŻY WIEDZIEĆ O „NABUCCO”

Nabucco jest trzecią z kolei operą Meyerbeera, Halévy’ego i Rossiniego Giuseppe Verdiego (1813–1901) – z tradycyjnym włoskim bel canto. – twórcy dwudziestu dziewięciu oper, Nowością dla publiczności było takich jak np. , Trubadur, też wyeksponowanie roli chóru, Traviata, Don Carlos czy Aida. który dotychczas z reguły stanowił Verdi komponował ją, by dotrzymać bezosobowe, pozbawione wyrazu umowy z Operą La Scala tło dla wokalnych popisów solistów. w Mediolanie, przezwyciężając W Nabucco chór jest zbiorową głęboką depresję po niepowodzeniu postacią dramatu (niektórzy twierdzą, swego poprzedniego dzieła. że najważniejszą), a jego partia Premiera, podczas której w roli to nośnik emocji nadających ton tytułowej wystąpił Giorgio Ronconi, całemu utworowi. a w roli Abigail – Giuseppina Strepponi, w przyszłości małżonka Gdy jednak porównać tę operę kompozytora, odbyła się 9 marca z utworami z drugiej połowy 1842 roku i zakończyła się niezwykłym XIX wieku – choćby tego samego sukcesem, którego miarą może być Verdiego – trudno nie zauważyć, fakt, że do końca roku grano tę operę jak silnie Nabucco tkwi jeszcze w stylu w La Scali blisko siedemdziesiąt razy, klasycznej opery włoskiej, w której w ciągu zaś pierwszych dziesięciu lat wartością nadrzędną było bel canto wystawiono ją w ponad trzydziestu w formie arii i duetów. Sztuka teatrach operowych na świecie. konstruowania libretta polegała głównie na takim poprowadzeniu Autor libretta, Temistocle Solera, akcji, aby każda z głównych postaci umieścił akcję utworu na tle wydarzeń miała odpowiednią liczbę popisowych opisywanych w Biblii – najazdu arii do zaprezentowania w toku armii babilońskiej pod wodzą króla przedstawienia. Przyjęta reguła Nabuchodonozora na Judeę, prowadziła często do niedorzecznych zburzenia Jerozolimy, uprowadzenia sytuacji, gdy w najgorętszych Hebrajczyków do Babilonu oraz ich momentach akcja zatrzymywała późniejszego powrotu do ojczyzny. się na dłuższą chwilę, by jakaś Poza Nabuchodonozorem, którego postać mogła wykonać efektowną imię na potrzeby sceny zostało arię (i ewentualnie powtórzyć zitalianizowane i skrócone, reszta ją na życzenie publiczności). postaci opery i łącząca je intryga są Towarzyszyły temu określone, oczywiście fikcją. umowne pozy i gesty, podkreślające emocje wyrażane w arii. Relikty tego Verdi połączył w swym dziele rodzaju środków mimiki scenicznej styl francuskiej grand opéra można dziś jeszcze dostrzec w sztuce – uformowany w utworach Aubera, największych artystów operowych, Giuseppe Verdi Nabucco 7.

Liudmyla Monastyrska jako Abigail w Nabuccu Verdiego. Fot.: Marty Sohl/Metropolitan Opera 8.

Dmitry Belosselskiy jako Zachariasz w Verdiowskim Nabuccu. Fot.: Marty Sohl/Metropolitan Opera Giuseppe Verdi Nabucco 9.

