Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
STRATEGIA EKOENERGETYCZNA
GMINA JODŁOWNIK
INSTYTUT KARPACKI
UL. S OBIESKIEGO 13
33 – 340 S TARY SĄCZ
TEL. (0-18) 446 – 02 - 49
FAX. (0-18) 477 – 75 - 94
E-MAIL: BIURO@INSTYTUT-KARPACKI .ORG
Stary Sącz 2008 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
WST ĘP DO SE...... 4 I. OBECNY BILANS ENERGETYCZNY GMINY ...... 5 I. 1. A KTUALNE ZAPOTRZEBOWANIE GMINY NA ENERGI Ę - GŁÓWNI ODBIORCY ...... 5 I. 2. D OSTAWCY ENERGII ...... 14 I. 3. P LANOWANIE I ORGANIZACJA ZAOPATRZENIA W ENERGI Ę...... 15 I. 4. P RZEWIDYWANE ZMIANY ZAPOTRZEBOWANIA NA ENERGI Ę...... 17 I.5. P RZEDSI ĘWZI ĘCIA RACJONALIZUJ ĄCE U śYTKOWANIE CIEPŁA PRZEZ ODBIORCÓW I UśYTKOWNIKÓW ...... 19 I.6. M OśLIWO ŚĆ WYKORZYSTANIA ISTNIEJ ĄCYCH NADWYśEK I LOKALNYCH ZASOBÓW ENERGII ...... 22 I.7. O DWOŁANIA DO POLITYKI ENERGETYCZNEJ PA ŃSTWA ORAZ USTALE Ń MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO ...... 23 I.8. M OśLIWO ŚCI I ZAKRES WSPÓŁPRACY Z INNYMI GMINAMI ...... 25 II. STRATYFIKACJA LOKALNYCH ZASOBÓW OZE ...... 28 II.1. O CENA POTENCJALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII ODNAWIALNEJ ...... 28 II.2. D IAGNOZA WYKORZYSTANIA OZE W LATACH 2008-2022 ...... 42 II.3. M OśLIWO ŚCI I ZAKRES WSPÓŁPRACY Z INNYMI GMINAMI ...... 48 III. ANALIZA SWOT ODNO ŚNIE OZE...... 53 III.1. Z AŁO śENIA I METODOLOGIA PRZEPROWADZANIA ANALIZY SWOT/TOWS ...... 53 III.2. A NALIZA SWOT - “ OD WEWN ĄTRZ NA ZEWN ĄTRZ ” ...... 60 III.3. P ODSUMOWANIE ANALIZY ...... 66 IV. AKTUALNY PROFIL SPOŁECZNO - EKONOMICZNY...... 70 IV.1. P OWIERZCHNIA , POŁO śENIE I LUDNO ŚĆ GMINY ...... 70 IV.2. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE ...... 77 IV.3. WALORY TURYSTYCZNE ...... 79 IV.4. Z AGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE ...... 87 IV.5. P ODSTAWOWE SEKTORY GOSPODARKI ...... 90 IV.6. I NFRASTRUKTURA SPOŁECZNA ...... 94 IV.7. S YTUACJA SPOŁECZNA ...... 100 V. KRYTERIA I ZAŁO śENIA STRATEGICZNE I OPERACYJNE SE ...... 111 V.1. Z ADANIA OPERACYJNE WYNIKAJ ĄCE ZE STRATEGII: NARODOWYCH , WOJEWÓDZKICH , POWIATOWYCH I GMINNYCH ...... 111 V.2 Z AŁO śENIA WYNIKAJ ĄCE ZE STRATYFIKACJI ZASOBÓW OŹE...... 135 V.3. Z AŁO śENIA OKRE ŚLONE NA SESJI STRATEGICZNEJ ...... 144 V.4. A GREGACJA KRYTERIÓW I ZAŁO śEŃ...... 145 V.5. S FORMUŁOWANIE MISJI DLA SE ...... 148 VI. ZADANIA I PROJEKTY WYKONAWCZE – HIERARCHIA STRATEGICZNA ...... 149
2 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
VI.1. O BSZARY STRATEGICZNE SE ...... 149 VI.2. P ROGRAMY DZIAŁANIA ...... 153 VI.3. P ROJEKTY WYKONAWCZE ...... 155 VI.4. K ARTY PROJEKTÓW ...... 157 VI.5. H IERARCHIZACJA PROJEKTÓW ...... 165 VI.6. D EFINIOWANIE PIERWSZEGO PROJEKTU DO REALIZACJI ...... 170 VII. ŹRÓDŁA FINANSOWANIE PROJEKTÓW...... 171 VII.1 ŚRODKI WŁASNE W FINANSOWANIU PRZEDSI ĘWZI ĘĆ EKONERGETYCZNYCH ...... 175 VII.2 O BLIGACJE SAMORZ ĄDU TERYTORIALNEGO ...... 181 VII.3 F UNDUSZE EKOLOGICZNE ...... 185 VII.4 I NSTYTUCJE I FUNDACJE POMOCOWE ...... 193 VII.5. K REDYT BANKOWY ...... 199 VII.6. P ROJECT FINANCE W EKOENERGETYCE ...... 208 VII.7. L EASING ...... 212 VII.8 P OZYSKANIE FUNDUSZY UE ...... 216 VII.9 A NALIZA OPCJI ...... 228 VIII. AKTYWIZACJA MIESZKA ŃCÓW W RAMACH ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII...... 235 VIII.1. S POSOBY AKTYWIZACJI MIESZKA ŃCÓW ...... 239 VIII.3 P ROMOWANIE INWESTYCJI ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII ...... 251 VIII.3. A NALIZA MO śLIWYCH KONFLIKTÓW SPOŁECZNYCH ZWI ĄZANYCH Z PLANOWANYMI PRZEDSI ĘWZI ĘCIAMI ...... 275 IX.MAPA WPŁYWU NA RYNEK PRACY I ZATRUDNIENIE...... 280 IX. 1. O CENA WPŁYWU OZE NA RYNEK PRACY I ZATRUDNIENIE ...... 280 IX. 2. WSPÓŁPRACA I RELACJE Z OTOCZENIEM RYNKU PRACY ...... 283 IX.3. WPŁYW INWESTYCJI OZE NA TWORZENIE NOWYCH MIEJSC PRACY ...... 286 X. MAPA WPŁYWU PRZEDSI ĘWZI ĘĆ O ŹE NA BILANS ENERGETYCZNY GMINY...... 296 X. 1. B ILANS NA KONIEC 2012 ROKU ...... 298 X. 2. B ILANS NA KONIEC 2022 ROKU ...... 300 X.3. WPŁYW NA BILANS POZYSKANEJ Z OZE ENERGII ELEKTRYCZNEJ I CIEPLNEJ ...... 302 XI. MAPA WPŁYWU PRZEDSI ĘWZI ĘĆ OZE NA ŚRODOWISKO ...... 306 XI. 1. O PIS ELEMENTÓW PRZYRODNICZYCH ŚRODOWISKA NATURALNEGO ...... 306 XI. 2. O KRE ŚLENIE PRZEWIDYWANEGO WPŁYWU NA ŚRODOWISKO ...... 307 XI.3. E LEMENTY METODY LCA W OCENIE WPŁYWU PROJEKTÓW ENERGII ODNAWIALNEJ NA ŚRODOWISKO GMINY ...... 319 XI.4. O PIS PRZEWIDYWANYCH DZIAŁA Ń ZAPOBIEGAJ ĄCYCH ...... 329
3 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Wst ęp do SE
Niniejsze opracowanie ma za zadanie okre śli ć mo Ŝliwo ści gminy w zakresie energorozwoju opartego na lokalnych odnawialnych źródłach energii. Aby tego dokona ć niezb ędne jest okre ślenie aktualnego zapotrzebowania gminy na energi ę, mo Ŝliwo ści jej pozyskania oraz wpływ zaproponowanych metod na bilans energetyczny gminy oraz jej środowisko. Dysponuj ąc tak przygotowanym dokumentem gmina zyskuje wiedz ę o mo Ŝliwych kierunkach ekoenergetycznego rozwoju, a jednocze śnie wypełnia znaczn ą cz ęść obowi ązków stawianych gminom przez obowi ązuj ące Prawo Energetyczne . W Strategii Ekoenergetycznej znajduj ą si ę informacje dotycz ące nast ępuj ących zapisów Prawa Energetycznego : Art.19.3.1 – informacja nt. stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe. Art.19.3.2 – wskazuje przedsi ęwzi ęcia racjonalizuj ące u Ŝytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych. Art.19.3.3 – wskazuje mo Ŝliwo ści wykorzystania istniej ących nadwy Ŝek i lokalnych zasobów paliw i energii. Art.19.3.4 – wskazuje kierunki współpracy z innymi gminami. Art.20.2.1.1a – w rozszerzonym zakresie przytacza propozycje w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Art.20.2.1.2 – podaje wst ępny harmonogram realizacji zada ń energetycznych stoj ących przed gmin ą. Art.20.2.1.3 – szacuje koszty zwi ązane z realizacj ą przedmiotowych zada ń. Mo Ŝna zatem przyj ąć , Ŝe poni Ŝsza SE w znacz ącym stopniu wypełnia nało Ŝony na gminy obowi ązek opracowania projektu zało Ŝeń gospodarowania surowcami energetycznymi i energi ą na terenie gminy.
4 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
I. Obecny bilans energetyczny gminy
I. 1. Aktualne zapotrzebowanie gminy na energi ę - główni odbiorcy
Okre ślenie potrzeb energetycznych w skali regionu mo Ŝna przeprowadzi ć na kilka sposobów. Na etapie planowania metodologii rozwa Ŝano dwa sposoby: wykorzystanie jednostkowych wska źników zapotrzebowania na energi ę, czyli podanie średniego zu Ŝycia energii na mieszka ńca czy na m 2 oraz przeprowadzenie bada ń ankietowych. Metoda ankietowa jest dokładniejsza, jednak jest ona bardziej czasochłonna i kosztowna. Ze wzgl ędu na konieczno ść dotarcia do wszystkich odbiorców energii stosuje si ę ją, gdy badaniami obejmuje si ę mał ą ilo ść odbiorców, co zwykle wynika z niewielkiego obszaru obj ętego analiz ą. Ponadto mo Ŝe okaza ć si ę metod ą o ograniczonej skuteczno ści, gdy Ŝ zwykle nie udaje si ę uzyska ć niezb ędnych informacji od wszystkich ankietowanych lub jest ona obarczona bł ędem ze wzgl ędu na brak wiedzy u ankietowanych w zakresie tematyki energetycznej. Z tych te Ŝ wzgl ędów metod ę t ą stosuje si ę zazwyczaj przy sporz ądzaniu bilansów energetycznych dla du Ŝych odbiorców (zakłady produkcyjne, du Ŝe gospodarstwa rolne, biurowce itp.). Gdy planowanie energetyczne obejmuje du Ŝy areał, a co za tym idzie wielu odbiorców (o takiej sytuacji mo Ŝna ju Ŝ mówi ć od poziomu gminy), wykorzystuje si ę metod ę opart ą o warto ści u średnione. Metoda ta jest obarczona wi ększym bł ędem ni Ŝ metoda ankietowa, jednak pozwala z zadowalaj ącą dokładno ści ą okre śli ć potrzeby energetyczne regionu. Dla potrzeb planowania energetycznego zapotrzebowanie na energi ę bada si ę w nast ępuj ących grupach odbiorców: • mieszkalnictwo i odbiorcy indywidualni (gospodarstwa domowe), • usługi i instytucje, • przemysł, • rolnictwo. Stopie ń dokładno ści opracowania dla poszczególnej grupy odbiorców uzale Ŝniony jest w znacznym stopniu od dokładno ści posiadanych danych.
5 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Wst ępna analiza gminy Jodłownik pod wzgl ędem zapotrzebowania energetycznego wskazuje jako najistotniejszy sektor odbiorców indywidualnych oraz rolnictwo. Jest to bowiem gmina, w której tereny rolne zajmuj ą około 72 % obszaru gminy, a na jej terenie brak energochłonnego przemysłu, który mógłby zaburzy ć te proporcje. Dla wyznaczenia zapotrzebowania energetycznego gminy nie uwzgl ędnia si ę sektora transportowego, poniewa Ŝ kształtowanie sektora paliwowo-energetycznego le Ŝy w gestii władz szczebla centralnego. Ponadto oszacowanie zapotrzebowania na energi ę w tym sektorze utrudnia mobilno ść podmiotów w nim funkcjonuj ących. Niezmiernie trudno jest zatem ustali ć, gdzie zostanie zu Ŝytkowany no śnik energii i jakie ilo ści s ą nabywane na terenie nie obj ętym bilansem.
Gospodarstwa domowe
Na terenie gminy Jodłownik Ŝyje ok. 8,3 tys. osób. Ilo ść gospodarstw domowych na terenie gminy wynosi ok. 3,3 (na podstawie ilo ści ludno ści i ilo ści gospodarstw domowych mo Ŝna stwierdzi ć średni ą wielko ści rodziny – 1,6 osoby, do oblicze ń przyj ęto dane dostarczone przez Urz ąd Gminy). Dane dotycz ące ilo ści gospodarstw domowych oraz ludno ści gminy s ą podstaw ą do oblicze ń zu Ŝycia energii w sektorze odbiorców indywidualnych. Na etapie oblicze ń wykorzystano formuły bazuj ące na ilo ści mieszka ńców i gospodarstw domowych. Zastosowane formuły pozwoliły okre śli ć zu Ŝycie energii elektrycznej w gminie na cele inne ni Ŝ ogrzewanie i przygotowanie posiłków. Z udost ępnionych przez gmin ę dokumentów pozyskano wiedz ę o całkowitym zu Ŝyciu energii elektrycznej w gminie. Cz ęść opracowania dotycz ącą energii cieplnej oparto w cało ści na danych obliczonych na podstawie odpowiednich formuł. W tabeli 1 umieszczono uzyskane od pracowników Urz ędu Gminy Jodłownik dane dotycz ące liczby ludno ści w poszczególnych miejscowo ściach oraz obliczony dla ka Ŝdej z miejscowo ści procentowy udział w ludno ści całej gminy.
6 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
TABELA 1. Ilo ść mieszka ńców w sołectwach Miejscowo ść Ludno ść Procent ludno ści gminy Słupia 317 3,83% Góra Świ ętego Jana 350 4,22% Kostrza 439 5,30% Sadek 480 5,79% Mstów 509 6,14% Szczyrzyc 559 6,75% Krasne Lasocice 672 8,11% Pogorzany 725 8,75% Janowice 886 10,69% Szyk 945 11,40% Jodłownik 1134 13,69% Wilkowisko 1270 15,33%
Kolejna tabela obrazuje ilo ść gospodarstw domowych i ich rozmieszczenie w gminie.
TABELA 2. Ilo ść gospodarstw domowych w sołectwach Miejscowo ść Ilo ść gospodarstw domowych Kostrza 137 Słupia 138 Góra Świ ętego Jana 146 Mstów 166 Sadek 191 Szczyrzyc 239 Krasne Lasocice 303 Janowice 327 Szyk 336 Jodłownik 400 Pogorzany 440 Wilkowisko 489
Zu Ŝycie energii cieplnej
Ogrzewanie pomieszcze ń
Na ten cel zu Ŝywana jest wi ększo ść energii cieplnej wykorzystywanej przez odbiorców indywidualnych. Zastosowana metoda obliczeniowa polegała na wykorzystaniu wzoru ze współczynnikami charakterystycznymi dla gospodarstw domowych w Polsce.
7 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
W poni Ŝszej tabeli oraz jej graficznym odzwierciedleniu przedstawiono wyniki oblicze ń z wykorzystaniem wzoru: = ∗ ∗ EC OP a pow n gdzie: a – średnia zu Ŝycie energii cieplnej zale Ŝne od przeci ętnego wieku budynków na terenie mieszka ń, pow – średnia wa Ŝona powierzchnia mieszka ń i domów na terenie gminy, n – ilo ść gospodarstw domowych.
TABELA 3. Zu Ŝycie energii cieplnej do ogrzewania pomieszcze ń Miejscowo ść Zu Ŝycie wg wska źników średnich Kostrza 9 428 135 Słupia 9 496 953 Góra Świ ętego Jana 10 047 501 Mstów 11 423 871 Sadek 13 144 334 Szczyrzyc 16 447 622 Krasne Lasocice 20 852 006 Janowice 22 503 650 Szyk 23 123 016 Jodłownik 27 527 400 Pogorzany 30 280 140 Wilkowisko 33 652 247 GMINA [MJ] 227 926 872 GMINA [GJ] 227 926
Z podzielenia powy Ŝszej sumy przez ilo ść mieszka ńców otrzymujemy zu Ŝycie na poziomie 27,5 GJ/osob ę/rok. Natomiast przeci ętne zu Ŝycie energii cieplnej na gospodarstwo domowe gminy wynosi około 68,8 GJ/rok.
Ciepła woda u Ŝytkowa
Kolejnym z istotnych sposobów zu Ŝytkowywania energii cieplnej jest wytwarzanie tzw. ciepłej wody u Ŝytkowej. Dane statystyczne wskazuj ą, Ŝe w warunkach polskich do tego celu zu Ŝywa si ę około 4000 MJ/mieszka ńca/rok. Dlatego korzystaj ąc z tej wiedzy oraz danych opisuj ących zaludnienie poszczególnych sołectw sporz ądzono tabel ę zawieraj ącą dane o ilo ści energii cieplnej przeznaczanej do ogrzewania wody u Ŝytkowej.
8 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
TABELA 4. Zu Ŝycie energii cieplnej do wytwarzania ciepłej wody uŜytkowej Miejscowo ść ECcwu Kostrza 1 400 000 Słupia 3 544 000 Góra Świ ętego Jana 4 536 000 Mstów 1 756 000 Sadek 2 688 000 Szczyrzyc 2 036 000 Krasne Lasocice 2 900 000 Janowice 1 920 000 Szyk 1 268 000 Jodłownik 2 236 000 Pogorzany 3 780 000 Wilkowisko 5 080 000 GMINA [MJ] 33 144 000 GMINA [GJ] 33 144 Zu Ŝycie energii cieplnej, do tego celu w rozbiciu na gospodarstwa domowe gminy wynosi około 10 GJ/rok.
Przygotowanie posiłków
Przeci ętnie polskie rodziny na przygotowywanie posiłków zuŜywaj ą 1095 kWh energii rocznie, co przekłada si ę na 3942 MJ. Dla okre ślenia zu Ŝycia energii przemno Ŝono przytoczon ą tu warto ść przez ilo ść gospodarstw domowych w poszczególnych sołectwach, a dane zebrano w tabeli. TABELA 5. Zu Ŝycie energii cieplnej podczas przygotowywania posiłków Miejscowo ść ECpp Kostrza 540 054 Słupia 543 996 Góra Świ ętego Jana 575 532 Mstów 654 372 Sadek 752 922 Szczyrzyc 942 138 Krasne Lasocice 1 194 426 Janowice 1 289 034 Szyk 1 324 512 Jodłownik 1 576 800 Pogorzany 1 734 480 Wilkowisko 1 927 638 GMINA [MJ] 13 055 904 GMINA [GJ] 13 056
9 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Obecne zapotrzebowanie gminy na energi ę ciepln ą, oszacowane na podstawie metody wska źnikowej plasuje si ę na poziomie 274 126 GJ/rok, co daje około 33,1 GJ/rok/osob ę i nieco ponad 82,7 GJ/rok w przeliczeniu na liczb ę gospodarstw domowych. Najwi ększe zapotrzebowanie na ten rodzaj energii wyst ępuje oczywi ście w najliczniejszych sołectwach. Na dwóch kolejnych wykresach przedstawiono udział procentowy i ilo ściowy poszczególnych zastosowa ń energii cieplnej w gminie Jodłownik.
WYKRES 1. Zu Ŝycie energii cieplnej w gminie
40000000 35000000 30000000 25000000 ECpp 20000000 ECop 15000000 EC c.w .u 10000000 5000000 0 tego Szyk ę Sadek Góra Kostrza wi Krasne Lasocice Ś Pogorzany
WYKRES 2. Zu Ŝycie energii cieplnej w gminie w uj ęciu procentowym
ECpp ECop EC c.w .u
12% 5%
83%
10 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Zu Ŝycie energii elektrycznej
Zu Ŝycie energii elektrycznej na cele ogrzewania pomieszcze ń oraz przygotowywania posiłków zawarte jest w ilo ści energii cieplnej zu Ŝywanej na te cele. Energia elektryczna jest bowiem przekształcana w tych procesach na energi ę ciepln ą i jako taka zu Ŝywana. Dlatego zdecydowano si ę okre śli ć tylko ilo ść energii zu Ŝywanej do innych ni Ŝ wymienione powy Ŝej cele. Energi ę elektryczn ą, jak ą w gospodarstwach domowych pochłaniaj ą urz ądzenia ni ą zasilane obliczono za pomoc ą wzoru:
EEi = A* n gdzie: n – ilo ść gospodarstw domowych, A – jednostkowy współczynnik zu Ŝycia energii elektrycznej na gospodarstwo domowe wynosz ący dla wsi 1560 kWh/rok i 2210 kWh/rok dla miasta.
TABELA 6. Zu Ŝycie energii elektrycznej Miejscowo ść EEic Kostrza 213 720 Słupia 215 280 Góra Świ ętego Jana 227 760 Mstów 258 960 Sadek 297 960 Szczyrzyc 372 840 Krasne Lasocice 472 680 Janowice 510 120 Szyk 524 160 Jodłownik 624 000 Pogorzany 686 400 Wilkowisko 762 840 GMINA [kWh] 5 166 720 GMINA [MWh] 5 166,7
11 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
WYKRES 3. Zu Ŝycie energii elektrycznej w gminie
900000 800000 700000 600000 500000 400000 300000 200000 100000 0 Szyk Słupia Sadek Mstów Kostrza Janowice tego Jana tego Jodłownik Pogorzany Szczyrzyc ę Wilkowisko wi Ś Krasne Lasocice Krasne Góra Góra
Firmy usługowe i instytucje
Energi ę elektryczn ą pobiera na terenie gminy szereg odbiorców z tego segmentu. Ze wzgl ędu na zró Ŝnicowanie ich zapotrzebowania energetycznego prowadzenie oblicze ń szacunkowych obarczone byłoby zbyt du Ŝym bł ędem. Dokładne dane dotycz ące ich zapotrzebowania na energi ę elektryczn ą mo Ŝna uzyska ć w zakładzie energetycznym. Brak danych dotycz ących powierzchni tych Ŝe obiektów nie pozwolił na obliczenie ich zapotrzebowania na energi ę ciepln ą. Średni ą dla gminy ilo ść energii jaka jest potrzebna do ogrzania 1 m 2 powierzchni, oszacowana na podstawie danych średnich z gmin o profilu i strukturze zbli Ŝonej do analizowanej gminy okre ślono na poziomie 200 MJ.
Przemysł
Na terenie gminy nie ma du Ŝych skupisk wysoce energochłonnych zakładów produkcyjnych. Próby szacunków zapotrzebowania energetycznego byłyby w tym przypadku obarczone zbyt du Ŝym bł ędem z uwagi na brak materiałów źródłowych.
12 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Rolnictwo
W gminie Jodłownik sektor produkcji rolnej odgrywa istotn ą rol ę w bilansie energetycznym. Na podstawie dost ępnych opracowa ń o tematyce zbli Ŝonej do niniejszego bilansu opracowano wska źniki średniego rocznego zu Ŝycia energii w gospodarstwach rolnych. I tak, gospodarstwa o wielko ści poni Ŝej 15 ha zu Ŝywaj ą ok. 100 GJ energii cieplnej i 2,5 tys. kW, w przedziale wielko ści 15–50 ha zu Ŝycie plasuje si ę na poziomie 140 GJ i 3 tys. kW. Gospodarstwa du Ŝe (50–150 ha) zu Ŝywaj ą średnio 170 GJ energii cieplnej 4 tys. kW, za ś bardzo du Ŝe o powierzchni powy Ŝej 150 ha średnio 400 GJ i 10 tys. kW. Wyniki oblicze ń zestawiono w poni Ŝszej tabeli.
TABELA 7. Zu Ŝycie energii w rolnictwie
Miejscowo ść >150 ha 100-150 ha 50-100 ha 15-50 ha <15 ha Góra Świ ętego Jana 146 Janowice 1 326 Jodłownik 1 399 Kostrza 137 Krasne Lasocice 303 Mstów 166 Pogorzany 1 439 Sadek 191 Słupia 1 137 Szczyrzyc 2 237 Szyk 336 Wilkowisko 1 488 RAZEM 0 3 3 3 305 Energia cieplna [GJ] 400 0 510 420 330 500 Energia elektryczna [kWh] 10 000 0 30 000 30 000 33 050 000
13 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
WYKRES 4. Zu Ŝycie energii cieplnej [GJ] i elektrycznej [kWh] w rolnictwie
60000 6000000 50000 5000000 40000 4000000 30000 3000000 20000 2000000
10000 1000000 0 0 Szyk Słupia Sadek Mstów Kostrza Janowice tego Jana tego Jodłownik Pogorzany Szczyrzyc ę Wilkowisko wi Ś KrasneLasocice EC EE Góra
I. 2. Dostawcy energii
Głównymi dostawcami surowców energetycznych i energii s ą zakład energetyczny oraz gazownia. Ponadto istotn ą rol ę w zaopatrzeniu energetycznym odgrywaj ą składy paliw (w ęgiel, drewno). Uzupełnieniem w/w paliw jest energia elektryczna u Ŝywana w urz ądzeniach do ogrzewania pomieszcze ń. Zgodnie z danymi udost ępnionymi przez UG Jodłownik, na terenie gminy nie jest wykorzystywany olej opałowy. Teren gminy Jodłownik jest obsługiwany przez ENION, Zakład Energetyczny Kraków. Zgodnie z udost ępnionymi danymi na terenie analizowanej gminy funkcjonowało w 2006 r. 2571 podł ączy energetycznych ( z czego 206 to odbiorcy z sektora przemysłu i produkcji). Zu Ŝycie energii na terenie gminy kształtowało si ę na poziomie 6 668 700 kWh/rok (oszacowany poziom zapotrzebowania na energi ę do zasilania urz ądze ń elektrycznych wynosi ok. 77 % tej warto ści). Analizowana gmina zu Ŝywa ok. 9,1 % energii produkowanej przez zakład energetyczny, który jest w stanie podwoi ć ilo ść energii dostarczanej na rynek. Gaz ziemny dostarczany jest za po średnictwem Gazowni Jasielskiej. Zgodnie z przesłanymi przez t ą instytucj ę danymi, na terenie gminy w 2006 r. funkcjonowało 1295 przył ączy odbieraj ących gaz ziemny oznaczony symbolem E (z czego tylko 58 poza odbiorcami indywidualnymi). Zu Ŝycie gazu za 2006 r. wyniosło 469 400 m 3/rok (odbiorcy indywidualni), 20 700 m 3/rok (w sektorze produkcji) oraz 158 800 m 3/rok w sektorze handlu i
14 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism usług. Ilo ść przył ączy w poszczególnych miejscowo ściach (wg danych gminy) przedstawia si ę nast ępuj ąco: Góra Świ ętego Jana 58 Janowice 117 Jodłownik 152 Kostrza 42 Krasne Lasocice 104 Mstów 75 Pogorzany 120 Sadek 78 Słupia 53 Szczyrzyc 124 Szyk 147 Wilkowisko 225
Podstawowym źródłem ciepła na terenie gminy pozostaje w ęgiel kamienny. Instalacje zasilane nim zamontowane s ą we wszystkich gospodarstwach domowych gminy. Rocznie na terenie gminy kupowanych jest ok. 1,68 tys. ton w ęgla. Na terenie gminy dominuj ą indywidualne źródła ciepła. W przeprowadzonej ankiecie gmina nie wykazała na swoim terenie zbiorowych systemów grzewczych ani lokalnych kotłowni. Odnawialne źródła energii nie s ą wykorzystywane na terenie gminy Jodłownik za wyj ątkiem tradycyjnie stosowanego drewna do ogrzewania pomieszcze ń, przygotowywania posiłków i ciepłej wody uŜytkowej. Technologie zbli Ŝone do OZE reprezentuj ą obecnie 3 pompy ciepła w miejscowo ściach Sadek i Kostrza o mocy 100 W, Krasne Lasocice o mocy 65 W i Mstów 36,9 W.
I. 3. Planowanie i organizacja zaopatrzenia w energi ę
Jednym z czynników, który w najbli Ŝszych latach wywrze istotny wpływ na produkcj ę energii w Polsce b ędą zmienione prawa, co do emisji CO 2. Obni Ŝone limity emisji wymusz ą na elektrowniach i elektrociepłowniach zmiany w strukturze paliwowej oraz podnios ą koszty produkcji energii z uwagi na konieczno ść wkalkulowania w koszty kar za ich przekroczenie bądź sum, jakie trzeba wyda ć na zakup dodatkowych limitów. Jak podaje autor artykułu zamieszczonego w dzienniku Rzeczpospolita „W my śl projektu rozporz ądzenia ministra
środowiska w sprawie podziału przysługuj ących Polsce praw do emisji CO 2 elektrownie b ędą
15 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism mogły w tym roku wyemitowa ć o około 25 proc. dwutlenku w ęgla mniej ni Ŝ w roku ubiegłym. Elektrowniom przyznano prawa do emisji 94 mln ton dwutlenku w ęgla rocznie, podczas gdy obecnie emituj ą go przeszło 120 mln ton. W ocenie resortu środowiska obni Ŝenie limitu emisji do tego poziomu spowoduje, Ŝe koszty produkcji energii b ędą o około 18 proc. wy Ŝsze.” Na podstawie analizy struktury paliw w gminie oraz zapotrzebowania gminy na poszczególne typy energii mo Ŝna zakłada ć, Ŝe struktura wykorzystania konwencjonalnych źródeł energii w okresie najbli Ŝszych 5 lat zostanie utrzymana. Jednak winna zacz ąć rysowa ć si ę tendencja spadkowa, która w dłu Ŝszym - 15 letnim okresie czasu si ę pogł ębi. Głównymi dostawcami no śników energetycznych pozostan ą zapewne: • zakład energetyczny (energia elektryczna), • składy materiałów opałowych – paliw kopalnych, • zakład gazowniczy. Najszerzej wykorzystywanym odnawialnym źródłem energii pozostanie drewno i pochodne jego przerobu. W kilkunastoletniej perspektywie czasowej b ędzie mo Ŝna z pewno ści ą zauwa Ŝyć wi ększe zmiany w strukturze paliwowej gminy. Zmiany b ędą szczególnie widoczne w: • wprowadzaniu do u Ŝytku nowych technologii, opartych o odnawialne źródła energii i energooszcz ędne procesy wytwarzania energii, • wzro ście wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii i gazu ziemnego, kosztem w ęgla, • zmniejszeniu ilo ści odbiorców, przy jednoczesnym utrzymaniu poziomu konsumpcji energii lub jego wzro ście, co jest wypadkow ą zmian demograficznych i rozwoju gospodarczego. Aktywne działania gminy na gruncie promocji OZE przyczynia ć si ę b ędą do zmian struktury paliwowej gminy. Celem tych działa ń winny by ć : • ochrona środowiska, • zaoferowanie odbiorcom ta ńszej energii, • czerpanie zysków dla bud Ŝetu gminy zwi ązanych ze sprzeda Ŝą energii, • dąŜ enie do dywersyfikacji źródeł energii w gminie i uzyskanie najwi ększej mo Ŝliwej autonomii energetycznej gminy.
16 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Aktywizacja wykorzystania OZE na terenie gminy i doprowadzenie do zmian w energetyce gminy wymaga aktywnego udziału władz gminy. W jej gestii znajduje si ę przygotowanie i prowadzenie w społeczno ści lokalnej akcji edukacyjnej i propaguj ącej stosowanie OZE. Działania pracowników gminy powinny by ć ukierunkowane na maksymalne ułatwienie zainteresowanym zdobywania funduszy. D ąŜ yć nale Ŝy do modyfikacji lokalnych przepisów. Interesuj ący w tej kwestii wydaje si ę projekt Porozumienia Powiatów Polskich . Przewiduje on utworzenie w powiecie stanowiska specjalisty ds. ekoenergetyki. Instytucja taka mo Ŝe świadczy ć dla pracowników gminy funkcje doradcze. Pracownik taki mo Ŝe by ć koordynatorem prac maj ących na celu wypełnienie obowi ązków stawianych gminom przez ustaw ę Prawo Energetyczne w artykułach 18–20. Pracownik ten winien d ąŜ yć do wypełniania zalece ń płyn ących z niniejszego SE oraz poszukiwa ć mo Ŝliwo ści pełniejszego rozwijania wskazanych kierunków ekoenergetycznego rozwoju gminy. Mimo, Ŝe dokument ten wypełnia w znacznym zalecenia ustawodawcy, bez aktywnych działa ń ze strony Urz ędu Gminy nie przyniesie spodziewanych korzy ści. Główn ą niewiadom ą w planach rozwoju energetyki gminy, wykorzystywanych źródeł energii i technologii jest reakcja społecze ństwa gminy (głównie ch ęć wprowadzania nowatorskich rozwi ąza ń). Nie bez znaczenia jest tak Ŝe czynnik zamo Ŝno ści społecze ństwa. Mo Ŝna spodziewa ć si ę, Ŝe czas amortyzacji inwestycji b ędzie determinował rozwój energetyki gminnej. Zgodnie z dost ępnymi badaniami na ka Ŝdy procent przyrostu rozwoju gospodarczego przypada od 1,5–2 % wzrostu poziomu zu Ŝycia energii. Tym bardziej nale Ŝy dąŜ yć do aktywizacji pozostałych zysków z modernizacji i dywersyfikacji energetyki gminy. Przeprowadzona ocena przydatno ści typów OZE w warunkach gminy wskazuje na szczególn ą przydatno ść nast ępuj ących kierunków rozwoju: • energetyczne wykorzystanie energii promieniowania słonecznego, • energetyczne wykorzystanie biomasy, • wykorzystanie energii rzek przepływaj ących przez teren gminy.
I. 4. Przewidywane zmiany zapotrzebowania na energię
Zu Ŝycie energii elektrycznej w Polsce zwi ększa si ę w tempie szybszym, ni Ŝ zakładała wi ększo ść prognoz. Tymczasem rezerwy bloków wytwórczych nie rosn ą. W tej sytuacji dąŜ enie do zwi ększenia autonomiczno ści energetycznej gmin b ądź jej kluczowych obiektów
17 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism wydaje si ę celowe i mo Ŝliwe do osi ągni ęcia poprzez wykorzystanie energii odnawialnej, produkowanej na terenie gminy. Krajowe rezerwy mocy (elektrowni) zmniejszyły si ę w ci ągu 5 lat z 46 % do 32 %, a w lecie 2007 r. chwilowo spadły do zaledwie 6 %. Zgodnie z opiniami ekspertów, w najbli Ŝszych latach nale Ŝy liczy ć si ę z dalszym spadkiem współczynnika dzietno ści z obecnej średniej 1,22 dziecka na kobiet ę do około 1,1 w 2010 r., po czym w latach 2011-2020 mo Ŝna oczekiwa ć niewielkiego wzrostu dzietno ści do warto ści około 1,2. Taki poziom dzietno ści nie zapewnia prostej zast ępowalno ści pokole ń. Obecna lokalna sytuacja demograficzna pozwala jednak na stwierdzenie, Ŝe na terenie gminy panuje stabilna sytuacja demograficzna. Na stan ten wpływa bowiem równie Ŝ migracja wewn ętrzna. Jest mało prawdopodobne jest, by w ci ągu 5 lat nast ąpiły w niej znacz ące zmiany. W perspektywie tego okresu nie przewiduje si ę tak Ŝe powstania na terenie gminy energochłonnych zakładów przemysłowych. Zakłada si ę, Ŝe ewentualne podmioty tego typu b ędą si ę cechowały nisk ą energochłonno ści ą procesów wytwórczych i nisk ą energochłonno ści ą ich utrzymania. Zatem zmiany w potrzebach energetycznych gminy wynika ć b ędą głównie z rozwoju ekonomicznego, a nie zmian demograficznych. Rozwój ekonomiczny gminy, pozostanie równie Ŝ decyduj ącym czynnikiem kształtuj ącym potrzeby energetyczne gminy, w dłu Ŝszym okresie. W okresie do 2012 roku nie nale Ŝy spodziewa ć si ę znacznego zmniejszenia udziału konwencjonalnych źródeł energii. W okresie tym ekoenergetyczne technologie b ędą dopiero wprowadzane, a zastosowanie niektórych technologii b ędzie stopniowo powielane w miar ę spadku ich kosztów w stosunku do dochodów gospodarstw domowych oraz wzrostu ich wydajno ści. Zmiany sytuacji demograficznej gminy w przeci ągu 15 lat b ędą wyra źniejsze. Bardziej prawdopodobnym wydaje si ę zmniejszenie populacji gminy oraz dalszy wzrost zapotrzebowania mieszka ńców na energi ę, spowodowany wi ększ ą ilo ści ą dóbr luksusowych (efekt przytaczanego wzrostu gospodarczego). Z uwagi na brak danych o szacowanym wzro ście gospodarczym gminy, prognoz ę zapotrzebowania energetycznego gminy oparto o uśredniony roczny przyrost zapotrzebowania energetycznego Polski 2–3 % rocznie, cho ć niektóre źródła mówi ą o wzro ście zu Ŝycia energii rz ędu 7 % rocznie i przeci ąŜ eniu systemu w okresach najwi ększego zapotrzebowania tzn. w grudniu i w lecie. Przedstawiciel firmy doradczej PwC pod koniec 2007 r. oceniał, Ŝe jest mo Ŝliwa sytuacja przerw w dostawach pr ądu ju Ŝ za półtora roku. Dla celów niniejszego opracowania przewiduje si ę zatem, Ŝe wzrost zu Ŝycia energii w gminie wyniesie 12,5 % do 2012 roku i 37,5 % do 2022 roku.
18 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
I.5. Przedsi ęwzi ęcia racjonalizuj ące u Ŝytkowanie ciepła przez odbiorców i uŜytkowników
1. Termomodernizacja budynków mieszkalnych i u Ŝytkowych: • wymiana okien, • ocieplanie ścian. Istotno ść tych działa ń zale Ŝy przede wszystkim od wieku budynku. Poni Ŝej zamieszczono dane dotycz ące zu Ŝycia energii w zale Ŝno ści od okresu powstania budynku i elementu konstrukcyjnego.
TABELA 8. Zu Ŝycie energii cieplnej w zale Ŝno ści od wieku budynku Budynki budowane w Orientacyjny wska źnik zu Ŝycia energii cieplnej latach (kWh/m 2a) do 1966 240-350 1967-1985 240-280 1985-1992 160-200 1993-1997 120-160 od 1998 90-120
TABELA 9. Straty energii przenikaj ącej przez poszczególne przegrody w budynkach 3 % Piwnica 6 % Stropodach 30 % Okna 34 % Ściany 27 % Wentylacja
TABELA 10. Główne wska źniki wpływaj ące na zu Ŝycie energii w mieszkalnictwie Typ wska źnika Jednostka Technologia Nowoczesne Techn ologie miary i obiekty technologie i obiekty istniej ące i obiekty przewidywane nowobudowane Zu Ŝycie energii na [kWh/m 2a] 130-300 90-130 50-70 ogrzewanie Współczynnik [W/m 2K] 0,41-1,47 0,20-0,55 0,1-0,2 izolacji cieplnej ścian, podłóg i dachów Sprawno ść [%] 60-75 70-90 75-96 systemów grzewczych
19 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
2. Modernizacja kotłowni w obiektach nale Ŝą cych do gminy. 3. Regulacja temperatury źródeł ciepła zale Ŝnie od temperatury otoczenia: • stosowanie elektronicznych sterowników, w przypadku indywidualnych instalacji zasilanych pr ądem, • stosowanie układów utrzymuj ących stał ą temperatur ę pieca, w przypadku instalacji zasilanych w ęglem i drewnem. 4. Wprowadzanie urz ądze ń redukuj ących zu Ŝycie energii cieplnej: • wymiana wentylacji grawitacyjnej na wentylacj ę wymuszon ą i monta Ŝ rekuperatora (rozwi ązanie szczególnie korzystne w przypadku nowobudowanych budynków), • monta Ŝ dodatkowego, oszcz ędniejszego źródła ciepła, przeznaczonego do specjalnych celów. 5. Racjonalizacja wykorzystania ciepła w procesach produkcyjnych głównie poprzez: • wprowadzanie nowych technologii i procesów produkcyjnych, • wymian ę urz ądze ń na nowocze śniejsze, • przej ście na paliwo bardziej przyjazne dla środowiska.
Poprzez regulacje temperatury emiterów ciepła zale Ŝnie od realnych potrzeb, mo Ŝna doprowadzi ć do obni Ŝenia kosztów u Ŝytkowania i samego zu Ŝycia energii przeznaczanej na ogrzewanie mieszka ń o 10 %, czyli ok. 22,8 tys. GJ, bez pogarszania komfortu cieplnego mieszka ńców. Najwy Ŝszy potencjał energooszcz ędno ści ulokowany jest w termomodernizacji budynków, i uzale Ŝniony on jest od wieku budynków i czynnika termomodernizacji, jakim jest wymiana okien. Według dost ępnych danych realnym do uzyskania poziomem redukcji zu Ŝycia energii cieplnej w wyniku termomodernizacji budynków mieszkalnych jest 30 %, co w warunkach analizowanej gminy oznacza oszcz ędno ść rz ędu 68 378 tys. GJ rocznie.
20 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
TABELA 11. Przydatno ść działa ń racjonalizuj ących zu Ŝycie energii cieplnej w warunkach gminy Jodłownik Przedsi ęwzi ęcie Wysoki priorytet Średni priorytet Niski priorytet ocieplanie ścian X wymiana okien X modernizacja kotłowni w obiektach X uŜyteczno ści publicznej i innych wymiana wentylacji grawitacyjnej na wentylacj ę X wymuszon ą i monta Ŝ rekuperatora monta Ŝ dodatkowego, oszcz ędniejszego źródła ciepła, X przeznaczonego do specjalnych celów regulacja temperatury źródeł ciepła zale Ŝnie od temperatury X otoczenia i wymiana grzejników racjonalizacja wykorzystania ciepła X w procesach produkcyjnych wymiana emiterów ciepła na szybciej reaguj ące na podwy Ŝszenie X temperatury źródła ciepła
21 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
I.6. Mo Ŝliwo ść wykorzystania istniej ących nadwy Ŝek i lokalnych zasobów energii
Gmina Jodłownik znajduje si ę w sytuacji, w której dostawcy energii dysponuj ą nadwy Ŝkami energii, która mo Ŝe by ć dostarczona do odbiorców na terenie gminy. Nie wydaje si ę jednak celowym d ąŜ enie do ich pozyskania w sytuacji, gdy gmina dysponuje innymi lokalnymi zasobami energii. Poło Ŝenie gminy w sposób dobitny wskazuje na opłacalno ść wykorzystania tych zasobów. Przemawiaj ą za tym: - poło Ŝenie geograficzne gminy, - warunki klimatyczne gminy, - struktura wykorzystania gruntów, sprzyjaj ąca wytwarzaniu biomasy. Art. 19.3.3 Prawa Energetycznego obliguje gmin ę do opracowania planu wykorzystania istniej ących nadwy Ŝek i lokalnych zasobów energii elektrycznej. W przypadku analizowanej gminy rozpatrywa ć nale Ŝy odnawialne źródła energii, znajduj ące si ę na terenie gminy. Wła ściwym kierunkiem rozwoju energetycznego gminy jest nie tyle d ąŜ enie do wykorzystania nadwy Ŝek paliw konwencjonalnych, co poszukiwanie na terenie gminy odnawialnych źródeł energii, zwłaszcza cieplnej. Droga ta pozwala bowiem na: - zwi ększenie stopnia uniezale Ŝnienia u Ŝytkowników od dostawców (zarówno od zmian poda Ŝy jak i ceny), - przyczynia si ę do poprawy mikroklimatu gminy (zmniejszaj ąc ilo ść emitowanych do atmosfery zanieczyszcze ń), - stymuluje rozwój gospodarczy gminy (powstanie nowej przestrzeni gospodarczej), - przyczynia si ę do zmniejszenia bezrobocia na terenie gminy, - dodatnio wpływa na bilans energetyczny gminy, - pełniej wpisuje si ę w zało Ŝenia energetyczne pa ństwa. Gmina dysponuj ąca własnymi źródłami energii zyskuje zwi ększanie suwerenno ści energetycznej oraz argument mog ący przekona ć inwestorów do lokowania inwestycji na jej terenie. Zatem nadwy Ŝki energii produkowanej na terenie gminy winny by ć w pierwszej kolejno ści zagospodarowywane w niej samej. Mo Ŝe si ę to odbywa ć na drodze promocji i multiplikacji projektów wykorzystuj ących zielon ą energi ę. Nie zagospodarowane nadwy Ŝki mog ą by ć wykorzystywane do rozwoju ekonomicznego gminy, poprzez sprzeda Ŝ nadwy Ŝek
22 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism energii ( w sytuacji, gdy odległo ść transportowa na to pozwala) lub sprzeda Ŝ surowców energetycznych (odnawialnych).
I.7. Odwołania do polityki energetycznej pa ństwa oraz ustale ń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego
Planowanie energetyczne w gminie jest nie tylko obowi ązkiem, ale daje realne mo Ŝliwo ści kształtowania lokalnej polityki energetycznej przez lokalne władze. Realizacja strategii gminnej wymaga odwagi i nale Ŝytego zaanga Ŝowania w realizacj ę planu zapotrzebowania w energi ę i paliwa w perspektywie krótko- i średnioterminowej. Najwa Ŝniejsze wymogi formalne stawiane gminie w kontek ście planu zaopatrzenia w energi ę, spełnia niniejsze opracowanie. Plan zaopatrzenia gminy w energi ę elektryczn ą ciepło i gaz, zwany Strategi ą Energetyczn ą jest dokumentem strategicznym w zakresie prawidłowego u Ŝytkowania energii oraz działa ń dla pozyskania środków na modernizacj ę infrastruktury systemów zaopatrzenia mieszka ńców gminy w ciepło i inne czynniki energetyczne. Aktualnie w doktrynie Polityki Energetycznej Polski do 2025 r. (dokument przyj ęty przez Rad ę Ministrów w dniu 4 stycznia 2005 r.) stwierdzono, Ŝe ”Polski konsument i przedsi ębiorca potrzebuj ą taniej energii o wysokiej jako ści, a polska energetyka wymaga w dalszym ci ągu skutecznej restrukturyzacji i prorynkowej orientacji, ze szczególnym dostosowaniem si ę do warunków funkcjonowania w Unii Europejskiej” . Obowi ązuj ąca ustawa Prawo Energetyczne stanowi, Ŝe gmina realizuje zadania w zakresie planowania zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe „zgodnie z zało Ŝeniami polityki energetycznej pa ństwa, miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego albo ustaleniami zawartymi w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy”. Konsekwencją tej regulacji jest obowi ązek nało Ŝony na gmin ę uwzgl ędniania w opracowywanych i zatwierdzanych zało Ŝeniach do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe rozwi ąza ń zgodnych z wymaganiami Ustawy o Ochronie Środowiska. Głównymi celami strategii energetycznej wynikaj ącej z polityki energetycznej Polski jest:
23 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• zapewnienie bezpiecze ństwa energetycznego gminy czy miasta w zakresie zaspokojenia ich potrzeb energetycznych, • minimalizacja kosztów paliw i no śników energetycznych oraz opłat za usługi energetyczne, • ograniczenie zanieczyszczenia środowiska naturalnego głównie poprzez obni Ŝenie emisji zanieczyszcze ń powietrza z obiektów energetycznych
w zakresie emisji pyłów, SO 2, NOx, CO 2 oraz CO, z uwzgl ędnieniem istniej ącego tła zanieczyszcze ń emitowanych z innych źródeł. Zgodnie z wymogami Ustawy o Zagospodarowaniu Przestrzennym , wnioski z zatwierdzonej strategii energetycznej s ą uwzgl ędniane w Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy lub Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego. Umo Ŝliwia to kształtowanie polityki energetycznej bezpośrednio w procesach inwestycyjnych. Przedsi ębiorstwa energetyczne maj ą obowi ązek uwzgl ędnia ć miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego i kierunki rozwoju gminy. Maj ą równie Ŝ obowi ązek przekazywania informacji samorz ądom co do planowanych przedsi ęwzi ęć dotycz ących terenu danej gminy. Z kolei minister gospodarki jako naczelny organ administracji rz ądowej wła ściwy w sprawach polityki energetycznej ma obowi ązek współdziała ć z samorz ądami terytorialnymi w sprawach systemów zaopatrzenia w paliwa i energi ę. T ę zasad ę potwierdza dokument Ministerstwa Gospodarki i Pracy ze stycznia 2005 r. " Polityka energetyczna Polski do 2025 r." Zakłada si ę w nim równie Ŝ zwi ększenie kompetencji samorz ądów w energetyce i wzmocnienie ich pozycji wobec przedsi ębiorstw energetycznych. Rozwijanie ekologicznych źródeł energii jest zgodne z co najmniej dwoma celami strategicznymi dla gminy, a wi ęc zachowanie walorów środowiska regionu dla zapewnienia warunków rozwoju funkcji turystycznej oraz podnoszenia standardu Ŝycia mieszka ńców oraz wspieranie i rozwój przedsi ębiorczo ści na terenie gminy. Istotnym jest, Ŝe inwestycje w energi ę odnawialn ą wpisuj ą si ę w szereg inicjatyw europejskich, przez co istnieje szereg mo Ŝliwo ści dofinansowania projektów ze środków wspólnotowych. Wła ściwie przygotowany projekt powinien zawiera ć informacje o pomy śle na wykorzystanie źródła energii, prawo do dysponowania terenem, wykonawcy, ewentualne uzgodnienia dla przył ączenia obiektu do sieci energetycznej oraz o ewentualnym kontrahencie, który w przyszło ści b ędzie odbierał wyprodukowan ą energi ę. Warunkiem
24 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism koniecznym do spełnienia przez tak ą inwestycj ę jest korzystny wpływ na stan środowiska lub co najmniej utrzymanie go w stanie niepogorszonym. Dofinansowanie takiej inwestycji mo Ŝe odby ć si ę poprzez środki Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich i Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, b ądź za po średnictwem takich instytucji jak Ekofundusz, BO Ś, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, czy Europejskiego Banku Inwestycyjnego.
I.8. Mo Ŝliwo ści i zakres współpracy z innymi gminami
Formy współpracy gmin regulowane s ą przepisami prawa i mog ą odbywa ć si ę na zasadach: - porozumie ń lub stowarzysze ń, - euroregionu, - zwi ązków mi ędzygminnych, - zrzesze ń mi ędzynarodowych, - spółek prawa handlowego, - zwi ązków bli źniaczych z zagranicznymi partnerami. Przykładem udanego projektu współpracy gmin jest Polski Ekologiczny Zwi ązek Gospodarki Odpadami Komunalnymi z siedzib ą w Rz ędowie (woj. Świ ętokrzyskie). W ramach tego partnerstwa gminy wspólnie opracowuj ą program uwzgl ędniaj ący mo Ŝliwo ści ka Ŝdej z nich, podejmuj ą wspólnie decyzje logistyczne, przez co zyskuj ą mo Ŝliwo ść realizacji programu ni Ŝszym kosztem i z korzy ści ą dla środowiska na wi ększym obszarze. Innym przykładem mo Ŝe by ć Geotermia Podhala ńska w której udział ma kilka gmin, wspólnie rozwijaj ących produkcj ę ciepła u Ŝytkowego w oparciu o zasoby geotermalne. Łącz ąc siły z s ąsiednimi gminami władze lokalne tworz ą warunki do powa Ŝnych projektów. Do takiego działania zach ęca tak Ŝe cytowana ju Ŝ ustawa o Prawie Energetycznym w art. 19.3.24. Dzi ęki takiej współpracy, gminy dysponuj ą wi ększymi środkami finansowymi oraz rzeczowymi, mog ą przekazywa ć sobie środki na realizacj ę zada ń celowych, co ułatwia monta Ŝ finansowy do przyszłych projektów, razem dysponuj ą wi ększ ą liczb ą ekspertów i do świadczenia. Tak ą form ę współpracy w przypadku gmin miejsko–wiejskich lub wiejskich, szczególnie o małych zasobach finansowych warto poleca ć i propagowa ć, albowiem wspólnie nie tylko łatwiej realizowa ć projekty, ale równie Ŝ łatwiej planowa ć wsparcie na
25 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism szczeblach programowania wdra Ŝania funduszy strukturalnych. Łatwiej te Ŝ pozyskiwa ć zwolenników dla wsparcia zamierze ń, a co równie Ŝ niezwykle istotne, takie zwi ązki gmin tworz ą daleko wi ększe szanse powodzenia w uzyskaniu środków finansowych dla wsparcia realizacji projektów. Współpraca mo Ŝe dotyczy ć wspólnych du Ŝych inwestycji typu budowa elektrowni zasilanej biomas ą, czy organizacja klastra opartego na idei zespołu solarów produkuj ących ciepł ą wod ę u Ŝytkow ą. Współpraca mo Ŝe polega ć na współfinansowaniu inwestycji czy wniesieniu przez gminy terenów pod budow ę. Gminy dysponuj ące nadwy Ŝkami energii mog ą ją sprzedawa ć gminom s ąsiednim lub wspólnie organizowa ć produkcj ę i sprzeda Ŝ energii dla innych gmin. Mo Ŝliwa jest tak Ŝe wymiana energii na terenach przygranicznych. Gminy maj ą mo Ŝliwo ść do pewnego stopnia wspólnego opracowywania planów rozwoju energetycznego oraz wspólnej organizacji szkole ń. Współdziałanie kilku s ąsiednich gmin, umo Ŝliwia wprowadzenie prooekologicznych rozwi ąza ń energetycznych na wi ększym obszarze. Gminy współpracowa ć mog ą tak Ŝe na etapie przygotowania inwestycji. Przykładem mo Ŝe tu być opracowanie programu promocji wykorzystania energii odnawialnej poprzez organizacj ę specjalistycznych punktów informacyjnych. Najodpowiedniejszymi partnerami wydaj ą si ę gminy s ąsiednie, a wi ęc: Dobra, Limanowa, Łapanów, Raciechowice, Tymbark, Wi śniowa.
26 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Bibliografia:
1. www.cieplej.pl 2. www.ekologika.pl 3. www.sejm.gov.pl 4. Wi śniewski G.: Odnawialne źródła energii jako element rozwoju lokalnego. Przewodnik Wach E., Szajner A., Kołacz I.: Poradnik dla u Ŝytkowników energii 5. Racjonalizacja przetwarzania i u Ŝytkowania energii. Wska źniki techniczno- ekonomiczne i środowiskowe. Poradnik dla u Ŝytkowników energii. 6. Fr ąckowiak J. K.: Energia 7. Zavodi Z., Birner S., Zlotina I.: Ochrona klimatu i gospodarowanie energi ą 8. Kogeneracja z biomasy : wprowadzenie dla inwestora 9.Malwi ński A.: Metodologiczno–systemowe uwarunkowania przekształceń infrastrukturalnych w energetyce gminnej 10. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Jodłownik
27 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
II. Stratyfikacja lokalnych zasobów OZE
II.1. Ocena potencjalnych źródeł energii odnawialnej
Wyst ępowanie zasobów odnawialnego źródła energii na terenie gminie nie jest to Ŝsame z opłacalno ści ą i zasadno ści ą jego wykorzystania. Dlatego niezb ędne jest poddanie ocenie tych źródeł. Mo Ŝliwo ść zastosowania odnawialnych źródeł energii w gminie zale Ŝy od dwóch podstawowych czynników. S ą nimi warunki fizyczno–klimatyczne oraz potrzeby gminy. Obecnie przewa Ŝaj ąca ilo ść zapotrzebowania na energi ę pierwotn ą pokrywana jest z konwencjonalnych źródeł energii, a wi ęc z w ęgla kamiennego, w ęgla brunatnego, ropy naftowej i gazu ziemnego. Istniej ą powa Ŝne przesłanki, Ŝe coraz wi ększe znaczenie b ędą miały niekonwencjonalne źródła energii. Tania energia z paliw konwencjonalnych oparta o gaz czy olej opałowy to ju Ŝ przeszło ść . Niezale Ŝnie od stałych poszukiwa ń alternatywnych no śników energii, energie odnawialne s ą wprowadzane m. in. celem unikni ęcia degradacji środowiska wywołanej przez energetyk ę konwencjonaln ą. Z głoszonych do ść powszechnie pogl ądów wynika, Ŝe powinno si ę realizowa ć zasad ę odpowiedzialno ści sprawcy, który powinien płaci ć za zanieczyszczenia. Odnawialne źródła energii b ędą miały istotne znaczenie regionalne. Przykładowo, zasadniczy potencjał energetyczny na obszarze województw le Ŝą cych na południu Polski tkwi w biomasie, energii sło ńca oraz energii nurtów rzecznych. B ędzie on miał dominuj ące znaczenie w przyro ście wytwarzania energii z OZE. Do odnawialnych źródeł energii zalicza si ę energi ę: • wody, • wiatru, • promieniowania słonecznego, • geotermaln ą, • biomasy.
Energia wody
Obszar gminy poprzecinany jest ciekami wodnymi, na których jest mo Ŝliwo ść budowy elektrowni wodnej. Dolin ą Jodłownick ą przepływa rzeka Owsianka, za ś dolin ą szczyrzyck ą -
28 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism rzeka Stradomka (obie stanowi ą prawe dopływy Raby). Obie rzeki, w przypadku znalezienia wła ściwego miejsca (co wymaga przeprowadzenia specjalistycznych bada ń) mogłyby by ć wykorzystane dla realizacji małej elektrowni wodnej. Istniej ą świadectwa historyczne o wykorzystaniu enrgii Stradomki w miejscowo ści Szczyrzyc do nap ędu urz ądze ń. Projekt takiej elektrowni musiałby w pierwszej kolejno ści uwzgl ędnia ć konieczno ść ochrony ekosystemów wodnych gminy i ochron ę uj ęcia wody pitnej. Elektrownia taka miałaby moc poni Ŝej 5 MW. Gdyby została zlokalizowana w pobli Ŝu jazu, miałaby charakter elektrowni przyjazowej, za ś lokalizacja w pobli Ŝu zakola rzeki wymuszałaby charakter derywacyjny elektrowni. Energi ę otrzyman ą z 1 m 3 wody, przy zało Ŝeniu średniej sprawno ści elektrowni η = 0,85 oblicza si ę wg wzoru (kWh) E = 0,00222*H gdzie H to spad w metrach. Rozpatruj ąc wykorzystanie energii wody nale Ŝy przede wszystkim upewni ć si ę, Ŝe nie nast ąpi utrata warto ści przyrodniczych rzek i terenów przyległych. Zastosowanie obiektów klasy MEW minimalizuje negatywne skutki energetycznego wykorzystania wody dla ekosystemu, jednak nie do ko ńca. Cz ęsto w pierwszej kolejno ści nale Ŝy rozwa Ŝyć budow ę elektrowni wodnej w oparciu o istniej ącą zabudowę młynów wodnych.
Energia wiatru
Gmina Jodłownik le Ŝy w regionie o przeci ętnych i średnich warunkach wietrznych. Mo Ŝna jednak zakłada ć, Ŝe lokalnie wyst ępuj ą warunki pozwalaj ące rozwija ć energetyk ę opart ą o sił ę wiatru. Jest to jednak twierdzenie wymagaj ące uwiarygodnienia na podstawie analizy danych meteorologicznych zebranych z terenu gminy, niedost ępnych w czasie opracowywania niniejszej analizy. Ewentualna farma wiatrowa lub pojedyncze siłownie pozwoliłyby na zmniejszenie stopnia uzale Ŝnienia gminy od zewn ętrznych źródeł energii. Mogłaby by ć ona awaryjnym źródłem energii, przynosz ąc jednocze śnie zyski ze sprzeda Ŝy wyprodukowanej energii. Farma wiatrowa to nie tylko redukcja zanieczyszcze ń, ale tak Ŝe swoista atrakcja turystyczna – oczywi ście tylko wtedy, gdy zostanie wła ściwie ulokowana. Strefa o korzystniejszych warunkach oznaczona jest na poni Ŝszym rysunku ciemniejszym kolorem.
29 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Warunki wietrzne gminy wskazuj ą na opłacalno ść inwestycji w wytwarzanie energii elektrycznej z energii wiatru i z pewno ści ą jest to jeden z bardziej przydatnych kierunków rozwoju OZE na terenie gminy.
RYSUNEK 1. Warunki wiatrowe Polski
Bardzo dobre warunki wietrzne
Słabe warunki wietrzne
Elektrownie wiatrowe pracuj ą zazwyczaj przy wietrze wiej ącym z pr ędko ści ą od 5 do 25 m/s, przy czym pr ędkość od 15 do 20 m/s uznawana jest za optymaln ą. Zbyt małe pr ędko ści uniemo Ŝliwiaj ą wytwarzanie energii elektrycznej o wystarczaj ącej mocy, zbyt du Ŝe za ś – przekraczaj ące 30 m/s – mog ą doprowadzi ć do mechanicznych uszkodze ń wiatraka. W profesjonalnych elektrowniach wiatrowych wykorzystuje si ę wirniki trójpłatowe. Przykładem mo Ŝe by ć turbina V80-2 MW firmy Vestas. Jest to turbina o mocy 2 MW osadzona na maszcie o wysoko ści dochodz ącej do 100 m (zazwyczaj stosuje si ę maszt o wysoko ści 30–40 m). Na zamieszczonym poni Ŝej rysunku przedstawiono zale Ŝno ść mocy siłowni V80-2 w zale Ŝno ści od pr ędko ści wiatru.
30 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
WYKRES 5. Wydajno ść turbiny o mocy 2 MW w zale Ŝno ści od pr ędko ści wiatru
2500
2000
1500
1000 moc [kW] moc
500
0 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 pr ędko śc wiatru [m/s]
Energia sło ńca
Wykorzystanie energii słonecznej do produkcji energii jest jednym z bardziej korzystnych dla gminy Jodłownik scenariuszy rozwoju ekoenergetycznego. Do takiego wnioskowania uprawnia m.in. ilo ść promieniowania słonecznego padaj ąca na jednostk ę powierzchni oraz warto ści sum usłonecznienia, jakie cechuj ą teren gminy. Pojedyncze instalacje tego typu znajduj ą si ę ju Ŝ na terenie gminy w miejscowo ści Szczyrzyc.
RYSUNEK 2. Rozkład promieniowania słonecznego w Polsce
1100 kw/m2 1170 kw/m2 1210 kw/m2 1280 kw/m2
31 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Ilo ść energii słonecznej padaj ącej na 1 m 2 w ci ągu roku, uzale Ŝniona jest od kilku czynników. Do najwa Ŝniejszych nale Ŝą g ęsto ść energii promieniowania (najwy Ŝsza w strefie równikowej) oraz długo ść dnia. Bardzo istotny wpływ na ilo ść docieraj ącej energii ma k ąt padania promieniowania słonecznego. Najkorzystniejszy jest k ąt 90 O. Aby taka sytuacja mogła mie ć miejsce, nale Ŝy zastosowa ć bardzo drog ą aparatur ę steruj ącą poło Ŝeniem odbiornika energii wzgl ędem sło ńca. Z tego powodu najcz ęś ciej zamiast heliostatów stosuje si ę okresow ą zmian ę k ąta nachylenia odbiornika. Wykorzystanie bezpo średnie energii słonecznej przez człowieka (z wył ączeniem fotosyntezy) mo Ŝe odbywa ć si ę drog ą: • produkcji energii cieplnej (konwersja fototermiczna), • produkcji energii elektrycznej (efekt fotowoltaiczny). Zarówno do czerpania korzy ści z konwersji fototermicznej, jak i efektu fotowoltaicznego konieczne jest zastosowanie kolektorów słonecznych. S ą to urz ądzenia słu Ŝą ce do odbierania energii promieniowania słonecznego. Najprostsze konstrukcyjnie i najta ńsze s ą kolektory płaskie, słu Ŝą ce do pozyskania energii cieplnej. Maj ą one mo Ŝno ść absorpcji zarówno promieniowania bezpo średniego, jak i rozproszonego. W warunkach klimatycznych Polski to wła śnie takie kolektory maj ą najwi ększe zastosowanie. Wykorzystanie zjawiska fotowoltaicznego jest obecnie znikome. Spowodowane jest to wysokim kosztem instalacji i ograniczon ą technicznie sprawno ści ą ogniw (nieprzekraczalna przy obecnych technologiach bariera 30 – 40 % sprawno ści ogniw). Do momentu opracowania ta ńszych technologii b ędą one znajdowały niszowe zastosowania. Wykorzystywane s ą one np. w miejscach, do których doprowadzanie sieci elektrycznej jest nieopłacalne. Nie ma zatem przesłanek, aby rozwija ć produkcj ę energii elektrycznej z energii słonecznej na terenie gminy Jodłownik. Za wyj ątkiem celów specjalnych, gdzie wykorzystanie to zostanie poparte analiz ą ekonomiczn ą. Inaczej przedstawia si ę wykorzystanie kolektorów do produkcji energii cieplnej. Pozwalaj ą one produkowa ć zarówno ciepł ą wod ę u Ŝytkow ą, jak i ogrzewa ć pomieszczenia. Zastosowanie kolektorów jako jedynego źródła ogrzewania nie jest w praktyce wykorzystywane. Decyduje o tym rachunek ekonomiczny. W warunkach gminy Jodłownik mo Ŝna w ci ągu roku uzyska ć do 490 kWh z 1 m 2 kolektora. Taka ilo ść energii pozwala na ogrzanie ok. 1,18 m 2 słabo zaizolowanego domku jednorodzinnego lub 3,2–4,9 m 2 dobrze zaizolowanego budynku. Oznacza to, Ŝe do ogrzania domu o powierzchni 150 m 2 nale Ŝałoby uŜyć (zale Ŝnie od zastosowanej izolacji) od 30 do 127 m 2 powierzchni kolektora, a
32 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism dodatkowo rozwi ąza ć problem magazynowania ciepła na odpowiedni czas. Niekorzystny jest równie Ŝ fakt, i Ŝ wi ększo ść zapotrzebowania na ciepło wyst ępuje zim ą, czyli w okresie, w którym jest najmniejsza ilo ść promieniowania słonecznego. W okresie letnim wyst ępuje z kolei nadmiar ciepła - mo Ŝna je np. zu Ŝyć do ogrzewania wody basenowej lub zmagazynowa ć na dni pochmurne. W praktyce stosuje si ę natomiast instalacje hybrydowe. W takich układach kolektory słoneczne s ą uzupełnieniem innego rodzaju ogrzewania, np. pieca gazowego. Powoduje to zmniejszenie kosztów ogrzewania oraz emisji zanieczyszcze ń do atmosfery (poprzez obni Ŝenie zu Ŝycia konwencjonalnego źródła energii). W przypadku omawianej gminy nawet kilkuprocentowy udział niekonwencjonalnych źródeł energii w ogrzewaniu pomieszcze ń oznacza spore oszcz ędno ści (zu Ŝycie energii cieplnej do celów ogrzewania pomieszcze ń to obecnie około 227 926 GJ rocznie). Mniej ogranicze ń ma produkcja ciepłej wody u Ŝytkowej przy wykorzystaniu energii sło ńca. Całoroczne zapotrzebowanie na ni ą daje mo Ŝliwo ść efektywnego wykorzystania tego typu energii. Dodatkowo najwi ększa wydajno ść instalacji przypada na miesi ące letnie, a wi ęc na okres wzmo Ŝonego zapotrzebowania na c.w.u. (ruch turystyczny). Za wprowadzaniem tego rozwi ązania przemawiaj ą równie Ŝ koszty takiej inwestycji, które s ą ni Ŝsze ni Ŝ w poprzednio opisywanym przypadku. Obni Ŝenie kosztów instalacji wynika z mniejszej powierzchni kolektorów, jakie trzeba zainstalowa ć. Przykładowo dla 4-osobowej rodziny wystarcza zazwyczaj 4–6 m 2 powierzchni kolektora i zbiornik mog ący pomie ści ć 300 litrów ogrzanej wody. Mo Ŝliwe jest zastosowanie układu hybrydowego, dogrzewaj ącego wyprodukowan ą ciepł ą wod ę w dni pochmurne. Rozwi ązanie to poleca si ę zwłaszcza przy mniejszej powierzchni kolektora, którego pokrycie zapotrzebowania na c.w.u. waha si ę pomi ędzy 80- 90 %. Natomiast w pozostałych okresach waha si ę od 25-80 %. Najodpowiedniejszymi obiektami do wprowadzania urz ądze ń wytwarzaj ących c.w.u. z wykorzystaniem promieniowania słonecznego wydaj ą si ę budynki u Ŝyteczno ści publicznej, gospodarstwa agroturystyczne i budynki w których wynajmuje si ę kwatery turystom i pielgrzymom. Szczególnie istotne zastosowanie dla tej technologii wyst ępuje w miejscowo ści Szczyrzyc ze wzgl ędu na du Ŝy ruch turystyczny i istniej ące ju Ŝ obiekty noclegowo-hotelowe.
33 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
WYKRES 6. Poziom zaspakajania zapotrzebowania na c.w.u. przez kolektor dedykowany dla budownictwa jednorodzinnego
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 ń ń ń ń ń maj luty lipiec marzec dziernik listopad sierpie stycze grudzie ź kwiecie wrzesie czerwiec pa
Energia geotermalna
Podstawowym sposobem pozyskiwania tej energii jest obecnie odbiór ciepła z wód geotermalnych lub ze skał za po średnictwem kr ąŜą cego medium. Na jej podstawie mo Ŝna rozwija ć lokalne ciepłownie. Mog ą to by ć ciepłownie samodzielne lub ze wspomaganiem gazem ziemnym. W warunkach gminy Jodłownik mo Ŝna rozwa Ŝać wytwarzanie energii cieplnej. O opłacalno ści takiej inwestycji zadecydowa ć mo Ŝna dopiero po poznaniu zasobów geotermalnych gminy, co wymaga specjalistycznych bada ń. Aby przybli Ŝyć parametry, jakich mo Ŝna si ę spodziewa ć, zamieszczono poni Ŝej charakterystyk ę okr ęgu geotermalnego, w którym znajduje si ę gmina Jodłownik. Czasem do technologii wykorzystuj ących energi ę geotermaln ą zalicza si ę tak Ŝe pompy ciepła pobieraj ące ciepło z gruntu i wód podziemnych. Pompy ciepła funkcjonuj ą na terenie gminy.
34 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Rysunek 3. Okr ęgi geotermalne Prowincji Środkowo-Europejskiej.
Zgodnie z danymi o zasobach w okr ęgach i prowincjach geotermalnych Polski wg J. Sokołowskiego gmina Jodłownik znajduje si ę na terenie prowincji Karpackiej. Wody geotermalne tu zgromadzone plasuj ą si ę na poziomie 7 700 000 m 3/km 2 , a ich energia cieplna wynosi ok. 55 000 tp.u./km 2. Wyst ępuj ące tu wody mog ą osi ąga ć temperatury od 10 ºC do 60 ºC. Wyj ątkowo korzystnymi warunkami geotermalnymi w skali naszego kraju cechuje si ę m.in. wła śnie rejon Podhala.
Biomasa
Biomasa to substancja organiczna pochodzenia ro ślinnego (głównie) lub zwierz ęcego. Mo Ŝe tak Ŝe powsta ć w wyniku tzw. metabolizmu społecznego. Wyst ępuje ona w formie drewna, słomy, osadów ściekowych czy odpadów komunalnych. Jest ona gromadzona podczas produkcji i przetwarzania produktów rolnych (np. słoma odpadowa, odpady drzewne) lub jest uprawiana specjalnie w celach energetycznych (np. wierzba energetyczna, malwa pensylwa ńska). Głównymi źródłami biomasy s ą: rolnictwo, le śnictwo i gospodarka komunalna. W warunkach gminy Jodłownik szczególn ą uwag ę po świ ęci ć nale Ŝy biomasie produkowanej przez sadownictwo oraz rolnictwo (bydło i trzoda).
35 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Zgodnie z danymi nadle śnictwa Limanowa powierzchnia lasów pa ństwowych na terenie gminy Jodłown ik wynosi ok. 8,5 tys ha, za ś lasów prywatnych ok. 20 tys. ha. Roczny etat ci ęć u Ŝytków opałowych plasuje si ę na poziomie 5 000 m 3. Drewno wykorzystywane jest w postaci sortymentów przeznaczonych na cele opałowe (gdy Ŝ z drewna wła śnie ten rodzaj energii jest głównie wytwarzany) oraz z odpadów przemysłu drzewnego. Obecnie w dobie przewagi popytu na drewno do celów energetycznych wykorzystuje si ę głównie odpady przemysłu drzewnego i sortymenty drzewne nie nadaj ące si ę do przerobu. W warunkach analizowanej gminy podkreśli ć nale Ŝy rol ę sadownictwa w dostarczaniu surowców opałowych, oraz produktów ubocznych przemysłu drzewnego, np. trocin. Warto ść opałowa drewna jest ści śle powi ązana z jego wilgotno ści ą. W przypadku drewna suchego jego warto ść opałowa, zale Ŝnie od gatunku, waha si ę mi ędzy 19 a 21 MJ/kg. Natomiast drewno powietrznie suche ma warto ść opałow ą około 15 MJ/kg. Z termodynamicznego punktu widzenia uzasadnione jest naturalne podsuszanie drewna. Warto ść opałow ą 15 MJ/kg przyjmuje si ę jako średni przelicznik dla wszystkich gatunków drewna i kory. Przyjmuj ąc średni ą g ęsto ść drewna na poziomie 550 kg/m 3 , warto ść opałow ą 1 m 3 drewna ustalono na 8250 MJ. Słoma zyskuje obecnie na znaczeniu jako surowiec energetyczny. Od drugiej połowy lat 80-tych obserwowany jest wzrost nadwy Ŝek słomy i próby ich zagospodarowania do nawo Ŝenia. Słoma dla celów energetycznych jest zbierana za pomoc ą pras formuj ących bele. Małe bele o masie 8 do 15 kg nadaj ą si ę do kotłów wsadowych o mocy 30–150 kW, bele o masie do 250 kg przeznaczone s ą do kotłów wsadowych o mocy 300–500 kW, za ś bele wielkowymiarowe o masie 200–450 kg przeznaczone s ą dla kotłów na słom ę rozdrobnion ą o mocy ponad 0,5 MW. Słoma jest paliwem o du Ŝej obj ęto ści w stosunku do warto ści energetycznej, co wymaga przemy ślanego miejsca jej składowania. Istnieje mo Ŝliwo ść (w Polsce nie stosowana) skojarzenia wytwarzania ze słomy ciepła i energii elektrycznej poprzez zastosowanie turbiny parowej. Na terenie gminy najwi ększy areał zasiewów stanowi ą zbo Ŝa. Ich uprawy zajmuj ą (zgodnie z danymi nadesłanymi przez gmin ę) 731 ha. Spo śród zbó Ŝ najwi ęcej, bo 496 ha jest upraw pszenicy. Nast ępne w kolejno ści s ą owies ( 171 ha) oraz Ŝyto (64 ha). Zakładaj ąc, Ŝe na cele energetyczne przeznaczonych zostałoby 500 ton słomy, pozwoliłoby to na uzyskanie ok 7,5 tys. GJ energii cieplnej przy zało Ŝeniu 80 % sprawno ści procesu. Z uwagi na rozdrobnienie gruntów na terenie południowej Polski, ten kierunek
36 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism ekoenergetyki jest trudniejszy do rozwijania w tym rejonie ni Ŝ w Polsce centralnej i północnej, jednak nie niemo Ŝliwy do wprowadzenia. W warunkach analizowanej gminy jako grup ę docelow ą dla takich inwestycji nale Ŝy wskaza ć gospodarstwa rolne. Korzy ści z takiego rozwi ązania jest kilka. Rolnicy dysponuj ący nadwy Ŝkami słomy, ponosz ąc jedynie koszty jej zbioru ograniczaj ą wydatki na zakup no śników energii (zu Ŝycie energii cieplnej przez rolnictwo na terenie gminy to ponad milion GJ rocznie). Ponadto gospodarstwa dysponuj ą zazwyczaj miejscami umo Ŝliwiaj ącymi przechowywanie zapasów słomy. Oprócz ogrzewania pomieszcze ń energia cieplna uzyskana ze spalania słomy mo Ŝe posłu Ŝyć jako źródło energii dla procesów technologicznych, takich jak suszenie kukurydzy i inne. Zastosowanie w gospodarstwach dysponuj ących nadwy Ŝkami słomy ogrzewania ni ą zasilanego, mo Ŝe zatem doprowadzi ć do obni Ŝenia kosztów produkcji, a co za tym idzie zwi ększenia zyskowno ści produkcji. Warunkiem powodzenia przedsi ęwzi ęcia jest jego odpowiednie rozplanowanie obejmuj ące nie tylko organizacj ę samego skupu ale tak Ŝe jego promocj ę i ewentualnie wsparcie finansowe w formie upustów b ądź dotacji. Przykładowo uczestnictwo w sprzeda Ŝy słomy na cele energetyczne gminy mogłoby by ć powi ązane z bonifikat ą na pewne usługi komunalne. Zbyt słab ą jako ść zbó Ŝ, b ądź niska jego cena rynkowa stawia opłacalno ść ich sprzeda Ŝy pod znakiem zapytania. Zbo Ŝa takie, a zwłaszcza: • owies, • Ŝyto, • pszenic ę mo Ŝna wykorzysta ć do celów energetycznych. Jakkolwiek pod wzgl ędem etycznym spalanie zbó Ŝ mo Ŝe by ć oceniane negatywnie, to z punktu widzenia energetycznego jest opłacalne. Zakładaj ąc, Ŝe na cele energetycznego wykorzystania przeznaczono by jedynie 5 % rocznej produkcji zbó Ŝ, a wi ęc około 720 ton, istniałaby mo Ŝliwo ść wytworzenia w ten sposób około 12 800 GJ/rok. Na terenie gminy nie prowadzi si ę obecnie zorganizowanych upraw ro ślin energetycznych Pod poj ęciem ro ślin energetycznych nale Ŝy rozumie ć wszystkie gatunki ro ślin, charakteryzuj ące si ę zdolno ści ą intensywnego gromadzenia oleju lub w ęglowodanów jako produktu wyj ściowego do wytwarzania no śników energii. Za uprawy energetyczne przyjmuje si ę: • upraw ę rzepaku, lnu lub innych ro ślin oleistych przeznaczonych do produkcji metylowego estru rzepakowego i gliceryny,
37 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• upraw ę buraka cukrowego, ziemniaków, kukurydzy przeznaczonych do produkcji metanolu i etanolu, • upraw ę wierzby wiciowej, malwy pensylwa ńskiej, topinamburu w celu uzyskania zdrewniałej substancji palnej. Odpowiednio dobrany do siedliska gatunek ro śliny energetycznej mo Ŝe zapewni ć opłacalno ść uprawiania wi ększo ści nieu Ŝytków. Z 1 ha upraw wierzby energetycznej czy malwy pensylwa ńskiej mo Ŝna uzyska ć od 20 do 40 t zbiorów. Ceny produktu s ą uzale Ŝnione od uwilgotnienia i wynosz ą ok. 100 zł/t i wi ęcej. Koszty zało Ŝenia plantacji, według ró Ŝnych oszacowa ń, wahaj ą si ę od 5 do 7 tys. zł/ha, natomiast koszty jej prowadzenia s ą zró Ŝnicowane - mo Ŝna przyj ąć rz ąd wielko ści od ok. 1 tys. zł/ha. Opinie na temat opłacalno ści produkcji s ą podzielone, od bardzo optymistycznych po do ść ostro Ŝne. W szacunkach trzeba uwzgl ędni ć zarówno zwrot z inwestycji w długim terminie (plantacje przynosz ą plony przez ok. 25 lat), czas oczekiwania na pierwsze zbiory i czynniki pogodowe, jak te Ŝ nara Ŝenie upraw na wymarzni ęcie.
WYKRES 7. Kaloryczno ść [GJ/t] najcz ęś ciej wykorzystywanych ro ślin energetycznych
30 25 20
15 10
5 0 yto Ŝ słoma Pens. malwa rzepak lucerna wierzba ziemniaki pszenica
Za osobn ą podgrup ę w ramach energii uzyskiwanej z biomasy nale Ŝy uzna ć energi ę pozyskan ą za po średnictwem biogazu. Biogaz to mieszanina gazów powstałych w procesie beztlenowej fermentacji ró Ŝnego rodzaju materii organicznej. Jego najwaŜniejszym zwi ązkiem jest metan (40–70 % mieszaniny). Biogaz mo Ŝna w sposób kontrolowany pozyskiwa ć z: • wysypisk,
38 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• biogazowni rolniczych, • osadu ściekowego. Na terenie gminy nie ma obecnie czynnych wysypisk śmieci. Zatem poni Ŝsze obliczenia maj ą jedynie wartość teoretyczn ą. Podczas dwudziestu lat składowania tony odpadów komunalnych powstaje od 100 do 400 m 3 biogazu o zawarto ści metanu ok. 50 % i warto ści opałowej 17–19 MJ/m 3. Przyjmuj ąc warto ści średnie, a wi ęc 250 m 3 biogazu o warto ści opałowej 18 MJ/m 3 mo Ŝna obliczy ć, i Ŝ z rocznej ilo ści odpadów wynosz ącej ok. 900 ton mo Ŝna uzyska ć 250 000 m 3 biogazu, z którego mo Ŝna wytworzy ć do 4,4 tys. GJ energii. Z kolei biogaz pozyskiwany z osadów ściekowych najcz ęś ciej wykorzystywany jest do nap ędów silników spalinowych i generatorów pr ądu. Na terenie gminy funkcjonuj ą trzy oczyszczalnie ścieków w miejscowo ściach Jodłownik, Sadek oraz Szczyrzyc. Wytworzona energia zu Ŝywana jest zwykle na cele własne oczyszczalni pozwalaj ąc obni Ŝyć pobór energii z sieci do 30 %. Do bezpo średniego pozyskania biogazu najlepiej dostosowane są oczyszczalnie biologiczne. Za granice opłacalno ści inwestowania w systemy pozyskania biogazu ściekowego, uznaje si ę wska źnik 25 tys. RLM. W mniejszych obiektach, takich jak oczyszczalnia w Jodłowniku (pozostałe wydaj ą si ę by ć zbyt małe) mo Ŝliwe jest opłacalne spalanie osadów w specjalnych spalarkach. Przyjmuj ąc, Ŝe z 1 kg (1 m 3 = 0,3 kg suchej masy) takich osadów mo Ŝna uzyska ć 14 MJ energii, otrzymujemy formuł ę:
E [GWh/rok] = (Q [m 3/rok] * 0,3 [kg s.m.o/m 3] * 14 [MJ/kg sm])/(3600000 * 0,8)
Zatem w/w oczyszczalnie o przepustowo ści 100 m 3/dob ę mog ą sta ć si ę źródłami energii o wydajno ściach rz ędu 0,05 GWh rocznie.
Odpady zwierz ęce, a szczególnie gnojowica lub obornik przydatne są jako surowiec do wytwarzania biogazu. Wybór technologii jego pozyskania uzale Ŝniony jest od wilgotno ści. Optymalne uwilgotnienie substancji poddawanej beztlenowej fermentacji wynosi 6–12 %. Z 1 m 3 płynnych odchodów mo Ŝna uzyska ć 20 m 3 biogazu, za ś z 1 m 3 obornika – 30 m 3 biogazu o warto ści energetycznej 23 MJ/m 3. Techniczny potencjał do pozyskania energii z biogazu rolniczego obliczono za pomoc ą wzoru:
39 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
n* 5,1 *365 [m3 / rok *] 23 [MJ / m3 *] 8,0 E = []GWh 3600000 gdzie n = ilo ść sztuk bydła w stadzie. Za próg opłacalno ści przyjmuje si ę budowanie biogazowni przy stadach licz ących ponad 100 sztuk bydła. Według danych UG Jodłownik dostatecznie du Ŝe stada znajduj ą si ę w miejscowo ściach Szczyrzyc (156 szt.) i Jodłownik (120 szt.) i mog ą sta ć si ę one producentem nawet 0,77 GWh energii rocznie. Beztlenowej fermentacji mo Ŝna poddawa ć w specjalnych warunkach ro śliny. Tu wydajno ść produkcji biogazu zale Ŝy od gatunku. Z kolei warto ść opałowa od zawarto ści metanu.
