Watervogeltellingen in Fryslân

provinciale nieuwsbrief maandelijkse tellingen ganzen + zwanen, watervogels en slaapplaatsen seizoen 2013/2014 nr 3. November 2013

Beste tellers, 5 november 2013

De weersomstandigheden waren niet bepaald om over naar huis te schrijven in het telweekend, maar geteld is er! En niet zo’n beetje ook, want enkele ganzensoorten waren beduidend talrijker dan normaal in oktober. Daarnaast werden zo’n beetje alle bekende slaapplaatsen van Aalscholvers en Grote Zilverreigers op de Friese vastewal bezocht, wat een fraai overzicht oplevert. November brengt ons ongetwijfeld nog meer moois. Hoog tijd voor de Friese watervogelnieuwsbrief dus. Lees ze. En hopelijk tot de 12e, op de gezamenlijke najaarsbijeenkomst van Sovon en FFF!

SOVON/FFF-NAJAARSBIJEENKOMST Zoals in de vorige nieuwsbrief al aangekondigd: dins- dag 12 november vindt de Najaarsbijeenkomst van So- von en FFF plaat in Hotel Oostergoo, aan de Nieuwe Kade 1 te Grou. De avond heeft een zout karakter met een lezing over de trends van wadvogels in de interna- tionale Waddenzee (Romke Kleefstra, Sovon) en een lezing over voedsel en trekbewegingen van Rosse Grut- to’s (Sjoerd Duijns, NIOZ). De deur gaat 19.30 uur open en het programma start om 20.00 uur.