choć są one już martwe jak teatr, z Siedmiu Cudów Świata), kunsztowną z którego pochodzą. Nabucco żyje Bramą Isztar oraz wielką, malowniczą tylko śpiewem i tym śpiewem porywa rzeką Eufrat, nad której brzegami Żydzi dziś słuchaczy na całym świecie. w trzecim akcie opłakują utraconą ojczyznę (słynne Va, pensiero). Dziejów tej opery na scenach polskich nie da się odtworzyć. W roku 1850 Babilonia była państwem położonym we Lwowie wystawiono ją w języku w dorzeczu dwóch wielkich rzek niemieckim. Polska premiera odbyła Mezopotamii: Eufratu i Tygrysu się w Warszawie w roku 1854. – pośrodku dzisiejszej Republiki Dalszego ciągu należałoby szukać Iraku. Prowadziła politykę podbojów, w popiołach archiwum warszawskiego sama także często będąc ofiarą Teatru Wielkiego, spalonego najazdów sąsiadów. Do obrony we wrześniu 1939 roku. Po wojnie wznoszono liczne twierdze, mury, Nabucco znalazł się w planach warowne świątynie, będące w naszej repertuarowych Opery Wrocławskiej epoce obiektem zainteresowania na rok 1968. Tymczasem w czerwcu archeologów. Szczególnie intensywne 1967 władze komunistyczne rozpętały prace budowlane prowadzono brutalną kampanię antyżydowską, za panowania Nabuchodonozora II. wskutek której wiele osób Zapotrzebowanie na siłę roboczą było pochodzenia żydowskiego musiało zapewne główną przyczyną podboju z Polski wyemigrować. Wystawienie – odległej wprawdzie ponad pięćset opery o wypędzeniu Żydów z ojczyzny kilometrów, ale dosyć słabej Judei. władze uznały za niemożliwe. Pojawiła się ona dopiero po piętnastu latach Mimo odwoływania się do zdarzeń na scenie opery w Bytomiu, następnie historycznych Nabucco nie powinien w: Gdańsku (1984), Łodzi (1987), być traktowany jako powtórka Bydgoszczy (1995), Poznaniu (1995) z historii starożytnej. Oto kilka i wreszcie w Szczecinie (2004), najważniejszych sprostowań: Wrocławiu (2006), Krakowie (2015) – Babilończycy pod wodzą i Warszawie (2015). Nabuchodonozora II napadali na Jerozolimę i uprowadzali Co warto wiedzieć o Nabucco jej mieszkańców trzykrotnie na przestrzeni piętnastu lat; Temistocle Solera swym librettem – drugi, najdotkliwszy z tych najazdów stworzył teatrom operowym (587 p.n.e.) miał charakter ekspedycji możliwość zbudowania efektownego karnej, ponieważ Judea nie chciała widowiska (z której one nie zawsze podporządkować się Babilonii. korzystają). Pierwszy akt Nabucca Po długim oblężeniu Jerozolima padła, umieścił bowiem we wspaniałej miasto wraz ze świątynią zostało świątyni jerozolimskiej, wzniesionej zburzone, mieszkańcy uprowadzeni; przez króla Salomona i zburzonej – nie zachowały się żadne wzmianki właśnie przez Babilończyków w owym o nawróceniu się Nabuchodonozora II nieszczęsnym roku 587 p.n.e. na judaizm; W drugim akcie akcja przenosi się do – niewola babilońska trwała Babilonu z pełnym przepychu pałacem sześćdziesiąt lat i zakończyła się Nabuchodonozora, wiszącymi dopiero po podbiciu Babilonii przez ogrodami Semiramidy (jednym Persów pod wodzą Cyrusa II. 10.

Scena zbiorowa z Verdiowskiego Nabucca. Fot.: Marty Sohl/Metropolitan Opera Giuseppe Verdi Nabucco 11.