WYKRES 8. Wydajno ść produkcji biogazu [m 3/kg]
0,7 0,6
0,5 0,4
0,3
0,2
0,1 0 trawa słoma ty ę łodygi ł koniczyna kukurydzy cieburaków ś ziemniaczane li
Biomas ę mo Ŝna wykorzystywa ć tak Ŝe w formie płynnej, czyli jako biopaliwa. Przez biopaliwa nale Ŝy rozumie ć wył ącznie substancje palne o niekopalnym, lecz biologicznym pochodzeniu. W śród biopaliw wyró Ŝnia si ę : • etanol, • metanol, • olej ro ślinny, • biodisel, • biokomponenty.
Gmina Jodłownik dysponuje walorami pozwalaj ącymi rozwija ć na jej terenie niekonwencjonalne źródła energii i zwi ększa ć udział energii odnawialnej w jej bilansie
40 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism energetycznym. Z racji braku energochłonnego przemysłu oraz stabilnej sytuacji demograficznej, gminie nie grozi deficy t energii. Dlatego głównym celem inwestycji w niekonwencjonalne źródła energii powinno by ć podniesienie jako ści Ŝycia mieszka ńców gminy oraz zwi ększenie konkurencyjno ści podmiotów gospodarczych działaj ących na jej terenie. Mo Ŝna wyznaczy ć dwa zasadnicze kierunki rozwoju źródeł energii odnawialnej dla gminy. Najwi ększych szans rozwoju OZE w gminie Jodłownik nale Ŝy upatrywa ć w systemach prostych i stosunkowo tanich. Do takich zaliczy ć mo Ŝna kolektory słoneczne i wykorzystanie biomasy. Poni Ŝej zamieszczono map ę OZE gminy Jodłownik. Zawarto w niej informacje dotycz ące sugerowanych kierunków rozwoju OZE na terenie gminy oraz lokalizacje w których pod wzgl ędem ekonomiczno – organizacyjnym w pierwszej kolejno ści nale Ŝy wprowadza ć technologie pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych.
RYSUNEK 4. Mapa OZE gminy Jodłownik
41 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Kluczowym kryterium do wyboru lokalizacji była odległo ść , na jak ą trzeba byłoby transportowa ć wyprodukowan ą energi ę, ilo ść odbiorców na danym terenie gminy oraz potencjał źródeł w danej lokalizacji. Uwzgl ędniono nie tylko poziom zapasów odnawialnych źródeł energii w danej okolicy ale tak Ŝe wyst ępowanie obiektów, w których zastosowanie odnawialnej energii jest szczególnie korzystne. Jedynie wykorzystanie energii promieniowania słonecznego zaproponowano we wszystkich wi ększych skupiskach ludno ści gminy. Wykorzystuj ąc wiedz ę o lokalizacji terenów rolnych gminy oraz o obszarach koncentracji gospodarstw rolnych wytypowano obszary szczególnie przydatne dla wytwarzania biomasy. Wybór rodzaju wykorzystywanego źródła energii wi ąŜ e si ę z ró Ŝnymi kosztami rozruchu i docelowym poziomem produkcji energii. I tak, dla pokrycia rocznego zapotrzebowania na energi ę ciepln ą domu o powierzchni 100 m 2, przy u Ŝyciu jedynie ziaren zbó Ŝ, konieczne jest zu Ŝycie ich w ilo ści 6 t (zakładaj ąc zapotrzebowanie 0,9 GJ/m 2 i kaloryczno ść zbó Ŝ na poziomie 15 GJ/t). Monta Ŝ 100 m 2 kolektorów pozwoliłby na wytworzenie energii w ilo ści co najmniej 266 GJ/rok. Budowa farmy wiatrowej składaj ącej si ę z 10 wiatraków o mocy 1,5 MW dostarczaj ącej pr ąd mo Ŝe dostarczy ć 31,5 GWh energii (przy zało Ŝeniu, Ŝe wiatraki b ędą pracowały 2100 h/rok). Potencjał energetyczny małej elektrowni wodnej mo Ŝe wynie ść 2,1 GWh/rok (zakładaj ąc jej moc na 0,6 MWh i spi ętrzenie na poziomie 4 m).
II.2. Diagnoza wykorzystania OZE w latach 2008-2022
Obecnie wykorzystywanymi no śnikami energii s ą gaz, w ęgiel, drewno i energia elektryczna produkowana poza terenem gminy. Głównymi dostawcami energii s ą Zakład Energetyczny ENION i Zakład Gazowy oraz składy paliw i dystrybutorzy gazu w butlach. W perspektywie 15 lat nale Ŝy si ę spodziewa ć, Ŝe dominuj ąca pozycja paliw konwencjonalnych zostanie utrzymana, a ich zasoby będą wystarczaj ąco du Ŝe. Jednak w regionach, takich jak opisywana gmina, gdzie wyst ępuj ą lokalne zasoby czystszej energii nale Ŝy d ąŜ yć do ich wykorzystania. Okres lat 2008–2011 nale Ŝy traktowa ć jako rozruchowy. Nast ąpi w nim promocja OZE, powstan ą pierwsze instalacje zasilane energi ą odnawialn ą. Wydaje si ę, Ŝe w perspektywie tych pi ęciu lat mo Ŝna spodziewa ć si ę kilkuprocentowego udziału ekoenergii w zaspokajaniu potrzeb energetycznych gminy. W kolejnym
42 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism dziesi ęcioleciu przewiduje si ę intensywniejszy rozwój niekonwencjonalnych źródeł energii. Wydaje si ę, Ŝe w 2021 roku mo Ŝliwe b ędzie zaspokajanie zapotrzebowania na energi ę ciepln ą w kilkunastu procentach ze źródeł niekonwencjonalnych. Przyj ąć mo Ŝna docelowe poziomy udziału zielonej energii w strukturze paliwowej gminy w 2012 r. na poziomie 6 % za ś w 2022 r. na poziomie 15 %. S ą to poziomy realne, zwłaszcza w kontek ście planów Komisji Europejskiej, która planuje narzuci ć ka Ŝdemu pa ństwu Unii obowi ązkowe limity udziału energii odnawialnej. W 2020 r. „zielona” energia ma stanowi ć 20 % ł ącznego bilansu energetycznego Unii. Bruksela chce zaproponowa ć w dyrektywie, Ŝeby ju Ŝ w 2014 r. cała UE była w połowie drogi do celu. Jednym z pa ństw, które miałoby problem z doj ściem do pułapu 20 % jest Polska. Poza opisywanym wy Ŝej wykorzystaniem biomasy i kolektorów słonecznych wykorzystuj ącymi lokalne zasoby OZE, celowe jest d ąŜ enie do wykorzystania w nowobudowanych budynkach mieszkalnych pomp ciepła, ze wzgl ędu na mo Ŝliwo ść dostosowania instalacji grzewczej do jak najefektowniejszej współpracy z pomp ą ciepła. Nie oznacza to, Ŝe pompy ciepła nie mo Ŝna zastosowa ć w istniej ącej ju Ŝ instalacji. Wiod ący producenci oferuj ą bowiem stosowane rozwi ązania, jednak ró Ŝni ą si ę one wydajno ści ą od projektowanych holistycznie projektów. Pompy ciepła to urz ądzenia pozyskuj ące energi ę ze źródeł niskotemperaturowych. Technologia ta pozwala wykorzystywa ć nie tylko istniej ące naturalnie źródła niekonwencjonalnej energii, ale równie Ŝ te, które powstaj ą w zwi ązku z funkcjonowaniem gospodarstw domowych. Tym samym ich zastosowanie zwi ększa niezale Ŝno ść energetyczn ą gospodarstw, a w ślad za tym równie Ŝ gminy. Wykorzystuj ą one szereg zjawisk fizycznych w celu przeniesienia energii cieplnej z ciała o ni Ŝszej temperaturze do ciała o wy Ŝszej temperaturze, po doprowadzeniu energii nap ędowej. Źródłami, z których czerpi ą one ciepło mog ą by ć naturalne odnawialne źródła ciepła (np. powietrzne zewn ętrzne, wody gruntowe) oraz wewn ętrzne, tzw. odpadowe źródła ciepła powstaj ące np. w zwi ązku z funkcjonowaniem gospodarstw czy osiedli (np. powietrze i gazy odlotowe, ścieki). W Polsce jako źródła ciepła wykorzystuje si ę najcz ęś ciej wody gruntowe lub grunt. Rodzaj wykorzystywanego źródła ciepła i powierzchni działki determinuje sposób pozyskiwania ciepła. I tak, w przypadku wód gruntowych, które wykorzystuje się zwłaszcza na działkach małych, aby pobra ć z nich ciepło, nale Ŝy wywierci ć na działce dwie studnie. Z jednej z nich - studni czerpnej - tłoczy si ę wod ę do pompy ciepła. Do drugiej studni - chłonnej - odprowadza si ę schłodzon ą wod ę z powrotem do ziemi. Odległo ść mi ędzy studniami
43 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism powinna wynosi ć minimum 15 metrów. Je Ŝeli dysponuje si ę wi ększ ą działk ą, mo Ŝna wykorzysta ć jeden z trzech rodzajów kolektorów do czerpania ciepła bezpo średnio z gruntu. Aby system zapewniał wystarczaj ącą sprawno ść i ilo ść ciepła, powierzchnia kolektora powinna by ć 1,5–2,5 razy wi ększa ni Ŝ powierzchnia ogrzewanego przy jego u Ŝyciu budynku. Podstawow ą ró Ŝnic ę mi ędzy kolektorami stanowi ą płaszczyzny, w jakich si ę je montuje. Kolektor poziomy tworz ą rury uło Ŝone na gł ęboko ści od 1,5 do 2 m, którymi przepływa czynnik grzewczy. Kolektor pionowy to kolumny rur zapuszczone w grunt na gł ęboko ść do 20 m, chocia Ŝ zdarzaj ą si ę i gł ębsze. Liczba odwiertów zale Ŝy od zapotrzebowania budynku na ciepło. W przypadku tego typu kolektora powierzchnia rzutu instalacji, jak ą zajmuje kolektor jest znacznie mniejsza ni Ŝ dla kolektora poziomego, jednak koszt odwiertów znacznie podwy Ŝszaj ą koszty jego wykonania. Rozwi ązaniem po średnim jest kolektor spiralny. Bardzo podobny do poziomego, z tym Ŝe ma rury w kształcie spirali, przez co wykopy s ą nieco gł ębsze, ale za to krótsze. Alternatyw ą dla kosztownych instalacji do pozyskiwania ciepła, jakimi s ą studnie i kolektory jest pozyskiwanie ciepła bezpośrednio z powietrza, jednak w takim przypadku nale Ŝy si ę liczy ć z ni Ŝsz ą sprawno ści ą i spadkiem ilo ść wytwarzanego ciepła podczas mrozów. Na poni Ŝszym schemacie przedstawiono pomp ę ciepln ą podł ączon ą do studni oraz do kolektora:
Instalacja grzewcza Instalacja grzewcza wewn ątrz budynku wewn ątrz budynku
Pompa ciepła Pompa ciepła
Kolektor płaski
Studnia czerpna
Studnia chłonna
44 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Wysokosprawne pompy z ka Ŝdego kilowata dostarczonej do nich energii elektrycznej mog ą wytworzy ć cztero - pi ęciokrotnie wi ęcej energii cieplnej. Jednak ta wydajno ść obni Ŝa si ę wraz ze wzrostem ró Ŝnicy temperatury mi ędzy źródłem a instalacj ą grzewcz ą, co zobrazowano poni Ŝszym schematem:
Zastosowanie pompy ciepła przynosi najwi ększe korzy ści wtedy, gdy ciepło pozyskuje si ę ze źródła o wysokiej temperaturze, a zasila si ę instalacje niskotemperaturowe, np. ogrzewanie podłogowe. Zestawienie pompy z instalacj ą grzejnikow ą o temperaturze czynnika grzewczego 50°C (o 40 % wy Ŝszej ni Ŝ zalecana) mo Ŝe spowodowa ć obni Ŝenie sprawno ści urz ądzenia do 30 %. Dlatego monta Ŝ pomp ciepła jest szczególnie uzasadniony dla inwestorów nie posiadaj ących mo Ŝliwo ści doprowadzenia do budynku gazu ziemnego. Obecnie najcz ęś ciej stosuje si ę pompy ciepła działaj ące w systemach skojarzeniowych. Praca takiego układu polega na wspomaganiu układu przez kocioł grzewczy w okresach szczytowego zapotrzebowania na energi ę ciepln ą. Zastosowanie pompy cieplnej obni Ŝa zarówno koszty ogrzewania pomieszcze ń, jak i przygotowania ciepłej wody u Ŝytkowej. Pompa ciepła mo Ŝe by ć tak Ŝe podstawowym źródłem ciepła dla budynku. Monta Ŝ wydajnej pompy ciepła mo Ŝe doprowadzi ć do oszcz ędno ści si ęgaj ących 70 %, przy jednoczesnej minimalizacji obsługi urz ądzenia. Nale Ŝy wyra źnie podkre śli ć wysok ą opłacalno ść monta Ŝu pomp ciepła i ich przydatno ść zwłaszcza w nowobudowanych obiektach pozbawionych dost ępu do sieci gazowej.
45 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Celem zobrazowania korzy ści wynikaj ących z ogrzewania domu za pomoc ą tego typu źródła ciepła przeprowadzono symulacje wymaganych parametrów urz ądzenia oraz kosztów jego funkcjonowania. Analiz ę przeprowadzono w oparciu o urz ądzenie oferowane przez firm ę NATEO, jednego z wielu oferentów tego typu urz ądze ń. W symulacji przyj ęto powierzchni ę domu na 150 m 2 , wybudowanego w nowoczesnej technologii o współczynniku przenikalno ści około K=0,35W/1m 2 ściany i standardowej wysoko ści pomieszcze ń 2,75 m. Zało Ŝono tak Ŝe, Ŝe b ędzie on zamieszkany przez 4 osoby. Takie zało Ŝenia oznaczaj ą roczne zapotrzebowanie energetyczne na poziomie 26,8 tys kWh i konieczn ą moc urz ądzenia na poziomie 11 kW. W przypadku kolektora poziomego i pionowego konieczna jest pompa o mocy 11.82 kW i mocy chłodniczej (równej minimalnej mocy źródła dolnego) 9,07 kW, co wi ąŜ e si ę z efektywno ści ą 3,74. Pami ęta ć nale Ŝy, Ŝe dla monta Ŝu kolektora poziomego mog ącego obsłu Ŝyć przyj ętą tu powierzchni ę konieczna jest działka o powierzchni ok. 300 m 2. Wybór instalacji opartej o studnie wi ąŜ e si ę z monta Ŝem pompy o mocy 12,78 kW, mocy chłodniczej 10,58 kW i sprawno ści 4,3 razy. Porównanie kosztów u Ŝytkowania instalacji gazowej i olejowej w porównaniu z instalacj ą zasilan ą pomp ą ciepła o sprawno ści 4,88 przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: pompa ciepła: 1 647 zł/rok – sprawno ść 4,88, piec gazowy: 3 066 zł/rok – sprawno ść 0,92, piec olejowy: 4 178 zł/rok – sprawno ść 0,93.
Dla poparcia tezy o mo Ŝliwo ści rozwoju odnawialnych źródeł energii poprzez wytwarzanie energii cieplnej z promieniowania słonecznego, wykorzystanie drewna oraz biomasy pochodzenia rolniczego sporz ądzono map ę stratyfikacyjn ą. Oceniono w niej wedle jednakowych kryteriów poszczególne sposoby wykorzystania OZE. Za ka Ŝde z kryteriów przyznano od 0 do 10 punktów. 10 oznacza najkorzystniejsz ą ocen ę przedsi ęwzi ęcia, na co nale Ŝy zwróci ć uwag ę zwłaszcza w kategorii kapitałochłonno ści.
46 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein anZgodno ść Realned Norway Czas Dost ępno ść Wpływ na Wpływ na Suma Kapitałochłonno ść through the EEA Financial Mechanism and the Norwegiz planami bie an Financial Ŝą ce realizacji zasobów środowiskoMechanism zatrudnienie punktów Gminy mo Ŝliwości inwestycji E. słoneczna – 4 ogrzewanie 5 8 10 4 6 8 45 domów E. słoneczna – 8 8 7 10 4 9 9 55 CWU E. słoneczna – wytwarzanie 4 8 3 10 7 4 6 42 pr ądu E. wiatru 1 5 6 8 4 7 4 35 E. geotermalna 1 ? ? 9 7 3 4 24 – ogrzewanie E. geotermalna – wytwarzanie 0 ? ? 9 7 2 3 21 pr ądu MEW 3 8 6 7 8 7 4 43 Pozyskanie 34 6 8 8 9 6 5 47 biogazu Spalanie podsuszonych 5 4 6 8 9 5 6 43 osadów ściekowych Wykorzystanie 8 10 9 9 10 10 9 65 biomasy TABELA 12. Mapa stratyfikacyjna kierunków rozwoju OZE w gminie Jodłownik
47 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Analiza mapy stratyfikacynej dla gminy Jodłownik jednoznacznie wskazuje jako optymalne wykorzystanie biomasy do celów energetycznych. Godnym uwagi jest wysoka pozycja wytwarzania ciepłej wody u Ŝytkowej przy pomocy energii promieniowania słonecznego. Głównymi czynnikami wpływaj ącymi na ostateczn ą pozycj ę danego OZE w niniejszym rankingu były wzgl ędy o naturze logistyczno– ekonomicznej. Fakt ten wskazuje na konieczno ść przeprowadzenia dokładniejszych analiz przy u Ŝyciu narz ędzi typu analiza SWOT. Niniejszy rozdział ma bowiem odpowiedzie ć na pytanie o dost ępno ści zasobów energii odnawialnej na terenie gminy i skutkach ich ewentualnego wykorzystania. Wnioski w tej dziedzinie wynikaj ące z analizy mapy stratyfikacyjnej s ą nast ępuj ące: • najwy Ŝsz ą dost ępno ści ą cechuje si ę biomasa. Szczególne znaczenie ma tu du Ŝa ilo ść biomasy pochodz ącej z ci ęć piel ęgnacyjnych w sadach i z rolnictwa oraz odpady owocowe, • najni Ŝsz ą dost ępno ści ą cechuj ą si ę osady ściekowe nadaj ące si ę do dalszej obróbki, • najmniej zagro Ŝeń dla środowiska niesie z sob ą wykorzystanie promieniowania słonecznego, • najwi ęcej zagro Ŝeń dla środowiska niesie z sob ą wykorzystanie MEW i energii wiatru, przy niewła ściwym ulokowaniu tych obiektów.
II.3. Mo Ŝliwo ści i zakres współpracy z innymi gminami
Kooperacja gminy Jodłownik z innymi gminami mo Ŝe odbywa ć si ę na dwóch poziomach. Mo Ŝe to by ć partnerstwo w budowie obiektu (rzeczowe lub finansowe), a nast ępnie wspólne z niego korzystanie. Z uwagi na stosunkowo dobre warunki świetlne panuj ące na terenie gminy i gmin do niej przyległych, projektem takim mo Ŝe by ć wspólny program monta Ŝu kolektorów słonecznych na prywatnych budynkach mieszkalnych. Godnym rozwa Ŝenia jest te Ŝ projekt wspólnej inwestycji w wytwarzanie energii z biomasy sadowniczej, rolnej i le śnej. Drugim obszarem współpracy jest współorganizacja szkole ń czy te Ŝ innego rodzaju prac kameralnych. Dla analizowanej gminy, gmin z ni ą s ąsiaduj ących i niezbyt oddalonych zaproponowa ć mo Ŝna wspólne opracowanie ście Ŝki promocji i
48 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism uruchomienia gminnych o środków szkoleniowych prowadz ących szkolenia dla osób zainteresowanych wykorzystaniem technologii OZE oraz pozyskaniem środków z UE. Najkorzystniejsz ą wydaje si ę współpraca z gminami s ąsiednimi, najlepiej nale Ŝą cymi do tego samego powiatu, co ułatwi koordynacje projektów i pozyskanie środków zewn ętrznych na ich realizacj ę. Mo Ŝliwo ści współpracy gmin oceniono pod wzgl ędem źródeł, w jakich mogłoby doj ść do współpracy. Kooperacj ę bardzo po Ŝą dan ą oznaczono symbolem +++, po Ŝądan ą symbolem ++, za ś wskazan ą +. W zestawieniu nie umieszczono gmin, z którymi współpraca nie jest wskazana.
49 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
siednie Sposób współpracy ą Gminy s Gminy oddalone bardziej Energia Wspólne opracowywanie planów promocji tego źródła energii cieplnej dla promieniowania +++ ++ gospodarstw domowych i środków na dofinansowanie realizacji projektu słonecznego (wykorzystane nast ępnie w ka Ŝdej z gmin niezale Ŝnie). Sprzeda Ŝ energii wyprodukowanej na terenie gminy. Energia wiatru +++ + Wspólna budowa farmy wiatrowej. Współfinansowanie poszukiwa ń źródeł geotermalnych a nast ępnie E. geotermalna ++ ++ partycypacja w kosztach budowy ciepłowni lub obiektu turystycznego.
MEW +++ + Wspólna budowa MEW. Sprzeda Ŝ wyprodukowanej energii.
Produkty Współudział w budowie instalacji do pozyskania biogazu. Opracowywanie metabolizmu ++ + planów wykorzystania tego źródła energii. społecznego Wykorzystanie Wspólne opracowywanie planów promocji energetycznego wykorzystania biomasy w formie +++ ++ biomasy. stałej
TABELA 13. Mo Ŝliwo ści współpracy z innymi gminami
50 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Bibliografia:
1. Czajka K. i in.: Biogaz … Kraków 1996. 2. EC BREC. 2002 3. Gradziuk P.: Mo Ŝliwo ści energetycznego wykorzystania słomy . 1995. 4. Gradziuk P.: Potencjał produkcyjny słomy . 2003. 5. Rocznik statystyczny . GUS 2002. 6. Hoffman M.: Małe elektrownie wodne – poradnik . Olsztyn – Lidzbark 1985. 7. K ępi ńska B.: Stan wykorzystania energii geotermalnej w Polsce … Kraków 2000. 8. Kowalik P.: Ekonomiczne, ekologiczne i technologiczne aspekty wykorzystania biomasy. Kraków 2000. 9. Krawczy ń R.: Energia wiatru . 10. Lewandowski J. B.: Małe elektrownie wodne. cz. II. Czysta energia . 2002. 11. Lewandowski W. M.: Proekologiczne źródła energii odnawialnej . Warszawa 2002. 12. Marecki J.: Podstawy przemian energetycznych . Warszawa 2000. 13. Mokrzycki E.: Podstawy gospodarki surowcami energetycznymi . Kraków 2005. 14. Ney R.: Perspektywy rozwoju energii geotermalnej w świetle polityki energetycznej . 2001. 15. Nikodem W.: Rola upraw energetycznych dla gospodarki gminnej . Zielona Góra 2002. 16. Rubik M.: Pompy ciepła … Warszawa 1999. 17. Świgo ń J.: Drewno i odpady drzewne jako składnik krajowego bilansu paliwowego . Warszawa 1994. 18. Wi śniewski G. i in.: Kolektory słoneczne. Poradnik wykorzystania energii słonecznej. Warszawa 2001. 19. Wnuk R.: Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w budownictwie . 2003. 20. Zawadzki M.: Kolektory słoneczne, pompy ciepła – na tak. 2003. 21.Malwi ński A.: Metodologiczno–systemowe uwarunkowania przekształceń infrastrukturalnych w energetyce gmin. 2005. 22. Lorenc H.: Klimat Polski 2000 - fakty i niepewno ści . 2001. 23. Ney R., Sokołowski J.: Energia geotermalna . 1992. 24 . Zasoby i wykorzystanie . Warszawa. 2001. 25. Tymi ński J.: Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w Polsce do 2030 r. Aspekt energetyczny i ekologiczny. 1997.
51 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
26. www.ekologika.pl 27. www.termomodernizacja.pl 28. www.eko.org.pl 29. www.ekoenergia.pl 30. www.ekologeoteka.mom.pl 31. www.biomasa.org 32. dane IMGiW 33. Plan Rozwoju Loklanego 34. Plan Gospodarki Odpadami 35. Program Ochrony Środowiska
52 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
III. Analiza SWOT odno śnie OZE
III.1. Zało Ŝenia i metodologia przeprowadzania analizy SWOT/TOWS
Przedmiotem niniejszego opracowania jest dokonanie kompleksowej analizy strategicznej zasobów ekoenergetycznych gminy. Identyfikacja i analiza szans i zagro Ŝeń oraz mocnych i słabych stron pozwoli na okre ślenie pozycji strategicznej i kierunków rozwoju gminy w dziedzinie ekoenergetyki (wykorzystania odnawialnych źródeł energii). Diagnoza oraz analiza SWOT/TOWS jest pierwszym etapem opracowywania strategii zmierzaj ącym do pełnego rozpoznania "punktu startu" do rozwoju gminy na polu odnawialnych źródeł energii. Jej celem jest okre ślenie aktualnego stanu rozwoju ekoenergetycznego gminy we wszystkich jego aspektach, zwi ązki przyczynowo- skutkowe i współzale Ŝno ści rozwojowe, czynniki determinuj ące rozwój oraz obszary i zagadnienia krytyczne dla rozwoju badanego mikroregionu 1. Badania strategiczne opieraj ą si ę na metodzie SWOT. Jest to najpopularniejsza metoda stosowana w celu zdiagnozowania aktualnej sytuacji danej jednostki. Głównymi jej elementami s ą: S (Strengths ) – mocne strony: wszystko to co stanowi atut, przewag ę, zalet ę analizowanego obiektu, W ( Weaknesses ) – słabe strony: wszystko to co stanowi słabo ść , barier ę, wad ę analizowanego obiektu, O ( Opportunities ) – szanse: wszystko to co stwarza dla analizowanego obiektu szans ę korzystnej zmiany, T ( Threats ) – zagro Ŝenia: wszystko to co stwarza dla analizowanego obiektu niebezpiecze ństwo zmiany niekorzystnej.
1 Na podstawie: Prusek A., Strategiczny program rozwoju społecznego i gospodarczego na szczeblu lokalnym . AE w Krakowie, Kraków 1993
53 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Usytuowanie tych elementów przedstawia poni Ŝszy rysunek.
Tabela 1. Elementy analizy SWOT
Czynniki
wewn ętrzne zewn ętrzne (stanu obecnego, (przyszłe, niezale Ŝne zale Ŝne od jednostki) od jednostki)
pozytywne MOCNE STRONY SZANSE Czynniki negatywne SŁABE STRONY ZAGRO śENIA
Źródło: Opracowanie własne
W literaturze przedmiotu spotykane s ą nast ępuj ące wykładnie: mocne strony i słabe strony, to czynniki wewn ętrzne, natomiast szanse i zagro Ŝenia- to czynniki zewn ętrzne; mocne i słabe strony to cechy stanu obecnego, natomiast szanse i zagro Ŝenia to spodziewane zjawiska przyszłe; mocne i słabe strony to czynniki zale Ŝne od analizowanej jednostki (czyli te, na które mamy wpływ planistyczny i zarz ądczy), a szanse i zagro Ŝenia, to czynniki obiektywne, na które nie mamy bezpo średniego wpływu sprawczego (niezale Ŝne od analizowanej jednostki).
Analiza SWOT obejmuje badanie jednostki samorz ądowej i jej otoczenia przy zastosowaniu dwóch podej ść , a mianowicie: "z zewn ątrz do wewn ątrz" oraz "od wewn ątrz na zewn ątrz". A. Prusek 2 przedstawia typowe pytania stosowane w obu podej ściach analizy: a) podej ście " z zewn ątrz do wewn ątrz" (badanie wpływu czynników zewn ętrznych na czynniki wewn ętrzne): - czy zagro Ŝenia zewn ętrzne osłabiaj ą mocne strony mikroregionu? - czy szanse zewn ętrzne pot ęguj ą mocne strony mikroregionu? - czy zagro Ŝenia zewn ętrzne spot ęguj ą słabe strony mikroregionu?
2 A. Prusek, Strategiczny program... op. cit., s. 11
54 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
- czy szanse zewn ętrzne umo Ŝliwiaj ą przezwyci ęŜ enie słabo ści wewn ętrznych mikroregionu? b) podej ście "od wewn ątrz na zewn ątrz" (badanie wpływu czynników wewn ętrznych na czynniki zewn ętrzne): - czy mocne strony sytuacji wewn ętrznej mikroregionu pozwalaj ą na wykorzystanie zewn ętrznych szans rozwojowych? - czy słabe strony sytuacji wewn ętrznej mikroregionu nie pozwalaj ą wykorzysta ć zewn ętrznych szans rozwojowych? - czy mocne strony sytuacji wewn ętrznej mikroregionu mog ą da ć opór zagro Ŝeniom otoczenia? - czy słabe strony sytuacji wewn ętrznej mikroregionu wzmocni ą negatywne oddziaływanie zagro Ŝeń otoczenia? Przeprowadzone tego typy analizy znacznie uwidaczniaj ą mocne strony i mo Ŝliwo ści, które szczególnie przemawiaj ą na korzy ść analizowanego przedsi ęwzi ęcia i które nale Ŝy produktywnie wykorzysta ć oraz słabe strony i zagro Ŝenia, na które trzeba zwróci ć szczególn ą uwag ę, które nale Ŝy kontrolowa ć i przezwyci ęŜ yć. Analiza kombinacji mi ędzy mocnymi i słabymi stronami sytuacji wewn ętrznej mikroregionu a szansami i zagro Ŝeniami otoczenia pozwala na sformułowanie strategii (kierunków strategicznych) rozwoju gminy.
W literaturze przedmiotu wymienia si ę nast ępuj ące typy strategii:
Tabela 2. Strategie działania
SZANSE ZAGRO śENIA MOCNE Strategia agresywna Strategia konserwatywna STRONY (maxi-maxi) (maxi-mini) SŁABE Strategia konkurencyjna Strategia defensywna STRONY (mini-maxi) (mini-mini) Źródło: Opracowanie własne
55 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Krótka charakterystyka poszczególnych typów strategii przedstawiona została w poni Ŝszej tabeli.
Tabela 3. Strategie działania Typ strategii Charakterystyka
Strategia dotyczy przedsi ęwzi ęcia, w którym dominuj ą mocne strony, a Strategia otoczenie stwarza dla nich dogodne warunki. agresywna Strategia w takiej sytuacji charakteryzuje si ę siln ą ekspansj ą (maxi-maxi) i zdywersyfikowanym rozwojem Strategia dotyczy przedsi ęwzi ęcia, które posiada przewag ę słabych Strategia stron nad mocnymi, ale sprzyja mu układ warunków zewn ętrznych. konkurencyjna Strategia powinna polega ć na wykorzystywaniu tych szans (mini-maxi) przy jednoczesnym zmniejszaniu lub poprawianiu niedoci ągni ęć wewn ętrznych Strategia dotyczy sytuacji, w której w otoczeniu przedsi ęwzi ęcia Strategia wyst ępuje niekorzystny układ warunków zewn ętrznych, konserwatywna jednak samo przedsi ęwzi ęcie posiada du Ŝy potencjał wewn ętrzny. (maxi-mini) Strategia polega na próbie przezwyci ęŜ enia zagro Ŝeń, wykorzystuj ąc do maksimum swoje liczne mocne strony Strategia dotyczy przedsi ęwzi ęcia, które realizowane jest Strategia w nieprzychylnym otoczeniu, przy jednoczesnej przewadze słabych defensywna stron i braku istotnych atutów. (mini-mini) Przedsi ęwzi ęcie jest wówczas pozbawione szans realizacji Źródło: Opracowanie własne
Metodologia przeprowadzenia analizy TOWS/SWOT składa si ę z nast ępuj ących działań3: 1. Zdefiniowanie listy szans, zagro Ŝeń, silnych i słabych stron gminy w danej dziedzinie. 2. Przypisanie poszczególnym szansom, zagro Ŝeniom, silnym i słabym stronom wag okre ślaj ących ich istotno ść z punktu widzenia ich wpływu na mo Ŝliwo ść rozwoju gminy w danej dziedzinie. 3. Równoległe, tzn. „z zewn ątrz do wewn ątrz” i „od wewn ątrz na zewn ątrz”, zbadanie relacji zachodz ących mi ędzy silnymi i słabymi stronami a szansami i zagro Ŝeniami, przy czym: • w analizie TOWS („z zewn ątrz do wewn ątrz”) posługujemy si ę nast ępuj ącym zbiorem pyta ń: Czy dane zagro Ŝenia osłabi ą kolejne siły? Czy dane szanse spot ęguj ą zidentyfikowane siły? Czy dane zagro Ŝenia spot ęguj ą wyst ępuj ące słabo ści?
3 Na podstawie: Obłój K., Strategia organizacji, PWE, Warszawa 2007, s. 338
56 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Czy dane szanse pozwol ą przezwyci ęŜ yć istniej ące słabo ści? • natomiast w analizie SWOT („od wewn ątrz na zewn ątrz”) posługujemy si ę nast ępuj ącym zbiorem pyta ń: Czy zidentyfikowane siły pozwol ą wykorzysta ć szanse, które mog ą wyst ąpi ć? Czy zidentyfikowane słabo ści nie pozwol ą na wykorzystanie mog ących si ę pojawi ć szans? Czy zidentyfikowane siły pozwol ą na przezwyci ęŜ enie mog ących wyst ąpi ć zagro Ŝeń? Czy zidentyfikowane słabo ści wzmocni ą sił ę oddziaływania mog ących wyst ąpi ć zagro Ŝeń? Dla ka Ŝdego z tych o śmiu pyta ń budujemy odpowiedni ą tablic ę, za pomoc ą której badamy relacje zachodzące odpowiednio mi ędzy: poszczególnymi zagro Ŝeniami i siłami, szansami i siłami, zagro Ŝeniami i słabo ściami, szansami i słabo ściami (w przypadku analizy TOWS); a tak Ŝe pomi ędzy poszczególnymi siłami i szansami, słabo ściami i szansami, siłami i zagro Ŝeniami, słabo ściami i zagro Ŝeniami (w przypadku analizy SWOT). Na zako ńczenie tego etapu dokonujemy zsumowania wszystkich stwierdzonych interakcji oraz iloczynów liczby i interakcji wag. Kombinacja czynników, dla których uzyskana w zestawieniu zbiorczym suma iloczynów jest najwi ększa, wskazuje nam, na przyj ęcie której z czterech proponowanych w tym podej ściu strategii normatywnych powinna si ę zdecydowa ć analizowana gmina.
Identyfikacja mocnych stron, słabych stron, szans i zagro Ŝeń w dziedzinie ekoenergetyki gminy Jodłownika
Identyfikacj ę najistotniejszych mocnych i słabych stron oraz szans i zagro Ŝeń pod wzgl ędem ekoenergetyki w gminie Jodłownik przeprowadzono na podstawie opracowanych poprzednich rozdziałów Strategii Ekoenergetycznej gminy Jodłownik, czyli: - bilansu energetycznego gminy, - stratyfikacji gminnych zasobów OZE, - aktualnego profilu społeczno-ekonomicznego. Zestawienie poszczególnych elementów analizy SWOT wraz z ustalonym systemem wag, przedstawiaj ą poni Ŝsze tabele.
57 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Tabela 4. Identyfikacja mocnych stron gminy Jodłownik w dziedzinie ekoenergetyki z ustalonym systemem wag
Symbol Mocne strony WAGA S1 Dost ęp do biomasy 0,20 S2 Istnienie systemu rzecznego do MEW 0,15 S3 Nasłonecznienie 0,20 S4 Wizjonerskie podej ście władz gminy do OZE 0,15 S5 Potencjał wiedzy pracowników gminy w ramach OZE 0,15 S6 Umiej ętno ść pozyskiwania funduszy zewn ętrznych 0,15 1,00 Źródło: Opracowanie własne Gmina Jodłownik posiada dost ęp do biomasy, korzystne warunki nasłonecznienia, dogodny system rzeczny do budowy małych elektrowni wodnych. Mocnymi stronami gminy są równie Ŝ: potencjał wiedzy pracowników gminy w ramach OZE, umiej ętno ść pozyskiwania funduszy zewn ętrznych oraz wizjonerskie podej ście władz gminy do odnawialnych źródeł energii.
Tabela 5. Identyfikacja słabych stron gminy Jodłownik w dziedzinie ekoenergetyki z ustalonym systemem wag
Symbol Słabe strony WAGA W1 Niekorzystne warunki wietrzne 0,30 W2 Niska świadomo ść mieszka ńców w ramach OZE 0,25 W3 Małe zaanga Ŝowanie mieszka ńców 0,25 W4 Brak wystarczaj ących funduszy inwestycyjnych 0,10 Trudno ści w lokalizacji niektórych inwestycji zwi ązanych z OZE (NATURA W5 2000) 0,10 1,00 Źródło: Opracowanie własne
Do słabych stron gminy Jodłownik nale Ŝą w głównej mierze: niekorzystne warunki wietrzne, niska świadomo ść mieszka ńców w ramach OZE, małe zaanga Ŝowanie mieszka ńców, brak wystarczaj ących funduszy inwestycyjnych oraz trudno ści w lokalizacji niektórych inwestycji zwi ązanych z OZE (NATURA 2000).
58 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Tabela 6. Identyfikacja szans gminy Jodłownik w dziedzinie ekoenergetyki z ustalonym systemem wag
Symbol Szanse WAGA O1 Prorozwojowe regulacje prawne 0,20 O2 Wzrost dost ępu do technologii 0,10 O3 Obni Ŝenie kosztów infrastruktury 0,10 O4 Rozwój nowych technologii 0,05 O5 Łatwo ść pozyskania finansowania zewn ętrznego 0,25 O6 Wzrost poda Ŝy biomasy 0,15 O7 Wzrost cen energii 0,05 O8 Wzrastaj ące potrzeby energetyczne 0,10 1,00 Źródło: Opracowanie własne
Szansami do rozwoju ekoenergetyki s ą: - łatwo ść pozyskania finansowania zewn ętrznego, - prorozwojowe regulacje prawne, - wzrost poda Ŝy biomasy, - wzrost dost ępu do technologii, - obni Ŝenie kosztów infrastruktury, - wzrastaj ące potrzeby energetyczne, - rozwój nowych technologii, - wzrost cen energii.
Tabela 7. Identyfikacja zagro Ŝeń gminy Jodłownik w dziedzinie ekoenergetyki z ustalonym systemem wag
Symbol Zagro Ŝenia WAGA T1 Wzrost konkurencji w pozyskiwaniu finansowania zewn ętrznego 0,35 T2 Wzrost kosztów technologii 0,25 T3 Wzrost kosztów biomasy 0,25 T4 Nieufno ść mieszka ńców gminy do OZE 0,15 1,00 Źródło: Opracowanie własne
Zagro Ŝenia w rozwoju ekoenergetyki s ą nast ępuj ące: - wzrost konkurencji w pozyskiwaniu finansowania zewn ętrznego, - wzrost kosztów technologii,
59 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
- wzrost kosztów biomasy, - nieufno ść mieszkańców gminy do OZE.
III.2. Analiza SWOT - “od wewn ątrz na zewn ątrz”
Podczas analizy czynników maj ących wpływ na realizacj ę przedsi ęwzi ęć z dziedziny ekoenergetyki, zgodnie z zało Ŝeniami analizy SWOT nale Ŝy zbada ć, czy zidentyfikowane siły pozwol ą na wykorzystanie mog ących wyst ąpi ć szans oraz czy zidentyfikowane słabo ści wpłyn ą na szanse i zagro Ŝenia, jakie stwarza otoczenie. Je Ŝeli wyst ępuje synergia analizowanych czynników, danej zale Ŝno ści przypisywana jest warto ść 1, natomiast gdy brak jest współzale Ŝno ści- warto ść 0. Szczegółowe analizy przedstawione s ą w tabelach poni Ŝej.
Tabela 8. Czy mocne strony pozwol ą wykorzysta ć szanse, które mog ą si ę pojawi ć?
Mocne strony Iloczyn Liczba S1 S2 S3 S4 S5 S6 Waga wag i Ranga interakcji interakcji Szanse
O1 1 1 1 1 1 1 0,20 6 1,20 1
O2 1 1 1 1 1 1 0,10 6 0,60 3,5
O3 1 1 1 0 1 1 0,10 5 0,50 5
O4 0 0 0 1 1 1 0,05 3 0,15 8
O5 0 0 1 0 1 1 0,25 3 0,75 2
O6 1 0 0 0 0 1 0,15 2 0,30 6,5 O7 1 1 1 1 1 1 0,05 6 0,30 6,5 O8 1 1 1 1 1 1 0,10 6 0,60 3,5
Waga 0,20 0,15 0,20 0,15 0,15 0,15
Liczba 6 5 6 5 7 8 interakcji Iloczyn wag i 1,2 0,75 1,2 0,75 1,05 1,2 interakcji
60 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Ranga 2 5,5 2 5,5 4 2
Suma 74/2 interakcji
Suma 10,55 iloczynów Źródło: Opracowanie własne
Wnioski i zalecenia - mocne strony gminy Jodłownik, które osi ągn ęły wysokie warto ści iloczynów wag i interakcji to: • Umiej ętno ść pozyskiwania funduszy zewn ętrznych, • Nasłonecznienie, • Dost ęp do biomasy, • Potencjał wiedzy pracowników gminy w ramach OZE, • Istnienie systemu rzecznego do MEW, • Wizjonerskie podej ście władz gminy do OZE. - wła ściwie wszystkie mocne strony gminy Jodłownik daj ą mo Ŝliwo ść wykorzystania pojawiaj ących si ę szans w dziedzinie ekoenergetyki, - szczególnie wa Ŝne dla rozwoju ekoenergetyki w gminie Jodłownik jest wzmacnianie tych silnych stron, na które gmina mo Ŝe mie ć du Ŝy wpływ (szkolenia pracowników z zakresu pozyskiwania funduszy zewn ętrznych oraz zdobywanie nowych umiej ętno ści we wdra Ŝaniu projektów finansowanych np. ze środków UE, wizjonerskie podej ście władz gminy do kwestii wykorzystywania odnawialnych źródeł energii), - wa Ŝne jest równie Ŝ wykorzystywanie mocnych stron gminy zwi ązanych z uwarunkowaniami geograficznymi (korzystne warunki nasłonecznienia, dost ęp do biomasy (głównie rolnej i sadowniczej, a tak Ŝe le śnej), istnienie systemu rzecznego do małych elektrowni wodnych (rzeki Tarnawka oraz Stradomka posiadaj ą dogodne parametry do budowy elektrowni wodnych)), - z uwagi na korzystne warunki nasłonecznienia gminy oraz stosunkowo niewielk ą kapitałochłonno ść inwestycji proponowanym projektem do realizacji w ramach OZE na terenie gminy Jodłownik jest instalacja kolektorów słonecznych na budynkach uŜyteczno ści publicznej i domach prywatnych. Na terenie gminy mo Ŝliwe do realizacji s ą
61 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism równie Ŝ nast ępuj ące projekty: budowa elektrowni wodnych na rzekach Tarnawka oraz Stradomka oraz budowa kilku kotłowni wykorzystuj ących biomas ę.
Tabela 9. Czy mocne strony pozwol ą przezwyci ęŜ yć zagro Ŝenia, które mog ą si ę pojawi ć?
Mocne Iloczyn strony Liczba S1 S2 S3 S4 S5 S6 Waga wag i Ranga interakcji Zagro Ŝenia interakcji
T1 1 1 0 1 1 1 0,35 5 1,75 1
T2 0 0 0 1 0 1 0,25 2 0,50 3,5
T3 1 0 0 0 0 1 0,25 2 0,50 3,5
T4 1 1 1 1 1 1 0,15 6 0,90 2
Waga 0,20 0,15 0,20 0,15 0,15 0,15 Liczba 3 2 1 3 2 4 interakcji Iloczyn wag i 0,6 0,3 0,2 0,45 0,3 0,6 interakcji
Ranga 1,5 4,5 6 3 4,5 1,5
Suma 30/2 interakcji Suma 6,10 iloczynów Źródło: Opracowanie własne
Wnioski i zalecenia - mocne strony gminy Jodłownik, które osi ągn ęły wysokie warto ści iloczynów wag i interakcji to: • Umiej ętno ść pozyskiwania funduszy zewn ętrznych, • Dost ęp do biomasy, • Wizjonerskie podej ście władz gminy do OZE, • Istnienie systemu rzecznego do MEW,
62 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• Potencjał wiedzy pracowników gminy w ramach OZE, - wy Ŝej wymienione mocne strony gminy Jodłownik daj ą mo Ŝliwo ść przezwyci ęŜ enia pojawiaj ących si ę zagro Ŝeń w dziedzinie ekoenergetyki, - tak jak wspomniano ju Ŝ wcze śniej, nale Ŝy zwróci ć uwag ę na wzmacnianie mocnych stron, zwłaszcza tych na które gmina ma du Ŝy wpływ (w szczególno ści rozwija ć nadal umiej ętno ść pozyskiwania funduszy zewn ętrznych, wzmacnia ć potencjał wiedzy pracowników gminy w ramach OZE i wizjonerskie podej ście władz gminy do kwestii OZE). Tabela 10. Czy zidentyfikowane słabe strony nie pozwol ą na wykorzystanie szans, które mog ą si ę pojawi ć?
Słabe Iloczyn Liczba strony W1 W2 W3 W4 W5 Waga wag i Ranga interakcji Szanse interakcji O1 1 1 1 1 1 0,20 5 1,00 1,5 O2 0 1 1 1 1 0,10 4 0,40 5,5 O3 1 1 1 1 1 0,10 5 0,50 3 O4 1 1 1 1 0 0,05 4 0,20 7,5 O5 1 1 1 1 0 0,25 4 1,00 1,5 O6 0 1 1 1 0 0,15 3 0,45 4 O7 1 1 1 0 1 0,05 4 0,20 7,5 O8 1 1 1 0 1 0,10 4 0,40 5,5 Waga 0,3 0,25 0,25 0,1 0,1 Liczba 6 8 8 6 5 interakcji Iloczyn wag i 1,8 2 2 0,6 0,5 interakcji
Ranga 3 1,5 1,5 4 5
Suma 66/2 interakcji Suma 11,05 iloczynów Źródło: Opracowanie własne
63 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Wnioski i zalecenia - słabe strony gminy Jodłownik, które osi ągn ęły wysokie warto ści iloczynów wag i interakcji to: • Niska świadomo ść mieszka ńców w ramach OZE, • Małe zaanga Ŝowanie mieszka ńców, • Niekorzystne warunki wietrzne, • Brak wystarczaj ących funduszy inwestycyjnych. - słabe strony gminy Jodłownik dotycz ące zasobów ludzkich (małe zaanga Ŝowanie mieszka ńców oraz niska świadomo ść mieszka ńców w ramach OZE) mog ą ograniczy ć wykorzystanie pojawiaj ących si ę szans w dziedzinie ekoenergetyki, - szczególnie wa Ŝne dla rozwoju ekoenergetyki w gminie Jodłownik jest neutralizowanie tych słabych stron, na które gmina mo Ŝe mie ć du Ŝy wpływ (dotyczy to zwłaszcza neutralizacji słabych stron dotycz ących zasobów ludzkich- mo Ŝliwe działania do podj ęcia w tym zakresie to np. prowadzenie kampanii informacyjnych i promujących wykorzystanie OZE, skierowanych do mieszka ńców gminy oraz ró Ŝnego rodzaju działania zmierzaj ących do aktywizacji mieszka ńców), - wa Ŝne dla rozwoju ekoenergetyki jest równie Ŝ prowadzenie polityki bud Ŝetowej skierowanej równie Ŝ na mo Ŝliwo ść realizacji inwestycji (w miar ę posiadanych środków bud Ŝetowych- mo Ŝliwe jest zdobycie dofinansowania ze środków pomocowych np. z funduszy UE, NFO ŚiGW itp.), - na słabe strony wynikaj ące z uwarunkowa ń geograficzno- ekonomicznych (niekorzystne warunki wietrzne) gmina Jodłownik nie ma wi ększego wpływu.
64 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Tabela 11. Czy zidentyfikowane słabe strony wzmocnią sił ę oddziaływania zagro Ŝeń, które mog ą si ę pojawi ć?
Słabe Iloczyn strony Liczba W1 W2 W3 W4 W5 Waga wag i Ranga interakcji Zagro Ŝenia interakcji
T1 1 1 1 1 1 0,35 5 1,75 1
T2 1 1 0 1 1 0,25 4 1,00 2
T3 0 0 1 1 1 0,25 3 0,75 3,5
T4 1 1 1 1 1 0,15 5 0,75 3,5
Waga 0,3 0,25 0,25 0,1 0,1
Liczba 3 3 3 4 4 interakcji Iloczyn wag i 0,9 0,75 0,75 0,4 0,4 interakcji
Ranga 1 2,5 2,5 4,5 4,5
Suma 34/2 interakcji Suma 7,45 iloczynów Źródło: Opracowanie własne
Wnioski i zalecenia - słabe strony gminy Jodłownik, które osi ągn ęły wysokie warto ści iloczynów wag i interakcji to: • Niekorzystne warunki wietrzne, • Niska świadomo ść mieszka ńców w ramach OZE, • Małe zaanga Ŝowanie mieszka ńców, • Brak wystarczaj ących funduszy inwestycyjnych, • Trudno ści w lokalizacji niektórych inwestycji zwi ązanych z OZE (NATURA 2000),
65 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
- słabe strony gminy Jodłownik mog ą zwi ększy ć oddziaływanie zagro Ŝeń w dziedzinie ekoenergetyki, - szczególnie wa Ŝne dla rozwoju ekoenergetyki w gminie Jodłownik jest prowadzenie polityki bud Ŝetowej skierowanej równie Ŝ na mo Ŝliwo ść realizacji inwestycji, a tak Ŝe przełamywanie nieufno ści mieszka ńców gminy do OZE i neutralizowanie tych słabych stron, na które gmina mo Ŝe mie ć du Ŝy wpływ (zalecenia podano wcze śniej), - na słabe strony wynikaj ące z uwarunkowa ń geograficznych (niekorzystne warunki wietrzne) oraz prawnych (trudno ści w lokalizacji niektórych inwestycji zwi ązanych z OZE ze wzgl ędu na obj ęcie cz ęś ci obszaru gminy programem NATURA 2000) gmina Jodłownik nie ma wi ększego wpływu.
Tabela 12. Podsumowanie analizy SWOT Strategia AGRESYWNA Strategia KONSERWATYWNA Liczba interakcji – 74/2 Liczba interakcji – 30/2 Wa Ŝona liczna interakcji – 10,55 Wa Ŝona liczna interakcji – 6,10
Strategia KONKURENCYJNA Strategia DEFENSYWNA Liczba interakcji – 66/2 Liczba interakcji -34/2 Wa Ŝona liczna interakcji – 11,05 Wa Ŝona liczna interakcji -7,45
Źródło: Opracowanie własne
III.3. Podsumowanie analizy
Na podstawie analizy SWOT nie mo Ŝna jednoznacznie okre śli ć kierunku, na jaki powinna by ć nastawiona strategia rozwoju ekoenergetyki w charakteryzowanej gminie. Otrzymane wyniki wskazuj ą na dwa dominuj ące rozwi ązania: strategi ę agresywn ą i strategi ę konkurencyjn ą. Strategia rozwoju ekoenergetyki powinna mie ć zatem charakter mieszany.
Strategia agresywna rozwoju ekoenergetyki w gminie Jodłownik
Strategia agresywna wskazuje na wykorzystanie sprzyjaj ących okoliczno ści, jakie przynosi otoczenie przy pomocy silnych stron gminy w dziedzinie ekoenergetyki.
66 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Szczególne znaczenie dla gminy Jodłownik maj ą nast ępuj ące mocne strony wynikaj ące z uwarunkowa ń geograficznych: - korzystne warunki nasłonecznienia - proponowanym do realizacji w ramach OZE projektem z uwagi zarówno na zasoby gminy oraz stosunkowo niewielk ą kapitałochłonno ść inwestycji jest wykorzystanie energii słonecznej poprzez instalacj ę kolektorów słonecznych na budynkach u Ŝyteczno ści publicznej i domach prywatnych do podgrzewania ciepłej wody uŜytkowej, - istnienie systemu rzecznego do MEW (przepływaj ące przez gmin ę rzeki Tarnawka oraz Stradomka charakteryzuj ą si ę korzystnymi parametrami ekoenergetycznymi). Mo Ŝliwym do realizacji projektem w ramach OZE jest budowa elektrowni wodnych na tych rzekach, - dost ęp do biomasy. Z uwagi na istniej ące na terenie gminy zasoby biomasy (rolnej i sadowniczej oraz le śnej, a tak Ŝe mo Ŝliwo ść skupu biomasy odpadowej z działaj ących zakładów przetwórczych na terenie s ąsiedniej gminy Tymbark) mo Ŝliwe byłoby jej wykorzystanie do celów ekoenergetycznych. W rozdziale „Stratyfikacja gminnych zasobów OZE” przedstawiona została mapka wskazuj ąca potencjaln ą lokalizacj ę wykorzystania odnawialnych źródeł energii.
Rysunek 1. Mapa OZE gminy Jodłownik
Źródło: „Stratyfikacja gminnych zasobów OZE”
67 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
W strategii agresywnej rozwoju ekoenergetyki na terenie gminy Jodłownik mocne strony: np. wizjonerskie podej ście władz gminy do OZE, potencjał wiedzy pracowników gminy w ramach OZE oraz umiej ętno ść pozyskiwania funduszy zewn ętrznych silnie oddziałuje z szansami polegaj ącymi m.in. na prorozwojowych regulacjach prawnych, wzro ście dost ępu do technologii, obni Ŝeniu kosztów infrastruktury, rozwoju nowych technologii, łatwo ści pozyskania finansowania zewn ętrznego. Równie Ŝ mocne strony wynikaj ące z warunków środowiska gminy (korzystne warunki nasłonecznienia, istnienie systemu rzecznego do MEW, dost ęp do biomasy) ści śle współgraj ą z szansami, jakie daj ą prorozwojowe regulacje prawne, wzrost dost ępu do technologii, obni Ŝenie kosztów infrastruktury, wzrost cen energii oraz wzrastaj ące potrzeby energetyczne. Wła ściwe wykorzystanie tego układu tworzy korzystne uwarunkowania dla rozwoju ekoenergetyki w gminie Jodłownik. Du Ŝa waga mocnych stron oraz dopełniaj ące je szanse otoczenia wskazuj ą na ich istotne znaczenie w rozwoju tej dziedziny.
Strategia konkurencyjna rozwoju ekoenergetyki w gminie Jodłownik
Silne stanowisko prezentuje równie Ŝ strategia konkurencyjna, która powinna polega ć na wykorzystywaniu szans przy jednoczesnym zmniejszaniu lub poprawianiu niedoci ągni ęć wewn ętrznych. Podniesienie świadomo ści mieszka ńców gminy Jodłownik w ramach OZE oraz zwi ększenie ich zaanga Ŝowania pozwoli wykorzysta ć prorozwojowe regulacje prawne, wzrost dost ępu do technologii, obni Ŝenie kosztów infrastruktury, rozwój nowych technologii, łatwo ść pozyskania finansowania zewn ętrznego, wzrost poda Ŝy biomasy, wzrost cen energii, wzrastaj ące potrzeby energetyczne. Wa Ŝne dla rozwoju ekoenergetyki jest równie Ŝ jest prowadzenie polityki bud Ŝetowej skierowanej równie Ŝ na mo Ŝliwo ść realizacji inwestycji ekoenergetycznych (w miar ę posiadanych środków bud Ŝetowych) - mo Ŝliwe jest uzyskanie dofinansowania na realizacj ę projektów ze środków pomocowych np. z funduszy UE, NFO ŚiGW itp.) Na pozostałe słabe strony, wynikaj ące z uwarunkowa ń geograficznych (niezbyt korzystne warunki wietrzne) oraz prawnych (trudno ści w lokalizacji niektórych inwestycji zwi ązanych z OZE ze wzgl ędu na obj ęcie cz ęś ci obszaru gminy programem NATURA 2000) gmina Jodłownik nie ma wi ększego wpływu. Mimo wyst ępuj ących słabych stron i zagro Ŝeń, jakie stwarza otoczenie, mocne strony gminy w dziedzinie ekoenergetyki i szanse otoczenia wykazuj ą pozycj ę dominuj ącą. Gmina
68 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism posiada stabilne elementy, na których mo Ŝna oprze ć rozwój ekoenergetyki, a otoczenie mimo zagro Ŝeń daje du Ŝe mo Ŝliwo ści, co przemawia za pomy śln ą realizacj ą projektów.
Strategia mieszana rozwoju ekoenergetyki w gminie Jodłownik
Strategia mieszana (agresywno- konkurencyjna) rozwoju ekoenergetyki w gminie Jodłownik powinna maksymalnie skupi ć si ę na mocnych stronach gminy, które pot ęguj ą mo Ŝliwo ść wykorzystania mog ących si ę pojawi ć szans rozwojowych, a jednocze śnie d ąŜ yć do neutralizacji tych słabych stron, które mog ą ograniczy ć pełne wykorzystanie szans. Charakteryzowana strategia powinna zoperacjonalizowa ć si ę w szczególno ści realizacj ą nast ępuj ących działa ń: - instalacja kolektorów słonecznych na budynkach u Ŝyteczno ści publicznej i domach prywatnych, - mo Ŝliwo ść budowy elektrowni wodnych na rzekach Tarnawka oraz Stradomka, - wykorzystanie biomasy do celów ekoenergetycznych.
69 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
IV. Aktualny profil społeczno - ekonomiczny
IV.1. Powierzchnia, poło Ŝenie i ludno ść gminy
Gmina Jodłownik le Ŝy w powiecie limanowskim, w centralnej cz ęś ci województwa małopolskiego, ok. 50 km w kierunku południowo-wschodnim od Krakowa, ok. 20 km w kierunku północno-zachodnim od Limanowej ( ≈20 015’dł. geogr. wsch. oraz 49 045’ szer. geogr. północnej), powierzchnia gminy - 70,36 km 2, liczba ludno ści - 8 200 osób. Na malowniczy i urozmaicony krajobraz, składaj ą si ę odosobnione, wyspowo wznosz ące si ę, pokryte lasami szczyty i doliny. Naturalne granice gminy wyznaczaj ą dwa szczyty; - od wschodu Kostrza (719 m npm) , od zachodu Ciecie ń (829 m npm). Dolinami płyn ą rzeki; "dolin ą jodłownick ą"- Owsianka, "dolin ą szczyrzyck ą" - Stradomka - prawe dopływy Raby.
Mapa nr 1 Województwo małopolskie w podziale na powiaty
Źródło: Strona internetowa gminy
70 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Mapa nr 2. Mapa powiatu limanowskiego w podziale na gminy
Źródło: Strona internetowa gminy
Mapa nr 3. Poło Ŝenie gminy Jodłownik na tle sieci komunikacji drogowej
Źródło: Strona internetowa gminy
71 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Struktura powierzchni Według danych z roku 2002 gmina Jodłownik ma obszar 72,43 km², w tym: • uŜytki rolne: 72% • uŜytki le śne: 23% • pozostałe: 5 % Gmina stanowi 7,61% powierzchni powiatu
Wykres:1 Struktura powierzchni gminy Jodłownik
5%
23%
uŜytki rolne uŜytki le śne pozostałe
72%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
W skład gminy wchodzi 12 sołectw: Góra św. Jana, Janowice, Jodłownik, Kostrza, Krasne-Lasocice, Mstów, Pogorzany, Sadek, Słupia, Szczyrzyc, Szyk, Wilkowisko.
Miejscowo ść Opis Góra Św. Jana Miejscowo ść poło Ŝona jest na wzniesieniu w północnej cz ęś ci gminy. Osada otrzymała nazw ę od ko ścioła p.w. Św. Jana Chrzciciela. Parafia w Górze Św. Jana powstała w XII w., a w 1416 r. król Władysław Jagiełło nadał wiosce (niestety nie wykorzystany) przywilej zało Ŝenia miasta na prawie magdeburskim. Uwag ę zwraca tu z daleka widoczny okazały ko ściół murowany z 1907 r. Wie ś jest zagł ębiem owocowym - tutejsze, nowoczesne i wysoko rozwini ęte sady jabłoniowe znane s ą w całej Polsce. Janowice Wie ś poło Ŝona jest wzdłu Ŝ południowo-zachodniej cz ęś ci gminy i graniczy z gminami Wi śniowa i Dobra. Znaczn ą cz ęść tej wsi
72 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Miejscowo ść Opis pokrywaj ą lasy góry Ciecie ń. Niedaleko szczytu tej góry postawiono dwa krzy Ŝe wzniesione w miejscu kwaterowania oddziału partyzanckiego AK WILK-2 oraz pami ęci zamordowanych przez hitlerowców w czasie II wojny. Jodłownik W miejscowo ści zlokalizowano siedzib ę Urz ędu Gminy. Jodłownik le Ŝy w południowo-centralnej cz ęś ci gminy w dolinie rzeki Tarnawy. Nazwa miejscowo ści pochodzi prawdopodobnie od drzew jodłowych, którymi niegdy ś cały ten obszar był zalesiony. Pierwsze wzmianki o Jodłowniku pochodz ą z 1361 r., mówi ą jednak o wsi ju Ŝ istniej ącej. Wła ścicielem tych ziem był wówczas rycerz Mikołaj nale Ŝą cy do rodu Ratołdów. Nast ępnie wie ś wraz z innymi przeszła w posiadanie rodu Lubomirskich. W 1531 roku Niewiarowscy z Niewiarowa herbu Półkozic zakupili wie ś Jodłownik od Jakuba Lubomirskiego. W 1595 roku Przecław Niewiarowski zapisał wszystkie swoje dobra Klasztorowi OO Dominikanów w Krakowie, które stanowiły ich własno ść do roku 1784, to jest do konfiskaty ich przez rz ąd austriacki. Interesuj ącym dokumentem jest mapa Jodłownika wykonana w 1630 roku przez wybitnego matematyka i pisarza, profesora Akademii Krakowskiej Jana Bro Ŝka, który równie Ŝ wykonywał pomiary geodezyjne rozstrzygaj ące spory graniczne. W centrum wsi znajduje si ę zabytkowy drewniany ko ściół z 1585 r., w którym zobaczy ć mo Ŝna rokokow ą polichromi ę z 1764 r. Przedstawiaj ącą medaliony z popiersiami świ ętych zwi ązanych z histori ą zakonu dominika ńskiego. W przedsionku ko ścioła obejrze ć mo Ŝna portret fundatora ko ścioła Przecława Niewiarowskiego z 1600 r., kilka obrazów barokowych oraz dwa dzwony pochodz ące równie Ŝ z XVI w. Niedaleko starego ko ścioła wzniesiono nowy, - przed nim dzwonnic ę ze strzelist ą, z daleka widoczn ą wie Ŝą . Kostrza Pierwsza źródłowa wzmianka o istnieniu tej wsi pochodzi z 1361 roku. Miejscowo ść le Ŝy na północno-zachodnim stoku lesistej góry o tej samej nazwie. Góra Kostrza (719 m n.p.m.) charakteryzuje si ę znaczn ą (od strony północno-wschodniej) spadzisto ści ą. Istnieje legenda, Ŝe na jej szczycie istniało niegdy ś grodzisko, które zapadło si ę z cz ęś ci ą góry. Potwierdzeniem tej legendy mogłoby by ć znajduj ące si ę pod gór ą kotłowate zagł ębienie naje Ŝone połamanymi głazami oraz znajduj ące si ę na szczycie pozostało ści obiektu zbudowanego r ęką ludzk ą zwanego przez tutejszych mieszka ńców Piwniczyskami. Na szczyt prowadzi strome podej ście przez pi ękny bukowy las, w którym znajduje si ę wspaniały pomnik przyrody - 180 letni "Pan Buk" o obwodzie 5,5 m, oraz skupisko unikalnej na skal ę europejsk ą paproci "J ęzycznik". Kostrza jest prawdziwym rajem dla my śliwych. Polowania od dziesi ątków lat nale Ŝą do najsłynniejszych w okolicy. Na granicy wsi Kostrza i Sadek wznosi si ę, z daleka ju Ŝ widoczna nowa szkoła podstawowa oraz gimnazjum - wspólne dla tych dwóch miejscowo ści. Krasne-Lasocice Pierwsze zapiski o wsi si ęgaj ą XIII w. Wie ś ta, wraz z s ąsiednimi
73 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Miejscowo ść Opis stanowiła w średniowieczu własno ść rycersk ą. Od XV wieku w posiadaniu dru Ŝynitów; Jakusza i Stanisława z Lasocic, nast ępnie poprzez wieki w posiadaniu Lasockich, którzy wywodzili si ę z tej samej gał ęzi rodu, co Lubomirscy, jednak nie piastowali wa Ŝniejszych godno ści. W 1915 r. przez Krasne-Lasocice i s ąsiednie wsie przetoczył si ę front bitwy, w której zgin ęło 135 Tyrolczyków i Rosjan. W miejscu ich pochówku wybudowano kaplic ę, któr ą po świ ęcono 14 lipca 1918 r. Od 1925 roku istnieje w Krasnem-Lasocicach parafia rzymsko-katolicka. W 1935 roku na miejscu dotychczasowej kaplicy rozpocz ęto wznoszenie obecnego, murowanego z kamienia ko ścioła parafialnego Mstów Najwcze śniejsze wzmianki o miejscowo ści pochodz ą z archiwum Opactwa Szczyrzyckiego z roku 1408. Z nich te Ŝ dowiadujemy si ę, Ŝe w 1505 roku Mstów nale Ŝał do Joanesa ze Mstowa - Mstowskiego, dobrodzieja klasztoru OO Cystersów w Szczyrzycu - tam te Ŝ pochowanego. W ci ągu wieków Mstów jak i s ąsiednie miejscowo ści zmieniał wła ścicieli. Nale Ŝeli do nich mi ędzy innym Stanisław Zborowski wywodz ący si ę z rodu magnackiego oraz Ignacy Gąsiorowski u Ŝywaj ący herbu Pilawa. Pogorzany Pogorzany prawie w cało ści poło Ŝone s ą na północno-wschodnim stoku góry Ciecie ń. W czasie ostatniej wojny silnie działał tu ruch oporu, czego skutkiem były wielokrotne pacyfikacje tych okolic. Koło drogi niedaleko granicy wsi stoi pomnik ku czci zamordowanych mieszka ńców tego terenu. Tu Ŝ przy granicy wsi Pogorzany w miejscowo ści Krzesławice znajduje si ę Diabli Kamie ń - pot ęŜ ny piaskowiec (55 m dł. i 25 m wys.), zdaniem archeologów miejsce kultu pramieszka ńców kotlinki szczyrzyckiej jeszcze w czasach przed przyj ęciem chrze ścija ństwa.. Pod Diablim Kamieniem poło Ŝona jest do niedawna zamieszkana Pustelnia św. Benedykta, zało Ŝona na pocz ątku XIX wieku. Sadek Le Ŝy na malowniczym płaskowy Ŝu pomi ędzy górami i dwiema dolinami potoków. Centrum wsi z najwi ększym skupiskiem zabudowa ń znajduje si ę na wzniesieniu a jej pozostały teren okala je, opadaj ąc w kierunku wsi Jodłownik i Mstów, ku dolinie potoku Tarnawa oraz w kierunku wsi Szyk, ku dolinie potoku Ryje. Z centrum wsi mo Ŝna podziwia ć panoram ę du Ŝej cz ęś ci gminy, zwłaszcza malownicze szczyty góry Kostrza, Ciecie ń, Śnie Ŝnica i Grodzisko. W czasie I wojny światowej rozegrała si ę tutaj jedna z bitew stoczonych przez zaborców i oddziały Legionów Piłsudskiego. Dla upami ętnienia tego wydarzenia oraz odzyskania przez Polsk ę niepodległo ści wybudowano tu pomnik wdzi ęczno ści poległym. Na pograniczu wsi Sadek i Mstów wzniesiono tak Ŝe krzy Ŝ w miejscu gdzie spoczywali Ŝołnierze z Tyrolu (ich zwłoki zostały po wojnie zabrane przez rodziny). Polegli oni w walce na bagnety na pobliskiej ł ące. W centrum wsi znajduje si ę tak Ŝe niewielka kaplica wybudowan ą w 1947r. na miejscu starej, która uległa zniszczeniu. Kaplica ta do dzi ś słu Ŝy okolicznym mieszka ńcom do kultywowania tradycji i obrz ędów religijnych.
74 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Miejscowo ść Opis Słupia W XIX-wiecznym parku z interesuj ącymi starymi drzewami, z których najstarsze licz ą sobie ok. 200 lat, stoi niedawno odbudowany dwór - obecnie własno ść Muzeum Narodowego w Krakowie. W chwili obecnej trwaj ą prace maj ące na celu podniesienie jako ści obiektu oraz przygotowanie go do pełnienia funkcji konferencyjnych, hotelowych i gastronomicznych. W Słupii znajduje si ę równie Ŝ cmentarz z okresu I wojny światowej - miejsce spoczynku Rosjan i Austriaków poległych na tym terenie. Szczyrzyc U podnó Ŝa góry Ciecie ń w dolinie rzeki Stradomki le Ŝy malownicza miejscowo ść Szczyrzyc posiadaj ąca niezwykłe dzieje. W 1234r. wojewoda krakowski Teodor Cedro herbu Gryf ufundował w Szczyrzycu klasztor Cystersów, który szybko stał się wpływowym opactwem. Utworzono tu równie Ŝ siedzib ę jednego z najwi ększych w Małopolsce powiatów, który obejmował 76 parafii od Nowego Targu a Ŝ po Tyniec i Bochni ę. Okres wojen szwedzkich zapocz ątkował upadek Szczyrzyca i szczyrzyckiego klasztoru. Po I rozbiorze Polski władze austriackie zlikwidowały powiat szczyrzycki. W 1798r. Cystersi zało Ŝyli w Szczyrzycu szkoł ę przyklasztorn ą, która z ró Ŝnymi dziejowymi perypetiami przetrwała do czasów II wojny światowej. Ucz ęszczał do niej m.in. pisarz i poeta Władysław Orkan. Perł ą gminy jest zabytkowy zespół klasztorny Cystersów, obejmuj ący ko ściół z 1642r. - pierwotnie gotycki, przebudowany w XVII i XIX w., stacje ró Ŝańcowe w ogrodach klasztornych, arkady ze stacjami M ęki Pa ńskiej i witra Ŝem Matki Boskiej Szczyrzyckiej oraz murowany spichlerz z XVII w., w którym obecnie znajduje si ę muzeum z cennymi eksponatami. Mo Ŝna tu obejrze ć mi ędzy innymi - unikaln ą na skal ę europejsk ą - map ę świata z ko ńca XIII wieku. Wa Ŝną rol ę w kultywowaniu tradycji ludowej odgrywa - powołane w 1926 roku Stowarzyszenie Zwi ązek Szczyrzycan oraz działaj ący przy nim zespół regionalny Szczyrzycanie. Zespół z sukcesem uczestniczył w wielu festiwalach i przegl ądach folklorystycznych. Organizowane s ą tu te Ŝ corocznie, w amfiteatrze mog ącym pomie ści ć 800 osób imprezy kulturalne: w czerwcu - Konkurs Roz śpiewanych Szkół, w lipcu - Dzie ń Młodo ści, w sierpniu - Dzie ń Ziemi Szczyrzyckiej, i wiele innych. Nadziej ą na kontynuowanie tutejszych tradycji s ą "Mali Szczyrzycanie" - szkolny zespół dzieci ęcy, który mo Ŝe si ę poszczyci ć wieloma nagrodami na ró Ŝnych festiwalach i przegl ądach. W Szczyrzycu znajduje si ę Dom Pracy Twórczej Polskiej Akademii Nauk. Atrakcj ą dla turystów stanowi ą wycieczki szlakami turystycznymi na gór ę Grodzisko (618 m), Ksi ęŜ a (649 m) oraz Ciecie ń (835 m). Na Grodzisku zachowały si ę jeszcze niedokładnie zbadane resztki obronnego grodu istniej ącego w czasach piastowskich, zburzonego prawdopodobnie przez Tatarów. Na uwag ę zasługuj ą równie Ŝ miejsca pami ęci narodowej: cmentarz poległych w I wojnie światowej, pomniki upami ętniaj ące pacyfikacj ę przysiółków Smyka ń w Pogorzanach i Wadzy ń w Szczyrzycu. Szyk Wie ś le Ŝą ca u zbiegu dwóch prawobrze Ŝnych dopływów Tarnawy
75 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Miejscowo ść Opis stanowiła w średniowieczu własno ść rycersk ą. Pod koniec XIV w. Szyk nale Ŝał do Mikołaja Miłoty z Chodynic i D ąbrowicy (herbu Pilawa). Powstanie parafii w Szyku datuje si ę na lata 1358-1373 z fundacji rycerskiego rodu Lasockich, wła ścicieli dóbr ziemskich w Szyku i Lasocicach, cho ć pierwsze wzmianki o tej wiosce pochodz ą ju Ŝ z pierwszej dekady XIII w. Poło Ŝony w centrum wsi drewniany, kryty gontem ko ściół p.w. Św. Barbary i św. Stanisława biskupa pochodzi prawdopodobnie z pierwszej połowy XVII w. Wewn ątrz podziwia ć mo Ŝna datowany na lata 1520-1530, namalowany na deskach lipowych obraz Matki Boskiej z Dzieci ątkiem, który zajmuje istotne miejsce w kr ęgu zabytków małopolskiego malarstwa gotycko- renesansowego. Najwi ększa wioska w gminie - zamyka gmin ę od strony południowej. Poło Ŝona jest na wysoko ści od 380 do 500 m n.p.m. i jak wszystkie wsie gminy ma charakter rolniczo-sadowniczy. Pierwsze wzmianki o wsi pochodz ą z pierwszej połowy XIV w., cho ć według miejscowych przekazów pocz ątki tej wsi si ęgaj ą 966 - roku Chrztu Polski. Wtedy te Ŝ Poga ński d ąb, pod którym wznoszono modły przyci ęto w kształt krzy Ŝa. Nazwa miejscowo ści według miejscowych przekazów pochodzi od wilków, które ten teren, obfity niegdy ś w dzik ą zwierzyn ę obrały sobie na ulubione łowiska.. Pierwszy drewniany ko ściół w Wilkowisku wybudowano w XIII w. Niestety uległ on zniszczeniu na skutek po Ŝaru Po nim wybudowano nast ępny, lecz i ten strawił po Ŝar w 1918 r. Obecny drewniany ko ściół pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej pochodzi z 1927r. Zobaczy ć w nim mo Ŝna obraz Matki Boskiej oraz krucyfiks z XV w, a tak Ŝe dwa dzwony z XVI i XVII w. Nad wsi ą, na wzniesieniu nazywanym "Dział" góruje krzy Ŝ kamienny, postawiony na pami ątk ę 1000-lecia Chrztu Polski.
Tabela 1: Powierzchnia sołectw w ha.
Powierzchnia w Powierzchnia w % do Sołectwo ha powierzchni gminy Wilkowisko 1028 14,2 Janowice 904 12,5 Szyk 745 10,3 Pogorzany 714 9,9 Jodłownik 630 8,7 Krasne-Lasocice 622 8,6 Kostrza 581 8,0 Góra św. Jana 458 6,3 Słupia 421 5,8 Mstów 408 5,6 Sadek 384 5,3 Szczyrzyc 348 4,8 Źródło: Dane przekazane przez Urz ąd Gminy
76 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
IV.2. Środowisko przyrodnicze
Poło Ŝenie geograficzne
Gmina Jodłownik wchodzi w skład powiatu limanowskiego, b ędącego cz ęś ci ą woj. małopolskiego. Dokładniej, le Ŝy w jego centralnej cz ęś ci. Graniczy od zachodu z gmin ą Wi śniowa w pow. my ślenickim; od północy z gmin ą Raciechowice równie Ŝ w powiecie my ślenickim, a tak Ŝe z gmin ą Łapanów w pow. boche ńskim; od wschodu i płd.-wschodu z gmin ą Limanowa i Tymbark; od południa z gmin ą Dobra. Powierzchnia gminy Jodłownik wynosi 70,4 km 2, a liczba mieszka ńców dochodzi do 8200 osób. Na gmin ę składa si ę 12 sołectw: Góra Świ ętego Jana, Janowice, Jodłownik, Kostrza, Krasne-Lasocice, Mstów, Pogorzany, Sadek, Słupia, Szczyrzyc, Szyk, Wilkowisko. W stolicy gminy — Jodłowniku mieszka ponad 1100 osób (wi ęcej mieszka w Wilkowisku, bo ponad 1300 osób, nieco mniej liczy Szyk, bo ok. 880 osób). Stare historyczne miasta: Szczyrzyc i Góra Świ ętego Jana straciły swoje dawne znaczenie i licz ą tylko odpowiednio 525 i 340 mieszka ńców. Geograficznie gmina Jodłownik poło Ŝona jest w północno- wschodniej cz ęś ci Beskidu Wyspowego. Najwy Ŝej poło Ŝone miejsca gminy znajduj ą si ę na wysoko ści 600-829 m n.p.m. (rejon góry Ciecie ń — 829 m n.p.m.; Kostrza — 730 m n.p.m.; Ksi ęŜ a Góra — 649 m n.p.m.; Świnna Góra — 546; Grodzisko — 619 m. n.p.m). Zalesione, malowniczo wznosz ące si ę z dolin rzek i potoków poło Ŝonych na poziomie 300 -— 400 m. n.p.m., łagodne góry sprawiaj ą wra Ŝenie wysp. St ąd nazwa Beskid Wyspowy. Płyn ące dolinami rzeczki i potoki s ą dopływami dwóch rzek: Raby i Dunajca; dolin ą jodłownick ą toczy swoje wody - potok Owsianka i Tarnawa, a dolin ą szczyrzyck ą - Stradomka. W rejonie gminy Jodłownik przebiega granica strefa klimatu Pogórza Karpackiego i klimatu Beskidzkiego, tzn. klimatu typu górskiego i podgórskiego. Średni okres wegetacji ro ślin wynosi od 190 do 210 dni. Górne partie szczytów gór i pagórków pokrywaj ą lasy iglaste (głównie jodły i świerki), a ni Ŝsze partie lasy mieszane — głównie buki. Lasy zajmuj ą ok. 22% powierzchni gminy, poni Ŝej rozci ągaj ą si ę pola uprawne, ł ąki i sady. W dolinach cieków wodnych pospolicie wyst ępuje wierzba i olcha. Nasłonecznione stoki gór i pagórków doskonale nadaj ą si ę pod uprawy sadownicze: jabłonie, grusze, śliwy, czere śnie, porzeczki, agrest itd. Nic dziwnego, Ŝe sady zajmuj ą ponad 30% u Ŝytków rolnych gminy. Obrze Ŝa zagajników, miedz i strumieni
77 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism porastaj ą endemiczne gatunki flory, np. papro ć j ęzycznik. Gleby w gminie nie s ą najwy Ŝszej klasy (od III do V), głównie na podło Ŝu skalistym i ilasto-gliniastym. Słabe gleby terenów podgórskich, a tym samym i gminy ju Ŝ od wieków nie sprzyjały uprawie wszystkich rodzajów zbó Ŝ, ro ślin motylkowych i okopowych oraz warzyw i jarzyn. Du Ŝe znaczenie za to miała i ma hodowla bydła, trzody chlewnej i drobiu. W ko ńcu XVIII wieku zacz ęto tu uprawia ć tu ziemniaki. Podstaw ą dochodów ludno ści jest wysokowydajna produkcja owoców — głównie jabłek. Pod wzgl ędem etnograficznym prawie wszyscy mieszka ńcy ziemi jodłownickiej zaliczani s ą do zupełnie odr ębnej grupy — Szczyrzyczan, równie Ŝ wszyscy posługuj ą si ę (raczej posługiwali si ę) odr ębn ą gwar ą szczyrzyck ą. Pod wzgl ędem folklorystycznym (obrz ędy ludowe, strój ludowy, pie śni ludowe) równie Ŝ stanowi ą odr ębn ą grup ę. Szczyrzyczanie nie s ą zaliczani do ani do Południowych Krakowiaków, ani do Lachów (Zagórzan), ani te Ŝ do Górali. Cz ęść Szczyrzyczan mieszka w s ąsiednich gminach: Wi śniowa i Raciechowice. Wschodni ą i południowo-wschodni ą cz ęść gminy zamieszkuj ą Lachy "od Limanowej". Niektórzy etnografowie nie s ą tak radykalni i lokuj ą Szczyrzyczan jednak w śród Lachów — Szczyrzyckich. Oczywi ście wszystkie wymienione cechy kulturowe, gwary i zwyczaje w zdecydowanej wi ększo ści uległy zatarciu w ostatnim wieku. Do naszych czasów dotrwały raczej w formie szcz ątkowej. Wpływ na to miał awans cywilizacyjny i gospodarczy gminy po II wojnie światowej. Wielu mieszka ńców utrzymuje o Ŝywione kontakty, pracuje lub uczy si ę w niedalekim Krakowie, Bochni i Limanowej.
Klimat W rejonie Gminy Jodłownik, a tym samym równie Ŝ wsi Jodłownik przebiega granica strefy klimatu Pogórza Karpackiego i klimatu Beskidzkiego, tzn. klimatu typu górskiego i podgórskiego. Na klimat w du Ŝej mierze wpływa ukształtowanie terenu, które obejmuje zarówno rze źbę, jak i wysoko ść nad poziomem morza. Istniej ą pewne zale Ŝno ści, a mianowicie: wraz ze wzrostem wysoko ści zmniejsza si ę ci śnienie powietrza, zwi ększa si ę natomiast przeźroczysto ść atmosfery, a tak Ŝe promieniowanie słoneczne. Średnie roczne temperatury na tych obszarach wahaj ą si ę w granicach 7-8˚. Średnio w roku wyst ępuje 80 dni z przymrozkami. Pierwsze jesienne przymrozki średnio mog ą pojawi ć si ę mi ędzy 5 a 10 pa ździernika, najwcze śniej 15 wrze śnia, natomiast ostatnie mi ędzy 30 kwietnia a 5 majem. Najni Ŝsze temperatury obserwuje si ę w styczniu, najwy Ŝsze za ś w lipcu. Wszystko to wpływa
78 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism na średni okres wegetacji ro ślin, który mie ści si ę w granicach od 190 do 210 dni. Długo ść okresu gospodarczego to około 250 dni.
IV.3. Walory turystyczne
Bliskie s ąsiedztwo gór wpływa na klimat typu górskiego i pogórskiego. Wysokie walory krajobrazowe - nie do ko ńca odkryte przez turystów - oraz atrakcyjno ść poło Ŝenia mo Ŝe stanowi ć wspaniał ą baz ę wypadow ą w Beskid Wyspowy. Poło Ŝenie gminy - z dala od wi ększych o środków miejskich - sprzyja równie Ŝ zachowaniu przez tutejszych mieszka ńców pewnych tradycji kulturowych, wyra Ŝaj ących si ę w zwyczajach i obrz ędach zwi ązanych przede wszystkim z kultem religijnym oraz w mowie i strojach. Tradycyjnie, co roku, przy wszystkich sze ściu parafiach w gminie organizowany jest konkurs "Palm Wielkanocnych" zwanych tutaj "kociankami". W Poniedziałek Wielkanocny cz ęsto mo Ŝna spotka ć "słomioków", w okresie Bo Ŝego Narodzenia - kol ędników z "gwiazd ą i turoniem" a w drugi dzie ń "Zielonych Świ ąt" pali si ę ogniska tzw. "sobótki". Wa Ŝną rol ę w kultywowaniu tradycji ludowej odgrywa - działaj ący od 1926 roku Zwi ązek Szczyrzycan, który prowadzi zespół regionalny „Szczyrzycanie”.