LET OP WITTE HALSBANDEN! Hoe vinden jonge ganzen hun weg? Van Kolganzen in gezinsverband weten we dat ouders hun jongen de weg wijzen, maar hoe dat precies werkt, is tot nu toe nog niet bekend. Wie bijvoorbeeld vliegt voorop en geeft de richting aan? Welke rol spelen de gent en de gans binnen het gezin? Blijven de jongen gedurende de ge- hele trek nar de overwinteringsgebieden dichtbij hun ouders? Hoe vaak en wanneer eten de ganzengezinnen in de fourageergebieden? Hoe gedragen ouders en jongen zich op de slaapplaatsen? Witte halsband met ingebouwde GPS-logger zender met zonnepaneel die op korte afstand (tot max. 1 km) met een Om deze vragen te kunnen beantwoorden, is een groep speciale radio ontvanger kunnen worden uitgelezen. onderzoekers van het Max-Planckinstituut voor Orni- Waarnemingen van deze halsbanden zijn erg belangrijk. Graag thologie in Radolfzell (D) naar de broedgebieden van doorgeven via www.geese.org. de ganzen in Rusland gereisd, waar ze enkele complete kolgansfamilies hebben gevangen en uitgerust met mo- halsband (zie foto). Daarbij is de hulp nodig van ieder- derne, hoge resolutie GPS-logger zenders. een die halsbanden afleest. Pas als de afgelezen wordt doorgegeven via de website www.geese.org, kan de Er zijn twee verschillende typen GPS-logger-zenders betreffende gans worden opgezocht en met een radio gebruikt voor dit onderzoek. GPS-logger-zenders met ontvanger worden uitgelezen. Alleen met die gegevens èn zonder GSM-functie. Voordeel van dit type zenders kan er worden nagegaan hoe de kuikens hebben leren is dat ze heel veel gegevens kunnen verzamelen, nadeel vliegen en hoe de Kolganzen met hun jongen de lange is dat ze alleen op korte afstand met een radio ontvang- weg naar Midden-Europa hebben afgelegd. er kunnen worden uitgelezen. De zenders met GSM- functie hebben het grote voordeel dat er regelmatig een Kolganzen met deze speciale witte halsbanden zijn in- sms-je wordt verstuurd met de zes laatste posities over middels al op verschillende plekken in Fryslân gezien, de verblijfplaats. Hierdoor kan de gans snel worden zoals rond Ulesprong (Tijnje), langs de Friese IJssel- gevonden en uitgelezen. Deze zenders worden met een meerkust en ten oosten van de Alde Feanen. Opletten tuigje op de rug bevestigd. De zenders zonder deze geblazen dus en geef ze door! GSM-functie zijn ingebouwd in een afleesbare, witte ZWANEN EN GANZEN IN OKTOBER Het aantal Grote Zilverreigers ligt inmiddels op 466 Hoewel overal werd gespeculeerd dat de ganzen zo individuen, bijna 100 meer dan met de watervogeltel- vroeg waren, verschenen de eerste groepen eigenlijk op lingen overdag. Dit aantal komt overeen met het aantal ongeveer dezelfde data dan voorgaande jaren. Ze kwa- van 460 dat we vorig jaar op de slaapplaatsen telden. men alleen in veel grotere aantallen uit de lucht vallen. De meeste Grote Zilverreigers werden geteld in het Zodoende was de verwachting dat de Friese ganzen- Lauwersmeer (85), gevolgd door Brandemeer (64) en aantallen in oktober wel eens de pan uit konden rijzen. Alde Feanen (51). Opvallend zijn enkele plekken waar Dat geldt voor drie soorten, namelijk Toendrarietgans, slechts 1-2 Grote Zilverreigers overnachtten. Het over- Kolgans en Brandgans (tabel 1). Opvallend is de Toen- nachten in de Botmar is nieuw en mogelijk een ver- drarietgans, die bijna alle te vinden waren in de akkers plaatsing van het nabijgelegen Eilân. Binnen het Snee- in de omgeving Oude Bildtdijk-Vrouwenparochie. Kol- kermeergebied switchen de vogels nogal. Nu zaten de ganzen zaten ruim verspreid door de provincie met gro- meeste in het noordelijke deel bij de sluis van Terher- te concentraties in de Lytse Súdwesthoeke (Hindeloop- ne. en, , Mirns) en rond (beide regio’s 27.000), polders rond De Deelen en polders oost van Tabel 2. Aalscholvers en Grote Zilverreigers op slaap- de Fluessen (beide 25.000), polders rond de Alde Fea- plaatsen in Fryslân in oktober 2013 (stand 3 nov. 2013). nen en rond Sneekermeer/Terkaplesterpoelen (beide Gebied Aalsch. Grote Zilv. 15.000) en ook mooi wat in de westelijke Stellingwer- Lauwersmeer 