Va, pensiero zwany Risorgimento, mający na celu pobudzenie świadomości narodowej Pod koniec życia, w jednym i zjednoczenie Włoch, przybrał z wywiadów prasowych wspominał szczególnie na sile z chwilą wstąpienia Verdi pewną próbę przed premierą na tron sabaudzki młodego Wiktora Nabucca: – „W teatrze trwały prace Emanuela, w którym upatrywano remontowe, zewsząd dochodziły przyszłego króla zjednoczonej rozmaite hałasy i pokrzykiwania Italii. Pieśń Va, pensiero, w prosty robotników, całkowicie obojętnych sposób wyrażająca tęsknotę na to, że na scenie odbywa się próba. i marzenia o ojczyźnie, trafiała w sam Soliści więc markowali śpiew, orkiestra środek nabrzmiewających uczuć grała byle jak. Gdy przyszła kolej patriotycznych słuchaczy w całej Italii. na Va, pensiero, chór nie odśpiewał Bardzo prędko stała się pieśnią znaną jeszcze pierwszego zdania, gdy i śpiewaną w całym kraju, symbolem w teatrze zapanowała cisza jak jedności, niemal hymnem narodowym. w kościele. Robotnicy przerwali pracę, usadowili się na drabinach Co ciekawe, jej popularność i rusztowaniach i słuchali. Gdy pieśń nie zmalała ani po zjednoczeniu się skończyła, wybuchł aplauz, jakiego Włoch, ani po powstaniu republiki; nigdy nie słyszałem. Wołano: Bravo, przetrwała tragiczne wydarzenia bravo, viva il maestro!, uderzano XX wieku. narzędziami w deski. Była to zapowiedź tego, co mnie czekało”. Sześć lat temu w Operze Rzymskiej – Wkrótce jednak Verdi miał się podczas przedstawienia Nabucco, przekonać, że niezwykła popularność którym dyrygował Riccardo Muti, jego opery, a zwłaszcza pieśni na sali po wykonaniu Va, pensiero chóralnej Va, pensiero, jest zasługą wybuchł taki entuzjazm, że trzeba nie tylko muzyki. było wstrzymać przedstawienie. Dyrygent uciszył publiczność, po czym W pierwszej połowie XIX wieku do obecnego na sali prezydenta południowa część Półwyspu Republiki i towarzyszących mu Apenińskiego pozostawała pod osobistości rządowych zwrócił się panowaniem dynastii Burbonów, ze spontanicznym przemówieniem, część północna należała do Austrii, wskazując, jak duże znaczenia ma która ponadto miała znaczne sztuka dla włoskiego społeczeństwa wpływy w Państwie Kościelnym. i protestując przeciw cięciom W rękach włoskich był tylko Piemont w budżecie. Po czym zaprosił i Sardynia pod panowaniem dynastii publiczność do wspólnego z chórem sabaudzkiej, z którą coraz silniej odśpiewania pod jego batutą wiązali swe nadzieje wszyscy Włosi Va, pensiero na bis. Duch marzący o pozbyciu się obcych Risorgimento raz jeszcze powiał władców. Ruch ideowo-polityczny, nad teatrem operowym.

Ludwik Erhardt krytyk muzyczny i pisarz, redaktor ,,Ruchu Muzycznego” (1958–2008), autor m.in. książek o Johannesie Brahmsie, Igorze Strawińskim i Krzysztofie Pendereckim oraz zbioru esejów „Sztuka dźwięku”. 12.

Scena zbiorowa z Nabucca Verdiego. Fot.: Marty Sohl/Metropolitan Opera Giuseppe Verdi Nabucco 13.

Scena zbiorowa z Nabucca Verdiego. Fot.: Marty Sohl/Metropolitan Opera 14.

STRESZCZENIE LIBRETTA

AKT I AKT II

Jerozolima, VI wiek przed Nabucco wyznaczył Fenenę na swą Chrystusem. Izraelici błagają Boga następczynię na czas swojej o pomoc w walce z królem Babilonu nieobecności. Abigail, przebywająca Nabuchodonozorem (Nabucco), w królewskim pałacu w Babilonie, który zaatakował i zniszczył odnajduje dokument świadczący ich miasto. Najwyższy kapłan o tym, że nie jest córką królewską, Zachariasz pojawia się na scenie lecz dzieckiem niewolników. z córką Nabucca, Feneną, którą Przewidując, że w przyszłości Hebrajczycy uznają za zakładniczkę. Fenena i Izmael mogą razem rządzić Kapłan ponownie ostrzega lud, Babilonem, przysięga zemstę że nie może oczekiwać bożego im obojgu. Najwyższy Kapłan Baala przebaczenia. Gdy Izraelici odchodzą, przybywa z wieścią, że Fenena Izmael, bratanek króla Jerozolimy, uwolniła izraelskich żołnierzy. pozostaje sam z Feneną. Tych dwoje Proponuje Abigail objęcie tronu zakochało się w sobie podczas i zamierza rozpowszechnić pogłoski, uwięzienia Izmaela w Babilonie; że Nabucco poległ w walce. Fenena dopomogła mu w ucieczce i przybyła z nim do Jerozolimy. W innej komnacie pałacu Rozmowę zakochanych przerywa Zachariasz modli się o inspirację, nagłe pojawienie się przyrodniej by skutecznie nakłonić Babilończyków siostry Feneny, Abigail, wraz z grupą do odrzucenia fałszywych bóstw. pojmanych babilońskich żołnierzy. Lewici oskarżają Izmaela o zdradę, Abigail, która także kocha Izmaela, ale Zachariasz ogłasza, że został on obiecuje mu, że mogłaby ocalić jego ułaskawiony za uratowanie innego ludzi, gdyby odwzajemnił jej miłość. członka rodu – dopiero co nawróconej On jednak odmawia. Izraelici w panice Feneny. Oficer ostrzega Fenenę, chronią się w świątyni. Kiedy wkracza że król nie żyje i w związku z tym jej Nabucco ze swymi żołnierzami, życie jest zagrożone. Zanim zdoła ona Zachariasz przeciwstawia mu się, uciec, przybywa Najwyższy Kapłan grożąc zabiciem Feneny. Izmael Baala wraz z Babilończykami, którzy odbiera kapłanowi broń i zwraca obwołują Abigail swoją władczynią. Fenenę ojcu. Nabucco zarządza Nowa królowa zamierza się właśnie zniszczenie świątyni. koronować, kiedy – ku zdziwieniu Giuseppe Verdi Nabucco 15.