Szlaki turystyczne:
Pasmo Górskie: Ciecie ń (835 m), Ksi ęŜ a (649 m) oraz Grodzisko (618 m). Na Grodzisku zachowały si ę jeszcze niedokładnie zbadane resztki obronnego grodu istniej ącego w czasach piastowskich, zburzonego prawdopodobnie przez Tatarów. Góra Kostrza (719 m npm) – jej charakterystyczny kształt widoczny jest ju Ŝ od Wieliczki. Na szczyt prowadzi strome podej ście przez pi ękny bukowy las, w którym znajduje si ę wspaniały pomnik przyrody - 180 letni,,Pan Buk” o obwodzie 5,5 m, oraz skupisko unikalnej na skal ę europejsk ą paproci ,,J ęzycznik".
Miejsca noclegowe:
Dom Pracy Twórczej Polskiej Akademii Nauk, Szczyrzyc 33, posiada 40 miejsc noclegowych w pokojach 2, 3 i 4 osobowych. tel. /0-18/ 332-00-21 332-00-79.
79 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Dwór w Słupii poło Ŝony w XIX-wiecznym parku - obecnie własno ść Muzeum Narodowego w Krakowie - 30 miejsc noclegowych. tel. /0-18/ 332-11-32 , 332-14-33
Zabytki
Najwa Ŝniejsze zabytki to: • Zabytkowy zespół klasztorny OO Cystersów w Szczyrzycu, obejmuj ący m.in. ko ściół z 1642r. - pierwotnie gotycki, przebudowany w XVII i XIX w oraz murowany spichlerz z XVII w., w którym obecnie znajduje si ę muzeum z cennymi eksponatami. Mo Ŝna tu obejrze ć mi ędzy innymi - unikaln ą na skal ę europejsk ą - map ę świata z ko ńca XIII wieku, bogate zbiory obrazów, broni z ró Ŝnych stron świata oraz ciekawych minerałów. • Drewniany ko ściół w Jodłowniku z 1585 r, w którym zobaczy ć mo Ŝna rokokow ą po1ichromi ę z 1764 r. Przedstawiaj ącą medaliony z popiersiami świ ętych zwi ązanych z histori ą zakonu dominika ńskiego. W przedsionku ko ścioła obejrze ć mo Ŝna portret fundatora ko ścioła Przecława Niewiarowskiego z 1600r, • Ko ściół pw. św. Barbary i św. Stanisława biskupa w Szyku pochodzi prawdopodobnie z pierwszej połowy XVII w. Wewn ątrz podziwia ć mo Ŝna datowany na lata 1520-1530, namalowany na deskach lipowych obraz Matki Boskiej z Dzieci ątkiem,
Warto wiedzie ć
Tu Ŝ przy granicy gminy w miejscowo ści Krzesławice znajduje si ę Diabli Kamie ń - pot ęŜ ny piaskowiec (55 m dł. i 25 m wys.), zdaniem archeologów miejsce kultu pramieszka ńców kotlinki szczyrzyckiej jeszcze w czasach przed przyj ęciem chrze ścija ństwa. Legenda głosi, i Ŝ ten pot ęŜ ny głaz przyniesiony został przez diabła dla zburzenia wznoszonego przez zakonników klasztoru szczyrzyckiego. Jednak czart, przestraszony głosem dzwonu na Anioł Pa ński, upu ścił kamie ń w tym miejscu, gdzie le Ŝy do dnia dz- isiejszego. Niedowiarkom pokazuje si ę pi ęć kolistych zagł ębie ń, maj ących by ć śladami czarcich pazurów. Pod Diablim Kamieniem poło Ŝona jest urocza Pustelnia św. Benedykta, zało Ŝona na pocz ątku XIX wieku, w której mieszkał do niedawna eremita.
80 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Wa Ŝniejsze imprezy kulturalne
• 13 czerwiec 2004 – „ Świ ęto Pie śni Ta ńca i Muzyki Ludowej”, /Amfiteatr w Szczyrzycu • 8 sierpie ń 2004 – „Dzie ń Ziemi Szczyrzyckiej” / Amfiteatr w Szczyrzycu / • 29 sierpień 2004 – „Owocobranie” - „Do Ŝynki Gminne” /Szczyrzyc /
Rys historyczny
U podnó Ŝa góry Ciecie ń w dolinie rzeki Stradomki le Ŝy malownicza miejscowo ść Szczyrzyc posiadaj ąca niezwykłe dzieje. W 1234r. wojewoda krakowski Teodor Cedro herbu Gryf ufundował w Szczyrzycu klasztor Cystersów, który szybko stał si ę wpływowym opactwem. Utworzono tu równie Ŝ siedzib ę jednego z najwi ększych w Małopolsce powiatów, który obejmował 76 parafii od Nowego Targu a Ŝ po Tyniec i Bochni ę. Okres wojen szwedzkich zapocz ątkował upadek Szczyrzyca i szczyrzyckiego klasztoru. Po I rozbiorze Polski władze austriackie zlikwidowały powiat szczyrzycki. W 1798r. Cystersi zało Ŝyli w Szczyrzycu szkoł ę przyklasztorn ą która z ró Ŝnymi dziejowymi perypetiami przetrwała do cza- sów II wojny światowej. Ucz ęszczał do niej m. in. pisarz i poeta Władysław Orkan. Pierwsze wzmianki o Jodłowniku pochodz ą z 1361r, mówi ą jednak o wsi ju Ŝ istniej ącej. Wła ścicielem tych ziem był wówczas rycerz Mikołaj nale Ŝą cy do rodu Ratołdów. Nast ępnie wie ś wraz z innymi przeszła w posiadanie rodu Lubomirskich. W 1531 roku Niewiarowscy z Niewiarowa herbu Półkozic zakupili wie ś Jodłownik od Jakuba Lubomirskiego. W 1595 roku Przecław Niewiarowski zapisał wszystkie swoje dobra Klasztorowi OO Dominikanów w Krakowie , które stanowiły ich własno ść do roku 1784 , to jest do konfiskaty ich przez rz ąd austriacki. Interesuj ącym dokumentem jest mapa Jodłownika wykonana w 1630 roku przez wybitnego matematyka i pisarza, profesora Akademii Krakowskiej Jana Bro Ŝka, który równie Ŝ wykonywał pomiary geodezyjne rozstrzygaj ące spory graniczne. Najstarszymi, bardziej hipotetycznymi zabytkami na terenie gminy s ą dwa — by ć mo Ŝe — jeszcze wi śla ńskie, a pó źniej piastowskie grodziska, jedno na górze Grodzisko zniszczone przez Tatarów (Mongołów), a drugie na górze Kostrza zwane przez miejscow ą ludno ść "Piwniczysko".
81 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Kolejne zabytki to głównie obiekty sakralne, dwory i dworki: Jodłownik — w centrum wsi znajduje si ę zabytkowy drewniany ko ściół z 1585 roku w którym zobaczy ć mo Ŝna rokokow ą polichromi ę z 1764 r. Przedstawia ona tzw. medaliony z popiersiami świ ętych zwi ązanych z histori ą zakonu dominika ńskiego. W przedsionku ko ścioła obejrze ć mo Ŝna portret fundatora ko ścioła Przecława Niewiarowskiego, z 1600 roku oraz kilka obrazów barokowych, a tak Ŝe dwa dzwony pochodz ące równie Ŝ z XVI w. W Jodłowniku znajdował si ę przepi ękny dwór, który rozebrano (zburzono) w latach sze ść dziesi ątych XX wieku. Był to typowo polski, charakterystyczny, drewniano-murowany dwór z II poł. XVII wieku. Cechował si ę on trójtraktowym dachem i wgł ębnym portykiem na froncie budynku. Portyk ten wsparty był na podwójnych murowanych kolumnach. Słupia — Do dnia dzisiejszego zachował dwór pochodz ący z przełomu XVIII i XIX wieku. Znajduje si ę on w XIX-wiecznym parku, którego niektóre drzewa posadzono jeszcze w XVIII wieku. Liczne przebudowy dworu, które miały miejsce w ko ńcu XIX i w XX wieku oraz niedawna jego prawie całkowita odbudowa, mocno zniekształciły jego pierwotny wygl ąd. Obecnie stanowi własno ść Muzeum Narodowego w Krakowie. Szczyrzyc — Najwa Ŝniejszym zabytkiem gminy jest kompleks klasztorny Cystersów. Obejmuje on ko ściół klasztorny, zabudowania mieszkalne zakonników z gotyckimi portalami przy wej ściach do cel, stacje ró Ŝańcowe w ogrodach klasztornych, arkady ze stacjami M ęki Pa ńskiej oraz kompleks zabudowa ń gospodarczych: spichlerz i browar. Ko ściół zbudowany na planie krzy Ŝa, w zasadniczej cz ęś ci pochodzi z roku 1620, a obecny kształt zawdzi ęcza licznym przebudowom i adaptacjom z ró Ŝnych lat XVII (np. z 1642 roku), XVIII i XIX wieku. Niedawno odkryte gotycko-renesansowe obramowanie okienne nosi dat ę "1572". Nie ulega wątpliwo ści, Ŝe w bryle ko ścioła znajduj ą si ę fragmenty murów i fundamentów pochodz ące z ko ńca XV i pocz ątku XVI wieku. Wnosi ć nale Ŝy Ŝe poprzednie zabudowania klasztorne (i sam ko ściół) wykonane były w zasadniczej cz ęś ci z drewna. Dawny spichlerz (obecnie klasztorne muzeum) o czterospadowym dachu, pochodzi z tego samego okresu co ko ściół, czyli z I połowy XVII wieku. Du Ŝą warto ść przedstawia witra Ŝ (obraz) przedstawiaj ący Matk ę Bo Ŝą Szczyrzyck ą obraz wotywny z ok. 1530 roku z herbem Ogo ńczyk, Chrystus Frasobliwy przypisywany Stanisławowi Samostrzelnikowi z pocz ątku XVI wieku oraz pi ękny przykład siedemnastowiecznego sznycerstwa — ozdobne drzwi kościelne, a tak Ŝe trzy zabytkowe portale.
82 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Szyk — Poło Ŝony w centrum wsi drewniany, kryty gontem ko ściół p.w. św. Barbary i Św. Stanisława Biskupa M ęczennika pochodzi prawdopodobnie z pierwszej połowy XVI wieku i przbudowany w poł. XVII wieku.. Jednak najstarszym zabytkiem jest namalowany na drewnianych deskach obraz Matki Boskiej z Dzieci ątkiem i Pietas Domini z lat 1520—1530. Autorem jest "Mistrz z Szyku" — Stanisław Samostrzelnik. W lewym dolnym rogu znajduj ą postacie i herb fundatorów — Dru Ŝyna. Obraz ten stanowił niegdy ś cz ęść tryptyku ofiarowanego przez wła ściciela wsi Szyk — Lasockiego dla miejscowego ko ścioła. W ko ściele znajduj ę si ę kamienna chrzcielnica z 1585 roku. Podobnie jak dwór w Jodłowniku, uległ zagładzie w latach pi ęć dziesi ątych skromny, zabytkowy dworek w Szyku. Charakteryzował si ę on tym, ze pod wspólnym dachem znajdowała si ę i cz ęść gospodarcza. Dworek ten miał ganek wsparty na czterech drewnianych kolumnach. Ponadto istniał tu legendarny zameczek, którego fundamenty z piwnicami maj ą si ę znajdowa ć w pobli Ŝu ko ścioła. Najwcze śniejsze ślady osadnictwa w tym rejonie Beskidu Wyspowego, pochodz ą sprzed 3200 lat. Pocz ątkowo byli to przedstawiciele kultury łu Ŝyckiej (ludy wenedzkie lub tracko-dackie), a pó źniej przedstawiciele ludów celtyckich (od IV w. p.n.e. do ok. IV wieku n.e.). Po paru wiekach opustoszałe, zrujnowane osady, opola i grodziska zasiedlili napływaj ący ze wschodu Słowianie. Przypuszcza si ę, Ŝe miało to miejsce w wieku VI i VII. Istniej ą przesłanki, Ŝe pocz ątki niektórych osad gminy Jodłownik si ęgaj ą czasów plemiennego Pa ństwa Wi ślan, czyli w wieków: VII— X. Dotyczy to głównie współczesnych osad: Stró Ŝa, Skrzydlna, Słupia i wła śnie Szczyrzyc. Jedno jest pewne, Ŝe gdy Bolesław Chrobry na przełomie X i XI wieku podbijał kraj Wi ślan, to był on co najmniej tak zorganizowany, jak Pa ństwo Polan. Ziemie te miały za sob ą ponad wiekow ą przynale Ŝno ść do Pa ństwa Wielkomorawskiego i kilkudziesi ęcioletni ą chrystianizacje w obrz ądku słowia ńskim. Ostatnie badania archeologiczne potwierdzaj ą, Ŝe w Krakowie, Cieszynie, Wi ślicy i Sandomierzu istniały przedpiastowskie świ ątynie chrze ścija ńskie. Gdy Bolesław Chrobry w roku 1000 ustanawiał na tronie biskupa krakowskiego, to kroniki wymieniaj ą go jako trzeciego z kolei, gdy Ŝ przed nim było przynajmniej dwóch biskupów (najprawdopodobniej obrz ądku słowia ńskiego). Jest pewne, Ŝe przynajmniej cz ęść mieszka ńców tych ziem mogła ju Ŝ w ko ńcu IX wieku przyj ąć chrzest z rak misjonarzy Pa ństwa Wielkomorawskiego. Po upadku tego ostatniego, ziemie dawnego Pa ństwa Wi ślan zaj ęło Królestwo Czeskie i ono podj ęło drug ą akcj ę chrystianizacyjn ą. Do czasów współczesnych przetrwały legendy, Ŝe na terenie Beskidu Wyspowego o Ŝywion ą działalno ść
83 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism prowadzili bracia śś . Cyryl i Metody, a pó źniej, św. Wojciech M ęczennik. Skutecznego podboju ziem zaj ętych wcze śniej przez Czechów, podj ął si ę w latach 998-999 Bolesław Chrobry. Obrz ądek słowia ński i łaci ński z cał ą pewno ści ą współegzystował do czasu Wielkiej Schizmy, czyli do czwartej ćwierci XI wieku. Zapewne w rzadko zaludnionych, le śnych ost ępach istniały wyspy osadnicze: Szczyrzyca, Kostrzy i Szyku z jakim ś jednym, lokalnym o środkiem władzy plemiennej. Świadcz ą o tym ślady wczesno średniowiecznego grodziska na górze Grodzisko i by ć mo Ŝe w Kostrzy. Gród na górze Grodzisk źródła historyczne nazywaj ą "castrum de Cyrich" lub gród na "Cubiej Górze". Wiadomo przy tym, Ŝe Szczyrzyckie opole jeszcze przed rokiem 1010 płaciło snopowe dziesi ęciny (tj. podatek) biskupowi krakowskiemu Lambertowi. Po utworzeniu klasztorów benedykty ńskich w Ty ńcu i Sieciechowie (ob. powiat kozienicki) w II poł. XI wieku, snopowe to pobierali mnisi z tego ostatniego klasztoru. Po kilkunastu latach, drog ą zamiany dziesi ęcin ę pobierali (b ędący bli Ŝej) mnisi benedykty ńscy z Ty ńca. Prawdopodobnie w I poł. XII wieku powstała parafia w oparciu o jaki ś ko ściółek w Górze Świ ętego Jana. Nie wykluczone, Ŝe zało Ŝycielami ko ściółka byli benedyktyni z Ty ńca. Mo Ŝliwe, Ŝe w Szczyrzycu wybudowali oni jak ąś filialn ą siedzib ę, np. w rejonie góry Grodzisko zwanym Klasztorzysko i prawdopodobnie najpierw tam zostali osadzeni Cystersi, zanim zbudowali własn ą siedzib ę w obecnym miejscu. Kres grodów (stra Ŝnic, bron) i by ć mo Ŝe pierwszego ko ścioła w Górze poło Ŝyli Tatarzy (Mongołowie). Nie ma pewno ści, w którym roku miało to miejsce, czy w 1241 czy 1259, a mo Ŝe w 1287. Najnowsze hipotezy sugeruj ą ten drugi rok. Jedno jest pewne, Ŝe w roku 1329 gród na Grodzisku był ju Ŝ w kompletnej ruinie i jego zadania przej ął nowo wzniesiony zamek w Dobczycach. Inicjatorami pierwszej wielkiej kolonizacji Beskidu Wyspowego, Gorców i Podhala w I polowie XIII wieku, był pot ęŜ ny ród Gryfitów. Ich przodkowie przybyli do Małopolski w połowie XII wieku z Kopanicy (obecnie dzielnica Berlina), a była to wtedy stolica podbitego przez Niemców połabskiego Ksi ęstwa Kopanickiego. Jaksa zwany od herbu Gryfita był synem ostatniego jego władcy. Uczestniczył w krucjacie do Ziemi Świ ętej, a za zdobyte łupy zało Ŝył w Miechowie w roku 1166 klasztor bo Ŝogrobców i sprowadził zakonników. Gryfici mieli ogromne do świadczenie w zagospodarowaniu pustkowi i organizacji nowoczesnej, jak na owe czasy struktury feudalnej i ko ścielnej. Dlatego nie nale Ŝy si ę dziwi ć, Ŝe temu rodowi Henryk Brodaty gdzie ś ok. roku 1230 nadał wspomniane pustkowia Ci z kolei, zadanie kolonizacji dziewiczych ziem postanowili powierzy ć Cystersom. Mnisi za punkt wyj ścia dla
84 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism swojej misji obrali i Lud źmierz w pobli Ŝu najbardziej na południe wysuni ętego piastowskiego gródka w Szaflarach. Ale ju Ŝ w roku 1234 Cystersi postanowili stamt ąd przenie ść si ę w bardziej przyjazne rejony. Wybór padł na Szczyrzyc, w którym, jak ju Ŝ wspomniano, znajdowała si ę jaka ś filia (zabudowania) klasztoru tynieckiego. Miejsce to, w odró Ŝnieniu od nielicznej załogi zameczku w Szaflarach, zapewniało jako tak ą ochrona ze strony, nielicznych co prawda, rodów rycerskich, które miały swoje siedziby na przedpolach Beskidu Wyspowego. Do rejterady z Lud źmierza zmusiły wyj ątkowo niekorzystne warunki bytowe, niedogodno ści komunikacyjne i niewielkie zaludnienie terenów na południe od Gorców, a tak Ŝe, — co rzadko zdarzało si ę u Cystersów — problemy organizacyjne. Oficjalnym fundatorem klasztoru w Szczyrzycu był wojewoda krakowski Teodor Cedro herbu Gryf. Od tego czasu szczyrzyckie opactwo u Ŝywa herbu Gryf, czyli herbu swojego fundatora. Cystersi ostatecznie osiedlili si ę w Szczyrzycu w roku 1245. Pierwszym opatem był Tecelin, który musiał w nast ępnych latach toczy ć spór z spadkobierc ą Teodora Gryfity, komesem Zbigniewem z rodu Szreniawitów. Nie przeszkadzało to jednak rozpocz ętej kolonizacji Beskidu Wyspowego i Gorców. Nale Ŝy przypuszcza ć, Ŝe doliny Beskidu Wyspowego i Gorców, od ko ńca XIII wieku kolonizowała nie tylko ludno ść polska, ale tak Ŝe niemiecka. Pewne jest, Ŝe przez kilka stuleci wi ększo ść szczyrzyckich braci zakonnych była pochodzenia niemieckiego lub czeskiego. Śladem intensywnej kolonizacji niemieckiej (nie tylko tej XIII i XIV -wiecznej, ale i tej XVI — XVII -wiecznej) s ą odr ębno ści Szczyrzyczan, jako grupy etnograficznej. Do szczyrzyckiego konglomeratu nale Ŝy doda ć tak Ŝe pasterskich Wołochów, którzy w ędruj ąc grzbietami Bieszczad, Beskidów, Gorców i Pienin zasiedlali niektóre doliny. Dotarli równie Ŝ w doliny jodłownickie. Miało to miejsce głównie w wieku XV i XVI. O sile i wpływach szczyrzyckiego opactwa świadczy fakt ustanowienia tu powiatu. Najpierw s ądowego, a pó źniej ziemskiego. Od ko ńca XIV wieku a Ŝ do 1772 roku obejmował on ogromny obszar: na północy si ęgał Wisły i obejmował miasta: Skawin ę, Wieliczk ę i Niepołomice; na zachodzie granica przebiegała na wschód od Kalwarii Zebrzydowskiej i Makowa Podhala ńskiego i obejmował m.in.: My ślenice, Lanckoron ę i Jordanów. Południow ą granic ę stanowiły lesiste zbocza Gorców, Mogielnicy i Kamionnej. Wschodni ą granic ę stanowiła rzeka Uszwica, tak, Ŝe w powiecie znajdowała si ę Bochnia i Brzesko. Łącznie powiat szczyrzycki obejmował 76 parafii i 3315 km 2 Współczesna gmina Jodłownik mo Ŝe si ę poszczyci ć miejskimi tradycjami dwóch miejscowo ści: Góry Świ ętego Jana i Szczyrzyca. Przywileje miejskie Górze Świ ętego Jana,
85 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism jako cz ęś ci Szzczyrzyca, nadał w roku 1417 Władysław Jagiełło. Nie s ą jasne okoliczno ści, dla których mieszka ńcy nie wykorzystali tej szansy i nie jest jasne kto był inicjatorem starania si ę o ten przywilej. Zastanawiaj ące jest jednak, Ŝe w tym samym roku udała si ę lokacja samego Szczyrzyca, o któr ą wystarali si ę Cystersi. Przywilej lokacyjny informował o nadaniu osadzie jarmarku i cotygodniowego targu. Niektórzy historycy twierdz ą, i Ŝ królewski przywilej nie nale Ŝy traktowa ć rozł ącznie, gdy Ŝ faktycznie dotyczył jednej miejscowo ści. Zwłaszcza, Ŝe od 1298 do 1798 roku Góra Świ ętego Jana była cz ęś ci ą Szczyrzyca jako Góra Szczyrzycka, a sam Szczyrzyc nosił cz ęsto nazw ę... Szczyrzycka Góra. Dziwne jest to, ze w jednej miejscowo ści były dwa ko ścioły, z których ka Ŝdy, w ró Ŝnych okresach pełnił funkcj ę ko ścioła parafialnego. Mo Ŝe mamy tu do czynienia z reliktami dawnej, ró Ŝnej przynale Ŝno ści ko ścielnej: starobenedykty ńskiej i nowobenedykty ńskiej — cysterskiej, a mo Ŝe nawet obrz ędowej. Niewykluczone, Ŝe ko ściół w Górze Świ ętego Jana zało Ŝono w okresie misji św. Cyryla i Metodego w I połowie X wieku! Czyli odprawiano w nim nabo Ŝeństwa w obrz ądku słowia ńskim przynajmniej do I połowy XI wieku! Wła śnie Benedyktyni (poprzednicy Cystersów) takie świ ątynie przejmowali w wieku XI i XII! Mo Ŝe mamy tu przykład dawnej rywalizacji, której echa dotrwały do pocz ątku XV wieku. A mo Ŝe Cystersi ze Szczyrzyca zapragn ęli mie ć w pobli Ŝu klasztoru "swoje" miasto. Historia zna takie przypadki, np. Norbertanie ze Starego Brzeska — Hebdowa, wystarali si ę o przywilej lokacyjny dla Nowego Brzeska, które zbudowano od podstaw ok. 1,5 km od zabudowa ń klasztornych. Jak wiadomo próby "stworzenia" miasta w Górze Świ ętego Jana nie powiodły si ę, wi ęc postanowienia przywileju wykorzystano w samym Szczyrzycu. Co prawda Szczyrzyc był przez kilka stuleci siedzib ą powiatu, ale nie wytworzył si ę tu jednak znacz ący organizm miejski. Po średnim świadectwem miejsko ści Szczyrzyca w pó źniejszych latach s ą dwa królewskie potwierdzenia przywilejów na targi z 1468 i 1519 roku oraz zachowane pieczecie miejskie i tu kolejna zagadka, przedstawiaj ą one... klucz św. Piotra, b ędący godłem benedyktynów z klasztoru tynieckiego! Nie bez znaczenia był fakt, Ŝe podmiotem dominuj ącym w male ńkim miasteczku był pot ęŜ ny klasztor cysterski, jego hierarchowie mieli przemo Ŝny wpływ, na prawdopodobnie bardzo słabe władze miejskie i nieliczne "mieszcza ństwo". Tak, Ŝe jeszcze przed potopem szwedzkim male ńkie miasteczko dostatecznie nie rozwin ęło si ę i podupadło, za to nadal du Ŝe znaczenie posiadało miejscowe opactwo. Po zaj ęciu południowych terenów Rzeczpospolitej przez Austriaków w 1772 roku powiat zlikwidowano. W ślad za tym podupadło równie Ŝ opactwo. Ślady "miejsko ści" Szczyrzyca zanikły ju Ŝ w ko ńcu XVIII wieku.
86 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Swoj ą lokaln ą "stołeczno ść " Szczyrzyc, od III ćwierci XVIII wieku (konfiskata maj ątku klasztoru), dalej przez cały wiek XIX, traci znaczenie na rzecz lepiej rozwijaj ących innych, pobliskich o środków faworyzowanych przez zaborc ę: My ślenic, Limanowej, Mszany Dolnej, a nawet Tymbarku. Podobnie jak Szczyrzycowi nie lepiej powiodło si ę w przeszło ści i innym, najbli Ŝszym s ąsiadom. Nie powiodła si ę, bowiem lokacja z roku 1424 (jako miasta) pobliskiej Skrzydlnej własno ści braci Ratołdów. Wspomniana ju Ŝ Mszana Dolna równie Ŝ rodziła si ę jako miasto niezwykle długo, bo a Ŝ 600 lat!. Prawdopodobnie w roku 1346 król Kazimierz Wielki lokował na prawie niemieckim na terenie obecnej Mszany Dolnej miasto Kinsbark (Koenigsberg). Natomiast, zgodnie z aktem z 1409 roku osada nosiła ju Ŝ nazw ę Mie ścisko. Ale w roku 1595 i 1596 ko ścielne akty wspominały tylko: wie ś Mszana niegdysiejsze miasto. Ostatecznie prawa miejskie Mszana Dolna uzyskała ponownie w roku 1952. Powoli, przez wiek XIX i XX wzrasta natomiast znaczenie Jodłownika jako o środka administracyjnego. Sprzyjał temu rozwój gospodarczy okolic Jodłownika, jako centrum pr ęŜ nie rozwijaj ącego si ę sadownictwa. W 1975 roku utworzono gmin ę Jodłownik, ł ącz ąc dawne gromady: Jodłownik i Szczyrzyc i kilka s ąsiednich wiosek.
IV.4. Zagospodarowanie przestrzenne
Infrastruktura techniczna
Tabela 2. Sie ć wodoci ągowa na terenie gminy Jodłownik Wodoci ągi długo ść czynnej sieci rozdzielczej km 22,5 długo ść czynnej sieci rozdzielczej stanowi ącej własno ść gminy km 3,0 poł ączenia prowadz ące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania szt 335 woda dostarczona gospodarstwom domowym dam3 31,0 ludno ść korzystaj ąca z sieci wodoci ągowej osoba 1 955
Gospodarka wodno-ściekowa Jako jedyna wie ś Jodłownik posiada sprawnie funkcjonuj ący system odprowadzania i oczyszczania ścieków bytowo gospodarczych, obecnie korzysta z niego ok. 40% mieszka ńców. Długo ść sieci wodoci ągowej na tym terenie wynosi 10 km, korzysta z niej ok. 60% mieszka ńców. W przyszło ści władze Gminy planuj ą wybudowanie dodatkowych 7 km sieci wodoci ągowej oraz 13,4 km sieci kanalizacyjnej.
87 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Tabela 3. Sie ć kanalizacyjna w gminie Jodłownik Kanalizacja długo ść czynnej sieci kanalizacyjnej km 4,8 długo ść czynnej sieci kanalizacyjnej stanowi ącej własno ść gminy km 4,8 poł ączenia prowadz ące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania szt 95 ścieki odprowadzone dam3 32,0 ludno ść korzystaj ąca z sieci kanalizacyjnej osoba 479
Tabela 4. Sie ć gazowa w gminie Jodłwnik
Sie ć gazowa – dane z 2002 roku długo ść czynnej sieci ogółem w m m 131 909 długo ść czynnej sieci rozdzielczej w m m 131 909 czynne poł ączenia do budynków mieszkalnych szt 1 293 odbiorcy gazu gosp.dom. 679 odbiorcy gazu ogrzewaj ący mieszkania gazem gosp.dom. 105 zu Ŝycie gazu w tys. m3 tys.m3 468,70 zu Ŝycie gazu na ogrzewanie mieszka ń w tys. m3 tys.m3 239,7 ludno ść korzystaj ąca z sieci gazowej osoba 2 423
Powy Ŝsza tabela przedstawia dane z 2002 do 2007 rozbudowywano sie ć gazow ą tak Ŝe w chwili obecnej cała gmina jest zgazyfikowana. Telefony posiada prawie ka Ŝde gospodarstwo domowe. Jedna trzecia gospodarstw z terenu gminy korzysta z jednego z trzech wodoci ągów. W 1999 roku oddano do u Ŝytku oczyszczalnie ścieków w Jodłowniku o przepustowo ści 100 m3/d. Ł ączna długo ść kolektora sanitarnego wynosi obecnie ponad 3 km.
88 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Wykres 2. Sie ć rozdzielcza na 100 km2
200,0
180,0 182,7 160,0
140,0
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0 31,2
20,0
0,0 6,6 sie ć wodoci ągowa S1 sie ć kanalizacyjna sie ć gazowa
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Wykres 3. Zasoby mieszkaniowe w gminie Jodłownik wg. form własno ści.
2500
2 100
2000
1500
1000
500
22 15 0 zasoby gmin zasoby zakładów pracy zasoby osób fizycznych 26 zasoby pozostałych podmiotów Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
89 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Przeci ętn ą powierzchnia u Ŝytkowa mieszkania w gminie wynosi 83,7 m2, co daje średni ą na osob ę wynosz ącą 22,5 m2
IV.5. Podstawowe sektory gospodarki
Według danych z GUS za rok 2006 w Gminie, Jodłownik zarejestrowane były 404 podmioty gospodarki narodowej, w śród których zdecydowan ą wi ększo ść stanowiły podmioty sektora prywatnego, bo a Ŝ 95% (381). W sektorze publicznym natomiast znajdowały si ę 23 jednostki gospodarcze, tj. 5%. Prawie 80% podmiotów w Gminie Jodłownik to osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą. Na drugim miejscu znajduj ą si ę stowarzyszenia i organizacje społeczne (18), natomiast trzeci ą pozycj ę zajmuj ą równocze śnie spółki handlowe (3) oraz spółdzielnie (3), których liczba jest niezmienna od 2004 roku.
Tabela 5 Liczba podmiotów gospodarczych wg sektorów w Gminie Jodłownik w latach 2004-2006.
LATA PODMIOTY GOSPODARCZE 2004 2005 2006
SEKTOR PUBLICZNY
podmioty gospodarki narodowej ogółem 24 23 23 pa ństwowe i samorz ądowe jednostki prawa 21 21 21 bud Ŝetowego ogółem przedsi ębiorstwa pa ństwowe 0 0 0
spółki handlowe (prawa handlowego) 0 0 0 spółki handlowe (prawa handlowego) 0 0 0 z udziałem kapitału zagranicznego pa ństwowe i samorz ąd. jednostki prawa 0 0 0 bud Ŝetowego gospodarstwa pomocnicze SEKTOR PRYWATNY
podmioty gospodarki narodowej ogółem 372 365 381 osoby fizyczne prowadz ące działalno ść 313 307 323 gospodarcz ą
90 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
spółki handlowe (prawa handlowego) 3 3 3 spółki handlowe (prawa handlowego) 0 0 0 z udziałem kapitału zagranicznego spółdzielnie 3 3 3
fundacje 0 0 0
stowarzyszenia i organizacje społeczne 18 18 18
OGÓŁEM PODMIOTY 396 388 404 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS.
Na terenie Jodłownika działa obecnie 404 firm. Biorąc pod uwag ę lata 2004-2007 mo Ŝna stwierdzić, Ŝe ich liczba stopniowo si ę zmniejszała, poniewa Ŝ w roku 2004 takich firm na terenie gminy Jodłownik było 396.
Wykres 4. Podmioty gospodarcze w podziale na sektory zgodnie z klasyfikacja PKD- dane procentowe
DZIALALNO ŚC USŁUGOWA KOMUNALNA
OCHRONA ZDROWIA POMOC SPOŁECZNA
EDUKACJA
ADMINISTRACJA PUBLICZNA
OBSŁUGA NIERUCHOMO ŚCI
1% 4% 3% 3% 8% 1% 4% DZIALALNO ŚC FINASOWA I 8% UBEZPIECZENIOWA 7% 2% TRANSPORT GOSPODARKA MAGAZYNOWA I 5% ŁĄCZNO ŚĆ HOTELE I RESTURACJE
HANDEL i NAPRAWY 8% 2% 7% BUDOWNICTWO
13% PRZETWÓRSTWO PRZEMYSŁOWE 24% ROLNICTWO, ŁOWIECTWO, LE ŚNICTWO
WYTWRZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGI Ę ELEKTRYCZN Ą GAZ I WOD Ę DOSTAWA WODY GOSPODAROWANIE SCIEKAMI INFORMACJA I KOMUNIKACJA
DZILALNO ŚĆ PROFESJONALNA NAUKOWA I TECHNICZNA
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
91 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Najwi ęcej podmiotów gospodarczych na terenie gminy zajmuje si ę handlem i naprawami 108. Budownictwem zajmuje si ę 63 podmioty. Pozostałe bran Ŝe s ą znacznie słabiej reprezentowane. 40 podmiotów zajmuje si ę przetwórstwem przemysłowym, 33 to liczba podmiotów z bran Ŝy hotelarstwo i restauracje.
Tabela 6. Podmioty gospodarcze w podziale na sektory zgodnie z klasyfikacja PKD- dane liczbowe
DZIALALNO ŚC USŁUGOWA KOMUNALNA 15 OCHRONA ZDROWIA POMOC SPOŁECZNA 15 EDUKACJA 20 ADMINISTRACJA PUBLICZNA 36 OBSŁUGA NIERUCHOMO ŚCI 10 DZIALALNO ŚC FINASOWA I UBEZPIECZENIOWA 25 TRANSPORT GOSPODARKA MAGAZYNOWA I Ł ĄCZNO ŚĆ 11 HOTELE I RESTURACJE 33 HANDEL i NAPRAWY 108 BUDOWNICTWO 63 PRZETWÓRSTWO PRZEMYSŁOWE 40 ROLNICTWO, ŁOWIECTWO, LE ŚNICTWO 35 WYTWRZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGI Ę ELEKTRYCZN Ą GAZ I WOD Ę 40 DOSTAWA WODY GOSPODAROWANIE SCIEKAMI 4 INFORMACJA I KOMUNIKACJA 4 DZILALNO ŚĆ PROFESJONALNA NAUKOWA I TECHNICZNA 20 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Ze wzgl ędu na swoj ą specyfik ę Gmina Jodłownik jest obszarem, na którym dominuje produkcja rolna/sadownicza. Produktem rolnym, z którego słynie cała gmina s ą wysokogatunkowe jabłka. Znacz ąca ilo ść gospodarstw rolnych specjalizuj ących si ę w produkcji jabłek w sposób szczególny oddziałuje na gospodark ę gminy Jodłownik oraz gmin ościennych. W gminie powstała i działa jako jedna z pierwszych w Polsce- Spółdzielnia Sadownicza „JODLIM”. – grupa producencka zrzeszaj ąca 30 sadowników, której głównym celem jest organizowanie sprzeda Ŝy wyprodukowanych przez siebie owoców. Ekologiczny charakter gminy implikuje konieczno ść okre ślonych działa ń inwestycyjnych oraz sprzyja rozwojowi turystyki i rekreacji.
92 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Rolnictwo
Sołectwo Jodłownik, jak i cała Gmina ma charakter rolniczy, ukształtowanie terenu, w szczególno ści nasłonecznione stoki gór i pagórków idealnie nadaj ą si ę do uprawy sadownictwa oraz krzewiarstwa. Cze ść gospodarstw rolnych prowadzi równie Ŝ hodowl ę bydła mlecznego oraz trzody chlewnej.
Struktura gruntów rolnych przedstawia poni Ŝszy wykres:
Wykres 5. Procentowy podział struktury gruntów rolnych w gminie Jodłownik
u Ŝytki rolne
grunty orne ogółem
4% 1% sady 5% 6% 10% 44% ł ąki trwałe ogółem
pastwiska ogółem 11% lasy i grunty le śne ogółem 19% pozostałe grunty ogółem
pozostałe grunty zadrzewione i zakrzewione
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS W strukturze gruntów rolnych w gminie Jodłownik najwi ęcej jest u Ŝytków rolnych (44%) 447 473 ar (19 %) to grunty rolne ogółem – 200 422 ar w tym 178 408 to grunty orne pod zasiewami, 19 682 ar grunty orne odłogi, 2 332 grunty orne ugory. Sady stanowi ą (11 %) - 118 352 ar gruntów rolnych na terenie gminy Jodłownik (10 %)109 533 ar to ł ąki trwałe, z czego 97 678 ar to ł ąki trwałe u Ŝytkowane. (5%) czyli 49 166 powierzchni gruntów rolnych stanowi ą pastwiska w tym 46 232 jest u Ŝytkowanych. Lasy i grunty le śne to 6 % - 62 908 ar.
93 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Wykres 6 Gospodarstwa wg struktury powierzchni:
2% 0% 4% 20% 8% do 1 ha wł ącznie powy Ŝej 1 do mniej ni Ŝ 2 ha od 2 do mniej ni Ŝ 5 ha od 5 do mniej ni Ŝ 7 ha od 7 do mniej ni Ŝ 10 ha od 10 do mniej ni Ŝ 15 ha od 15 do mniej ni Ŝ 20 ha 24% 42%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Na tereni gminy Jodłownik jest ł ącznie 1589 gospodarstw rolnych. Najwi ęcej jest gospodarstw zajmuj ących powierzchnie od 2 do 5 hektarów 665 gospodarstw, co stanowi 42 procent wszystkich gospodarstw rolnych. Powy Ŝej jednego hektara, ale mniejszych ni Ŝ 2 hektary jest 381 gospodarstw, co daje 24 %. Powierzchnie poni Ŝej jednego hektara, czyli bardzo małych jest 318 gospodarstw. Od 5 do 15 ha – ł ącznie 220 gospodarstw, czyli 14 %. Najwi ększe gospodarstwa w gminie zajmuj ą powierzchnie od 15 ha do 20 ha, jest ich niewiele, bo tylko trzy. Jak wida ć struktura rolnictwa w gminie jest bardzo rozdrobniona.
IV.6. Infrastruktura społeczna
Przedszkola
Na terenie gminy działa jedno Samorz ądowe Przedszkole w Szczyrzycu (organ prowadz ący Gmina Jodłownik) oraz Filia w Jodłowniku.
94 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Tabela 6. Wychowanie przedszkolne 2001 2002 2003 2004 Przedszkola ogółem 2 2 2 1 Miejsca w przedszkolach 27 45 40 44 Źródło: Opracowanie własne wg GUS
Szkolnictwo
Szkoły podstawowe i gimnazjalne
Na terenie gminy funkcjonuje 6 szkół podstawowych, 4 gimnazja.
Tabela 7. Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne w gminie Jodłownik w roku szkolnym 2002/2003. Ogółem Ilo ść Szkoła uczniów oddziałów SP w Jodłowniku 165 - SP w Wilkowisku 137 - SP w Szyku 94 - SP w Szczyrzycu 214 - SP w Sadku-Kostrzy 78 - SP w Krasnem-Lasocicach 83 - SP w Mstowie – klasy 0, 1-3 (szkoła publiczna prowadzona 24 - przez Stowarzyszenie Oświatowe) SZKOŁY PODSTAWOWE 795 19 Gimnazjum w Jodłowniku 139 - Gimnazjum w Szczyrzycu 134 - Gimnazjum w Wilkowisku 70 - Gimnazjum w Sadku-Kostrzy 97 - SZKOŁY GIMNAZJALNE 440 -
Szkoły ponadgimnazjalne
Gmina nale Ŝy do w regionie, w których zlokalizowano szkoły ponadgimnazjalne, dla których organem prowadz ącym jest Powiat Limanowski.
95 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Od 1 wrze śnia 2002 r. struktura organizacyjna Zespołu Szkół w Szczyrzycu przedstawia si ę nast ępuj ąco: • Liceum Ogólnokształc ące (okres nauki: 3 lata) – profil ogólny z poszerzonym j. angielskim i profil informatyczny, • Liceum profilowane (okres nauki: 3 lata) – o profilu kształcenia ekonomiczno – administracyjnym, • Technikum (okres nauki: 4 lata), przygotowuj ące do zawodu technik Ŝywienia i gospodarstwa domowego, • Zasadnicza Szkoła Zawodowa (okres nauki: 2 lub 3 lata), przygotowuj ąca do zawodu mechanika operatora maszyn i pojazdów rolniczych. W Zespole Szkół ma równie Ŝ swoj ą siedzib ę Samorz ądowe Technikum Rolnicze (wieczorowe), które jest jednostk ą organizacyjn ą gminy Jodłownik.
Inne placówki o światowo – wychowawcze
W szkołach gminnych działaj ą świetlice szkolne. Działaj ąca w Jodłowniku socjo- terapeutyczna świetlica środowiskowa, dla ok. 50 uczniów, głównie z rodzin zagro Ŝonych alkoholizmem ma swoj ą siedzib ę przy Szkole Podstawowej w Krasnem Lasocicach oraz w Jodłowniku. Dzieci i młodzie Ŝ b ędą uczestniczy ć w zaj ęciach pozalekcyjnych, w czasie, których realizowane b ędą programy edukacyjne zapobiegaj ące nasilaj ącym si ę dysfunkcjom społecznym jak alkoholizm, nikotynizm, narkomania itp. Ponadto, dla dzieci z wadami postawy, prowadzone b ędą przez specjalist ę zaj ęcia gimnastyki korekcyjnej. Dla korzystaj ących ze świetlicy zapewniony zostanie posiłek. Finansowanie działalno ści świetlicy odbywa ć si ę b ędzie ze środków uzyskanych za wydane pozwolenia na sprzeda Ŝ napojów alkoholowych.
Sport
Na terenie gminy działaj ą Kluby Sportowe LKS „ Orkan” w Szczyrzyc (IV liga) i LKS Jodłownik (seniorzy: V liga, walka o IV lig ę, juniorzy: walka o II lig ę, trampkarze: awans do II ligi) oraz Uczniowskie Kluby Sportowe w Szkole Podstawowej i Zasadniczej Szkole Zawodowej w Szczyrzycu.
96 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Baza sportowa w Gminie jest systematycznie rozbudowywana i unowocze śniana. Przy Szkole Podstawowej w Szczyrzycu została oddana do uŜytkowania nowoczesna sala gimnastyczna. Na najbli Ŝsze lata zaplanowano rozbudow ę otwartych stref rekreacji oraz boisk sportowych. Gmina realizuje działalno ść maj ącą na celu tworzenie i upowszechnianie kultury a tak Ŝe ochron ę dziedzictwa kulturowego. Wyrazem aktywno ści środowisk twórczych i animatorów kultury jest organizacja wielu imprez artystycznych oraz przedsi ęwzi ęć promuj ących gmin ę.
Opieka zdrowotna
Na obszarze gminy funkcjonuj ą cztery niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, które wykonuj ą świadczenia w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej. Ponadto świadczenia w zakresie specjalistycznej opieki zdrowotnej realizuje Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej - Szpital w Szczyrzycu, prowadzony przez Stowarzyszenie Ochrony i Promocji Zdrowia.
Tabela 8. Stan bazy słu Ŝby zdrowia w gminie Jodłownik
Lp. Nazwa zakładu opieki zdrowotnej Miejscowo ść
Niepubliczny Zakład 1. Opieki Zdrowotnej Jodłownik w Jodłowniku Niepubliczny Zakład Krasne - 2. Opieki Zdrowotnej Lasocice w Krasnem - Lasocicach Niepubliczny Zakład 3. Opieki Zdrowotnej Szczyrzyc w Szczyrzycu Niepubliczny Zakład 4. Opieki Zdrowotnej Szpital w Szczyrzycu Szczyrzyc Św. Jana Jerozolimskiego Źródło: Informacje Urz ędu Gminy Jodłownik.
Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Szpital p.w. Św. Jana Jerozolimskiego w Szczyrzycu działa jako samodzielna placówka medyczna, kontynuuj ąc ponad 30-letni ą
97 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism tradycj ę szpitalnictwa w Szczyrzycu. Placówka po podpisaniu umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia świadczy usługi medyczne dla ubezpieczonych, nieodpłatnie. Szpital posiada 47 – łó Ŝkowy Oddział Chorób Wewn ętrznych, w tym łó Ŝka intensywnego nadzoru kardiologicznego. Chorych do hospitalizacji przyjmuje si ę ze skierowaniem od lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, Pogotowia Ratunkowego, a w przypadkach nagłych bez skierowania. Ambulatorium Izby Przyj ęć czynne jest cał ą dob ę i przyjmuje chorych bez skierowania. W szpitalu znajduj ą si ę specjalistyczne poradnie konsultacyjne: • internistyczna, • ginekologiczno-poło Ŝnicza, • chirurgiczno-ortopedyczna. oraz pracownie diagnostyczne: • rentgenowska (szeroki zakres bada ń), • ultrasonograficzna aparat ultrasonograficzny ATL Ultramark 9 (USG jamy brzusznej, tarczycy, j ąder, badania echokardiograficzne, naczy ń z Dopplerem oraz USG ginekologiczne) • elektrokardiograficzna - testy wysiłkowe EKG na ergometrze rowerowym, 24 – godzinny system monitorowania EKG metod ą Holtera, • gastroskopowa, • laboratorium analityczne (szeroki zakres bada ń). Badania w powy Ŝszych pracowniach dost ępne s ą równie Ŝ dla chorych ambulatoryjnych. Placówka zatrudnia wykwalifikowany personel medyczny oraz posiada do dyspozycji wysoko specjalistyczny sprz ęt diagnostyczny. Honorowy Patronat nad tutejsz ą placówk ą medyczną sprawuje Zwi ązek Polskich Kawalerów Malta ńskich.
98 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Tabela 9 Zasoby kadrowe słu Ŝby zdrowia w gminie Jodłownik na dzie ń 30.06.2002 r Liczba osób Nazwa zakładu opieki zdrowotnej Lekarze Rehabilitanci Piel ęgniarki Psycholodzy Inni
Niepubliczny Zakład Opieki laborantki - 4 Zdrowotnej Szpital w obsługa Szczyrzycu 10 1 22 - rentgenu- 1 p.w. Św. Jana dietetyczka - 1 Jerozolimskiego
Niepubliczny Zakład Opieki rejestratorka - 5 - 4 - Zdrowotnej w Jodłowniku 1
Niepubliczny Zakład Opieki rejestratorka - 2 - 3 - Zdrowotnej w Szczyrzycu 1 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Krasnem – 3 - 2 - - Lasocicach RAZEM 20 1 31 - 8
Świadczenia zdrowotne dla ubezpieczonych mieszka ńców gminy s ą finansowane głównie przez obecnie Małopolski oddział Narodowego Funduszu Zdrowia, która podpisał kontrakty na świadczenia usług zdrowotnych z funkcjonuj ącymi na terenie gminy niepublicznymi ZOZ-ami. Na uwag ę zasługuje du Ŝa aktywno ść gminy w obszarze promocji i profilaktyki zdrowia sprowadzaj ąca si ę mi ędzy innymi do uchwalenia i realizowania „Programu Rozwoju Opieki Zdrowotnej dla Gminy Jodłownik”. Zgodnie z zapisami wspomnianego dokumentu strategicznego przyj ęto nast ępuj ące kierunki rozwoju gminy w obszarze poprawy zdrowia mieszka ńców:
99 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
IV.7. Sytuacja społeczna
Struktura demograficzna
Wykres 7. Liczba ludno ści ogółem w latach 2000-2006.
8 180
8 160
8 140
8 120
8 100
8 080 8 171 8 060 8 162 8 138 8 040 8 116 8 100 8 020 8 083
8 000 8 040
7 980
7 960 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Od 2000 roku mo Ŝna było obserwowa ć dynamiczny wzrost liczby ludno ści w gminie od 8040 w roku 2000 do 8171 w roku 2005. W 8162 zaobserwowano spadek liczby ludno ści, w 2006 migracja na terenie gminy była ujemna tzn. prawie dwukrotnie wi ęcej osób opu ściło, gmin ę ni Ŝ si ę w niej zameldowało. Przyrost naturalny w gminie był dodatni tzn. zanotowano 98 urodzeń (51 m ęŜ czyzn i 47 kobiet); Zmarło ogółem 69 osób (28 m ęŜ czyzn i 41 kobiet)
Wykres.8 Liczba ludno ści ogółem na koniec 2006 roku podział według płci
kobiety męŜ czy źni 4 056 4 104
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
100 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
W strukturze ludno ści według. płci obserwujemy niewielk ą przewag ę kobiet. Negatywne tendencje demograficzne obserwowane na obszarze całej Unii Europejskiej nie są bezpo średnio uwidocznione w przypadku Gminy Jodłownik. Na obszarze Gminy w ostatnich latach wci ąŜ notowany jest dodatni przyrost naturalny (+4), co jest tendencj ą niezwykle korzystn ą, świadcz ącą o dobrym poziomie rozwoju gospodarczego (wynikaj ącym mi ędzy innymi ze specjalizacji w rolnictwie), ale tak Ŝe o okre ślonej perspektywiczno ści.
Wykres 9.Przyrost naturalny w latach 2000-2006.
60
50 16
40 19
30 10 19 6 19
20 37 29 17 21 23 10 17 14 7
0 1 2 3 4 5 6 7
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Wykres 10 Struktura pracuj ących według płci
450
400
350
300 249 245 255 250 242 224 231 221 KOBIETY MĘś CZY ŹNI 200
150
100 154 153 109 122 119 119 125 50
0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
101 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Bezrobocie
W roku 2005 liczba pracuj ących na terenie gminy wynosiła 403 osoby i w porównaniu do roku poprzedniego była wi ększa o 54 osoby. Zdecydowana wi ększo ść , bo a Ŝ 65% była zatrudniona, w sektorze publicznym, natomiast w sektorze prywatnym pracowały 143 osoby. Wśród ogólnej liczby zatrudnionych prawie 62% to kobiety (249 osób). Najwi ęcej pracuj ących odnotowano w usługach nierynkowych (233 osoby), natomiast najmniejsz ą grup ę tworzyli zatrudnieni w rolnictwie, łowiectwie i leśnictwie (26 osób).
Tab.10. Struktura zatrudnienia w Gminie Jodłownik według głównych rodzajów działalno ści. Liczba osób pracuj ących w Wyszczególnienie latach
2004 2005 Rolnictwo, łowiectwo, le śnictwo, 26 26 rybołówstwo Przemysł, budownictwo 47 78 Usługi rynkowe 66 66 Usługi nierynkowe 210 233 RAZEM 349 403 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy w Jodłowniku
Wykres 11. Struktura zatrudnienia w Gminie Jodłownik według głównych rodzajów działalno ści. Dane w procentach
6% Rolnictwo, łowiectwo, 19% le śnictwo, rybołówstwo Przemysł, budownictwo
Usługi rynkowe 59% 16% Usługi nierynkowe
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy w Jodłowniku
102 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Według danych Urz ędu Gminy w Jodłownik mo Ŝna rozró Ŝni ć mieszka ńców wg ekonomicznych kategorii wiekowych. Jest to jednak potencjalny rozkład liczby ludno ści w poszczególnych grupach, poniewa Ŝ nie ma informacji na temat czy wszystkie osoby w tym przedziale wiekowym wykonuj ą prac ę przynosz ącą dochód lub s ą zarejestrowane jako bezrobotne. Dotyczy to głównie ludno ść w wieku produkcyjnym. Na dzie ń 27 sierpnia 2007 roku struktura ludno ści przedstawia si ę bardzo korzystnie, poniewa Ŝ ludno ść w wieku produkcyjnym stanowi ponad 60% ogółu mieszka ńców wsi, a udział ludności w wieku przedprodukcyjnym w ogólnej liczbie mieszka ńców wynosi ponad 25%. Je śli chodzi o liczb ę mieszka ńców w wieku poprodukcyjnym to na terenie sołectwa Jodłownik jest ok. 150 takich osób.
Tab.11 Potencjalny podział liczby ludno ści według rodzaju aktywno ści na rynku pracy. Procentowy udział w Wiek Ludno ść [os.] stosunku do ogółu mieszka ńców [%] Przedprodukcyjny 290 25,64 Produkcyjny 689 60,92 Poprodukcyjny 152 13,44 OGÓŁEM 1131 100,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy w Jodłowniku.
Wykres nr 12 Podział ludno ści według aktywno ści na rynku pracy
15% 27%
w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym
58%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS
103 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Tab.12. Liczba bezrobotnych na terenie Gminy Jodłownik w latach 2004-2006. Lata Wyszczególnienie 2004 2005 2006 Liczba bezrobotnych 680 547 496 ogółem - w tym kobiety 319 290 267 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS
Liczba osób bezrobotnych na terenie Gminy Jodłownik stopniowo zmniejszała si ę. W roku 2005 wynosiła 547 osób i była ni Ŝsza od liczby osób bezrobotnych zarejestrowanych w roku ubiegłym o 19,6% (133 osoby), w roku nast ępnym spadek był nieco ni Ŝszy, bo o ok. 9%.
Wykres 13 Liczba bezrobotnych na terenie Gminy Jodłownik w latach 2004-2006
700
600
500
400 680 Serie1
300 547 496
200
100
0 ROK 2004 ROK 2005 ROK 2006
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS
104 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Wykres 14 Zmiany w liczbie pracuj ących na terenie Gminy Jodłownik w latach 2004- 2006.
800 700 600 680
500 547 496 400 300 319 290 200 267 100 0 2004 r. 2005 r. 2006 r.
Liczba bezrobotnych ogółem Bezrobotne kobiety
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy w Jodłowniku. Według danych z Urz ędu Pracy w Limanowej obecnie (II kwartał 2007) na terenie Gminy Jodłownik bez pracy pozostaje 376 osób, co stanowi 5% liczby bezrobotnych w Powiecie. (Liczba bezrobotnych w powiecie na dzie ń 30.06.2007 r. – 7442 osoby). Najwi ęcej osób pozostaj ących bez pracy zarejestrowano w przedziale wiekowym od 18 do 24 lat, natomiast najmniejszy odsetek (0,5%) stanowi ą osoby w wieku od 60 do 64 lat.
Tab.13. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w Gminie Jodłownik i Powiecie Limanowskim w II kwartale 2007 roku. Przedziały wiekowe w latach Liczba Wyszczególnienie bezrobotnych 18 - 24 25 - 34 35 - 44 45 - 54 55-59 60-64 ogółem Gmina Jodłownik 133 93 62 76 10 2 376 Powiat Limanowski 1890 1983 1822 1475 250 22 7442 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Urz ędu Pracy w Limanowej.
105 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Tab.14. Liczba osób bezrobotnych ze wzgl ędu na wykształcenie w Gminie Jodłownik i w Powiecie Limanowskim (II kw. 2007 r.) Wykształcenie Policealne i Podstawowe i Wyszczególnienie Średnie Zasadnicze Razem wy Ŝsze średnie niepełne ogólnokszt. zawodowe zawodowe podstawowe Gmina Jodłownik 11 108 36 125 96 376
Powiat Limanowski 274 1783 776 2553 2056 7442 Źródło: Opracowanie własne na podstawie UP w Limanowej.
Wykres 15 Liczba osób bezrobotnych ze wzgl ędu na wykształcenie w Gminie Jodłownik i w Powiecie Limanowskim (II kw. 2007 r.)
3% 26% 29%
wy Ŝsze Policealne i średnie zawodowe Średnie ogólnokszt. Zasadnicze zawodowe Podstawowe i niepełne podstawowe
10% 32%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie UP w Limanowej. Według tych samych danych najwi ększ ą grup ę bezrobotnych w Gminie Jodłownik, stanowi ą osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (125 osób). Na drugim miejscu znajduj ą si ę mieszka ńcy, legitymuj ący si ę wykształceniem policealnym i średnim zawodowym, natomiast najmniejszy problem ze znalezieniem pracy maj ą osoby posiadaj ące wykształcenie wy Ŝsze. Stanowi ą one niecałe 3% ogólnej liczby bezrobotnych w Gminie Jodłownik. Najwi ęcej osób bezrobotnych, znajduje si ę w grupie, która nie posiada sta Ŝu pracy. Stanowi ona ponad 37% ogółu bezrobotnych w gminie. Kolejne miejsce w liczbie 80 (21%) zajmuj ą osoby, których sta Ŝ pracy nie przekracza 1 roku. Najmniejszy odsetek, bo niecały 1% stanowi ą osoby maj ące na swoim koncie ponad trzydziestoletni sta Ŝ pracy.
106 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Mapa 4. Struktura bezrobocia w województwie według sta Ŝu pracy
Źródło: Strona Internetowa GUS
107 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Tabela 15 Stopa bezrobocia od stycznia 2007 do lutego 2008 w podziale na miesi ące i w dane z kraju, województwa małopolskiego, powiatu limanowskiego.- Porównanie Rok 2007 i 2008 Kraj Województwo Powiat limanowski małopolskie stycze ń 15,1 11,6 19,7 luty 14,9 11,5 19,2 marzec 14,4 11 18,7 kwiecie ń 13,7 10,4 18 maj 13 9,9 17,3 czerwiec 12,4 9,5 16,8 lipiec 12,2 9,3 17 sierpie ń 12 9,2 16,9 wrzesie ń 11,6 9,0 16,8 pa ździernik 11,3 8,7 16,6 listopad 11,2 8,8 16,5 grudzie ń 11,4 8,8 16,6 stycze ń 11,7 9,1 17 luty 11,5 8,9 16,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie UP w Limanowej
108 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Wykres:16 Stopa bezrobocia od stycznia 2007 do lutego 2008 w podziale na miesi ące i w dane z kraju, województwa małopolskiego, powiatu limanowskiego.- Porównanie
25,00
20,00
15,00
10,00
5,00
0,00
j ty c a c c d ty u e ie ie a u l rz m p p l a rw li to e m z is c l
Kraj Województwo małopolskie Powiat limanowski
Źródło: Opracowanie własne na podstawie UP w Limanowej
Bezrobocie w powiecie limanowskim jest o wiele wy Ŝsze ni Ŝ w całym województwie małopolskim, wy Ŝsze ni Ŝ średnia krajowa. Jednak Ŝe w ciagu ostatnich miesi ęcy wyra źnie spada z 19,7 w styczniu 2006 roku do 17 w styczniu 2007.
109 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Bibliografia:
1.Plan rozwoju gminy Jodłownik 2. Starategia Rozwoju Gminy Jodlownik 3. Informacje sygnalne PUP w Limanowej. 4. Dane Głównego Urz ędu Statystycznego-www.gus.gov.pl 5. Strona internetowa gminy Jodłownik. 6. Dane przekazane przez urz ąd Gminy w Jodłowniku. 7. Plan odnowy miejscowo ści Jodłownik 8. Plan odnowy miejscowo ści Pogorzany
110 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
V. Kryteria i zało Ŝenia strategiczne i operacyjne SE
V.1. Zadania operacyjne wynikaj ące ze strategii: narodowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych
1. Opis zało Ŝeń strategicznych Polski w odniesieniu do O ŹE do 2025r. W przyj ętym przez Rad ę Ministrów 1 lipca 2005r. dokumencie Polityka energetyczna Polski do 2025 r. (PEP) w cz ęś ci II znalazł si ę rozdział dotycz ący wzrostu wykorzystania odnawialnych źródeł energii. W rozdziale tym przedstawiony został zakres działa ń realizacyjnych zapewniaj ących wła ściw ą pozycje odnawialnych źródeł energii w energetyce kraju jak równie Ŝ kierunki działa ń w celu urzeczywistnienia postawionych zało Ŝeń. Do działa ń realizacyjnych maj ących zapewni ć wła ściw ą pozycj ę odnawialnym źródłom energii nale Ŝą : 1. Utrzymanie stabilnych mechanizmów wsparcia wykorzystania odnawialnych źródeł energii a tym samym stworzenie warunków do bezpiecznego inwestowania w O ŹE. 2. Wykorzystanie biomasy do produkcji energii elektrycznej i ciepła, która ma stanowi ć podstawowy kierunek rozwoju odnawialnych źródeł energii. 3. Zwi ększenie mocy zainstalowanej w małych elektrowniach wodnych oraz maksymalne wykorzystanie istniej ących MEW poprzez modernizacj ę i rozbudow ę. 4. Wzrost wykorzystania energetyki wiatrowej poprzez polepszenie warunków inwestowania w ten obszar odnawialnych źródeł energii.
Ad.1 Do 2025 roku przewiduje si ę stosowanie mechanizmów wsparcia rozwoju wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Priorytetow ą spraw ą jest zapewnienie stabilno ści tych mechanizmów, ich monitorowanie i ci ągłe doskonalenie, co spowoduje popraw ę bezpiecze ństwa inwestowania w O ŹE. Ewentualne zmiany w mechanizmach wprowadzane zostan ą z odpowiednio wczesnym wyprzedzeniem by móc zagwarantowa ć stabilne warunki inwestowania. Ad.2 Wykorzystanie biomasy w znacz ącym stopniu b ędzie wpływało na popraw ę gospodarki rolnej oraz le śnej i nadal stanowi ć b ędzie podstawowy kierunek rozwoju odnawialnych źródeł energii. U Ŝycie biomasy do celów energetycznych nie powinno powodowa ć niedoborów drewna w przemy śle drzewnym i innym przemy śle wykorzystuj ących ten surowiec.
111 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Przewiduje si ę, Ŝe pozyskiwana biomasa w znacznym stopniu pochodzi ć b ędzie z upraw energetycznych jak równie Ŝ z odpadów przemysłowych i komunalnych. Warunkiem prowadzenia intensywnych upraw energetycznych musi by ć jednak gwarancja, Ŝe wymagane w tym wypadku znaczne nawo Ŝenie nie pogorszy warunków środowiskowych (woda, grunty). Ad.3 Do 2025 roku przeprowadzone zostan ą działania maj ące na celu okre ślenie miejsc nowych lokalizacji i warunki budowy takich źródeł energii, jak równie Ŝ maksymalne wykorzystanie istniej ących stopni wodnych. Wzrost zainstalowanej mocy oraz rozbudowa istniej ących elektrowni wodnych musi uwzgl ędnia ć planowan ą przez rolnictwo restytucj ę ryb. Ad.4 W ostatnich latach obserwuj ę si ę znaczny wzrost rozwoju energetyki wiatrowej jako osobnej gał ęzi przemysłu. Planuj ę si ę, zatem działania maj ące na celu popraw ę warunków inwestowania w ten obszar O ŹE, konieczne jest równie Ŝ wdro Ŝenie rozwi ąza ń zmierzaj ących do poprawy współpracy elektrowni wiatrowych w ramach krajowego systemu elektroenergetycznego. Działania w zakresie inwestycji w energetyk ę wiatrow ą nie mog ą kolidowa ć z wymaganiami ochrony przyrody (NATURA 2000). Celem strategicznym pa ństwa jest wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii i uzyskanie 10,4% udziału energii, pochodz ącej z tych źródeł, w bilansie energii pierwotnej w 2010 roku. Dokonywa ć si ę to ma w taki sposób, aby wykorzystanie poszczególnych rodzajów odnawialnych źródeł energii sprzyjało konkurencji promuj ącej źródła najbardziej efektywne w danej lokalizacji, tak, aby nie powodowało to nadmiernego wzrostu cen energii u odbiorców. Planowane działania wykonawcze w świetle przyj ętych kierunków działa ń w celu urzeczywistnienia ww. kierunków działa ń, polega ć b ędą min na: • Przeprowadzeniu systemowej analizy rodzajów mechanizmów wsparcia rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii w celu ewentualnej modyfikacji rozwi ązania przyj ętego w Polsce, • Opracowania bilansu biomasy pod k ątem jej dost ępno ści na cele energetyczne, • Podj ęcia inicjatywy dotycz ącej obj ęcia nowych krajów członkowskich UE systemem dopłat ze środków unijnych do wszystkich upraw energetycznych, • Przeprowadzeniu analizy wskazuj ącej optymalne lokalizacje terenów pod energetyk ę wiatrow ą, • Przygotowaniu projektu regulacji zapewniaj ącej wdro Ŝenie dyrektywy 2003/30/WE w sprawie wspierania u Ŝycia w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych.
112 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
W nowo przygotowywanym projekcie Polityki Energetycznej Polski do 2030 roku z dnia 10.09.2007 r. przedstawiono nowe kierunki działa ń polityki energetycznej Polski oraz program działa ń wykonawczych do 2011 roku. W dokumencie tym znalazł si ę równie Ŝ rozdział dotycz ący Odnawialnych Źródeł Energii, w którym zamieszczono dwa cele priorytetowe oraz kierunki działa ń dla ka Ŝdego z nich.
Priorytet 1 Zwi ększenie udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie energetycznym
Pełna implementacja dyrektywy 2001/77/WE do polskiego systemu prawnego oraz działaj ące mechanizmy wsparcia dla energii wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii (O ŹE) przynosz ą zakładane korzy ści w postaci stałego zwi ększania si ę udziału O ŹE w bilansie energetycznym kraju. Celem strategicznym Polski jest osi ągni ęcie 7,5% udziału O ŹE w bilansie energii pierwotnej w 2010 r. Cel ten wpisuje si ę w strategiczne działania Unii Europejskiej zawarte w Dyrektywie 2001/77/WE oraz Komunikacie Komisji do Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego z dnia 10 stycznia 2007 r. – Europejska Polityka Energetyczna. Prowadzone b ędą działania zmierzaj ące do zwi ększenia udziału odnawialnych źródeł energii w ramach ogólnego celu Unii Europejskiej , która d ąŜ yć b ędzie do osi ągni ęcia poziomu 20% udziału O ŹE w bilansie energetycznym. Jednak Ŝe cel krajowy powinien uwzgl ędnia ć rzeczywiste mo Ŝliwo ści rozwoju odnawialnych źródeł energii w naszym kraju, a tak Ŝe koszty dla gospodarki. Zwi ększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii mo Ŝe skutkowa ć wzrostem cen energii. Nale Ŝy doło Ŝyć stara ń, aby zwi ększenie udziału O ŹE w bilansie energetycznym Polski nie miało nadmiernego wpływu na ceny energii na rynku, a przez to negatywnego wpływu na gospodark ę. Polska zamierza równie Ŝ utrzyma ć wsparcie w systemie fiskalnym dla energii elektrycznej wytworzonej z odnawialnych źródeł, poprzez zwolnienie z podatku akcyzowego. W celu realizacji priorytetu Rz ąd RP podejmuje nast ępuj ące działania krótkoterminowe:
113 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Działanie Finansowe wspieranie inwestycji w odnawialne źródła energii Inwestycje zwi ązane z odnawialnymi źródłami energii mog ą otrzyma ć wsparcie zarówno ze środków krajowych, jak i z funduszy europejskich. Wsparcie tych inwestycji moŜliwe jest w szczególno ści ze środków Narodowego Funduszu ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, programów operacyjnych przygotowanych w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007 – 2013, w tym w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko, Programie Operacyjnym Opis Innowacyjna Gospodarka oraz regionalnych programach operacyjnych. Ponadto wsparcie takie mo Ŝliwe jest w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego i Mechanizmu Finansowego Europejskiego obszaru Gospodarczego oraz Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. W zwi ązku z du Ŝą ilo ści ą źródeł finansowania tego typu inwestycji zostan ą podj ęte działania maj ące na celu skoordynowanie wsparcia O ŹE z ró Ŝnych źródeł finansowych oraz wydanie wytycznych w tej sprawie, tak aby w maksymalnym stopniu stymulowa ć zwi ększenie wykorzystania O ŹE w Polsce Narz ędzia realizacji: Organ odpowiedzialny: Środki publiczne – 665 mln euro Minister wła ściwy ds. rozwoju regionalnego Wytyczne
Przygotowanie zmian upraszczaj ących procedury zwi ązane z Działanie przygotowaniem i realizacj ą inwestycji dotycz ących wykorzystania odnawialnych źródeł energii W celu ułatwienia przeprowadzenia inwestycji oraz skrócenia czasu ich przeprowadzenia konieczne jest przygotowanie kompleksowych zmian w prawie nakierowanych na uproszczenie procedur zwi ązanych z procesem inwestowania w O ŹE. Szczególnie istotne b ędzie dokonanie niezb ędnych zmian w ustawie – Prawo Energetyczne , które pozwol ą na rozwi ązanie problemów zwi ązanych Opis z wydawaniem warunków przył ączenia dla nowych jednostek produkuj ących energi ę elektryczn ą ze źródeł odnawialnych. Wa Ŝne jest równie Ŝ okre ślenie zasad zaliczania do energii z O ŹE energii elektrycznej wyprodukowanej z biodegradowalnej frakcji odpadów komunalnych i przemysłowych oraz zasad sporz ądzania i oceniania raportów oddziaływania na środowisko dla instalacji O ŹE zlokalizowanych w obszarach cennych przyrodniczo.
Narz ędzia realizacji: Organ odpowiedzialny: Regulacje prawne Minister wła ściwy ds. gospodarki
Przygotowanie analizy dotycz ącej perspektyw wykorzystania energii ze Działanie źródeł odnawialnych Obecnie nie istniej ą Ŝadne wiarygodne analizy dotycz ące rzeczywistych Opis mo Ŝliwo ści rozwoju odnawialnych źródeł energii w Polsce. Celowe jest wi ęc opracowanie dokładnej analizy, która byłaby podstawą do planowania
114 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
działa ń zarówno przez Rz ąd, jak i przez przedsi ębiorców. Narz ędzia realizacji: Organ odpowiedzialny: Środki publiczne – 600 ty ś złotych Minister wła ściwy ds. gospodarki
Priorytet 2 Wzrost udziału biokomponentów w rynku paliw transportowych
Wzrost udziału biokomponentów w rynku paliw transportowych, jest istotnym elementem działa ń nakierowanych na zwi ększenie udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie energetycznym kraju. Jest równie Ŝ niezwykle istotny z punktu widzenia obni Ŝenia emisji zanieczyszcze ń sektora transportu. W zwi ązku z tym utrzymywane b ędą stabilne mechanizmy wsparcia dla produkcji i wykorzystania biokomponentów w transporcie oraz planuje si ę osi ągni ęcie wyznaczonego w dyrektywie 2003/30/WE celu 5,75% udziału biokomponentów w rynku paliw transportowych. Polska d ąŜ yć b ędzie do zrealizowania przez Uni ę Europejsk ą celu osi ągni ęcia w 2010 r. 10% udziału biokomponentów w rynku paliw transportowych, wynikaj ącego z ustale ń Rady Europejskiej z 8-9 marca 2007 r. Ze wzgl ędu na wy Ŝsze koszty produkcji oraz ni Ŝsz ą warto ść opałow ą biokomponentów w porównaniu do paliw ropopochodnych, Rz ąd RP podejmowa ć b ędzie działania, które zapewni ą opłacalno ść ekonomiczn ą całego procesu – pocz ąwszy od pozyskiwania surowców rolniczych, przez wytwarzanie biokomponentów, produkcj ę biopaliw ciekłych i paliw ciekłych z dodatkiem biokomponentów, a ko ńcz ąc na wykorzystaniu tego paliwa. Działania te okre ślone zostały w „Wieloletnim programie promocji biopaliw lub innych paliw odnawialnych na lata 2008 – 2014”, który b ędzie konsekwentnie realizowany. Przyj ęte w tym dokumencie rozwi ązania powinny gwarantowa ć stabilno ść warunków funkcjonowania dla wszystkich podmiotów zwi ązanych z rynkiem biokomponentów i biopaliw ciekłych, co jest niezb ędne do tworzenia długookresowych planów gospodarczych w tym zakresie oraz pozyskania przez przedsi ębiorców finansowania dla nowych inwestycji. W celu realizacji priorytetu Rz ąd RP podejmie nast ępuj ące działania krótkoterminowe: Realizacja „Wieloletniego programu promocji biopaliw lub innych paliw Działanie odnawialnych na lata 2008-2014” . Opis „Wieloletni program promocji biopaliw lub innych paliw odnawialnych na lata
115 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
2008-2014” zawiera kompleksowy plan działa ń pa ństwa maj ących na celu zwi ększenie wykorzystania biokomponentów i biopaliw ciekłych. Działania te s ą skierowane na dwa obszary: Wsparcie dla produkcji biokomponentów i biopaliw ciekłych (działania nastawione na wzmo Ŝenie strony poda Ŝy biokomponentów i biopaliw ciekłych). Stymulowanie popytu na biokomponenty i biopaliw ciekłe. Narz ędzia realizacji: Organ odpowiedzialny: Regulacje prawne Minister wła ściwy ds. gospodarki Środki publiczne
2. Cele strategiczne i scenariusze rozwoju technologii O ŹE na rok 2010 oraz wysoko ści niezb ędnych dopłat ze środków publicznych W obszarze rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii Polska b ędzie d ąŜ yła do osi ągni ęcia do 2010 roku 9% udziału tych źródeł w bilansie energii pierwotnej oraz 10% udziału biokomponentów w rynku paliw transportowych. Cele te zostały okre ślone na podstawie dost ępnych w 2007 roku analiz potencjału rozwoju energetyki odnawialnej. Mog ą one podlega ć dalszej modyfikacji po wykonaniu kolejnych ekspertyz w tym zakresie. Polska b ędzie rozwija ć wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych. Przewiduje si ę , Ŝe dzi ęki dalszemu wspieraniu odnawialnych źródeł energii, ich znaczenie b ędzie rosło. Z przyczyn obiektywnych zakres tego rozwoju ma ograniczenia zwi ązane przede wszystkim z dost ępno ści ą zasobów energii odnawialnej oraz ewentualnymi kolizjami środowiskowymi wynikaj ącymi z nadmiernej eksploatacji tych zasobów. Nale Ŝy wyra źnie podkre śli ć, Ŝe rozwój energetyki odnawialnej nie uwzgl ędniaj ący takich ogranicze ń mo Ŝe prowadzi ć do bardzo powa Ŝnych zagro Ŝeń środowiska, a tym samym podwa Ŝać sens takich działa ń. Promuj ąc rozwój energetyki odnawialnej nale Ŝy równie Ŝ bra ć pod uwag ę jej wpływ na ceny energii oraz na bezpiecze ństwo pracy systemu energetycznego. Wsparcie rozwoju odnawialnych źródeł energii dotyczy ć b ędzie zarówno energii elektrycznej, cieplnej oraz biopaliw. Kontynuowane b ędą rozpocz ęte wcze śniej mechanizmy wsparcia, m.in. w postaci „zielonych certyfikatów”. Na szersz ą skal ę nast ąpi bezpo średnie wsparcie inwestycji w zakresie budowy nowych jednostek wytwarzania energii z tych źródeł. Stopniowo likwidowane b ędą istniej ące obecnie bariery w rozwoju energetyki odnawialnej, takie jak np. kwestie zwi ązane z uzyskaniem technicznych warunków przył ączenia do sieci.
116 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Nast ąpi realizacja wieloletniego programu promocji biopaliw, zapewniaj ąc opłacalno ść produkcji oraz wykorzystywania tego rodzaju paliw. Na podstawie ekspertyzy "Ekonomiczne i prawne aspekty wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce" (EC BREC, 2000) oraz oszacowa ń eksperckich, zostały przygotowane trzy scenariusze rozwoju, zakładaj ące stosowne przyrosty mocy zainstalowanej w poszczególnych grupach technologii wykorzystuj ących odnawialne źródła energii, ale ró Ŝni ące si ę udziałem energii elektrycznej produkowanej ze źródeł odnawialnych. Poni Ŝej przedstawiono zało Ŝenia trzech scenariuszy rozwoju, a zestawienie wyników symulacji i analiz przedstawia tabela 1. Scenariusz 7,5% - zakładaj ący udział energii elektrycznej produkowanej ze źródeł odnawialnych na poziomie 7,5% całkowitej produkcji energii elektrycznej w Polsce w roku 2010. Przyj ęty udział energii elektrycznej w tym scenariuszu odpowiada zało Ŝeniom projektu rozporz ądzenia Ministra Gospodarki w sprawie zakupu energii elektrycznej i ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych, w tym odnawialnych. Scenariusz 9% - zakładaj ący udział energii elektrycznej produkowanej ze źródeł odnawialnych na poziomie 9% całkowitej produkcji energii elektrycznej w Polsce w roku 2010, po średni pomi ędzy zało Ŝeniami projektu rozporz ądzenia Ministra Gospodarki, a projektem dyrektywy. Scenariusz 12,5% - zakładaj ący udział energii elektrycznej produkowanej ze źródeł odnawialnych na poziomie 12,5% całkowitej produkcji energii elektrycznej w Polsce w roku 2010. Przyj ęty udział energii elektrycznej jest zgodny z wymogami Unii Europejskiej zawartymi w projekcie dyrektywy z dnia 30 czerwca 2000 r. o promocji wykorzystania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych. W projekcie dyrektywy zakłada si ę obligatoryjny 12,5% udział energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w całkowitym bilansie produkcji energii elektrycznej UE w roku 2010. We wszystkich trzech scenariuszach został zało Ŝony taki sam udział energii geotermalnej i biopaliw ciekłych. Kryterium doboru technologii była minimalizacja dopłat do inwestycji oraz ulg podatkowych, przy jednoczesnym zapewnieniu warunków do konsekwentnego i racjonalnego rozwoju poszczególnych technologii. Dokonano te Ŝ porównania, zaproponowanych w poszczególnych grupach technologii, przyrostów mocy zainstalowanej i produkcji energii z danymi zawartymi w oficjalnych dokumentach Unii Europejskiej (Biała Ksi ęga). Na podstawie wysoko ści nakładów inwestycyjnych na jednostk ę mocy
117 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism zainstalowanej, okre ślono całkowit ą warto ść nowych inwestycji w sektorze energetyki odnawialnej w latach 2000-2010. Na podstawie znanych (na rok 1999) wysoko ści niezb ędnych dopłat do inwestycji, czyni ących je atrakcyjnymi dla inwestorów oraz przewidywanego spadku jednostkowych kosztów inwestycyjnych i poprawy konkurencyjno ści technologii wykorzystuj ących odnawialne źródła energii do roku 2010, okre ślono całkowit ą i średnioroczn ą (w okresie dziesi ęciu lat) wysoko ść niezb ędnych dopłat do inwestycji ze środków publicznych w postaci dotacji, kredytów preferencyjnych, wliczaj ąc w to ewentualne zwolnienia i ulgi podatkowe. Uzyskanie całkowitej zdolno ści produkcyjnej technologii wykorzystuj ących odnawialne źródła energii w wysoko ści ok. 340 PJ w roku 2010, wymaga ć b ędzie wzrostu łącznej mocy zainstalowanej (cieplnej i elektrycznej) w ilo ści 19,6 GW (scenariusz 7,5%), 18,3 GW (scenariusz 9%) oraz 15,7 GW (scenariusz 12,5%) przy dodatkowych zdolno ściach produkcyjnych si ęgaj ących ok. 235 PJ (identyczne we wszystkich trzech wariantach, aby uzyska ć 7,5 % udziału energii odnawialnej w bilansie energii pierwotnej w roku 2010). Ró Ŝnice w wymaganych mocach zainstalowanych dla ró Ŝnych wariantów przy tej samej ogólnej produkcji energii wynikaj ą z ró Ŝnej wydajno ści technologii wykorzystuj ących odnawialne źródła energii liczonej z jednostki mocy zainstalowanej. W zaproponowanej konfiguracji technologii, wymagane nakłady inwestycyjne do roku 2010 wynios ą dla ka Ŝdego ze scenariuszy odpowiednio (ceny roku 1999 r.): • Wariant 7,5% 14 508 mln zł • Wariant 9% 15 263 mln zł • Wariant 12,5% 19 103 mln zł Wyniki symulacji i analiz pokazały, Ŝe wzrost udziału energii elektrycznej w poda Ŝy energii ze źródeł odnawialnych w roku 2010 zwi ększa kwot ę wymaganej dopłaty ze środków publicznych oraz wymaga szerszego wykorzystania energii wiatru i biomasy do wytwarzania ciepła i elektryczno ści. Planowy rozwój energetyki odnawialnej w latach 2000-2010 pozwoliłby na znaczne obni Ŝenie kosztów.
118 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Scenariusz - 7,5% energii elektrycznej z O ŹE, 2010r. ScenariuszMechanizmu Finansowego - 9% energii elektrycznej z O ŹE, 2010 r. Scenariusz - 12,5% energii elektrycznej z O ŹE, 2010 r. Dodatkowa Łączna Łączna Łączna Udział energii Dodatkowa Łączna roczna Łączna Łączna Udział energii Dodatkowa moc Łączna roczna Łączna roczna Łączna Udział energii moc roczna roczna produkcja wyprodukowan moc produkcja roczna produkcja wyprodukowan zainstalowana w produkcja produkcja produkcja wyprodukowa zainstalowana produkcja produkcja energii z ej z Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein anO ŹE w zainstalowana energii produkcja energii z ej z O ŹE w d Norway latach 2000- energii energii energii z nej z O ŹE w w latach 2000- energii energii OŹE w through the EEA Financial Mechanism and the Norwegi2010r, w latach 2000- elektrycznej z energii OŹE w 2010r, an Financial 2010r, elektrycznej z cieplnej z OŹE w 2010r, TECHNOLOGIA O ŹE 2010r, elektrycznej cieplnej z Polsce w 2010r, OŹE w Polsce Mechanismcieplnej z Polsce w OŹE w Polsce OŹE w Polsce Polsce w z O ŹE w OŹE w 2010r, w 2010r, OŹE w 2010r, w 2010r, w 2010r, 2010r, Polsce w Polsce w Polsce w 2010r, 2010r, 2010r, MW GWh TJ TJ % MW GWh TJ TJ % MW GWh TJ TJ % Elektrownie wiatrowe 600 1200 0 4320 2,5 800 1600 0 5760 2,5 1600 3200 0 11520 4,9
Małe elektrownie wodne 200 800 0 2880 1,2 200 800 0 2880 1,2 300 1200 0 4320 1,8
Systemy fotowoltaiczne 2 2 0 7,2 0,0 2 2 0 7,2 0,0 2 2 0 7,2 0,0
Biogazownie komunalne 500 2000 5000 12200 5,2 500 2000 5000 12200 5,2 700 2800 7000 17080 7,3 Biogazownie rolnicze 30 120 150 582 0,2 30 120 150 582 0,2 50 200 250 970 0,4 Gaz wysypiskowy 60 360 420 1716 0,7 60 360 420 1716 0,7 120 720 840 3432 1,5 Kolektory słoneczne 100 0 200 200 0,1 100 0 200 200 0,1 100 0 200 200 0,1 powietrzne Kolektory słoneczne 700 0 2100 2100 0,9 700 0 2100 2100 0,9 500 0 1500 1500 0,6 wodne Ciepłownie automatyczne 4700 0 47000 47000 20,0 4000 0 40000 40000 17,0 3300 0 33000 33000 14,0 na drewno Ciepłownie automatyczne 2200 0 22000 22000 9,4 2000 0 20000 20000 8,5 1800 0 18000 18000 7,7 na słom ę Kotły indywidualne na 8900 0 71200 71200 30,3 8000 0 64000 64000 27,2 5000 0 40000 40000 17,0 biomas ę Elektrociepłownie na 1200 9600 24000 58560 24,9 1500 12000 30000 73200 31,1 1900 15200 38000 92720 39,4 drewno Ciepłownie geotermalne 400 0 2400 2400 1,0 400 0 2400 2400 1,0 400 0 2400 2400 1,0
Metyloestry oleju rzepakowego 2000 0,9 2000 0,9 2000 0,9
Bioetanol 8000 3,4 8000 3,4 8000 3,4 RAZEM 19592 14082 174470 235000 100,0 18292 16882 164270 235000 100,0 15772 23322 141190 235000 100,0
Średnioroczna dopłata ze środków publicznych 228,28 245,15 311,95 Dla ka Ŝdego z trzech scenariuszy w mln. zł
Tabela nr 1. Scenariusze rozwoju technologii O ŹE na rok 2010 oraz wysoko ści niezb ędnych dopłat ze środków publicznych. Źródło: Na podstawie opracowania Ministerstwa Środowiska Warszawa, wrzesie ń 2000r.