80 85 Hegewiersterfjild 54 0 ven rond Lindevallei, Brandemeer en Rottige Meenthe Wide Mar - - (11.500). Over de Brandganzen zijn we wat sneller Wiersylsterrak 0 13 uitgepraat. Van de dik 93.000 ‘paukes’ zaten er bijna De Zuiderpolder, Franeker 81 0 72.000 langs de Friese Waddenkust! Mar fan Miedema 2 0 Zijlsterrak, Ritsumazijl 10 0 Zandwinning, Hurdegaryp 0 0 Tabel 1. Zwanen en ganzen op het vasteland van Fryslân Jelsumervaart, Leeuwarden 0 0 tijdens de tellingen in oktober 2013 (stand 3 nov. 2013). Ottema-Wiersmareservaat 26 17 gem. okt. okt. 2013 Bergumermeer - - Knobbelzwaan 3.180 1.480 De Leijen 105 26 Kleine Zwaan 370 164 Cornerwerderzand 1.100 0 Wilde Zwaan 17 5 Makkumer Noardwaard 0 0 Toendrarietgans 1.970 10.235 Makkumer Súdwaard 5 18 Kleine Rietgans 34.800 15.851 Warkumerbûtenwaard-Noord - - Kolgans 129.600 221.491 Warkumerbûtenwaard-Zuid 42 2 Grauwe Gans 35.800 27.456 Warkumerwaard Gaastwad 0 0 Bocht fan Molkwar - - Grote Canadese Gans 230 319 Mokkebank 0 0 Brandgans 57.100 93.351 Steile Bank 1.620 0 Rotgans 1.700 192 Het Vliet, Blauwhuister Poelen 39 2 Nijlgans 1.000 326 Oudegaasterbrekken 71 0 Hisse- en Piekemar 16 0 Leiepoel, Witte en Zwarte Brekken 0 0 De Staten/Oudhof, WZ Brekken 0 24 SLAAPPLAATSTELLINGEN AALSCHOLVERS Rasterhofpark, 0 0 EN GROTE ZILVERREIGERS IN OKTOBER Gravepoeltje, Langweerderwielen 29 0 Oktober was de eerste maand waarin zowel de slaap- Jentjemeer, Sneekermeer 51 2 plaatsen van Aalscholvers en Grote Zilverreigers wer- Spekland, Sneekermeer 64 15 den geteld. Die tellingen zijn goed geslaagd in onze Sneekermeer-Zuid 0 1 provincie. Van nog niet alle bekende slaapplaatsen zijn Terkaplester Poelen 0 2 de gegevens binnen (tabel 1). Het aantal Aalscholvers Joure, Douwe Egberts 0 0 Alde Feanen 155 51 ligt inmiddels op ruim 4100 en veel hoger zal dat ver- It Eilân 0 0 moedelijk niet worden. Als we het vergelijken met de Botmar, Akkrum 38 19 slaapplaatstelling van Aalscholvers in oktober 2003 De Deelen 163 48 dan ligt het aantal fors lager. Toen werden er dik It Easterskar 80 9 11.000 geteld, waarvan 8100 op de Steile Bank. Te- Tjeukemeer 24 0 It Swin 0 0 genwoordig zijn de aantallen langs de Friese IJssel- Eendenkooi Bakhuizen 0 28 meerkust lager, vermoedelijk als gevolg van een ver- Wyldemerk 0 0 plaatsing naar het eiland Kreupel, in het IJsselmeer Groote Brekken 0 10 nabij Andijk. Toch werden de grootste aantallen geteld Woudagemaal, Lemmer 71 1 op de Steile Bank en bij . In het bin- Brandemeer 0 64 nenland waren het de laagveenmoerassen Alde Feanen, Rottige Meente 153 26 Lendevallei 32 3 De Deelen en Rottige Meente met redelijke aantallen Prikkedam Makkinga 0 0 van 153-163. Nieuwe slaapplaatsen in de lijst zijn He- 4111 466 gewiersterfjild bij Harlingen, de Mar fan Miedema bij Blessum en de Hisse- en Piekemar bij Pikesyl. Overzicht van teldata voor gecombineerde slaapplaat- overdag werden er veel gezien. Het voorlopige aantal stellingen van Grote Zilverreiger en Aalscholver in het in tabel 3 bedraagt 378, maar dat is zonder Easterskar seizoen 2013/2014. Naast de datum wordt het de aan- en Lauwersmeer, om maar eens twee goede zilverrei- bevolen aanvangstijd per telling weergegeven en wie gergebieden te noemen. In De Deelen en omliggende de organiseert. Sovon-tellingen zijn landelijke telling- veenpolders werden de meeste Grote Zilverreigers ge- en, FFF-tellingen aanvullende tellingen in Fryslân. teld, maar ook op enkele andere plekken waar tevens slaapplaatsen te vinden zijn, werden mooie concentra- Datum Tijd Organisatie ties gezien, zoals Alde Feanen e.o., Witte en Zwarte 9 november 16:00 FFF Brekken, Brandemeer en Rottige Meente. Voor de rest 7 december 15:45 FFF was het wat magertjes qua nijsgjirrige soorten. De 11 januari 16:00 FFF Sneeuwganzen vertoeven nog steeds in groten getale 22 februari 16:40 Sovon bij Koehool. Nabij de Fluessen dook een fraai groepje 22 maart 18:00 FFF Indische Ganzen op. 19 april 20:00 FFF Tel ze! NIJSGJIRRIGE SOORTEN Romke Kleefstra Niet alleen op de slaapplaatsen werden flink wat Grote Zilverreigers geteld, ook tijdens de watervogeltellingen