wszystkich – powraca Nabucco. AKT IV Zdziera z jej głowy koronę i ogłasza ludowi, że odtąd będzie nie tylko Z okna w swojej komnacie, gdzie jego królem, ale i bogiem. Na to zamknęła go Abigail, Nabucco bluźnierstwo uderza grom z nieba obserwuje Fenenę i Izraelitów, i powala go na ziemię. Triumfująca prowadzonych na egzekucję. Abigail ponownie nakłada koronę. Zdesperowany modli się do boga Izraela, przysięgając nawrócenie AKT III swoje i swoich ludzi. Powracają mu siły i jasność umysłu; uwalnia Babilończycy witają Abigail jako się z zamknięcia i zbiera żołnierzy, swą władczynię. Najwyższy Kapłan by odzyskać tron i uratować córkę. nalega, by zabić Izraelitów, ale zanim Izraelici mają za chwilę zostać Abigail wydaje stosowny rozkaz, straceni. Fenena modli się o przyjęcie wkracza Nabucco, który postradał do nieba, kiedy przybywa Nabucco zmysły. Abigail odprawia tłum i stara i powstrzymuje ofiarę. Abigail, pełna się za pomocą oszustwa przekonać skruchy, zażywa truciznę i umiera, Nabucca, by podpisał wyrok wyznając swoje winy i modląc się śmierci na schwytanych Izraelitów. do boga Izraelitów o przebaczenie. Król pyta, co stanie się z Feneną, Nabucco ogłasza swoje nawrócenie i dowiaduje się, że ona także musi i uwalnia Izraelitów, nakazując im, umrzeć. Gdy Nabucco stara się by wrócili do ojczystej ziemi odnaleźć dokument udowadniający i odbudowali świątynię. Izraelici pochodzenie Abigail, ona sama go i Babilończycy wspólnie modlą się wypisuje, a potem drze. Nabucco do Boga. na próżno błaga o litość dla Feneny.

Nad brzegami Eufratu Izraelici odpoczywają od przymusowej pracy. Ich myśli wędrują ku ojczyźnie. Zachariasz prorokuje, że zdołają przemóc niewolę i, z Bożą pomocą, uda im się zniszczyć Babilon.

NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW THE METROPOLITAN OPERA 16.