119 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
3. Prognoza rozwoju poszczególnych technologii O ŹE w Polsce
Opis obecnego stanu rozwoju technologii O ŹE w Polsce wraz z prognozami ich rozwoju Obecnie podstawowym źródłem energii odnawialnej wykorzystywanym w kraju jest biomasa (wg danych z 2005 r. ok. 98,12%) oraz energia wodna (ok.2%), natomiast energia geotermalna, energia wiatru, promieniowania słonecznego, ma mniejszy udział w bilansie energetycznym. W latach 2000-2006 w Polsce nast ąpił stopniowy wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energetycznym kraju. Przyczyniło si ę do tego mi ędzy innymi: -znaczne zwi ększenie wykorzystania drewna, odpadów drewna i odpadów z przeróbki drzewnej; - uruchomienie lokalnych ciepłowni na słom ę; -uruchomienie trzech ciepłowni geotermalnych; -wybudowanie kilku du Ŝych elektrowni wiatrowych; -uruchomienie licznych małych elektrowni wodnych; -uruchomienie ciepłowni i elektrowni zasilanych biogazem z wysypisk odpadów komunalnych oraz oczyszczalni ścieków; -wykorzystanie energii sło ńca w płaskich kolektorach słonecznych; -dynamiczny wzrost wykorzystania pomp ciepła.
Tabela nr.1 Produkcja energii elektrycznej oraz świadectwa pochodzenia w latach 2005-2006 ( źródło: Urz ąd Regulacji Energetyki – stan 10.05.2007 r.) Rok 2005 Rok 2006 Rodzaj O ŹE Ilo ść energii Ilo ść energii Ilo ść SP [szt.] Ilo ść SP [szt.] [MWh] [MWh] 1 2 3 4 5 Elektrownie na 104 465,281 324 116 691,863 317 biogaz Elektrowni ę na 467 975,678 226 503 846,206 52 biomas ę Elektrownie 135 291,628 288 256 941,724 377 wiatrowe Elektrownie 2 175 559,099 4113 2029 382,611 3340 wodne Współspalanie 877 009,321 299 1 314 336,612 132
Łącznie 3 760 301,007 5 250 4 221 199,016 4 218
120 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Tabela nr 2 Moc zainstalowana koncesjonowanych instalacji O ŹE ( źródło: Urz ąd Regulacji Energetyki – stan 10.05.2007) Rodzaj źródła Moc zainstalowana Liczba instalacji [szt.] OŹE 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. Elektrownie 187,790 238,79 252,79 7 6 6 na biomas ę Elektrownie 31,972 36,76 39,83 67 74 80 na biogaz Elektrownie 83,280 152,56 184,26 64 104 124 wiatrowe Elektrownie 1002,495 1081,43 1083,48 672 684 692 wodne Współspalanie - ok. 1700 ok. 1700 16 18 18 1 509,54 1509,54 Łącznie 1 307,537 (bez (bez 826 886 920 współsp.) współsp.)
Biomasa
Najwi ększe nadzieje na wykorzystanie, jako odnawialne źródło energii, s ą wi ązane z biomas ą. Jej udział w bilansie paliwowym energetyki odnawialnej w Polsce ro śnie z roku na rok. Po uchwaleniu ustawy przez Sejm RP w roku 2006 dotycz ącej biopaliw i wykorzystaniu rzepaku do produkcji biopaliw, nast ępuje dynamiczny rozwój firm produkuj ących biopaliwa, zajmuj ących si ę ich dystrybucj ą, zwi ększa si ę tym samym wielko ść upraw rzepaku. Potencjał produkcji rzepaku w Polsce wynosi ok. 2 mln ton. Z cało ści tego rzepaku mo Ŝna by wyprodukowa ć 583,28 mln litrów biopaliw. Jest to 7% zapotrzebowania na paliwo w skali kraju.
Słoma Polskie rolnictwo produkuje rocznie ok. 25 mln ton słomy (głównie zbo Ŝowej i rzepakowej) oraz siana. Od 1990 r. rosn ą nadwy Ŝki słomy, wyst ępuj ą one przede wszystkim w gospodarstwach energetycznych, przynosz ąc dodatkowe dochody lub oszcz ędno ści gospodarstwom rolnym. Obecnie słoma na cele energetyczne wykorzystywana jest w ok. 20 ciepłowniach osiedlowych o ł ącznej mocy zainstalowanej nieprzekraczaj ącej 18 MW. Zainstalowane moce eksploatowanych kotłowni wahaj ą si ę od 0,5 do 5,5 MW. Szacuj ę si ę, i Ŝ do ko ńca 2005 r. zainstalowano około 175 kotłów na słom ę w gospodarstwach rolnych o łącznej mocy 16 MW.
121 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Drewno Lasy stanowi ą ok. 28,8 proc. powierzchni kraju z tego lasy pa ństwowe zajmuj ą 7,4 mln ha. W 2005 r. w Lasach Pa ństwowych pozyskano 21,6 mln m3 drewna, w tym 2,5 mln m3 drewna opałowego. Generalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych szacuje, Ŝe dalsze 2-2,5 mln m3 odpadów drzewnych pozostaje w lasach ze wzgl ędu na ograniczony popyt. Znaczne ilo ści odpadów drzewnych powstaj ą tak Ŝe w przemy śle drzewnym. Liczb ę instalacji opalanych drewnem szacuj ę si ę na ponad 100 000 szt. W tej liczbie mieszcz ą si ę zarówno małe, nowoczesne kotły do zgazowania drewna z kontrolowanym procesem spalania (kilka tysi ęcy sztuk), jak równie Ŝ tzw. kotły „wielopaliwowe” lub kotły w ęglowe z dopuszczeniem stosowania drewna jako paliwa zast ępczego stosowane zazwyczaj w gospodarstwie domowym i rolnym oraz ok. 110 wi ększych kotłowni przemysłowych (o mocach w zakresie 0,1 – 40 MW) pracuj ących w zakładach przerobu drewna i w przemy śle meblarskim. Najwi ększe moce kotłów i bloków energetycznych oraz największe zu Ŝycie odpadów drzewnych produkcyjnych wyst ępuje w zakładach przemysłu celulozowo-papierniczego. W sektorze komunalnym istnieje zaledwie kilka ciepłowni bazuj ących na odpadach pozyskiwanych w gospodarce le śnej (o mocach 0,5 – 2,5 MW).
Gaz z czynnych składowisk odpadów W Polsce zarejestrowanych jest obecnie ok. 700 czynnych składowisk odpadów, przy czym na wi ększo ści z nich nie ma pełnej kontroli emisji gazu wysypiskowego, (ok. 60% CH 4), który dostaj ąc si ę do środowiska powoduje m.in. wiele zagro Ŝeń dla zdrowia i Ŝycia ludzi i w sposób znacz ący wpływa na pogł ębianie si ę efektu cieplarnianego. Główny potencjał techniczny gazu wysypiskowego w Polsce zwi ązany jest z ok. 100 wi ększych wysypiskach komunalnych. Z powodu cz ęstego braku odpowiednich uszczelnie ń masy składowanych odpadów, zasoby gazu wysypiskowego mo Ŝliwe do pozyskania nie przekraczaj ą 30 – 45% ich całkowitego potencjału technicznego powstaj ącego na wysypisku. Najlepszym sposobem ograniczenia zagro Ŝeń dla środowiska spowodowanych emisjami gazu wysypiskowego jest zbudowanie instalacji do jego odzysku i ewentualnego energetycznego wykorzystania. Obecnie technologie energetycznego wykorzystania gazu wysypiskowego (głównie do produkcji energii elektrycznej lub w skojarzeniu z produkcj ą energii cieplnej) nale Ŝą do najszybciej rozwijaj ących si ę gał ęzi energetyki odnawialnej na świecie. W Polsce jeszcze w 1998 r. działało tylko kilka instalacji. Pierwsze wdro Ŝenia dotyczyły jak dot ąd instalacji produkcyjnych tylko energi ę elektryczn ą, za ś moc zainstalowana na poszczególnych
122 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism składowiskach na ogół nie przekraczała 200 kW. Aktualnie istnieje tendencja budowy instalacji wi ększych (powy Ŝej 1 MW) lub zwi ększania mocy instalacji ju Ŝ istniej ących. Energia cieplna jest najcz ęś ciej zu Ŝywana na potrzeby własne operatora wysypiska, lub jest sprzedawana do miejskiej sieci ciepłowniczej b ądź innych odbiorców (np. du Ŝe kompleksy szklarni). W 2005 r. ł ączna moc instalacji wykorzystuj ących gaz wysypiskowy wynosiła 8,44 MW elektrycznych i ponad 4,5 MW cieplnych. W roku 2004 wytworzono w tych instalacjach ok. 155 GWh energii.
Gaz z fermentacji osadów i ścieków Potencjał techniczny wykorzystania biogazu z oczyszczalni ścieków do celów energetycznych jest bardzo wysoki. Do bezpo średniej produkcji biogazu najlepiej dostosowane s ą oczyszczalnie biologiczne, stosowane we wszystkich oczyszczalniach ścieków komunalnych oraz w cz ęś ci oczyszczalni przemysłowych. Oczyszczalnie ścieków maj ą stosunkowo wysokie zapotrzebowanie własne zarówno na energi ę ciepln ą i elektryczn ą, dlatego wykorzystanie biogazu z fermentacji osadów ściekowych mo Ŝe w istotny sposób poprawi ć ich rentowno ść . W Polsce od roku 1994 zainstalowano 20 biogazowni w miejskich oczyszczalniach ścieków z blokami energetycznymi do produkcji energii elektrycznej, a w budowie s ą nowe. W roku 2006 eksploatowano ok. 30 instalacji. Całkowita moc wszystkich instalacji biogazowych na oczyszczalniach ścieków w Polsce z ko ńcem 2006 r. wynosiła 24,5 MW elektrycznych i ok. 34,4 MW cieplnych.
Energetyka wodna
Energetyczne zasoby wodne Polski s ą niewielkie ze wzgl ędu na niezbyt obfite i niekorzystne rozło Ŝone opady, du Ŝą przepuszczalno ść gruntu i niewielkie spadki terenów. Łączna moc zainstalowana du Ŝych elektrowni wodnych wynosi około 630 MW, a małych 160 MW. Nale Ŝy zauwa Ŝyć, Ŝe moc aktualnie istniej ących elektrowni wodnych mo Ŝe by ć zwi ększona o 20 - 30% poprzez modernizacj ę agregatów pr ądotwórczych. Energetyka wodna w Polsce, wobec obecnie niewielkiego stopnia wykorzystania istniej ącego potencjału technicznego ma szanse w przyszło ści na dalszy rozwój. Praktycznie jedynymi obiektami hydroenergetycznymi, których ilo ść stale wzrasta, głównie za spraw ą inwestorów prywatnych, s ą małe elektrownie wodne, budowane przewa Ŝnie na istniej ących stopniach wodnych. Do grupy małych elektrowni wodnych zalicza si ę obiekty o mocy zainstalowanej
123 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism poni Ŝej 500 kW, jednak niewielkie zasoby wodne Polski powoduj ą, i Ŝ znaczna cz ęść małych elektrowni wodnych dysponuje mocami zainstalowanymi poni Ŝej 100 kW. Szacuj ę si ę, Ŝe w Polsce w roku 2005 czynnych małych elektrowni wodnych było ok. 650. W 2004 roku udział energii wodnej w wytwarzaniu „czystej” energii elektrycznej wynosił 72%. Dynamiczny wzrost wykorzystania energii wiatru w latach 2004-2006 spowodował, Ŝe nast ąpiła zapewne zmiana procentowa w wykorzystaniu energii elektrycznej ze źródeł O ŹE.
Energia geotermalna
W ostatnich latach w kraju zostały przeprowadzone badania, maj ące na celu okre ślenie mo Ŝliwo ści wykorzystania wód geotermalnych do celów grzewczych. O ile potencjał techniczny wód geotermalnych został dokładnie zbadany to nale Ŝy zauwa Ŝyć, Ŝe istnieje potrzeba prowadzenia dalszych bada ń w zakresie odprowadzania do górotworu wykorzystanych wód. Główne zasoby wód geotermalnych koncentruj ą si ę na obszarze ni Ŝowym, zwłaszcza w pasie od Szczecina do Łodzi, w rejonie grudzi ądzko-warszawskim oraz w rejonie Przedkarpackim. Cech ą charakterystyczn ą wszystkich inwestycji geotermalnych jest ich wysoki koszt pocz ątkowy, zwi ązany z konieczno ści ą odwiercania gł ębokich otworów, których koszt szacuje si ę na ok. 50-60 proc. wszystkich nakładów na realizacj ę całej inwestycji. Sfinansowanie za zgod ą Ministra Środowiska, ze środków NFO ŚiGW (pochodz ących z opłat eksploatacyjnych), prac geologicznych zwi ązanych z wykorzystaniem odwiertów eksploatacyjnych i chłonnych inwestycji w Pyrzycach i na Podhalu w bardzo znacz ący sposób przyczyniło si ę do powstania tam pierwszych w Polsce ciepłowni geotermalnych. Ograniczone środki finansowe, jakimi dysponuje Minister Środowiska nie pozwalaj ą jednak na pozytywne zaopiniowanie wszystkich wpływaj ących do NFO ŚiGW wniosków o dofinansowanie prac geologicznych zwi ązanych z budow ą ciepłowni geotermalnych. W Polsce działaj ą obecnie instalacje geotermalne w Ba ńskiej na Podhalu (o mocy 40 MW – docelowo 70 MW), w Pyrzycach koło Szczecina (54,8 MW), a tak Ŝe ostatnio uruchomiona trzecia instalacja w Mszczonowie koło Warszawy (o mocy 7,6 MW). Istnieje 3200 odwiertów (o średniej gł ęboko ści 3500 m) które nale Ŝałoby przekaza ć gminom do zagospodarowania. Kolejn ą mo Ŝliwo ści ą na wi ększe wykorzystanie energii geotermalnej w naszym kraju s ą równie Ŝ pompy ciepła. W ostatnich trzech latach obserwuje si ę dynamiczny wzrost ilo ści montowanych pomp ciepła (s ą to głównie du Ŝe obiekty: muzea, szkoły, hotele).
124 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Energetyka wiatrowa
Energetyka wiatrowa w naszym kraju zacz ęła rozwija ć si ę dopiero na pocz ątku lat dziewi ęć dziesi ątych, głównie na wybrze Ŝu. Rejonami najbardziej uprzywilejowanymi do wykorzystania energii wiatru s ą Wybrze Ŝe Morza Bałtyckiego, Suwalszczyzna i Równina Mazowiecka. W ostatnich latach uruchomiono wiele sieciowych farm wiatrowych. Ponadto funkcjonuje około 150 małych autonomicznych siłowni wiatrowych. Obserwuje si ę du Ŝe zainteresowanie inwestorów prywatnych instalacjami wiatrowymi szczególnie w północno- zachodniej Polsce, gdzie na ró Ŝnych etapach przygotowania realizowanych jest szereg inwestycji. W roku 2004 wytworzono w elektrowniach wiatrowych ok. 142 GWh, oznacza to średnie roczne tempo wzrostu 84% od roku 1997. Niedawno zako ńczyła si ę realizacja inwestycji japo ńskiego koncernu w miejscowo ści Zaj ączkowo (koszt inwestycji ok. 70 mln) gdzie w fazie testów działaj ą 24 siłownie wiatrowe o ł ącznej mocy 48MW. W niedalekiej przyszło ści ma powsta ć 45 takich obiektów w tym rejonie. W roku 2007 w polskich elektrowniach wiatrowych wyprodukowano ponad 302,6 GWh energii elektrycznej. To znacznie wi ęcej ni Ŝ w roku 2006, kiedy z wiatru wyprodukowano 245,5 GWh. Ł ączna moc farm wiatrowych w Polsce przył ączonych do sieci o napi ęciu 110 kV wynosi ok. 270 MW.
Energetyka słoneczna
Energetyka słoneczna praktycznie jest najmniej wykorzystan ą w Polsce form ą energii. Warunki meteorologiczne w Polsce charakteryzuj ą si ę bardzo nierównym rozkładem promieniowania słonecznego w cyklu rocznym, ok. 80 procent całkowitej rocznej sumy nasłonecznienia przypada na sze ść miesi ęcy sezonu wiosenno-letniego. Charakter rozkładu gęsto ści strumienia energii promieniowania, jego struktura wskazuj ą na pewne ograniczenia w mo Ŝliwo ściach jego wykorzystania, zwłaszcza w okresie zimowym. W kilku regionach kraju stosowne s ą kolektory słoneczne (powietrzne i cieczowe). Kolektory powietrzne maj ą najcz ęś ciej zastosowanie w rolnictwie do suszenia płodów rolnych. Ogóln ą ich ilo ść ocenia si ę na 50-60 szt., a ich powierzchni ę na 6000 m 2. S ą one wykorzystywane średnio przez 300-600 godzin rocznie. Kolektory cieczowe znajduj ą zastosowanie przede wszystkim do podgrzewania wody w mieszkaniach, domkach kempingowych, letniskowych obiektach sportowych i rekreacyjnych, w budynkach inwentarskich, paszarniach, a tak Ŝe do podgrzewania wody w zbiornikach, basenach oraz wody technologicznej w małych
125 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism zakładach przemysłowych. Do tej pory zainstalowano w Polsce kilka tysi ęcy instalacji słonecznego podgrzewania wody u Ŝytkowej o ł ącznej powierzchni kolektorów przekraczaj ącej 50 000 m2. Wyra źny wzrost wykorzystania energii słonecznej w Polsce upatruje si ę w coraz szerszym zastosowaniu płaskich cieczowych kolektorów słonecznych do ogrzewania c.w.u. i wspomagania c.o. w budynkach mieszkalnych. Ogniwa fotowoltaiczne, w których dokonuje si ę konwersji promieniowania słonecznego na energi ę elektryczn ą w Polsce u Ŝytkowane s ą w niewielkim zakresie. Jednak Ŝe w 2004 r. odnotowano 120% przyrostu tego rodzaju instalacji w porównaniu do stanu z roku 2003. Przykładem mo Ŝe by ć instalacja układu fotowoltaicznego o mocy 21 kW na budynku Politechniki Warszawskiej.
Prognozy rozwoju energii ze źródeł odnawialnych w Polsce
Podobnie jak w przypadku potrzeb energetycznych ocena potencjałów zasobów energetycznych mo Ŝe by ć realizowana na kilka sposobów. Wybrana metoda oceny tego potencjału zale Ŝy przede wszystkim od rodzaju tego potencjału. Z punktu widzenia praktycznych mo Ŝliwo ści wykorzystania O ŹE mo Ŝna wyró Ŝni ć nast ępuj ące grupy potencjału energetycznego: potencjał teoretyczny, mo Ŝliwy do wykorzystania pod warunkiem istnienia okre ślonych urz ądze ń o wysokiej sprawno ści, braku ogranicze ń technicznych, całkowitym dost ępie do potencjału (zało Ŝenie, Ŝe nie jest on wykorzystywany na inne cele), potencjał techniczny, mo Ŝliwy do wykorzystania z technicznego punktu widzenia tj. przy istniej ących w danym momencie urz ądzeniach, nie uwzgl ędnia jednak opłacalno ści jego wykorzystania, potencjał ekonomiczny (rynkowy), jako ta cz ęść potencjału technicznego, której wykorzystanie jest ekonomicznie uzasadnione. Istniej ą znaczne rozbie Ŝno ści w ocenie potencjału technicznego odnawialnych źródeł energii wyst ępuj ących w Polsce. Mo Ŝe on zosta ć okre ślony na podstawie wykonanych szczegółowych analiza technicznych. Ocena musi bra ć pod uwag ę uwarunkowania techniczne i dost ępno ść danych urz ądze ń w okre ślonym momencie czasu. Obliczenie potencjału technicznego b ędzie wygl ądało inaczej w przypadku niemal ka Ŝdego źródła energii. Roczny techniczny potencjał odnawialnych źródeł energii wg czterech ró Ŝnych źródeł przedstawia tabela poni Ŝej
126 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Tabela nr 3 Roczny techniczny potencjał odnawialnych źródeł energii wg ró Ŝnych źródeł. jest wg IBMER/ECBREC IBMER – dla J.Hauf – AGH – dla Min. Polskiego raport dla (2001 r.) Środowiska, Źródło energii Klubu Banku Lp „Strategia odnawialnej Ekologicznego Światowego rozwoju (1997 r.) (1996 r.) energetyki
[PJ] odnawialnej” [PJ] [PJ] [PJ] 1 2 3 4 5 6 1 Biomasa 625 895 895 810 2 Energia wodna 43 43 43 30 Zasoby 3 625 000 200 1 512 200 geotermalne 4 Energia wiatru 140 36 36 45 Promieniowanie 5 280 1 340 1 340 370 słoneczne Ogółem 625 870 2514 3860 1414
Analizuj ąc potencjał techniczny w krajach UE i Polsce mo Ŝna zauwa Ŝyć, Ŝe potencjał techniczny odnawialnych źródeł energii w Polsce jest relatywnie du Ŝy. Teoretycznie najwi ększy potencjał tkwi w zasobach wód geotermalnych, jednak ich wydobywanie i energetyczne zagospodarowanie jest opłacalne do gł ęboko ści 2000m, gdy ich temperatura przekracza 65°C, a zasolenie jest mniejsze ni Ŝ 30g/l. Stosuj ąc pompy ciepła, temperatur ę opłacalno ści u Ŝytkowania złó Ŝ geotermalnych mo Ŝna obni Ŝyć do ok. 40°C. Przyjmuj ąc wy Ŝej zało Ŝone kryteria opłacalno ści stosowania tego no śnika energii, ponad 40% obszaru Polski ma mo Ŝliwo ści wykorzystania energii geotermalnej. Drugim, co do wielko ści potencjałem technicznym z odnawialnych źródeł energii w Polsce jest potencjał energii promieniowania słonecznego. Oszacowano, mi ędzy innymi na podstawie dokumentów: Strategia Zrównowa Ŝonego Rozwoju Polski do Roku 2025 oraz Strategia rozwoju energetyki odnawialnej, Ŝe rocznie mo Ŝna w Polsce pozyska ć 1,34EJ energii z promieniowania słonecznego, głównie za spraw ą kolektorów słonecznych. Jednak w rzeczywisto ści przy obecnej koniunkturze, poziomie cen na no śniki energii ze źródeł odnawialnych i światowej stabilizacji energetycznej, mo Ŝemy jedynie zagospodarowa ć ok. 0,02 EJ/a energii słonecznej. Wi ąŜ e si ę to z konieczno ści ą zainstalowania ok. 11 km 2 czynnej powierzchni kolektorów słonecznych.
127 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
W porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej, posiadamy równie Ŝ du Ŝy potencjał techniczny biomasy. Odpady pochodzenia ro ślinnego lub biomasa z plantacji energetycznych, mo Ŝe by ć na wiele sposobów wykorzystana. Z prac prognostycznych wykonanych przez polskich specjalistów (Zało Ŝenia polityki energetycznej Polski do roku 2020) wynika, Ŝe w 2010 roku w Polsce udział energii odnawialnej w zu Ŝyciu energii pierwotnej b ędzie wynosił od 5,06% do 5,74% (233,3 – 263,8 PJ) w zale Ŝno ści od przyj ętego scenariusza makroekonomicznego. Odsetek ten jest około dwukrotnie ni Ŝszy od zalecanego przez Uni ę Europejsk ą, dla krajów członkowskich. W Polsce nie jest jednak mo Ŝliwa realizacja takich samych zada ń – warto ściowo i terminowo – co do udziału energii odnawialnej w bilansie paliwowo – energetycznym jakie stawia sobie Unia Europejska, zwłaszcza w krótkim okresie do roku 2010. Jest to spowodowane przede wszystkim wieloletnim opó źnieniem naszego kraju w stosunku do UE w systemowym stosowaniu mechanizmów wspieraj ących rozwój odnawialnych źródeł energii. Natomiast w perspektywie długoterminowej, maj ąc na uwadze podobny potencjał techniczny powinni śmy dąŜ yć do osi ągni ęcia zbli Ŝonego udziału energii odnawialnej w bilansie energetyczno – paliwowym kraju jaki stawia krajom członkowskim Unia Europejska.
4. Zało Ŝenia operacyjne wynikaj ące ze strategii gminy na tle strategii powiatowych i wojewódzkich
Strategia województwa małopolskiego w odniesieniu do O ŹE.
Jednym z celów strategicznych rozwoju regionu jest zwi ększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym regionu. Realizacja tego celu przyczyni si ę do oszcz ędzania zasobów surowców energetycznych oraz redukcji emisji zanieczyszcze ń, zwłaszcza w kontek ście obserwowanego ostatnio intensywnego rozwoju gospodarki. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii zamiast paliw kopalnych jest najbardziej efektywn ą metod ą ograniczenia emisji do atmosfery, nie tylko tzw. gazów cieplarnianych jak dwutlenek w ęgla, ale tak Ŝe takich zanieczyszcze ń atmosfery, jak tlenki siarki i azotu oraz pyły. Zastosowanie tych źródeł do wytwarzania energii przynosi znaczny efekt ekologiczny zarówno w skali lokalnej, jak i globalnej. Ponadto wykorzystanie energii odnawialnej mo Ŝe przyczyni ć si ę do zwi ększenia bezpiecze ństwa energetycznego regionu, a zwłaszcza do
128 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism poprawy zaopatrzenia w energi ę na terenach o słabo rozwini ętej infrastrukturze energetycznej. Podniesienie poziomu wiedzy mieszka ńców w zakresie ekorozwoju i zrozumienie zasad zrównowa Ŝonego rozwoju i ochrony środowiska pozwoli na podniesienie poziomu akceptacji społecznej dla działa ń zmierzaj ących w kierunku rozwoju energii odnawialnej. W konsekwencji działania te przyczyni ą si ę do poprawy stanu jako ści środowiska przyrodniczego oraz zapobiegn ą nieodwracalnym zmianom klimatu.
Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego
Podstawowa odpowiedzialno ść samorz ądu województwa koncentruje si ę na nowoczesnym rozwoju gospodarczym, szeroko rozumianej sferze kulturowej oraz zrównowa Ŝonym gospodarowaniu środowiskiem i przestrzeni ą. 30 stycznia 2006 r. Uchwał ą Nr XLI/527/06 Sejmik Województwa Małopolskiego przyj ął Strategi ę Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007-2013. Realizowana jest ona w dziewi ęciu obszarach polityki rozwoju województwa, w tym obszar dotycz ący ochrony środowiska, w którym celem działań jest wysoka jako ść Ŝycia w czystym i bezpiecznym środowisku przyrodniczym. W ramach tego obszaru rozwoju został wskazany kierunek polityki: VI.2 Ochrona powietrza i zwi ększenie wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii. Celem działa ń w zakresie ochrony powietrza jest spełnianie norm jako ści powietrza atmosferycznego poprzez redukcj ę emisji zanieczyszcze ń oraz wzrost wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii. Cel ten realizowany b ędzie poprzez budow ę, rozbudow ę i modernizacj ę infrastruktury słu Ŝą cej do wykorzystania energii odnawialnej.
Program Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego
Uchwał ą Nr XI/1333/07 w dniu 24 wrze śnia 2007 r., Sejmik Województwa Małopolskiego przyj ął „Program ochrony środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2007-2014”. Dokument ten prezentuje działania do realizacji w latach 2007-2010 oraz w ogólnym zarysie kierunki działa ń do roku 2014. Celem nadrz ędnym polityki ekologicznej województwa, sformułowanym w Programie, jest poprawa jako ści Ŝycia mieszka ńców województwa małopolskiego poprzez działania zmierzaj ące do likwidacji zaniedba ń w
129 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism ochronie środowiska i racjonalnego gospodarowania jego zasobami.
Długoterminowa polityka ochrony środowiska do roku 2014 Cel : Spełnienie norm jako ści powietrza atmosferycznego poprzez sukcesywn ą redukcj ę emisji zanieczyszcze ń do powietrza. Kierunek działa ń: Zwi ększanie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w szczególno ści energii geotermalnej oraz wodnej.
Plan działa ń krótkoterminowy na lata 2007-2010 Cel : Zwi ększenie wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii. Działania obejmuj ą: • Budow ę, rozbudow ę i modernizacj ę infrastruktury słu Ŝą cej do produkcji i przesyłu energii odnawialnej (energia wiatrowa, wodna, geotermalna, ogniwa słoneczne, biomasa). • Aktywizacj ę i wspieranie samorz ądów lokalnych w kierunku wykorzystania lokalnych zasobów O ŹE. • Rozeznanie potrzeb i mo Ŝliwo ści wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii w województwie małopolskim. • Stworzenie bazy informacji o wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii. • Zwi ększenie udziału biopaliw w odniesieniu do paliw u Ŝywanych w transporcie. • Promocj ę i wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz technologii zwi ększaj ących efektywne wykorzystanie energii i zmniejszaj ących materiałochłonno ść gospodarki. • Prowadzenie upraw ro ślin energetycznych zwłaszcza na terenach o słabych parametrach rolniczych.
Misja Województwa Małopolskiego
Zgodnie ze strategi ą rozwoju, generalnym – strategicznym celem rozwoju Województwa Małopolskiego jest jej misja:
130 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
„Małopolska – regionem szans wszechstronnego rozwoju ludzi i nowoczesnej gospodarki, silnym aktywno ści ą swych mieszka ńców, czerpi ącym z dziedzictwa przeszło ści i zachowuj ącym to Ŝsamo ść w integruj ącej si ę Europie”.
• W analizie SWOT zamieszczonej w regionalnej strategii innowacji województwa małopolskiego znajdujemy odniesienie do problematyki dotycz ącej O ŹE:
Słabe strony Mocne strony
Nauka, badania Du Ŝy nacisk na badania podstawowe w Istnienie licznych jednostek badawczo – jednostkach badawczych – w tym tak Ŝe w JBR- rozwojowych. ach, aktualnie odległe od potencjonalnych Wysoki udział ludno ści z wy Ŝszym zastosowa ń rynkowych. wykształceniem. Mała skuteczno ść działalno ści informacyjno – promocyjnej ze strony jednostek badawczych, skierowanej do przedsi ębiorców. Instytucje wsparcia Brak jednego punktu kontaktowego dla Istnienie Regionalnego Punktu Kontaktowego przedsi ębiorców szukaj ących partnerów w śród Programów Ramowych UE. jednostek badawczych. Rozwini ęta oferta szkoleniowa w zakresie Brak krajowego i regionalnego systemu mo Ŝliwo ści pozyskiwania funduszy z finansowania przedsi ęwzi ęć innowacyjnych. programów UE.
Przedsi ębiorstwa, gospodarka Brak zrozumienia istoty i znaczenia innowacji Istnienie firm o du Ŝym potencjale przez pracowników przedsi ębiorstw. innowacyjnym i mocnej pozycji na rynku Niedostateczna liczba innowacyjnych M ŚP w krajowym i mi ędzynarodowym. Małopolsce. Rozwini ęty przemysł przetwórczy w zakresie Zbyt mała ilo ść firm z zagranicznym kapitałem, produkcji rolnej i sadowniczej. wymuszaj ących rozwój innowacyjnych przedsi ęwzi ęć .
• W analizie SWOT zamieszczonej w Regionalnym Programie Operacyjnym województwa w zakresie Infrastruktury i środowiska, gospodarki oraz zasobów ludzkich, tak Ŝe znajdujemy odniesienie do problematyki dotycz ącej O ŹE:
Słabe strony Mocne strony
Infrastruktura i środowisko
131 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Niski odsetek Małopolan obsługiwanych przez Du Ŝe zasoby wód mineralnych i komunalne oczyszczalnie ścieków. geotermalnych. Niski udział selektywnej zbiórki odpadów. Post ępuj ąca poprawa stanu środowiska, Niskie wykorzystanie potencjału odnawialnych szczególnie zasobów wodnych. źródeł energii. Zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń powietrza.
Gospodarka Brak du Ŝych, zwartych i wyposa Ŝonych w media Najwi ększy potencjał i najwi ększa w śród terenów inwestycyjnych. regionów niespołecznych dynamika w zakresie Słaby popyt przedsi ębiorstw na prace badawczo – nakładów i zatrudnienia w działalno ści rozwojowe. badawczej i rozwojowej w Polsce. Rozwini ęte zaplecze naukowe i badawcze w regionie.
Zasoby ludzkie Niski poziom wykształcenia lu dno ści Młode i dobrze wykształcone społecze ństwo. zamieszkuj ącej obszary wiejskie. Mniejsza ni Ŝ w kraju wra Ŝliwo ść rynku pracy na Niewystarczaj ąca elastyczno ść zasobów pracy w zmiany koniunkturalne gospodarki. regionie w dostosowywaniu si ę do wymaga ń rynku.
• OŹE w świetle strategii województwa - podsumowanie :
Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych jest jednym z warunków zrównowa Ŝonego rozwoju województwa małopolskiego. Zwi ększenie udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie paliwowo-energetycznym, przyczyni si ę do oszcz ędzania zasobów surowców energetycznych, poprawy stanu środowiska poprzez redukcj ę emisji zanieczyszcze ń oraz zmniejszenie ilo ści wytwarzanych odpadów. Odnawialne źródła energii powinny stanowi ć istotny udział w bilansie energetycznym. Mog ą przyczyni ć si ę do zwi ększenia bezpiecze ństwa regionu, a zwłaszcza do poprawy zaopatrzenia w energi ę na terenach o słabo rozwini ętej infrastrukturze energetycznej. Rozwój odnawialnych źródeł energii jest elementem katalizuj ącym inwestycje i rozwój gospodarczy. Tak du Ŝy potencjał mo Ŝliwo ści wykorzystania O ŹE w województwie małopolskim stawia go na czele polskich województw, które mog ą traktowa ć odnawialne źródła energii jako element zdywersyfikowanego rozwoju.
Strategia powiatu limanowskiego w odniesieniu do O ŹE
132 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• Zapis w strategii powiatu odnosz ący si ę do O ŹE: W strategii powiatu limanowskiego nie uwzgl ędniono Ŝadnych szczegółów odnosz ących si ę do O ŹE. Jednak ogólnie ochrona środowiska przyrodniczego, która nierozerwalnie wi ąŜ e si ę z konieczno ści ą wprowadzania odnawialnych źródeł energii, została zawarta w strategii jako jeden z głównych obszarów strategicznych.
• OŹE w świetle strategii powiatu oraz w powi ązaniu ze strategi ą województwa – podsumowanie: Jak wida ć na podstawie wy Ŝej zamieszczonych zapisów, strategia powiatu limanowskiego nie precyzuje konkretnych kierunków działa ń oraz obszarów na terenie powiatu, gdzie źródła energii odnawialnej mogłyby stanowi ć podstaw ę jego rozwoju. Jednak strategia powiatu w powi ązaniu ze strategi ą województwa zauwa Ŝa potencjał i szanse zwi ązane z wykorzystaniem energii odnawialnych na swoim terenie.
Strategia i Program Ochrony Środowiska gminy Jodłownik w odniesieniu do O ŹE
Misja gminy Jodłownik: „Misj ą gminy JODŁOWNIK jest okre ślenie takich warunków społecznych i gospodarczych, które spowoduj ą popraw ę warunków pracy i edukacji, ekonomiczn ą stabilizacj ę poziomu Ŝycia, w taki sposób by osi ągni ęcia gminy były odzwierciedleniem d ąŜ eń ogółu mieszka ńców. Nadrz ędnym, wi ęc celem b ędzie poprawa opłaty pracy zatrudnionych w produkcji rolniczej i poza gospodarstwem w celu podniesienia standardu Ŝycia społeczno ści gminy. Realizacja misji musi opiera ć si ę o zasad ę zachowania czystego środowiska przyrodniczego, zagospodarowan ą rolniczo przestrze ń produkcyjn ą, solidn ą infrastruktur ę i zachowanie posiadanych zasobów kulturalnych. Reasumuj ąc: Gmina JODŁOWNIK b ędzie bogat ą gmin ą poprzez rozwój wybranych kierunków produkcji rolniczej i sadowniczej, przedsi ębiorczo ści, usług i turystyki.” W zestawieniu rekomendowanych zada ń Programu Ochrony Środowiska Gminy Jodłownik odnosz ących si ę do wykorzystania odnawialnych źródeł energii znalazły si ę nast ępuj ące punkty: - Zmniejszenie energochłonno ści gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych
133 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Opracowanie i wdro Ŝenie (zgodnie z Prawem Energetycznym) planów zaopatrzenia w energi ę. Dokument ten powinien okre śla ć rozwi ązania w tym przedmiocie na obszarze gminy z uwzgl ędnieniem zasad ochrony środowiska. 2. Wprowadzenie energooszcz ędnych technologii i urz ądze ń w przemy śle energetyce oraz podniesienie ich sprawno ści. 3. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej, w systemach przesyłowych, przede wszystkim poprzez uszczelnienie ruroci ągów oraz ich wła ściw ą eksploatacj ę. 4. Poprawa parametrów energetycznych budynków - termorenowacja (dobór otworów drzwiowych i okiennych o niskim współczynniku przenikalno ści cieplnej, wła ściwa izolacja termiczna ścian - ocieplenie budynków, lokalizacja nowych obiektów zgodnie z naturaln ą (cieplejsz ą), kierunkow ą orientacj ą stron świata). 5. Stosowanie indywidualnych liczników ciepła. 6. Zwi ększenie udziału energii otrzymywanej z surowców odnawialnych w całkowitym zu Ŝyciu energii. - Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Instalowanie kotłów wykorzystuj ących ekologiczne no śniki ciepła (drewno, gaz oraz no śniki niekonwencjonalne, pochodz ące z odnawialnych źródeł jak np. energia słoneczna, wiatrowa) dzi ęki czemu b ędzie nast ępowa ć eliminacja w ęgla jako paliwa. 2. Wymiana starych wyeksploatowanych kotłów w ęglowych na nowoczesne, wysoko sprawne, posiadaj ące atest przyjaznych dla środowiska. 3. Rozbudowa sieci gazowej na obszarze gminy i zwi ększenie liczby odbiorców 4. Wspieranie finansowe inicjatyw mieszka ńców zmieniaj ących ogrzewanie w ęglowe na bardziej ekologiczne. 5. Edukacja ekologiczna społecze ństwa na temat wykorzystania proekologicznych no śników energii i szkodliwo ści spalania materiałów odpadowych (szczególnie tworzyw sztucznych).
• Strategia gminy na tle strategii województwa i powiatu - podsumowanie: Z przedstawionych powy Ŝej zapisów popartych konkretnymi cytatami z dokumentów strategicznych województwa, powiatu i gminy wynika, Ŝe nie na kaŜdym szczeblu samorz ądno ści problematyka zwi ązana z odnawialnymi źródłami energii została
134 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism uwzgl ędniona i jednoznacznie wskazana jako jeden z nadrz ędnych celów strategicznych. Strategia wojewódzka wyznaczyła pewne kierunki działa ń realizacyjnych zwi ązanych z O ŹE, w ramach których ka Ŝdy powiat i gmina musi znale źć kierunek działa ń wykonawczych w celu realizowania zada ń słu Ŝą cych zarówno społeczno ści lokalnej jak i społeczno ści województwa. Gminy nie s ą hierarchicznie podporz ądkowane powiatom, które jednak z zało Ŝenia powinny koncentrowa ć i koordynowa ć działania gmin w zakresie zada ń, niemo Ŝliwych do zrealizowania przez nie samodzielnie. W tej sytuacji stworzenie spójnej, kompleksowej strategii rozwoju powiatu oraz powi ązanych z ni ą strategii gminnych jest szczególnie wa Ŝne dla prawidłowego rozwoju zarówno gminy, powiatu, jak i całego województwa. Dlatego główne kierunki rozwoju gminy powinny by ć odzwierciedlone w strategii powiatu, by ć ze sob ą powi ązane i uzupełnia ć si ę wzajemnie.
V.2 Zało Ŝenia wynikaj ące ze stratyfikacji zasobów O ŹE
1. Otoczenie gospodarcze
• Działalno ść gospodarcza na terenie gminy Jodłownik i szanse jej rozwoju. Ze wzgl ędu na swoj ą specyfik ę Gmina Jodłownik jest obszarem na którym dominuje produkcja rolna/sadownicza. Produktem rolnym z którego słynie cała gmina s ą wysokogatunkowe jabłka. Znacz ąca ilo ść gospodarstw rolnych specjalizuj ących si ę w produkcji jabłek w sposób szczególny oddziałuje na gospodark ę gminy Jodłownik oraz gmin ościennych. Ekologiczny charakter gminy implikuje konieczno ść okre ślonych działa ń inwestycyjnych oraz sprzyja rozwojowi turystyki i rekreacji.
200 200 200 200 200 200 J. m. 0 1 2 3 4 5 PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ ZAREJESTROWANE W REJESTRZE REGON WG SEKTORÓW WŁASNO ŚCIOWYCH Ogółem jed.gos ogółem p. 342 368 407 425 396 388 Sektor publiczny jed.gos podmioty gospodarki narodowej ogółem p. 14 16 16 25 24 23
135 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
pa ństwowe i samorz ądowe jednostki prawa jed.gos bud Ŝetowego ogółem p. 4 13 14 23 21 21 jed.gos przedsi ębiorstwa pa ństwowe p. 0 0 0 0 0 0 Sektor prywatny jed.gos podmioty gospodarki narodowej ogółem p. 328 352 391 400 372 365 zakłady osób fizycznych prowadz ących jed.gos działalno ść gospodarcz ą p. 284 - - - - - osoby fizyczne prowadz ące działalno ść jed.gos gospodarcz ą p. - 296 332 341 313 307 jed.gos spółki prawa handlowego p. 1 - - - - - jed.gos spółki handlowe p. - 1 2 3 3 3 spółki prawa handlowego z udziałem jed.gos kapitału zagranicznego p. 0 - - - - - jed.gos spółdzielnie p. 3 3 3 3 3 3 jed.gos fundacje p. 0 0 0 0 0 0 jed.gos stowarzyszenia i organizacje społeczne p. 14 17 18 18 18 18
• Gospodarka rolna i le śna na terenie gminy Jodłownik
Gmina Jodłownik jest gmin ą o charakterze rolniczo – sadowniczym. Du Ŝym zagł ębiem owocowym jest wie ś Góra św. Jana. Tutejsze nowoczesne i wysoko rozwini ęte sady jabłoniowe znane s ą w całej Polsce. Ogólna liczba prowadzonych na terenie gminy gospodarstw ekologicznych szacowana jest na 20. Mieszka ńcy gminy utrzymuj ą si ę z rolnictwa – głównie wspomnianego sadownictwa oraz krzewiarstwa i hodowli bydła. Sady jabłoniowe, gruszowe i śliwowe stanowi ą ponad 30 % powierzchni u Ŝytków rolnych. Gleby terenów górzystych i podgórskich maj ą swój odr ębny charakter wynikaj ący z odmiennego ni Ŝ na terenach równinnych oddziaływania takich czynników glebotwórczych, jak rze źba terenu, warunki klimatyczne i wła ściwo ści skał macierzystych. Na terenie gminy dominuj ą gleby IV i V klasy bonitacyjnej. Ze wzgl ędu na pochodzenie przewa Ŝaj ą gleby brunatne, pseudoglejowe o składzie mechanicznym glin ci ęŜ kich i pyłów ilastych. W dolinach rzecznych z naniesionych materiałów aluwialnych wykształciły si ę mady. Wi ększo ść gleb na omawianym terenie wykształciła si ę ze zwietrzeliny osadów fliszowych o uziarnieniu pyłów
136 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism zwykłych i ilastych. Pyłowy charakter utworów oraz urozmaicona rze źba terenu wpływa na du Ŝą podatno ść tych gleb na zjawiska erozyjne wraz z ruchami masowymi (spełzywanie). Przykładem tych niekorzystnych procesów jest du Ŝa ilo ść w ąwozów, parowów czy jarów, powstaj ących w dolinach cieków i na poboczach dróg dojazdowych. Zjawiska erozji gleb obserwuje si ę przede wszystkim na bardziej nachylonych stokach. Jej nat ęŜ enie jest zale Ŝne od spadku i długo ści zbocza. Im teren jest silniej sfalowany, poprzecinany dolinami, tym spływ wody jest szybszy. Nat ęŜ enie erozji jest wprost proporcjonalne do spadku i długo ści zbocza, przy czym wpływ spadku jest wi ększy od wpływu długo ści zbocza. Z tego wzgl ędu na pola orne nale Ŝy przeznacza ć zbocza o spadkach mniejszych ni Ŝ 20% i dostatecznie dobrej glebie, czyli miejsca, gdzie nie zagra Ŝa zniszczenie gleby wskutek spływów. Na zboczach o spadkach wi ększych od około 6% konieczny jest wła ściwy układ pól umo Ŝliwiaj ący upraw ę poziom ą. Na zboczach o spadkach wi ększych ni Ŝ 10% gleba podczas orki przemieszczana jest przez pług ku dołowi. Najbardziej niebezpieczna, z uwagi na ułatwianie spływu, jest orka z góry w dół zbocza. Istotne znaczenie ma równie Ŝ dobór ro ślin uprawnych (od niego zale Ŝy osłona jak ą zapewniaj ą glebie ro śliny), a tak Ŝe cz ęstotliwo ść orek i innych zabiegów uprawnych. Wieloletnie ro śliny (np. trawy) zabezpieczaj ą nawet przed silnym spływem. Mniej skutecznie chroni ą gleb ę ro śliny ozime, jak Ŝyto, rzepak; jeszcze mniej zbo Ŝa jare osłaniaj ące tylko przed spływem letnim. Szczególne zagro Ŝenie stwarza uprawa ro ślin, które w okresie silnych opadów nie osłaniaj ą nale Ŝycie gleby (np. ziemniaki, buraki, tyto ń, kukurydza), przyczyniaj ącą si ę do znacznych spływów powierzchniowych oraz spłukiwania gruntu. Ze wzgl ędu na podatno ść gleb na degradacj ę naturaln ą, nale Ŝy d ąŜ yć do ograniczenia upraw maj ących najbardziej niekorzystne oddziaływanie. Gleby na terenie gminy charakteryzuj ą si ę kwa śnym odczynem. Procentowy udział gleb u Ŝytkowanych rolniczo o odczynie kwa śnym wynosi około 33%. Ponad 90% gleb charakteryzuje si ę naturaln ą i podwy Ŝszon ą (nie stanowi ącą zanieczyszczenia) zawartości ą metali ci ęŜ kich: kadmu, miedzi i ołowiu. Na omawianym terenie odnotowano słabe zanieczyszczenie kadmem (II stopnia). Ponadto gleby posiadaj ą naturaln ą i podwy Ŝszon ą zawarto ść cynku, niklu. Zawarto ść siarki siarczanowej w glebach kształtowała si ę na poziomie od I – II stopnia, to jest odpowiadała zawarto ści: niskiej średniej i wysokiej. Stopie ń II wskazuje na zawarto ść podwy Ŝszon ą w wyniku antropopresji – chemicznej degradacji gleb (kwa śne deszcze, nadmierne stosowanie nawozów i środków ochrony ro ślin). Pod wzgl ędem zalesienia gmina Jodłownik znajduje si ę na jednym z ostatnich miejsc wśród gmin powiatu limanowskiego, w którym lasy zajmuj ą 41% powierzchni. Lesisto ść
137 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism gminy wynosi natomiast 23,7%. Lasy zlokalizowane s ą głównie na wierzołkach gór i wzniesień, stokach i zboczach nie nadaj ących si ę do wykorzystania rolniczego. Lasy gminy zaliczane s ą do VII Krainy – Karpackiej. Dominuj ącymi gatunkami s ą tu jodła, buk oraz świerk. Gospodarka le śna prowadzona jest przez Nadle śnictwo Limanowa. Na terenie gminy znajduje si ę równie Ŝ gospodarstwo szkółkarskie „ Szczyrzyc”.
2. Otoczenie technologiczne
• Zaopatrzenie w ciepło na terenie gminy Na terenie gminy brak jest zbiorczych systemów grzewczych. Zaopatrzenie w ciepło gminy Jodłownik pokrywane jest z indywidualnych pieców i instalacji grzewczych. Podstawowe źródło energii cieplnej w całej gminie stanowiło paliwo stałe (w ęgiel, koks i drewno).
• Zaopatrzenie w gaz na terenie gminy Długo ść czynnej sieci gazowej – rozdzielczej wynosi w gminie około 114,9 km, co stanowi 11,4% ogólnej ilo ści sieci gazowej w powiecie limanowskim. Sie ć gazowa doprowadzona jest do wszystkich miejscowo ści gminy. Do sieci przył ączonych jest 1440 budynków. Gaz wykorzystywany jest głównie do celów bytowych. Ocenia si ę, Ŝe z uwagi na wysokie ceny gazu, zu Ŝycie jego dla celów grzewczych jest niewielkie.
3. Otoczenie społeczne
• Struktura ludno ści z podziałem na miejscowo ści, prognoza zmian demograficznych Negatywne tendencje demograficzne obserwowane na obszarze całej Unii Europejskiej nie s ą bezpośrednio uwidocznione w przypadku Gminy Jodłownik. Na obszarze Gminy w ostatnich latach wci ąŜ notowany jest dodatni przyrost naturalny (+4), co jest tendencj ą niezwykle korzystn ą, świadcz ącą o dobrym poziomie rozwoju gospodarczego (wynikaj ącym mi ędzy innymi ze specjalizacji w rolnictwie), ale tak Ŝe o okre ślonej perspektywiczno ści.
138 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
J. m. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 STAN LUDNO ŚCI I RUCH NATURALNY Ludno ść wg miejsca zameldowania/zamieszkania i płci ogółem ogółem osoba 8 040 8 083 8 100 8 116 8 138 8 171 m ęŜ czy źni osoba 4 005 4 037 4 047 4 043 4 050 4 063 kobiety osoba 4 035 4 046 4 053 4 073 4 088 4 108 Ruch naturalny wg płci Urodzenia Ŝywe ogółem osoba 121 116 101 103 111 105 m ęŜ czy źni osoba 66 57 54 43 54 55 kobiety osoba 55 59 47 60 57 50 Zgony ogółem ogółem osoba 68 68 70 79 75 72 m ęŜ czy źni osoba 29 28 33 36 37 41 kobiety osoba 39 40 37 43 38 31 Zgony niemowl ąt ogółem osoba 1 1 1 0 3 1 męŜ czy źni osoba 1 0 1 0 1 0 kobiety osoba 0 1 0 0 2 1 Przyrost naturalny ogółem osoba 53 48 31 24 36 33 m ęŜ czy źni osoba 37 29 21 7 17 14 kobiety osoba 16 19 10 17 19 19
4. Uwarunkowania gminy Jodłownik zwi ązane z ochron ą środowiska
Program ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami dla gminy Jodłownik, b ędzie podstawowym dokumentem koordynuj ącym działania na rzecz ochrony środowiska w gminie. W Programie Ochrony Środowiska wskazano nast ępuj ące punkty: - Zmniejszenie energochłonno ści gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Opracowanie i wdro Ŝenie (zgodnie z Prawem Energetycznym) planów zaopatrzenia w energi ę. Dokument ten powinien okre śla ć rozwi ązania w tym przedmiocie na obszarze gminy z uwzgl ędnieniem zasad ochrony środowiska. 2. Wprowadzenie energooszcz ędnych technologii i urz ądze ń w przemy śle energetyce oraz podniesienie ich sprawno ści.
139 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
3. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej, w systemach przesyłowych, przede wszystkim poprzez uszczelnienie ruroci ągów oraz ich wła ściw ą eksploatacj ę. 4. Poprawa parametrów energetycznych budynków - termorenowacja (dobór otworów drzwiowych i okiennych o niskim współczynniku przenikalno ści cieplnej, wła ściwa izolacja termiczna ścian - ocieplenie budynków, lokalizacja nowych obiektów zgodnie z naturaln ą (cieplejsz ą), kierunkow ą orientacj ą stron świata). 5. Stosowanie indywidualnych liczników ciepła. 6. Zwi ększenie udziału energii otrzymywanej z surowców odnawialnych w całkowitym zu Ŝyciu energii. - Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Instalowanie kotłów wykorzystuj ących ekologiczne no śniki ciepła (drewno, gaz oraz no śniki niekonwencjonalne, pochodz ące z odnawialnych źródeł jak np. energia słoneczna, wiatrowa) dzi ęki czemu b ędzie nast ępowa ć eliminacja w ęgla jako paliwa. 2. Wymiana starych wyeksploatowanych kotłów w ęglowych na nowoczesne, wysoko sprawne, posiadaj ące atest przyjaznych dla środowiska. 3. Rozbudowa sieci gazowej na obszarze gminy i zwi ększenie liczby odbiorców. 4. Wspieranie finansowe inicjatyw mieszka ńców zmieniaj ących ogrzewanie w ęglowe na bardziej ekologiczne. 5. Edukacja ekologiczna społecze ństwa na temat wykorzystania proekologicznych no śników energii i szkodliwo ści spalania materiałów odpadowych (szczególnie tworzyw sztucznych).
5. Uwarunkowania gminy Jodłownik wynikaj ące z raportu z warsztatu strategicznego w odniesieniu do inwestycji zwi ązanych z O ŹE.
W raporcie stworzonym na warsztacie strategicznym przeprowadzonym w ramach realizacji projektu dla stworzenia Strategii Ekonenergetycznej dla gminy Jodłownik wynikaj ą nast ępuj ące zało Ŝenia odno śnie wykorzystania w niej odnawialnych źródeł energii: • Gmina Jodłownik ma bardzo dobre warunki do budowy kilku kotłowni zasilanych biomas ą drzewn ą pozyskiwan ą z piel ęgnacji sadów które pokrywaj ą wi ększo ść obszaru gminy
140 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• Gmina posiada sprzyjaj ące warunki do wykorzystania energii słonecznej poprzez instalacj ę kolektorów słonecznych do podgrzewania CWU co bardzo przyczyniłoby si ę do ograniczenia niskiej emisji i poprawy jako ści powietrza. • Gmina posiada tak Ŝe dobre warunki do wykorzystywania pomp ciepła w ogrzewaniu nowobudowanych obiektów z niskotemperaturowym ogrzewaniem oraz w budynkach po termomodernizacji.
7. Zało Ŝenia wynikaj ące ze stratyfikacji w świetle przedstawionych wy Ŝej uwarunkowa ń gminy.
Na podstawie scharakteryzowanych wy Ŝej uwarunkowa ń gminy oraz na podstawie diagnozy wykorzystania O ŹE zamieszczonej w punkcie II.2. sformułowane zostały zało Ŝenia, które s ą podstaw ą do sformułowania misji gminy w odniesieniu do wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz planów strategicznych uj ętych w punkcie IV. Dla zachowania czytelno ści zało Ŝeń zostały one podzielone ze wzgl ędu na źródła energii, których wykorzystanie wi ąŜ e si ę z potencjałem gminy i jej uwarunkowaniami. Dodatkowo sformułowane zało Ŝenia uwzgl ędniaj ą potencjalne mo Ŝliwo ści rozwoju O ŹE na terenie gminy oraz ich brak – uwzględnia to przyj ęty ich podział:
Zało Ŝenia sprzyjaj ące wykorzystaniu O ŹE na terenie gminy:
Energia sło ńca: Gmina posiada bardzo dobre warunki nasłonecznienia, co sprzyja podejmowaniu inicjatyw w zakresie instalacji kolektorów słonecznych i paneli fotowoltaicznych. Dodatkowym atutem przemawiaj ącym za wykorzystaniem energii sło ńca jest ograniczona mo Ŝliwo ść korzystania z sieci cieplnej na terenie gminy. W miesi ącach o lepszym nasłonecznieniu wykorzystanie sło ńca do ogrzewania ciepłej wody znacznie ograniczy zuŜycie energii elektrycznej. Gmina Jodłownik jest gmin ą nastawion ą na intensywny rozwój turystyki co jest dodatkowym argumentem, gdy Ŝ gospodarstwa agroturystyczne, hotele, restauracje ponios ą sporo ni Ŝsze koszty podgrzewania wody dzi ęki energii słonecznej. Na terenie gminy ju Ŝ teraz wiele gospodarstw jest zainteresowane instalacj ą kolektorów słonecznych. Uwarunkowania gminy wynikaj ące z jej geograficznego poło Ŝenia sprzyjaj ą instalacji kolektorów słonecznych. Energia sło ńca mo Ŝe i powinna by ć wykorzystywana na terenie gminy a
141 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism działania władz gminy winny sprowadzi ć si ę do propagowania technologii i rozwi ąza ń w tym zakresie. Relatywnie niski koszt instalacji urz ądze ń do ogrzewania wody dzi ęki promieniowaniu sło ńca umo Ŝliwia rekomendowanie tego typu rozwi ąza ń mniejszym gospodarstwom domowym. Na terenie gminy Jodłownik są zlokalizowane gospodarstwa agroturystyczne, które pod warunkiem łatwego dost ępu do technologii i usług jej instalacji mog ą by ć prekursorami tego typu rozwi ąza ń. Dobrym przykładem do podejmowania przez gospodarstwa indywidualne oraz przedsi ębiorców inicjatyw zwi ązanych z instalacj ą kolektorów mo Ŝe by ć wykorzystanie tej technologii do alternatywnego pozyskiwania energii w budynkach nale Ŝą cych do gminy i zarz ądzanych przez gmin ę: budynki administracji, szkoły, o środki sportowe itp. Równie Ŝ wykorzystanie promieniowania słonecznego bezpo średnio do produkcji energii elektrycznej w ogniwach fotowoltaicznych ma swoj ą przyszło ść na terenie gminy. Produkcja taka jest całkowicie czysta ekologicznie, a przy mo Ŝliwo ści uzyskania dofinansowania z funduszy unijnych staje si ę równie Ŝ konkurencyjna dla tradycyjnych sposobów jej pozyskiwania.
Energia pozyskiwana z biomasy: Wykorzystanie biomasy jako źródła energii w gminie Jodłownik ma du Ŝe szanse powodzenia ze wzgl ędu na znaczny zasób surowca w postaci odpadów z piel ęgnacji sadów, które zajmuj ą ok. 30 % całej powierzchni gruntów rolnych gminy, obróbki drzewnej oraz mo Ŝliwo ści wprowadzenia upraw celowych. Taki sposób pozyskiwania energii cieplnej jest bardzo korzystny dla gminy poniewa Ŝ zapewnia mo Ŝliwo ść uzyskania taniej, ekologicznej energii wykorzystuj ącej jednocze śnie zasoby lokalne gminy.
Zało Ŝenia niesprzyjaj ące wykorzystaniu O ŹE na terenie gminy
Energia wody: Na terenie gminy nie ma du Ŝej liczby rzek mo Ŝliwych do wykorzystania energetycznego. Istniej ące Tarnawka, Stradomka nie posiadaj ą obecnie mo Ŝliwych do wykorzystania spi ętrze ń, a ich potencjał energetyczny jest na tyle mały Ŝe jego wykorzystanie b ędzie wymagało do ść wysokich kosztów inwestycyjnych przy niewielkich efektach zarówno ekologicznych jak i ekonomicznych przedsi ęwzi ęcia.
Energia geotermalna:
142 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
W stanie istniej ącym na terenie gminy brak jest urz ądze ń wykorzystuj ących energi ę geotermaln ą. Nie planuje si ę tak Ŝe prowadzenia Ŝadnych bada ń zwi ązanych z poszukiwaniem złó Ŝ geotermalnych na tym terenie co powoduje i Ŝ nie jest obecnie mo Ŝliwe prowadzenie inwestycji zwi ązanych z tym rodzajem odnawialnych źródeł energii.
Energia wiatru: Gmina nie posiada korzystnych uwarunkowa ń klimatyczno przestrzennych do inwestowania w energetyk ę wiatrow ą. Według mapy wietrzno ści na terenie Polski sporz ądzonej przez IMGW na podstawie obserwacji prowadzonych w latach 1971 – 2000 gmina znajduje si ę na obszarach o mało korzystnych i niekorzystnych warunkach wiatrowych. Poniewa Ŝ pr ędko ść wiatru jest podstawowym kryterium podczas okre ślania lokalizacji turbin wiatrowych nie planuje si ę na terenie gminy inwestycji zwi ązanych z wykorzystaniem energii wiatru.
Zało Ŝenia wynikaj ące ze stratyfikacji - podsumowanie:
• Energia słoneczna mo Ŝe stanowi ć alternatyw ę dla konwencjonalnych systemów ciepłowniczych przynosz ąc spore korzy ści ekonomiczne ich u Ŝytkownikom. • Ze wzgl ędu na znaczne zasoby biomasy zwi ązane przede wszystkim z profilem rolnictwa na terenie gminy mo Ŝliwa jest modernizacja systemów ogrzewania zarówno w budynkach prywatnych jak i u Ŝyteczno ści publicznej. • Energetyka wodna ma słabe szanse rozwoju na terenie gminy ze wzgl ędu na niewielk ą liczb ę rzek mo Ŝliwych do wykorzystania energetycznego. • Nie ma informacji na temat złóŜ wód geotermalnych na terenie gminy ze wzgl ędu na brak dokładnych bada ń geologicznych co na chwil ę obecn ą uniemo Ŝliwia wykorzystanie tego typu energii. • Ze wzgl ędu na niekorzystne warunki wietrzno ści na terenie gminy nie ma mo Ŝliwo ści rozwoju energetyki wiatrowej.
143 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
V.3. Zało Ŝenia okre ślone na sesji strategicznej
• Cel: sformułowanie zało Ŝeń do planu strategicznego Strategii Energetycznej Gminy. • Osoby bior ące udział: Jan Śliwa – sekretarz gminy • Termin przeprowadzenia: 31.10.2007r. • Miejsce przeprowadzenia: budynek Urz ędu Gminy w Jodłowniku. • Metodologia: metody heurystyczne w tym burza mózgów. • Sformułowane zało Ŝenia: Instalacja kolektorów słonecznych w budynkach u Ŝyteczno ści publicznej oraz domach prywatnych. Kolektory słoneczne przetwarzaj ą energi ę promieniowania słonecznego na energi ę ciepln ą wykorzystywan ą zazwyczaj do podgrzewania c.w.u. Wykorzystanie takie źródła ciepła jest szczególnie wskazane na terenach gmin które nie posiadaj ą własnej sieci cieplnej i odpowiednio rozbudowanej sieci gazowniczej. Stale podnosz ący si ę standard Ŝycia sprawia iŜ zapotrzebowanie na c.w.u. jest bardzo wysokie i stanowi znaczny koszt dla wła ścicieli gospodarstw domowych oraz w przypadku gdy c.w.u. ogrzewana jest za pomoc ą tradycyjnego kotła c.o. zwi ększa nisk ą emisj ę. Szacunkowo uznaje si ę i Ŝ dobrze dobrana instalacja jest w stanie pokry ć ok. 40% zapotrzebowania na c.w.u. w ci ągu roku co skutkuje znacznym obni Ŝeniem kosztów jej przygotowania. Organizacja systemu zbioru biomasy głównie z sadów i piel ęgnacji zieleni przy drogach, gospodarstwo komunalne wielofunkcyjne, suszarnia biomasy na działce przy oczyszczalni, budowa kilku kotłowni gminnych. Ze wzgl ędu na profil rolnictwa na terenie gminy istnieje moŜliwo ść zorganizowania zbioru biomasy z piel ęgnacji sadów. W celu zapewnienia odpowiedniej ilo ści paliwa konieczne b ędzie równie Ŝ odpowiednie przetwarzanie zebranej biomasy (r ębak), jej dosuszanie i magazynowanie. Wprowadzenie w Ŝycie wszystkich wspomnianych operacji zapewni mo Ŝliwo ść wymiany na terenie gminy tradycyjnych kotłów w ęglowych na ekologiczne zasilane biomas ą. Prowadzenie szkole ń z zakresu odnawialnych źródeł energii, mo Ŝliwo ści ich wykorzystania i uzyskania pomocy finansowej w ich wdra Ŝaniu.
144 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
V.4. Agregacja kryteriów i zało Ŝeń
Do zagregowania kryteriów i zało Ŝeń u Ŝyte zostały informacje przedstawione w poprzednich rozdziałach Strategii Ekoenergetycznej gminy w szczególno ści w punktach: II – Stratyfikacja gminnych zasobów O ŹE, III.1 – Dokumentów strategicznych, III.2 – Zało Ŝeń wynikaj ących ze stratyfikacji, III.3 – Analizy SWOT a tak Ŝe III.4 – Zało Ŝeń okre ślonych na warsztacie strategicznym. Sformułowanie kryteriów i zało Ŝeń wykonane zostało metod ą planowania scenariuszowego z uwagi na nieci ągły charakter zmian w otoczeniu, który warunkuje podej ście strategiczne do wykorzystania zasobów O ŹE na terenie gminy.
1. Sformułowanie scenariuszy dla gminy Jodłownik
Scenariusz nr 1: Ze wzgl ędu na korzystne warunki panuj ące na terenie gminy sprzyjaj ące pozyskiwaniu energii z promieni słonecznych i pomp ciepła przewiduje si ę systematyczne zwi ększenie zainteresowania tymi źródłami. Technologia zwi ązana z pozyskiwaniem ciepłej wody z promieniowania słonecznego szybko si ę rozwija i staje si ę coraz bardziej popularna. Będą stopniowo spada ć ceny obu technologii, co w dłu Ŝszej perspektywie b ędzie wpływało na skal ę realizacji scenariusza. Negatywnym czynnikiem b ędą ci ągle relatywnie wysokie koszty kolektorów słonecznych i pomp ciepła oraz niska penetracja rynku tych urz ądze ń. W Polsce rozwija si ę jednak produkcja takich urz ądze ń i nale Ŝy zakłada ć dalsz ą ich popularyzacj ę. Wa Ŝnym czynnikiem determinuj ącym b ędzie mo Ŝliwo ść pozyskania środków z UE na dofinansowanie instalacji i zakupu kolektorów słonecznych i pomp ciepła. Zarówno firmy jak i jednostki samorz ądowe mog ą stara ć si ę o takie dofinansowanie. Edukacja zwi ązana z mo Ŝliwo ści ą pozyskiwania tych środków b ędzie odgrywa ć znacz ącą rol ę w rozpowszechnianiu tej technologii. W skali gminy wykorzystanie promieni słonecznych do pozyskiwania energii b ędzie wpływa ć na bilans energetyczny gminy.
Scenariusz nr 2: Na terenie gminy istnieje mo Ŝliwo ść wykorzystania biomasy do celów energetycznych jako paliwa stałego do spalania w kotłowniach centralnego ogrzewania. Kotłownie tego typu mog ą by ć wykorzystywane zarówno w budynkach u Ŝyteczno ści publicznej jak i domach prywatnych. Poniewa Ŝ na terenie gminy znajduje si ę ju Ŝ kilka zainstalowanych kotłów
145 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism biomasowych i ich prywatnego wykorzystania do celów grzewczych społeczno ść posiada przykłady w pewnym stopniu zna t ę technologie co b ędzie du Ŝym plusem w trakcie realizacji scenariusza. Jednym z podstawowych źródeł biomasy na terenie gminy b ędzie szeroko rozpowszechnione sadownictwo. Biomasa pozyskiwana będzie z piel ęgnacji i przycinki drzew. Innym dostawc ą biomasy b ędą zakłady przetwórstwa drzewnego np. tartak Słupia. Mo Ŝliwe jest równie Ŝ w pó źniejszej fazie prowadzenie upraw celowych ro ślin energetycznych. Oczywi ście w celu zapewnienia bezpiecze ństwa energetycznego konieczne będzie oprócz modernizacji kotłów c.o. zorganizowa ć równie Ŝ system zbioru, zaopatrzenia i składowania biomasy. Konieczne b ędzie zakupienie przez gmin ę odpowiedniego r ębaka i wybudowanie magazynów o odpowiedniej wielko ści. Oczywi ście jednym z bod źców do rozwoju tego typu inwestycji b ędzie mo Ŝliwo ść dofinansowania modernizacji ogrzewania na kotły biomasowe ze środków unijnych. Edukacja zwi ązana z mo Ŝliwo ści ą pozyskiwania tych środków b ędzie odgrywa ć znacz ącą rol ę w rozpowszechnianiu tej technologii.
Scenariusz nr 3: Zakłada Ŝe rozwój energetyki odnawialnej na terenie gminy b ędzie prowadzony w oparciu o elektrownie fotowoltaiczn ą. Ze wzgl ędu na bardzo dobre warunki nasłonecznienia na terenie gminy wykorzystanie promieniowania słonecznego jako źródła energii elektrycznej jest w pełni uzasadnione. Planuje si ę zagospodarowanie energii słonecznej poprzez budow ę elektrowni fotowoltaicznej. Elektrownia taka b ędzie przetwarza ć energi ę promieniowania słonecznego bezpo średnio na energi ę elektryczn ą. Taki sposób pozyskiwania energii elektrycznej jest bardzo przyjazny środowisku ze wzgl ędu na brak jakiejkolwiek emisji. Dodatkowo nale Ŝy tu zauwa Ŝyć i Ŝ elektrownia taka mo Ŝe oddawa ć energi ę do ogólnej sieci elektrycznej jak równie Ŝ pracowa ć na sie ć wydzielon ą, przez co poprawiła by bezpiecze ństwo energetyczne gminy. Negatywnym czynnikiem je śli chodzi o wykorzystanie energii promieniowania słonecznego do produkcji energii elektrycznej jest cena ogniw fotowoltaicznych i ich niska sprawno ść . Jednak zainteresowanie pozyskiwaniem elektryczno ści z promieni słonecznych zaczyna obecnie bardzo szybko wzrasta ć, dzi ęki czemu prowadzi si ę nieustanne badania nad podnoszeniem wydajno ści fotoogniw, a wzrost ich ilo ści na rynku zapewne w dłu Ŝszym okresie zaowocuje znacznym spadkiem ich ceny.
146 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Scenariusz nr 4: Pozyskiwanie energii z OZE na terenie gminy b ędzie rozwija ć si ę w oparciu o energetyk ę biogazow ą. Ze wzgl ędu na specyfik ę gminy powstanie na jej terenie biogazownia w której substratami b ędą cz ęś ci zielone ro ślin i gnojowica świ ńska oraz odpady po przetwórstwie owocowo warzywnym (zakłady Tymbark SA). W przypadku biogazowi w której udział jako substrat b ędzie miała gnojowica świ ńska wa Ŝnym efektem b ędzie utylizacja tej gnojowicy. Obecnie gnojowica wylewana jest bezpo średnio na pola co wi ąŜ e si ę przede wszystkim ze znaczn ą uci ąŜ liwo ści ą zapachow ą. W skutek procesów zachodz ących podczas fermentacji zapachy zostan ą zredukowane o ok. 90 % a powstały nawóz b ędzie miał lepsze wła ściwo ści ni Ŝ surowa gnojowica. Budowa biogazowni rolniczej w którym podstawowym substratem b ędzie zielonka w znaczny sposób wpłynie na popraw ę aktywizacj ę tamtejszych rolników i umo Ŝliwi zwi ększenie opłacalno ści prowadzonych przez nich upraw. Tak Ŝe pod wzgl ędem ekologicznym biogazownie charakteryzuj ą bardzo nisk ą emisj ą zwi ązków SO2, NOx. Bilans emisji dwutlenku w ęgla jest zerowy poniewa Ŝ podczas spalania do atmosfery oddawane jest tyle CO2 ile wcze śniej ro śliny pobrały z otoczenia. Produkcja energii w biogazowni odbywa si ę o wiele wy Ŝsz ą sprawno ści ą ni Ŝ w elektrowniach konwencjonalnych i przekracza 80%, dodatkowo energia produkowana w biogazowni jest konsumowana lokalnie co znacznie ogranicza straty na przesyle, które w przypadku klasycznych du Ŝych elektrowni dochodz ą do 20%. Biogazownia jest wi ęc o wiele bardziej wydajna ni Ŝ klasyczna elektrownia opalana w ęglem, a dodatkowo paliwo do biogazowni jest stale odnawialne w procesie fotosyntezy. Budowa biogazowni i produkcja energii w kogenercji w du Ŝym stopniu przyczyni si ę do: lokalnej redukcji emisji CO2 do atmosfery, o około 30%, zmniejszenia zu Ŝycia paliw konwencjonalnych (w ęgla kamiennego), aktywizacji gospodarczej regionu, powstan ą nowe miejsca pracy, dla mieszka ńców gminy poprawy kondycji finansowej gminy, poprawy warunków Ŝycia społecznego, poka Ŝe mieszka ńcom, Ŝe działalno ść proekologiczna sprzyja nie tylko poprawie stanu środowiska naturalnego, ale daje równie Ŝ konkretne oszcz ędno ści i korzy ści finansowe wzrostu bezpiecze ństwa energetycznego mieszka ńców
147 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
wzbogacenia i rozbudowania na kolejne lata Planu Rozwoju o inne działania proekologiczne,
Bezpo średnimi efektami przedsi ęwzi ęcia b ędą: Zmniejszenia uci ąŜ liwo ści wynikaj ących z bezpo średniego nawo Ŝenia pól gnojowic ą. Zwi ększ ą si ę oszcz ędno ści Gminy na energii elektrycznej i energii cieplnej. Zwi ększy si ę bud Ŝet Gminy oraz mo Ŝliwo ści inwestycyjne. Poprawi si ę czysto ść powietrza.
2. Wybór scenariusza optymalnego
Dla potrzeb dalszej analizy, w tym równie Ŝ w celu sformułowania misji oraz obszarów strategicznych został wybrany Scenariusz nr 1. Wybór tego scenariusza podyktowany był kilkoma czynnikami: • skal ą realizacji scenariusza • zasobami gminy • dost ępem do technologii • kosztami technologii • wpływu scenariusza na makrootoczenie
V.5. Sformułowanie misji dla SE
Na podstawie wybranego scenariusza nr 1, a tak Ŝe na podstawie innych informacji zamieszczonych w Stratyfikacji gminnych zasobów O ŹE (cz. II) oraz Kryteriów i zało Ŝeń strategicznych (cz. III) została sformułowana nast ępuj ąca misja gminy Jodłownik zwi ązana z wykorzystaniem O ŹE:
„Misj ą gminy Jodłownik jest zrównowa Ŝony rozwój zapewniaj ący mieszka ńcom i turystom konkretne korzy ści, dzi ęki pełnemu wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii, a w szczególno ści zasobów wód geotermalnych i energii słonecznej, koordynowanie tego rozwoju w sposób gwarantuj ący osi ąganie trwałych i konkretnych rezultatów”.
148 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
VI. Zadania i projekty wykonawcze – hierarchia strategiczna
VI.1. Obszary strategiczne SE
Scenariusz realizacji zada ń zwi ązanych O ŹE przedstawiony w poprzednim rozdziale w punkcie III.5, jak równie Ŝ cel postawionej misji gminy, jest podstaw ą do okre ślenia obszarów strategicznych. Dodatkowo przy pomocy przeprowadzonej wcze śniej analizy SWOT, do wyznaczenia obszarów strategicznych wykorzystana została metoda H. Weihricha, która polega na okre śleniu czterech modelowych sytuacji. Sytuacje te s ą uzale Ŝnione od przewagi czynników pozytywnych lub negatywnych w otoczeniu lub wewn ątrz gminy. Na tej podstawie przygotowuje si ę cztery modelowe typy strategii odpowiadaj ące tym sytuacjom. Są to sytuacje: • Sytuacja SO (strengths – mocne strony, opportunities – szanse w otoczeniu), tak zwana strategia maxi-maxi: dotyczy mo Ŝliwo ści realizacji inicjatywy zwi ązanej z OŹE w gminie w stosunku, do której wewn ątrz gminy przewa Ŝaj ą mocne strony a w otoczeniu szanse. Taka sytuacja odpowiada mo Ŝliwo ści rozwoju O ŹE na terenie gminy w przychylnych warunkach otoczenia. • Sytuacja WO (weaknesses - słabe strony, opportunities – szanse w otoczeniu), tak zwana strategia mini-maxi: dotyczy mo Ŝliwo ści realizacji inicjatywy zwi ązanej z OŹE w gminie w stosunku, do której wewn ątrz gminy przewa Ŝaj ą słabe strony a sprzyja jej układ warunków zewn ętrznych. • Sytuacja ST (strengths – mocne strony, threats – zagro Ŝenia w otoczeniu), tak zwana strategia maxi-mini: dotyczy mo Ŝliwo ści realizacji inicjatywy zwi ązanej z O ŹE w gminie w stosunku, do której wewn ątrz gminy przewa Ŝaj ą mocne strony a nie sprzyja jej układ warunków zewn ętrznych. • Sytuacja WT (weaknesses – słabe strony, threats – zagro Ŝenia w otoczeniu), tak zwana strategia mini – mini: dotyczy mo Ŝliwo ści realizacji inicjatywy zwi ązanej z O ŹE w gminie w stosunku, do której wewn ątrz gminy przewa Ŝaj ą słabe strony i nie sprzyja jej układ warunków zewn ętrznych.
149 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
W dalszej cz ęś ci niniejszego opracowania przedstawiono tylko strategi ę SO (mocne strony – szanse w otoczeniu) okre ślaj ąca obszary strategiczne, które wyznaczaj ą mo Ŝliwo ści rozwoju inicjatyw zwi ązanych z odnawialnymi źródłami energii na ternie gminy i których szanse powodzenia s ą najwi ększe.
Na podstawie przyj ętej metody sformułowano nast ępuj ące obszary strategiczne:
1. Obszar strategiczny: Wykorzystanie promieniowania słonecznego i niskotemperaturowej energii zgromadzonej w gruncie. Przedmiotowa gmina posiada znaczne zasoby je śli chodzi o nasłonecznienie co jest podstawowym warunkiem mo Ŝliwo ści instalowania kolektorów słonecznych. Warunki w gminie sprzyjaj ą równie Ŝ mo Ŝliwo ści instalacji pomp ciepła. Celem projektu ze wzgl ędu na zasoby b ędzie instalacja zarówno samych kolektorów jak i systemów ogrzewania w których oba źródła b ędą współpracowały. Dodatkowo nale Ŝy zauwa Ŝyć i Ŝ systemy grzewcze w których kolektory słoneczne współpracuj ą z pompami ciepła uzyskuj ą lepsze parametry sprawno ści co podnosi atrakcyjno ść takiego rozwi ązania. Podstawowym bod źcem do instalacji kolektorów słonecznych i pomp ciepła w gminie Jodłownik jest brak rozmini ętej sieci cieplnej i przesłanki ekonomiczne, tania energia mo Ŝliwa do uzyskania za pomoc ą wymienionych technologii. Poza tym działania władz gminnych jak i pa ństwowych w kierunku popularyzacji i rozpowszechniania energii ze źródeł odnawialnych mo Ŝliwych do instalowania przez indywidualnych obywateli preferuje kolektory jako nieskomplikowane źródło energii cieplnej oraz pompy ciepła jako alternatyw ę dla nisko sprawnych kotłów na paliwo stałe.
MOCNE STRONY waga SZANSE W OTOCZENIU waga Kolektory słoneczne - dost ępno ść Dobre warunki nasłonecznienia 0,12 0,11 technologii Mo Ŝliwo ść pozyskania środków z UE Aktywno ść władz gminy 0,05 0,10 na inwestycje Aktywizacja mieszka ńców poprzez Tania energia cieplna 0,05 szkolenia z zakresu odnawialnych 0,05 źródeł energii Mo Ŝliwo ść instalacji systemów Zobowi ązania Polski wobec UE co do ogrzewania opartych na 0,09 poziomu wykorzystania O ŹE 0,03 wykorzystani pomp ciepła
150 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
2. Obszar strategiczny: Wykorzystanie biomasy do celów energetycznych. Gmina posiada potencjał do wykorzystania biomasy w celach energetycznych. Jednak w celu zapewnienia odpowiedniej ilo ści biomasy konieczne b ędzie powzi ęcie pewnych kroków. Nale Ŝy opracowa ć program umo Ŝliwiaj ący pozyskiwanie biomasy z piel ęgnacji i wycinki drzew na terenie gminy. Wykorzystać mo Ŝliwo ści pozyskiwania odpadów poprodukcyjnych z zakładów zajmuj ących si ę obróbk ą drewna (np. tartak Słupia). Wytwarzanie energii cieplnej do ogrzewania domów prywatnych w gminie ma du Ŝe szanse powodzenia ze wzgl ędu na brak ogólnej sieci cieplnej. Jednocze śnie nie bez znaczenia jest fakt i Ŝ w przypadku takiej inwestycji jak wymiana starych kotłów w ęglowych na nowoczesne biomasowe o znacznie wy Ŝszych sprawno ściach i ni Ŝszych emisjach istnieje mo Ŝliwo ść uzyskania dofinansowa ń ze środków unijnych. Edukacja zwi ązana z mo Ŝliwo ści ą pozyskiwania tych środków b ędzie odgrywa ć znacz ącą rol ę w rozpowszechnianiu tej technologii.
MOCNE STRONY waga SZANSE W OTOCZENIU waga Kotły na biomas ę - dost ępno ść Potencjał ilo ści biomasy 0,12 0,10 technologii Mo Ŝliwo ść pozyskania środków z UE Aktywno ść władz gminy 0,05 0,10 na inwestycje Aktywizacja mieszka ńców poprzez Brak rozwini ętej sieci cieplnej 0,07 szkolenia z zakresu odnawialnych 0,05 źródeł energii Zobowi ązania Polski wobec UE co do poziomu wykorzystania O ŹE 0,03
3. Obszar strategiczny: wykorzystanie elektrowni fotowoltaicznej Podstawow ą przesłanka która przemawia za wykorzystaniem energii promieniowania słonecznego do produkcji energii elektrycznej w elektrowni fotowoltaicznej s ą dobre warunki nasłonecznienia w gminie. Energia elektryczna produkowana przez ogniwa fotowoltaiczne jest energi ą czyst ą ekologicznie ze wzgl ędu na brak emisji podczas jej wytwarzania. Fakt ten sprzyja inwestycjom w taki wła śnie sposób pozyskiwania energii elektrycznej ze wzgl ędu na konieczno ść zachowania przez gmin ę czysto ści powietrza. Dodatkowo nale Ŝy zauwa Ŝyć i Ŝ elektrownia fotowoltaiczna nie potrzebuje Ŝadnych specyficznych warunków do umiejscowienia na terenie gminy jak cho ćby elektrownie wiatrowe czy wodne. Znacznym bod źcem do wprowadzania technologii wytwarzania elektryczno ści z energii słonecznej jest
151 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism zainteresowania t ą technologi ą na świecie oraz przyjazna polityka pa ństwa i Unii Europejskiej w szczególno ści mo Ŝliwo ść pozyskania dofinansowania.