Tabel 3. Nijsgjirrige soorten op het vasteland van Fryslân tijdens de tellingen in oktober 2013 (stand 3 nov. 2013). soort aantal gebiedsnaam teller(s) Roerdomp 1 De Warren Romke Kleefstra Roerdomp 1 Brandemeer Oldelamer e.o. FFF-Vogelwerkgroep Brandemeer *** Kleine Zilverreiger 1 Abbegea-Folsgeare- Kees Hofstra Grote Zilverreiger 2 Holwerd oost buitendijks Jaap Meindertsma, Betty Hanenburg Grote Zilverreiger 1 Blija oost buitendijks W. v.d. Heide Grote Zilverreiger 1 Noorderleeg west buitendijks noord Sieds Boersma, Jan de Boer Grote Zilverreiger 1 Groote Noorderpolder Wil Grond, Heine Lindeboom Grote Zilverreiger 1 Wierzijlsterrak Sieds Boersma Grote Zilverreiger 5 Blikfeart Epi Mulder Grote Zilverreiger 3 Arum - Oosthem Jan Visser Grote Zilverreiger 9 Holwerder & Blijaerpolder, Ferwerd - Birdaard Henk Hiemstra Grote Zilverreiger 1 Wide Mar Sieds Boersma Grote Zilverreiger 3 Polder het Hantumerleeg noord Sieds Boersma, J.O. Hobma Grote Zilverreiger 4 Hantumerhoek-Dokkum-Metslawier J.O. Hobma, Sieds Boersma Grote Zilverreiger 8 Polder Kolkhuizen-Rinsumageest-Oudkerk Frank Kwant Grote Zilverreiger 5 Bartlehiem - Birdaard - Giekerk Eerde Koopmans Grote Zilverreiger 6 Groote Wielen e.o. Wielenwerkgroep * Grote Zilverreiger 4 Ottema Wiersma reservaat eo, De Lits Sytze en Sjoerdtje de Groot Grote Zilverreiger 1 Oer de Wiel Hidde Luinstra Grote Zilverreiger 5 Bouwe Pet e.o. Jappie Seinstra Grote Zilverreiger 1 Broeksterwoude - Veenwouden Sytze en Sjoerdtje de Groot Grote Zilverreiger 3 Dokkumergrootdiep - Oostrum Sieds Boersma, J.O. Hobma Grote Zilverreiger 2 De Lauwers-Gerkesklooster-Nwe Zwemmer Klaas van der Bij Grote Zilverreiger 6 zuid spoorlijn - Suawoude Teartse van der Zee, Dick Laning Grote Zilverreiger 10 Warga-Grouw-Wartena Joop de Graaf Grote Zilverreiger 25 Alde Feanen, Eilân e.o. Fryske Gea Earnewâld ** Grote Zilverreiger 2 Butendiken, Polder west van Nij Beets Henk Dommerholt Grote Zilverreiger 15 Bokkumermar-Soarremoarre-Botmar Jan Kleefstra Grote Zilverreiger 7 Polder Poppenhuizen Jan Kleefstra Grote Zilverreiger 9 Kraanlannen, Petgatten Feanhoop Sip Veenstra Grote Zilverreiger 3 Groote Veenpolder - Nijbeets - Boornbergum Henk Dommerholt Grote Zilverreiger 2 Van Oordt's Mersken - Lippenhuisterheide Jan de Boer Grote Zilverreiger 3 Terwispeler grootschar Tjeerd Geertsma Grote Zilverreiger 70 De Deelen en veenpolders rondom Romke Kleefstra Grote Zilverreiger 6 Bergumermeer, Sudermar e.o. Arend Timmerman Azn Grote Zilverreiger 8 Makkumer Súdwaard, Polder Kooihuizen e.o. Kornelis Nijboer Grote Zilverreiger 1 Makkumer Súdwaard-Piamer Koaiwaard Kornelis Nijboer Grote Zilverreiger 2 Piamer Koaiwaard-Warkumerwaard Jan Kramer, Eelco Brandenburg Grote Zilverreiger 6 Polder Geele Strand Jan Kramer, Eelco Brandenburg Grote Zilverreiger 2 -- e.o. Kornelis Nijboer Grote Zilverreiger 2 Idzegaasterpoel en Kerkehop Romke Kleefstra Grote Zilverreiger 1 - Munnkeburenpolder Jan Kramer Grote Zilverreiger 1 - Tryntsje & Ype Albada Grote Zilverreiger 5 Sudermarpolder-Reaklif-Warns-Himmelum Yde Kuipers Grote Zilverreiger 4 Mokkebank - Mirnsterklif Yde Kuipers soort aantal gebiedsnaam teller(s) Grote Zilverreiger 1 Fluessen zuidoost Abel Jagersma Grote Zilverreiger 3 Oudega-Harich-Westerend/Harich-Sloten Anne Gersjes Grote Zilverreiger 1 Sondelerleien - Sondel Marten Wesselius Grote Zilverreiger 6 polders rond Sneekermeergebied Piet Boltjes, G. Mulder, G. Tichelaar, R. Faber Grote Zilverreiger 4 Sneekermeer/Goïngarijpsterpoelen Sjoerd Bakker, Harm v.d. Wal Grote Zilverreiger 8 Terkaplesterpuollen e.o. Sjoerd Bakker, Harm v.d. Wal Grote Zilverreiger 1 Ballingbuor - Goingarijp Piet Boltjes, G. Mulder, G. Tichelaar, R. Faber Grote Zilverreiger 23 Witte en Zwarte Brekken-De Staten Sjoerd Bakker, Harm v.d. Wal Grote Zilverreiger 3 oostzijde Koevordermeer, Polder De Eijsinga Anton Silvius, J. Bos Grote Zilverreiger 1 Haskerhorne - Nannewijd Romke Kleefstra Grote Zilverreiger 2 Veenpolder Delfstrahuizen Romke Kleefstra Grote Zilverreiger 4 Polder Houttoom (incl. eendekooi) Wim ten Klooster Grote Zilverreiger 1 Oeverlanden Vierhuis-Oosterzeeburen, Doniaga e.o. Anneke Zeinstra Grote Zilverreiger 6 Boezemlanden Groote Brekken Jouke Alberda Grote Zilverreiger 28 Brandemeer Oldelamer e.o. FFF-Vogelwerkgroep Brandemeer *** Grote Zilverreiger 24 Rottige Meente e.o. Henk Ruiter Grote Zilverreiger 6 Tjonger-Nijeholtwolde-Weeren-Meenthe-Lindevallei Lies Lockhorst-van Overeem, Mark Manchester Zwarte Zwaan 1 De Deelen Romke Kleefstra Sneeuwgans 3 Dokkumergrootdiep - Oostrum Sieds Boersma, J.O. Hobma Sneeuwgans 72 Koehool-Voorgronden Epi Mulder, Johan Taal Indische Gans 1 Deelenput Romke Kleefstra Indische Gans 2 Burgum-Jistrum Arend Timmerman Azn Indische Gans 2 Warns-Himmelum Yde Kuipers Indische Gans 12 Oudega-Harich-Westerend Anne Gersjes Bonte Kraai 1 Holwerd-Oost buitendijks Jaap Meindertsma, Betty Hanenburg