MUZYKA OPEROWA W DOBIE POWSTAWANIA PAŃSTW NARODOWYCH

Verdi jako kompozytor iż publiczność ceniła Verdiego społecznie zaangażowany przede wszystkim za zaangażowanie pozaartystyczne. Nabucco – najpopularniejsze dzieło z wczesnego okresu Podobnych wątpliwości nie ma twórczości Giuseppe Verdiego, już w przypadku młodszej o kilka zazwyczaj widziane jest lat opery La battaglia di Legnano w narodowowyzwoleńczym (Bitwa pod Legnano, 1849), która kontekście. Józef Kański w swoim z pewnością miała stanowić Przewodniku operowym (1973, „ścieżkę dźwiękową” jednoczenia się PWM) pisał wręcz, że w tym okresie państw włoskich w jeden organizm życia popularność Verdiego nie państwowy2. Jednak nie wiadomo, wynikała wcale z przekonania kiedy dokładnie patriotyzm Verdiego krytyków i publiczności o walorach przełożył się na twórczość. Czy był to artystycznych jego dzieł. 1842 rok (premiera Nabucca)? Czy Popularność zawdzięczał on może wspomniany wyżej rok 1849? głównie swemu zaangażowaniu Piemonccy Włosi prawdopodobnie w ruch narodowowyzwoleńczy rozpamiętywali wtedy jeszcze porażkę i niepodległościowej treści z roku 1848 w bitwie pod Custozą oper. Oczywiście nie można (uważanej za element tzw. Wiosny odmówić Verdiemu patriotyzmu Ludów), kiedy to zwyciężyły wojska i zaangażowania w sprawy publiczne. austriackie pod dowództwem Powszechnie znany jest fakt, że marszałka Radeckiego. Jej w lutym roku 1861 został wybrany muzycznym hymnem jest oczywiście do parlamentu Królestwa Sardynii, Marsz Radeckiego – skomponowany które miesiąc później przekształciło przez Johanna Straussa (ojca) się w Królestwo Włoch. Trudno na cześć zwycięzcy. Wiemy, że dopiero jednak mieć pełne przekonanie o tym, po sukcesie La battaglia di Legnano że przy tworzeniu muzyki do Nabucca Włosi zaczęli pisać na murach hasło przyświecały mu głównie patriotyczne Viva V.E.R.D.I. (czyli Victor Emmanuel pobudki. Biografowie wskazują, Re D’Italia). Miało to odnosić się że brakuje źródeł historycznych dla do proponowanego na króla tego okresu twórczości kompozytora1. przyszłych Włoch Wiktora Ponadto trudno obronić twierdzenie, Emanuela II z dynastii sabaudzkiej. Giuseppe Verdi Nabucco 17.

Jednak powyższe dylematy biografów państwowych (jak Cesarstwo autora La traviaty zdają się biec Austro-Węgierskie czy Imperium osobnym torem do popularności dzieł Rosyjskie). Według powszechnie kompozytora, bo Verdi (zwłaszcza akceptowanej periodyzacji wiek ten we Włoszech) jest postrzegany jako symbolicznie rozpoczął się wraz włoski bohater narodowy. W filmie z rewolucją francuską w 1789 roku. dokumentalnym BBC z 1994 roku Natomiast za jego koniec uznaje się narrator mówi, że Verdi to Włochy, 1914 rok, w którym rozpoczęła się to ich brzmienie, to muzyka włoskiego pierwsza wojna światowa. Nazwać krajobrazu3. Po czym w dalszej części go też można za Ernstem Gellnerem filmu zadawane jest mediolańskim wiekiem nacjonalizmów. Ten brytyjski przechodniom sondażowe pytanie antropolog społeczny w głośnej pracy o tego kompozytora. Respondenci z 1983 roku Narody i nacjonalizm nie mają wątpliwości co do roli, postawił tezę, że to wcale nie narody jaką jego twórczość odegrała tworzą nacjonalizm. Jest całkowicie w zjednoczeniu Włoch. Faktycznie odwrotnie – to nacjonalizm kompozytor nie mógłby narzekać tworzy narody. na brak upamiętnienia. Jego wielbiciele we Włoszech do dziś, Idea stworzenia narodu poprzedza a minęło przecież sto piętnaście rzeczywistość – najpierw musi być lat od jego śmierci, tworzą nawet grupa wyznająca narodową ideę, coś na kształt fanklubów. Jednym aby zarazić masy tym rodzajem z nich jest stowarzyszenie o nazwie zbiorowej tożsamości. Szczegóły Klub 274 (nazwa pochodzi od tego procesu najpewniej nie liczby skomponowanych przez odbiegają od opisanych przez Verdiego oper). Kompozytor jest Serge Moscovici w wydanej cztery też upamiętniony jako patron szkół lata przed pozycją Gellnera muzycznych oraz ulic. W Nowym Psychologii aktywnych mniejszości Jorku, niespełna kilometr na (fr. Psychologie des minorités actives, północ od Metropolitan Opera, 1979). Zdeterminowane mniejszości mieści się Plac Verdiego, na którym w celu zwiększania rezonansu od 1906 roku stoi jego pomnik. prezentowanych przez siebie idei są w stanie narzucić biernej większości Wiek narodów, czyli nacjonalizmów swój punkt widzenia. Jednym z elementów tego procesu może być Spójrzmy na te zagadnienia z szerszej oczywiście działalność artystyczna, perspektywy. Dążenia Włochów w tym odgrywająca niebagatelną rolę nie były odosobnione, gdyż cały muzyka. Muzyka jest jednak sztuką wiek XIX określany jest jako wiek asemantyczną, czyli niezawierającą narodów. Był to okres, kiedy w wielu w sobie żadnego immanentnego miejscach w Europie odnotowano znaczenia. Jakiekolwiek znaczenie jej wzrost świadomości narodowej przypisywane jest w znacznej mierze oraz państwotwórczych ambicji arbitralne. Z tego względu sztuka wśród nacji żyjących w rozproszeniu dźwięków nadaje się do pełnienia roli (jak Niemcy czy Włosi) bądź w ramach nośnika różnych idei. Jej zdolność wielonarodowych organizmów do otrzymywania arbitralnych 18.