MOCNE STRONY waga SZANSE W OTOCZENIU waga Wzrost zainteresowania technologi ą Dobre warunki nasłonecznienia 0,12 0,11 na świecie Mo Ŝliwo ść pozyskania środków z UE Aktywno ść władz gminy 0,05 0,10 na inwestycje Aktywizacja mieszka ńców poprzez szkolenia z zakresu odnawialnych 0,05 źródeł energii Zobowi ązania Polski wobec UE co do poziomu wykorzystania O ŹE 0,03
4. Obszar strategiczny: Produkcja i wykorzystanie biogazu. Gmina Jodłownik ze wzgl ędu na swoj ą specyfik ę ma mo Ŝliwo ść budowy biogazowni rolniczo-przemysłowych w których substratem b ędą odpady poprodukcyjne i zielonka. Podstaw ą zalet ą tego typu instalacji jest mo Ŝliwo ść utylizacji odpadów (np. wytłoków owocowych) z jednoczesna produkcj ą energii i wytwarzaniem dobrej jako ści nawozu. Biogazownia jako odnawialne źródło energii b ędzie produkowała zarówno energi ę elektryczn ą, któr ą b ędzie mo Ŝna wprowadza ć do sieci jak i energi ę ciepln ą konsumowan ą lokalnie przez prywatnych odbiorców. Znacznym bod źcem do wprowadzania technologii wytwarzania elektryczno ści w instalacji biogazowej jest zainteresowania t ą technologi ą na świecie oraz przyjazna polityka pa ństwa i Unii Europejskiej w szczególno ści mo Ŝliwo ść pozyskania dofinansowania.
MOCNE STRONY waga SZANSE W OTOCZENIU waga Zagospodarowanie Mo Ŝliwo ść uzyskania odpowiedniej 0,12 niewykorzystanych gruntów i 0,11 ilo ści substratów aktywizacja rolników Zagospodarowanie odpadów z Aktywno ść władz gminy 0,05 0,11 przetwórstwa i gnojowicy Mo Ŝliwo ść pozyskania środków z UE Brak rozwini ętej sieci cieplnej 0,05 0,10 na inwestycje Aktywizacja mieszka ńców poprzez szkolenia z zakresu odnawialnych 0,05 źródeł energii Zobowi ązania Polski wobec UE co do 0,03 poziomu wykorzystania O ŹE
152 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
VI.2. Programy działania
Na podstawie okre ślonych strategicznych obszarów dla gminy Nowe Brzesko sformułowane zostały trzy programy działania. Przedstawienie i realizacja tych programów, zawieraj ących podstawowe i rekomendowane projekty, zapewni istotny wpływ na stopie ń wykorzystania odnawialnych źródeł energii odnawialnej. Dla ka Ŝdego z obszarów strategicznych przyj ęto jeden program działania. W stosunku do gminy Nowe Brzesko zostały sformułowane nast ępuj ące programy działania:
Program 1: : Wykorzystanie systemu kolektorów słonecznych i pomp ciepła do celów podgrzewania c.w.u i c.o. Na terenie gminy znajduj ę si ę tylko kilka systemów wykorzystuj ących energi ę promieniowania słonecznego, wszystkie zlokalizowane s ą w prywatnych gospodarstwach. Nie ma wi ęc wielu pozytywnych wzorców mog ących wzbudza ć zainteresowanie mieszka ńców i firm. Wzrost zainteresowania zarówno energetyk ą słoneczn ą jak i pompami ciepła w obecnej chwili podyktowany jest faktem znacznych korzy ści oszcz ędno ściowych oraz coraz łatwiejszym dost ępem do tych technologii. W miesi ącach o dobrym nasłonecznieniu wykorzystanie energii słonecznej do przygotowania ciepłej wody znacznie ogranicza zu Ŝycie energii elektrycznej, a w zimie ogrzewanie z wykorzystaniem pomp ciepła pozwoli na znaczne zmniejszenie spalania paliw konwencjonalnych, powoduj ąc jednocze śnie obni Ŝenie niskiej emisji. Ponadto nale Ŝy doda ć i Ŝ współpraca obu instalacji w systemie hybrydowym podniesie ich sprawno ść ogólna.. Jednym z elementów sprawnego wprowadzenia tego kierunku działa ń w gminie powinny by ć szkolenia u świadamiaj ące korzy ści zwi ązane z wykorzystaniem tego systemu, jak równie Ŝ pomoc przy wyborze optymalnego rozwi ązania. Kolejn ą zalet ą przy wykorzystaniu tych technologii jest ich szybkie upowszechnianie si ę w Polsce, co b ędzie odnosi ć po średni wpływ na rynek pracy.
Program 2: Wykorzystanie do celów grzewczych kotłów zasilanych biomas ą Na terenie gminy istnieje znaczny potencjał je śli chodzi o ilo ść biomasy. W pierwszej kolejno ści mo Ŝliwe jest wykorzystanie odpadów po piel ęgnacji sadów. W celu zwi ększania zasi ęgu programu konieczne b ędzie rozpocz ęcie i rozszerzenie upraw ro ślin energetycznych. Nowe uprawy mog ą powsta ć na terenach o ni Ŝszej jako ści je śli chodzi o klas ę gleb zagospodarowuj ąc tereny obecnie nie eksploatowane rolniczo. Nale Ŝy równie Ŝ
153 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism sporz ądzi ć i wprowadzi ć w Ŝycie plan pozyskiwania biomasy z piel ęgnacji i wycinki drzew na terenie gminy. Działania takie pozwol ą na uzyskanie biomasy w sposób bardzo tani zagospodarowuj ąc jednocze śnie odpady i pozostało ści po pracach piel ęgnacyjnych. Dodatkowo surowiec energetyczny mo Ŝe by ć pozyskiwany z zakładów zajmuj ących si ę obróbk ą drewna, na terenie gminy znajduje si ę chocia Ŝby tartak Słupia. Inwestycje zwi ązane z wymiana kotłów w ęglowych na zasilane biomas ą b ędą prowadzone w budynkach uŜyteczno ści publicznej i obiektach prywatnych w celu dania dobrego przykładu i zwi ększenia zainteresowania ze strony innych mieszka ńców. W celu zapewnienia odpowiedniej ilo ści paliwa na okres grzewczy gmina musi dysponowa ć odpowiednim sprz ętem do przygotowania biomasy (r ębak, suszarnia) i miejscem do jej magazynowania.
Program 3: Wykorzystanie promieniowania słonecznego do produkcji energii elektrycznej Poniewa Ŝ gmina posiada znaczne zasoby je śli chodzi o energi ę słoneczn ą wi ęc mo Ŝliwym jest wykorzystanie tej energii do produkcji elektryczno ści w ogniwach fotowoltaicznych. W tym celu wybudowana zostanie na terenie gminy elektrownia fotowoltaiczna o mocy 40 kW. Budowa takiej elektrowni poprawi bilans energetyczny gminy je śli chodzi o wykorzystanie energii z OZE i jednocze śnie zwi ększy bezpiecze ństwo energetyczne ze wzgl ędu na mo Ŝliwo ść pracy na sie ć wydzielon ą. Dodatkow ą zalet ą tego typu produkcji energii elektrycznej jest jej ekologiczność która pozwoli na podniesienie produkcji energii bez ingerencji w środowisko naturalne i jego zasoby, b ędące podstaw ą rozwoju turystyki. Jednym z elementów sprawnego wprowadzenia tego kierunku działa ń w gminie powinny by ć szkolenia u świadamiaj ące korzy ści zwi ązane z wykorzystaniem tego systemu.
Program 4 Wykorzystanie energetyczne biogazu. Na terenie gminy Jodłownik istnieje zasób substratów mo Ŝliwych do wykorzystania w biogazowni rolniczo-przemysłowej. Biogazownia taka pozwoli na energetyczne wykorzystanie odpadów produkcyjnych z zakładów Tymbark SA, gnojowicy oraz cz ęś ci zielonych ro ślin. Obecnie gnojowica ta jest wylewana bezpo średnio na pola uprawne. Taki rodzaj zagospodarowania powstaj ącej gnojowicy wi ąŜ e si ę przede wszystkim ze znaczn ą uci ąŜ liwo ścią zapachow ą. Po poddaniu procesom jakie zachodz ą podczas beztlenowej fermentacji uci ąŜ liwy zapach zostanie ograniczony o ok. 90%. Dodatkowo jako ść nawozu
154 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism powstaj ącego w wyniku działalno ści biogazowni jest znacznie wy Ŝsza ni Ŝ surowej gnojowicy (m. in. nie powoduje on zachwaszczenia). W poł ączeniu ze znacznymi zasobami opadów po przetwórstwie (wytłoki owocowe) i potencjałem je śli chodzi o mo Ŝliwo ść upraw celowych ro ślin na zielonk ę istnieje dostateczna ilo ść substratów aby w gminie powstała elektrociepłownia biogazowa. Po realizacji inwestycji w postaci budowy bioelektrowni poprawi si ę niezale Ŝno ść energetyczna gminy. Instalacja b ędzie produkowała energi ę elektryczn ą, b ędzie miała mo Ŝliwo ść pracy na sie ć wydzielon ą i sta ć si ę niezale Ŝnym jej źródłem. Dodatkowo wyprodukuje równie Ŝ energi ę ciepln ą co ł ącznie spowoduje znaczne zmniejszenie emisji szkodliwych substancji do atmosfery. Dodatkowo jako pierwsza tego rodzaju inwestycja w Polsce (biogazownia wykorzystuj ąca jako substrat wysłodziny browarniane) b ędzie świetnie promowa ć gmin ę i przyczyni si ę zapewnie do zwi ększenia lokalnej turystyki. Pyzatym wybudowanie jednej bioelektrowni wygeneruje co najmniej trzy nowe miejsca pracy.
VI.3. Projekty wykonawcze
Przedstawione powy Ŝej programy działania zawieraj ą projekty, które s ą podstaw ą do dalszej analizy a w konsekwencji wyłonienia projektu do realizacji na terenie gminy Nowe Brzesko. Na podstawie programów opisanych w punkcie IV.2 zostały wyodr ębnione nast ępuj ące projekty wykonawcze.
155 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Tabela nr 1. Projekty w ramach programu nr 1. Wykorzystanie systemu kolektorów słonecznych i pomp ciepła do Program celów podgrzewania c.w.u i c.o. Projekt
Projekt 1 Instalacja kolektorów słonecznych
Powołanie o środka szkoleniowego, zajmuj ącego si ę prowadzeniem Projekt 2 szkole ń dla osób zainteresowanych wykorzystaniem technologii OZE oraz pozyskiwaniem środków z UE
Wyposa Ŝenie budynków w instalacje do ogrzewania oparte na Projekt 5 pompach ciepła i kolektorach słonecznych
Tabela nr 2. Projekty w ramach programu nr 2. Program Wykorzystanie do celów grzewczych kotłów zasilanych biomas ą Projekt Modernizacja instalacji c.o. w budynkach prywatnych (kotły o Projekt 3 małych mocach) Modernizacja instalacji c.o. w budynkach u Ŝyteczno ści publicznej Projekt 4 (kotły o du Ŝych mocach)
Tabela nr 3. Projekty w ramach programu nr 3. Wykorzystanie promieniowania słonecznego do produkcji energii Program elektrycznej Projekty
Projekt 6 Budowa elektrowni fotowoltaicznej
Tabela nr 4. Projekty w ramach programu nr 4. Program Wykorzystanie energetyczne biogazu. Projekty
Projekt 7 Budowa elektrociepłowni biogazowej rolniczej
156 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
VI.4. Karty projektów
Na podstawie listy projektów dedykowanych dla gminy Nowe Brzesko sporz ądzone zostały karty projektów zawieraj ące ich charakterystyk ę wraz z wykazem działa ń wchodz ących w skład danego projektu. Tabela nr 3. Karta projektu nr 1.
NAZWA Instalacja kolektorów słonecznych Projekt 1 PROJEKTU
Rodzaj O ŹE kolektory słoneczne Celem projektu jest zainstalowanie na terenie gminy Jodłownik 1493 kolektorów słonecznych rurowych, tj. Cel projektu 36360rur pró Ŝniowych dla 700 budynków prywatnych oraz 23 komunalnych. Projekt zakłada instalacj ę na terenie gminy kompletnych zestawów solarnych składaj ących si ę z 1400 kolektorów po 24 rury oraz 93 kolektory po 30 rur, słu Ŝą cych do podgrzewania cieplej wody u Ŝytkowej. Kolektory słoneczne wykorzystuj ą energie promieniowania Opis projektu słonecznego i przetwarzaj ą na energi ę ciepln ą. Szacuje si ę i Ŝ w polskich warunkach pogodowych dobrze dobrana instalacja mo Ŝe pokry ć 60-75% zapotrzebowania na c.w.u w ci ągu roku. Projekt przewiduje dobór instalacji dla ka Ŝdego przypadku, jej monta Ŝ i przeszkolenie uŜytkowników. Realizacja projektu spowoduje przede wszystkim obni Ŝenie niskiej emisji. Wi ększo ść instalacji do podgrzewania c.w.u oparta jest na wykorzystaniu starych Spodziewane efekty pieców w ęglowych o niskich sprawno ściach, emituj ących znaczne ilo ści zanieczyszcze ń do atmosfery szczególnie pyłów i CO2. Okres realizacji 2009 - 2011 Szacunkowy koszt całkowity 9 624 000 zł
Przygotowanie inwestycji i inne koszta 560 000 zł zakup kolektorów wraz z oprzyrz ądowaniem (kompletne 9 064 000 zł Zakres inwestycji zestawy) Koszt robocizny wliczony w cen ę instalacja kolektorów urz ądze ń Szacunkowa liczba zatrudnionych - Planowana moc instalowana moc cieplna 634 kW
157 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Ilo ść produkowanej zielonej energii energia cieplna 2280 MWh/rok
Prosty czas zwrotu X lat
Okresy realizacji Działania XXXX XXXX XXXX XXXX - XXXX XXXX - XXXX Uzgodnienia, projektowanie Szkolenia Zakup i monta Ŝ urz ądze ń Kontrola instalacji Obsługa
Tabela nr 4. Karta projektu nr 2. Powołanie o środka szkoleniowego, zajmuj ącego si ę NAZWA prowadzeniem szkole ń dla osób zainteresowanych Projekt 2 PROJEKTU wykorzystaniem technologii OZE oraz pozyskaniem środków z UE
Rodzaj O ŹE szkolenia Celem projektu jest powołanie na terenie gminy Jodłownik Cel projektu ośrodka szkoleniowego. Projekt zakłada powstanie o środka szk oleniowo Opis projektu doradczego z zakresu energetyki odnawialnej i racjonalnego wykorzystania energii. Realizacja projektu spowoduje zwi ększenie świadomo ści Spodziewane efekty społecznej na temat odnawialnych źródeł energii i oszcz ędzania energii. Okres realizacji 2008 - 2020 Szacunkowy koszt całkowity 10 000 zł/m-c Przygotowanie programu i 20 000 zł zgromadzenie materiałów Zakres inwestycji Druk materiałów informacyjnych, 30 000 zł promocyjnych i szkoleniowych Szkolenie lokalnego doradcy 10 000 zł Szacunkowa liczba zatrudnionych 1
Planowana moc instalowana
Ilo ść produkowanej zielonej energii
Prosty czas zwrotu Nie dotyczy
158 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Okresy realizacji Działania 2008 2009 2010 2011 - 2015 2016 - 2020 Organizacja biura Przygotowanie szkole ń Prowadzenie szkole ń Doradztwo
Tabela nr 5. Karta projektu nr 3.
NAZWA Modernizacja instalacji c.o. w budynkach prywatnych Projekt 3 PROJEKTU (kotły o małych mocach)
Rodzaj O ŹE kotłownie na biomas ę Celem projektu jest wymiana w gminie Jodłownik kotłów Cel projektu węglowych na nowoczesne kotły zasilane biomas ą. Projekt zakłada wymian ę 100 kotłów w ęglowych na kotły zasilane biomas ą o mocy całkowitej 1,5 MW Opis projektu charakteryzuj ące si ę znacznie ni Ŝszymi emisjami szczególnie CO 2. Rezultatami przedsi ęwzi ęcia w przypadku kotłów na biomas ę (pelety) b ędą: Prognozowana przeci ętna roczna produkcja energii cieplnej na cele C.O. i C W U. b ędzie wynosiła około 4 131 MWh. Wzrost udziału biomasy w bilansie energetycznym gminy. Będzie to wypełnienie obowi ązków ustawowych. Spodziewane efekty Efektywne energetycznie zagospodarowanie odpadów do produkcji pelet, traktowanych bardzo cz ęsto jako kłopotliwy odpad – utylizowany na ogół w sposób szkodliwy dla środowiska.. Ochrona środowiska naturalnego-zerowy bilans emisji dwutlenku w ęgla do atmosfery, głównego sprawcy efektu cieplarnianego. Okres realizacji 2012 - 2027 Szacunkowy koszt całkowity 4 640 000,00 zł
Przygotowanie inwestycji i inne koszta 40 000,00 zł Zakres inwestycji Zakup kotłów wraz z oprzyrz ądowaniem 2 300 000,00 zł Wybudowanie składów paliwa 1 700 000,00 zł Wymienniki płytowe i prace instalacyjne 600 000,00 zł Szacunkowa liczba zatrudnionych 1
Planowana moc instalowana moc cieplna 1,5 MW
Średnioroczna moc energia cieplna 291 kW Ilo ść produkowanej zielonej energii energia cieplna 4 131 MWh/rok Prosty czas zwrotu bez 15 lat dofinansowania
159 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
dofinansowania Okresy realizacji Działania 2012 2013 2014 2015 - 2020 2021 - 2027 Uzgodnienia, projektowanie Zakup i monta Ŝ urz ądze ń Kontrola instalacji Obsługa
Tabela nr 6. Karta projektu nr 4.
NAZWA Modernizacja instalacji c.o. w budynkach u Ŝyteczno ści Projekt 4 PROJEKTU publicznej (kotły o du Ŝych mocach)
Rodzaj O ŹE kotłownie na biomas ę Celem projektu jest wymiana w gminie Jodłownik kotłów Cel projektu węglowych na nowoczesne kotły zasilane biomas ą w budynkach u Ŝyteczno ści publicznej. Projekt zakłada wymian ę 10 kotłów w ęglowych na kotły zasilane biomas ą o mocy całkowitej 0,9 M W Opis projektu charakteryzuj ące si ę znacznie ni Ŝszymi emisjami szczególnie CO 2. Rezultatami przedsi ęwzi ęcia w przypadku kotłów na biomas ę (pelety) b ędą: Prognozowana przeci ętna roczna produkcja energii cieplnej na cele C.O. i C W U. b ędzie wynosiła około 2 478 MWh. Wzrost udziału biomasy w bilansie energetycznym gminy. Będzie to wypełnienie obowi ązków ustawowych. Spodziewane efekty Efektywne energetycznie zagospodarowanie odpadów do produkcji pelet, traktowanych bardzo cz ęsto jako kłopotliwy odpad – utylizowany na ogół w sposób szkodliwy dla środowiska.. Ochrona środowiska naturalnego-zerowy bilans emisji dwutlenku w ęgla do atmosfery, głównego sprawcy efektu cieplarnianego. Okres realizacji 2014 - 2029 Szacunkowy koszt całkowity 990 000,00 zł
Przygotowanie inwestycji i inne koszta 60 000,00 zł Zakup kotłów wraz z oprzyrz ądowaniem 400 000,00 zł Zakres inwestycji Wybudowanie składów i sprz ęt do 450 000,00 zł przygotowania paliwa Wymienniki płytowe i prace instalacyjne 80 000,00 zł Szacunkowa liczba zatrudnionych 1
Planowana moc instalowana moc cieplna 0,9 MW
160 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Średnioroczna moc energia cieplna 175 kW Ilo ść produkowanej zielonej energii energia cieplna 2 478 MWh/rok Prosty czas zwrotu bez dofinansowania 15 lat Okresy realizacji Działania 2014 2015 2016 2017 - 2023 2024 - 2029 Uzgodnienia, projektowanie Zakup i monta Ŝ urz ądze ń Kontrola instalacji Obsługa
Tabela nr 7. Karta projektu nr 5.
NAZWA Wyposa Ŝenie budynków w instalacje do ogrzewania Projekt 5 PROJEKTU oparte na pompach ciepła i kolektorach słonecznych
Rodzaj O ŹE pompy ciepła, kolektory słoneczne Przedmiotowa inwestycja polega na zakupie 40 systemów solarnych z kolektorami płaskimi cieczowymi o powierzchni 190 m 2 oraz 40 pomp ciepła typu solanka-woda z sondami Cel projektu gruntowymi o ł ącznej mocy 360 kW, które zostan ą zamontowane w budynkach mieszkalnych prywatnych zlokalizowanych na terenie gminy. Projekt zakłada instalacj ę na terenie gminy 40 instalacji słu Ŝą cych do ogrzewania lub wspomagania ogrzewania opartych na pompach ciepła i kolektorach słonecznych. Pompy ciepła odzyskuj ą energi ę niskotemperaturow ą zgromadzon ą w gruncie lub wodzie gruntowej, gł ębinowej lub powietrzu atmosferycznym, któr ą nast ępnie przetwarzaj ą energi ę cieplną mo Ŝliw ą do wykorzystania w celach grzewczych. Kolektory słoneczne wykorzystuj ą energie promieniowania słonecznego i przetwarzaj ą na energi ę Opis projektu ciepln ą. Oba te źródła energii mog ą współpracowa ć podnosz ąc sprawno ść całej instalacji. Projekt przewiduje dobór instalacji dla ka Ŝdego przypadku, jej monta Ŝ i przeszkolenie u Ŝytkowników. Systemy hybrydowe przewidziane dla 40 budynków (pompy ciepła współpracuj ące z kolektorami słonecznymi) wyprodukuj ą rocznie na cele C.O. i C.W.U.) 871 MWh energii cieplnej, a ł ączny koszt inwestycji dla nich wyniesie 1 688 000 PLN. Realizacja projektu spowoduje przede wszystkim obniŜenie niskiej emisji. Wi ększo ść instalacji c.o. i podgrzewania c.w.u Spodziewane efekty oparta jest na wykorzystaniu starych pieców w ęglowych o niskich sprawno ściach, emituj ących znaczne ilo ści zanieczyszcze ń do atmosfery szczególnie pyłów i CO2.
161 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
dodatkowo przewiduje si ę znaczne obni Ŝenie wykorzystania paliw konwencjonalnych oraz zmniejszenie kosztów zwi ązanych z ogrzewaniem.
Okres realizacji 2016 - 2041 Szacunkowy koszt całkowity 1 688 000,00 zł
Przygotowanie inwestycji i inne koszta 20 000,00 zł zakup kolektorów wraz z 428 000,00 zł Zakres inwestycji oprzyrz ądowaniem zakup pomp ciepła wraz z 1 200 000,00 zł oprzyrz ądowaniem Koszta instalacji urządze ń 40 000,00 zł Szacunkowa liczba - zatrudnionych
Planowana moc instalowana moc cieplna 509 kW
Średnioroczna moc moc cieplna 99 kW
Ilo ść produkowanej zielonej energii energia cieplna 871 MWh/rok
Prosty czas zwrotu bez dofinansowania 16 lat Okresy realizacji Działania 2016 2017 2018 2019- 2027 2028 - 2041 Uzgodnienia, projektowanie Szkolenia Zakup i monta Ŝ urz ądze ń Kontrola instalacji Obsługa
162 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Tabela nr 8. Karta projektu nr 6.
NAZWA Budowa elektrowni fotowoltaicznej Projekt 6 PROJEKTU
Rodzaj O ŹE elektrownie fotowoltaiczne Celem projektu jest budowa na terenie gminy Jodłownik Cel projektu elektrowni fotowoltaicznej o mocy zainstalowanej 40 MW. Projekt zakłada budow ę elektrowni fotowoltaicznej Opis projektu składaj ących si ę z modułów polikrystalicznych pracuj ąca na potrzeby sieci. Realizacja projektu pozwoli na zwi ększenie bezpiecze ństwa energetycznego gminy, ze wzgl ędu na mo Ŝliwo ść pracy elektrow ni na sie ć wydzielon ą. Wielko ść produkcji b ędzie kształtowała si ę na poziomie 38 MWh/rok energii elektrycznej.. Spodziewane efekty Farma wiatrowa jako odnawialne źródło energii wytwarzaj ące energi ę elektryczna nie emituj ąc przy tym Ŝadnych substancji szkodliwych do atmosfery przyczyni si ę do zmniejszenia emisji szkodliwych substancji, przede wszystkim CO2, SO2, NOx oraz pyłów. Okres realizacji 2016 - 2041 Szacunkowy koszt całkowity 1 000 000,00 zł Przygotowanie projektów i 20 000,00 zł uzyskanie niezb ędnych pozwole ń Zakres inwestycji Zakup paneli z oprzyrz ądowaniem 900 000,00 zł Monta Ŝ i uruchomienie 80 000,00 zł Szacunkowa liczba 1 zatrudnionych
Planowana moc instalowana moc elektryczna 40 kW
Średnioroczna moc moc elektryczna 4 kW energia elektryczna produkowana Ilo ść produkowanej zielonej energii 38 MWh/rok przez cał ą farm ę Prosty czas zwrotu bez dofinansowania X lat
Okresy realizacji Działania 2016 2017 2018 2019 2020 - 2029 2030 - 2041 Uzgodnienia, projektowanie Prace budowlane Zakup i monta Ŝ urz ądze ń Kontrola i eksploatacja instalacji
163 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Tabela nr 9. Karta projektu nr 7.
Budowa elektrociepłowni biogazowej NAZWA PROJEKTU projekt nr 7 rolniczej
Rodzaj O ŹE biogazownia Celem projektu jest budowa na terenie gminy Jodłownik Cel projektu biogazowni rolniczo-przemysłowej. Projekt zakłada budow ę nowoczesnej elektrociepłowni zasilanej biogazem. Jako substraty biogazownia wykorzystywa ć b ędzie kiszonk ę kukurydzy, wytłoki owocowe or az gnojowic ę świ ńsk ą. Biogaz wytwarzany b ędzie w procesie fermentacji mokrej zachodz ącej w Ŝelbetowych, zamkni ętych zbiornikach, a nast ępnie oczyszczany i spalany w silniku iskrowym spi ętym z generatorem pr ądotwórczym. Opis projektu Dzi ęki takiemu rozwi ązaniu uzyskujemy bardzo wysok ą sprawno ść przekraczaj ącą 80%. Przefermentowane substraty stanowiła dobrej jako ści nawóz, który w wi ększo ści zostanie wykorzystany przy uprawie kukurydzy b ędącej jednym z substratów. Realizacja projektu pozwoli na zwi ększenie bezpiecze ństwa e nergetycznego gminy, ze wzgl ędu na mo Ŝliwo ść pracy biogazowni na sie ć całkowicie wydzielon ą. Realizacja projektu pozwoli na zwi ększenie bezpiecze ństwa energetycznego gminy, ze wzgl ędu na produkcj ę energii elektrycznej i ciepła w kogener acji, która b ędzie spo Ŝytkowana na terenie gminy. Wielko ść produkcji b ędzie kształtowała si ę Spodziewane efekty na poziomie 2 630 MWh/rok energii elektrycznej i 2 793 MWh/rok energii cieplnej. Dodatkowo biogazownia jako odnawialne źródło energii przyczyni si ę do zmniejszenia emisji szkodliwych substancji do otoczenia, przede wszystkim dwutlenku w ęgla. Okres realizacji 2017 - 2036 Szacunkowy koszt 7 390 000,00 zł całkowity Zakres inwestycji Prace projektowe 300 000,00 zł Przygotowanie inwestycji i inne koszta 230 000,00 zł
Zbiornik fermentacji wst ępnej wyposa Ŝony w 400 000,00 zł mieszadła zatapialne, drabiny, wizjery, kołnierze przył ączeniowe Zbiornik fermentacji wtórnej, wyposa Ŝony w mieszadła zatapialne, drabiny, wizjery, 600 000,00 zł kołnierze przył ączeniowe Otwarty zbiornik na przefermentowane 1 000 000,00 zł substraty 5 000 m3
164 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
kogenerator wraz z układem synchronizacji 700 000,00 zł z sieci ą i układem kontroli pracy silosy przejazdowe na kiszonk ę 1200 m3 850 000,00 zł
budynek technologiczny z pomieszczeniami 350 000,00 zł socjalnymi bez wyposa Ŝenia instalacje technologiczne 600 000,00 zł Sie ć cieplna o długo ści 1 000 m wraz z 900 000,00 zł przył ączami do poszczególnych budynków Przył ącze energetyczne SN wraz z 180 000,00 zł rozdzielni ą Ci ągnik do ubijania i załadunku kiszonki 400 000,00 zł beczka 25 tys. litrów z oprzyrz ądowaniem do powierzchniowego rozprowadzania 230 000,00 zł nawozu o szeroko ści 12 m. Ci ągnik min. 200 kM 350 000,00 zł
Wyposa Ŝenie zaplecza technicznego i inne 300 000,00 zł koszta Szacunkowa liczba 2 zatrudnionych Planowana moc moc elektryczna 300 kW instalowana moc cieplna 319 kW Ilo ść produkowanej zielonej energia elektryczna 2 630 MWh/rok energii energia cieplna 2 793 MWh/rok Prosty czas zwrotu bez dofinansowania 10 lat
Okresy realizacji Działania 2017 2018 2019 2020 - 2027 2028 - 2036 Uzgodnienia, projektowanie Prace budowlane Zakup i monta Ŝ urz ądze ń Kontrola instalacji Obsługa
VI.5. Hierarchizacja projektów
Na podstawie przyj ętych projektów do realizacji – okre ślonych w punkcie IV.3. została dokonana ich hierarchizacja. Hierarchizacja została przeprowadzona pod wzgl ędem dwóch niezale Ŝnych kryteriów:
165 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
- realne, bie Ŝą ce mo Ŝliwo ści, - wa Ŝno ść . W obu przypadkach została zastosowana skala punktowa od 1 do 10, gdzie: - 1 oznacza najmniejsze realne mo Ŝliwo ści/ najmniejsz ą wa Ŝno ść , - 10 - oznacza najwi ększe realne mo Ŝliwo ści/ najwi ększ ą wa Ŝno ść . Przypisanie odpowiedniej liczby punktów do danego projektu w stosunku do obu kryteriów zostało dokonane na podstawie wszystkich uwarunkowań i zało Ŝeń zidentyfikowanych w cz ęś ciach: II Stratyfikacja gminnych zasobów O ŹE oraz III Kryteria i zało Ŝenia strategiczne i operacyjne.
• Hierarchizacja projektów pod wzgl ędem realnych, bie Ŝą cych mo Ŝliwo ści.
Tabela nr 7. Hierarchizacja projektów - realne bie Ŝą ce mo Ŝliwo ści. Kryterium Nr Tytuł projektu wykonalno ść - Projektu waga
Projekt 1 Instalacja kolektorów słonecznych 9
Powołanie o środka szkoleniowego, zajmuj ącego si ę prowadzeniem szkole ń dla osób zainteresowanych Projekt 2 8 wykorzystaniem technologii OZE oraz pozyskaniem środków z UE Modernizacja instalacji c.o. w budynkach prywatnych (kotły Projekt 3 6 o małych mocach)
Modernizacja instalacji c.o. w budynkach u Ŝyteczno ści Projekt 4 6 publicznej (kotły o du Ŝych mocach)
Wyposa Ŝenie budynków w instalacje do ogrzewania oparte Projekt 5 5 na pompach ciepła i kolektorach słonecznych
Projekt 6 Budowa elektrowni fotowoltaicznej 5
Projekt 7 Budowa elektrociepłowni biogazowej rolniczej 3
Najwy Ŝej projektem który otrzymał 9/10 punktów w kryterium wykonalno ści jest instalacja kolektorów słonecznych. Technologia pomimo Ŝe znana na naszym rynku od niedawna jest dost ępna. Istnieje wiele firm zarówno zagranicznych jaki i krajowych
166 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism zajmuj ących si ę sprzeda Ŝą samych kolektorów, całych systemów jak równie Ŝ doradztwem i doborem instalacji. Sam proces instalacji nie jest zbyt trudny i nie wymaga du Ŝych zmian w instalacjach jak i ingerencji w konstrukcj ę budynku. Równie Ŝ obsługa całego systemu jest do ść prosta. Wiedza społecze ństwa na temat instalacji solarnych jest do ść wysoka z czego wynika du Ŝe zainteresowanie t ą technologi ą. Podstawowym minusem kolektorów jest nadal ich wysoka cena i to ona przede wszystkim obni Ŝa wysoko ść ich oceny. Powołanie o środka szkoleniowego z zakresu wiedzy o OZE i pozyskiwania funduszy z UE otrzymało not ę 8 w kryterium wykonalno ści poniewa Ŝ sama organizacja biura nie stanowi problemu, zapewne nieco trudniej b ędzie znale źć osob ę o odpowiednich kwalifikacjach umo Ŝliwiaj ących prowadzenie tego typu szkole ń i doradztwa. Modernizacja instalacji ogrzewania w domach prywatnych oraz budynkach uŜyteczno ści publicznej z wykorzystaniem kotłów na biomas ę otrzymała 6 punktów w kryterium wykonalno ści. Ocena taka została wydana poniewa Ŝ sam proces wymiany kotła nie jest skomplikowany, a ze wzgl ędu na podobie ństwo instalacji dotychczas stosowanych z nowo montowanymi nie zachodzi konieczno ść wykonania zmian w systemie grzewczym budynku lub zmiany te s ą niewielkie. Zadaniem trudniejszym jest proces pozyskiwania, przerabiania i składowania paliwa (biomasy). Wymaga to wprowadzenia szeregu procesów zwi ązanych z pozyskiwaniem biomasy oraz zakupu odpowiednich maszyn do jej przeróbki i pomieszcze ń do magazynowania co obni Ŝa ocen ę projektów. Pi ęć punktów w tym kryterium uzyskał projekt numer 5 dotycz ący instalacji pomp ciepła i kolektorów słonecznych jako systemów hybrydowych. Podyktowane jest to brakiem zaufania mieszka ńców do nowoczesnych systemów ogrzewania jakimi s ą pompy ciepła i cz ęstym brakiem warunków gruntowych do instalacji kolektorów dolnego źródła ciepła. Dodatkowo w przypadku pompy ciepła konieczne jest posiadanie systemu ogrzewania podłogowego, który w gminie stosowany jest bardzo rzadko. Równie Ŝ inwestycja w postaci budowy elektrowni fotowoltaicznej otrzymała 5 punktów w kryterium wykonalno ści. Tego typu inwestycja nie wymaga specyficznych warunków je śli chodzi o jej lokalizacj ę na terenie gminy co jest niew ątpliwym jej plusem. W znacznym stopniu ułatwia to planowanie i pó źniejsze wprowadzenie w Ŝycie inwestycji. Jednak podstawow ą przeszkod ą w realizacji takiego rozwi ązania jest wysoki koszt inwestycyjny przy niewielkiej produkcji co skutkuje bardzo długim czasem zwrotu. W przypadku budowy instalacji do wytwarzania biogazu i jego energetycznego wykorzystania podstawowym problemem jest konieczno ść rozpoczynania nowych upraw
167 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism oraz zmiany profilu cz ęś ci upraw ju Ŝ istniej ących. Dodatkowo wprowadzenie w Ŝycie projektu wi ąŜ e si ę z budow ą do ść sporych rozmiarów zakładu oraz infrastruktury umo Ŝliwiaj ącej zagospodarowanie wytwarzanej energii szczególnie cieplnej co czyni t ę inwestycj ę znacznie bardziej skomplikowan ą zarówno technologicznie jak i logistycznie, a przez to trudniejsz ą do zrealizowania. Dlatego te Ŝ projekt 7 otrzymał 3 punkty.
• Hierarchizacja projektów pod wzgl ędem wa Ŝno ści
Tabela nr 8. Hierarchizacja projektów - wa Ŝno ść . Kryterium Nr Tytuł projektu wa Ŝno ść - projektu waga
Projekt 1 Instalacja kolektorów słonecznych 8
Powołanie o środka szkoleniowego, zajmuj ącego si ę prowadzeniem szkole ń dla osób zainteresowanych Projekt 2 7 wykorzystaniem technologii OZE oraz pozyskaniem środków z UE
Modernizacja instalacji c.o. w budynkach prywatnych (kotły Projekt 3 6 o małych mocach) Modernizacja instalacji c.o. w budynkach u Ŝyteczno ści Projekt 4 6 publicznej (kotły o du Ŝych mocach) Wyposa Ŝenie budynków w instalacje do ogrzewania oparte Projekt 5 5 na pompach ciepła i kolektorach słonecznych
Projekt 7 Budowa elektrociepłowni biogazowej rolniczej 5
Projekt 6 Budowa elektrowni fotowoltaicznej 3
W kryterium wa Ŝno ści najwy Ŝsz ą not ę otrzymał projekt instalacji kolektorów słonecznych. Ocena taka wi ąŜ e si ę z tym i Ŝ znaczna ilo ść instalacji jak ą przewiduje projekt powoduje i Ŝ produkcja energii ze wszystkich zainstalowanych kolektorów b ędzie w znacznym stopniu wpływa ć na bilans energetyczny gminy przy jednoczesnym obni Ŝeniu kosztów energii cieplnej dla u Ŝytkowników. Jednocze śnie nie bez znaczenia jest du Ŝe zainteresowanie ze strony mieszka ńców takim wła śnie źródłem ciepła.
168 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Niew ątpliwie edukacja mieszka ńców zwi ązana z OZE jest podstaw ą zarówno do przekonania społeczno ści lokalnych o mo Ŝliwo ściach inwestowania w energetyk ę odnawialn ą na ich terenie jak i celowo ści takich inwestycji. Poniewa Ŝ bez zainteresowania mieszka ńców nie ma mo Ŝliwo ści prowadzenia inwestycji zarówno bezpo średnio (instalacja kolektorów słonecznych) jak i po średnio ich dotycz ących (budowa MEW). W wi ększo ści technologie OZE s ą technologiami nowymi i nieznanymi społecznie co niekiedy wywołuje dystans i pewnego rodzaju niech ęć , dlatego te Ŝ edukacja społecze ństwa w tym zakresie jest dla rozwoju energetyki odnawialnej bardzo wa Ŝna. W zwi ązku z tym projekt nr 2 otrzymał wysok ą ocen ę (7 pkt.) w przypadku kryterium wa Ŝno ści. Wyeliminowanie z otoczenia starych pieców c.o. i zast ąpienie ich nowoczesnymi technologicznie rozwi ązaniami o zacznie ni Ŝszej emisyjno ści jest na terenie gminy bardzo wa Ŝne. Przy rosn ących cenach gazu wzrasta zainteresowanie tanimi w eksploatacji kotłami węglowymi które niestety emituj ą znaczne ilo ści pyłów i dwutlenku w ęgla. Podczas gdy wykorzystanie odnawialnych źródeł energii do celów grzewczych jest nieco ta ńsze ni Ŝ kotłów węglowych przy jednoczesnej minimalnej niskiej emisji. W przypadku pomp ciepła i kolektorów system grzewczy w ogóle nie emituje zanieczyszcze ń do atmosfery w sposób bezpo średni a jedynie pobiera energi ę elektryczn ą natomiast w przypadku kotłów na biomas ę emisja dwutlenku w ęgla jest zerowa poniewa Ŝ ze spalania biomasy do atmosfery trafi tyle CO 2 ile wcze śniej ro ślina z niej pobrała. Z tych wła śnie powodów zarówno instalacja pomp ciepła, ich systemów hybrydowych z kolektorami a tak Ŝe kotłów na biomas ę zostały wysoko ocenione w kryterium wa Ŝno ści, odpowiednio po 5 i 6 punktów. Biogazownia w znacznym stopniu przyczyni si ę do poprawy bilansu energetycznego gminy zarówno w przypadku energii elektrycznej jak i cieplnej, dodatkowo pozwoli na aktywizacj ę sektora rolniczego. Jednak na terenie gminy nie ma bardzo du Ŝych ilo ści substratów wymagaj ących utylizacji np. gnojowica. Zakładany substrat wytłoki owocowe zakładów przetwórstwa w Tymbarku b ędą musiały by ć odkupywane i dowo Ŝone do instalacji biogazowe co obni Ŝa jej ocen ę w tej kategorii. Najni Ŝej ze wszystkich projektów oceniony został projekt budowy elektrowni fotowoltaicznej. Inwestycja tego typu jest co prawda innowacyjn ą na skal ę krajow ą i zapewne w znacznym stopniu przyczyniłaby si ę do promocji gminy jednak korzy ści zwi ązane z ilo ści ą wyprodukowanej energii w stosunku do warto ści inwestycji s ą niewielkie.
169 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
VI.6. Definiowanie pierwszego projektu do realizacji
Po przeanalizowaniu wszystkich projektów pod k ątem mo Ŝliwo ści technicznych, logistycznych i uwarunkowa ń społecznych oraz wa Ŝno ści dla danego regionu opisanych powy Ŝej dokonano wyboru pierwszego projektu do realizacji. Optymalnym do realizacji w gminie Jodłownik okazał si ę Projekt nr 1 „Instalacja kolektorów słonecznych”. Projekt ten jest zgodny z cało ści ą polityki zarówno unijnej, krajowej jak i politykami lokalnymi co do rozwoju źródeł odnawialnych i zwi ększania ilo ści energii w nich produkowanej. Inwestycja wykorzystuje potencjał lokalny gminy jednocze śnie zapewniaj ąc lokalne jego spo Ŝytkowanie. Podsumowuj ąc, projekt wykorzystanie źródła energii jakim s ą kolektory słoneczne, został zdefiniowany jako optymalny dla gminy Jodłownik. Jego realizacja, przyczyni si ę przede wszystkim do: • Poprawy czysto ści powietrza w regionie. • Zwi ększenia udziału odnawialnych źródeł energii w zu Ŝyciu energetycznym gminy. • Wykorzystywania naturalnych zasobów bez konieczno ści pozyskiwania surowców z zewn ątrz. • Zwi ększenie absorpcji środków z UE.
170 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
VII. Źródła finansowanie projektów
Rozwój energetyki opartej na wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii (OZE) stanowi jeden z priorytetów krajowej polityki energetycznej. Podstawowym celem polityki w tym zakresie jest zwi ększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo- energetycznym kraju do 7,5% w 2010r. i do 14% w 2020r. w strukturze zu Ŝycia no śników pierwotnych. W 2004 r. udział ten wyniósł 3,6 %, a w 2005 r., zgodnie z danymi Agencji Rynku Energii S.A.- ok. 5 %. Polska powinna tak Ŝe osi ągn ąć cele wspólnotowe wyznaczone przez Dyrektyw ę 2003/30/WE34 w sprawie wspierania u Ŝycia w transporcie biopaliw - zapewnienie ich udziału w odniesieniu do paliw u Ŝywanych w transporcie na poziomie 5,75%, oraz Dyrektyw ę 2001/77/WE35 w sprawie wspierania produkcji na rynku wewn ętrznym energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych - zapewnienie, Ŝe udział energii z tych źródeł w wytwarzaniu energii elektrycznej wyniesie w 2010r. 7,5%. Cele s ą tak Ŝe priorytetami krajowej polityki energetycznej, co znajduje swoje odzwierciedlenie w dokumentach rz ądowych, jak chocia Ŝby w aktualnie tworzonym projekcie „Polityki ekologicznej pa ństwa na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011-2014”. Nadal jednak Ŝe podstawow ą barier ę w rozwoju energetyki odnawialnej stanowi ą trudno ści w finansowaniu projektów wykorzystania OZE. Problemy natury finansowej s ą zwi ązane ze specyfik ą tego rodzaju przedsi ęwzi ęć , które zazwyczaj wymagaj ą wysokich nakładów pocz ątkowych w przeliczeniu na jednostk ę zainstalowanej mocy, mimo Ŝe pó źniejsze koszty eksploatacyjne utrzymuj ą si ę na niskim poziomie. Koszty operacyjne sprowadzaj ą si ę bowiem cz ęsto wył ącznie do obsługi urz ądze ń i ich konserwacji (zwłaszcza w przypadku energii wiatrowej i wodnej). Natomiast w przypadku energetyki konwencjonalnej proporcje te s ą odwrotne – inwestor ponosi stosunkowo niskie jednostkowe nakłady inwestycyjne, ale problemem s ą znaczne koszty eksploatacyjne wynikaj ące z konieczno ści pozyskania biopaliw kopalnianych, np. w ęgla, a w szczególno ści gazu ziemnego i paliw ropopochodnych oraz energii elektrycznej, których cena zgodnie z oficjalnymi prognozami b ędzie systematycznie rosła. Przedstawiona powy Ŝej analiza kosztów wytwarzania energii odnawialnej i konwencjonalnej nie jest jednak Ŝe pełna. Przy szacowaniu kosztów inwestycji w energetyce odnawialnej nie mo Ŝna pomin ąć istotnej zmiennej, któr ą jest ryzyko inwestycyjne maj ące swoje odzwierciedlenie w koszcie pozyskania kapitału. Wła śnie wysoki czynnik ryzyka
171 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism inwestycyjnego powoduj ą w efekcie odwrócenie przedstawionych powy Ŝej relacji kosztów wytwarzania energii odnawialnej i konwencjonalnej. Projekty z zakresu energetyki odnawialnej s ą zazwyczaj skomplikowane i nowatorskie zarówno pod wzgl ędem technicznym, jak i finansowym. Jak wynika z dotychczasowych do świadcze ń, s ą one zwykle mo Ŝliwe do realizacji jedynie przy pozyskaniu środków z wielu źródeł, w tym w cz ęś ci na warunkach preferencyjnych. Znacz ącym jest równie Ŝ fakt istnienia du Ŝej liczby instytucji zapewniaj ących finansowanie energetyki odnawialnej, tak na warunkach komercyjnych, jak i preferencyjnych. Dlatego znajomo ść źródeł pozyskiwania kapitału na realizacj ę takich inwestycji jest kluczowa dla pomy ślnej realizacji pojedynczych projektów i rozwoju całego sektora energetyki odnawialnej. Podkre ślenia w tym miejscu wymaga jednak fakt, i Ŝ id ąc naprzeciw wymaganiom w ostatnich latach wprowadzono instrumenty wspieraj ące rozwój źródeł odnawialnych, w tym subwencje do kosztów inwestycyjnych, przepisy reguluj ące dost ęp do sieci energetycznej i obowi ązek zakupu przez dystrybutorów energii wyprodukowanej w oparciu o źródła odnawialne, obrót prawami maj ątkowymi wynikaj ącymi ze świadectw pochodzenia energii elektrycznej, zwolnienie z akcyzy energii elektrycznej pozyskiwanej z OZE, dopłaty do upraw energetycznych: wierzby i ró Ŝy. Zakłada si ę, Ŝe system wsparcia dla OZE b ędzie utrzymany tak Ŝe w nast ępnych latach, przy istotnym udziale Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Przed przedstawieniem charakterystyki poszczególnych źródeł finansowania inwestycji ekoenergetycznych koniecznym jest dla zachowania przejrzysto ści informacji dokonanie ich klasyfikacji. W polskim systemie finansowym s ą to źródła wewn ętrzne i zewn ętrzne. Źródła wewn ętrzne oznaczaj ą środki pochodz ące z terenu gminy od podmiotów gospodarczych, bud Ŝetu lokalnego czy od mieszka ńców. Natomiast źródła zewn ętrzne to środki pochodz ące od podmiotów funkcjonuj ących poza terenem gminy lub umiejscowionych organizacyjnie poza gmin ą. Źródła wewn ętrzne i zewn ętrzne generowa ć mog ą środki o charakterze bezzwrotnym (na przykład dotacje, subwencje, darowizny, itp.) oraz zwrotnym (na przykład kredyty czy po Ŝyczki), a tak Ŝe mog ą mie ć charakter źródeł generuj ących środki w sposób stabilny i systematyczny, co do terminu i wielko ści lub zmienny i dyskrecjonalny, z punktu widzenia
172 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism czasu ich kreacji i wielko ści tych środków. Cechy te maj ą istotne znaczenie dla sposobu realizacji poszczególnych przedsięwzi ęć inwestycyjnych z zakresu ekoenrgetyki. Decyduj ą bowiem o zakresie tych przedsi ęwzi ęć , tempie realizacji i całkowitych kosztach wykonania poszczególnych zada ń, a w niektórych przypadkach o skuteczno ści.
TABELA 1: Podział środków finansuj ących inwestycje ekonergetyczne Ø bezzwrotne jednorazowe Środki lokalne (samoopodatkowanie, dotacje z bud Ŝetu gminy); Ø bezzwrotne systematyczne (pozycja bud Ŝetu gminy); Ø zwrotne jednorazowe (obligacje gminne). Ø bezzwrotne jednorazowe (dotacje celowe); Środki krajowe Ø bezzwrotne systematyczne (subwencje); Ø zwrotne jednorazowe (kredyty i po Ŝyczki bankowe). Środki Ø bezzwrotne jednorazowe ( środki pomocowe); zagraniczne Ø zwrotne jednorazowe ( środki z linii kredytowych Źródło: Opracowanie własne
Środki lokalne posiadaj ą t ą podstawow ą zalet ę, Ŝe s ą narz ędziem mobilizacji społeczno ści lokalnej, zmuszaj ą do racjonalnego ich wykorzystania i podnosz ą ich efektywno ść . W przypadku środków zwrotnych niezb ędne jest okre ślenie źródła, z którego b ędą one zwracane, cz ęsto wraz z odsetkami (kuponami). Wad ą zewn ętrznych środków bezzwrotnych jest ich niskie oddziaływanie motywuj ące w kierunku efektywnego wykorzystania. Środki krajowe charakteryzuj ą si ę mniejsz ą dost ępno ści ą i cz ęsto, w przypadku środków bezzwrotnych, ni Ŝsz ą kontrol ą efektywno ści wykorzystania. Dotyczy to zwłaszcza środków publicznych. W przypadku środków zagranicznych s ą one z reguły poł ączone z konieczno ści ą wyasygnowania środków własnych. Podstawowe rodzaje środków finansowych, które mog ą by ć wykorzystane przy realizacji inwestycji dotycz ących wykorzystania odnawialnych źródeł energii mo Ŝna zestawi ć nast ępuj ąco: 1) środki własne podmiotów gospodarczych (przedsi ębiorstw) istniej ących na terenie gminy; 2) środki własne podmiotów gospodarczych (przedsi ębiorstw) spoza terenu gminy, krajowych i zagranicznych;
173 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
3) środki bud Ŝetowe z bud Ŝetu gminnego, pozyskane w formie racjonalizacji wydatków bud Ŝetowych (oszcz ędno ści) lub w drodze zaplanowanych wydatków bud Ŝetowych; 4) środki bud Ŝetowe z bud Ŝetów powiatowych i wojewódzkich; 5) środki rz ądowe z bud Ŝetu centralnego i bud Ŝetu wojewody; 6) środki celowe funduszy ekologicznych (od Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, poprzez fundusze wojewódzkie, a Ŝ po fundusz gminny); 7) środki pochodz ące z fundacji ekologicznych; 8) środki pochodz ące z pomocy zagranicznej (w tym ekokonwersji długów zagranicznych Polski); 9) środki finansowe pochodz ące z zagranicznych linii kredytowych; 10) środki z banków komercyjnych; 11) środki funduszy inwestycyjnych; 12) środki towarzystw leasingowych; 13) środki pochodz ące z operacji na rynkach kapitałowych lub oprocentowania depozytów bankowych; 14) środki pochodz ące z bud Ŝetów gospodarstw domowych; 15) środki pochodz ące z samoopodatkowania si ę społeczno ści lokalnych; 16) środki pochodz ące z emisji obligacji komunalnych; 17) środki pochodz ące z darowizn, specjalnych emisji znaczków i innych wydawnictw; 18) środki pochodz ące z zasobów finansowych towarzystw ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych; 19) środki pochodz ące z emisji tzw. obligacji ekologicznych (cat bonds); 20) środki generowane przez system opłat lokalnych (klimatycznych) za korzystanie ze środowiska przyrodniczego.
Z drugiej strony formy finansowania inwestycji proekologicznych dost ępne na rynku mo Ŝna podzieli ć na: 1) zobowi ązania finansowe: • kredyty; • po Ŝyczki; • obligacje;
174 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• leasing; 2) udziały kapitałowe – akcje i udziały w spółkach; 3) dotacje – środki bezzwrotne.
Formy te wyst ępuj ą czasami ł ącznie (np.: dotacje do spłaty odsetek od kredytów bankowych lub po Ŝyczki preferencyjne). W śród zobowi ąza ń finansowych najbardziej rozpowszechnione s ą preferencyjne po Ŝyczki przez celowe fundusze ekologiczne oraz Bank Ochrony Środowiska. Obligacje i leasing s ą formami, które wymagaj ą wi ększego do świadczenia i umiej ętno ści ze strony podmiotu realizuj ącego przedsi ęwzi ęcie proekologiczne. Istotn ą cech ą tej formy jest dopasowywanie oferty do lokalnych warunków, które umo Ŝliwiaj ą sterowanie strumieniami finansowymi odpowiednio do mo Ŝliwo ści i potrzeb klienta. Udziały kapitałowe s ą now ą i rozwijaj ącą si ę wraz z sektorem bankowym form ą finansowania inwestycji ekologicznych. Anga Ŝowanie kapitału w finansowaniu inwestycji jest dokonywane na zasadach komercyjnych i najcz ęś ciej jest stosowane w prywatyzacji mienia komunalnego (zwłaszcza przy komunalnych oczyszczalniach ścieków, zakładach uzdatniania wody pitnej czy komunalnych wysypiskach odpadów). Dotacje (bezzwrotne formy finansowania) stanowi ą tradycyjn ą i bardzo poszukiwan ą przez inwestorów form ę finansowania przedsi ęwzi ęć proekologicznych. W praktyce stosuje si ę je coraz rzadziej, poniewa Ŝ zdaniem przedstawicieli Ŝycia gospodarczego tworz ą one sytuacj ę nierównego traktowania podmiotów gospodarczych. Nadal wykorzystuje si ę je cz ęsto do katalizowania strumienia preferencyjnych po Ŝyczek, które s ą poł ączeniem dotacji i kredytów. Najcz ęś ciej korzystaj ą z tego instrumentu celowe fundusze ekologiczne, a tak Ŝe fundacje ekologiczne. Te ostatnie czyni ą to z reguły w postaci uruchamianych w bankach komercyjnych liniach kredytowych z dopłatami do odsetek, które obni Ŝaj ą stopy oprocentowania tych kredytów.
VII.1 Środki własne w finansowaniu przedsi ęwzi ęć ekonergetycznych
Są to środki finansowe, którymi miasto/gmina lub przedsi ębiorstwo komunalne dysponuje i mo Ŝe je przeznaczy ć na potrzeby zwi ązane z wdra Ŝaniem przedsi ęwzi ęć energooszcz ędnych. Praktyka pokazuje jednak Ŝe, Ŝe ich udział w finansowaniu przedsi ęwzi ęć przyjaznych dla środowiska jest stosunkowo niewielki.
175 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Inwestycje samorz ądu terytorialnego nale Ŝą do zada ń własnych gminy, co skutkuje tym, Ŝe gminy s ą zobowi ązane do ich finansowania. Samorz ąd gminy finansuje inwestycje z dochodów bud Ŝetu gminy które mo Ŝna podzieli ć na dwie zasadnicze grupy: • dochody własne, do których zalicza si ę podatki i opłaty o charakterze lokalnym, dochody z maj ątku gminy, wpływy z samoopodatkowania si ę mieszka ńców, opłat ę skarbow ą, spadki i darowizny na rzecz gminy oraz inne dochody przyznane gminom na mocy odr ębnych przepisów oraz udział w podatkach stanowi ących bud Ŝet pa ństwa • transfery z bud Ŝetu pa ństwa czyli dotacje celowe i subwencje ogólne z bud Ŝetu pa ństwa.
Dochody własne gminy
Dochodami jednostek samorz ądu terytorialnego s ą ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z bud Ŝetu pa ństwa. Tak wi ęc dochodami własnymi gminy są wszystkie wpływy do bud Ŝetu, które nie s ą ani subwencj ą, ani dotacj ą z bud Ŝetu pa ństwa. Dochody własne pochodz ą ze źródeł znajduj ących si ę na terenie działania samorz ądu gminnego i przekazywane s ą do jego dyspozycji w cało ści i bezterminowo z mocy prawa.
Podatki i opłaty
Wa Ŝnym, chocia Ŝ nie w ka Ŝdym kraju podstawowym źródłem dochodów samorz ądów terytorialnych s ą dochody z podatków i opłat. Na podkre ślenie zasługuje fakt, Ŝe zgodnie z Europejsk ą Kart ą Samorz ądu Terytorialnego przynajmniej cz ęść dochodów samorz ądów terytorialnych powinny stanowi ć dochody własne, spo śród których szczególna rola przypada podatkom i opłatom. Wbrew pozorom nie stanowi ą one jednak pozycji jednorodnej. Klasyfikuj ąc podatki zasilaj ące bud Ŝety samorz ądów terytorialnych, mo Ŝna je podzieli ć na: • podatki samoistne, wprowadzone samodzielnie przez władze lokalne, • podatki i opłaty lokalne ustalane ustawowo, ale oddane w cało ści w eksploatacje samorz ądowi terytorialnemu, • udziały w podatkach centralnych,
176 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• dodatki do podatków centralnych. Najbardziej znaczn ą grup ę dochodów własnych stanowi ą dochody z podatków i opłat lokalnych. Ich udział w strukturze dochodów bud Ŝetów lokalnych stanowi wprawdzie ok. 20% ogółu dochodów, jednak Ŝe ze wzgl ędu na fakt, i Ŝ w cało ści oddane zostały samorz ądom terytorialnym oraz władze lokalne maj ą wpływ na kształtowanie ich wielko ści, uwa Ŝane s ą za podstawowe dochody bud Ŝetów gmin w Polsce. Podatkami lokalnymi s ą w szczególno ści: • podatek od nieruchomo ści, • podatek rolny, • podatek le śny, • podatek od środków transportowych, podatek od posiadania psa, • podatek od spadków i darowizn, • podatek opłacany w formie karty podatkowej, • podatek od czynno ści cywilno prawnych. Natomiast do opłat lokalnych nale Ŝą : • opłata skarbowa, • opłata targowa, • opłata miejscowa, • opłata administracyjna, • pozostałe opłaty lokalne, wymierzone na podstawie innych ustaw. Na szczególn ą uwag ę zasługuj ą opłaty ustalane na podstawie innych przepisów prawnych do których nale Ŝą : • oplata eksploatacyjna, • opłata za u Ŝytkowanie wieczysta, • oplata adiacencka, • opłata za zezwolenie na sprzeda Ŝ napojów alkoholowych. Opłata eksploatacyjna obci ąŜ a przedsi ębiorców wydobywaj ących kopaliny lub surowce mineralne z odpadów po robotach górniczych lub procesach wzbogacania kopalin. Opłata za u Ŝytkowanie wieczyste pobierana jest za oddanie gminnej nieruchomo ści gruntowej w u Ŝytkowanie wieczyste. Opłata składa si ę z dwóch cz ęś ci, tj. z opłaty pierwszej i opłat rocznych. Opłata pierwsza podlega zapłacie jednorazowo, nie pó źniej ni Ŝ do dnia zawarcia umowy i wynosi 15-25% ceny nieruchomo ści gruntowej. Wysoko ść stawek
177 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism procentowych opłat rocznych z tytułu u Ŝytkowania wieczystego jest uzale Ŝniona od okre ślonego w umowie celu, na jaki nieruchomo ść gruntowa została oddana. Opłata adiacencka wynika z obowi ązku uczestnictwa wła ścicieli poszczególnych rodzajów nieruchomo ści i u Ŝytkowników wieczystych nieruchomo ści gruntowych w kosztach budowy urz ądze ń infrastruktury technicznej. Wysoko ść stawki procentowej opłaty adiacenckej okre śla rada gminy. Stawka nie mo Ŝe jednak przekroczy ć 50% ró Ŝnicy mi ędzy warto ści ą nieruchomo ści po i przed wybudowaniem urządze ń infrastruktury technicznej. Opłat ę za zezwolenie na sprzeda Ŝ napojów alkoholowych ponosz ą wszystkie podmioty działaj ące na rynku i posiadaj ące wa Ŝną koncesj ę na sprzeda Ŝ alkoholu. Wysoko ść opłaty uzale Ŝniona jest od liczby zezwole ń, rodzaju zezwolenia, a tak Ŝe od warto ści sprzedanego w roku poprzednim alkoholu. Powy Ŝsze opłaty mog ą zosta ć podwy Ŝszone o 50% lub 100%, je Ŝeli warto ść sprzeda Ŝ za rok ubiegły przekroczyła odpowiednio 10 tys. EUR lub 30 tys. EUR.
Wpływy z samoopodatkowania si ę mieszka ńców
Wpływy z samoopodatkowania si ę mieszka ńców s ą przykładem najdalej id ącej autonomii samorz ądów terytorialnych w kształtowaniu własnych źródeł dochodów. Władze lokalne na podstawie własnego prawodawstwa lokalnego decyduj ą bowiem o obci ąŜ eniu osób fizycznych lub prawnych dodatkow ą danin ą publiczn ą, podejmuj ąc w tym zakresie stosowne uchwały. Na nich spoczywa równie Ŝ obowi ązek ustalenia w uchwałach poszczególnych elementów techniki podatkowej. Ze wzgl ędu na fakt, i Ŝ s ą to kompetencje zasadniczo zarezerwowane dla władz ustawodawczych pa ństwa, w wi ększo ści krajów, gdzie funkcjonuj ą podatki samoistne, o ich wprowadzeniu na danym terenie wypowiadaj ą si ę wszyscy mieszka ńcy w drodze referendum. Wprowadzane s ą one raczej wyj ątkowo, aby realizowa ć przedsi ęwzi ęcie o istotnym znaczeniu; najcz ęś ciej dotyczy to zgromadzenia środków na sfinansowanie wydatków inwestycyjnych. Podatki samoistne s ą wykorzystywane raczej rzadko jako źródła zasilania bud Ŝetów lokalnych. Wynika to z dwóch zasadniczych powodów: • po pierwsze, z przyczyn politycznych; ju Ŝ samo zgłoszenie przez władze lokalne propozycji wprowadzenia dodatkowej daniny publicznej przyjmowane jest z
178 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
niezadowoleniem, przynajmniej przez cz ęść społeczno ści, a s ą to przecie Ŝ potencjalni wyborcy; • po drugie, z powodów proceduralnych, zwi ązanych z faktem, Ŝe przeprowadzenie referendum jest kosztowne, a poza tym zachowuje ono wa Ŝno ść , je Ŝeli uczestniczy w nim okre ślony procent mieszka ńców uprawnionych do głosowania.
Dochody z maj ątku i praw maj ątkowych
Nadawanie samorz ądowi terytorialnemu osobowo ści prawnej wi ąŜ e si ę mi ędzy innymi z przekazaniem tym podmiotom do dyspozycji okre ślonego mienia, tj. obiektów, budynków, gruntów, a tak Ŝe podmiotów gospodarczych, których organem zało Ŝycielskim jest, b ądź, w których swoje udziały posiadaj ą władze lokalne. Maj ątek ten przynosi jednostkom samorz ądu terytorialnego ró Ŝnorakie dochody. S ą to w szczególno ści: • opłaty (o charakterze cywilnoprawnym) za korzystanie z infrastruktury komunalnej, • czynsze za najem i dzier Ŝaw ę, • dochody z akcji i udziałów w spółkach akcyjnych i w spółkach z ograniczon ą odpowiedzialno ści ą, • dochody ze sprzeda Ŝy maj ątku, w tym równie Ŝ ze sprzeda Ŝy akcji i udziałów.
Dochody z maj ątku stanowi ą niejednorodne źródło dochodów bud Ŝetów samorz ądowych. Dominuj ąca rola w tej grupie przypada opłatom za usługi świadczone przez jednostki samorz ądu lokalnego. S ą to opłaty za takie usługi, jak wywóz śmieci, odprowadzanie ścieków, sprz ątanie ulic, utrzymywanie dróg, zaopatrzenie w wod ę, ciepło i energi ę elektryczn ą, opłaty za przedszkola, za korzystanie z basenów, wst ęp do muzeów itp. Najcz ęś ciej wpływy uzyskiwane z tytułu świadczonych usług nie pokrywaj ą ponoszonych na ten cel wydatków. Czynsze za najem i dzier Ŝaw ę stanowi ą istotne źródło dochodów, zwłaszcza w gminach miejskich, posiadaj ących znaczn ą liczb ę obiektów. Oprócz dochodów jakie przynosz ą, pełni ą one dodatkowo (poprzez kształtowanie ich wielko ści wył ącznie przez władze lokalne) rol ę istotnego instrumentu oddziaływania na podmioty bazy ekonomicznej jednostek samorz ądu terytorialnego. Źródłem wpływów z maj ątku lokalnego mo Ŝe by ć tak Ŝe sprzeda Ŝ lub dzier Ŝawa poszczególnych cz ęś ci maj ątku, zwłaszcza ziemi, budynków komunalnych, infrastruktury
179 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism technicznej itp. W Polsce przychody z prywatyzacji maj ątku samorz ądów terytorialnych mog ą by ć przeznaczone wył ącznie na sfinansowanie deficytów bud Ŝetowych gmin, powiatów i samorz ądowych województw. Zwa Ŝywszy za ś, Ŝe deficyt bud Ŝetowy wi ąŜ e si ę na ogół z realizacj ą przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych, mo Ŝe to oznacza ć wi ązanie wpływów z prywatyzacji z finansowaniem wydatków inwestycyjnych.
Dochody z działalno ści gospodarczej gminy
W zasadzie we wszystkich pa ństwach samorz ąd terytorialny w ramach realizowanych przez siebie zada ń publicznych prowadzi równie Ŝ działalno ść gospodarcz ą. Wówczas źródłem dochodów bud Ŝetowych mog ą by ć wpływy z dochodów jakie ta działalno ść przynosi. Zakres prowadzonej działalno ści gospodarczej przez jednostki samorz ądu terytorialnego budzi jednak, i to w wi ększo ści krajów, liczne w ątpliwo ści. Dotyczy to w szczególno ści działalno ści gospodarczej nastawionej na osi ąganie zysków. Odmienny charakter ma bowiem działalno ść w sferze u Ŝyteczno ści publicznej. Problem polega na tym, Ŝe jedna i druga działalno ść cz ęsto krzy Ŝuj ą si ę nawzajem, a ponadto w wielu krajach nie definiuje się wprost poj ęcia u Ŝyteczno ści publicznej Sprawia to, Ŝe granice pomi ędzy działalno ści ą w sferze u Ŝyteczno ści publicznej a pozostał ą działalno ści ą gospodarcz ą s ą mało przejrzyste. Nale Ŝy równie Ŝ zwróci ć uwag ę na fakt, Ŝe dopuszczenie samorz ądu terytorialnego do prowadzenia działalno ści komercyjnej posiada znaczn ą liczb ę zwolenników. Za prowadzeniem tego typu działalno ści przemawiaj ą mi ędzy innymi wzgl ędy historyczne. W pocz ątkowym okresie funkcjonowania samorz ądu terytorialnego nie było Ŝadnych przeszkód prawnych w prowadzeniu przez gminy działalno ści gospodarczej. Za takim podej ściem prowadzenia działalno ści gospodarczej przemawia równie Ŝ osobowo ść prawna, któr ą posiadaj ą wszystkie jednostki samorz ądu terytorialnego i która pozwala im korzysta ć z ró Ŝnych form prawa cywilnego. Z kolei przeciwko prowadzeniu działalno ści komercyjnej przez samorz ąd terytorialny wysuwane s ą nast ępuj ące argumenty : • podstawowym zadaniem samorz ądu terytorialnego jest realizacja zada ń publicznych, a nie prowadzenie działalno ści komercyjnej, • swoboda prowadzenia działalno ści gospodarczej gwarantowanej konstytucyjnie w pa ństwie prawnym nie powinna dotyczy ć podmiotów władzy publicznej,
180 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• ka Ŝda działalno ść gospodarcza mo Ŝe przynosi ć tak Ŝe straty, a to stanowi ć b ędzie zagro Ŝenie zaspokojenia obligatoryjnych zada ń własnych jednostek samorz ądu terytorialnego, • zaanga Ŝowanie si ę władz lokalnych w bezpo średni ą działalno ść gospodarcz ą mo Ŝe spowodowa ć naruszenie reguł wolno ści gospodarczej i konkurencji gospodarczej .
W Polsce obowi ązuj ące przepisy prawne dopuszczaj ą uczestniczenie gmin w działalno ści gospodarczej poza sfer ą u Ŝyteczno ści publicznej, jednak tylko wówczas, gdy mogłoby si ę to wi ąza ć z nie zaspokojonymi potrzebami wspólnoty lokalnej na rynku lokalnym oraz z wysokim bezrobociem. Ponadto jednostki samorz ądu terytorialnego w Polsce mog ą wolne środki pieni ęŜ ne lokowa ć nie tylko w bankach i innych instytucjach finansowych, ale tak Ŝe w papierach warto ściowych ró Ŝnych spółek prawa handlowego (pod warunkach Ŝe nie obejmuje całego udziału lub kapitału akcyjnego spółki). Wydaje si ę jednak, Ŝe to ostatnie rozwi ązania mo Ŝe budzi ć kontrowersje zwłaszcza w kontek ście przepisów ustawy o gospodarce komunalnej oraz ze wzgl ędu na ryzyko, jakie niesie za sob ą anga Ŝowanie środków publicznych w działalno ść gospodarcz ą, która niekoniecznie musi si ę wi ąza ć z rozwojem rynku lokalnego.
VII.2 Obligacje samorz ądu terytorialnego
Na taki sposób finansowania inwestycji decyduje si ę coraz wi ęcej samorz ądów. Pozyskane w ten sposób środki mog ą zosta ć wykorzystane jako wkład w inwestycj ę współfinansowan ą ze środków europejskich czy spłat ę zaległych zobowi ąza ń. Zdaniem ekspertów, obligacje komunalne s ą uwa Ŝane za najlepsz ą form ę zwrotnego pozyskiwania środków przez jednostki samorz ądu terytorialnego. Jednostki samorz ądu terytorialnego mog ą emitowa ć papiery warto ściowe w formie obligacji. Sama obligacja jest papierem warto ściowym emitowanym w serii, w którym emitent stwierdza, Ŝe jest dłu Ŝnikiem wła ściciela obligacji (obligatariusza) i zobowi ązuje si ę wobec niego do spełnienia okre ślonego świadczenia. Wspomniane świadczenie mo Ŝe mie ć charakter pieni ęŜ ny lub niepieni ęŜ ny. Dzi ęki emisji obligacji komunalnych gminy mog ą pozyska ć kapitał bezpo średnio na rynku, a środki uzyskane w ten sposób wykorzysta ć m.in. na realizacj ę zada ń
181 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism nieznajduj ących pokrycia w innych źródłach finansowych. Przede wszystkim jednak pozwalaj ą samorz ądom na wygenerowanie dodatkowych środków na udział własny w programach realizowanych z dofinansowaniem z funduszy unijnych. Zdolno ść do emitowania obligacji (zdolno ść obligacyjna) została przyzna jednostkom samorz ądu terytorialnego w pierwszej kolejno ści w art. 82 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, za ś skonkretyzowana w odpowiednich przepisach ustrojowych ustaw samorz ądowych (ustawa o samorz ądzie gminnym, ustawa o samorz ądzie powiatowym, ustawa o samorz ądzie województwa) i potwierdzona w art. 2 pkt 2 ustawy o obligacjach. W procesie przygotowania emisji obligacji najistotniejsz ą rol ę odgrywa uchwała rady gminy w sprawie emisji. Pozyskane w wyniku emisji obligacji środki mog ą pokry ć nie tylko wkład własny, ale warto ść całego projektu ekoenergetycznego w okresie jego realizacji do czasu uzyskania dofinansowania z UE. Wielko ść i termin emisji oraz moment spłaty zobowi ąza ń jest dostosowany do potrzeb emitenta. Obligacje mogą zapewnia ć finansowanie długoterminowe. Dotychczas najdłu Ŝszy termin do wykupu wyemitowanych obligacji komunalnych wynosił 15 lat. Dodatkowo warunki emisji mog ą przewidywa ć rozpocz ęcie wykupu obligacji po upływie np. kilku lat. W takiej sytuacji od momentu emisji do momentu wykupu jednostka samorz ądowa dokonuje tylko wypłaty odsetek, co zmniejsza obci ąŜ enie bud Ŝetu. Uchwała rady gminy jest podstaw ą prawn ą konkretnej emisji. Jak pokazuj ą dotychczasowe emisje obligacji komunalnych, samorz ądy nie emituj ą całej potrzebnej kwoty od razu, lecz dziel ą j ą na transze (emitowane w poszczególnych latach: np. 10 mln zł w dwóch transzach: 2,5 mln zł w 2008 i 7,5 mln zł w 2009 roku) i dalej w ramach danej transzy na serie o zró Ŝnicowanym terminie wykupu. Dzi ęki temu mo Ŝna lepiej dostosowa ć cel emisji do potrzeb danej jednostki samorz ądu terytorialnego (emitenta), ale przede wszystkim tak emisja ułatwia spłat ę zaci ągni ętego zobowi ązania. Przepisy prawa nie zawieraj ą postanowie ń okre ślaj ących cel emisji przez jednostki samorz ądu terytorialnego. Jednak zgodnie z art. 28 ustawy o obligacjach emitent, b ędący jednostk ą samorz ądu terytorialnego, zwi ązkiem tych jednostek lub miastem stołecznym Warszawa, jest obowi ązany oznaczy ć cel emisji i nie mo Ŝe przeznaczy ć środków pochodz ących z emisji obligacji na inne cele. W praktyce powoduje to, Ŝe oznaczenie celu emisji jest bardzo wa Ŝne. Bez w ątpienia ze środków pozyskanych z emisji obligacji komunalnych mo Ŝna sfinansowa ć ka Ŝde zadnie nale Ŝą ce do wła ściwo ści jednostki samorz ądu terytorialnego. Nale Ŝy jednak pami ęta ć, aby w sposób maksymalnie precyzyjny i
182 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism dokładny formułowa ć cel emisji, tak aby umo Ŝliwiał on obligatariuszowi (nabywcy obligacji) zorientowa ć si ę, jaki rodzaj inwestycji zostanie zrealizowany ze środków pochodz ących z obligacji. Chocia Ŝ przepisy dopuszczaj ą tak ą mo Ŝliwo ść , w praktyce obligacje komunalne nie są zabezpieczone (np. gwarancj ą czy por ęczeniem innej jednostki samorz ądu terytorialnego, wpisem do hipoteki), a podmiotem uwiarygodniaj ącym emisj ę jest sam emitent (jednostka samorz ądu terytorialnego). Jednostka samorz ądu terytorialnego odpowiada za zobowi ązania wynikaj ące z obligacji całym swoim maj ątkiem. Wyj ątkiem s ą obligacje przychodowe, w przypadku których samorz ądy mog ą ograniczy ć w tre ści obligacji swoj ą odpowiedzialno ść za zobowi ązania wynikaj ące z tych obligacji do kwoty przychodów lub warto ści maj ątku przedsi ęwzi ęcia, do których obligatariuszowi słu Ŝy prawo pierwsze ństwa. Natomiast podmiot udzielaj ący zabezpieczenia odpowiada do wysoko ści tego zabezpieczenia. Kolejnym etapem po podj ęciu uchwały o emisji obligacji przez rade gminy jest wybór podmiotu organizuj ącego emisj ę pod wzgl ędem technicznym. Najcz ęś ciej podmiotem tym będzie bank. Do jego zada ń b ędzie nale Ŝała m.in. obsługa rozlicze ń finansowych zwi ązanych z emisj ą obligacji, depozyt albo prowadzenie rejestru obligacji zdematerializowanych. W praktyce równie Ŝ bank b ędzie nabywc ą obligacji. Warto pami ęta ć, Ŝe zgodnie z art. 4, ust. 3, lit. j) ustawy Prawo zamówie ń publicznych, ustawy tej nie stosuje si ę w przypadku zamówie ń, których przedmiotem s ą usługi finansowe zwi ązane z emisj ą, obrotem lub transferem papierów warto ściowych. Mo Ŝna wi ęc podpisa ć umow ę z dowolnie wybranym bankiem. Wi ększo ść samorz ądów przeprowadza pomimo braku takiego obowi ązku przetarg nie na podstawie ustawy o zamówieniach publicznych, ale na podstawie kodeksu cywilnego. Takie rozwi ązanie wprowadza element konkurencji pomi ędzy bankami i wpływa na obni Ŝenie mar Ŝ i prowizji. W konsekwencji jednostki samorz ądu terytorialnego najcz ęś ciej wybieraj ą organizatora emisji w drodze porównania ofert kilku banków lub decyduj ą si ę na współprac ę z bankiem, z którym współpracowały przy okre śleniu koncepcji emisji. Opinia regionalnej izby obrachunkowej zgodnie z art. 83 ust. 2 ustawy o finansach publicznych jest obligatoryjna, w ka Ŝdym przypadku zaci ągni ęcia zobowi ązania z kredytu, po Ŝyczki lub poprzez emisj ę papierów warto ściowych. Opinia regionalnej izby nie ma charakteru zgody tego organu na zaci ągni ęcie po Ŝyczki czy te Ŝ emisj ę papierów warto ściowych. Jest ona swoist ą ocen ą zdolno ści kredytowej danego samorz ądu i okre śla zdaniem RIO mo Ŝliwo ści spłaty zaci ągni ętych zobowi ąza ń lub wykupu papierów
183 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism warto ściowych. Opinia ta nie ma wpływu na wa Ŝno ść decyzji podejmowanych przez samorz ądy, jak równie Ŝ nie wiąŜ e innych podmiotów, w tym banków prowadz ących emisj ę obligacji komunalnych. W konsekwencji samorz ądy mog ą podejmowa ć decyzje dotycz ące emisji obligacji, niezale Ŝnie nawet od negatywnej opinii regionalnej izby obrachunkowej. S ą jednak zobowi ązane do przedstawienia omawianej opinii podmiotowi udzielaj ącemu po Ŝyczki lub kredytu b ądź poda ć j ą do wiadomo ści podmiotom, do których kierowana jest oferta nabycia papierów warto ściowych. Do obrotu na rynku oficjalnych notowa ń mog ą by ć dopuszczone obligacje i inne dłu Ŝne papiery warto ściowe, emitowane przez Skarb Pa ństwa, Narodowy Bank Polski, jednostki samorz ądu terytorialnego, zwi ązki tych jednostek oraz miasto stołeczne Warszawa, jak równie Ŝ przez pa ństwa członkowskie oraz jednostki samorz ądu terytorialnego tych państw, je Ŝeli: • s ą dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym; • ich zbywalno ść nie jest ograniczona; • wnioskiem zostały obj ęte wszystkie papiery warto ściowe tego samego rodzaju. Je śli jednostka samorz ądu terytorialnego inaczej nie postanowi, to do oferty publicznej lub ubiegania si ę o dopuszczenie do obrotu na rynku regulowanym emitowanych przez ni ą obligacji znajd ą zastosowanie wył ącznie polskie przepisy. W celu przeprowadzenia takiej emisji emitent lub wprowadzaj ący powinien zło Ŝyć do Komisji Nadzoru Finansowego za po średnictwem firmy inwestycyjnej zawiadomienie wraz z memorandum informacyjnym.
184 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
VII.3 Fundusze Ekologiczne
Pa ństwowe fundusze ekologiczne zostały powołane w celu uniezale Ŝnienia finansowania ochrony środowiska w Polsce od bud Ŝetu pa ństwa. Ponadto taka konstrukcja prawna pozwala zapewni ć ci ągło ść finansowania inwestycji ekologicznych. Wsparcie z ich strony głównie polega na udzieleniu dotacji, kredytów i po Ŝyczek preferencyjnych. Zazwyczaj oferowana pomoc wynosi nie wi ęcej ni Ŝ 50 % kosztów projektu. W przypadku po Ŝyczek i kredytów jednostki bud Ŝetowe s ą zazwyczaj traktowane na równych warunkach z inwestorami prywatnymi. W przypadku samorz ądów terytorialnych oraz organizacji pozarz ądowych cz ęsto łatwiej jest uzyska ć bezpowrotn ą dotacje. Struktur ę finansowania inwestycji w sektorze ochrony środowiska ze środków publicznych przedstawia poni Ŝszy schemat.
185 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Rysunek 1. Struktura finansowania inwestycji w sektorze ochrony środowiska ze środków publicznych
UE- KOMISJA MINISTERSTWO MINISTERSTWO EUROPEJSKA ŚRODOWISKA FINANSÓW
BO Ś S.A. NFOSiGW EKOFUNDUSZ
INNE PODMIOTY 16 WFOSiGW
POWIATOWE SAMORZ ĄDY FOSiGW TERYTPORIAL NE GMINNE FOSiGW
Źródło: Materiały konferencyjne NFO ŚiGW
System funduszy ekologicznych w Polsce jest czteropoziomowy. Poziom centralny tworzy Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (fundusz narodowy). Na poziomie województw działa 16 Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (fundusze wojewódzkie). Fundusz narodowy i fundusze wojewódzkie posiadaj ą osobowo ść prawn ą i w zakresie okre ślonym ustaw ą samodzielnie podejmuj ą decyzje o tym, jakie przedsi ęwzi ęcia finansowa ć, jakimi instrumentami wspiera ć ekologiczne zamierzenia inwestora oraz na jakich warunkach oferowa ć swoje środki finansowe. System funduszy ochrony środowiska uzupełniaj ą fundusze gminne i powiatowe. Nie s ą one organizacyjnie ani prawnie wydzielone ze struktury organizacyjnej samorz ądu terytorialnego. Nie mog ą te Ŝ udziela ć po Ŝyczek. Fundusze ekologiczne gromadz ą środki finansowe z opłat za korzystanie ze środowiska i kar za przekraczanie norm ekologicznych oraz prowadz ą
186 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism redystrybucj ę tych środków zgodnie z priorytetami polityki ekologicznej pa ństwa. Jednocze śnie uwag ę zwraca zró Ŝnicowanie warunków dost ępno ści do funduszów ekologicznych zale Ŝnie od regionu kraju. Wynika to ze zró Ŝnicowania funduszy pod wzgl ędem zasobno ści finansowej i priorytetów inwestycyjnych. Dokument, który powołał do Ŝycia fundusze ekologiczne (ustawa z dnia 3 kwietnia 1993 r. o zmianie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz ustawy Prawo wodne; Dz. U. Nr 40, poz. 183) wymienia dług ą list ę celów ogólnych, które powinny by ć wspierane finansowo przez fundusze. Ustawa precyzuje przedmiotowe i podmiotowe ograniczenia dla udost ępniania środków finansowych z funduszy ekologicznych. Zgodnie z nimi ka Ŝdy fundusz stosuje własne kryteria i procedury oceny i wybory proponowanych przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych. Dysponuje tak Ŝe własnymi zasadami udzielania i umarzania po Ŝyczek. Procedury i kryteria wyboru projektów w wielu funduszach wojewódzkich upodabniaj ą si ę do kilku funduszy, w śród których znaczenie podstawowe maj ą fundusze najwi ększe posługuj ące si ę najbardziej czytelnymi i przejrzystymi procedurami oceny i wyboru projektów. W zakresie zasad oprocentowania po Ŝyczek do świadczenia czerpane s ą głównie z funduszu narodowego.
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest jedn ą z instytucji finansuj ących przedsi ęwzi ęcia w dziedzinie energii. Przy ocenie i wyborze wniosków o udzielenie pomocy finansowej ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej stosowane s ą nast ępuj ące kryteria: - kryterium zgodno ści z polityk ą ekologiczn ą pa ństwa, - kryterium efektywno ści ekologicznej, - kryterium efektywno ści ekonomicznej, - kryterium uwarunkowa ń technicznych i jako ściowych, - kryterium zasi ęgu oddziaływania, - kryterium spełnienia przez wnioskodawc ę wymogów formalnych.