* Wielenwerkgroep: Freek , Sjoerdtje Kars, Fokko Winterterp, Marnix Oudega ** Fryske Gea Earnewâld: Henk van der Berg, Tjibbe de Jong, Anton Huitema, Sieberen Postema, Sip Veenstra *** FFF-Vogelwerkgroep Brandemeer: Heine van Dijk, Frens van Dijk, Jan Stegeman, Siep van der Veen, Dick Peters

en op ‘het kleine grut’ van de Extra Soorten tijdens de Extra Soorten watervogeltellingen in de maanden september en okto- ber 2013. Het gebruikelijke overzicht van de Extra Soorten in de afgelopen maand(en) met de namen van Beste tellers, 1 november 2013 de tellers en de telgebieden kun je ook weer in dit be- richt vinden (stand 31okt. 2013). Ter vergelijking zijn Vorige maand wegens een vogeltripje naar Zuid Zwe- ook overzichten opgenomen van de getelde Extra Soor- den geen rapportage over de Extra Soorten in de Frie- ten in de maanden september en oktober vanaf 2003. se watervogelnieuwsbrief. Deze keer dus een grotere bijdrage over de Extra Soorten in september en okto- ROOFVOGELS ber 2013. In de telweekenden in die maanden kwamen Met uitzondering van de Slechtvalk in september, la- onder andere Visarenden, Velduilen, een Zwarte- en gen de getelde aantallen van de roofvogels in septem- een Rode Wouw, Reuzensterns en zowaar weer wat ber en oktober allemaal heel dicht in de buurt van de IJsvogels in de boeken. Geen vogels die je alle dagen 10-jaargemiddelden vanaf 2003. Het aantal van 21 in de kijker krijgt! Slechtvalken in het telweekend van september was maar liefst het dubbele van het 10-jaargemiddelde. Op Inmiddels zijn de diverse pleisterplaatsen in onze pro- twee exemplaren na (Wide Mar en omgeving Ferwerd) vincie ook weer ‘volgelopen’ met Arctische ganzen. werden de Slechtvalken allemaal langs de Friese Wad- De eerste groepen Kleine Rietganzen zijn zelfs al weer denkust gezien. Wellicht heeft de relatief late teldatum doorgetrokken naar België. Mijn dierbare echtgenote in september 2013 een rol gespeeld bij dit hoge aantal. en ik hadden op 29 oktober het genoegen om op onze In nagenoeg alle voorgaande jaren werd namelijk langs terugreis uit Engeland bij het Belgische Klemskerke de Waddenkust ongeveer een week vroeger geteld. Op een groep van 450 Kleine Rietganzen te zien, met daar- de vaste wal kreeg Auke Visser in september bij Fer- in het met een witte halsband geringde Spitsberger werd een Velduil op papier, net als Marten Sikkema in vrouwtje P51. Het in maart 2011 in Denemarken ge- oktober in de Noorderleegpolder. Op Schiermonnikoog ringde dier was op 29 september en op 2 oktober jl. werden drie Velduilen gezien, twee door Peter Horssen nog in Fryslân gezien. Ze zat nu in een groep van 450 en één door Leon Peters & Klaas van Dijk. De Vis- kleine rieten en 50 kollen op maïsresten langs de arend kwam in september met vijf waarnemingen in Dorpsstraat bij Klemskerke. Dus nu eens niet op gras de boeken. Romke Kleefstra zag er twee tegelijk in De foeragerend, zoals we deze ganzen in Zuidwest-Fryslân Deelen en één bij het Nannewiid, Arend Timmerman meestal zien doen. zag twee exemplaren bij de Burgumermar. In oktober viel Romke weer in de prijzen met een Visarend in De Hierna vind je een korte terugblik op de ‘roofvogels’ Deelen. Henk van den Berg en Tjibbe de Jong ‘scoor- den’ in oktober twee Visarenden in de Alde Feanen. oktober sinds 2003 staat op 48, met uitschieters van 0 Allemaal waarnemingen die je, volgens mij, extra laten tot 120. De aantallen waargenomen Sneeuwgorzen genieten tijdens de tellingen. (10) en Strandleeuweriken (40) lagen in oktober aardig in de buurt van de 10-jaargemiddelden in oktober voor ZWARTE WOUW EN RODE WOUW deze beide soorten. Nog geen hand(en)vol, maar toch Hans Schekkerman & Erik van Winden zagen bij hun vier IJsvogels in oktober. Sip Veenstra zag twee exem- telling op 22 september op de ‘Noordvaarder’ op Ter- plaren in de Kraanlannen, Romke Kleefstra één in De schelling een Zwarte Wouw “de duinen volgend in Deelen en Anneke Zeinstra één bij het Tjeukemeer. westelijke richting trekken”. Twee dagen eerder was Een begin van een herstel? volgens www.lauwersmeer.com in het noordoosten van Vlieland een Zwarte Wouw gesignaleerd, vliegend in REUZENSTERNS de richting van Terschelling. Volgens dezelfde site Lydia Barkema vermeldde bij haar telgegevens van It werd op 24 september in de Kroon's polders op Vlie- Easterskar van 16 september 2013: “Twee Reuzen- land een Zwarte Wouw gezien. Steeds dezelfde sterns foerageerden boven de waterplas. Fantastisch ‘eiland-hoppende’ vogel? zoals ze van dichtbij te bekijken waren, met hun knal- Op 14 oktober zagen ondergetekende & Eelco Bran- rode snavels!” Romke Kleefstra zag eerder op dezelfde denburg vanaf het uitzichtpunt It Soal op de Warkumer dag in De Deelen ook twee Reuzensterns. Zouden zo bûtenwaard een in zuidelijke richting vliegende Rode maar dezelfde vogels geweest kunnen zijn! Ook Fokje Wouw. De vogel volgde de hele tijd de kustlijn, wat Altenburg zag er twee bij het Hisse- en Piekemeer en ons mooi de gelegenheid bood om de vogel te determi- ook in de Brandemeer zagen de tellers van de werk- neren en te bewonderen. Beslist een adrenaline-verho- groep Brandemeer er eentje. gende ervaring om zo’n vogel in je eigen telgebied te zien. Iedereen een noflike en succesrijke telling toegewenst, HET ‘KLEINE GRUT’ Jan Kramer In het telweekend in oktober werden geen Fraters ge- zien. Het 10-jaargemiddelde Fraters van de maanden

Tabel 4. Totaalaantallen Extra Soorten tijdens Sovon-tellingen in september 2003-2013, in vergelijking met het tienja- rig gemiddelde. sep '03 sep '04 sep '05 sep '06 sep '07 sep '08 sep '09 sep '10 sep '11 sep '12 sep '13 gem. Blauwe Kiekendief 4 4 5 3 1 4 4 7 2 2 6 3,6 Bruine Kiekendief 65 85 52 43 33 73 44 59 37 66 54 55,7 Frater 20 0 0 0 12 0 12 0 0 26 0 7,0 Grote Gele Kwik 0 0 1 3 0 0 0 2 0 0 0 0,6 IJsgors 000000040000,4 IJsvogel 143686801003,7 Ruigpootbuizerd 0 3 3 1 0 3 0 3 2 3 4 1,8 Slechtvalk 8 5 11 13 11 14 11 14 6 15 21 10,8 Smelleken 1 1 0 1 2 2 2 3 3 0 1 1,5 Sneeuwgors 0 2 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0,4 Strandleeuwerik 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,0 Velduil 011000110010,4 Visarend 3 4 11 2 5 3 1 2 5 4 5 4,0 Zeearend 000000000000,0 totaal 102 109 87 72 72 105 83 95 56 118 92 89,9