znaczeń, czyli wzbudzania określonych Twórczość Verdiego w tym skojarzeń, niejako predestynuje ją aktywizującym idee narodowe do pełnienia funkcji promocyjnych kontekście nie stanowi żadnego w szerzeniu pewnych nowych idei. wyjątku. Potrzeba wykorzystania Muzyka trafia bowiem zarówno tego mechanizmu działania muzyki do emocjonalnej, jak i racjonalnej sprawiała, że w celach mniej części mózgu5. czy bardziej manipulacyjnych nadużywano go. Weźmy przykład Naród jako produkt historii twórcy opery nieco nam bliższego – Stanisława Moniuszkę, zwanego Przedstawiona powyżej natura ojcem polskiej opery narodowej. muzyki w ciekawy sposób wpasowuje Jak wiadomo, jego życie i twórczość się w charakterystykę tego, czym wiązały się w dużej mierze z terenami jest naród. Socjologiczne definicje dawnych kresów Rzeczpospolitej. wskazują, że naród to wspólnota Mimo to po 1945 roku ludowe władze terenu, języka, tradycji, tożsamości starały się powiązać go z Górnym albo wszystkich powyższych Śląskiem i za pomocą jego muzyki cech naraz. Naród jednak – jak budować polskość odzyskanej trafnie zdefiniował to Benedict części Śląska7. Mamy jednak w swej Anderson6 – stanowi wspólnotę historii bardziej chlubne sposoby wyobrażoną, czyli taką, która wykorzystania muzyki w trosce istnieje przede wszystkim w głowach o Polskę, czego świetnym przykładem osób podzielających przekonanie jest kariera muzyczno-polityczna o jej istnieniu. Nie mamy bowiem Ignacego Jana Paderewskiego. bezpośredniego kontaktu osobistego Warto przypomnieć, że jego opera z wszystkimi jej członkami. Naród Manru od ponad stu piętnastu lat nie jest wspólnotą przyrodzoną, jest jedyną polską operą wystawianą jak rodzina czy plemię; jest to rodzaj na scenie Metropolitan Opera. wspólnoty ponadlokalnej, mającej swoją strukturę oraz składającej Naród – zgodnie z popularnym się z wielu grup terytorialnych. w polskiej socjologii podejściem Do rozwoju idei narodowych – stanowi wspólnotę interesów8, z pewnością przyczyniło się powstanie czyli dążeń do zapewnienia świeckiej, państwowej, centralnie dostępu do dóbr materialnych zarządzanej edukacji czy też później i niematerialnych swym członkom. mediów masowych. Istnienie tak Pamiętając, że muzyka odgrywała rozumianego narodu podtrzymywane pewną rolę w procesach jest dzięki wspólnej kulturze, narodowotwórczych, można w ramach której muzyka jest – jak już spróbować docenić ją w nieco inny, zaznaczono – ważnym elementem. pozaartystyczny sposób. Giuseppe Verdi Nabucco 19.