Środki finansowe Narodowego Funduszu przeznacza si ę na cele okre ślone w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 i Nr 115, poz. 1229 oraz z roku 2002 Nr 74, poz. 676, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271 i Nr
187 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
233 poz. 1957) zwanej dalej "ustaw ą", w tym na: wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc dla wprowadzania bardziej przyjaznych dla środowiska no śników energii (art. 406 pkt. 9 i art. 410). Jako priorytetowe traktuje si ę te przedsi ęwzi ęcia, których realizacja wynika z konieczno ści wypełnienia zobowi ąza ń Polski wobec Unii Europejskiej zwi ązanych z członkostwem Rzeczpospolitej Polskiej w Unii Europejskiej. Zgodnie z zapisami dokumentu: „Zasady udzielania i umarzania po Ŝyczek oraz udzielania por ęcze ń, kredytów i dotacji, ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w 2008 roku”, Narodowy Fundusz stosuje nast ępuj ące formy dofinansowania: 1) udzielanie oprocentowanych po Ŝyczek; 2) udost ępnianie środków finansowych bankom z przeznaczeniem na udzielanie kredytów na wskazane przez Narodowy Fundusz programy i przedsi ęwzi ęcia; 3) przyznawanie dotacji; 4) dokonywanie dopłat do oprocentowania preferencyjnych kredytów bankowych i po Ŝyczek; 5) por ęczanie spłaty kredytów oraz zwrotu środków przyznanych przez rz ądy pa ństw obcych i organizacje mi ędzynarodowe, przeznaczonych na realizacj ę zada ń ochrony środowiska i gospodarki wodnej; 6) przekazywanie środków jednostkom bud Ŝetowym; 7) nagrody za działalno ść na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej, niezwi ązan ą z wykonywaniem obowi ązków pracowników administracji rz ądowej i samorządowej.
Po Ŝyczka udzielona przez Narodowy Fundusz nie mo Ŝe przekroczy ć 80% kosztów przedsi ęwzi ęcia. Wysoko ść po Ŝyczki ze środków Narodowego Funduszu nie mo Ŝe by ć ni Ŝsza ni Ŝ 2.000.000 zł. W celu zapewnienia ci ągło ści finansowania przedsi ęwzi ęć z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej realizowanych w ramach Funduszu Spójno ści, mo Ŝe by ć udzielona po Ŝyczka oprocentowana w wysoko ści 0, 8 stopy redyskontowej weksli lecz nie mniej ni Ŝ 4,8%. Po Ŝyczka przeznaczona na zachowanie płynno ści finansowej przedsięwzi ęć dofinansowywanych ze środków zagranicznych niepodlegaj ących zwrotowi, jest
188 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism przeznaczana na opłacenie faktur lub równowa Ŝnych dokumentów finansowych, wystawionych w zwi ązku z realizacj ą przedsi ęwzi ęcia. Po Ŝyczka przeznaczona na zachowanie płynno ści finansowej przedsi ęwzi ęć dofinansowywanych ze środków zagranicznych niepodlegaj ących zwrotowi mo Ŝe by ć udzielona do wysoko ści nieprzekraczaj ącej 20% kwoty zagwarantowanej na realizacj ę przedsi ęwzi ęcia ze środków zagranicznych niepodlegaj ących zwrotowi.
Dotacji udziela si ę zgodnie z kryteriami wyboru przedsi ęwzi ęć finansowanych ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Cele przeznaczenia środków pochodz ących wył ącznie z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska priorytetów Gospodarki Wodnej okre śla § 11 ust. 2 przywołanego dokumentu. Dotacje mog ą by ć równie Ŝ udzielane na przedsi ęwzi ęcia współfinansowane w ramach funduszy unijnych, za wyj ątkiem przedsi ęwzi ęć dofinansowywanych z Funduszu Spójno ści.
Tabela. 2 Środki finansowe w energetyk ę odnawialn ą w latach 2000 ÷ 2006 całkowity koszt rok NFO Ś i GW ilo ść przedsi ęwzi ęć inwestycji 2000 ponad 90 mln 9 ponad 2400 mln 2001 około 65,5 mln 26 ponad 148 mln 2002 ponad 17 mln 13 około 48 mln 2003 ponad 42,8 mln 117 około 130 mln 2004 ponad 53,8 mln 227 około 108 mln 2005 ponad 140 mln 6 około 277 mln łącznie 519,1 399 1117 mln Źródło: Realizacja inwestycji biomasowych – aspekty praktyczne, materiały konferencyjne, Kraków 8 wrze śnia 2006 r.
Na li ście priorytetów programowych NFOSiGW planowanych do finansowania w 2008 roku znajduje si ę m.in.: Wzrost wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, w tym biopaliw. Zadania realizowane w ramach programu: a) Budowa lub modernizacja elektrowni wodnych, z wyj ątkiem obiektów pi ętrz ących dla elektrowni wodnych o mocy powy Ŝej 10 MWe. b) Budowa lub modernizacja instalacji wytwarzania energii elektrycznej i ciepła przy udziale biomasy. c) Budowa lub modernizacja instalacji wytwarzania energii elektrycznej i ciepła z wykorzystaniem biogazu uzyskiwanego w procesie fermentacji metanowej: osadów
189 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
ściekowych oraz odpadów komunalnych na składowiskach, biomasy uprawianej, odpadów biologicznych przemysłu spo Ŝywczego, biogazownie rolnicze. d) Budowa elektrowni wiatrowych. e) Inwestycje dotycz ące produkcji i stosowania w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych. f) Budowa kolektorów słonecznych i ogniw fotowoltaicznych. g) Zastosowanie pomp ciepła wykorzystuj ących ciepło ziemi lub ciepło z otoczenia. h) Budowa lub modernizacja instalacji pozyskiwania energii z wód geotermalnych.
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie
Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFO ŚiGW) istniej ą w ka Ŝdym województwie i wspieraj ą projekty proekologiczne z kryteriami i priorytetami przyj ętymi na danym terenie. W 1993 roku fundusze uzyskały osobowo ść prawn ą, co umo Ŝliwiło im rozpocz ęcie udzielania po Ŝyczek preferencyjnych oprócz dotacji. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie, udziela po Ŝyczek, dotacji oraz przekazuje środki finansowe na podstawie umowy zawartej z podmiotem realizuj ącym zadanie z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej, spo śród okre ślonych rodzajowo w art. 405, 406 pkt 1-11, art. 409 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz.U. z 2006r. nr 129 poz. 902 ze zm.), po rozpatrzeniu wniosku przedstawionego przez ten podmiot. Środki Funduszu przeznacza si ę na finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej w celu realizacji zasady zrównowa Ŝonego rozwoju i polityki ekologicznej pa ństwa oraz na współfinansowanie projektów inwestycyjnych, kosztów operacyjnych i działa ń realizowanych z udziałem środków pochodz ących z Unii Europejskiej niepodlegaj ących zwrotowi. Środki Funduszu mog ą by ć tak Ŝe przeznaczone na współfinansowanie projektów inwestycyjnych, kosztów operacyjnych i działa ń realizowanych z udziałem środków bezzwrotnych pozyskiwanych w ramach współpracy z organizacjami mi ędzynarodowymi oraz współpracy dwustronnej. Zadania finansowane ze środków pochodz ących z Unii Europejskiej w formie bezzwrotnej mog ą mie ć odr ębny tryb rozpatrywania wniosków, form ę i zakres przyznanej
190 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism pomocy i oprocentowanie, a tak Ŝe b ędą mie ć pierwsze ństwo w przyznawaniu środków przed innymi zadaniami. Środki Funduszu przeznacza si ę na dofinansowanie m.in.: inwestycji ekologicznych realizowanych ze środków pochodz ących z Unii Europejskiej oraz funduszy krajowych, wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc przy wprowadzaniu bardziej przyjaznych dla środowiska no śników energii, wspieranie działalno ści zwi ązanej z wytwarzaniem biokomponentów i biopaliw ciekłych. W przypadku zada ń zwi ązanych z modernizacj ą kotłowni, Fundusz dofinansowuje zadania, w których moc likwidowanej i budowanej kotłowni wynosi minimum 50 kW. Dla kolektorów słonecznych montowanych samodzielnie (bez kotłowni) min. moc wynosi 10 kW. Fundusz finansuje źródła ciepła w nowo wybudowanych obiektach, je Ŝeli pochodz ą one z czystych lub odnawialnych źródeł energii.
Dotacja udzielona ze środków Funduszu nie mo Ŝe przekroczy ć 40% b ądź 60 % kosztów zale Ŝno ści od rodzaju zadania. W uzasadnionych wypadkach Rada Nadzorcza mo Ŝe podj ąć decyzj ę o przyznaniu wy Ŝszej dotacji – do 90% kosztów zadania. Dotacje na zadania z zakresu edukacji ekologicznej powtarzaj ące si ę corocznie wynosz ą do 20% kosztów zadania. Umowa dotacji powinna okre śla ć w szczególno ści: a) kwot ę udzielonej dotacji i jej warto ść procentow ą w stosunku do cało ści zadania, b) termin rozpocz ęcia i zako ńczenia dofinansowywanego zadania oraz planowany efekt rzeczowy i ekologiczny - przy uwzgl ędnieniu wymogów z art.130-132 ustawy Prawo finansów publicznych c) termin wypłaty dotacji lub poszczególnych jej rat, d) uprawnienia Funduszu w zakresie kontroli wykorzystania udzielonej dotacji oraz sposób zabezpieczenia jej ewentualnego zwrotu, e) szczególne obowi ązki dotowanego wynikaj ące z § 8 niniejszych "Zasad udzielania i umarzania po Ŝyczek oraz udzielania dotacji", f) okoliczno ści uzasadniaj ące wypowiedzenie umowy, g) konsekwencje rozwi ązania umowy oraz niewykonania przez dotowanego obowi ązków umownych.
191 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Umowa po Ŝyczki powinna okre śla ć w szczególno ści: a) kwot ę po Ŝyczki oraz wysoko ść i warunki oprocentowania, b) termin rozpocz ęcia i zako ńczenia dofinansowanego zadania oraz planowany efekt rzeczowy i ekologiczny, c) termin wypłaty po Ŝyczki lub poszczególnych rat (transz), d) termin zwrotu po Ŝyczki wraz z oprocentowaniem, e) zakres uprawnie ń Funduszu zwi ązanych z kontrol ą wykorzystania udzielonej po Ŝyczki i zabezpieczeniem jej zwrotu, f) szczególne obowi ązki po Ŝyczkobiorcy wynikaj ące z § 8 niniejszych "Zasad udzielania i umarzania po Ŝyczek oraz udzielania dotacji", g) okoliczno ści uzasadniaj ące wypowiedzenie umowy przed zako ńczeniem jej spłaty, h) konsekwencje rozwi ązania umowy oraz konsekwencje niewykonania przez po Ŝyczkobiorc ę obowi ązków umownych, i) zastrze Ŝenie mo Ŝliwo ści odmowy wydania przez Fundusz przedmiotu po Ŝyczki, je Ŝeli stan maj ątkowy po Ŝyczkobiorcy oka Ŝe si ę tak zły, Ŝe zwrot po Ŝyczki staje si ę w ątpliwy a fakt ten nie był znany Funduszowi w chwili zawarcia umowy.
Po Ŝyczki udzielane ze środków Funduszu mog ą dotyczy ć finansowania do 90% kosztów zada ń brutto w przypadku jednostek samorz ądu terytorialnego lub bud Ŝetowych nie prowadz ących działalno ści gospodarczej, je Ŝeli nie przekraczaj ą one wska źników stosowanych przez Fundusz, oraz finansowania do 70% kosztów zada ń (brutto) w przypadku podmiotów gospodarczych, osób fizycznych i prawnych prowadz ących b ądź nie prowadz ących działalno ści gospodarczej, je Ŝeli nie przekraczaj ą one wska źników stosowanych przez Fundusz. Inwestor musi wykaza ć zaanga Ŝowanie środków własnych w wysoko ści minimum 20% kosztów zadania (netto) przed rozpocz ęciem finansowania przez Fundusz o ile nie jest to jednostka samorz ądu terytorialnego lub bud Ŝetowa. Po Ŝyczki ze środków Funduszu s ą udzielane na zasadach stosowanych przez banki. Udzielaj ąc po Ŝyczek Fundusz stosuje preferencyjne oprocentowanie ustalone w odniesieniu do zmiany stopy redyskonta weksli okre ślonej przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego w wysoko ści 0,6 stopy redyskonta weksli lecz nie mniej ni Ŝ 4% rocznie. Oprocentowanie od przekazanych środków płatne jest od nast ępnego miesi ąca po otrzymaniu pierwszej transzy po Ŝyczki. W razie umorzenia kapitału spłata pozostałej cz ęś ci oprocentowania zostanie okre ślona przez Zarz ąd WFO ŚiGW w Krakowie.
192 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Na wniosek po Ŝyczkobiorcy, organ Funduszu, który podj ął uchwał ę o przyznaniu po Ŝyczki, mo Ŝe j ą umorzy ć do wysoko ści: - 45% kwoty uzyskanej po Ŝyczki w przypadku realizacji zada ń inwestycyjnych realizowanych przez jednostki samorz ądu terytorialnego lub jednostk ę bud Ŝetow ą na zadania zwi ązane z ochron ą wód, dla których umowa została podpisana po 1.01.2008 r., a dla umów podpisanych do 31.12.2007 r. 40% kwoty uzyskanej poŜyczki, - 35% kwoty uzyskanej po Ŝyczki w przypadku realizacji zada ń inwestycyjnych i nieinwestycyjnych realizowanych przez jednostk ę samorz ądu terytorialnego lub jednostk ę bud Ŝetow ą nie prowadz ącą działalno ści gospodarczej (poza zadaniami zwi ązanymi z ochron ą wód), - 30% kwoty uzyskanej po Ŝyczki w przypadku realizacji zada ń inwestycyjnych i nieinwestycyjnych realizowanych przez podmioty gospodarcze i osoby fizyczne oraz pozostałych inwestorów, pod warunkiem, Ŝe: a) inwestycja została uko ńczona w terminie ustalonym w umowie, b) zostały osi ągni ęte zakładane i okre ślone w umowie rzeczowe i ekologiczne efekty zadania, c) po Ŝyczkobiorca spłacił co najmniej 60% pobranej po Ŝyczki.
VII.4 Instytucje i fundacje pomocowe
EkoFundusz
EkoFundusz jest fundacj ą powołana w 1992 roku przez Ministra Finansów dla efektywnego zarz ądzania środkami finansowymi pochodz ącymi z zamiany cz ęś ci zagranicznego długu na wspieranie przedsi ęwzi ęć w ochronie środowiska (tzw. Ekokonwencja długu). Dotychczas decyzj ę o ekokonwencji polskiego długu podj ęły Stany Zjednoczone, Francja, Szwajcaria, Włochy, Szwecja i Norwegia, tak wi ęc EkoFundusz zarz ądza środkami pochodz ącymi z polskiego długu wobec tych krajów. Ł ączna kwota, jak ą dysponuje EkoFundusz w latach 1992 – 2010 wynosi ponad 571 mln USD. EkoFundusz wspiera przedsi ęwzi ęcia szczególnie wa Ŝne dla ochrony środowiska w Polsce w tym Odnawialne Źródła Energii (OZE). EkoFundusz udziela wsparcia finansowego
193 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism wył ącznie w formie bezzwrotnych dotacji. Dotacje te zasadniczo wynosz ą 10%-30% kosztów projektu (do 50% dla inwestorów publicznych).
Zakres i warunki udzielania pomocy finansowej dla inwestycji z dziedziny wykorzystania odnawialnych źródeł energii
Energetyczne wykorzystanie biomasy
Podmioty - forma prawna bez ogranicze ń. Minimalna moc źródła - zapotrzebowanie na moc grzewcz ą wi ększ ą od 200 kWt (w przypadku pojedynczych obiektów) lub 400 kWt (dla projektów obejmuj ących wi ęcej ni Ŝ jedn ą kotłowni ę). Preferowane technologie - kotły wrzutowe tylko w źródłach o mocy nie przekraczaj ącej 800 kW dla słomy oraz 300 kW dla drewna, kotły z mechanicznym podawaniem paliwa i automatyczną kontrol ą procesu spalania, współspalanie biomasy z w ęglem w istniej ących kotłach ciepłowniczych i energetycznych wraz z instalacjami do przygotowania i standaryzacji paliwa, przy czym udział energii chemicznej biomasy w całkowitej energii paliwa powinien wynosi ć przynajmniej 15%. Akceptowalny zakres zada ń - modernizacja źródeł ciepła magazyny na opał, systemy przygotowania, transportu i podawania paliwa, nowe odcinki sieci cieplnej w przypadku centralizacji źródeł ciepła. Wysoko ść pomocy - do 50 % kosztów całkowitych w ramach konkursu, instalacje przemysłowe wg zasad ogólnych, w zale Ŝno ści od rentowno ści projektu.
Szczególne preferencje - budowa układów skojarzonych, technologie zgazowania biomasy, zastosowanie kotłów fluidalnych.
Tworzenie plantacji ro ślin energetycznych
W Traktacie Akcesyjnym z Uni ą Europejsk ą Polska zobowi ązała si ę, Ŝe w 2010 roku 7,5% energii wytwarzane b ędzie z odnawialnych źródeł. Najwi ększe zasoby tej energii, mo Ŝliwe do szybkiego wykorzystania niew ątpliwie s ą zawarte w biomasie. Ju Ŝ obecnie
194 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism realizowanych jest coraz wi ęcej projektów dotycz ących budowy ciepłowni i elektrociepłowni opalanych słom ą lub drewnem. Wszelkie bilanse dowodz ą, Ŝe dla wypełnienia zobowi ązania Polski konieczne jest zało Ŝenie wielu plantacji ro ślin energetycznych, które byłyby wa Ŝnym uzupełnieniem lokalnej bazy paliwowej dla ju Ŝ funkcjonuj ących i projektowanych kotłowni na biomas ę. Dla pobudzenia tego rodzaju działa ń i wsparcia inicjatyw zwi ązanych z zakładaniem plantacji ro ślin „energetycznych” Fundacja EkoFundusz zdecydowała o wprowadzeniu uproszczonej procedury przyznawania dotacji w formie dopłat w wysoko ści 1000 zł/ha plantacji. Dofinansowanie dotyczy plantacji o wielko ści 50 – 500 ha, zało Ŝonych w jednym lub kilku miejscach b ędących własno ści ą lub dzierŜawionych przez wnioskodawc ę. Dopuszczone s ą tak Ŝe konsorcja, działaj ące na podstawie umowy, reprezentowane przez jednego przedstawiciela, który w imieniu konsorcjum składa wniosek do EkoFunduszu. Wa Ŝne jest przy tym aby plantacje te nie wpływały negatywnie na ró Ŝnorodno ść biologiczn ą, a tak Ŝe aby udokumentowany był odbiór produkowanej biomasy w celu produkcji energii.
Procedura post ępowania i warunki udzielenia dotacji
Do 15 listopada nale Ŝy zło Ŝyć kompletny wniosek sporz ądzony w oparciu o instrukcj ę przygotowan ą dla tej kategorii inwestycji (dost ępn ą na stronie internetowej Fundacji www.ekofundusz.org.pl). Wniosek mo Ŝe dotyczy ć wył ącznie plantacji zało Ŝonych w roku zło Ŝenia wniosku. W szczególno ści konieczne jest zło Ŝenie nast ępuj ących dokumentów: • Opinia Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody o projekcie. • Uwierzytelniony wyrys geodezyjny obszaru plantacji wraz z aktualnym wypisem z rejestru gruntów (je śli plantacja zajmuje fragment działki, przedstawionej w wyrysie, powierzchnia obsadzona musi by ć okre ślona przez uprawnionego geodet ę) i mapa przegl ądowa 1:10 000 z zaznaczeniem lokalizacji plantacji. • Pisemne potwierdzenie zapotrzebowania paliwa z plantacji przez poblisk ą kotłowni ę. • Tytuł prawny do dysponowania gruntami wchodz ącymi w skład plantacji; • oraz wszystkich informacji wymaganych w instrukcji wypełniania wniosku.
195 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
W listopadzie EkoFundusz dokona oceny kompletno ści i poprawno ści merytorycznej wniosków. Je śli ocena ta b ędzie pozytywna, wnioskodawca otrzyma promes ę udzielenia przez EkoFundusz dotacji z okre ślonymi warunkami jej uzyskania. Podstawowym warunkiem jest uzyskanie wymaganego stopnia udatno ści plantacji, która b ędzie oceniona w czerwcu nast ępnego roku przez niezale Ŝnego eksperta działaj ącego na zlecenie EkoFunduszu. Wielko ść dotacji EkoFunduszu wynosi 1000 zł/ha plantacji i jest realizowana w formie dopłaty do plantacji z potwierdzonym wła ściwym stopniem rozwoju (udatno ści ą), ocenionym w czerwcu roku nast ępnego po jej zało Ŝeniu. W przypadku ilo ści zgłosze ń przekraczaj ących limit przeznaczony w EkoFunduszu na finansowanie tej kategorii przedsi ęwzi ęć Zarz ąd Fundacji mo Ŝe podj ąć decyzj ę o obni Ŝeniu wysoko ści dopłaty. Wypłata dotacji EkoFunduszu nast ąpi po podpisaniu umowy we wrze śniu nast ępnego roku po zało Ŝeniu plantacji, po stwierdzeniu wypełnienia wszystkich warunków zawartych w promesie dofinansowania. EkoFundusz zastrzega sobie prawo kontroli realizacji sprzeda Ŝy biomasy w nast ępnych dwóch latach. W przypadku nie spełnienia tego warunku Fundacja mo Ŝe za Ŝą da ć zwrotu udzielonej dotacji.
Energia słoneczna
Podmioty - instytucje u Ŝyteczno ści publicznej, charytatywne lub naukowe, spółdzielnie mieszkaniowe. Wielko ść systemu grzewczego -projekty musz ą dotyczy ć instalacji o powierzchni powy Ŝej 50 m2 (powierzchnia uzasadniona zapotrzebowaniem na ciepło). Akceptowalny zakres zada ń - wył ącznie instalacja solarna (kolektory wraz z osprz ętem i urz ądzeniami pomocniczymi). Wysoko ść pomocy - do 50 % kosztów całkowitych.
Energia geotermalna
Podmioty - forma prawna bez ogranicze ń. Wysoko ść pomocy - wg zasad ogólnych, w zale Ŝno ści od rentowno ści projektu.
196 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Wymagania dodatkowe: • Warunkiem udzielenia pomocy jest konkurencyjno ść kosztów wytwarzania ciepła w stosunku do innych, lokalnie dost ępnych technologii . • Zło Ŝa geotermalne powinny posiada ć zatwierdzone przez Ministra Środowiska dokumentacje geologiczne wymagane przez prawo. Oznacza to, Ŝe w momencie aplikacji powinny by ć wykonane otwory wydobywcze i zatłaczaj ące oraz okre ślona faktyczna wydajno ść zło Ŝa, jego zasobno ść , mineralizacja, temperatura i ci śnienie. • Inwestor uzyska od Ministra Środowiska koncesj ę na eksploatacj ę zło Ŝa geotermalnego • Na obszarze przeznaczonym do zasilania geotermalnego istnie ć b ędzie sie ć ciepłownicza. • Wyst ępowa ć b ędzie jak najwi ększa zgodno ść parametrów temperaturowych wody geotermalnej i instalacji odbiorczych.
Zastosowania pomp ciepła
Podmioty - bez ogranicze ń. Wielko ść systemu grzewczego - wydajno ść źródła wykorzystuj ącego pompy ciepła powy Ŝej 100 kW. Średni współczynnik efektywno ści netto instalacji z pompami ciepła nie mniejszy ni Ŝ 3,5. Zakres projektu - centrala cieplna, dolne źródło ciepła. Wysoko ść pomocy - wg zasad ogólnych, w zale Ŝno ści od rentowno ści projektu. Szczególne preferencje - wykorzystanie energii odpadowej, układy hybrydowe, w których pompy ciepła b ędą pracowały w podstawie, za ś szczytowe zapotrzebowanie b ędzie pokrywane przez inne źródła energii (w tym odnawialne).
Warunkiem udzielenia pomocy jest konkurencyjno ść kosztów wytwarzania ciepła przy wykorzystaniu pomp ciepła w stosunku do innych, lokalnie dost ępnych technologii
197 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Du ński Fundusz Pomocowy Ochrony Środowiska dla Europy Wschodniej i Centralnej
Pomoc du ńska w zakresie ochrony środowiska naturalnego jest udzielana od 1991 roku. Fundusz udziela wsparcia w postaci po Ŝyczek i dotacji przedsi ęwzi ęciom, które koncentruj ą si ę na zapobieganiu zanieczyszczeniom i wprowadzaniu czystych energii, a ich rezultaty nadaj ą si ę do zastosowania w innych regionach. Priorytet jest nadawany inwestycjom z zakresu ograniczenia zanieczyszcze ń atmosfery i wód oraz inwestycjom z zakresu energetyki odnawialnej . Beneficjantami pomocy mog ą by ć jednostki samorz ądu terytorialnego (gminy, powiaty), zakłady usług komunalnych, organizacje pozarz ądowe oraz instytucje badawczo rozwojowe. Dotacje s ą przyznawane w dwóch trybach: na drodze wniosku składanego bezpo średnio do DEPA oraz w ramach przetargów za po średnictwem Ministerstwa Środowiska, które opiniuje projekt przed jego wysłaniem do Danii. Oprócz dotacji mo Ŝliwe jest równie Ŝ pozyskanie po Ŝyczek o preferencyjnym oprocentowaniu. Ponadto mo Ŝliwe jest umorzenie 25 % jej kwoty po spełnieniu okre ślonych w umowie warunków. Pomoc w ramach DEPA jest koordynowana przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarko Wodnej.
Fundusz na rzecz Globalnego Środowiska (Global Environmental Fund GEF)
Statut GEF został opracowany w 1994 roku w dokumencie Instrument for estabilishment of the restructures global environmental facility. Głównym celem GEF jest ochrona globalnego środowiska naturalnego w drodze finansowania przedsięwzi ęć i programów m. in. z zakresu usuwania przeszkód we wdra Ŝaniu efektywnych technologii wytwarzania i wykorzystania energii pochodz ącej ze źródeł odnawialnych. Pomoc finansowa obejmuje szeroki wachlarz instrumentów, poczynaj ąc od dotacji, na ró Ŝnorodnych kredytach i po Ŝyczkach ko ńcz ąc. Przedsi ęwzi ęcia z zakresu odnawialnych źródeł energii mog ą by ć finansowane w ramach tzw. średnich dotacji GEF na projekty nie przekraczaj ące 1 mln dolarów. Propozycje projektów mog ą by ć przedstawione przez agendy rz ądowe, instytucje pa ństwowe, jednostki samorz ądu terytorialnego oraz przedstawicieli sektora prywatnego. Ponadto energetyka odnawialna mo Ŝe by ć wspierana w ramach programu tzw. małych dotacji dla projektów do 50 tys. USD. Program ten skierowany jest do organizacji pozarz ądowych (nie tylko ekologicznych), formalnie zarejestrowanych (stowarzyszenia, fundacje). O dotacje mog ę si ę ubiega ć tak Ŝe samorz ądy lokalne pod warunkiem ścisłej,
198 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism udokumentowanej współpracy z organizacj ą pozarz ądow ą. Dodatkowo istnieje mo Ŝliwo ść uzyskania kredytu czy po Ŝyczki na preferencyjnych warunkach.
VII.5. Kredyt bankowy
Umowa kredytu bankowego została uregulowana m. in. w przepisach rozdziału 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. prawo bankowe (Dz. U. nr 72, poz. 665, tekst jednolity z p. zm.). „Przez umow ę kredytu bank zobowi ązuje si ę odda ć do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwot ę środków pieni ęŜ nych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowi ązuje si ę do korzystania z niej na warunkach okre ślonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu”. Finanse gminy podlegaj ą ustawowym ograniczeniom. Finanse jednostek samorz ądu terytorialnego regulowane s ą przez dział IV ustawy z dnia 30 czerwca 2005r. o finansach publicznych (Dz. U. z dnia 20 grudnia 2005r., nr 249, poz. 2104). Analizuj ąc kredyt bankowy, jako źródło finansowania inwestycji, nale Ŝy pami ęta ć, Ŝe ł ączna kwota spłaty rat kredytów nie mo Ŝe przekroczy ć 15% planowanych na dany rok bud Ŝetowy dochodów jednostki samorz ądu terytorialnego (art. 169) oraz, Ŝe ł ączna kwota długu jednostek samorz ądu terytorialnego na koniec roku bud Ŝetowego nie mo Ŝe przekroczy ć 60% wykonanych dochodów ogółem (art. 170). Ogranicze ń powy Ŝszych nie stosuje si ę „do kredytów i po Ŝyczek zaci ągni ętych w zwi ązku ze środkami okre ślonymi w umowie zawartej z podmiotem dysponuj ącym funduszami strukturalnymi lub Funduszem Spójno ści Unii Europejskiej”. Przedsi ęwzi ęcia proekologiczne w energetyce s ą przez niektóre banki traktowane w specjalny sposób, je śli wi ęc decydujemy si ę na finansowanie za pomoc ą kredytu, mo Ŝna uzyska ć go na preferencyjnych warunkach. Specjalne kredyty z linii Banku Rozwoju Rady Europy na samorz ądowe inwestycje m.in. z zakresu zaopatrzenia w pr ąd oraz gaz, produkcj ę energii odnawialnej i nie generuj ącej zanieczyszcze ń, energooszcz ędne oświetlenie, oferuje Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych SA. Równie Ŝ Bank Ochrony Środowiska SA, dzi ęki współpracy z NFO ŚiGW, WFO ŚiGW i organizacjami pozarz ądowymi finansuj ącymi ekologi ę, udziela preferencyjnych kredytów proekologicznych. Za po średnictwem m.in. banków Pekao SA, BRE Bank SA, Bank Zachodni WBK SA, Kredyt
199 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Bank SA, Fortis Bank Polska SA i BPH SA, kredytów na preferencyjnych warunkach udziela Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju.
Bank Ochrony Środowiska S.A.
Kredyty preferencyjne w BO Ś S.A. z dopłatami do oprocentowania wnoszonymi przez NFO ŚiGW BO Ś S.A. ze współpracy z poszczególnymi Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oferuje kredyty na realizacj ę przedsi ęwzi ęć z zakresu ekologii. Warunki kredytowania przedsi ęwzi ęć dotycz ących wykorzystania odnawialnych źródeł energii na podstawie aktualnie obowi ązuj ącej umowy zawartej pomi ędzy Bankiem Ochrony Środowiska S.A a Wojewódzkim Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej z siedzib ą w Krakowie (dla woj. Małopolskiego s ą nast ępuj ące): Ubiega ć si ę mo Ŝna o pozyskanie kredytu na realizacj ę nast ępuj ących inwestycji z zakresu wykorzystania odnawialnych źródeł energii elektrycznej i cieplnej, obejmuj ących: • zakup i instalacj ę baterii i/lub kolektorów słonecznych o mocy nie większej ni Ŝ 10 kW • zakup i instalacj ę urz ądze ń i systemów grzewczych z zastosowaniem pomp ciepła lub wykorzystaniem ciepła odpadowego • budow ę źródeł ciepła w oparciu o źródła odnawialne o mocy nie wy Ŝszej ni Ŝ 50 kW • instalacj ę przył ącze ń indywidualnych odbiorców do sieci geotermalnej, zakup i monta Ŝ w ęzła ciepła o mocy urz ądzenia nie wy Ŝszej ni Ŝ 50 kW. Kredyty oferowane s ą dla wszystkich ubiegaj ących si ę. Wnioski kredytowe składane w Oddziale Banku i podlegaj ą one weryfikacji WFO ŚiGW). Warunki kredytowania s ą nast ępuj ące: okres kredytowania: do 4 lat, okres realizacji inwestycji: do 6 miesi ęcy, okres karencji: do czasu zako ńczenia zadania, oprocentowanie: 0,12 s.r.w., prowizja: 2% przyznanego kredytu, kwalifikowany koszt instalacji nie mo Ŝe by ć wy Ŝszy ni Ŝ: - 3.800,00 zł dla 1 kW kolektorów słonecznych
200 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
2.000,00 zł dla źródeł ciepła na paliwo odnawialne (kotły grzewcze na biomas ę, pelety) oraz systemów grzewczych z zastosowaniem pomp ciepła. W umowie zawartej pomi ędzy WFOSiGW dla woj. Podkarpackiego nie przewiduje kredytowanie przedsi ęwzi ęć dotycz ących bezpo średnio wykorzystania OZE.
Kredyt na zakup lub monta Ŝ wyrobów słu Ŝą cych ochronie środowiska. BO Ś S.A. oferuje równie Ŝ kredyt na zakup lub monta Ŝ wyrobów słu Ŝą cych ochronie środowiska. Przedmiot kredytowania • zakup lub monta Ŝ urz ądze ń i wyrobów słu Ŝą cych ochronie środowiska Podmioty uprawnione do ubiegania si ę o kredyt • wszyscy ubiegaj ący si ę Warunki kredytowania • max. kwota kredytu - do 100% kosztów zakupu i kosztów monta Ŝu, przy czym koszty monta Ŝu mog ą by ć kredytowane w jednym z poni Ŝszych przypadków o gdy Sprzedawca, z którym Bank podpisał porozumienie jest jednocze śnie Wykonawc ą o gdy Wykonawca jest jednostk ą autoryzowan ą przez Sprzedawc ę, z którym Bank podpisał porozumienie o gdy Bank podpisał z Wykonawc ą porozumienie dotycz ące monta Ŝu urz ądze ń i wyrobów zakupionych wył ącznie na zasadach obowi ązuj ących dla niniejszego produktu • okres kredytowania - do 5 lat • oprocentowanie - zmienne, ustalone na podstawie uchwały Zarz ądu BO Ś S.A., w przypadku zawarcia umowy pomi ędzy Bankiem, a sprzedawc ą b ądź producentem urz ądze ń, kredyty udzielone na zakupy tych urz ądze ń mog ą by ć oprocentowane od 1% w skali roku (szczegółowe informacje w Oddziałach Banku) Do wniosku o udzielenie kredytu nale Ŝy doł ączy ć 1. Klienci indywidualni • za świadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu oraz kartę informacyjn ą • dokumenty zwi ązane z ustanowieniem zabezpieczenia spłaty kredytu
201 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• dokument potwierdzaj ący prawo własno ści lokalu mieszkalnego/budynku, w którym realizowana jest inwestycja (wyci ąg z ksi ęgi wieczystej lub odpowiednie za świadczenie ze spółdzielni mieszkaniowej) • opini ę bankow ą, wystawion ą przez bank prowadz ący rachunek bankowy • inne decyzje administracyjne niezb ędne do realizacji danej inwestycji 2. Klienci korporacyjni z wył ączeniem j.s.t. • wyci ąg z odpowiedniego rejestru lub wyci ąg z ewidencji działalno ści gospodarczej • akt notarialny (umowa spółki, umowa spółki cywilnej) • za świadczenie o nadaniu numeru statystycznego REGON • za świadczenie o nadaniu numeru NIP • statystyczne sprawozdania finansowe (bilans) wg wymogów GUS, o ile przedsi ębiorca jest zobowi ązany do ich sporz ądzania • opini ę bankow ą wystawion ą przez bank prowadz ący rachunek bankowy • dokumenty zwi ązane z ustanowieniem zabezpieczenia spłaty kredytu • deklaracja podatkowa, potwierdzona przez urz ąd skarbowy i za świadczenie o nie zaleganiu z regulowaniem zobowi ąza ń podatkowych i zobowi ąza ń wobec ZUS 3. Jednostki samorz ądu terytorialnego • statut • uchwały rady w sprawie powołania członków zarz ądu • dokumenty dotycz ące zezwolenia na zaci ągni ęcie kredytu • aktualne za świadczenie z urz ędu skarbowego o terminowym regulowaniu zobowi ąza ń podatkowych • za świadczenie z ZUS o braku zaległo ści w regulowaniu składek na ubezpieczenie społeczne • dokumenty zwi ązane z ustanowieniem zabezpieczenia spłaty kredytu • sprawozdanie z wykonania bud Ŝetu za 2 lata poprzedzaj ące zło Ŝenie wniosku • opini ę bankow ą wystawion ą przez bank prowadz ący rachunek bankowy • inne decyzje administracyjne niezb ędne do realizacji danej inwestycji
Kredytów z 5 linii KfW na długoterminowe inwestycje Przedsi ębiorstwa mog ą równie Ŝ stara ć si ę o dofinansowanie inwestycji ekoenrgetycznych w ramach kredytów z 5 linii KfW na długoterminowe inwestycje.
202 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Podstawowe warunki linii kredytowej KfW5 Podmioty uprawnione do ubiegania si ę o kredyt: • małe i średnie prywatne przedsi ębiorstwa, które nie korzystały do tej pory z finansowania w ramach programu SME Finance Facility (KfW2 i KfW4): o zatrudniaj ące do 250 pracowników, o rocznych obrotach do 40 mln EUR lub sumie bilansowej do 27 mln EUR, o spełniaj ące warunek niezale Ŝno ści UE (nie wi ęcej ni Ŝ 25% udziałów nale Ŝy do firmy nie b ędącej MSP zgodnie z definicj ą Unii Europejskiej) Kwota kredytu nie mo Ŝe przekroczy ć 85% kosztu inwestycji. Nie jest mo Ŝliwe finansowanie ex-post oraz inne formy refinansowania. Waluta: • EUR lub PLN Maksymalna kwota indywidualnego kredytu w ramach linii: • 250.000 EUR Okres kredytowania: • 5-10 lat (obecnie do 10.09.2017 r.), w tym karencja w spłacie kapitału do 2 lat (nieobowi ązkowa) Oprocentowanie: • Warunki kredytowania s ą zró Ŝnicowane ze wzgl ędu na podmiot kredytowania, okres oraz rodzaj waluty • WIBOR 3M lub EURIBOR 3M + mar Ŝa Banku Informacja dodatkowa: Linia SME Finance Facility Phase 2 oferowana przez KfW jest dofinansowana przez Council of Europe Development Bank (CEB), a tak Ŝe wspierana przez Komisj ę Europejsk ą.
Kredyty z linii kredytowej Europejskiego Banku Inwestycyjnego Samorz ądy mog ą równie Ŝ skorzysta ć z kredytów z linii kredytowej EIB. Przedmiot kredytowania np.: Projekty inwestycyjne, zwi ązane z rozwojem i utrzymaniem infrastruktury małych i średnich przedsi ębiorstw, jednostek samorz ądu terytorialnego, przedsi ębiorstw komunalnych, wszystkie projekty inwestycyjne (przedsi ębiorstw, j. s. t., przedsi ębiorstw komunalnych) w nast ępuj ących sektorach: ochrona środowiska, rozwój gospodarki opartej na wiedzy,
203 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism racjonalne u Ŝycie energii, zdrowie i edukacja oraz współfinansowanie projektów dotowanych ze środków pomocowych Unii Europejskiej. Projekty wył ączone z finansowania: projekty z dziedziny produkcji rolnej (np. budowa - rozbudowa magazynów, chłodni, młynów zbó Ŝ, przetwórni lnu i konopi, tytoniu, oleju, sortowni jaj kurzych, przetwórni rybnych), projekty zwi ązane z przemysłem wydobywczym, zbrojeniowym, tytoniowym, obrotem nieruchomo ściami, po średnictwem finansowym, hazardem, unieszkodliwianiem odpadów niebezpiecznych, budynkami administracji publicznej i innymi obiektami o charakterze niekomercyjnym. Wył ącza si ę transakcje czysto finansowe, kapitałowe (takie jak zakup akcji lub aktywów istniej ącej spółki), krótkoterminowe finansowanie deweloperów nieruchomo ści oraz finansowanie zwrotnego podatku VAT. Okres kredytowania - minimum 4 lata – maksimum 12 lat (obecnie do 15.06.2020 r.) Realizacja projektu – maksimum 5 lat Karencja w spłacie kapitału (nieobowi ązkowa) – do 2 lat Waluta – EUR lub PLN Minimalna warto ść projektu w ramach linii – 40.000 EUR (udział EIB 20.000 EUR), maksymalna warto ść projektu – 25 mln EUR (udział EIB 12,5 mln EUR) Struktura finansowania Maksymalny udział EIB w finansowaniu projektu wynosi 50%. Mo Ŝliwe jest sfinansowanie tego samego projektu kredytem ze środków EIB i CEB (Bank Rozwoju Rady Europy). Ł ączny udział finansowania ze środków tych banków mo Ŝe wynie ść do 100% warto ści projektu. Łączny udział finansowania ze środków EIB oraz środków unijnych nie mo Ŝe przekroczy ć 90% kosztu projektu dofinansowanego z funduszy unijnych. Prowizja przygotowawcza: • 0,5% - dla jednostek samorz ądu terytorialnego oraz przedsi ębiorstw komunalnych • 1% - dla pozostałych przedsi ębiorców
Mar Ŝa odsetkowa: Warunki kredytowania s ą zró Ŝnicowane ze wzgl ędu na podmiot kredytowania, okresy oraz rodzaj waluty. Kredyt złotowy ze środków EIB: WIBOR 3M + mar Ŝa Banku. Kredyt denominowany lub w EUR ze środków EIB: EURIBOR 3M + mar Ŝa Banku.
204 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Kredyty z linii kredytowej CEB Kolejny z instrumentów finansowania inwestycji z zakresu ekoenergetyki oferowany jednostkom sarz ąd terytorialnego i przedsi ębiorstwom komunalnym to kredyt z linii kredytowej Banku Rozwoju Rady Europejskiej. Jednym z przedmiotów kredytowania w ramach tego źródła jest wła śnie wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Warunki tego kredytu s ą nast ępuj ące: Okres kredytowania : minimum 4 lata, maksimum 15 lat (obecnie do 20.04.2023 r.) Karencja w spłacie kapitału (nieobowi ązkowa) : do 5 lat Waluta: EUR lub PLN Całkowity koszt inwestycji: do 20 milionów EUR Maksymalna warto ść kredytu: do 5 milionów EUR Struktura finansowania Maksymalny udział CEB w finansowaniu projektu wynosi 50%. Mo Ŝliwe jest sfinansowanie tego samego projektu kredytem ze środków CEB i EIB (Europejski Bank Inwestycyjny). Łączny udział finansowania ze środków obu banków mo Ŝe wynie ść do 100%. Mo Ŝliwe jest współfinansowanie projektów z udziałem funduszy pomocowych UE.
Kredyt przyznawany jest bez prowizji przygotowawczej. Warunki kredytowania w zakresie mar Ŝy odsetkowej s ą zró Ŝnicowane ze wzgl ędu na podmiot kredytowania, okres oraz rodzaj waluty. • Kredyt złotowy ze środków CEB WIBOR 3M + mar Ŝa Banku • Kredyt denominowany lub w EUR ze środków CEB EURIBOR 3M + mar Ŝa Banku
Bank DnB NORD Polska
Bank DnB NORD poł ączył si ę bankiem BISE (listopad 2007) i jego specjalizacja znacznie si ę rozszerzyła – w tej chwili DnB NORD obsługuje tak Ŝe małe i średnie firmy, klientów indywidualnych, jednostki samorz ądowe, organizacje pozarz ądowe i wspólnoty mieszkaniowe – oferuj ąc tym Klientom nowoczesne produkty i usługi bankowe.
205 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Poni Ŝej zaprezentowane zostały produkty kredytowe Banku DnB NORD Polska skierowane do jednostek samorz ądu terytorialnego i stanowi ące potencjalne źródło finansowanie przez nie inwestycji z zakresu ekoenergetyki. Kredyt europejski Kredyt europejski przeznaczony jest na komplementarne finansowanie przedsi ęwzi ęć obj ętych unijnymi dotacjami inwestycyjnymi. Finansowanie mo Ŝe odbywa ć si ę w formie finansowania uzupełniaj ącego i pomostowego.
Finansowanie uzupełniaj ące: Okres kredytowania: nawet do 12 lat Waluta: PLN Mo Ŝliwo ść finansowania inwestycji: do 100 % warto ści inwestycji Terminy spłaty kapitału kredytu: dopasowane do potrzeb klienta: w cyklach miesi ęcznych, kwartalnych, półrocznych, czy rocznych Termin spłat kredytu: odsetki spłacane kwartalnie lub miesi ęcznie Karencja: wyst ępuje opcja karencji w spłacie zarówno odsetek, jak i kapitału - nawet do 12 miesi ęcy Korzystne oprocentowanie Mo Ŝliwo ść negocjowania warunków kredytowych
Kredyt uzupełniaj ący jest dogodn ą form ą finansowania przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych.
Finansowanie pomostowe: Okres kredytowania: do czasu rozliczenia inwestycji Waluta: PLN Kwota: stanowi równowarto ść kwoty dotacji Korzystna forma finansowania przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych Spłata kredytu nast ępuj ę jednorazowo ze środków z dotacji Korzystne oprocentowanie Mo Ŝliwo ść negocjowania warunków kredytowych
206 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Kredyt inwestycyjny z linii Banku Rozwoju Rady Europy W ramach ochrony środowiska ze środków CEB finansowane mog ą by ć produkcja energii odnawialnej i nie generuj ącej zanieczyszcze ń, Okres kredytowania: do 12 lat Karencja: w spłacie kapitału do 12 miesi ęcy Waluta kredytu: PLN Spłata: kwartalnie Kwota kredytu: Maksymalna warto ść kredytu z linii Banku Rozwoju Rady Europy to 50% warto ści brutto inwestycji. Pozostała cz ęść finansowania inwestycji mo Ŝe pochodzi ć z innych źródeł finansowania
Kredyt termomodernizacyjny z premi ą BGK Kredyt termomodernizacyjny przeznaczony na finansowanie inwestycji maj ących na celu zmniejszenie zapotrzebowania na energi ę, a wi ęc zmniejszenie kosztów ogrzewania budynków. W tym: zmiana konwencjonalnych źródeł energii na źródła niekonwencjonalne. Kredyt wypłacany jest w złotówkach. Kredyt udzielany jest do kwoty 80 % kosztów realizacji przedsi ęwzi ęcia. Kredyt posiada dziesi ęcioletni okres spłaty liczony od dnia: wypłaty premii termomodernizacyjnej lub spłaty pierwszej raty kapitału kredytu termomodernizacyjnego, w zale Ŝno ści od tego, które zdarzenie wyst ąpi wcze śniej. Do okresu spłaty nie wlicza si ę okresu karencji w spłacie kapitału. Uruchomienie kredytu mo Ŝe nast ąpi ć jednorazowo lub w transzach, w formie zapłaty za faktury. Jednym z warunków kredytu jest przeprowadzenie audytu termomodernizacyjnego dotycz ącego realizowanego przedsi ęwzi ęcia. Dodatkow ą korzy ści ą dla klienta jest uzupełnienie środków niezb ędnych do sfinansowania przedsi ęwzi ęcia termomodernizacyjnego. Z punktu widzenia Klienta wypłata premii z BGK w wysoko ści 25% wykorzystanego kredytu stanowi dla niego „umorzenie” cz ęś ci kredytu pozostałego do spłaty
Bank Gospodarstwa Krajowego
Kredyty na realizacje przedsi ęwzi ęć termomodernizacyjnych z premia termomodernizacyjna sa udzielane przez pi ętna ście banków, które podpisały umow ę o współpracy z Bankiem Gospodarstwa Krajowego. Przykłady wykazany powy Ŝej: Bank DnB NORD Polska, jak równie Ŝ: Bank BPH S.A., Bank Gospodarki śywno ściowej S.A, Bank
207 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Millennium S.A., Bank Ochrony Środowiska S.A., Bank Pocztowy S.A., Bank Polskiej Spółdzielczo ści S.A., Bank Zachodni WBK S.A., Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A., ING Bank Śląski S.A., Krakowski Bank Spółdzielczy, Kredyt Bank S.A., Mazowiecki Bank Regionalny S.A., Nordea Bank Polska S.A., PKO BP S.A.
VII.6. Project finance w ekoenergetyce
Project Finance to finansowanie specyficznej jednostki ekonomicznej oparte na zło Ŝeniu, iŜ podstawowym akceptowanym przez kredytodawc ę źródłem spłaty kredytu jest nadwy Ŝka finansowa generowana przez t ą jednostk ę, a zabezpieczeniem kredytu jest maj ątek wytworzony przez t ą jednostk ę. Project Finance to metoda pozyskiwania długoterminowego finansowania, gdzie podstawowe znaczenie ma gotówka generowana przez projekt, dlatego zawiera wzmocnione mechanizmy kontroli przepływów pieni ęŜ nych ze strony kredytodawców. Project Finance kładzie nacisk na struktur ę prawno- finansow ą transakcji, na któr ą składaj ą si ę: spółka celowa o odpowiedniej formie prawnej i efektywno ści podatkowej, odpowiednio dobrani partnerzy oraz odpowiednio sformułowane umowy mi ędzy partnerami. Metod ą Project Finance mog ą si ę posługiwa ć ró Ŝne podmioty: jednostki samorz ądu terytorialnego, fundacje. To kompleksowy sposób prowadzenia działalno ści gospodarczej za pomoc ą specjalnie powołanej w tym celu spółki celowej. Project Finance mo Ŝe wi ęc by ć zastosowane w finansowaniu inwestycji infrastrukturalnych, cechuj ących si ę wysok ą kapitałochłonno ści ą, zaci ągni ęciem długu i wysok ą d źwigni ą finansow ą. Pocz ątkowo tak ą metod ę finansowania wykorzystywano przy realizacji projektów w przemyśle energetycznym, głównie naftowo-gazowym. Obecnie stosuje si ę j ą tak Ŝe w innych dziedzinach gospodarki takich, jak transport, telekomunikacja, przemysł petrochemiczny, hutnictwo. W miar ę post ępuj ącej liberalizacji rynków energii, zwłaszcza elektrycznej, do sektora energetycznego weszła spora liczba firm prywatnych, co zaowocowało zaostrzeniem konkurencji, a w efekcie obni Ŝką cen oraz popraw ą jako ści i niezawodno ści usług. Wiele z tych inwestycji zrealizowano metod ą Project Finance, z zastosowaniem odpowiednich, wieloletnich kontraktów gwarantuj ących zbyt wytwarzanej energii w ramach pozyskanej rz ądowej koncesji. Otwarcie i rozwój sektora energetycznego s ą szczególnie istotne w
208 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism krajach rozwijaj ących si ę, ze wzgl ędu na fakt, Ŝe dost ępno ść tanich i niezawodnych źródeł energii jest kluczowa dla umo Ŝliwienia rozwoju nowoczesnej gospodarki. Metoda Project Finance jest stosowana przy finansowaniu zakładów energetycznych we wszelkich mo Ŝliwych technologiach, od tradycyjnych zakładów korzystaj ących z w ęgla, gazu lub ropy poprzez hydroenergetyk ę a Ŝ po elektrownie wiatrowe. Poni Ŝszy rysunek przedstawia prób ę identyfikacji i klasyfikacji ró Ŝnych sposobów aplikacji metody Project Finance w organizacji i dostarczaniu infrastruktury w zale Ŝno ści od sposobu finansowania.
Finansowanie publiczne w trybie Project Finance polegałoby na świadczeniu usług przez nale Ŝą ce do gminy podmioty, które spełniałyby wszystkie zało Ŝenia Project Finance, czyli m.in. finansowanie bazuj ące na przepływach wygenerowanych przez projekt, finansowanie bez regresu ( z ograniczonym regresem) do sponsorów (tu: gminy), podział i alokacja ryzyka. W praktyce jednak, je śli projekt mo Ŝe generowa ć wystarczaj ące dochody, wówczas jednostka publiczna „pozb ędzie si ę" tej odpowiedzialno ści (ryzyka) i projekt będzie finansowany prywatnie lub przynajmniej b ędzie dzieli ć ryzyko z sektorem prywatnym w innych formach Project Finance zwi ązanych z finansowaniem publiczno-prywatnym. Dlatego rozwa Ŝanie Project Finance tylko z udziałem finansowania publicznego jest rozwi ązaniem mało lub nawet nieprawdopodobnym zwłaszcza, Ŝe w przypadku całkowitego finansowania publicznego nie byłby podziału i alokacji ryzyka mi ędzy
209 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism uczestników projektu, bowiem uczestnik byłby tylko jeden. Je śli gmina zakłada spółk ę prawa handlowego (co jest dopuszczalne tylko w określonych ści śle przypadkach, wówczas najcz ęś ciej b ędzie to wspólne przedsi ęwzi ęcie kapitałowe z sektorem prywatnym. W finansowaniu prywatnym nale Ŝy wymieni ć nast ępuj ące rodzaje projektów, tzw. spin-off, greenfield projects oraz Private Finance Initiative (PFI). Spin-off to typ przedsi ęwzi ęcia restrukturyzacyjne, polegaj ące na wydzielenie komórek organizacyjnych ze struktury przedsi ębiorstwa i tworzeniu na ich bazie, przez indywidualnych przedsi ębiorców wewn ętrznych lub zewn ętrznych, odr ębnych jednostek organizacyjnych, powi ązanych po średnio lub bezpo średnio z organizacj ą macierzyst ą. Spin-off upraszcza struktur ę, oczyszcza j ą ze zb ędnych elementów zwi ększaj ąc efektywno ść działania przedsi ębiorstwa, jak te Ŝ powstałych na jego bazie nowych firm. W kontek ście inwestycji infrastrukturalnych, spin-off mo Ŝe by ć traktowany jako jeden ze scenariuszy przekształce ń zakładów bud Ŝetowych i spółek komunalnych, polegaj ący na wyodr ębnieniu okre ślonego maj ątku (aktywu) i sprzeda Ŝ inwestorowi. Spin-off mo Ŝe dotyczy ć wi ęc likwidowanego zakładu, gdzie cały lub cze ść maj ątku zostaje sprzedana albo wydzier Ŝawiona lub mo Ŝe dotyczy ć odebrania maj ątku (cz ęś ci maj ątku) z zakładu (podział) i sprzeda Ŝ inwestorowi bez jego likwidacji. Spin-off oznacza podział, wyodr ębnienie, czyli mo Ŝe dotyczy ć równie Ŝ wyodr ębnienia aktywu nale Ŝą cego do infrastruktury z podmiotu prywatnego, jak i publicznego. Celem spin-off jest poprawa efektywno ści. Greenfield project to projekty podejmowane od podstaw, czyli nowe projekty inwestycyjne. Mog ą by ć one podejmowane przez jednostk ę prywatn ą lub równie Ŝ wspólne w ramach finansowania publiczno-prywatnego. Wg Euromoney uniwersalizm Project Finance polega na mo Ŝliwo ści zastosowania w projektach nowych oraz do refinansowania istniej ących inwestycji, zarówno w krajach rozwijaj ących si ę, jak i rozwini ętych. Private Finance Initiative (PFI) to inicjatywa prywatna w finansowaniu usług i inwestycji infrastrukturalnych, która jest promowana przez rz ąd brytyjski. Ten model ł ączy funkcje wła ściciela i operatora w podmiocie prywatnym i znajduje zastosowanie zwłaszcza w projektach infrastruktury społecznej. Nale Ŝy rozró Ŝni ć jednak PFI od PPP (Public-Private Partnership, tj. Partnerstwo Publiczno-Prywatne). PFI reprezentuje zobowi ązanie jednostki samorz ądu terytorialnego do pokrywania zobowi ąza ń z tytułu najmu/dzier Ŝawy powstałej infrastruktury, która została całkowicie sfinansowana z pieni ędzy prywatnych. Natomiast PPP oznacza, i Ŝ rz ąd/gmina posiada udział własno ściowy w projekcie.
210 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
W ramach finansowania publiczno-prywatnego, Project Finance pojawia si ę w uj ęciu Partnerstwa Publiczno-Prywatnego (PPP). PPP to forma współpracy mi ędzy sektorem publicznym i prywatnym w celu realizacji projektu lub świadczenia usług tradycyjnie dostarczanych przez sektor publiczny. W PPP obie strony osi ągaj ą korzy ści, odpowiednie do stopnia realizowanych zada ń. Przez umo Ŝliwienie ka Ŝdemu z sektorów robienia tego, co potrafi najlepiej, publiczne usługi oraz infrastruktura s ą realizowane w sposób najbardziej efektywny ekonomicznie. Głównym celem PPP jest kształtowanie takich stosunków mi ędzy stronami, by ryzyko ponosiła ta strona, która najlepiej potrafi je kontrolowa ć. Ta cecha PPP pokrywa si ę z zasadnicz ą zalet ą Project Finance, któr ą jest efektywny podział ryzyka. W ramach współpracy na zasadach PPP, nale Ŝy wymieni ć nast ępuj ące formy współdziałania: umowy typu BOT, koncesjonowanie oraz Joint Venture. Istot ą modelu BOT (Build, Operate, Transfer, tj. Buduj, Eksploatuj, Przeka Ŝ) jest budowa przez inwestora obiektu a nast ępnie, po okresie eksploatacji, przekazanie go gminie. Model BOT zbli Ŝony jest do koncesji, jednak w odró Ŝnieniu od niej, dotyczy inwestycji nowych. W przypadku koncesji, czyli aplikacji modelu BOT do istniej ącego systemu, b ędziemy mie ć doczynienia ze struktur ą ROT (Rehabilitate, Operate, Transfer, tj. Wyremontuj, Eksploatuj, Przeka Ŝ) lub BBO (Buy, Build, Operate, tj. Kup, Zbuduj, Eksploatuj). Koncesjonowanie oznacza pobieranie po Ŝytków z eksploatacji obiektów infrastruktury, w zamian za pełnienie obowi ązków operatora i prowadzenie na własny rachunek działalno ści inwestycyjnej dotycz ącej eksploatowanej infrastruktury. Upraszczaj ąc, to forma rozszerzonej dzier Ŝawy, w której dzier Ŝawca zobowi ązany jest prowadzi ć w uzgodnionym zakresie inwestycje. W takim znaczeniu koncesja to prawo przyznane podmiotowi prywatnemu do realizacji zada ń publicznych ci ąŜą cych na gminie, w odró Ŝnieniu od koncesji rozumianej jako zezwolenie na prowadzenie okre ślonej działalno ści gospodarczej. Koncesjonowanie w odró Ŝnieniu od umów typu BOT dotyczy systemów istniej ących. Joint Venture rozwa Ŝane jest w kontek ście PPP, je śli dotyczy realizacji zada ń publicznych. Druga wyodr ębniona forma finansowania publiczno-prywatnego to równie Ŝ Joint Venture -wspólne przedsi ęwzi ęcie kapitałowe. Jednak przedsi ęwzi ęcie Joint Venture jako PPP nale Ŝy odró Ŝni ć od przedsi ęwzi ęć gospodarczych dokonywanych wspólnie przez podmiot publiczny i inwestora prywatnego, a nie związanych z realizacj ą zada ń publicznych.
211 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Wg Ustawy o gospodarce komunalnej, poza sfer ą u Ŝyteczno ści publicznej gmina mo Ŝe tworzy ć spółki prawa handlowego i przyst ępowa ć do nich, je śli zostan ą spełnione warunki: - istniej ą nie zaspokojone potrzeby wspólnoty samorz ądowej na rynku lokalnym, - wyst ępuj ące w gminie bezrobocie w znacznym stopniu wpływa ujemnie na poziom Ŝycia wspólnoty samorz ądowej, a zastosowanie innych działa ń i wynikaj ących z obowi ązuj ących przepisów środków prawnych nie doprowadziło do aktywizacji gospodarczej, a w szczególno ści do znacznego o Ŝywienia rynku lokalnego lub trwałego ograniczenia bezrobocia.
VII.7. Leasing
Od kilku lat leasing równie Ŝ stał si ę środkiem pozyskiwania kapitału na realizacj ę inwestycji z zakresu energetyki odnawialnej. Równocze śnie gwałtownie wzrosła liczba podmiotów oferuj ących usługi w tym zakresie. Leasing jest to umowa, przez któr ą finansuj ący zobowi ązuje si ę naby ć rzecz od zbywcy na warunkach w niej okre ślonych i odda ć t ę rzecz korzystaj ącemu do u Ŝywania (w tym cz ęsto do pobierania po Ŝytków) przez oznaczony z góry czas. Równocze śnie leasingobiorca zobowi ązuje si ę płaci ć leasingodawcy ratalne wynagrodzenie pieni ęŜ ne równe co najmniej cenie tej rzeczy. Nie ma
212 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism prawnych ogranicze ń co do przedmiotu umów leasingowych, dlatego te Ŝ instalacje energetyczne równie Ŝ mog ą by ć finansowane w tej formie. Warto nadmieni ć, Ŝe rynki finansowe s ą najkorzystniejsz ą form ą finansowania inwestycji, które s ą efektywne ekonomicznie, tzn. ich stopa zwrotu przewy Ŝsza rynkowe stopy procentowe. Warunki dost ępu do kapitału za pomoc ą rynków finansowych s ą okre ślane w indywidualnych umowach mi ędzy stronami. Ze wzgl ędu na czas trwania umowy oraz uprawnienia Korzystającego i Finansuj ącego rozró Ŝnia si ę dwa podstawowe rodzaje leasingu: a) leasing operacyjny - cało ść opłaty leasingowej stanowi dla Korzystaj ącego koszt uzyskania przychodu przez co zmniejsza si ę faktyczne obci ąŜ enie przedsi ębiorstwa z tytułu podatku dochodowego, przedmiot leasingu jest amortyzowany podatkowo przez Finansuj ącego. b) leasing finansowy - tylko cz ęść odsetkowa ka Ŝdej opłaty leasingowej stanowi dla Korzystaj ącego koszt uzyskania przychodu, w zamian za to przedmiot leasingu jest amortyzowany przez Korzystaj ącego.
Zalety leasingu: 1) Finansowanie do 100% warto ści inwestycji, 2) Prosta i szybka procedura uzyskania leasingu, 3) Koszt leasingu porównywalny z kosztem kredytu - oprocentowanie kredytu zaci ągni ętego przez firm ę leasingow ą powi ększony o mar Ŝę firmy leasingowej mo Ŝe by ć nawet ni Ŝsze ni Ŝ oprocentowanie kredytu zaoferowane inwestorowi przez bank. 4) Mo Ŝliwo ść dostosowania wysoko ści miesi ęcznych opłat leasingowych do wymaga ń bud Ŝetowych Klienta, 5) Rozliczanie podatku VAT płaconego wraz z ratami zgodnie z zasad ą rozliczania podatku naliczonego, 6) Mo Ŝliwo ść nabycia przedmiotu leasingu po cenie zakupu ustalonej przy zawieraniu umowy. Finansowanie inwestycji w energetyce przy wykorzystaniu leasingu - dzi ęki mo Ŝliwo ści sfinansowania do 100% warto ści inwestycji oraz oszcz ędno ściom wynikaj ącym z wydajno ści nowych maszyn i urz ądze ń, obci ąŜ enia z tytułu finansowania ich zakupu leasingiem mo Ŝe być niewielkie. Dodatkowymi atutami przemawiaj ącymi za leasingiem s ą:
213 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• Mo Ŝliwo ść dostosowania w leasingu finansowym amortyzacji do okresu leasingu - szczególnie korzystne przy finansowaniu urz ądze ń o niskiej bazowej stawce amortyzacyjnej np. kotły. Przedmioty leasingu zaklasyfikowane do grupy 3-6 i 8 KR ŚT mo Ŝna zamortyzowa ć w ci ągu 5-letniego okresu umowy leasingu. • Mo Ŝliwo ść dostosowania w leasingu operacyjnym opłat leasingowych, które w cało ści stanowi ą koszt uzyskania przychodu do przychodów osi ąganych przez Korzystaj ącego w danym okresie. Skutkuje to zminimalizowaniem podatku dochodowego płaconego przez Korzystaj ącego. Schemat współpracy podmiotów w cyklu inwestycyjnym finansowanym za pomoc ą leasingu Korzystaj ący wybiera przedmiot leasingu i Dostawc ę. Korzystaj ący składa wniosek o leasing wraz z dokumentami prawnymi i finansowymi pozwalaj ącymi Finansuj ącemu przeprowadzi ć analiz ę finansow ą Korzystaj ącego. Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku Finansuj ący i Korzystaj ący podpisuj ą umow ę leasingu. Finansuj ący zakupuje wybrany przez Korzystaj ącego przedmiot leasingu od Dostawcy. Dostawca dostarcza Finansuj ącemu gwarancj ę odkupu. Dostawca dostarcza Korzystaj ącemu przedmiot leasingu. Korzystaj ący terminowo reguluje opłaty leasingowe za korzystanie z przedmiotu leasingu. Zasady dobrej współpracy pomi ędzy podmiotami dobrze opracowany business plan uwzgl ędniaj ący koszty finansowania inwestycji kapitałem obcym zapewnienie przez dostawc ę rynku wtórnego dla przedmiotu leasingu gwarancja odkupu przedmiotu leasingu dostarczana finansuj ącemu przez dostawc ę gwarancja uzyskania przez korzystaj ącego zakładanych oszcz ędno ści lub wydajno ści dzi ęki zainstalowaniu przedmiotu leasingu dostarczona korzystaj ącemu przez dostawc ę zapewnienie serwisu przez dostawc ę
214 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Korzyści zastosowania leasingu dla ka Ŝdego z partnerów
Korzy ści dla Dostawcy: - wzrost sprzeda Ŝy dzi ęki stałej współpracy z firm ą leasingow ą. Korzy ści dla Korzystaj ącego: - finansowanie inwestycji kapitałem obcym, - korzy ści podatkowe, - mo Ŝliwo ść wykorzystania własnych środków na inne inwestycje, - gwarancja osi ągania lepszych wyników finansowych dzi ęki zrealizowanej inwestycji. Korzy ści dla Finansuj ącego: - przychody z tytułu leasingu - gwarancja warto ści rynkowej przedmiotu leasingu po wyga śni ęciu umowy leasingu
Finansowanie inwestycji gminnych - zalety Działania Spółek oferuj ących leasing nie s ą obj ęte Ustaw ą o zamówieniach publicznych, co znacznie przyspiesza tempo realizacji planowanych inwestycji. Zobowi ązanie Gminy do wst ąpienia w umow ę leasingu nie pomniejsza zdolno ści Gminy do zaci ągania zobowi ąza ń kredytowych. Umo Ŝliwienie małym Gminom realizacji w danym roku bud Ŝetowym inwestycji o warto ści przekraczaj ącej 15 % rocznego bud Ŝetu Gminy. Instytucje leasingowe aktywne na polskim rynku finansowym inwestycji ekoenergetycznych (przykład): • BEL Leasing Sp. z o. o. • BISE Leasing Sp. z o. o. • Centralne Towarzystwo Leasingowe S.A. • Centrum Leasingu i Finansów Sp. z o. o. • Europejski Fundusz Leasingowy Sp. z o. o. • Towarzystwo Inwestycyjno-Leasingowe Ekoleasing S.A.
215 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
VII.8 Pozyskanie funduszy UE
Inwestycje w zakresie ochrony środowiska w latach 2007-2013 współfinansowane będą z Funduszu Spójno ści i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, podobnie jak to ma miejsce w tym okresie programowania. Zgodnie z projektem Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007 - 2013 wspieraj ących wzrost gospodarczy i zatrudnienie działania zwi ązane z ochron ą środowiska b ędą wspierane w ramach PO Infrastruktura i środowisko oraz 16 Regionalnych Programów Operacyjnych. Jednym z kanałów pozyskania przez samorz ądy środków na realizacj ę inwestycji ekoenergetycznych jest program Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013. Program ten został zatwierdzony przez Komisj ę Europejsk ą decyzj ą z dnia 7 grudnia 2007 roku. Celem ogólnym programu jest poprawa atrakcyjno ści inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu to Ŝsamo ści kulturowej i rozwijaniu spójno ści terytorialnej. Program zgodnie z Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia (NSRO), zatwierdzonymi 7 maja 2007 r. przez Komisj ę Europejsk ą, stanowi jeden z programów operacyjnych b ędących podstawowym narz ędziem do osi ągni ęcia zało Ŝonych w nich celów przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójno ści i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko jest równie Ŝ wa Ŝnym instrumentem realizacji odnowionej Strategii Lizbo ńskiej, a wydatki na cele priorytetowe UE stanowi ą w ramach programu 66,23 proc. cało ści wydatków ze środków unijnych. Łączna wielko ść środków finansowych z Unii Europejskiej zaanga Ŝowanych w realizacj ę Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013 wyniesie 27 913 683 774 euro. Wysoko ść wkładu krajowego szacuje si ę na ok. 11 mld euro i zale Ŝeć będzie od poziomu dofinansowania poszczególnych projektów. Wkład wspólnotowy zaanga Ŝowany w realizacj ę programu pochodzi ć b ędzie ze środków: - Funduszu Spójno ści – 22 176 353 774 euro, - Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – 5 737 330 000 euro. Środki na współfinansowanie krajowe pochodzi ć b ędą z bud Ŝetu pa ństwa, bud Ŝetu jednostek samorz ądu terytorialnego, inne środków publicznych i środków prywatnych.
216 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
System wyboru projektów: Projekty kluczowe dla programu operacyjnego zostan ą zidentyfikowane przez Instytucj ę Zarz ądzaj ąca we współpracy z Instytucjami Po średnicz ącymi w drodze strategicznego wyboru na podstawie odpowiednich dokumentów strategicznych i programowych. Pozostałe projekty b ędą wybierane w drodze konkursu. W PO Infrastruktura i Środowisko nie przewiduje si ę na etapie wyboru projektów powoływania gremiów z udziałem partnerów społecznych. W ocenie technicznej projektów, za któr ą odpowiedzialne b ędą instytucje po średnicz ące, b ędą uczestniczy ć eksperci zewn ętrzni niezale Ŝni od instytucji odpowiedzialnej za prowadzenie procedury konkursowej. Proponowana kwota środków z funduszy unijnych przeznaczonych ogólnie na sektor energetyki w ramach projektu Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko wynosi 1 706, 480 mln euro. Sektor energetyki b ędzie wspierany w ramach dwóch priorytetów: • Priorytetu IX Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywno ść energetyczna dofinansowanego środkami Funduszu Spójno ści w proponowanej kwocie 748 mln euro • Priorytetu X Bezpiecze ństwo energetyczne w tym dywersyfikacja źródeł energii wspieranego środkami Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w proponowanej kwocie 974, 3 mln euro.
Planowany zakres wsparcia inwestycji ekoenergetycznych w ramach Priorytetu IX Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko W ramach priorytetu IX wsparcie uzyskaj ą działania obejmuj ące zwi ększenie stopnia wykorzystania energii pierwotnej sektorze energetycznym (tj. podwy Ŝszenie sprawno ści wytwarzania oraz obni Ŝenie strat w procesie przesyłania i dystrybucji energii) i obni Ŝenie energochłonno ści sektora publicznego oraz zwi ększenie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, w tym biopaliw. Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii obejmuje zespół działa ń zmierzaj ących do wzrostu produkcji energii elektrycznej i ciepła pochodz ących z odnawialnych zasobów energii. Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii prowadzony b ędzie poprzez realizacj ę inwestycji w zakresie budowy lub modernizacji jednostek wytwarzania: • energii elektrycznej wykorzystuj ących biomas ę, biogaz, energi ę wiatru oraz wody, ciepła przy wykorzystaniu energii geotermalnej lub słonecznej,
217 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu z odnawialnych źródeł energii, • biokomponentów i biopaliw, wył ączaj ąc produkty rolnicze okre ślone w zał ączniku I do Traktatu ustanawiaj ącego Wspólnot ę Europejsk ą. Dla wsparcia celu, jakim jest wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii przewiduje si ę równie Ŝ mo Ŝliwo ść współfinansowania ze środków Funduszu Spójno ści realizacji inwestycji zwi ązanych z budow ą i modernizacj ą sieci elektroenergetycznych w pełni dedykowanych przył ączeniu nowych jednostek wytwórczych energii z OZE. Realizacja tych zada ń mie ści si ę w ramach Działania 9.4 Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych. Wsparciem zostan ą obj ęte projekty dotycz ące budowy lub zwi ększenia mocy jednostek wytwarzania energii elektrycznej wykorzystuj ących energi ę: wiatru, wody w małych elektrowniach wodnych do 10 MW, biogazu, biomasy, projekty dotycz ące budowy lub zwi ększenia mocy jednostek wytwarzania ciepła przy wykorzystaniu energii geotermalnej lub słonecznej. Przykładowe rodzaje projektów, które mog ą uzyska ć dofinansowanie w ramach tego Działania 9.4 PO Infrastruktura i Środowisko to : a) budowa farmy wiatrowej, b) budowa elektrowni wodnej o mocy do 10 MW, c) budowa elektrowni na biomas ę lub biogaz, d) budowa ciepłowni geotermalnej, e) instalacja kolektorów słonecznych.
Typy beneficjentów: 1. przedsi ębiorcy, 2. jednostki samorz ądu terytorialnego oraz ich grupy ze wskazaniem beneficjenta wiod ącego (zwi ązki, stowarzyszenia i porozumienia), 3. podmioty wykonuj ące usługi publiczne na podstawie umowy zawartej z jednostk ą samorz ądu terytorialnego, w których wi ększo ść udziałów lub akcji posiada samorz ąd terytorialny,
218 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
4. podmioty wybrane w wyniku post ępowania przeprowadzonego na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych wykonuj ące usługi publiczne na podstawie umowy zawartej z jednostk ą samorz ądu terytorialnego, 5. ko ścioły, ko ścielne osoby prawne i ich stowarzyszenia oraz inne zwi ązki wyznaniowe.
Wykres 1. Alokacja finansowa na działanie 9.4 Program Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (%).
20%
11% 69%
Wkład ze środków unijnych na Wkład ze środków publicznych działanie krajow ych na działanie
Przew idyw ana w ielko ść środków pryw atnych na działanie
Maksymalny udział dofinansowania w wydatkach kwalifikowanych na poziomie projektu wyniesie odpowiednio: a) 20% warto ści wydatków kwalifikowalnych - dla projektów obj ętych krajow ą pomoc ą regionaln ą, b) zgodnie z maksymalnym dopuszczalnym pułapem pomocy publicznej okre ślonym w programie pomocowym, ale nie wi ęcej ni Ŝ 20% warto ści projektu - dla projektów obj ętych horyzontaln ą pomoc ą na ochron ę środowiska Minimalna warto ść projektu ustalona została na poziomie 20 mln PLN, za wyj ątkiem inwestycji dotycz ących wytwarzania energii elektrycznej z biomasy lub biogazu oraz budowy lub rozbudowy małych elektrowni wodnych dla których minimalna warto ść projektu to 10 mln PLN Finansowaniu projektów z zakresu ekoenergetyki w ramach Priorytetu IX dedykowane jest równie Ŝ Działanie 9.5 Wytwarzanie biopaliw ze źródeł odnawialnych
219 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Wsparciem obj ęte s ą w tym przypadku projekty budowy zakładów produkuj ących biokomponenty i biopaliwa stanowi ące samoistne paliwa, z wył ączeniem produkcji biopaliw stanowi ących mieszanki z paliwami ropopochodnymi oraz produkcji czystego oleju ro ślinnego i bioetanolu produkowanego z produktów rolnych, np.: 1. Budowa zakładu/instalacji do produkcji biokomponentów tj. ester metylowy kwasów tłuszczowych 2. Budowa instalacji do produkcji biogazu W ramach tego działania, jako Beneficjenci mog ą wystepowa ć jednka tylko przedsi ębiorcy, wi ęc nie jest ono dedykowane bezpo średnio do jednostek samorz ądu terytorialnego. Nast ępne z Działa ń nr 9.6 Sieci ułatwiaj ące odbiór energii ze źródeł odnawialnych – dedykowane jest wsparciu inwestycji w obszarze przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej w zakresie niezb ędnym do umo Ŝliwienia dostarczania do Krajowego Sytemu Elektroenergetycznego energii produkowanej ze źródeł odnawialnych. Projekty powinny by ć w pełni dedykowane przył ączeniu nowych jednostek wytwórczych energii z OZE. W ramach działania przewiduje si ę równie Ŝ wsparcie dla budowy i modernizacji przył ączy jednostek wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych. W tym kontek ście przył ącze rozumiane jako odcinek sieci b ędący własno ści ą operatora sieci (od punktu w którym nast ępuje rozgraniczenie własno ści sieci mi ędzy wła ścicielem jednostki wytwórczej i operatorem sieci, okre ślonego w umowie przył ączeniowej) mo Ŝe stanowi ć integraln ą cz ęść projektu dotycz ącego jednostki wytwarzania energii, niezb ędn ą dla osi ągni ęcia celów tego projektu.
Typy beneficjentów: 1. przedsi ębiorcy, 2. jednostki samorz ądu terytorialnego oraz ich grupy ze wskazaniem beneficjenta wiod ącego (zwi ązki, stowarzyszenia i porozumienia), 3. podmioty wykonuj ące usługi publiczne na podstawie umowy zawartej z jednostk ą samorz ądu terytorialnego, w których wi ększo ść udziałów lub akcji posiada samorz ąd terytorialny, 4. podmioty wybrane w wyniku post ępowania przeprowadzonego na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych wykonuj ące usługi publiczne na podstawie umowy zawartej z jednostk ą samorz ądu terytorialnego.
220 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Wykres 2. Alokacja finansowa na działanie 9.6 Program Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (%)
13% 2%
85%
Wkład ze środków unijnych na Wkład ze środków publicznych działanie krajow ych na działanie
Przew idyw ana w ielko ść środków pryw atnych na działanie
Maksymalny udział dofinansowania w wydatkach kwalifikowanych na poziomie projektu wynosi 85%. Minimalna warto ść projektu - 20 mln PLN Ogłoszenie konkursów na nabór projektów w ramach ww. działa ń planowane jest na IV kwartał 2008 roku.
Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007 – 2013
W Małopolskim Regionalnym Programie Operacyjnym na lata 2007 – 2013 tematyka przedsi ęwzi ęć dotycz ących wykorzystania Odnawialnych Źródeł Energii została uj ęta w ramach Priorytet 7: Infrastruktura ochrony środowiska W ramach osi priorytetowej b ędzie udzielane bezzwrotne dofinansowanie przedsi ęwzi ęć w obszarze poprawy jako ści powietrza i zwieszanie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. W odniesieniu do poprawy jako ści powietrza i zwi ększania wykorzystania odnawialnych źródeł energii, realizowane b ędą w szczególno ści nast ępuj ące grupy działa ń: inwestycje maj ące na celu ograniczenie emisji ze źródeł spalania paliw, dotycz ące wyposa Ŝenia instalacji w urz ądzenia ograniczaj ące emisje zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych do powietrza, rozbudowy i modernizacji sieci ciepłowniczych, konwersji istniej ących systemów ogrzewania w systemy bardziej przyjazne dla środowiska oraz poprawy efektywno ści energetycznej;
221 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
inwestycje w infrastruktur ę słu Ŝą cą do produkcji i przesyłu energii odnawialnej, w tym: budowa małych elektrowni wodnych, wykorzystanie energii geotermalnej, pozyskanie energii słonecznej zwłaszcza dla budynków u Ŝyteczno ści publicznej (szkoły, szpitale, ośrodki zdrowia, itp.), budowa instalacji do wykorzystania biomasy, budowa instalacji odzyskuj ących biogaz ze składowisk odpadów i oczyszczalni ścieków. Wszelkie przedsi ęwzi ęcia słu Ŝą ce realizacji celu osi priorytetowej b ędą rozpatrywane pod katem wpływu na popraw ę jako ści powietrza i wzrost wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii.
Główne grupy beneficjentów: 1. jednostki samorz ądu terytorialnego, ich zwi ązki i stowarzyszenia; 2. jednostki organizacyjne posiadaj ące osobowo ść prawna; 3. administracja rz ądowa; 4. parki narodowe i krajobrazowe; 5. zakłady opieki zdrowotnej działaj ące w publicznym systemie ochrony zdrowia; 6. jednostki naukowe; 7. szkoły wy Ŝsze; 8. organizacje pozarz ądowe; 9. ko ścioły i zwi ązki wyznaniowe oraz osoby prawne ko ściołów i zwi ązków wyznaniowych; 10. spółki wodne; 11. przedsi ębiorcy. Inwestycj ą z zakresu ekoenergetyki po świ ęcone zostało Działanie 7.2 Poprawa jako ści powietrza i zwi ększenie wykorzystania odnawialnych źrodeł energii MRPO. W ramach tego Działania realizowane b ędą nast ępuj ące projekty na obszarach wiejskich, miejskowiejskich oraz miejskich. 1. Prace inwestycyjne (modernizacja, rozbudowa i budowa) dotycz ące systemów ciepłowniczych i wyposa Ŝenia ich w instalacje ograniczaj ące emisje zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych do powietrza. 2. Przekształcenie istniej ących systemów ogrzewania obiektów u Ŝyteczno ści publicznej w systemy bardziej przyjazne dla środowiska, np. wymiana urz ądze ń ciepłowniczych. 3. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii – rozwój infrastruktury słuŜą cej do produkcji i przesyłu energii odnawialnej, w tym: Budowa oraz modernizacja małych elektrowni wodnych,
222 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Wykorzystanie energii geotermalnej na potrzeby ciepłownictwa, Pozyskiwanie energii słonecznej zwłaszcza dla budynków u Ŝyteczno ści publicznej (szkoły, szpitale, o środki zdrowia, itp.), Budowa elektrowni wiatrowych, Budowa i monta Ŝ instalacji i urz ądze ń do wykorzystywania biomasy, Budowa instalacji odzyskuj ących biogaz ze składowisk odpadów i oczyszczalni ścieków. Alokacja finansowa na to działanie wynosi ogółem 28 711 317 EUR.
Wykres 3. Alokacja finansowa na działanie 7.2 MRPO(%)
10% 14%
76%
Wkład ze środków unijnych na Wkład ze środków publicznych działanie krajow ych na działanie
Przew idyw ana w ielko ść środków pryw atnych na działanie
Maksymalny udział środków UE w wydatkach kwalifikowanych na poziomie projektu 85 %. Dla projektów dotycz ących odnawialnych źródeł energii : budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury słuŜą cej do produkcji i przesyłu energii odnawialnej, inwestycje wykorzystuj ące nowoczesne technologie oraz know-how w zakresie wykorzystania odnawialnych źroóeł energii, maksymalna warto ść całkowitej kwoty wydatków kwalifikowanych projektu nie mo Ŝe przekroczy ć 20 mln PLN. W zakresie wytwarzania energii elektrycznej z biomasy lub biogazu oraz w zakresie budowy lub rozbudowy małych elektrowni wodnych maksymalna warto ść całkowita kwoty wydatków kwalifikowanych projektu dla inwestycji wynosi poni Ŝej 10 mln PLN. Dla działania 7.2 MRPO Poprawa jako ści powietrza i zwi ększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii zaplanowane s ą nabory w nast ępuj ących terminach: - od IV kw. 2008 – do I kw. 2009
223 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
- III kw. 2010
Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego 2007 - 2013
W Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Podkarpackiego na lata 2007 – 2013 tematyka przedsi ęwzi ęć dotycz ących wykorzystania Odnawialnych Źródeł Energii została uj ęta w ramach Priorytet 2: Infrastruktura techniczna – Działanie 2.2 Insfrastrktra energetyczna. Celem ogólnym Działania 2.2 jest poprawa stanu i efektywno ści wykorzystanie infrastruktury energetycznej. Realizowane w ramach tego działania projekty maj ą si ę przyczyni ć m.in. do zwi ększenia udziału energii ze źródeł odnawialnych oraz redukcji emisji zanieczyszcze ń do atmosfery. W odniesieniu do odnawialnych źródeł energii, majach na uwadze zarówno potencjał generowania energii, jak równie Ŝ istniej ący na Podkarpaciu naturalny mo Ŝliwy do wykorzystania potencjał, priorytetowo wspierane b ędą przedsięwzi ęcia w nast ępuj ących obszarach: − wykorzystanie biomasy do produkcji energii, − wykorzystanie energii wody, − wykorzystanie energii wiatru. Niezale Ŝnie od powy Ŝszego przewiduje si ę równie Ŝ wsparcie przedsi ęwzi ęć bazuj ących na pozostałych odnawialnych źródłach energii, w tym energii słonecznej i geotermalnej.