Tabel 4. Totaalaantallen Extra Soorten tijdens Sovon-tellingen in september 2003-2013, in vergelijking met het tienja- rig gemiddelde. okt '03 okt '04 okt '05 okt '06 okt '07 okt '08 okt '09 okt '10 okt '11 okt '12 okt'13 gem. Blauwe Kiekendief 18 16 19 7 15 24 15 18 25 10 16 16,7 Bruine Kiekendief 10 16 6 10 11 8 4 12 11 7 11 9,5 Frater 0 38 120 58 0 10 112 120 5 12 0 47,5 Grote Gele Kwik 1 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0,3 IJsgors 0 2 0 1 0 0 0 10 1 1 0 1,5 IJsvogel 2 7 3 7 11 15 8 1 3 0 4 5,7 Ruigpootbuizerd 2 5 3 3 3 4 1 6 16 5 6 4,8 Slechtvalk 9 25 15 20 10 24 19 24 25 20 21 19,1 Smelleken 2 2 3 1 3 7 6 2 5 3 5 3,4 Sneeuwgors 2 9 26 0 18 10 10 0 47 0 10 12,2 Strandleeuwerik 0 152 18 48 5 152 54 28 6 44 40 50,7 Velduil 052201012211,5 Visarend 163513232032,6 Zeearend 011010001000,4 totaal 47 284 219 162 78 259 232 225 149 104 117 175,9 Tabel 5. Extra Soorten tijdens de Sovon-tellingen in september 2013, verdeeld over het vasteland van Fryslân en de Friese eilanden en platen in de Waddenzee. Vaste land BLAUWE KIEKENDIEF BRUINE KIEKENDIEF vervolg Henk Ruiter Rottige Meenthe - Linde 1 Hans Horstmann Oude Bildtpollen west bui 3 Eddie Douwma Anj.- en Lioess.polder 1 Hans Horstmann Oude Bildtpollen west bi 1 Harry Feenstra Holwerd west buitendijks 2 Marten Sikkema Oude Bildtpollen oost bui o 5 Henk Hiemstra, Jaap Feddema Blija west buitendijks 1 Johan Taal Koehool - Westhoek bui 1 Auke Visser Ferwerd binnendijks 1 RUIGPOOTBUIZERD BRUINE KIEKENDIEF Sjouke Kazimier Wierum - Ternaard bi 1 Henk Hiemstra Het Oogvliet 1 Harry Feenstra Holwerd west buitendijks 2 Sieds Boersma Wide Mar 1 Jaap Meindertsma, Betty Hanenburg Blija oost buitendijks 1 Freek Nijland c.s. * Houtwiel, Kruiswater 1 SLECHTVALK Albert Jongbloed zuid van Hardegarijp 1 Henk Hiemstra Ferwerd - Birdaard 1 Jan Kleefstra Sorremorsterpolder-Botmeer 1 Sieds Boersma Wide Mar 1 Jan Kleefstra Polder Poppenhuizen 1 Dirk Kuiken Harlingen haven noord 2 Romke Kleefstra De Deelen e.o. 3 Eddie Douwma Polder de Band 1 Arend Timmerman Azn Bergumermeer 2 Sjouke Kazimier Wierum - Ternaard bui 1 Romke Kleefstra Suameer - De Tike 1 Meine Zondervan, S. Schotanus Holwerd oost buitendijks 2 Romke Kleefstra Polder O. binnen Leijen 1 Harry Feenstra Holwerd west buitendijks 1 Jan Kramer, Eus de Groot Polder Geele Strand 1 Henk Hiemstra, Jaap Feddema Blija west buitendijks 1 Sjoerd Bakker, Henk Plat Ald Hof - Akmarijp 1 Erik van der Laan Noorderleeg oost bui noord 2 Sjoerd Bakker, Henk Plat De Staten 1 Sieds Boersma, Jan de Boer Noorderleegs buitenveld 2 Lydia Barkema-Drost Skarlannen, Easterskar 1 Erik van der Laan Bokkepollen en de Keegen 1 Jouke Alberda Groote Brekken 3 Hans Horstmann Oude Bildtpollen west bui 3 Henk Ruiter Rottige Meenthe noord 1 Marten Sikkema Oude Bildtpollen oost bui o 2 Henk Ruiter Rottige Meenthe - Linde 4 Johan Taal Koehool - Harlingen haven bi 1 Jan Kramer, Eus de Groot Kooiwaard, Workumerwaard 2 SMELLEKEN Klaas van der Bij Moddergat - Wierum bi 1 Sjoerd Bakker, Henk Plat Ald Hof - Akmarijp 1 Meine Zondervan, S. Schotanus Holwerd oost buitendijks 2 VELDUIL Meine Zondervan, S. Schotanus Holwerd oost binnendijks 3 Auke Visser Ferwerd buitendijks 1 Jaap Meindertsma, Betty Hanenburg Blija oost buitendijks 1 VISAREND Henk Hiemstra, Jaap Feddema Blija west buitendijks 5 Romke Kleefstra De Deelen e.o. 2 Erik van der Laan Noorderleeg oost bui noord 2 Arend Timmerman Azn Bergumermeer 2 Erik van der Laan Nijkerker polder 1 Romke Kleefstra Haskerhorne - Nannewijd 1 Sieds Boersma, Jan de Boer Polder Vijfhuizen 1 Sieds Boersma, Jan de Boer Noorderleegs buitenveld 1