1 Por. M.A. Smart, Magical thinking: reason and emotion in some recent literature on Verdi and politics, in: „Journal of Modern Italian Studies 17” (2012), p. 437–438., R. Parker, ´Arpa d´or de fatidici vati´. The Veridian patriotic chorus in the 1840s, Parma 1997, p. 29, R. Parker, Verdi politico, in: „Journal of Modern Italian Studies 17” (2012), p. 429. 2 Por. The Cambridge Companion to Verdi, ed. Scott L. Balthazar, Cambridge a.o., 2004, p. 31. 3 https://www.youtube.com/watch?v=TnJ28NyrguM (dostępne: 11.11.2016). 4 http://www.clubdei27.com/Italiano/storia_it.html (dostępne: 11.11.2016). 5 D.J. Levitin, 2016, Zasłuchany mózg. Co się dzieje w głowie, gdy słuchasz muzyki, Kraków, WUJ. 6 Por. B. Anderson, 1997, Wspólnoty wyobrażone, Kraków, Znak. 7 Por. M. Drzazga-Lech, 2015, Budowanie tożsamości narodowej poprzez muzykę. Twórczość Stanisława Moniuszki i jej recepcja na Górnym Śląsku. Studium socjologiczne, niepublikowana praca doktorska, Uniwersytet Śląski. 8 Por. L. Gumplowicz, 1887, System socjologii, Kraków, Spółka Nakładowa oraz Balicki Zygmunt, 1902, Egoizm narodowy wobec etyki, Lwów, Wydawnictwo B. Grott.

Ziemowit Socha ([email protected]) – socjolog i pracownik branży badań rynku i opinii, wykładowca Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu. Absolwent UMK i UWr. Brał udział w projektach badawczych na zlecenie Polskiego Centrum Informacji Muzycznej, Polskiej Rady Muzycznej oraz Fundacji Muzyka jest dla wszystkich. Publikował w „Przeglądzie Socjologicznym” i „Muzyce”. Odbył staż naukowy w Zakładzie Socjologii i Antropologii Historycznej Muzyki w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Humboldtów w Berlinie, a aktualnie jest na stażu w Centrum Studiów z Socjologii i Estetyki Muzycznej na Nowym Uniwersytecie w Lizbonie. Prowadzi blog www.socjologia-muzyki.blogspot.com. 20.

PLAN TRANSMISJI w sezonie 2016/2017

8 PAŹDZIERNIKA 2016 7 STYCZNIA 2017 W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA G. 18.00 G. 19.00 W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 17.45 W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 RICHARD WAGNER GIUSEPPE VERDI „TRISTAN I IZOLDA” „NABUCCO” obsada: Nina Stemme (Izolda), obsada: Liudmyła Monastyrska (Abigaille), Ekatierina Gubanova (Brangena), Jamie Barton (Fenena), Russell Thomas Stuart Skelton (Tristan), Evgeny Nikitin (Ismaele), Plácido Domingo (Nabucco), (Gorwenal), René Pape (Król Marek) Dmitrij Biełosielski (Zaccaria) dyrygent: Sir Simon Rattle dyrygent: James Levine reżyseria: Mariusz Treliński reżyseria: Elijah Moshinsky

22 PAŹDZIERNIKA 2016 21 STYCZNIA 2017 W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA W KINIE ZORZA G. 19.00 G. 19.00 5 LISTOPADA 2016 W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ G. 19.00 CHARLES GOUNOD WOLFGANG AMADEUS MOZART „ROMEO I JULIA” „DON GIOVANNI” obsada: Diana Damrau (Julia), Vittorio Grigolo (Romeo), Elliot Madore (Merkucjo), obsada: Hibla Gerzmawa (Donna Anna), Michaił Pietrenko (Ojciec Laurenty) Malin Byström (Donna Elvira), dyrygent: Gianandrea Noseda Serena Malfi (Zerlina), Paul Appleby reżyseria: Bartlett Sher (Don Ottavio), Simon Keenlyside (Don Giovanni), Adam Plachetka (Leporello), Matthew Rose (Masetto), 25 LUTEGO 2017 Kwangchul Youn (Komandor) W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA dyrygent: Fabio Luisi G. 19.00 reżyseria: Michael Grandage W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 ANTONIN DVOŘÁK 10 GRUDNIA 2016 „RUSAŁKA” W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA obsada: Kristine Opolais (Rusałka), G. 19.00 Katarina Dalayman (Obca Księżniczka), 17 GRUDNIA 2016 Jamie Barton (Ježibaba), W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 Brandon Jovanovich (Książę), KAIJA SAARIAHO Eric Owens (Wodnik) dyrygent: Sir Mark Elder „L’AMOUR DE LOIN” reżyseria: Mary Zimmerman obsada: Susanna Phillips (Clémence), Tamara Mumford (Pielgrzym), Eric Owens (Jaufré Rudel) dyrygent: Susanna Mälkki reżyseria: Robert Lepage Giuseppe Verdi Nabucco 21.