Działanie realizowane b ędzie m.in. poprzez nast ępuj ące rodzaje projektów: − roboty budowlane i/lub wyposa Ŝenie w zakresie przedsi ęwzi ęć dotycz ących odnawialnych źródeł energii – projekty o warto ści kosztów kwalifikowanych powy Ŝej 0,5 mln PLN i mniej ni Ŝ 20 mln PLN, • z wył ączeniem projektów, dla których wnioskodawca jest gmina lub jednostka organizacyjna gminy, realizowanych w miejscowo ściach nale Ŝą cych do gminy wiejskiej, w miejscowo ściach nale Ŝących do gminy miejsko-wiejskiej z wył ączeniem miast powy Ŝej 5 tys. mieszka ńców oraz w miejscowo ściach gminy miejskiej o liczbie mieszka ńców mniejszej ni Ŝ 5
224 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism tys., gdy gmina nie wyczerpała limitu wsparcia w ramach PROW – w takim przypadku minimalna warto ść kosztów kwalifikowanych projektu wynosi 3 mln PLN, • z wył ączeniem inwestycji w zakresie wywarzania energii elektrycznej z biomasy lub biogazu oraz w zakresie budowy lub rozbudowy małych elektrowni wodnych, dla których maksymalna warto ść kosztów kwalifikowanych wynosi mniej ni Ŝ 10 mln PLN. Alokacja finansowa na działanie ogółem wynosi 63 790 985 EUR.
Wykres 4 Alokacja finansowa na działanie 2.2 RPO WP (%)
14% 13%
73%
Wkład ze środków unijnych na Wkład ze środków publicznych działanie krajow ych na działanie
Przew idyw ana w ielko ść środków pryw atnych na działanie
Maksymalny udział środków UE w wydatkach kwalifikowanych na poziomie projektu 85%. Dla działania 2.2 Infrastruktura energetyczna RPO WP zaplanowane s ą nabory w nast ępuj ących terminach: - luty 2009, - kwiecie ń 2011.
Równie Ŝ w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka przewiduje si ę mo Ŝliwo ść wsparcia projektów z zakresu energetyki o charakterze innowacyjnym. Natomiast w Programie Operacyjnym Rozwój Obszarów Wiejskich przewidziana jest mo Ŝliwo ść wsparcia: produkcji bioetanolu oraz modernizacji elektroenergetycznych sieci wiejskich (tylko małe projekty o znaczeniu lokalnym).
225 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Program Inteligentna Energia dla Europy II Program Inteligentna Energia dla Europy II (IEE II) został zainicjowany w 2007 roku jako cz ęść Ramowego Programu na rzecz konkurencyjno ści i innowacji na lata 2007 - 2013, którego bud Ŝet to 3,6 mld euro. A Ŝ 730 mln euro zostanie przeznaczone na finansowanie projektów w zakresie promowania wydajno ści energetycznej i odnawialnych źródeł energii. Program IEE II na lata 2007 - 2013 stanowi kontynuacj ę IEE I i obejmuje trzy główne obszary: wydajno ść energetyczn ą, odnawialne źródła energii i transport.
• działania na rzecz poprawy efektywno ści energetycznej oraz racjonalnego wykorzystania zasobów energetycznych; • promowanie nowych i odnawialnych źródeł energii oraz wspieranie dywersyfikacji źródeł energii; • promowanie efektywno ści energetycznej oraz zastosowania nowych i odnawialnych źródeł energii w transporcie.
Program finansowany jest ze środków Unii Europejskiej, a fundusze rozdzielane s ą na poziomie europejskim, bez po średnictwa instytucji krajowych. W Programie mog ą uczestniczy ć publiczne i prywatne podmioty z wszystkich krajów członkowskich UE, organizacje mi ędzynarodowe, podmioty z Norwegii, Islandii, Lichtensteinu (w najbli Ŝszym czasie zostanie potwierdzona mo Ŝliwo ść udziału Chorwacji). Aplikowa ć nie mog ą osoby fizyczne.
226 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Tabela 3. Obszary tematyczne Programu i priorytety w naborze wniosków 2007:
Nazwa obszaru Zakres Priorytety w naborze 2007 Efektywno ść Efektywne energetycznie budynki i energetyczna i produkty, poszanowanie energii w SAVE racjonalne przemy śle wykorzystanie energii Elektryczno ść ze źródeł odnawialnych, Nowe i odnawialne odnawialna energia w ogrzewaniu i ALTENER źródła energii chłodzeniu, zastosowania domowe i na mał ą skal ę, biopaliwa Energia w transporcie Alternatywne paliwa i czyste pojazdy, STEER efektywno ść energetyczna w transporcie - Tworzenie lokalnych i regionalnych agencji energetycznych Działania lokalne - Europejskie sieci na rzecz działa ń (skierowane do lokalnych samorz ądów) - Społecze ństwa zrównowa Ŝone energetycznie Inicjatywy zintegrowane - Bio-biznes - Usługi energetyczne - Edukacja w zakresie inteligentnej Inicjatywy specjalne energii - Kogeneracja - Działanie na rzecz dyrektywy o budynkach
Wybrane informacje praktyczne dotycz ące projektów w ramach IEE II:
• działalno ść non-profit • do 75% współfinansowania UE • ryczałt dla kosztów po średnich 60% • minimum 3 partnerów z ró Ŝnych krajów • długo ść projektu do 36 miesi ęcy • średni bud Ŝet projektu - 1 mln euro (co nie wyklucza mniejszych ani wi ększych projektów) • konkurs nie obejmuje projektów badawczych i infrastrukturalnych
227 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
VII.9 Analiza opcji
Ad.1. W rozwa Ŝaniach na temat sposobów finansowania inwestycji ekoenergetycznych cz ęsto podkre śla si ę marginalne znaczenie środków własnych, gdy Ŝ koszt instalacji przedsi ęwzi ęć OZE przekracza mo Ŝliwo ści finansowe jednostek samorz ądu terytorialnego. Nie mo Ŝna jednak pomin ąć tego źródła finansowania ze wzgl ędu na fakt, i Ŝ ka Ŝda z zewn ętrznych instytucji finansuj ących nie finansuje z zasady cało ści projektu inwestycyjnego, zawsze (niezale Ŝnie od tego czy wspiera inwestycj ę dotacj ą, kredytem itd.) niezb ędny jest monta Ŝ finansowy zazwyczaj z kilku źródeł zewn ętrznych oraz zawsze wymagane jest wykazanie wkładu własnego i optymalizacja jego wykorzystania. Ad. 2 Coraz wi ęcej samorz ądów emituje obligacje komunalne w celu sfinansowania inwestycji. W wi ększo ści przypadków nie wykorzystuj ą jednak w pełni mo Ŝliwo ści ustawy o obligacjach Jest wiele przyczyn bł ędów popełnianych przez jednostki samorz ądowe przy przygotowywaniu emisji. Wynikaj ą one przede wszystkim z braku umiej ętno ści zarz ądzania długiem, a w konsekwencji z przypadkowych decyzji przy wyborze formy zaci ągania długu. Ustawa o obligacjach umo Ŝliwiła samorz ądom pozyskiwanie ta ńszego i bardziej elastycznego pieni ądza na rynku zewn ętrznym ni Ŝ w wypadku kredytu. Tymczasem emisje si ę do niego upodobniły. S ą niewielkie, od 1 do 5 mln zł, okres ich zapadalno ści wynosi za ś najwy Ŝej pi ęć lat. Równie Ŝ koszty przypominaj ą koszt pozyskania kredytu. Ni Ŝsze oprocentowanie, wynikaj ące z rentowno ści 52-tygodniowych bonów skarbowych, zbli Ŝa si ę do oprocentowania kredytów wynegocjowanych z bankami podczas przetargów. Wielu ekspertów powtarza, Ŝe obligacje staj ą si ę opłacalne dopiero po przekroczeniu co najmniej 5 mln zł i rozło Ŝeniu spłaty na ponad pi ęć lat. Tej zasady jednak samorz ądy nie przestrzegaj ą. Ustawa o obligacjach, uchwalona w 1995 roku, daje znacznie wi ęcej mo Ŝliwo ści, ni Ŝ potrafi ą wykorzysta ć jednostki samorz ądu. Umo Ŝliwia np. emisje publiczne, wieloletni ą spłat ę długu oraz mo Ŝliwo ść samodzielnego okre ślenia podstawowych parametrów emisji. W wypadku kredytu to bank dyktuje warunki jego udzielenia. Ze wspomnianych mo Ŝliwo ści samorz ądy prawie w ogóle jednak nie skorzystały, głównie z powodu braku umiej ętno ści zarz ądzania długiem w perspektywie wieloletniej. Dlatego na rynku jest tak wiele kilkuletnich emisji niewymagaj ących monitorowania zadłu Ŝenia. Wprawdzie pojawiły si ę ju Ŝ trzy emisje publiczne (Ostrów Wlkp., Pozna ń i Rybnik), a tak Ŝe emisje pi ętnastoletnie, ale w stosunku do liczby emitentów stanowi ą one
228 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism zaledwie ciekawostk ę. Niewykluczone jednak, Ŝe formuła małych emisji wkrótce straci na znaczeniu z uwagi na konieczno ść wykorzystania funduszy unijnych. Samorz ądy stan ą pod presj ą szukania znacznie wi ększych ni Ŝ do tej pory środków pozabud Ŝetowych. To zapewne sprawi, Ŝe zdecyduj ą si ę na kilkudziesi ęciomilionowe emisje, rozło Ŝone na 20 -30 lat. Konieczno ść zaci ągania du Ŝych sum na rynku zmusi jednostki do analizy instrumentów finansowych w okresie projektowania bud Ŝetu.
Główne bł ędy i wady dotycz ące emisji obligacji komunalnych przez samorz ądy to: 1) O wyborze: kredyt czy obligacja, decyduje przypadek. 2) Warunki emisji zbli Ŝone s ą do warunków kredytu. 3) Zbyt ogólnikowy lub zbyt precyzyjny cel emisji prowadzi do uniewa Ŝnienia uchwały przez regionaln ą izb ę obrachunkow ą i powtórzenia procedury. 4) Sztywny termin emisji nie uwzgl ędnia mo Ŝliwo ści opó źnienia realizacji inwestycji i grozi powtórzeniem procedury. 5) Formuła emisji nie jest dostosowana do mo Ŝliwo ści spłaty.
Ad. 6 Project Finance to zmieniaj ąca si ę koncepcja i w okre ślonych sytuacjach mo Ŝe by ć preferowanym rozwi ązaniem w odniesieniu do finansowania projektów. Ewentualne zastosowanie Project Finance powinno by ć przemy ślane i dopasowane do cech konkretnego projektu. Gwarancja korzy ści Project Finance wymaga przyj ęcia zarówno mocnych, jak i słabych stron ka Ŝdego rodzaju rozwi ązania (ka Ŝdej struktury prawno-finansowej) oraz d ąŜ eń i celów ka Ŝdej ze stron. Z jednej strony Project Finance to finansowanie bazuj ące na przepływach, a z drugiej to efektywna realizacja wszystkich umów i kontraktów. Je śli rozpatrujemy Project Finance na tle inwestycji infrastrukturalnych, b ędących w gestii sektora publicznego, wówczas rola sektora publicznego nabiera szczególnego znaczenia i partner publiczny przekształca si ę z usługodawcy w nadzoruj ącego umowy o świadczenie usług. Wielko ść i zakres działania podmiotów w sferze usług komunalnych, a w rezultacie mo Ŝliwo ść zastosowania i rodzaj konstrukcji Project Finance uzale Ŝnione jest w znacz ącym stopniu od wielko ści rynku, co zdeterminowane jest wielko ści ą gminy. Dotyczy to usług, których dostarczenie zwi ązane jest z miejscem wytworzenia. Nie dotyczy to jednak w tak znacz ący sposób inwestycji w infrastruktur ę ekoenergetyczn ą. W tych przypadkach usługi mog ą by ć dostarczane za pomoc ą rozbudowanej infrastruktury do grupy gmin, a energia mo Ŝe by ć sprzedawana do krajowej sieci energetycznej, co moŜe powodowa ć obni Ŝenie
229 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism ryzyka projektu i wzrost pewno ści przyszłych przepływów pieni ęŜ nych. Wówczas, gotówka wygenerowana przez projekt mo Ŝe zapewni ć spłat ę kredytu z odsetkami dla kredytodawców, a akcjonariuszom (udziałowcom) - odpowiedni ą stop ę zwrotu i w rezultacie osi ągni ęcie celów wszystkich stron projektu Ad. 8 Rozpatruj ąc okres finansowania w latach 2007-2013 model finansowy zakładaj ący wykorzystanie funduszy pomocowych jest najbardziej atrakcyjny i godny polecenia, ze wzgl ędu na fakt, Ŝe środki unijne udzielane s ą w formie dotacji bezzwrotnej, a wi ęc korzystanie z tego źródła finansowania znacznie obni Ŝa pierwotny efektywny koszt inwestycji. Poza tym samorz ądy po kilkuletnich do świadczeniach w absorpcji środków unijnych posiadaj ą w tym zakresie fachow ą wiedz ę i do świadczenie, co ułatwi składanie wniosków aplikacyjnych, jak i prawidłow ą ich realizacj ę. Małe samorz ądy mog ą zwi ększy ć swoje szanse na pozyskanie środków unijnych, przygotowuj ąc wspólny, du Ŝy projekt obejmuj ący zasi ęgiem wiele gmin. Dzi ęki temu łatwiej im b ędzie osi ągn ąć wymagane przez Uni ę Europejsk ą wska źniki inwestycji, a tak Ŝe wygra ć konkurencj ę o dofinansowanie z najwi ększymi miastami. Przedstawiciele małych gmin twierdz ą cz ęsto, Ŝe du Ŝym samorz ądom łatwiej pozyskiwa ć środki unijne, poniewa Ŝ urz ędnicy decyduj ący o przydziale pieni ędzy wol ą rozlicza ć wi ększe projekty ni Ŝ brn ąć przez dokumentacj ę wielu drobnych przedsi ęwzi ęć . Na pewno jednak, by otrzyma ć wsparcie Wspólnoty, trzeba wykaza ć, Ŝe inwestycja osi ągnie pewne wska źniki, m.in. odpowiednie liczby osób korzystaj ących. Niewielkim gminom, zwłaszcza z obszarów wiejskich, trudno spełni ć te wymagania. Dlatego ich projekty maj ą mniejsze szanse na dofinansowanie. Zmieni ć to mo Ŝe poł ączenie sił samorz ądów, które z wielu drobnych projektów stworz ą jeden du Ŝy. Tak zrobiły miasta i gminy dorzecza Pars ęty. Dodatkowo w tym miejsc nale Ŝy podre śli ć, i Ŝ w ramach realizacji Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIi Ś) na inwestycje komunalne o charakterze proekologicznym, jak np. budowa oczyszczalni ścieków, kanalizacji wodnych albo wysypisk śmieci, zgodnych ze standardami unijnymi, UE przeznaczy ł ącznie 21 mld euro. Przy czym obowi ązuje tu generalna zasada, Ŝe z programów krajowych finansowane b ędą du Ŝe projekty o znaczeniu ponadregionalnym. Natomiast z RPO b ędą finansowane małe projekty inwestycyjne, np. realizowane tylko na terenie jednej gminy i o stosunkowo małej kwocie kapitałowej.
230 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Podsumowanie
Istnieje szereg mo Ŝliwo ści pozyskania zewn ętrznych źródeł finansowania projektów wykorzystuj ących odnawialne źródła energii. W trakcie doboru środków finansowych nale Ŝy pami ęta ć jednak o przestrzeganiu kilku podstawowych zasad. Pierwsza wi ąŜ e si ę z konieczno ści ą dokładnej oceny wad i zalet poszczególnych potencjalnych źródeł. Ocena ta musi charakteryzowa ć si ę wysok ą rzetelno ści ą i bezstronno ści ą, co implikuje, Ŝe najlepiej aby była ona wykonywana przez niezale Ŝnych ekspertów. Druga zasada dotyczy oceny dost ępno ści i ryzykowno ści poszczególnych źródeł. Ocena taka jest istotna zwłaszcza z punktu widzenia skuteczno ści realizacji danego przedsi ęwzi ęcia oraz jego całkowitych kosztów. Trzecia zasada wi ąŜ e si ę z konieczno ści ą wykorzystania przy przygotowywaniu finansowego wsparcia poszczególnych in Ŝynierii finansowej i monta Ŝu finansowego. Według popularnej definicji „ in Ŝynieria finansowa to umiej ętno ść projektowania, konstruowania i wdra Ŝania innowacji finansowych w dziedzinie nowoczesnego zarz ądzania finansami, umo Ŝliwiaj ąca optymalny wybór metod finansowania działalno ści i efektywne zarz ądzanie ryzykiem, silnie wsparta przez zaawansowane metody wyceny instrumentów pochodnych i modelowania ryzyka, a tak Ŝe przez nowoczesn ą technologi ę informatyczn ą”. Tak rozumiana in Ŝynieria finansowa, której źródła wywodz ą si ę z rynków kapitałowych, znajduje swoje zastosowanie przy tych wszystkich przedsi ęwzi ęciach, które wymagaj ą określenia poziomu ich ryzyka, źródeł finansowania i ryzyka oraz kosztów wykorzystania tych źródeł. Znajduje zatem zastosowanie tak Ŝe przy finansowaniu inwestycji ekoenergetycznych. Optymalny wybór metody finansowania danej inwestycji powinien skupia ć si ę przede wszystkim na maksymalnym obni Ŝeniu kosztów finansowania działalno ści inwestycyjnej, przy danym zało Ŝonym poziomie ryzyka ich wykorzystania lub na minimalizacji ryzyka, przy danym zało Ŝonym poziomie kosztów wykorzystania tych źródeł finansowania. Pomimo swego miejsca i znaczenia rynek finansowy nie jest w pełni znany i zrozumiały dla potencjalnych klientów. Wielo ść form, źródeł i procedur stosowanych w jego ramach wymaga dobrej orientacji w celu podj ęcia wła ściwej decyzji finansowej. Panuje powszechne przekonanie, Ŝe zapotrzebowanie na środki finansowe na inwestycje prorozwojowe znacznie przewy Ŝsza dost ępne ich zasoby (poda Ŝ). Tymczasem wiele uruchomionych w ostatnich latach
231 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism zagranicznych linii kredytowych nie zostało wykorzystanych z uwagi na brak dobrze przygotowanych projektów inwestycyjnych. Zapotrzebowanie na środki finansowe jest zale Ŝne od kosztu pozyskania tych środków. Popyt na „tani pieni ądz” b ędzie zawsze du Ŝy. Im wy Ŝszy koszt kredytów oraz im trudniejsze do spełnienia warunki uzyskania tych środków, tym mniej b ędzie ch ętnych na ich wykorzystanie. Dost ęp do kapitału inwestycyjnego oraz koszt jego pozyskania cz ęsto przes ądzaj ą o powodzeniu lub kl ęsce projektów ekoenergetycznych. Na ogół trudno jest sfinansowa ć cało ść inwestycji z jednego źródła (np.: z jednego funduszu lub jednego banku) lub za pomoc ą jednego instrumentu (np.: tylko dotacji czy kredytu). Jednocze śnie nie nale Ŝy rozpoczyna ć inwestycji je Ŝeli cało ść zapotrzebowania na nakłady inwestycyjne nie zostan ą zbilansowane źródłami finansowymi, czyli je Ŝeli nie jest zamkni ęty monta Ŝ finansowy. Wyszukiwanie i ł ączenie wielu ró Ŝnych źródeł i form finansowania danej inwestycji jest dziedzin ą in Ŝynierii finansowej. Podmioty przygotowuj ące si ę do realizacji inwestycji musz ą skrupulatnie obserwowa ć rynek finansowy, aby odpowiednio do swoich planów inwestycyjnych i własnych mo Ŝliwo ści finansowych dobiera ć źródła i formy finansowania realizowanych przez siebie inwestycji. Z trzeci ą zasad ą i wykorzystaniem in Ŝynierii finansowej ł ączy si ę potrzeba precyzyjnego opracowania harmonogramów realizacji poszczególnych celów strategicznych, celów po średnich i zada ń strategicznych. Harmonogramy takie s ą ści śle skorelowane z zakresem, rodzajami i sposobami wykorzystanie poszczególnych źródeł finansowania i bezinwestycyjnego wsparcia przedsi ęwzi ęć . Po czwarte przy doborze środków warunkuj ących i wspieraj ących przedsi ęwzi ęcia ekoenergetyczne nale Ŝy równie Ŝ pami ęta ć o mo Ŝliwo ściach wykorzystania wsparcia niefinansowego. Chodzi przede wszystkim o takie formy jak: pomoc bezinwestycyjna z gmin partnerskich; wsparcie rzeczowe w ró Ŝnej postaci; wkład pracy własnej mieszka ńców gminy. Przedsi ęwzi ęcia bezinwestycyjne mog ą by ć, w warunkach niedostatku dost ępnych źródeł finansowych, bardzo interesuj ącym uzupełnieniem realizacji zada ń. S ą tak Ŝe wyrazem bezpo średniego zaanga Ŝowania mieszka ńców gminy.
232 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Bibliografia:
1. Finansowanie projektów z zakresu zrównowa Ŝonego rozwoju energetycznego ze środków funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójno ści w latach 2007- 2013, Polska Sie ć Energie Cites, Kraków, 2007 r. 2. Polityka energetyczna Polski do 2025 r. Dokument przyj ęty przez Rad ę Ministrów w dnia 04.01.2005r. 3. Strategia rozwoju energetyki odnawialnej. Dokument przyj ęty przez Sejm RP 23.08.2001 r. 4. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 5. Małopolski Regionalny Program operacyjny na lata 2007 – 2013 6. Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego 2007 - 2013 7. Narodowy Plan Rozwoju 2007 – 2013 8. Obligacje komunalne w Polsce – zeszyt BRE Bank Case Nr 85, 2006 9. G. Polkowska, Finanse publiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, 10. M. Pyziak-Szafnicka, P. Płaszczyk, Działalno ść gospodarcza gmin, a granice sfery uŜyteczno ści publicznej, Finanse Komunalne 1997, nr 2. 11. J. Gogolewska, Ekonomiczne oddziaływanie samorządu terytorialnego, Fundacja Rozwoju Lokalnego, Warszawa 1994 r. 12. M. Bitner, Gmina na rynku kapitałowym. Podstawy zarz ądzania długiem komunalnym, Agencja Rozwoju Komunalnego, Warszawa 1999r. 13. M. Chru ściel, Obligacje komunalne w Polsce – charakterystyka rynku, Biuletyn nr 3 Stycze ń 1999, Agencja Rozwoju Komunalnego, Warszawa 1999r. 14. Materiały z konferencji konsultacyjnej Wsparcie sektora energetyki w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko w ramach Narodowej Strategii Spójno ści 2007- 2013, Warszawa, 26 wrze śnia 2006 r. 15. Wojewnik-Filipkowska A., Ekonomiczne przesłanki wykorzystania Project Finance w inwestycjach infrastrukturalnych - teoria i praktyka, Wyd. AE im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2003 16. Maria Weber - „Samorz ądy nie potrafi ą wykorzysta ć obligacji” – Rzeczpospolita, 09.05.2007 Akty prawne:
233 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2006 r. Nr 129, poz 902) 2. Ustawa z dnia 26 listopada 1998 o dochodach jednostek samorz ądy terytorialnego, Dz. U. Nr 150/1998r., poz. 983 z pó źn. zm. 3. Ustawa z dnia 4 listopada 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze, Dz.U.Nr 27, poz.96. 4. Ustawy z dnia 30 czerwca 2005r. o finansach publicznych (Dz. U. z dnia 20 grudnia 2005r., nr 249, poz. 2104)
234 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
VIII. Aktywizacja mieszka ńców w ramach Odnawialnych Źródeł Energii
Rola aktywizacji społecznej w ramach Odnawialnych Źródeł Energii
Udział społecze ństwa w procesie podejmowania decyzji przez samorz ądy lokalne w ramach odnawialnych źródeł energii jest bardzo wa Ŝny. Wszyscy podkre ślaj ą jego znaczenie. W praktyce jednak współpraca taka wywołuje wi ęcej obaw i l ęków, ni Ŝ konkretnych działa ń. Cz ęsto mo Ŝna si ę spotka ć z takimi opiniami samorz ądowców, Ŝe społeczne uczestnictwo i konsultowanie wa Ŝnych spraw i decyzji podejmowanych przez samorz ądy przeszkadza i utrudnia cał ą prac ę. Celem tego rozdziału jest wyja śnienie istoty aktywizacji/partycypacji, przyczyn i mechanizmów zachowa ń ludzi, szczególnie tych, którzy chc ą lub musz ą uruchamia ć i kierowa ć udziałem mieszka ńców w przygotowaniu decyzji zwi ązanych z wykorzystywaniem odnawialnych źródeł energii oraz, jak anga Ŝowa ć mieszka ńców do takiego uczestnictwa.
Bariery aktywizacji społecznej
Wśród barier aktywizacji społecznej ze strony władz samorz ądowych mo Ŝna wyró Ŝni ć: Brak do świadcze ń w takich działaniach lub negatywne do świadczenia. Brak zaufania do wiedzy i m ądro ści szerszych grup społeczno ści lokalnej. Przekonanie, Ŝe tylko eksperci mog ą podejmowa ć wa Ŝne decyzje. Przekonanie, Ŝe spotkania z du Ŝymi grupami osób s ą zmarnowanym i nieefektywnym czasem. Brak osób o kompetencjach moderatorów zdolnych do poprowadzenia efektywnej (zako ńczonej konkretnymi wynikami) dyskusji w ka Ŝdych, nawet trudnych sytuacjach. Niski poziom wzajemnego zrozumienia i skuteczno ści komunikacji społecznej. Demoniczna wiara w sił ę własnych nienaruszalnych przekona ń i własnej nieomylno ści u osób sprawuj ących władz ę. Ukryte grupowe i osobiste cele osób sprawuj ących władz ę, sprzeczne z interesem społecznym.
235 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Nadmiar uwikła ń i powi ąza ń politycznych, które dominuj ą nad interesem publicznym. Niskie kompetencje zawodowe, społeczne, etyczne i emocjonalne osób sprawuj ących władze. Brak gotowo ści do stwarzania podstaw organizacyjnych i finansowania działa ń zwi ązanych z aktywizacj ą mieszka ńców. Osobisty l ęk i obawa osób sprawuj ących władz ę przed utrat ą władzy, krytyk ą i otwartymi zarzutami, ujawnieniem niekompetencji.
Wśród barier aktywizacji społecznej ze strony mieszkańców mo Ŝna wyró Ŝni ć: Ogólna nieufno ść wobec ludzi sprawuj ących władz ę. Obawa przed manipulacj ą ze strony władz. Słabo rozwini ęte organizacyjnie i instytucjonalnie reprezentacje poszczególnych środowisk i grup interesów. Słabo rozwini ęte skuteczne formy współpracy du Ŝych środowisk lokalnych. Niski poziom integracji społeczno ści lokalnych. Niski poziom uto Ŝsamiania si ę mieszka ńców z regionem, w którym Ŝyj ą. Mała gotowo ść do współdziałania i wspólnego rozwi ązywania problemów. Anga Ŝowanie si ę w lokalne konflikty.
Powody aktywizacji mieszka ńców w ramach Odnawialnych Źródeł Energii
Potrzeba wł ączenia mieszka ńców w proces decyzyjny w ramach Odnawialnych Źródeł Energii wynika z nast ępuj ących przesłanek: Decyzje zawarte w ramach Odnawialnych Źródeł Energii maj ą słu Ŝyć całej społeczno ści lokalnej. Wł ączenie mieszka ńców w odejmowanie decyzji w ramach Odnawialnych Źródeł Energii pozwala podj ąć takie decyzje które słu Ŝyć b ędą wszystkim mieszka ńcom, a nie tylko zwolennikom rz ądz ącej opcji politycznej. Opór w zachowaniach społecznych ro śnie wraz z poczuciem, Ŝe rozwi ązania i decyzje s ą narzucone z góry. Opór w zachowaniach społecznych maleje wraz ze wzrostem poczucia bycia współautorem, współtwórc ą i realizatorem przyj ętych rozwi ąza ń i decyzji.
236 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Wiedza i do świadczenie mieszka ńców na temat sytuacji i miejscowych uwarunkowa ń nie ma sobie równej i ani władza lokalna ani konsultanci czy eksperci zewn ętrzni nie są w stanie jej dorówna ć. Wł ączenie mieszka ńców jest sposobem na łatwiejszy przepływ informacji w całej społeczno ści lokalnej. W czasie wspólnej pracy mo Ŝna szybciej wychwyci ć obawy, napi ęcia i konflikty. Pozwala to we wła ściwym momencie doprowadzi ć do porozumienia lub kompromisu.
Powodzenie aktywizacji społecznej
Powodzenie aktywizacji społecznej zale Ŝy od kilku czynników. S ą to: Jasne i otwarte prezentowane intencji władz - władzy faktycznie zale Ŝy na udziale mieszka ńców. Sposób i organizacja udziału mieszka ńców jest od pocz ątku dobrze przemy ślana i zaplanowana. Proces aktywizacji mieszka ńców jest prowadzony w ramach ogólnej koncepcji udziału mieszka ńców w podejmowaniu decyzji przez władze, a nie jako jednorazowa akcja. Istniej ą wcze śniejsze pozytywne do świadczenia takiego współdziałania. Procesowi wspólnej pracy towarzyszy akcja medialna, która prezentuje sposoby wspólnej pracy jak i wypracowane rezultaty, propozycje. Du Ŝa ilo ść okazji do osobistych kontaktów i wspólnej pracy w zespołach. Przeciwnicy i oponenci władz s ą zapraszani do prac w zespołach roboczych. Korzysta si ę z do świadcze ń innych samorz ądów w tym zakresie.
Korzy ści zwi ązane z realizacj ą inwestycji OZE
Realizacja inwestycji zwi ązanych z odnawialnymi źródłami energii tworzy silny impuls dla rozwoju lokalnego. Jest to najwa Ŝniejsza korzy ść ekonomiczna, któr ą mo Ŝna rozpatrywa ć na kilku poziomach. Przede wszystkim znacz ącą rol ę w inwestycjach OZE odgrywa tworzenie nowych miejsc pracy. Szacuje si ę, Ŝe liczba miejsc pracy stworzonych w wyniku wykorzystania OZE wynosi 0,1 - 0,9 etatu na 1 GWh wyprodukowanej energii (podczas gdy wska źnik ten w
237 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism odniesieniu do energetyki konwencjonalnej wynosi 0,01 - 0,1). Ponadto owe nowe miejsca pracy nie powstaj ą na terenie wielkich scentralizowanych o środków przemysłowych, ale na terenach wiejskich oraz maj ą one charakter rozproszony. Podsumowuj ąc, nale Ŝy stwierdzi ć iŜ energetyka odnawialna wydaje by ć odpowiedzi ą na potrzeb ę walki z bezrobociem strukturalnym na terenach wiejskich. Najwi ększa liczba nowotworzonych miejsc pracy powstaje przy wykorzystaniu biomasy do celów energetycznych, bowiem proces ten charakteryzuje si ę wysokimi nakładami pracy w produkcji i zbiorze komponentów oraz przygotowaniu paliw. Ponadto aktywizacja gospodarcza regionu mo Ŝe nast ąpi ć w zakresie świadczenia usług instalacji i obsługi urz ądze ń wykorzystuj ących biomas ę. Kolejnym czynnikiem rozwoju lokalnego czy te Ŝ regionalnego zwi ązanym z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii jest zmiana kierunku przepływu strumieni pieni ęŜ nych (płatno ści za energi ę). W przypadku wykorzystywania paliw kopalnych środki finansowe wypływaj ą poza region przyczyniaj ąc si ę do budowania dobrobytu innych społeczno ści (np. gmin posiadaj ących na swym terenie kopalnie w ęgla). Natomiast przy wykorzystaniu OZE pieni ądze te pozostaj ą na danym obszarze stanowi ąc dodatkowe źródło dochodów dla miejscowej ludno ści. Poniewa Ŝ na wielu terenach nie znajduj ą si ę zło Ŝa paliw kopalnych, rozwój energetyki odnawialnej spowoduje zatrzymanie cz ęś ci strumieni pieni ęŜ nych za paliwa konwencjonalne. Ze wzgl ędu na niewielkie koszty pozyskania paliwa (sło ńce, wiatr, biomasa) ceny energii produkowanej z odnawialnych źródeł s ą znacznie ni Ŝsze ni Ŝ energii konwencjonalnej. Wykorzystanie energetyki odnawialnej przyniesie wi ęc znacz ące oszcz ędno ści dla odbiorców ko ńcowych energii (zwłaszcza w zakresie energii cieplnej). Oznacza to stopniowe zmniejszenie udziału wydatków na energi ę w bud Ŝetach gospodarstw domowych, a co za tym idzie zwi ększanie dobrobytu mieszka ńców. Równie Ŝ bud Ŝety jednostek samorz ądu terytorialnego odnios ą korzy ści polegaj ące na zwi ększeniu wpływów z podatków lokalnych. Zwi ązane jest to z utworzeniem nowych przedsi ębiorstw (zajmuj ących si ę np. produkcj ą i obsług ą instalacji) oraz zwi ększeniem aktywno ści gospodarczej mieszka ńców regionu (produkcja energii). Wykorzystanie energii odnawialnej jest ponadto silnym wsparciem dla starań o pozyskanie zewn ętrznych źródeł finansowania, zwłaszcza na realizacj ę inwestycji odtworzeniowych w infrastruktur ę ciepln ą będącą własno ści ą gminn ą i powiatow ą. Z racji znacznego stopnia zdekapitalizowania istniej ących instalacji w obiektach u Ŝyteczno ści publicznej inwestycje te cz ęsto i tak b ędą
238 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism przeprowadzone. St ąd rozwój energetyki odnawialnej mo Ŝe przynie ść znacz ące oszcz ędno ści w planowanych inwestycjach oraz dodatkowo zasilić bud Ŝety lokalne. Do zalet OZE, oprócz wymienionych powy Ŝej korzy ści ekonomicznych, nale Ŝy równie Ŝ zmniejszenie niekorzystnego wpływu energetyki na środowisko naturalne. Dotyczy to przede wszystkim likwidacji tzw. niskiej emisji z kotłów w ęglowych małej i średniej mocy, która jest niezwykle uci ąŜ liwa dla środowiska naturalnego. Mniejsza emisja przyczynia si ę do istotnej poprawy jako ści Ŝycia mieszka ńców. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii mo Ŝe by ć elementem tworzenia proekologicznego wizerunku regionu. Nowatorski i innowacyjny wizerunek czystego ekologicznie regionu wpłynie na wi ększe zainteresowanie potencjalnych inwestorów i intensyfikacj ę rozwoju turystyki. Zaanga Ŝowanie społeczno ści lokalnej jest kluczowym czynnikiem, który musi by ć uwzgl ędniony przy podejmowaniu decyzji w zakresie planowania energetycznego. Nale Ŝy wi ęc: • uwzgl ędni ć potrzeby lokalne i uzyska ć niezb ędne informacje, które bez konsultacji społecznych mogłyby zosta ć pomini ęte, • rozwi ązywa ć problemy i realizowa ć cele we wła ściwy sposób, w odpowiedniej kolejno ści, • przewidywa ć przynajmniej cz ęść problemów zanim powstan ą, • przygotowywa ć społeczno ść lokaln ą do udziału w podejmowaniu decyzji, • prowadzi ć dialog polityczny i merytoryczny ze społecze ństwem, stanowi ący najlepsz ą płaszczyzn ę do negocjacji, • zaznajomi ć społeczno ść lokaln ą z tematyk ą wykorzystania OZE.
VIII.1. Sposoby aktywizacji mieszka ńców
Poj ęcie aktywizacji
Aktywizacja - wzmo Ŝenie, o Ŝywienie działalno ści. Poj ęcie aktywizacji definiuje si ę jako wszelkie formy i sposoby, które maj ą wyzwoli ć inicjatyw ę i działania jednostek, grup społecznych.
239 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Aktywno ść - czynny udział, podejmowanie inicjatywy i prowadzenie intensywnej działalno ści. Aktywno ść jest to stan, zdolno ść lub dyspozycja wszystkich organizmów Ŝywych do czynnego regulowania ich stosunków z otoczeniem. Źródła aktywno ści w człowieka mog ą tkwi ć b ądź w samej jednostce, b ądź w otaczaj ącym j ą świecie. Te pierwsze nosz ą miano potrzeb, drugie to zadania. Nale Ŝy zauwa Ŝyć ze nie ma aktywno ści bez potrzeb, ale nie ma te Ŝ potrzeb, które nie pobudzałyby aktywno ści. Potrzeba prowadzi do działania, którego celem jest uzyskanie tego, co t ę potrzeb ę mo Ŝe zaspokoi ć. Szczególnie doniosłym źródłem ludzkiej aktywno ści s ą potrzeby społeczne, nabywane przez jednostk ę na drodze do świadczenia i współdziałania z innymi lud źmi. Natomiast zadania pobudzaj ące do działania s ą wyznaczone dla innych ludzi, ale i przez aktualn ą sytuacj ę mog ą by ć te Ŝ przyj ęte na zasadzie własnego wyboru. Ka Ŝdy kto anga Ŝuje si ę w jak ąkolwiek działalno ść społeczn ą łatwo zauwa Ŝy, Ŝe jednym z najpowa Ŝniejszych problemów, z którymi stykamy si ę, jest przekonanie ludzi, Ŝe warto pracowa ć na rzecz zaspokajania własnych (społeczno ści lokalnych) potrzeb. Z aktywizacj ą, aktywno ści ą wi ąŜ e si ę równie Ŝ partycypacja. Partycypacja - branie w czym ś udziału; uczestnictwo, udział.
Poj ęcie aktywizacji społecznej
Społeczno ść lokalna, (tzw. wspólnota lokalna), kojarzy si ę w Polsce bardziej z okre ślonym terytorium ni Ŝ z poczuciem przynale Ŝno ści do danej grupy. Co wi ęcej, poszczególne jednostki cz ęsto nie identyfikuj ą si ę ze społeczno ści ą, w której Ŝyj ą. W efekcie zanika w nich poczucie odpowiedzialno ści za lokalne (s ąsiedzkie) sprawy. Wiele osób postrzega pa ństwo w roli opiekuna i dystrybutora dóbr. Tymczasem to wła śnie istot ą demokracji jest umiej ętno ść wykorzystania swych praw do budowania strategii rozwi ązywania problemów, nie za ś do wyra Ŝania swojej frustracji i agresji w demonstracjach antyrz ądowych. Społecze ństwo nie jest w wielu przypadkach gotowe do kreowania warunków Ŝycia i ich zmiany w swoim najbli Ŝszym, lokalnym otoczeniu. Aktywizacja przejawia si ę jako stopniowy wzrost aktywno ści społecznej. Przyczyn ą wyst ąpienia tego zjawiska mo Ŝe by ć próba rozwi ązania konkretnych trudno ści czy te Ŝ problemów pojawiaj ących si ę w społeczno ści (cz ęsto spotykana) lub ch ęć o Ŝywienia poprzez np. rozwój gospodarczy, czy wydarzenia kulturalne. Aktywizacja nie musi by ć zatem czym ś sztucznym, narzuconym, czy
240 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism wr ęcz sterowanym, mo Ŝe ona by ć zwi ązana z naturalnymi faktami społecznymi, z działaniami, które realizuje sama społeczno ść , cz ęsto bez dodatkowych bod źców. Instalacje zwi ązane z odnawialnymi źródłami energii (OZE) z natury swojej maj ą charakter lokalny i nie wymagaj ą tworzenia scentralizowanej infrastruktury technicznej. Naturalnie wpisuj ą si ę w polityk ę, strategi ę i plany rozwoju regionalnego i lokalnego. Z uwagi na powszechn ą dost ępno ść zasobów OZE, energetyka odnawialna mo Ŝe sta ć si ę czynnikiem pobudzaj ącym lokalny i regionalny rozwój gospodarczy. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii dostarcza korzy ści zarówno ekonomicznych jak i pozaekonomicznych. Aktywizacja rozumiana jako proces społeczny, w którym podstaw ą jest mo Ŝliwo ść pozytywnej zmiany w społeczno ści lokalnej (a ta mo Ŝliwo ść jest po Ŝą dana przy wdra Ŝaniu programu OZE) wymaga stworzenia odpowiednich warunków zewn ętrznych, a tak Ŝe wewn ętrznych - w samej społeczno ści. Warunki zewn ętrzne zwi ązane s ą z takimi czynnikami jak nowe rozwi ązania prawne, polepszenie ogólnej sytuacji materialnej daj ącej np. wi ęcej czasu wolnego i wi ęcej środków finansowych pozwalaj ących na zaanga Ŝowanie si ę w działania na rzecz społeczno ści. Z drugiej strony proces aktywizacji nie mo Ŝe zaistnie ć bez odkrycia w sobie potrzeby zmiany przez poszczególne jednostki społeczno ści lokalnej. Wtedy powstaje konieczno ść wkroczenia w dane środowisko animatorów z zewn ątrz, w celu ukazania członkom społeczno ści sensu działania. Animatorzy zewn ętrzni musz ą przekona ć członków danej wspólnoty, Ŝe warto pracowa ć na rzecz zaspokajania własnych (tj. społeczno ści lokalnych) potrzeb, musz ą sprawi ć, aby ludziom chciało si ę co ś robi ć, aby „chciało im si ę chcie ć”. Animatorzy potrzebni s ą równie Ŝ do pokonania tego, co dan ą społeczno ść parali Ŝuje (zacofanie, nieracjonalne nawyki, brak umiej ętno ści społecznych i technologicznych) i nie pozwala jej zaistnie ć jako wspólnocie.
Odnawialne Źródła Energii a świadomo ść społeczna
Świadomo ść społeczna w zakresie efektywnego u Ŝytkowania energii i jego zwi ązku z ochron ą środowiska jest znikoma. W czerwcu 2007 roku na zlecenie Junkersa zostały przeprowadzone badania przez PBS DGA na temat poziomu wiedzy, jak ą dysponuje przeci ętny dorosły Polak w zakresie źródeł energii odnawialnych i mo Ŝliwo ści ich wykorzystania.
241 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Wykres 1. Znajomo ść odnawialnych źródeł energii
Znajomo ść odnawialnych źródeł energii Odpowiedzi nie sumuj ą si ę w 100 %. Mo Ŝliwo ść udzielenia kilku odpowiedzi.
76,00% 26,00% energia słoneczna energia w iatru 43,20% energia w ody energia ziemi 66,00% biomasa inne 42,60% 28,80% brak w iedzy 33,50%
Źródło: www.junkers.pl
AŜ 43,2% osób zapytanych o źródła energii odnawialnych nie potrafiło wskaza ć Ŝadnego z nich. Tylko 42,6% badanych wymieniło energi ę słoneczn ą, a jeszcze mniej ankietowanych zwróciło uwag ę na energi ę pozyskiwan ą z wiatru. Takie wyniki wskazuj ą na du Ŝe braki w elementarnej wiedzy o środowisku naturalnym oraz mo Ŝliwo ściach, jakie nam stwarza.
242 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Wykres 2. Korzy ści wynikaj ące z korzystania odnawialnych źródeł energii
Korzy ści wynikaj ące z korzystania z odnawialnych źródeł energii Odpowiedzi nie sumuj ą si ę w 100 %. Mo Ŝliwo ść udzielenia kilku odpowiedzi. 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 uniezale Ŝnienie od oszcz ędno ści w ochrona w ieksza w arto ść brak korzy ści rosnacych cen uzytkow aniu energii środow iska nieruchomo ści paliw naturalnego
Źródło: www.junkers.pl
AŜ 20% badanych nie była w stanie wymieni ć Ŝadnej korzy ści wynikaj ącej z korzystania z odnawialnych źródeł energii. Efektem pyta ń wspomaganych było wskazanie przez ankietowanych korzy ści, jakie mo Ŝe przynie ść wykorzystanie źródeł takiej energii, głównie ochron ę środowiska naturalnego (86%) oraz oszcz ędno ści w uŜytkowaniu energii (70,10%). 6,5 % badanych stwierdziło, Ŝe nie ma Ŝadnych korzy ści wynikaj ącej z korzystania energii odnawialnej. Świadomo ść zalet korzystania ze źródeł energii odnawialnej nie jest na tyle silna by przeło Ŝyć si ę na ch ęć zakupu urz ądze ń zasilanych tak ą energi ą.
243 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Wykres 3. Wykorzystywania urz ądze ń odnawialnych źródeł energii
Wykorzystywanie urz ądze ń odnawialnych źródeł energii Odpowiedzi nie sumuj ą si ę w 100 %. Mo Ŝliwo ść udzielenia kilku odpowiedzi.
26%
90%
61%
11% nie słyszałem o takich urz ądzeniach jest to za droga inw estycja
są za drogie w eksploatacji
z innych pow odów
Źródło: www.junkers.pl
AŜ 61% uwa Ŝa, Ŝe urz ądzenia zasilane energi ą odnawialn ą, to zbyt droga inwestycja, pomimo, Ŝe ponad 70% ankietowanych dostrzegła wcze śniej korzy ści płyn ące z energii odnawialnej w postaci oszcz ędno ści. Nale Ŝy doda ć, Ŝe 11% badanych wskazało na „zbyt du Ŝe koszty eksploatacji” tych urz ądze ń. 26% badanych w ogóle nie słyszało o urz ądzeniach zasilanych tak ą energi ą. Te odpowiedzi świadcz ą o niedoinformowaniu. Badani nie maj ą wiedzy w zakresie prawdziwych kosztów, z jakimi wi ąŜ e si ę u Ŝytkowanie urz ądze ń zasilanych energi ą odnawialn ą. Cho ć zakup tych urz ądze ń mo Ŝe wydawa ć si ę kosztowny, jednak w perspektywie długoterminowego u Ŝytkowania koszty te s ą niskie, poniewa Ŝ sama energia odnawialna nic nie kosztuje. Spo śród mieszka ńców domów jednorodzinnych, którzy zamierzaj ą w ci ągu dwóch najbli Ŝszych lat zakupi ć urz ądzenie zasilane energi ą odnawialn ą ponad połowa wybrałaby kolektory słoneczne wraz z kotłem. Zaledwie 0,3% osób jest posiadaczem urz ądzenia zasilanego energi ą odnawialn ą. Tylko 4,1% badanych wyraziło ch ęć zakupu takiego urz ądzenia. Decyduj ąc si ę na zakup ponad połowa wybrałaby kolektor słoneczny wraz z kotłem. Wyniki przeprowadzonych bada ń przekonuj ą jak bardzo wa Ŝne jest u świadamianie i aktywizacja społecze ństwa w zakresie odnawialnych źródeł energii.
244 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Przejawy aktywizacji społecznej
Społeczno ść lokalna mo Ŝe aktywnie uczestniczy ć w Ŝyciu swojej wspólnoty poprzez: - wykorzystywanie narz ędzi partycypacji społecznej, - d ąŜ enia do ulepszenia infrastruktury, - udział w procesie komunikowania publicznego.
Partycypacja społeczna to udział obywateli w zarz ądzaniu sprawami społeczno ści, której s ą członkami. W szerokim rozumieniu partycypacja społeczna jest podstaw ą społecze ństwa obywatelskiego, którego członkowie dobrowolnie bior ą udział w działalno ści publicznej. W w ęŜ szym rozumieniu poj ęcie to oznacza partnerstwo publiczno-prawne samorz ądu gminnego i mieszka ńców słu Ŝą ce podejmowaniu działa ń na rzecz rozwoju lokalnego Tak pojmowane partnerstwo publiczno-prawne wynika z trzech zasadniczych przesłanek: • Prawnych - samorz ądno ść oznacza nie tylko prawo, ale tak Ŝe powinno ść oddziaływania na wiele lokalnych struktur społeczno-gospodarczych, dla dobra społeczno ści lokalnej. • Społecznych - rozwój lokalny nie mo Ŝe dokonywa ć si ę bez aktywnego współudziału mieszka ńców. • Finansowo-technicznych - skuteczne działania na rzecz rozwoju lokalnego wymagaj ą partnerstwa i współpracy sektora publicznego i prywatnego.
Zainicjowanie aktywnego partnerstwa na rzecz rozwoju społeczno ści lokalnej wymaga spełnienia nast ępuj ących warunków: • Podmiotowego i równoprawnego traktowania si ę partnerów. Nale Ŝy unika ć sytuacji, w której aktywno ść samorz ądu lokalnego sprowadza si ę do działa ń polegaj ących na zabieganiu o przychylno ść społeczno ści lokalnej w czasie wyborów w zamian za przyznanie jej pewnych dóbr (stanowisk, kontraktów czy przywilejów). • Kreatywno ści i aktywno ści partnerów. • Wspólnej wizji dotycz ącej kierunków i form rozwoju społeczno ści lokalnej oraz konsensusu dla tej wizji i sposobów jego osi ągni ęcia.
245 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Aby wywoła ć zaanga Ŝowanie si ę członków społeczno ści w sprawy lokalne, nale Ŝy doprowadzi ć po pierwsze, do identyfikacji najistotniejszych problemów, z jakimi borykaj ą si ę obywatele i po drugie, do poznania ich preferencji odno śnie do sposobów rozwi ązania tych problemów i gotowo ści ich osobistego zaanga Ŝowania si ę w takie działania.
Do klasycznych narz ędzi partycypacji społecznej zalicza si ę pi ęć instrumentów: - Wybory - Referendum - Konsultacje społeczne - Post ępowanie administracyjne - Akcje bezpo średnie.
WYBORY Wybory to najistotniejsze narz ędzie (instrument) partycypacji społecznej. Wybór przedstawicieli (radnych) dokonywany przez mieszka ńców gminy w wymiarze praktycznym oznacza ich opowiedzenie si ę (lub jego brak) za okre ślonym modelem rozwoju gminy. W wymiarze politycznym wybór ten oznacza legitymizację (lub jej brak) dla działa ń prowadzonych (lub planowanych) przez władze gminy. Wybory to równie Ŝ forma kontroli społecznej (co cztery lata działania władz samorz ądowych poddawane s ą ocenie społeczno ści).
REFERENDUM Referendum jest metod ą wykorzystywania zaanga Ŝowania mieszka ńców przy podejmowaniu istotnych z punktu widzenia społeczno ści lokalnej decyzji. Referendum, wbrew najcz ęstszym do świadczeniom, nie musi by ć prób ą sił dwóch antagonistycznych obozów. Mo Ŝe by ć prost ą drog ą zapytania mieszka ńców o ich zdanie. W dwóch wypadkach referenda s ą konieczne: w sprawie odwołania rady gminy przed upływem kadencji i w kwestii samoopodatkowania si ę mieszka ńców na cele publiczne.
KONSULTACJE SPOŁECZNE Uzasadnieniem dla mechanizmu konsultacyjnego jest nie tylko optymalizacja podejmowanych decyzji, ale przede wszystkim fakt, Ŝe adresatem tych decyzji jest z reguły wspólnota gminna, a wi ęc źródło władzy organów gminy. Konsultacje dotyczy ć mog ą wielu
246 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism zagadnie ń (mog ą by ć zarówno pytaniem o pomysły rozwi ązania problemu, jak i sondowaniem, co mieszka ńcy s ądz ą o konkretnej propozycji takiego rozwi ązania) i przyjmuj ą ró Ŝne formy (od spotkania władz gminy z zainteresowanymi mieszka ńcami, po specjalistyczne badania ankietowe).
POST ĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE Ka Ŝdy obywatel czy organizacja społeczna ma prawo zgodnie z art. 63 Konstytucji RP, a tak Ŝe art. 221-260 Kodeksu post ępowania administracyjnego (kpa) składa ć w okre ślonym trybie skargi i wnioski zwi ązane z administracj ą publiczn ą. Prawo do udziału organizacji w post ępowaniu administracyjnym okre śla art. 31 kpa, gdzie stwierdza si ę, Ŝe organizacja społeczna mo Ŝe w sprawie dotycz ącej innej osoby wyst ępowa ć z Ŝą daniem wszcz ęcia post ępowania oraz dopuszczenia organizacji do udziału w post ępowaniu, je śli jest to uzasadnione celami statutowymi i gdy przemawia za tym interes społeczny.
AKCJE BEZPO ŚREDNIE Coraz cz ęś ciej stosownym narz ędziem partycypacji społecznej s ą akcje bezpo średnie. Przybieraj ą one posta ć demonstracji, happeningu, okupacji, blokady. Działania te z natury powinny mieć charakter pokojowy, cho ć coraz cz ęś ciej zdarza si ę jednak, Ŝe w ich trakcie łamane jest prawo.
Narz ędzia partycypacji społecznej wykorzystywane s ą przez społecze ństwo w celu uświadomienia władzom ch ęci zmian czy braku akceptacji post ępowania władz. Energi ę tkwi ącą w członkach społeczno ści nale Ŝy wykorzystywa ć na działania pozytywne, a nie do konkretnego problemu czy rozwi ązania konfliktu. Sprawy obejmuj ące cał ą społeczno ść w naturalny sposób jednocz ą j ą, wywołuj ą wspólne inicjatywy. Innym wa Ŝnym czynnikiem motywuj ącym ludno ść do działa ń na rzecz otoczenia mog ą by ć d ąŜ enia do ulepszenia infrastruktury. Element infrastruktury społecznej obejmuje zespół urz ądze ń stworzonych przez ludzi, niewytwarzaj ących dóbr materialnych, ale świadcz ących usługi niezb ędne ze społecznego punktu widzenia. Elementami infrastruktury społecznej s ą wi ęc zarówno kino jako forma sp ędzania wolnego czasu, jak i droga dojazdowa do danej miejscowo ści. S ą to obiekty istotne z punktu widzenia mieszka ńców.
247 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Korzystanie z tych urz ądze ń infrastruktury społecznej w tym wi ększym stopniu wpływa na poczucie wspólnotowo ści i stopie ń identyfikacji, im wi ększy wkład w ich tworzenie miały jednostki. Ale jest to równie Ŝ czynnik kształtuj ący zewn ętrzny wizerunek danej społeczno ści i opinii o niej w śród przejezdnych. Bardzo wa Ŝne jest budowanie atmosfery zaufania wokół władz samorz ądowych, bowiem stanowi ona warunek umo Ŝliwiaj ący wprowadzanie ró Ŝnych programów i przedsi ęwzi ęć b ędących innowacj ą w skali lokalnej i mog ących napotka ć na opór społeczny. Zaufanie pozwala taki opór zmniejszy ć. Co wi ęcej, bezpo średnia komunikacja z osobami najbardziej niech ętnymi, próba zrozumienia ich intencji i interesów oraz wynegocjowanie kompromisu zwykle jest ta ńsze ni Ŝ koszty wynikaj ące z przezwyci ęŜ ania oporów w warunkach nabrzmiałego konfliktu. Proces komunikowania publicznego jest procesem złoŜonym, wykorzystuj ącym wszystkie kanały oraz formy komunikowania. Cech ą charakterystyczn ą jest równie Ŝ to, Ŝe przekaz w tym systemie jest kompleksowy i trudny do rozprzestrzeniania, gdy Ŝ kanały przepływu nie s ą tak dro Ŝne jak w przypadku komunikowania organizacyjnego (zamkni ęta instytucja) czy masowego (środki masowego przekazu). Wśród kanałów, jakie wykorzystywane s ą do przesyłania komunikatów publicznych wyró Ŝni ć mo Ŝemy: • komunikowanie interpersonalne - bezpo średni kontakt nadawcy z odbiorc ą; • komunikowanie grupowe - spotkanie osoby publicznej z grup ą obywateli; • komunikowanie instytucjonalne - przepływ komunikatów w ramach struktur organizacyjnych instytucji publicznych, procedury obowi ązuj ące wewn ątrz konkretnych urz ędów – regulaminy, procedury obiegu dokumentów, instrukcje; • komunikowanie medialne interaktywne komunikowanie za po średnictwem środków technicznych, takich jak telefon, poczta klasyczna i elektroniczna, Internet, spotkania on-line, telekonferencje, wideotelefon itp; • komunikowanie masowe - wszystkie formy komunikatów rozpowszechnianych za pomoc ą środków masowego przekazu: prasy, radia i telewizji.
W komunikowaniu publicznym u Ŝywa si ę zatem, zale Ŝnie od potrzeb, całej gamy bardzo ró Ŝnorodnych kanałów komunikacyjnych, ogólnie dost ępnych dla uczestników procesu.
248 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Instytucje publiczne jako główny składnik systemu komunikowania publicznego maj ą do wypełnienia pi ęć podstawowych zada ń: • Informowanie publiczno ści o działaniach instytucji publicznych i przekazywanie do jej wiadomo ści danych publicznych. • Kształtowanie partnerskich stosunków komunikacyjnych mi ędzy instytucjami publicznymi i ich publiczno ściami (odbiorcami). • Prezentacja i promocja usług publicznych oferowanych przez instytucje publiczne. • Rozpowszechnianie wiedzy na temat funkcjonowania instytucji publicznych, zarówno w jej obszarze wewn ętrznym, jak i zewn ętrznym. • Prowadzenie kampanii informacyjnych, słu Ŝą cych ogólnemu dobru społeczno ści.
Wy Ŝej wymienione zadania, jakie realizuj ą instytucje publiczne, wyznaczaj ą zasadnicze formy kreowanych przez nie komunikatów: - akty prawne (ustawy, uchwały, rozporz ądzenia, decyzje, zarz ądzenia). - oficjalne dokumenty wydawane przez instytucje publiczne, sygnowane piecz ęci ą i podpisem urz ędnika. Dotycz ą one regulacji stosunków zarówno wewn ątrz instytucji (np. relacje mi ędzy pracownikami, stosowanie procedur), jak i stosunków zewn ętrznych mi ędzy instytucjami (urz ędami) i ich klientami (np. decyzje w sprawie poda ń, pró śb lub skarg obywateli). - pisemne komunikaty informacyjne, nie b ędące aktami prawnymi ani oficjalnymi dokumentami. Ich celem jest zwykle usprawnienie obsługi klienta-obywatela i funkcjonowania instytucji (np. informacje i ogłoszenia umieszczane na tablicach informacyjnych, w sieci komputerowej itp.). - przekazy bezpo średnie (ustne) zwi ązane z komunikowaniem interpersonalnym i grupowym (np. podczas indywidualnego kontaktu urz ędnika czy osoby publicznej z obywatelem lub grup ą obywateli w trakcie oficjalnych lub półoficjalnych spotka ń, festynów, konferencji, uroczysto ści). - komunikaty wizualne (plakaty, wystawy, logo, fotografie itp.). - komunikaty w środkach masowego przekazu (artykuły prasowe, audycje radiowe i programy telewizyjne po świ ęcone problematyce publicznej, wywiady z osobami publicznymi, sprawozdania, wyst ąpienia i oficjalne przemówienia, newsy w radiowych i telewizyjnych programach informacyjnych, spoty telewizyjne itp.).
249 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
- kampanie informacyjne (komunikacyjne) traktowane jako przekaz kompleksowy i wielopoziomowy. Korzystaj ą one z wszelkich form, technik i typów komunikowania, a ich tematem s ą wa Ŝne kwestie społeczne. W systemie komunikacji publicznej nadawcami (czyli kreatorami komunikatów) s ą nie tylko instytucje publiczne- mog ą nimi by ć równie Ŝ obywatele.
Dialog społeczny jako sposób aktywizacji mieszka ńców
Dialog społeczny stał si ę ostatnio w Polsce warto ści ą, której znaczenie podkre ślaj ą zarówno politycy, jak i partnerzy społeczni oraz przedstawiciele nauki. Dialog społeczny, to szczególna forma debaty o interesach społecznych, równie Ŝ problemach zwi ązanych z ochron ą środowiska, braku wykorzystywania odnawialnych źródeł energii. Obowi ązkiem administracji rz ądowej jest prowadzenie d ialogu społecznego, który powinien słu Ŝyć poprawie jako ści rz ądzenia oraz wzmocnieniu mechanizmów demokratycznych w pa ństwie. W jej interesie jest, aby partnerzy społeczni aktywnie działali na rzecz artykułowania swych interesów wobec władz publicznych w sposób zorganizowany oraz zgodny z porz ądkiem prawnym. Dotyczy to w szczególno ści organizacji pozarz ądowych działaj ących na rzecz interesu publicznego oraz dobra wspólnego. Przedstawiciele administracji publicznej powinni inicjowa ć niezb ędne kroki sprzyjaj ące działaniom prowadzonym na rzecz interesu publicznego oraz wspólnego dobra przez partnerów społecznych. Nale Ŝy wskaza ć, i Ŝ partnerzy społeczni maj ą prawo inicjowania programów publicznych, uczestnictwa w programowaniu sposobów rozwi ązywania problemów społecznych. Władza uznaj ąc to prawo, musi szczególnie uwa Ŝnie wsłuchiwa ć si ę w inicjatywy obywatelskie . W społecze ństwie demokratycznym efekt w rozwi ązywaniu problemów społecznych mo Ŝe przynie ść współpraca oparta na wzajemnym zaufaniu, poszanowaniu prawa i publicznych pieni ędzy, a przede wszystkim na woli współpracy i rozumieniu roli spełnianej przez sektor publiczny i pozarz ądowy. Dialog obywatelski nale Ŝy rozumie ć jako sposób komunikowania si ę mi ędzy władz ą pa ństwow ą a ró Ŝnymi partnerami społecznymi, przejawiaj ący si ę we wzajemnym przekazywaniu sobie opinii, informacji czy ustale ń dotycz ących celów, instrumentów i strategii wdra Ŝania polityki publicznej. Istot ą dialogu obywatelskiego jest stanowienie forum dla reprezentacji interesów mi ędzy poszczególnymi jego uczestnikami, w tym mi ędzy partnerami społecznymi (organizacje pozarz ądowe, społeczne) a odpowiednimi organami
250 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism władzy publicznej. Z pewno ści ą wymiana informacji i prezentacja stanowisk to podstawowe i nieodzowne składniki prowadzonego dialogu.
VIII.3 Promowanie inwestycji odnawialnych źródeł energii
Informacja ekologiczna
Niezwykle wa Ŝna w oddziaływaniu na społecze ństwo a tym samym pobudzaj ąca do działania jest informacja. Informacj ą okre śla si ę „…pewn ą tre ść , b ędącą opisem, poleceniem, nakazem lub zaleceniem, przekazywan ą przez nadawc ę do odbiorcy” Informacja ekologiczna powinna spełnia ć kryteria: • Jako ści – rozumie si ę przez to jej komplementarno ść , wiarygodno ść , rzetelno ść oraz spójno ść i aktualno ść , • UŜyteczno ści – Poziom wpływu wywieranego przez informacj ę na efektywno ść podejmowanych przez u Ŝytkownika decyzji. Informacja u Ŝyteczna pozytywnie wpływa na podejmowane decyzje – zwi ększaj ąc ich efektywno ść . Bardzo wa Ŝna jest rola przepływu informacji w przekazywaniu wiedzy na temat odnawialnych źródeł energii, kształtowaniu zrównowa Ŝonego i trwałego rozwoju. Samo informowanie (jednokierunkowy przepływ informacji) nie wystarcza. Konieczny jest dwukierunkowy przepływ informacji, który ma na celu uzyskanie pogl ądów i opinii od zainteresowanych stron. Z poj ęciem udziału społecze ństwa zwi ązany jest bardziej interaktywny proces wł ączania społecze ństwa do wspólnego rozwi ązywania problemów.
Kampania komunikacyjna
Do podstawowych form stosowanych w komunikowaniu publicznym nale Ŝy kampania komunikacyjna. Kampania komunikacyjna poprzez kompleksowe, zorganizowane działania komunikacyjne ma wywoła ć specyficzne i po Ŝą dane skutki u relatywnie du Ŝej liczby osób w okre ślonym czasie. Kampania komunikacyjna realizuje przynajmniej jeden z poni Ŝszych celów:
251 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• dostarczenie informacji; • zmiana opinii; • zmiana lub podj ęcie działania, czyli aktywizacja mieszka ńców.
Cele te s ą ze sob ą ści śle powi ązane, np. aby wywoła ć zmian ę opinii konieczne jest dostarczenie informacji, natomiast do podj ęcia działania potrzebna jest zmiana opinii. Nie nale Ŝy jednak zmierza ć do osi ągni ęcia wszystkich celów w tym samym czasie. O sukcesie komunikatu, polegaj ącym na przekonaniu odbiorcy, kluczow ą rol ę odgrywa wiarygodno ść nadawcy. Na ow ą wiarygodno ść składa si ę: - przekonanie odbiorcy o kompetencjach nadawcy, - wiara w czyste intencje i obiektywizm nadawcy. Je śli nadawca dostarcza informacje, które – w jego mniemaniu – maj ą wpłyn ąć na zmian ę czyjej ś opinii i jednocze śnie zmian ę t ę sugeruje, mo Ŝe nie osi ągn ąć zamierzonego celu. W takiej sytuacji odbiorca mo Ŝe po prostu odrzuci ć te informacje, uznaj ąc je za nieobiektywne i maj ące charakter manipulacyjny. Chc ąc zmieni ć czyje ś zdanie, bardzo cz ęsto traci si ę wiarygodno ść jako źródło informacji. Dzieje si ę tak szczególnie w sytuacjach kontrowersyjnych, gdy ludzie maj ą powody s ądzi ć, Ŝe co ś zagra Ŝa ich interesom. Dlatego, o ile to mo Ŝliwe, trzy powy Ŝsze cele nale Ŝy realizowa ć stopniowo. Najpierw nale Ŝy dostarczy ć sam ą informacj ę – bez wskazania, co z tego wynika. Dopiero gdy wszyscy j ą zaakceptuj ą, mo Ŝna posun ąć si ę dalej i rozpocz ąć proces perswazji. Posiadamy wtedy pewno ść , Ŝe nasze działania komunikacyjne odbywaj ą si ę płynnie i skutecznie.
Kolejnym etapem działa ń powinno by ć wyodr ębnienie i wskazanie grup odbiorców, do których kierowane b ędą komunikaty. Przykładowe grupy docelowe to: • Społeczno ść zamieszkuj ąca obszar działania jednostki samorz ądu terytorialnego, • Liderzy opinii, • Osobisto ści Ŝycia publicznego, w tym znani i popularni politycy, na skal ę lokaln ą i krajow ą, • Władza publiczna wy Ŝszych i ni Ŝszych szczebli, • Grupy nacisku,
252 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• Mass media jako szczególny typ opinii publicznej oraz jako kanał komunikacyjny, • Dziennikarze i redaktorzy, • Stowarzyszenia i grupy zainteresowa ń np. ekolodzy, • Przedsi ębiorstwa komercyjne, • Przedsi ębiorstwa publiczne, • Organizacje pozarz ądowe, charytatywne, • Ośrodki badawcze, eksperckie, • Instytucje edukacyjne, • Ko ścioły i zwi ązki wyznaniowe – kapłani.
Organizacja kampanii komunikacyjnej nie polega tylko na wskazaniu grup docelowych. Z uwagi na to, i Ŝ Ŝaden problem wdra Ŝania OZE nie dotyczy wszystkich w tym samym stopniu, nale Ŝy wyodr ębni ć: 1. publiczno ść podstawow ą (priorytetow ą, najwa Ŝniejsz ą); 2. publiczno ść wtórn ą (mniej istotn ą); 3. publiczno ść marginaln ą (której nie trzeba uwzgl ędnia ć w planach działa ń).
Sposób hierarchizacji grup odbiorców zale Ŝy od tematu i celów kampanii. W przypadku np. kampanii promuj ącej alternatywne źródła energii: • publiczno ść podstawow ą tworzy ć b ędą: mieszka ńcy gminy, potencjalni odbiorcy energii, a tak Ŝe podmioty świadcz ące usługi energetyczne (na zasadzie OZE), • publiczno ść wtórn ą tworzy ć b ędą: media (mog ą informowa ć o kampanii, a zarazem j ą wspiera ć), liderzy opinii, instytucje ekologiczne oraz władze wy Ŝszego szczebla.
Skuteczna komunikacja z wybranymi grupami odbiorców wymaga uzyskania o nich jak najwi ęcej informacji. W pierwszej kolejno ści nale Ŝy pozna ć ich potrzeby i interesy, zainteresowania, wiedz ę i jej źródła. W szczególno ści wa Ŝne jest uzyskanie jak najbardziej dokładnych odpowiedzi na nast ępuj ące pytania: • Jakie potrzeby i interesy ł ącz ą odbiorców z naszymi celami realizowanymi w kampanii? Pami ętajmy, Ŝe ludzie najch ętniej słuchaj ą tego, co sami uznaj ą za wa Ŝne. • Jaki jest poziom zainteresowania odbiorców tematem kampanii i zawartymi w niej tre ściami?
253 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• Czy u podstaw tego zainteresowania le Ŝy ciekawo ść czy obawa? A mo Ŝe korzy ści materialne czy niematerialne? • Jak to, o czym chcemy poinformowa ć ma si ę do tego, o czym odbiorcy ju Ŝ wiedz ą? • Co odbiorcy wiedz ą o temacie kampanii? • Jak szczegółowe i jak sformułowane informacje s ą w stanie przyswoi ć? • Jak ą drog ą odbiorcy zwykle uzyskuj ą informacje? • Jakie czynno ści zawodowe, zaj ęcia domowe czy sposoby sp ędzania wolnego czasu mog ą by ć okazj ą dotarcia do odbiorców?
Dobre zrozumienie odbiorców mo Ŝe skłoni ć do ponownego zastanowienia si ę nad celami: 1. Czy s ą odpowiednio sformułowane? 2. Czy naprawd ę dotykaj ą istoty problemu? Warto pocz ątkowe etapy planowania kampanii – konkretyzacj ę celów, wybór i hierarchizacj ę odbiorców oraz ich zrozumienie – przeanalizowa ć kilka razy, bowiem bł ędy tutaj popełnione mog ą przekre śli ć wszystko, co uczynimy dalej i narazi ć na niepotrzebne wydatki. Planuj ąc kampanię komunikacyjn ą nale Ŝy zdawa ć sobie spraw ę z tego, Ŝe w otoczeniu jednostek samorz ądu terytorialnego istniej ą potencjalni sojusznicy (jednostki popieraj ące, a czasami nawet wspomagaj ące cele kampanii) i przeciwnicy (jednostki nie tylko nie popieraj ące, ale wr ęcz zwalczaj ące owe cele). W przypadku kampanii promuj ącej odnawialne źródła energii po swojej stronie mamy z pewno ści ą organizacje ekologiczne, instytucje badawcze i edukacyjne zajmuj ące si ę problematyk ą ochrony środowiska, organizacje turystyczne, mass media, a tak Ŝe niektóre przynajmniej władze, przeciw sobie za ś – w domy śle - przedsi ębiorstwa energetyczne, a tak Ŝe władze parków narodowych i fanatycznych wielbicieli natury. Jednak grupy naszych potencjalnych przeciwników przy wdra Ŝaniu OZE s ą niewielkie i stosunkowo mało wpływowe. Dlatego w tym konkretnym przypadku nale Ŝy skupi ć si ę na wyodr ębnieniu grup zwolenników i niezdecydowanych. Nale Ŝy si ę zastanowi ć, kto z ewentualnych sojuszników mógłby sta ć si ę i na jakich zasadach naszym partnerem, najlepiej strategicznym, i czy bierna postawa niektórych niezdecydowanych mo Ŝe nam zaszkodzi ć. Po Ŝą dane jest wi ęc udzielenie odpowiedzi na poni Ŝsze pytania:
254 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
1. Czy jest kto ś, kto ma te same interesy jak my? 2. Czy mógłby nam pomóc? 3. W jaki sposób mógłby nam pomóc? 4. Czy jest kto ś, kto sprzeciwia si ę naszym zmierzeniom? 5. Dlaczego si ę sprzeciwia lub mo Ŝe si ę sprzeciwia ć? 6. W jaki sposób objawia si ę ów sprzeciw?
Warto równie Ŝ przeprowadzi ć analiz ę SWOT (analiz ę mocnych i słabych stron, szans i zagro Ŝeń), która w przypadku wdra Ŝania w gminie programu intensyfikacji producentów odnawialnych źródeł energii mo Ŝe wygl ąda ć nast ępuj ąco:
MOCNE STRONY PROJEKTU SŁABE STRONY PROJEKTU ekonomiczne argumenty przemawiaj ące za trudna sytuacja bud Ŝetowa gmin wykorzystaniem odnawialnych źródeł zale Ŝno ść realizacji projektu od mo Ŝliwo ści energii, co mo Ŝe przekona ć do niej ludno ść pozyskania finansowania zewn ętrznego poparcie władz samorz ądowych dla idei zwi ększenia udziału OZE w bilansie energetycznym powiatu merytoryczna pomoc ekspertów
SZANSE PROJEKTU ZAGRO śENIA DLA PROJEKTU zasoby odnawialnych źródeł energii małe zainteresowanie mieszka ńców wyst ępuj ące na terenie wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii mo Ŝliwo ść pozyskania zewn ętrznych źródeł mo Ŝliwo ść pojawienia si ę trudno ści z finansowania przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych uzyskaniem zgody na zmian ę warunków – wzrost liczby podmiotów gospodarczych i zabudowy – dotyczy gmin poło Ŝonych w ograniczenie bezrobocia pobli Ŝu parków narodowych zwi ększenie świadomo ści ekologicznej ograniczona ilo ść funduszy, jakie mog ą mieszka ńców pomo Ŝe w propagowaniu zosta ć przeznaczone na realizacj ę wdro Ŝeń innych proekologicznych zachowa ń, co OZE przyczyni si ę do poprawienia jako ści Ŝycia mieszka ńców mo Ŝliwo ść poprawy wizerunku regionu projekt mo Ŝe przyczyni ć si ę do wzrostu odpowiedzialno ści mieszka ńców za region i rozwoju lokalnej demokracji, z racji maksymalizacji udziału społecznego
Na podstawie analizy SWOT nale Ŝy przygotowa ć list ę argumentów „za” i „przeciw”. Lista ta nie jest to Ŝsama z wcze śniejsz ą analiz ą, bowiem nie wszystkie „mocne strony” mog ą
255 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism pełni ć rol ę argumentów; nie wszystkie za ś zarzuty maj ą oparcie w rzeczywisto ści. W przypadku kampanii czysto informacyjnej zestawienie dotyczy ć b ędzie tego, które aspekty informacji najmocniej przyci ągn ą uwag ę odbiorców, a które sprawi ą, Ŝe nie zostanie ona zauwa Ŝona i odebrana. Przygotowane argumenty nale Ŝy uporz ądkowa ć od najwa Ŝniejszego do najmniej wa Ŝnego. Argumenty najwa Ŝniejsze b ędą w kampanii wykorzystywane najcz ęś ciej, za ś do argumentów mniej wa Ŝnych si ęga ć b ędziemy wówczas, gdy staniemy przed wymagaj ącym gronem odbiorców, pragn ącym rozwa Ŝyć wszelkie mo Ŝliwe racje. Materiał otrzymany po hierarchizacji argumentów otrzymujemy słu Ŝy równie Ŝ do budowy głównej my śli przekazu kampanii komunikacyjnej. Główn ą my ślą przekazu jest najbardziej podstawowa informacja, któr ą zamierzamy przedstawi ć odbiorcom. Jest to formuła, która powinna zosta ć zapami ętana przez ka Ŝdego, kto zetkn ął si ę cho ć raz z kampani ą, dlatego najlepiej sformułowa ć j ą w postaci jednego, zwi ęzłego zdania. Aby dotrze ć do odbiorców i skutecznie na nich oddziała ć nale Ŝy zbudowa ć przekaz zgodny z zasadami komunikowania si ę z opini ą publiczn ą. Nale Ŝy tak Ŝe rozstrzygn ąć czy opracujemy jeden przekaz dla wszystkich grup odbiorców, czy te Ŝ tworzy ć b ędziemy oddzielne przekazy dla poszczególnych grup lub ich zespołów. Zale Ŝy to od tego, czy grupy są w miar ę jednorodne czy te Ŝ wyra źnie si ę od siebie ró Ŝni ą. Przy kampanii informuj ącej o OZE wyst ępuj ą dwie równorz ędne grupy podstawowych odbiorców – potencjalni producenci i odbiorcy energii. Dlatego te Ŝ, w celu unikni ęcia zb ędnych kosztów realizacji kampanii nale Ŝy stworzy ć uniwersaln ą my śl główn ą przekazu, np. „ Czysta gmina – czyste jutro”, czy „Czysta energia – nasze bezpiecze ństwo”.
Kolejnym etapem budowy kampanii komunikacyjnej jest analiza mo Ŝliwo ści organizacyjnych- nale Ŝy skupi ć si ę na: • Zasobach własnych • Partnerach • Ramach czasowych kampanii komunikacyjnej • Źródłach finansowania.
Zasoby własne w przypadku kampanii informacyjnej tworz ą ludzie zdolni zaprojektowa ć i zrealizowa ć kampani ę. Je śli takimi osobami urz ąd nie dysponuje to trzeba
256 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism ich wynaj ąć . Niekoniecznie musi to by ć agencja public relations; czasem wystarcz ą specjali ści-doradcy. Partnerzy s ą mile widziani w ka Ŝdej działalno ści, w tym równie Ŝ w organizacji kampanii komunikacyjnej. Partnerzy, którym zazwyczaj zale Ŝy na realizacji celów kampanii, mog ą nas wspiera ć nie tylko moralnie, ale mog ą te Ŝ udziela ć bardziej aktywnej pomocy, dystrybuuj ąc główny przekaz kampanii lub wspieraj ąc nas własnymi zasobami ludzkimi, logistycznymi czy finansowymi. W przypadku kampanii po świ ęconej promocji OZE partnerami mog ą by ć: organizacje ekologiczne, producenci urz ądze ń do produkcji OZE, wytwórcy i dostawcy materiałów do produkcji energii. Ustalenie ram czasowych kampanii polega na zdecydowaniu kiedy kampania ma si ę rozpocz ąć i kiedy zako ńczy ć. Nale Ŝy si ę zastanowi ć, jakie wydarzenia i daty mog ą by ć zwi ązane z kampani ą (je śli np. w czasie trwania kampanii wypada jakie ś świ ęto, długi weekend itp., to fakt ten mo Ŝna zapewne wykorzysta ć buduj ąc odpowiedni przekaz lub wynajduj ąc dodatkowy sposób dotarcia do niektórych grup odbiorców). Podczas analizy źródeł finansowania musimy ustali ć przede wszystkim – w przybli Ŝeniu - sum ę, jak ą mo Ŝemy przeznaczy ć na kampani ę. Je Ŝeli jest ona niewystarczaj ąca, a nie dysponujemy dodatkowymi funduszami, musimy znale źć partnerów, którzy podejm ą si ę współfinansowania kampanii. Tutaj ponownie pojawia si ę mo Ŝliwo ść wykorzystania poparcia naszych zwolenników, nie tylko poprzez pomoc finansow ą, ale tak Ŝe poprzez wykorzystanie ich potencjału np. logistycznego. Kolejnym etapem budowy kampanii jest wybór odpowiednich narz ędzi i kanałów komunikacji w celu dotarcia do interesuj ących nas grup odbiorców. Poni Ŝej przedstawiono najwa Ŝniejsze narz ędzia i kanały komunikacji.
ZAINTERESOWANIE MASS MEDIÓW : • Informacje w prasie, • Informacje w mediach elektronicznych (radiu i telewizji, na stronie WWW gminy i partnerów), • Konferencje prasowe, • Wywiady (z inicjatywy naszej lub mediów), • Reporta Ŝe po świ ęcone instytucjom publicznym (i/lub ich pracownikom) oraz problemom, z którymi si ę borykaj ą i które staraj ą si ę rozwi ąza ć,
257 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• Udział w telewizyjnych i radiowych programach publicystycznych.
KONTAKTY Z LIDERAMI OPINII : • Imprezy oficjalne organizowane przez jednostk ę samorz ądu terytorialnego, • Konferencje i seminaria, • Imprezy zewn ętrzne organizowane przez inne podmioty, • Poparcie dla naszej sprawy wyra Ŝone przez liderów opinii na innym forum (podczas wywiadu, imprezy zewn ętrznej itp.).
WSPÓŁPRACA Z ORGANIZACJAMI „OBYWATELSKIMI ” ( STOWARZYSZENIAMI , ORGANIZACJAMI
CHARYTATYWNYMI , FUNDACJAMI ETC .)
WSPÓŁPRACA Z INSTYTUCJAMI EDUKACYJNYMI (SZKOŁAMI , KURATORIAMI , NAUCZYCIELAMI ,
SZKOŁAMI WY śSZYMI , INSTYTUTAMI BADAWCZYMI ITD .)
KONTAKTY BEZPO ŚREDNIE • Imprezy masowe, • Punkty informacyjne, • Dni Otwarte, • e-PR.
INFORMACJE U śYTKOWE • broszury, • poradniki, • mapy, itp.
ŚRODKI REKLAMOWE • plakaty ulotki, • billboardy, • gad Ŝety etc.
258 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Bud Ŝet kampanii komunikacyjnej zale Ŝy od wielu czynników: • mo Ŝliwo ści finansowych jej organizatora, czyli jednostki samorz ądu terytorialnego, • zasi ęgu kampanii, • czasu jej trwania, • wyboru narz ędzi itp. Głównymi składnikami bud Ŝetu s ą: 1. Koszty zakupu czasu i przestrzeni reklamowej (telewizja, radio, prasa, kino, reklama zewn ętrzna) 2. Koszty techniczne zwi ązane z realizacj ą komunikatów i prac nad kampani ą (reklama prasowa, spoty reklamowe, ilustracje, druk, fotografie itp.) 3. Promocja (organizacja wystaw i ekspozycji, reklama bezpo średnia, wydawnictwa, ulotki, broszury, demonstracje, pokazy itd.) 4. Koszty administracyjne (pensje personelu, praca biura, honoraria dla konsultantów, specjalistów i innych zleceniobiorców, koszty studiów, analiz i bada ń sonda Ŝowych etc.)
Planowanie harmonogramu kampanii polega na precyzyjnym wyznaczeniu pocz ątku i ko ńca kampanii oraz wyborze metod stopniowego budowania zainteresowania i poparcia odbiorców. Wa Ŝne, by planuj ąc kampani ę przewidzie ć jeden lub wi ęcej punktów kulminacyjnych. Działania komunikacyjne nale Ŝy tak rozplanowa ć, aby odbiorca miał ci ągły dost ęp do bod źców i informacji. Po opracowaniu ogólnego harmonogramu kampanii nale Ŝy szczegółowo rozplanowa ć wszystkie narz ędzia komunikacji. Ko ńcowym etapem jest sprawdzenie skuteczno ści kampanii komunikacyjnej, która polega na pomiarze wszystkich wska źników, prowadzeniu bada ń sonda Ŝowych, ankietowych, statystycznych, porównawczych itp., które maj ą okre śli ć efektywno ść kampanii. Opracowuje si ę równie Ŝ raporty finansowe, analizuje koszty kampanii, przeprowadza si ę ostateczny bilans i ocen ę kampanii, okre śla si ę jej słabe i mocne strony oraz wyci ąga si ę wnioski na przyszło ść.
259 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Przykładowe narz ędzia mo Ŝliwe do zastosowania w kampaniach informacyjnych
W tabeli poni Ŝej zestawiono narz ędzia promocyjne, które mog ą by ć stosowane w: • reklamie, • promocji sprzeda Ŝy, • public relations, • promocji osobistej, • marketingu bezpo średnim.