Eilanden/platen Waddenzee BLAUWE KIEKENDIEF vervolg SLECHTVALK Erik van Winden Punt en Muy 2 Kees van Scharenburg c.s. ** Ameland-west 2 BRUINE KIEKENDIEF Kees van Scharenburg c.s. ** Ameland-oost 1 Menno van Straaten Kroon's polders Vld 1 Jeroen van Wetten c.s. *** Plaat 2 Hans Schekkerman Noordvaarder 2 Rob Strietman Plaat 1 Erik van Winden Kroon's polders + Gr. Strand 3 Holmer Vonk Rif 3 Hans Schekkerman De Groede 1 Michiel van der Weide Oosterkwelder, Smn 4 Ruurd Noordhuis 1e Duintjes 1 Klaas van Dijk Inlaag 4 Hans van Stijn 3e Duintjes 1 Leon Peters, Klaas van Dijk Balg 1 Erik van Winden Punt en Muy 3 SMELLEKEN Erik van Winden Strandvlakte 1 Carl Zuhorn Oostpunt - Schietkamp Vld 1 Kees van Scharenburg c.s. ** Ameland-west 1 Hans Schekkerman De Groede 1 Kees van Scharenburg c.s. ** Ameland-oost 1 Ruurd Noordhuis 1e Duintjes 2 Michiel van der Weide 3e slenk - 4e slenk 7 Kees van Scharenburg c.s. ** Ameland-west 3 IJSGORS Jeroen van Wetten c.s. *** Plaat 5 Leon Kelder Posthuiswad Vld 3 SNEEUWGORS Ruurd Noordhuis 1e Duintjes 2 Peter van Horssen Oosterstrand Smn 1 Joost van Bruggen 4e Duintjes 2 L. Hofstee Vliehors, oost 1 Erik van Winden Strandvlakte 2 Erik van Winden Punt en Muy 1 Leon Peters, Klaas van Dijk Balg 1 Kees van Scharenburg c.s. ** Ameland-oost 1 SLECHTVALK Jeroen van Wetten c.s. *** Rif 24 Peter van Horssen Oosterstrand Smn 1 STRANDLEEUWERIK Peter de Boer Vliehors, west 2 Peter van Horssen Oosterstrand Smn 2 L. Hofstee Vliehors, oost 1 VELDUIL Leon Kelder Posthuiswad Vld 5 Peter van Horssen Oosterstrand Smn 2 Romke Kleefstra Richel 1 Leon Peters, Klaas van Dijk Balg 1 Piet Zumkehr Midsland - Formerum 1 ZWARTE WOUW Hans Schekkerman De Groede 2 Hans Schekkerman, Erik van Winden Strand: de Noordvaarder Tsl 1 Hans van Stijn 3e Duintjes 2 Joost van Bruggen 4e Duintjes 2