11 MARCA 2017 22 KWIETNIA 2017 W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA G. 19.00 G. 19.00 W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.45 GIUSEPPE VERDI PIOTR CZAJKOWSKI „TRAVIATA” „EUGENIUSZ ONIEGIN” obsada: Sonia Jonczewa (Violetta Valéry), obsada: Anna Netrebko (Tatiana), Michael Fabiano (Alfredo Germont), Elena Maksimowa (Olga), Thomas Hampson (Giorgio Germont) Aleksiej Dołgow (Leński), dyrygent: Nicola Luisotti Dmitrij Chworostowski (Oniegin), reżyseria: Willy Decker Štefan Kocán (Griemin) dyrygent: Robin Ticciati reżyseria: Deborah Warner 25 MARCA 2017 W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA G. 18.00 13 MAJA 2017 W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 17.45 W FILHARMONII ŁÓDZKIEJ I KINIE ZORZA WOLFGANG AMADEUS MOZART G. 18.30 „IDOMENEO” W KINIE KIJÓW.CENTRUM G. 18.15 RICHARD STRAUSS obsada: Elza van den Heever (Elettra), Nadine Sierra (Ilia), Alice Coote „KAWALER Z RÓŻĄ” (Idamante), Matthew Polenzani obsada: Renée Fleming (Marszałkowa), (Idomeneo), Alan Opie (Arbace) Elīna Garanča (Oktawian), Erin Morley dyrygent: James Levine (Sophie), Matthew Polenzani (Śpiewak), reżyseria: Jean-Pierre Ponnelle Marcus Brück (Faninal), Günther Groissböck (Baron Ochs) dyrygent: Sebastian Weigle reżyseria: Robert Carsen

Plan transmisji dotyczy trzech ośrodków: Filharmonii Łódzkiej, kina Kijów.Centrum w Krakowie i kina Zorza w Rzeszowie. Terminy mogą ulec zmianie. ADRES Filharmonia Łódzka im. Artura Rubinsteina ul. Narutowicza 20/22 90-135 Łódź www.filharmonia.lodz.pl

INFORMACJE, REZERWACJA I SPRZEDAŻ BILETÓW 42 664 79 79 [email protected] (honorujemy karty płatnicze)

ORGANIZATORZY, SPONSORZY, PARTNERZY MECENAS SEZONU 2016/2017

ADRES al. Krasińskiego 34, 30-101 Kraków 12 433 00 33 www.kijow.pl

Budynek kina jest przystosowany do potrzeb INFORMACJA I SPRZEDAŻ BILETÓW osób niepełnosprawnych. 12 433 00 33 Transmisje odbywają się w dużej sali kina [email protected] KIJÓW.CENTRUM. www.kijow.pl Sala otwierana jest 20 minut przed transmisją. (honorujemy karty płatnicze) Mile widziane stroje wieczorowe. SPRZEDAŻ BILETÓW GRUPOWYCH 503 021 901 [email protected] www.kijow.pl

MECENASI TRANSMISJI

PATRONI TRANSMISJI ADRES ul. 3 Maja 28, 35-030 Rzeszów 17 853 26 37 / [email protected] www.kinozorza.pl

REZERWACJA I SPRZEDAŻ BILETÓW 17 853 26 37 [email protected] www.kinozorza.pl (honorujemy karty płatnicze)

PATRONAT HONOROWY OBJĄŁ PREZYDENT MIASTA RZESZOWA WSPÓŁORGANIZATORZY

PATRONAT MEDIALNY WYDAWCA Filharmonia Łódzka im. Artura Rubinsteina w porozumieniu z Apollo Film Sp. z o.o.

OPRACOWANIE PROGRAMU Magdalena Sasin

PROJEKT GRAFICZNY Mamastudio

ZDJĘCIA Marty Sohl/Metropolitan Opera Okładka: Plácido Domingo w roli tytułowej w operze Nabucco G. Verdiego.

KOREKTA Ewa Juszyńska-Poradecka

SKŁAD, ŁAMANIE, PRZYGOTOWANIE DO DRUKU Media Press P. Augustyniak i wspólnicy S.J. Beata Gawłowska / www.media-press.com.pl

NAŚWIETLENIA, DRUK Zakład Poligraficzny Sindruk

ODDANO DO DRUKU 27 grudnia 2016 r. NABUCCO GIUSEPPE VERDI