* Freek Nijland Arend Leijstra Sjouke van der Werff ** Kees van Scharenburg, P.J.Brouwer, Nelly van Brederode, Jan de Jong, Sabine Roersma, Hans Roersma, Marcel Kersten. *** Jeroen van Wetten, Ron Mes, F. de Buyzer Tabel 6. Extra Soorten tijdens de Sovon-tellingen in oktober 2013 op het vasteland van Fryslân. BLAUWE KIEKENDIEF SLECHTVALK Henk Hiemstra Holw. & Blijaerpolder 1 Epi Mulder Blikfeart 1 Anton Huitema c.s. ** De Bird - de Wildlanden 1 Jan Visser Arum- Oosthem 1 Anton Huitema, Sip Veenstra Botmeer 1 Jan Visser Witmarsum- 1 Anton Huitema, Sip Veenstra Kraanlannen 1 Henk Hiemstra Holw. & Blijaerpolder 1 Jan Kramer Polder De Samenvoeging 1 Henk Hiemstra Ferwerd-Birdaard 1 Jaap Meindertsma, Betty Hanenburg Holwerd oost bui 1 Henk Hiemstra Het Oogvliet 1 Harry Feenstra Holwerd west bui 1 Freek Nijland c.s. * Groote Wielen eo 3 Sieds Boersma, Jan de Boer Noorderleeg west bui nrd 3 Anton Huitema c.s. ** Kloosterburen-Enw-Oudega 1 Tjalling Walda, Lucas Hemrica Noorderleegs buitenveld 1 Jaap Meindertsma, Betty Hanenburg Holwerd oost buitendijks 2 Hans Horstmann Oude Bildtpollen oost bui w 2 Harry Feenstra Holwerd west buitendijks 1 Marten Sikkema c.s.*** Oude Bildtpollen oost bui o 2 Sieds Boersma, Jan de Boer Noorderleeg west bui nrd 1 Epi Mulder, Johan Taal Koehool - Westhoek bui 1 Teake Roosjen Oude Bildtpollen west bui 1 BRUINE KIEKENDIEF Hans Horstmann Oude Bildtpollen oost bui w 3 Wil Grond, Heine Lindeboom Oude Bildtdijk-Vrouwenpar 1 Marten Sikkema c.s.*** Oude Bildtpollen oost bui o 2 Freek Nijland c.s. * Groote Wielen eo 1 Johan Taal, Epi Mulder Koehool-Harlingen binnen 1 Sytze en Sjoerdtje de Groot Broeksterw.-Veenwouden 1 SMELLEKEN Romke Kleefstra De Deelen e.o. 2 Yde Kuipers - Bakhuizen 1 Arend Timmerman Azn Bergumermeer 1 Jouke Alberda Groote Brekken 1 Kor Nijboer Polder Kooihuizen 1 Jaap Meindertsma, Betty Hanenburg Holwerd oost buitendijks 1 Anne Gersjes Elahuizen - 1 Hans Horstmann Oude Bildtpollen oost bui w 1 Henk Ruiter Rottige Meenthe - Linde 1 Johan Taal, Epi Mulder Koehool-Harlingen buiten 1 Hans Horstmann Oude Bildtpollen oost bui w 1 SNEEUWGORS Marten Sikkema c.s.*** Oude Bildtpollen oost bui o 1 Tjalling Walda, Lucas Hemrica Noorderleegs buitenveld 10 IJSVOGEL STRANDLEEUWERIK Anton Huitema, Sip Veenstra Kraanlannen 2 Sjouke Kazimier Wierum-Ternaard bui 40 Romke Kleefstra De Deelen e.o. 1 VELDUIL Anneke Zeinstra Vierhuis tot Oosterzeeburen 1 Marten Sikkema Noorderleegpolder bin 1 RUIGPOOTBUIZERD VISAREND Klaas van der Bij Dokk.diep-Nwe Zwemmer 1 Anton Huitema c.s. ** Alde Feanen - Princehof 1 Harry Feenstra Holwerd west buitendijks 1 Anton Huitema c.s. ** Eernewoude,Oudega 1 Harry Feenstra Holwerd west binnendijks 1 Romke Kleefstra De Deelen e.o. 1 Tjalling Walda, Lucas Hemrica Noorderleegs buitenveld 2 Marten Sikkema c.s.*** Oude Bildtpollen oost bui o 1

* Freek Nijland, Sjoerdtje Kars, Fokko Winterwerp, Marnix Oudega, ** Anton Huitema, Henk v.d. Berg, Tjibbe de Jong, *** Marten Sikkema, S. Schotanus, Meino Zondervan, Rindert Talsma

Sneeuwgors, Harlingen 5 okt 2013, foto: Eus de Groot

Romke Kleefstra, Posthoornsteeg 1C, 8911 AS Leeuwarden tel.: 058-2164166, e-mail: [email protected]

Jan Kramer, Rixtwei 339, 8915 JC Leeuwarden tel.: 058-2121648, e-mail: [email protected] Tellers gezocht!

Voor de onderstaande gebieden zoeken we tellers. Enerzijds gaat het om gebieden waar alleen de ganzen en zwa- nen hoeven te worden geteld, anderzijds zijn het telgebieden voor alle soorten watervogels. Heb je belangstelling, neem dan contact op met Romke Kleefstra (tel.: 058-2164166, e-mail: [email protected]).

WG1430 Zurich-Lorenzsluis IJ1111 Kornwerd-Houw • Ganzen IJ1112 Makkumer Noardwaard-Houw • Ganzen

FR1540 Polder • Ganzen FR1550 - • Ganzen

FR1640 Gebied noord van Sneek • Ganzen FR1730 Mantgum-Reduzum-Leeuwarden • Ganzen

FR5325 Ringwiel, Het Hop • Watervogels FR5341 Zandmeer • Watervogels FR5342 Groote • Watervogels FR5650 Fluessen Noordwest • Watervogels FR5671 Het Piel - Langehoekspolle • Watervogels

FR6610 Ouwsterhaule - Rotsterhaule • Ganzen FR6620 Haskerhorne - Nannewiid • Ganzen FR6630 Oudehaske - Heerenveen • Ganzen FR6650 Vierhuis-Rotstergaast • Ganzen FR6670 Veenpolder Delfstrahuizen • Ganzen FR6720 Tjeukemeer Noordzijde • Watervogels

FR6850 Sloten-Tjerkgaast-Haringsloot • Ganzen

Daarnaast zoekt de FFF-Slaapplaatsentelgroep Fryslân voor de volgende plekken een teller voor slaapplaatstel- lingen van de vermelde soort. Ook hiervoor kun je contact opnemen met Romke.

Lauwersmeer - Aalscholver Sneek, Rasterhofpark - Aalscholver Sneekermeer (Broek), Jentjemeer - Aalscholver & Grote Zilverreiger Tjeukemeer - Aalscholver & Grote Zilverreiger Lemmer, Woudagemaal - Aalscholver & Grote Zilverreiger