REKLAMA Ogłoszenia w środkach masowego przekazu Opakowanie Wkładki do opakowa ń Filmy, czasopisma firmowe Broszury i biuletyny Plakaty i ulotki Informatory Przedruki ogłosze ń Tablice ogłoszeniowe Szyldy wystawy w miejscu sprzeda Ŝy, Materiały audiowizualne Symbole i logo PROMOCJA Konkursy, gry SPRZEDA śY zakłady, loterie, Premie i prezenty Próbki Targi i pokazy handlowe Wystawy Demonstracje Kupony Rabaty Nisko oprocentowane kredyty Ró Ŝne formy rozrywki Wymiana produktu na nowy za odpłat ą Kupony Sprzeda Ŝ wi ązana PUBLIC RELATIONS Informacje dla prasy Przemówienia Seminaria Coroczne raporty Akcje dobroczynne Sponsoring Publikacje, relacje ze społeczno ściami lokalnymi
260 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Lobbing Środki identyfikacji Czasopisma firmowe Imprezy PROMOCJA Prezentacje oferty OSOBISTA Spotkania handlowe Programy maj ące na celu pobudzenie sprzeda Ŝy Próbki Targi i pokazy handlowe MARKETING Katalogi BEZPO ŚREDNI Listy Poł ączenie elektroniczne Telemarketing
Oczywi ście, nie wszystkie ww. narz ędzie mog ą by ć stosowane przez gminy. W przypadku jednostek samorz ądu terytorialnego w prowadzonych przez nie kampaniach promocyjnych najcz ęś ciej u Ŝywane s ą nast ępuj ące narz ędzia:
strony www, biuletyn informacyjny, gazetki informacyjne, REKLAMA publikacje w periodykach gminnych, film promocyjny, plakaty, ulotki reklamowe. kontakty bezpo średnie, PROMOCJA OSOBISTA spotkania z mieszka ńcami. PROMOCJA SPRZEDA śY Konkursy. Informacje dla prasy, PUBLIC RELATIONS Przemówienia, Raport roczny.
STRONA INTERNETOWA Wykorzystanie ogólnodost ępnej sieci Internet w przypadku kampanii promuj ących odnawialne źródła energii jest rozwi ązaniem tanim, nie wymagaj ącym anga Ŝowania dodatkowych pracowników, a jednocze śnie docieraj ącym do najwi ększego kr ęgu odbiorców. Przede wszystkim na głównej stronie internetowej Urz ędu Gminy mo Ŝna zamie ści ć:
261 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• aktualno ści, zwi ązane np. z rozpocz ęciem kampanii promuj ącej odnawialne źródła energii, organizowaniem zebrania mieszka ńców, utworzeniem Punktu Informacji, ogłoszeniem konkursu dla mieszka ńców (np. dzieci ze szkół lokalnych) itp., • zakładk ę (link, odno śnik), która b ędzie po świ ęcona jedynie odnawialnym źródłom energii - na tej podstronie mo Ŝna zamie ści ć informacje o utworzonym Punkcie Informacyjnym - godzinach jego otwarcia i numerach telefonu/faxu, adresie e-mail, osobie odpowiedzialnej, a tak Ŝe powinno si ę na niej zamieszcza ć na bie Ŝą co informacje o działaniach prowadzonych przez gmin ę w celu propagowania OZE, jak równie Ŝ informacje o mo Ŝliwych zastosowaniach OZE, planowanych inwestycjach, mo Ŝliwych źródłach finansowania tych Ŝe inwestycji itp., • informacje o kierunkach działania gminy w zakresie ochrony środowiska, w tym promocji odnawialnych źródeł energii, informacje na temat działa ń ju Ŝ podj ętych i ich wynikach oraz działaniach przewidzianych do realizacji w najbli Ŝszej perspektywie czasowej, • podstawowe wiadomo ści o gminie i potencjalnych miejscach do inwestycji zwi ązanych z OZE. Istotne mo Ŝe okaza ć si ę wsparcie partnerów – np. producentów urz ądze ń do produkcji energii odnawialnej. Warto tak Ŝe skierowa ć uwag ę na walory przyrodniczo–krajobrazowe regionu. Promowanie gminy jako regionu czystego przyrodniczo, w którym przywi ązuje si ę wag ę do działa ń w zakresie ekologii powinno by ć priorytetem w zakresie aktywnego poszukiwania inwestorów i rozwoju turystyki, • informacje przydatne dla mieszka ńców gminy; dotycz ące procedur uzyskiwania i zakresu pomocy unijnej, np. funduszy strukturalnych, unijnych dopłat do gospodarstw rolniczych. Warto w tym celu zamie ści ć odpowiednie „linki” do stron informuj ących na ww. tematy bardzo szczegółowo oraz adresy i kontakty do instytucji zajmuj ących si ę dan ą problematyk ą oraz partnerów (sponsorów kampanii), • porady i wskazówki jak szanowa ć środowisko naturalne–jako podkre ślenie kontekstu wdra Ŝania programu OZE. Do przykładowych obszarów edukacji mog ą tak Ŝe naleŜeć: dzikie wysypiska śmieci, niezorganizowane opró Ŝnianie szamb przydomowych, dzikie wylewiska ścieków, • zamie ści ć linki do innych stron po świ ęconych tematyce wykorzystania OZE (jednak z uwagi na czytelno ść strony, najlepiej linki do innych stron zamie ścić na podstronach po świ ęconych bezpo średnio kwestiom OZE)
262 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• do propagowania OZE mo Ŝna wykorzysta ć równie Ŝ forum internetowe (czasami na stronach gmin takie fora s ą zamieszczone), • mo Ŝna równie Ŝ stworzy ć swego rodzaju podstron ę „Pytania i odpowiedzi” lub FAQ (najcz ęś ciej zadawane pytania), na której to podstronie zamieszczone byłyby najcz ęstsze pytania wraz z odpowiedziami. Podstron ę t ę mo Ŝna wykorzysta ć równie Ŝ udzielaj ąc odpowiedzi na tzw. trudne pytania, poniewa Ŝ zabieg ten powoduje, Ŝe osoby maj ące w ątpliwo ści lub niezdecydowane, po przeczytaniu odpowiedzi mog ą zmieni ć swoj ą negatywn ą opini ę na dany temat, • mo Ŝe by ć równie Ŝ dost ępna opcja „newsletter” polegaj ąca na regularnym informowaniu zainteresowanych mieszka ńców gminy za pomoc ą poczty e-mail o konkretnych działaniach, projektach czy inwestycjach w gminie.
Wprowadzanie informacji na temat OZE na stron ę gminy mo Ŝna w zale Ŝno ści od sytuacji zleci ć albo informatykowi lub innej osobie, która jest odpowiedzialna za obsług ę strony internetowej gminy, albo te Ŝ np. pracownikowi utworzonego Punktu Informacji nt. OZE, który w ramach swoich obowi ązków słu Ŝbowych miałby na bie Ŝą co uaktualnia ć stron ę (czy podstron ę) po świ ęcon ą kwestiom odnawialnych źródeł energii.
BIULETYN INFORMACYJNY Gmina, w miar ę posiadanych środków, mo Ŝe równie Ŝ wydawa ć biuletyny informacyjne po świ ęcone zagadnieniom OZE. Rozwi ązanie to wymaga zarówno pewnych środków finansowych, zaanga Ŝowania pracowników jak i czasu. Biuletyn taki mo Ŝe by ć wydawany regularnie jako dwutygodnik, miesi ęcznik lub kwartalnik lub nieregularnie (w zale Ŝno ści od potrzeby). Biuletyn tego typu mo Ŝe zawiera ć kilka stron - mo Ŝe by ć to biuletyn bardzo prosty (np. druk na kartkach A4, czarno- biały, prosta grafika, redagowany przez osoby zatrudnione w Urz ędzie Gminy, powielany równie Ŝ z wykorzystaniem zasobów Urz ędu Gminy (np. kserokopia w 100-200 szt.). Wykonanie biuletynu informacyjnego mo Ŝe zosta ć zlecone zewn ętrznej firmie graficznej czy poligraficznej. Tekst biuletynu powinien zosta ć opracowany przez pracownika Urz ędu Gminy, natomiast szata graficzna przez specjalistyczn ą firm ę. Wydrukiem zajmuje si ę drukarnia. W drugim omawianym przypadku nale Ŝy oczywi ście liczy ć si ę z du Ŝo wi ększymi nakładami finansowymi, ale równie Ŝ siła oddziaływania kolorowego, starannie opracowanego biuletynu b ędzie wi ększa ni Ŝ biuletynu bardzo prostego.
263 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Biuletyn informacyjny powinien by ć dost ępny przede wszystkim w Punkcie Informacyjnym nt. OZE, Urz ędzie Gminy, bibliotekach gminnych, mo Ŝe by ć dystrybuowany do mieszka ńców zainteresowanych tym tematem, przedsi ębiorców, wr ęczany na posiedzeniach Rad Gmin, zebraniach z sołtysami, mieszka ńcami itd.
GAZETKI INFORMACYJNE Gazetki informacyjne spełniaj ą tak ą rol ę jak biuletyny informacyjne. Gazetki tego typu mog ą by ć wydawane w krótszych odst ępach czasu, s ą zwykle mniej obszerne ni Ŝ biuletyny.
PUBLIKACJE W PERIODYKACH GMINNYCH Wydawana na terenie gminy jaka ś prasa lokalna równie Ŝ mo Ŝe by ć wykorzystywana do promocji OZE. Je śli jest to gazetka gminna - to z łatwo ści ą mo Ŝna stworzy ć w niej odr ębny dział po świ ęcony zagadnieniom OZE. Je śli jest to gazeta wydawana przez podmiot niezale Ŝny od gminy - to mo Ŝna dziennikarzom podsun ąć pomysł stworzenia nowego działu zwi ązanego z kwestiami OZE lub zamieszczania co pewien czas artykułów zwi ązanych np. z działaniami podj ętymi przez Urz ąd Gminy w celu propagowania OZE, ogłoszonych konkursach, źródłach finansowania inwestycji itd. Gdy gazeta jest wydawana przez podmiot niezale Ŝny od gminy, mo Ŝna si ę spodziewa ć, Ŝe pomysły te nie zostan ą zaakceptowane, ale warto próbowa ć, podsuwa ć dziennikarzom pomysły nowych artykułów na temat OZE itd., aby informacje na ten temat poprzez gazet ę lokaln ą mogły dociera ć do mieszka ńców. Mo Ŝliwe jest zamieszczanie w takim przypadku artykułów czy ogłosze ń ale to b ędzie traktowane jako reklama czy artykuł sponsorowany co si ę wi ąŜ e z ponoszeniem odpowiednich środków finansowych. W gazetach lokalnych ceny reklam czy artykułów sponsorowanych s ą wzgl ędnie niskie, natomiast przy zamieszczaniu konkretnych ogłosze ń nale Ŝy wzi ąć pod uwag ę równie Ŝ wielko ść grupy docelowej, do której dana gazeta dociera. Czasem lepszym rozwi ązaniem jest zamieszczenie dro Ŝszej reklamy np. w dodatku lokalnym gazety regionalnej czy ogólnopolskiej, ale mie ć pewno ść , i Ŝ informacja dotrze do odpowiedniej grupy docelowej, ni Ŝ ponie ść mniejsze koszty, lecz narazi ć si ę na to, i Ŝ reklama czy ogłoszenie nie b ędzie miało zakładanego skutku, co w konsekwencji spowoduje, i Ŝ zaanga Ŝowane środki finansowe zostan ą zmarnowane. W przypadku zamieszczania ogłosze ń w gazecie regionalnej czy ogólnopolskiej warto zapozna ć si ę z informacj ą, w którym dniu tygodnia gazeta ma najwi ększ ą czytelno ść lub np.
264 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism w jakim dniu tygodnia jest najwi ększe prawdopodobie ństwo dotarcia do docelowej grupy odbiorców (np. je śli w poniedziałki do gazety doł ączany jest dodatek „Praca”, to mamy pewno ść , i Ŝ w poniedziałek kupi gazet ę du Ŝo wi ęcej osób bezrobotnych ni Ŝ w inny dzie ń tygodnia). Aby kampania promocyjna była bardziej efektywna, nale Ŝałoby zamie ści ć kilka ogłosze ń w krótkim odst ępie czasu. Podczas planowania tego rodzaju promocji warto wzi ąć pod uwag ę, i Ŝ wiele gazet ma w swojej ofercie specjalne oferty dla reklam cyklicznych.
FILM PROMOCYJNY Stworzenie filmu promocyjnego wymaga znacznych środków finansowych i jest bardzo czasochłonne. Zwi ązane jest to z zaanga Ŝowaniem specjalistycznej agencji reklamowej. Opracowany film promocyjny mo Ŝna wykorzysta ć na ró Ŝnego rodzaju konferencjach, spotkaniach, targach, imprezach promocyjnych, stronach internetowych gminy itp. Jednak Ŝe z uwagi na du Ŝą czasochłonno ść , pracochłonno ść oraz wysokie nakłady finansowe w przypadku promocji odnawialnych źródeł energii wykorzystanie tego narz ędzia promocji wydaje si ę mniej efektywne.
PLAKATY I ULOTKI REKLAMOWE Wykorzystanie plakatów oraz ulotek jest najpopularniejszym rozwi ązaniem wykorzystywanym w kampaniach promocyjnych. Plakaty i ulotki mo Ŝna przygotowa ć zarówno w ramach Urz ędu Gminy- pracownicy gminy mog ą przygotowa ć informacje do zamieszczenia na plakacie (ulotce), ewentualnie prost ą grafik ę. Nast ępnie przygotowany projekt wystarczy skserowa ć na kolorowe kartki papieru formatu A5, A4, A3 (b ądź innych w zale Ŝno ści od potrzeb). Jest to rozwi ązanie tanie, szybkie, a tak Ŝe umo Ŝliwia łatwe wykonanie dodatkowych egzemplarzy, jak równie Ŝ w przypadku konieczno ści zmiany tre ści plakatu/ ulotki nie wymaga ponoszenia dodatkowych kosztów finansowych. Przygotowanie plakatów/ ulotek mo Ŝna równie Ŝ zleci ć agencji reklamowej, ale wtedy nale Ŝy liczy ć si ę z wy Ŝszymi nakładami finansowymi przeznaczonymi zarówno na opracowanie projektów graficznych jak równie Ŝ na wydruk plakatów i ulotek, a tak Ŝe z dłu Ŝszym okresem przygotowania tych Ŝe materiałów. Materiały promocyjne przygotowane przez agencje reklamowe charakteryzuj ą si ę zwykle wy Ŝsz ą jako ści ą wykonania, lepsz ą
265 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism grafik ą, s ą bardziej kolorowe, a tym samym lepiej przyci ągaj ą uwag ę potencjalnych odbiorców. Zlecenie przygotowania plakatów i ulotek przez agencj ę reklamow ą nie zwalnia jednak z konieczno ści przygotowania chocia Ŝby wst ępnego tekstu informacyjnego oraz nakre ślenia ogólnego celu kampanii oraz okre ślenia grup docelowych, bowiem tylko wtedy istnieje szansa na przygotowanie takich materiałów promocyjnych, które spełni ą swoje zadanie czyli dotr ą z informacjami do docelowych odbiorców.
INDYWIDUALNE KONTAKTY BEZPO ŚREDNIE Do informowania oraz aktywizacji mieszka ńców w ramach OZE wykorzystywa ć mo Ŝna równie Ŝ ró Ŝnego rodzaju spotkania bezpo średnie - spotkania z mieszka ńcami w Urz ędzie Gminy, spotkania z petentami Punktu Informacji nt. OZE, spotkania z sołtysami, spotkania z liderami opinii, spotkania z przedsi ębiorcami, a tak Ŝe spotkania nieformalne.
SPOTKANIA Z MIESZKA ŃCAMI Podobnym narz ędziem aktywizacji s ą spotkania grupowe z mieszka ńcami - w formie np. zebra ń wiejskich, konferencji, warsztatów, a tak Ŝe specjalnych okazjonalnych spotka ń z ró Ŝnymi grupami docelowymi.
KONKURSY Doskonałym narz ędziem aktywizacji mieszka ńców jest zorganizowanie konkursu. Mo Ŝe by ć to np. konkurs dla dzieci i młodzie Ŝy na rysunek o tematyce ekologicznej, b ądź np. konkurs w prasie dla czytelników na hasło promuj ące inicjatywy OZE w gminie (wybrane hasło b ędzie oficjalnym hasłem nast ępnych kampanii). Aby bardziej zach ęci ć poszczególne grupy docelowe do udziału w konkursach nale Ŝy ufundowa ć nagrody (mog ą to by ć np. drobny sprz ęt AGD, drobny sprz ęt sportowy dla dzieci (np. piłki), zorganizowanie wystawy najładniejszych rysunków itd.). Konkursy s ą narz ędziem, za pomoc ą którego grupy docelowe aktywnie anga Ŝuj ą si ę w dane działania, zgł ębiaj ą poszczególne tematy przewodnie, a tak Ŝe promuj ą je w śród przyjaciół i znajomych, zach ęcaj ąc ich do udziału w konkursie lub nawet tylko z nimi rozmawiaj ąc.
266 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
WYKORZYSTYWANIE MEDIÓW LOKALNYCH Gmina w swych działaniach powinna przeprowadza ć szerokie kampanie edukacyjne, których celem byłoby propagowanie idei odnawialnych źródeł energii. Kampania taka powinna wykorzystywa ć wszystkie lokalnie dost ępne formy. Skuteczne promowanie zagadnie ń ekologicznych powinno wykorzystywa ć środki masowego przekazu. Media dzi ęki szerokiemu polu oddziaływania spełniaj ą wa Ŝną rol ę w kształtowaniu świadomo ści proekologicznej. Prowadzona wła ściwa polityka medialna ma na celu dotarcie z tre ściami informacyjnymi głównie do osób dorosłych. Gminy powinny wykorzystywa ć głównie media lokalne (prasa, radio), a tak Ŝe - z racji znacznego wzrostu jego znaczenia - równie Ŝ Internet. Podczas edukowania społecze ństwa władze samorz ądowe dysponuj ą nast ępuj ącymi narz ędziami dost ępnymi w prasie lokalnej: Ogłoszenia - Za pomoc ą ogłosze ń samorz ąd mo Ŝe informowa ć o mo Ŝliwo ściach zwi ązanych z programem wdra Ŝania OZE. Ogłoszenie powinno zawiera ć adresy oraz telefony pomocne przy uzyskaniu informacji Wkładka informacyjna do gazety - Wkładka informacyjna do gazety mo Ŝe mie ć form ę ulotki/broszury tematycznej o źródłach energii (w tym energii odnawialnej), stosunku zu Ŝywanej na danym terenie energii nieodnawialnej do odnawialnej. Ze wzgl ędu na wi ększ ą ilo ść miejsca ni Ŝ w ogłoszeniu znale źć si ę tu powinny informacje o korzy ściach zwi ązanych z OZE. Ulotka mo Ŝe stanowi ć ABC kultury energetycznej, z któr ą powinni si ę zapozna ć mieszka ńcy gmin lub powiatu. Ulotka powinna by ć tak Ŝe dystrybuowana poza pras ą, w urz ędzie gminy i przez podmioty partnerskie Konkursy prasowe o tematyce ekologicznej - Konkursy prasowe o tematyce ekologicznej powinny by ć skierowane do szerokiego grona odbiorców, a ich celem powinna sta ć si ę popularyzacja wiedzy ekologicznej i rozbudzanie ciekawo ści przyrodniczej, a co za tym idzie popularyzacja idei OZE Rubryka (strona ) po świ ęcona szeroko rozumianej ochronie środowiska - W stworzonej rubryce (stronie) publikowane byłyby artykuły po świ ęcone poszczególnym zagadnieniom ochrony środowiska. Autorami mog ą by ć zaproszeni specjali ści, przedstawiciele pozarz ądowych organizacji ekologicznych, przedstawiciele władz samorz ądowych itp. Artykuły mog ą swoj ą tre ści ą nawi ązywa ć do zjawisk aktualnie zachodz ących w przyrodzie. W tym aspekcie nale Ŝy akcentowa ć korzy ści zwi ązane z OZE.
267 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Informacje na temat stworzonego Punktu Informacyjnego OZE - Na łamach lokalnej gazety powinien by ć zamieszczony adres i telefon Punktu Informacyjnego OZE, jak równie Ŝ odpowiedniego wydziału Urz ędu Gminy zajmuj ącego si ę sprawami ochrony środowiska, gdzie informacji powinny udziela ć kompetentne osoby.
Lokalna rozgło śnia radiowa mo Ŝe pomóc w promocji wdro Ŝeń OZE w nast ępuj ący sposób: Spot informacyjny (wyprodukowany przez agencj ę reklamow ą) - W przypadku radiowego spotu informacyjnego wa Ŝne jest, aby informacja była zrozumiała dla słuchaczy w ró Ŝnym wieku (mo Ŝna emitowa ć kilka ró Ŝnych informacji, w zale Ŝno ści od stopnia ich zło Ŝono ści, kierowanych do ró Ŝnych odbiorców - nale Ŝy jednak wtedy pami ęta ć o rosn ących znacznie kosztach). Informacja ta powinna by ć emitowana w najbardziej atrakcyjnych godzinach i podkre śla ć hasło kampanii informacyjnej Dyskusje z udziałem specjalistów i przedstawicieli władz gminnych - Mo Ŝna zaproponowa ć dziennikarzom przeprowadzenie w studio dyskusji z udziałem specjalistów i przedstawicieli władz gminnych. Go ście odpowiadaj ą na zadawane przez telefon pytania słuchaczy. Takie dyskusje przyci ągaj ą zazwyczaj uwag ę społeczno ści. Dzi ęki takiemu sposobowi informowania władze poznaj ą stosunek mieszka ńców do propozycji samorz ądowców, którzy z kolei maj ą mo Ŝliwo ść wyja śni ć społeczno ści wszelkie pojawiaj ące si ę w ątpliwo ści i niejasno ści oraz podkre śli ć korzy ści wynikaj ące z OZE Aktualne informacje - Lokalna rozgło śnia radiowa moŜe równie Ŝ skutecznie informowa ć np. o bie Ŝą cych i zbli Ŝaj ących si ę imprezach i konkursach ekologicznych. Bardzo wa Ŝnym narz ędziem, które mo Ŝe słu Ŝyć równie Ŝ komunikacji społecznej i informowaniu mieszka ńców o podejmowanych przez władze samorz ądowe działań, jest Internet. Przede wszystkim nale Ŝy stworzy ć stron ę internetow ą, na której znalazłyby si ę wszystkie bie Ŝą ce informacje dotycz ące polityki gminy zwi ązanej z OZE. Kwestie stworzenia (rozbudowy) strony internetowej gminy do aktywizacji mieszka ńców w ramach OZE została przedstawiona wcze śniej. Działalno ść z zakresu public relations, w tym współpraca z mediami, ma na celu uzyskanie aktywnego poparcia mieszka ńców dla realizowanych przez samorz ąd działa ń. Celem działa ń PR jest nie tylko przeforsowanie trudnych decyzji, lecz przede wszystkim promowanie postaw prospołecznych i proekologicznych. Dzi ęki pomocy mediów
268 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism w trakcie realizacji programu mo Ŝliwe b ędzie równie Ŝ przeprowadzenie rozmaitych akcji i kampanii edukacyjnych. Bardzo istotnym, cho ć cz ęsto niedocenianym elementem edukacji ekologicznej jest rozbudzenie to Ŝsamo ści kulturowej lokalnej społeczno ści. Wykształcenie wi ęzi z zamieszkiwanym terenem, zakorzenienie si ę mieszka ńców w miejscowej tradycji i historii spowoduje postrzeganie gminy jako „małej ojczyzny”. Ponadto, zapocz ątkowanie my ślenia i działania w kategoriach obywatelskich spowoduje zwiększenie odpowiedzialno ści za stan środowiska w gminie. Wspieranie lokalnego patriotyzmu i postaw obywatelskich mo Ŝna realizowa ć poprzez: • wspieranie istniej ącego lokalnego towarzystwa miło śników ziemi, • organizowanie koncertów, festynów oraz innych imprez promuj ących lokaln ą tradycj ę i kultur ę.
Schematy przykładowych kampanii informacyjnych
Kampania informacyjna I (prosta): Rozpowszechnienie informacji o Odnawialnych Źródłach Energii w śród mieszka ńców gminy
Cel: Poinformowanie mieszka ńców gminy o Odnawialnych Źródłach Energii Grupa docelowa : Mieszka ńcy gminy Nadawca kampanii : Gmina Działania: 1. Przygotowanie gminnego Punktu Informacyjnego o OZE: • wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za informowanie, • ustalenie godzin przyjmowania interesantów. • przygotowanie ulotki o OZE (dystrybucja w Punkcie Informacyjnym). 2. Przygotowanie plakatu promuj ącego OZE, na którym powinna si ę znale źć informacja o Punkcie Informacyjnym. 3. Spotkanie z przedstawicielami mediów. Dystrybucja przygotowanych materiałów.
269 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Koszty: Wi ększo ść działa ń urz ąd gminy mo Ŝe przeprowadzi ć własnymi siłami. Punkt Informacyjny mo Ŝe prowadzi ć pracownik gminy w ramach swoich obowi ązków słu Ŝbowych. Nale Ŝy okre śli ć godziny przyjmowania interesantów. Ulotki i plakaty równie Ŝ mog ą by ć przygotowanie w urz ędzie gminy. Po zatwierdzeniu merytorycznej zawarto ści ulotki nale Ŝy j ą skserowa ć na kolorowym papierze - koszt 2000 ulotek to średnio 0,30 zł. To rozwi ązanie umo Ŝliwia wykonywanie materiałów na bie Ŝą co, w zale Ŝno ści od zapotrzebowania. Plakat informuj ący o otwarciu Punktu Informacyjnego nale Ŝy skserowa ć na papierze formatu A3 (koszt ok. 0,50 zł za sztukę), a nast ępnie rozwiesi ć na tablicach ogłosze ń w sołectwach.
Koszty
Działanie Koszt Punkt informacyjny Środki własne gminy Ulotki 600,00 Plakaty 50,00 Spotkanie z mediami (pocz ęstunek, materiały) 300,00
Powy Ŝsza kampania jest bardzo prost ą i tani ą kampani ą czysto informacyjn ą. Powinna zaj ąć nie wi ęcej ni Ŝ dwa - trzy tygodnie.
Kampania informacyjna II (rozwini ęta): Promocja OZE w gminie
Cel: Popularyzacja wiedzy zwi ązanej z OZE w śród mieszka ńców gminy. Wzrost rozwi ąza ń OZE w gminie Grupy docelowe : Mieszka ńcy gminy, Liderzy opinii – sołtysi, proboszczowie, dyrektorzy szkół, prezesi OSP (w dalszej kolejno ści inni – lekarze, aptekarze, przedstawiciele lokalnego biznesu itp.) Nadawca kampanii : Gmina Nadawca pomocniczy : Podmioty gospodarcze dostarczaj ące OZE Działania: 1. Ustalenie mo Ŝliwo ści uzyskania pomocy od producentów urz ądze ń OZE – pozyskanie sponsorów.
270 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
2. Przygotowanie gminnego punktu informacyjnego o OZE. Wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za informowanie, ustalenie godzin przyjmowania interesantów. Zgromadzenie wszelkich informacji, szczególnie o moŜliwych źródłach dofinansowania. Przygotowanie ulotki o OZE (dystrybucja w Punkcie Informacyjnym). Pozyskanie dodatkowych materiałów promocyjnych od sponsorów. Ustalenie dy Ŝurów przedstawicieli firm – mog ą oni na bie Ŝą co wyja śnia ć kwestie techniczne. 3. Przygotowanie aktualnych informacji na stron ę WWW gminy. 4. Spotkanie z sołtysami – w urz ędzie gminy. Wprowadzenie w tematyk ę OZE. 5. Spotkania z liderami opinii – w miar ę mo Ŝliwo ści wójt lub przedstawiciel gminy odwiedza liderów opinii, szczególnie ksi ęŜ y. 6. Przygotowanie plakatu promuj ącego OZE, na którym powinna znale źć si ę informacja o Punkcie Informacyjnym. 7. Spotkanie z przedstawicielami mediów gminnych, powiatowych i wojewódzkich (regionalnych), np. prasy, radia, telewizji. Dystrybucja przygotowanych materiałów, pozyskanie mediów jako partnerów medialnych akcji. 8. Konkurs dla dzieci i młodzie Ŝy – rysunek o tematyce ekologicznej. 9. Konkurs w prasie dla czytelników – hasło promuj ące inicjatywy OZE w gminie. Wybrane hasło b ędzie oficjalnym hasłem nast ępnych kampanii. 10. Zaproponowanie sołtysom mo Ŝliwo ści odbycia lokalnych spotka ń ze społeczno ści ą. W spotkaniach mog ą uczestniczy ć przedstawiciele gminy, eksperci, przedstawiciele sponsorów. 11. Lokalny festyn. Ogłoszenie wyników konkursu na hasło, loteria nagród ufundowanych przez sponsorów, pokaz urz ądze ń. Pokaz lokalnych twórców i /lub zespołów. Koszty: Wi ększo ść działa ń urz ąd gminy mo Ŝe przeprowadzi ć własnymi siłami. Punkt Informacyjny mo Ŝe prowadzi ć pracownik gminy w ramach swoich obowi ązków słu Ŝbowych. Nale Ŝy okre śli ć godziny przyjmowania interesantów. Przygotowanie materiałów promocyjnych - koszt 2500 sztuk ulotek w formacie A5 przy wydruku 4-kolorowym to ok. 500 zł. Plakat informuj ący o otwarciu Punktu Informacyjnego nale Ŝy skserowa ć na papierze formatu A3 (koszt 0,50 zł za sztuk ę), a nast ępnie rozwiesić na tablicach ogłosze ń w sołectwach.
271 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Organizacja spotkania z sołtysami i dziennikarzami - spotkanie mo Ŝe odby ć si ę w sali własnej gminy, pocz ęstunek według potrzeb. Konkurs dla młodzie Ŝy. Ogłoszenie w gazecie – ok. 300 zł (moduł 18*15 cm, cena średnia z prasy gminnej). Ogłoszenie w radio – realizacja spotu reklamowego z lektorem 400 zł, 10 emisji po ok. 30 zł. Informacje o konkursie zamieszczamy równie Ŝ na plakatach i w szkołach. Mo Ŝna zorganizowa ć konkurs gminny, mo Ŝna urz ądzi ć konkursy szkolne. Koszt jednej nagrody – ksi ąŜ ka i dyplom– od 25 zł, inne nagrody - zale Ŝnie od pozyskanych sponsorów. Konkurs dla mieszka ńców gminy. Ogłoszenie w prasie – ok. 300 zł. Ogłoszenie w radio – realizacja spotu reklamowego z lektorem ok. 400 zł, 10 emisji po ok. 30 zł. Przygotowanie plakatów i rozmieszczenie ich na terenie gminy. Koszt jednej nagrody – drobny sprz ęt AGD i dyplom – od 100 zł, inne nagrody - zale Ŝnie od pozyskanych sponsorów. Spotkania w sołectwach. Koszt dojazdu, wynajmu sali i pocz ęstunku. Festyn. Wyst ępuj ą lokalne zespoły. Koszty powinni ponie ść pozyskani sponsorzy.
Koszty tabelarycznie:
Działanie Koszt Harmonogram Punkt informacyjny Środki własne 02-07-2009 gminy Ulotki i plakat 750,00 06-07-2009 Aktualizacja strony WWW Środki własne 06-07-2009 gminy Spotkanie z sołtysami (pocz ęstunek, materiały) 200,00 10-07-2009 Spotkanie z liderami opinii (pocz ęstunek, 300,00 11-07-2009 materiały) Spotkanie z przedstawicielami mediów 300,00 13-07-2009 (pocz ęstunek, materiały) Promocja konkursu dla dzieci (pla katy, radio, 1 200,00 18-07-2009 prasa) Promocja konkursu dla dorosłych 1 200,00 18-07-2009 Spotkania w sołectwach 500,00 23-07-2009
Festyn 10 000,00 15-08-2009 Nagrody w konkursie dla młodzie Ŝy 300,00 Nagrody w konkursie dla dorosłych 500,00
To rozwini ęta kampania informacyjna. Jej ramy czasowe to ok. 6 – 7 tygodni.
272 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Kampania informacyjna III (promocyjno-wizerunkowa): Promocja OZE w gminie i promocja gminy jako lidera we wdra Ŝaniu OZE.
Cel główny : Popularyzacja wiedzy zwi ązanej z OZE w śród mieszkańców gminy. Wzrost rozwi ąza ń OZE w gminie. Cel poboczny : Promocja gminy Grupy docelowe : Mieszka ńcy gminy, Liderzy opinii Adresaci wtórni : Mieszka ńcy okolicznych gmin, Media Nadawca kampanii : Gmina Nadawca pomocniczy : Podmioty gospodarcze dostarczaj ące OZE Działania: 1. Ustalenie mo Ŝliwo ści uzyskania pomocy od producentów urz ądze ń OZE – pozyskanie sponsorów. 2. Przygotowanie gminnego Punktu Informacyjnego o OZE. Wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za informowanie, ustalenie godzin przyjmowania interesantów. Zgromadzenie wszelkich informacji, szczególnie o moŜliwych źródłach dofinansowania. Przygotowanie ulotki o OZE (dystrybucja w punkcie informacyjnym). Pozyskanie dodatkowych materiałów promocyjnych od sponsorów. Ustalenie dy Ŝurów przedstawicieli firm – mog ą oni na bie Ŝą co wyja śnia ć kwestie techniczne. 3. Przygotowanie aktualnych informacji na stron ę internetow ą gminy. 4. Konferencja prasowa. Pozyskanie wsparcia mediów lokalnych. Zainteresowanie tematem mediów regionalnych i ogólnopolskich. 5. Spotkanie z sołtysami – w urz ędzie gminy. Wprowadzenie w tematyk ę OZE. 6. Spotkania z liderami opinii – w miar ę mo Ŝliwo ści wójt/burmistrz lub przedstawiciel gminy odwiedza liderów opinii, szczególnie ksi ęŜ y. 7. Przygotowanie plakatu promuj ącego OZE, na którym powinna si ę znale źć informacja o Punkcie Informacyjym. 8. Spotkanie z przedstawicielami mediów gminnych, powiatowych i wojewódzkich (regionalnych), np. prasy, radia, telewizji. Dystrybucja przygotowanych materiałów, pozyskanie mediów jako partnerów medialnych akcji. 9. Konkurs dla dzieci i młodzie Ŝy – rysunek o tematyce ekologicznej.
273 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
10. Konkurs w prasie dla czytelników – hasło promujące inicjatywy OZE w gminie. Wybrane hasło b ędzie oficjalnym hasłem nast ępnych kampanii. 11. Zaproponowanie sołtysom mo Ŝliwo ści odbycia lokalnych spotka ń ze społeczno ści ą. W spotkaniach mog ą uczestniczy ć przedstawiciele gminy, eksperci, przedstawiciele sponsorów. 12. Organizacja konferencji naukowej dotycz ącej OZE we współpracy z uczelni ą wy Ŝsz ą. Zaproszeni eksperci, burmistrzowie innych gmin, firmy wdro Ŝeniowe. 13. Lokalny festyn. Ogłoszenie wyników konkursu na hasło, loteria nagród ufundowanych przez sponsorów, pokaz urz ądze ń. Pokaz lokalnych twórców i /lub zespołów. W przypadku pozyskania sponsora strategicznego warto zaprosi ć na festyn „gwiazd ę” - osobowo ść medialn ą. Gwarantuje to szerokie echo w mediach. 14. Wydanie publikacji z konferencji naukowej.
Koszty: Wi ększo ść działa ń mo Ŝna przeprowadzi ć własnymi siłami urz ędu gminy. Punkt Informacyjny mo Ŝe prowadzi ć pracownik gminy w ramach swoich obowi ązków słu Ŝbowych. Nale Ŝy okre śli ć godziny przyjmowania interesantów. Przygotowanie materiałów. Koszt wydruku 5000 sztuk ulotek w formacie A5 wydruk 4- kolorowy to ok. 600 zł. Plakat informuj ący o otwarciu punktu konsultacyjnego kseruje si ę na papierze A3 (koszt 0,50 zł za sztuk ę) i rozwiesza w sołectwach na tablicach ogłosze ń. Organizacja spotkania z sołtysami i dziennikarzami. Sala własna gminy, pocz ęstunek według potrzeb. Konkurs dla młodzie Ŝy. Ogłoszenie w gazecie – ok. 300 zł (moduł 18*15 cm, cena średnia z prasy gminnej). Ogłoszenie w radio – realizacja spotu reklamowego z lektorem ok. 400 zł, 10 emisji po ok. 30 zł. Informacje o konkursie zamieszczamy równie Ŝ na plakatach i w szkołach. Mo Ŝna urz ądzi ć konkurs gminny, mo Ŝna urz ądzi ć konkursy szkolne. Koszt jednej nagrody – ksi ąŜ ka i dyplom– od 25 zł, inne nagrody - zale Ŝnie od pozyskanych sponsorów. Konkurs dla mieszka ńców gminy. Ogłoszenie w prasie – ok. 300 zł. Ogłoszenie w radio – realizacja spotu reklamowego z lektorem ok. 400 zł, 10 emisji po ok. 30 zł. Przygotowanie plakatów i rozmieszczenie ich na terenie gminy (wkład własny ksero). Koszt jednej nagrody – drobny sprz ęt AGD i dyplom – od 100 zł, inne nagrody zale Ŝnie od pozyskanych sponsorów. Promocja konferencji naukowej. Reklama w mediach ogólnopolskich.
274 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Konferencja naukowa. Powinna samofinansowa ć si ę z opłat za uczestnictwo. Mo Ŝna uzyska ć dofinansowanie z Komitetu Bada ń Naukowych, pozyska ć sponsorów. Jej powodzenie zale Ŝeć b ędzie od pozyskania uczestnictwa wa Ŝnych go ści, którzy przyci ągn ą innych. Festyn. Wyst ęp gwiazdy (ok. 50 000 zł). Koszty powinni ponie ść pozyskani sponsorzy.
Koszty tabelarycznie:
Działanie Koszt Harmonogram Punkt Informacyjny Środki własne 02-07-2009 gminy Ulotki i plakat 1200,00 06-07-2009 Aktualizacja strony WWW Środki własne 06-07-2009 gminy Konferencja prasowa 1000,00 12-07-2009 Spotkanie z sołtysami (pocz ęstunek, materiały) 300,00 16-07-2009 Spotkanie z liderami opinii (pocz ęstunek, 500,00 17-07-2009 materiały) Spotkanie z przedstawicielami mediów 500,00 19-07-2009 (pocz ęstunek, materiały) Promocja konkursu dla dzieci (plakaty, radio, 1500,00 25-07-2009 prasa) Promocja konkursu dla dorosłych 1500,00 25-07-2009 Spotkania w sołectwach 500,00 30-07-2009 Promocja konferencji naukowej 20000,00 07-08-2009 Festyn 60000,00 02-09-2009 Nagrody w konkursie dla młodzie Ŝy 600,00 Nagrody w konkursie dla dorosłych 2000,00
VIII.3. Analiza mo Ŝliwych konfliktów społecznych zwi ązanych z planowanymi przedsi ęwzi ęciami
Źle przeprowadzona kampania informacyjna, w szczególno ści: - brak prawidłowo podanych informacji, - informacje przekazane w nieodpowiednim czasie, - informacje przekazane nieodpowiednim odbiorcom, doprowadza w 90 % do kryzysu. Przy prawie ka Ŝdej sprawie zwi ązanej z ochron ą środowiska, dochodzi do punktu K.
275 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Wyró Ŝnia si ę nast ępuj ące punkty K: - krytyka - negatywna ocena, - konflikt - emocjonalna ró Ŝnica interesów, - kryzys - pogorszenie si ę sytuacji, prowadz ące do strat i utraty pozycji.
Konflikty zwi ązane zwłaszcza z lokalizacj ą okre ślonych inwestycji w literaturze przedmiotu opisywane s ą jako: • „NIMBY Syndrome” – (Not In My Back Yard) – „nie na moim podwórku”, • „NIMEY Syndrome” – (Not In My Election Yard) – „nie w moim okr ęgu wyborczym” lub „nie za mojej kadencji” • „BANANA Syndrome” – (Built Absolutely Nothing, Anywhere Near Anything) – „nie buduj absolutnie nic, nigdzie i w pobli Ŝu niczego”, • „LULU Syndrome” – (Locally Unacceptable Land Use) – niechciane przez społeczno ść zagospodarowanie terenu. W zale Ŝno ści od postrzeganego przez ludno ść stopnia zagro Ŝenia zwi ązanego z lokalizacj ą danego obiektu wyst ępuje ró Ŝne nat ęŜ enie oporu społecznego. Nale Ŝy jednak zaznaczy ć, i Ŝ ocena tego zagro Ŝenia nie musi by ć racjonalna. Konflikt mo Ŝe tak Ŝe zrodzi ć si ę pomi ędzy zwolennikami i przeciwnikami lokalizacji danego obiektu, bowiem jedni postrzegaj ą ów obiekt w kategoriach korzy ści, inni za ś w kategoriach strat. Ró Ŝnice w ocenach mog ą wynika ć z odległo ści obiektu od miejsca zamieszkania. Inwestycje zwi ązane z OZE na całym świecie postrzegane s ą jako przyjazne i po Ŝą dane, a konflikty wokół nich s ą jednostkowe. Poni Ŝej przedstawione zostan ą przykładowe konflikty dotycz ące inwestycji zwi ązanych z OZE.
Typ inwestycji Rodzaj konfliktu Sposób rozwi ązania Dowolna spory wewn ątrz społeczno ści Inwestorzy mog ą rozwi ązywa ć konflikt na drodze inwestycja lokalnej zwi ązane z prawami prawnej, poniewa Ŝ w my śl prawa budowlanego własno ściowymi, s ąsiedztwem ka Ŝdy zainteresowany bezpo średnio podmiot oraz planem zagospodarowania mo Ŝe zło Ŝyć protest w sprawie dowolnej przestrzennego inwestycji. Nale Ŝy zwróci ć uwag ę na mo Ŝliwo ść pewnego nacisku ze strony władz samorz ądowych. Je Ŝeli blokowana inwestycja ma słu Ŝyć ogólnemu dobru społeczno ści, to by ć mo Ŝe wystarczy rozmowa z liderem protestu lub na świetlenie problemu w mediach.
276 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Ferma Urz ądzenia zakłócaj ą walory Rozwi ązaniem tego problemu mo Ŝe być elektrowni krajobrazowe gminy wprowadzenie opłat dzier Ŝawnych równie Ŝ dla wiatrowych Mog ą emitowa ć jakie ś wła ścicieli działek s ąsiaduj ących z inwestycj ą. promieniowanie Aby szybko i skutecznie rozwi ąza ć ewentualny Mog ą by ć źródłem uci ąŜ liwego problem zwi ązany z lokalizacj ą inwestycji OZE hałasu nale Ŝy wyra źnie podkre śla ć, we wszelkich Mog ą by ć potencjalnym komunikatach kierowanych do społeczno ści, zagro Ŝeniem – przyci ągaj ą niew ątpliwe korzy ści zwi ązane z tym programem. pioruny, mo Ŝe urwa ć si ę śmigło, Ich staranna selekcja pozwoli bezpo średnio mog ą run ąć . dotrze ć do ka Ŝdego niezdecydowanego lub Stanowi ą zagro Ŝenie dla oponenta. przelatuj ącego ptactwa Mo Ŝliwy jest konflikt wewn ątrz społeczno ści - w zwi ązku z korzy ściami materialnymi, które wi ąŜą si ę ze sprzeda Ŝą lub dzier Ŝaw ą ziemi pod inwestycje. Nale Ŝy liczy ć si ę z sytuacj ą, Ŝe wszelkie planowane inwestycje będą oprotestowane przez członków społeczno ści. Budowa Koszt budowy kotłowni na Przystosowanie kotłów centralnego ogrzewania kotłowni na biomas ę jest ok. od 2,5 do 3 razy spalaj ących w ęgiel do spalania biomasy w biomas ę wi ększy od tradycyjnej kotłowni na wi ększo ści wypadków nie przedstawia du Ŝego gaz i ok. 2 do 2,5 razy wi ększy od problemu. Proste jest te Ŝ zautomatyzowanie kotłowni na olej. Taka gminna procesu spalania. Inwestycje te mog ą by ć inwestycja mo Ŝe by ć postrzegana dofinansowane przez Wojewódzki Fundusz jako niepotrzebne wydawanie Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Koszt gminnych finansów. przej ścia na spalanie biomasy mo Ŝe wynie ść tylko 2 500 zł, a korzy ści z tego płyn ące na pewno wielokrotnie przewy Ŝsz ą poniesiony nakład. W przypadku takich protestów nale Ŝy zwróci ć wi ęc uwag ę na wszelkie oszcz ędno ści zwi ązane z wykorzystania ta ńszych źródeł energii oraz na ekologiczno ść inwestycji.
Takie protesty rozwi ąza ć powinien przykład id ący Surowce uprawiane jako składniki od liderów opinii, w tym przede wszystkim biomasy to ro śliny jednoroczne ksi ędza. wchodz ące w płodozm ian (rzepak, kukurydza, owies, i inne) oraz plantacje trwałe, najlepiej gatunków i odmian co roku odrastaj ących jak byliny (miskantus, ślazowiec, palczatka, topinambur, sylfia, i inne). Przy propagowaniu pozyskiwania energii z biomasy pojawi ą si ę na pewno głosy, ze owe surowce
277 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
wykorzystywane do palenia to pokarm, a jedzenie trzeba szanowa ć.
Dla społeczno ści du Ŝym Sprzeciwy i w ątpliwo ści rozwieje ścisła problemem mo Ŝe by ć tak Ŝe du Ŝa współpraca z lokaln ą jednostk ą Ochotniczej obj ęto ść paliwa do biomasy Stra Ŝy Po Ŝarnej oraz odpowiednie nagło śnienie (suchego i łatwopalnego) oraz tej współpracy. wynikaj ące z tego zagro Ŝenie po Ŝarowe na składowiskach.
Dodatkowo, w gminie, w której przewa Ŝa gospodarka agroturystyczna nale Ŝy podkre śla ć: • bezpiecze ństwo rozwi ąza ń OZE, • ich niew ątpliwe walory edukacyjne (mo Ŝna organizowa ć dla turystów pokazy). W gminie, w której wyst ępuje bezrobocie strukturalne warto podkre śli ć: • mo Ŝliwo ść powstania nowych miejsc pracy. Dla wszystkich natomiast istotne s ą informacje o: • mo Ŝliwo ści redukcji kosztów pozyskiwania energii, • dodatkowego zarobku w przypadku inwestycji w produkcj ę surowców.
278 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Bibliografia:
1. Białyszewski H., Socjologia, Warszawa 2003 2. Buczkowski P. (red), Konflikt nieunikniony, Pozna ń 2001 3. Chłopecki J., Przestrze ń polityczna Polski. Konflikt i zmiana, Warszawa 1990. 4. Dębczy ński J. Rola partycypacji społecznej w tworzeniu wieloletnich planów inwestycyjnych przez samorz ądy, Belsk Du Ŝy 2000 5. Dobek-Ostrowska B., Teoria komunikowania publicznego i politycznego, Wrocław 2002 6. Hauser J. (red), Komunikacja i partycypacja społeczna, Kraków 1999 7. Kopali ński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcoj ęzycznych 8. Lambin J.J., Strategiczne zarz ądzanie marketingowe, Warszawa 2001 9. Poskrobko B., Zarz ądzanie środowiskiem, Warszawa 1998 10. Przetacznikowa M., Włodarski Z., Psychologia wychowawcza, W-wa 1980, s.325chroeder G., Konflikty społeczne zwi ązane z ochron ą środowiska, Pozna ń 2001 11. Sztompka P., Socjologia. Analiza społecze ństwa, Kraków 2002 12. Wójcik K., Public Relations ad A do Z, Warszawa 1997 13. Zasady dialogu społecznego, Dokument Programowy Rz ądu przyj ęty przez Rad ę Ministrów 22 pa ździernika 2002 r. 14. www.junkers.pl 15. www.biomasa.pl 16. www.wwf.pl 17. www.kape.gov.pl 18. www.ogrzewnictwo.pl 19. http://pl.wikipedia.org/
279 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
IX.MAPA WPŁYWU NA RYNEK PRACY I ZATRUDNIENIE
IX. 1. Ocena wpływu OZE na rynek pracy i zatrudnienie
Energetyka odnawialna w Polsce, w efekcie przyj ęcia proekologicznych dokumentów politycznych i rozwi ąza ń prawnych, wchodzi obecnie w okres dynamicznego rozwoju. Poci ąga on za sob ą szereg zjawisk ekonomicznych, społecznych i ekologicznych. Wykorzystuj ąc własne zasoby paliw gminy ograniczaj ą odpływ środków finansowych z własnego terenu. Tworz ąc własny rynek paliw zwi ększaj ą aktywizacj ę zawodow ą i zmniejszaj ą bezrobocie. Doprowadzaj ąc do obni Ŝenia kosztów energii, poprzez promowanie ta ńszych – lokalnych paliw, przyczyniaj ą si ę do wzrostu konkurencyjno ści wytwarzanych na obszarze gminy wyrobów i usług. W efekcie tych zjawisk nast ępuje zwi ększony dopływ środków do bud Ŝetu gminy, wzrost jej dochodowo ści i spadek bezrobocia. Jak wynika z rozdziałów IV i III SE słuszna jest teza o mo Ŝliwo ści osi ągni ęcia dynamicznego rozwoju gminy poprzez wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Interesuj ącym z punktu widzenia niniejszego opracowania jest wpływ wykorzystania odnawialnych źródeł energii na rynek pracy. Jak twierdz ą autorzy raportu „ Ekonomiczne skutki rozwoju sektora czystej energii w USA i Europie”, inwestowanie w ekologiczne technologie wykorzystujące odnawialne źródła energii, takie jak: energia słoneczna, wiatrowa, spalanie czy biokompostowanie odpadów komunalnych i rolniczych, tworzy wi ęcej miejsc pracy, ni Ŝ porównywalne inwestycje w sektorze energetyki konwencjonalnej, a wi ęc opartej o spalanie paliw kopalnych. Autorzy tego opracowania przeprowadzili szereg symulacji opisuj ących mo Ŝliwe kierunki rozwoju energetyki odnawialnej. Z ich analizy wynika, Ŝe sektor „zielonej” energii tworzy wi ęcej nowych miejsc pracy, ni Ŝ konwencjonalna energetyka. Tendencja ta widoczna jest zarówno w liczbie zatrudnionych, jak i liczbie pracowników przeliczanych np. na jednostk ę energii, czy te Ŝ na ogóln ą liczb ę wyprodukowanych jednostek energii. W rozdziale opisuj ącym kryteria i zało Ŝenia strategiczne okre ślono obecn ą sytuacj ę demograficzn ą gminy oraz aktualn ą struktur ę zatrudnienia w gminie. Tworzenie nowych miejsc pracy w sektorze ekoenergetycznym jest efektywniejsze w przypadku skoordynowanej polityki energetycznej. Polityka taka powinna dotyczy ć zarówno niekonwencjonalnych, jak i konwencjonalnych źródeł energii. Wy Ŝsza skuteczno ść cechuje działania obejmuj ące swym zakresem oba typy
280 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
źródeł energii. Inaczej, ni Ŝ w sytuacji, gdy poszczególne energetyczne podsektory wspierane są oddzielnie, bez wdra Ŝania kompleksowych inicjatyw i programów. Tworzenie nowych miejsc pracy w wyniku rozwoju energetyki odnawialnej odnosi si ę zarówno do bezpo średniego, jak i po średniego stymulowania wzrostu zatrudnienia w gospodarce. Model bezpo średni to miejsca pracy powstaj ące przy wytwarzaniu, dostawie, konstruowaniu, eksploatacji, zarz ądzaniu i utrzymaniu technologii odnawialnych oraz elektrowni. Oznacza to aktywacj ę zawodow ą grup ludno ści o zró Ŝnicowanych profilach kwalifikacji i wykształcenia. Pierwsz ą grup ę pracuj ących przy wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii b ędą stanowiły osoby zatrudnione przy wytwarzaniu no śników energii. W przypadku energetycznego wykorzystania biomasy b ędą to niskowykwalifikowani robotnicy fizyczni i rolnicy. W przypadku energetyki wietrznej lub słonecznej b ędą to osoby obsługuj ące urz ądzenia zwi ązane z pozyskaniem, przygotowaniem i transportem. Wytworzone no śniki energii, zwłaszcza biomasa, musz ą by ć dostarczone w miejsce ich spoŜytkowania. Ich dostarczanie przez wytwórców jest mo Ŝliwe tylko na mał ą skal ę. Wraz ze wzrostem produkcji musi wzrosn ąć zatrudnienie u wytwórcy, b ądź aktywizacja firm spedycyjnych. Zwi ększone wykorzystanie źródeł odnawialnych poci ąga za sob ą konieczno ść sprawniejszego zarz ądzania. Powoduje to powstanie miejsc pracy dla osób o wy Ŝszych kwalifikacjach. Na terenie gminy poprawi ć si ę powinna tak Ŝe sytuacja zakładów usługowych. Wzrost wykorzystania danej technologii poci ąga za sob ą zwykle zapotrzebowanie na jego obsług ę. Nale Ŝy przez ni ą rozumie ć naprawy i dostarczanie cz ęś ci zamiennych. Model po średni opisuje wzrost zatrudnienia w sektorach poddostawczych. Z dost ępnych danych wynika, i Ŝ w efekcie rozwijania odnawialnych źródeł energii dochodzi do sytuacji, w której ilo ść generowanych po średnio miejsc pracy przewy Ŝsza ilo ść generowanych bezpo średnio miejsc pracy. Zapewne nie wszystkie z wytworzonych miejsc pracy b ędą zlokalizowane na terenie gminy. Stopie ń wykorzystania tego Ŝ potencjału zale Ŝy od operatywno ści podmiotów gospodarczych działaj ących na terenie gminy i wsparcia ze strony władz. Stosunek zatrudnienia bezpo średniego do po średniego w energetyce odnawialnej okre śla si ę bowiem jako 5:7. Odnosz ąc ilo ść miejsc pracy generowan ą bezpo średnio przez energetyk ę odnawialn ą do potencjału energetyki konwencjonalnej, okazuje si ę, Ŝe jest on ni Ŝszy nawet o 70 %. Z kolei raport WWF – Światowego Funduszu na rzecz Przyrody - podkre śla, Ŝe na rozwoju energii odnawialnej skorzystaj ą nowe pa ństwa członkowskie Unii Europejskiej. Według prognoz Funduszu rozwój technologii „zielonej” energii mógłby przyczyni ć si ę do utworzenia
281 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism w Polsce około 50–60 tysi ęcy nowych miejsc pracy. Rozwijanie ekoenergetyki oznacza zatem: czystsze środowisko, rozwój gospodarczy, a przede wszystkim nowe miejsca zatrudnienia, po które z pewno ści ą warto si ęgn ąć . Szanse rozwoju przedsi ębiorczo ści lokalnej upatruje si ę tak Ŝe w tym, Ŝe zbyt długo innowacje w dziedzinie solarów, siłowni wiatrowych czy te Ŝ biomasy miały zdecydowanie za słab ą pozycj ę na rynku, pomimo ich ewidentnego zaawansowania technologicznego i wymiernych korzy ści dla środowiska. Zagospodarowanie energii odnawialnej wydaje si ę by ć istotnym czynnikiem pozwalaj ącym na redukcj ę bezrobocia strukturalnego, czyli odnoszonego do struktury grup społecznych w kraju. Zjawisko tego typu bezrobocia jest szczególnie widoczne w terenach wiejskich, niegdy ś zwi ązanych z tzw. rolnictwem uspołecznionym. Wydaje si ę, Ŝe zmniejszanie tej patologii poprzez tworzenie warunków dla uprawy ro ślinno ści energetycznej lub inicjowanie zatrudnienia w sektorze ekoenergetyki jest kierunkiem wła ściwym. Ponadto, jak wykazano wcze śniej, pozwala na zatrudnienie ludno ści niskowykwalifikowanej, a wi ęc osób najbardziej dotkni ętych tym rodzajem bezrobocia. Jest to tak Ŝe rozwi ązanie łatwiejsze w realizacji, ni Ŝ pozyskanie dla gminy inwestora strategicznego. W szerszym, ni Ŝ gminne uj ęciu, rozwijanie odnawialnych źródeł energii prowadzi do redukcji miejsc pracy. Mniejsze zapotrzebowanie na energi ę ze źródeł konwencjonalnych to mniejsze zapotrzebowanie na pracowników. Redukcji podlega ć mog ą zarówno miejsca pracy przy wytwarzaniu energii, jak i zwi ązane z tym procesem, np. przy spedycji w ęgla, produkcji pieców CO itd. Osoby pozostaj ące w wyniku tego bez pracy mog ą znale źć zatrudnienie w sektorze energii odnawialnej. Zjawisko to nie powinno si ę jednak uwidoczni ć na terenie gminy Jodłownik. Najbardziej zagro Ŝon ą utrat ą pracy grup ą mog ą tu by ć osoby obsługuj ące uŜytkowanie energii. Mowa tu o palaczach, konserwatorach, producentach podzespołów, firmach dowo Ŝą cych w ęgiel i składach w ęglowych. Wydaje si ę, Ŝe wszystkie z tych osób znajd ą prac ę w sektorze energii odnawialnej po przekwalifikowaniu. Nale Ŝy ponadto pami ęta ć, i Ŝ rozwój ekoenergetyki nie b ędzie skokowy, lecz stopniowy. Wszyscy zainteresowani b ędą mieli zatem szans ę przystosowania si ę do nowej sytuacji. W procesie tym konieczne b ędzie jednak doradztwo i pomoc ze strony gminy.
282 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
IX. 2. Współpraca i relacje z otoczeniem rynku pracy
Jak opisano w poprzednim rozdziale, wykorzystanie energii z odnawialnych źródeł wywiera istotny wpływ na tworzenie i utrzymanie miejsc pracy w gminie. Efekt ten osi ągni ęty by ć mo Ŝe przy podj ęciu szeregu niezb ędnych inicjatyw. S ą one wymagane dla zapewnienia pełnego wykorzystania potencjału odnawialnych źródeł energii w zmniejszaniu bezrobocia. Ponadto współpraca taka daje mo Ŝliwo ść rozwoju dla szeregu firm pozytywnie przyczyniaj ąc si ę do kształtowania zatrudnienia w sektorze firm doradczych, administracji oraz sektorze bankowym. Najwa Ŝniejsze z opisanych poni Ŝej form współpracy z otoczeniem rynkowym mo Ŝna zaklasyfikowa ć do nast ępuj ących grup: • szkolenia, • pozyskiwanie funduszy, • promocja odnawialnych źródeł energii, • unowocze śnianie technologii, • współpraca z o środkami naukowymi, • współpraca z urz ędem pracy. W fazie wprowadzania technologii ekoenergetycznych konieczne jest dotarcie do świadomo ści potencjalnych inwestorów i u Ŝytkowników. Oznacza to współprac ę gminy z firmami doradczymi. Współpraca ta powinna zaowocować wypracowaniem planu szkole ń i spotka ń informacyjnych. W pó źniejszej fazie najwi ęksi zainteresowani inwestorzy powinni uzyska ć mo Ŝliwo ść kontaktu i doradztwa ze strony specjalistów. Konsultacje te powinny pozwoli ć na dobranie najlepszych rozwi ąza ń technicznych i procedur ich wprowadzania na terenie gminy Jodłownik. Doradztwo dla mniejszych inwestorów zapewnione powinno by ć przez firmy sprzedaj ące urz ądzenia. W ich przypadku nie ma konieczno ści szczegółowego planowania inwestycji. Konieczne jest natomiast doradztwo przy zakupie sprz ętu. W promocj ę odnawialnych źródeł energii mog ą wł ączy ć si ę tak Ŝe odpowiednio przygotowani pracownicy gminy. Wprowadzanie odnawialnych źródeł energii stymuluje rynek usług szkoleniowych. Działania te obejmuj ą zarówno wyspecjalizowane firmy doradcze, jak i lokaln ą administracj ę. Jak wspomniano w poprzednim podrozdziale, wprowadzanie technologii ekoenergetycznych mo Ŝe spowodowa ć redukcj ę miejsc pracy w firmach zwi ązanych z konwencjonaln ą energetyk ą. Aby zniwelowa ć ten wpływ, konieczne jest
283 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism przygotowanie programu pozwalaj ącego przekwalifikowa ć si ę osobom trac ącym zatrudnienie. W tworzenie i prowadzenie takiego programu zaanga Ŝowane winny by ć: • powiatowy urz ąd pracy, • gmina, • firmy doradcze, których pomoc jest wskazana podczas tworzenia tego programu. Na inwestycje zmierzaj ące do wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii mo Ŝna pozyska ć fundusze unijne. W zabiegi te zaanga Ŝowani winni by ć nie tylko inwestorzy. Wskazana jest pomoc ze strony pracowników gminy (odpowiednio wcze śniej przygotowanych), wzgl ędnie wyspecjalizowanych firm zewn ętrznych. Inwestowanie w nowe technologie, do jakich zaliczy ć mo Ŝna wci ąŜ rozwijaj ące si ę technologie ekoenergetyczne, daje mo Ŝliwo ść nawi ązania współpracy z o środkami naukowymi. Współpraca ta rozwija ć mo Ŝe si ę na kilku płaszczyznach. Najkorzystniejszym wydaje si ę wdra Ŝanie nowych technologii. Dotyczy to nowych rozwi ąza ń sprz ętowych, pozwalaj ących zwi ększy ć wydajno ść urz ądze ń. Dotyczy tak Ŝe innowacyjnego podej ścia do no śników energii. Wdra Ŝanie na terenie gminy Jodłownik nowych rozwi ąza ń tak organizacyjnych, jak technicznych, daje mo Ŝliwo ść odbywania ciekawych i owocuj ących w przyszło ści sta Ŝy i praktyk. Z tego samego powodu mo Ŝliwe jest rozwini ęcie działalno ści przez zakłady usługowe i produkcyjne. Zyskuj ą one bowiem mo Ŝliwo ść poszerzenia asortymentu, a tak Ŝe zwi ększenia swojej pozycji przez obj ęcie udziałów w nowo powstaj ącym rynku. Aktywacja pewnych obszarów rynku, a zwłaszcza wykorzystanie funduszy wspólnotowych, wymusza obrót bezgotówkowy. Mo Ŝe si ę to sta ć impulsem do utrzymania lokalnych placówek bankowych i parabankowych. Nie nale Ŝy zapomina ć tak Ŝe o efekcie ekologicznym wykorzystania OZE. Poprawa stanu środowiska sprzyja ć b ędzie rozwijaniu działalno ści agroturystycznej na terenie gminy. Rozwijanie na terenie gminy wykorzystania odnawialnych źródeł energii oddziałuje na lokalny rynek pracy. Wpływ ten najdobitniej wyra Ŝa si ę w dwóch przypadkach: • szkolenia i doradztwo, • administracja lokalna. Promowanie na terenie gminy odnawialnych źródeł energii wymaga stworzenia warunków współpracy inwestora z otoczeniem. W ułatwianiu tejŜe współpracy główn ą rol ę przypisa ć nale Ŝy zwłaszcza dwóm organom:
284 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• administracji lokalnej, do której obowi ązków winna nale Ŝeć koordynacja działa ń, promocja i ułatwianie współpracy z firmami zewn ętrznymi i innymi urz ędami, • urz ędowi pracy, dysponuj ącemu funduszami i do świadczeniem. W przypadku wła ściwego zorganizowania stosunków inwestor - otoczenie, jedyn ą niewiadom ą jest podatno ść społecze ństwa gminy na innowacje oraz przedsi ębiorczo ść jej obywateli. Rozwój ekoenergetyki pomo Ŝe w przeprowadzeniu tak strategicznych zada ń jak: likwidacja dysproporcji miasto - wie ś poprzez rozwój infrastruktury, napływ nowych technologii oraz podniesienie świadomo ści ekonomicznej społecze ństwa. Podczas wszelkich prac pami ęta ć nale Ŝy, Ŝe energetyczne wykorzystanie zasobów gminy powinno mie ć charakter procesu, a nie zabiegu. Dla gminy przewiduje si ę szereg mo Ŝliwych scenariuszy rozwoju z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii. Zostały one okre ślone w rozdziale IV. 2. SE na podstawie mo Ŝliwej skali realizacji scenariusza, zasobów tego typu energii w gminie, dost ępu do technologii, kosztów zakupu technologii oraz wpływu scenariusza na makrootoczenie. Za dominuj ące uzna ć mo Ŝna wykorzystanie energii słonecznej do produkcji CWU, energetyczne wykorzystanie biomasy oraz wykorzystanie pomp ciepła do ogrzewania budynków. Dla ka Ŝdego z tych scenariuszy sporz ądzono oszacowania wpływu na środowisko gminy. Scenariusze oceniono według kilku kryteriów, rozpatruj ąc wpływ jego realizacji w kategoriach: szczególnie pozytywny (++), pozytywny (+), neutralny (~), negatywny (-), szczególnie negatywny (--).
TABELA 1. Ocena skutków realizacji scenariuszy rozwoju gminy Mo Ŝliwo ść Wzmocnienie Rozwój zwi ększenia Podniesienie integracji zasobów zatrudnienia jako ści pracy społecze ństwa ludzkich w gminie gminy Bezpo średnie wykorzystanie energii ++ + ~ + promieniowania sło ńca Energetyczne wykorzystanie ++ + ~ + biomasy wykorzystanie + ~ ~ ~ ciepła gruntu
285 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Realizacja scenariusza rozwoju ekoenergetyki w oparciu o energi ę z biomasy i promieniowanie słoneczne, spowoduje utworzenie większej ilo ści miejsc pracy, ni Ŝ realizacja programów zwi ązanych z wdra Ŝaniem pomp ciepła. Dokładne informacje o korzy ściach wynikaj ących z realizacji poszczególnych scenariuszy, zawarte s ą m.in. w wynikach analiz SWOT. Realizacja wszystkich zakładanych scenariuszy zapewni kontakt wi ększej ilo ści mieszka ńców gminy z nowoczesnymi technologiami, co spowoduje pozytywne zmiany w rozwoju i poziomie wiedzy pracowników. Przed mieszka ńcami gminy otworz ą si ę nowe mo Ŝliwo ści poszukiwania zatrudnienia, w zwi ązku z rozwojem technologii powi ązanych z OZE na terenie gminy powstan ą punkty ich napraw, obsługi czy sprzeda Ŝy cz ęś ci zamiennych. Równie Ŝ produkcja biomasy pozytywnie wpłynie na rynek pracy, wielu rolników znajdzie zatrudnienie przy produkcji biomasy, któr ą ze wzgl ędu na liczne kotły, b ędą mogli łatwo sprzeda ć. Funkcjonowanie o środka szkoleniowego zapewni sprawn ą realizacj ę inwestycji OZE poprzez promocj ę, szkolenia oraz doradztwa dla mieszka ńców. Przez to pozytywnie wpłynie na świadomo ść mieszka ńców i ich znajomo ść nowoczesnych technologii. Zapewni mieszka ńcom mo Ŝliwo ść wymiany do świadcze ń i pogl ądów, tak wi ęc inwestycje OZE b ędą miały równie Ŝ pozytywny wpływ na integracje gminy jak ą jest dbałość stan środowiska naturalnego.
IX.3. Wpływ inwestycji OZE na tworzenie nowych miejsc pracy
Zagospodarowywanie źródeł energii odnawialnej jest działaniem tworz ącym nowe miejsca pracy. Nale Ŝy jednak pami ęta ć, Ŝe ró Ŝne rodzaje energii generuj ą ró Ŝną ilo ść miejsc pracy. Odchodzenie od paliw kopalnych i wykorzystanie odnawialnych źródeł energii generuje około 2-5 razy wi ęcej stanowisk pracy. Kryterium pracochłonno ści tych źródeł bywa liczba miejsc pracy odnoszona do 1 MW mocy zainstalowanej. W poszczególnych grupach tych źródeł generuj ą one na 1 MW: • biomasa 2 miejsca pracy, • mała energetyka wodna 1-1,5 miejsca pracy, • gaz wysypiskowy 1-1,5 miejsca pracy,
286 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• biogaz 1-1,5 miejsca pracy, • energetyka wiatrowa 0,2 miejsca pracy.
WYKRES 1. Potencjalny stosunek poszczególnych typów odnawialnych źródeł energii w tworzeniu miejsc pracy
6% 16%
33%
20%
25%
miejsc pracy w elektrowni na biomas ę miejsc pracy w mew miejsc pracy w elektrowni na gaz wysypiskowy miejsc pracy przy biogazie miejsc pracy w elektrowni wiatrowej
Przy okre ślaniu potencjału rzeczywistego nale Ŝy wzi ąć pod uwag ę zakładane scenariusze rozwoju gminy poprzez wykorzystanie OZE. Wykorzystuj ąc dane o zapotrzebowaniu gminy na energi ę obliczono ilo ść energii stanowi ącą 5, 10, 15, 25, i 50 % tej warto ści. Stworzono w ten sposób symulacj ę wpływu aktywacji wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej na poziom zatrudnienia w gminie. Zało Ŝono wykorzystanie na terenie gminy poszczególnych OZE, zdolnych zaspokoi ć to zapotrzebowanie ( źródła przewidziane w scenariuszach rozwoju gminy zaznaczono na czerwono). Obliczono wymagan ą moc takiej elektrowni. Stosuj ąc przytoczone na pocz ątku rozdziału współczynniki zatrudnienia generowanego przez OZE, obliczono teoretyczny potencjał generowania miejsc pracy przez elektrownię przy takiej mocy zainstalowanej.
287 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
TABELA 2. Teoretyczna ilo ść zatrudnionych w zwi ązku z realizacj ą projektów urz ądze ń zasilanych odnawialnymi źródłami energii, przy zaspokajaniu 5 % potrzeb gminy GJ/rok 604626 MWh/rok 146647 MW mocy zainstalowanej 16,74 miejsca pracy – biomasa 33,48 miejsca pracy – mew 20,93 miejsca pracy – biogaz wysypiskowy 20,93 miejsca pracy – biogaz 20,93 miejsca pracy w elektrowni wiatrowej 3,348
TABELA 3. Teoretyczna ilo ść zatrudnionych w zwi ązku z realizacj ą projektów urz ądze ń zasilanych odnawialnymi źródłami energii, przy zaspokajaniu 10 % potrzeb gminy GJ/rok 604626 MWh/rok 293295 MW mocy zainstalowanej 33,48 miejsca pracy – biomasa 66,96 miejsca pracy – mew 41,85 miejsca pracy – biogaz wysypiskowy 41,85 miejsca pracy – biogaz 41,85 miejsca pracy w elektrowni wiatrowej 6,696
TABELA 4. Teoretyczna ilo ść zatrudnionych w zwi ązku z realizacj ą projektów urz ądze ń zasilanych odnawialnymi źródłami energii, przy zaspokajaniu 15 % potrzeb gminy GJ/rok 604626 MWh/rok 439942 MW mocy zainstalowanej 50,22 miejsca pracy – biomasa 100,44 miejsca pracy – mew 62,78 miejsca pracy – biogaz wysypiskowy 62,78 miejsca pracy – biogaz 62,78 miejsca pracy w elektrowni wiatrowej 10,044
288 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
TABELA 5. Teoretyczna ilo ść zatrudnionych w zwi ązku z realizacj ą projektów urz ądze ń zasilanych odnawialnymi źródłami energii, przy zaspokajaniu 25 % potrzeb gminy GJ/rok 604626 MWh/rok 733237 MW mocy zainstalowanej 83,70 miejsca pracy – biomasa 167,41 miejsca pracy – mew 104,63 miejsca pracy – biogaz wysypiskowy 104,63 miejsca pracy – biogaz 104,63 miejsca pracy w elektrowni wiatrowej 16,741
TABELA 6. Teoretyczna ilo ść zatrudnionych w zwi ązku z realizacj ą projektów urz ądze ń zasilanych odnawialnymi źródłami energii, przy zaspokajaniu 50 % potrzeb gminy GJ/rok 604626 MWh/rok 1466473 MW mocy zainstalowanej 167,41 miejsca pracy – biomasa 334,81 miejsca pracy – mew 209,26 miejsca pracy – biogaz wysypiskowy 209,26 miejsca pracy – biogaz 209,26 miejsca pracy w elektrowni wiatrowej 33,481
WYKRES 2. Wyniki symulacji
400,00 350,00 300,00 250,00 200,00 150,00 100,00 50,00 0,00 5% 10% 15% 25% 50%
biomasa wiatr MEW, biogaz
289 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Formy współpracy i zadania poszczególnych organów otoczenia rynku pracy przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: • publiczne słu Ŝby zatrudnienia: kontaktowanie bezrobotnych poszukuj ących prac ę z inwestorami poszukuj ącymi pracowników w zwi ązku z wprowadzaniem przez nich technologii OZE; współorganizacja kursów umo Ŝliwiaj ących zdobycie przez bezrobotnych niezb ędnych kwalifikacji, • instytucje szkoleniowe: samodzielnie lub we współpracy z innymi organami prowadzenie szkole ń słu Ŝą cych przekwalifikowaniu poszukuj ących pracy; organizacja kursów dotycz ących optymalizacji wykorzystania energii odnawialnej i metod dywersyfikacji źródeł energii w zale Ŝno ści od potrzeb odbiorcy, • wolontariusze: współudział w przygotowywaniu kursów kierowanych dla osób poszukuj ących pracy w OZE oraz osób zainteresowanych ich wykorzystaniem; pomoc w promocji OZE na terenie gminy (poprzez multimedialn ą i osobist ą agitacj ę), • agencje zatrudnienia: ich roli upatrywa ć nale Ŝy w dostarczaniu na rynek pracy niskowykwalifikowanych pracowników do prac dora źnych (np. zbiory, prace fizyczne przy budowie), • instytucje dialogu publicznego i partnerstwa lokalnego: udział w szeroko rozumianym lobbyingu na rzecz wprowadzania OZE i promocji idei czystej energii jako drogi rozwoju gminy i regionu.
Po przedstawieniu roli OZE w tworzeniu miejsc pracy, omówieniu po Ŝą danych relacji gminy i inwestorów z otoczeniem rynku pracy oraz po przeprowadzeniu symulacji wpływu udziału energii ze źródeł OZE na ilo ść nowych miejsc pracy mo Ŝna przedstawi ć map ę wpływu OZE na rynek pracy gminy. Budowa takiej mapy wymaga dokładnego okre ślenia planowanych inwestycji, co uczyniono w rozdziale IV pt. „Zadania i projekty wykonawcze – hierarchia strategiczna” na podstawie analiz dotyczących lokalnych zasobów OZE oraz mo Ŝliwo ści gminy. W rozdziale tym okre ślono tak Ŝe pilno ść realizacji poszczególnych projektów.
290 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Projekt nr 1. Instalacja kolektorów słonecznych ilo ść wytwarzanej energii 8208GJ/rok ilo ść miejsc pracy bezpo średnio przy inwestycji 1 ilo ść miejsc pracy w otoczeniu inwestycji 1 czas trwania zatrudnienia bezpo średnio przy inwestycji 2009 czas trwania zatrudnienia w otoczeniu inwestycji 2010 koszt inwestycji 9 624 000,00 zł
Projekt nr 2. Powołanie o środka szkoleniowego, zajmuj ącego si ę prowadzeniem szkole ń dla osób zainteresowanych wykorzystaniem technologii oraz pozyskaniem środków z UE ilo ść wytwarzanej energii 0 GJ/rok ilo ść miejsc pracy bezpo średnio przy inwestycji 1 ilo ść miejsc pracy w otoczeniu inwestycji 0 czas trwania zatrudnienia bezpo średnio przy inwestycji od 2008 czas trwania zatrudnienia w otoczeniu inwestycji /rodzaj pracy od 2008 koszt inwestycji 180 000 zł
Projekt nr 3. Modernizacja instalacji co. w budynkach prywatnych (kotłownie na biomas ę) ilo ść wytwarzanej energii 14871,6 GJ/rok ilo ść miejsc pracy bezpo średnio przy inwestycji 1 ilo ść miejsc pracy w otoczeniu inwestycji 1 czas trwania zatrudnienia bezpo średnio przy inwestycji od 2012 czas trwania zatrudnienia w otoczeniu inwestycji od 2013 koszt inwestycji 4 640 000,00 zł
Projekt nr 4. Modernizacja instalacji co. w budynkach u Ŝyteczno ści publicznej (kotły o du Ŝych mocach) ilo ść wytwarzanej energii 8920,8 GJ/rok ilo ść miejsc pracy bezpo średnio przy inwestycji 1 ilo ść miejsc pracy w otoczeniu inwestycji 1 czas trwania zatrudnienia bezpo średnio przy inwestycji od 2014 czas trwania zatrudnienia w otoczeniu inwestycji od 2015 koszt inwestycji 990 000 zł
291 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Projekt nr 5. Wyposa Ŝenie budynków w instalacje do ogrzewania oparte na pompach ciepła i kolektorach słonecznych ilo ść wytwarzanej energii 3135,6 GJ/rok ilo ść miejsc pracy bezpo średnio przy inwestycji - ilo ść miejsc pracy w otoczeniu inwestycji - czas trwania zatrudnienia bezpo średnio przy inwestycji od 2016 czas trwania zatrudnienia w otoczeniu inwestycji od 2017 koszt inwestycji 1 688 000 zł
Projekt nr 6. Budowa elektrowni fotowoltaicznej ilo ść wytwarzanej energii 136,8 GJ/rok ilo ść miejsc pracy bezpo średnio przy inwestycji 1 ilo ść miejsc pracy w otoczeniu inwestycji 2 czas trwania zatrudnienia bezpo średnio przy inwestycji 2016 czas trwania zatrudnienia w otoczeniu inwestycji 2017 koszt inwestycji 1 000 000 zł Projekt nr 7. Budowa elektrociepłowni biogazowej rolniczej ilo ść wytwarzanej energii 19522,8 GJ/rok ilo ść miejsc pracy bezpo średnio przy inwestycji 1 ilo ść miejsc pracy w otoczeniu inwestycji 2 czas trwania zatrudnienia bezpo średnio przy inwestycji od 2017 czas trwania zatrudnienia w otoczeniu inwestycji od 2018 koszt inwestycji 7 390 000 zł
WYKRES 3. Ilo ść energii [GJ] przypadaj ąca na jedno miejsce pracy – w modelu bezpo średnim
25000
20000
15000
10000
5000
0 projekt 1 projekt 2 projekt 3 projekt 4 projekt 5 projekt 6 projekt 7
292 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
WYKRES 4. Ilość energii [GJ] przypadaj ąca na jedno miejsce pracy – ł ącznie w modelu bezpo średnim i otoczeniu przedsi ęwzi ęcia
8000
7000
6000
5000 4000
3000 2000
1000
0 projekt 1 projekt 2 projekt 3 projekt 4 projekt 5 projekt 6 projekt 7
WYKRES 5. Nakłady finansowe [zł] przypadaj ące na jedno miejsce pracy – w modelu bezpo średnim
12 000 000
10 000 000
8 000 000
6 000 000
4 000 000
2 000 000
0
1 2 3 4 5 6 7 kt kt kt kt kt kt kt je je je je je je je ro ro ro ro ro ro ro p p p p p p p
293 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
WYKRES 6. Nakłady finansowe [zł] przypadaj ące na jedno miejsce pracy – w modelu bezpo średnim i otoczeniu inwestycji
6 000 000
5 000 000
4 000 000
3 000 000
2 000 000
1 000 000
0
1 2 3 4 5 6 7 kt kt kt kt kt kt kt je je je je je je je ro ro ro ro ro ro ro p p p p p p p
Najwi ęcej miejsc pracy przynie ść mo Ŝe realizacja projektów 3 i 7. Najwy Ŝszy stosunek wytworzonej energii do utworzonej liczby miejsc pracy wykazuje równie Ŝ projekty 4 i 1. Najwy Ŝszy stosunek nakładów finansowych poniesionych na uruchomienie inwestycji, do wytworzonej przy tym liczbie miejsc pracy, odnotowuje si ę dla projektu 1. Mo Ŝna zatem stwierdzi ć, Ŝe pod wzgl ędem jedynie wpływu na rynek pracy najmniej korzystnie przedstawia si ę projekt 1, drugi w takiej kolejno ści jest projekt nr 7. Mimo najwi ększej liczby osób jaka mo Ŝe znale źć przy nich zatrudnienie, efektywno ść zatrudnienia jest niska. W innych projektach przy wytwarzaniu tej samej ilo ści energii prac ę znalazłoby wi ęcej osób, analogicznie prezentuje si ę stosunek kosztów wytworzenia pojedynczego miejsca pracy. Jednak w powy Ŝszej analizie nie uwzgl ędniono chwilowego wzrostu zatrudnienia podczas budowy i monta Ŝu. Najkorzystniejsze s ą projekty ta ńsze, z korzystniejszym stosunkiem wydatków, czy te Ŝ ilo ści produkowanej energii do ilo ść utworzonych miejsc pracy. Decyduj ąc o kolejno ści realizacji projektów nale Ŝy si ę kierowa ć przede wszystkim celem uruchamiania inwestycji, a tym nie jest regulacja poziomu zatrudnienia w gminie lecz budowa systemu energetycznego wykorzystuj ącego lokalne alternatywne źródła energii, przyjaznego dla środowiska.
294 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Bibliografia:
1. Kammen D .: Ekonomiczne skutki rozwoju sektora czystej energii w USA i Europie. Berkley . 2. Malwi ński A.: Metodologiczno–systemowe uwarunkowania przekształce ń infrastrukturalnych w energetyce gminnej. 3. Seria artykułów publikowanych w czasopi śmie Ekopartner 4. www.wwf.org 5. www.ekologika.pl 6. www.gigawat.net.pl 7. www.pompyciepla.com
295 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
X. MAPA WPŁYWU PRZEDSI ĘWZI ĘĆ O ŹE NA BILANS ENERGETYCZNY GMINY
Ze wzgl ędu na przejrzysto ść opracowania i łatwo ść porównania danych, na pocz ątku tego rozdziału postanowiono zebra ć dane dotycz ące zapotrzebowania energetycznego gminy w 2007 r. Dane te traktowane s ą jako podstawa dla dalszych oblicze ń. Zapotrzebowanie gminy Jodłownik na energi ę ciepln ą w sektorze mieszkaniowym w 2007 r. przedstawia si ę nast ępuj ąco:
TABELA 1. Zapotrzebowanie na energi ę ciepln ą w sektorze gospodarstw domowych
Wytwarzanie Przygotowywanie Ogrzewanie ciepłej wody posiłków pomieszcze ń uŜytkowej RAZEM [GJ] 33 144 13 056 227 926
W kolejnej tabeli przedstawiono zapotrzebowanie odbiorców indywidualnych na energi ę elektryczn ą w 2007 roku.
TABELA 2. Zapotrzebowanie na energi ę elektryczn ą w sektorze gospodarstw domowych EEic RAZEM [MWh] 5 166,7
Kolejna tabela zawiera dane na temat zu Ŝycia energii cieplnej i elektrycznej w gospodarstwach rolnych gminy.
TABELA 3. Zapotrzebowanie na energi ę w rolnictwie
EC [GJ] EE [MWh] Gmina ogółem 330 500 33 050
296 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Brak odpowiednich danych uniemo Ŝliwił sporz ądzenie bilansów dla pozostałych sektorów. Dost ępne dane pozwoliły na oszacowanie procentowego udziału paliw w produkcji energii cieplnej. Nie uwzgl ędniono przy tym energii elektrycznej uznaj ąc, i Ŝ w skali gminy zu Ŝycie energii na dogrzewanie urz ądzeniami ni ą zasilanymi jest marginalne. Podano tak Ŝe szacunkowy udział gazu ziemnego w oparciu o dane o ilo ści aktywnych przył ączy.
WYKRES 1. Udział no śników energii w produkcji energii cieplnej
22% 33% gaz z sieci gaz z butli olej opałowy węgiel 0% drewno 0%
45%
W 2007 r. najcz ęś ciej u Ŝywanym paliwem był w ęgiel. Udział gazu ziemnego okre ślono na podstawie ilo ści aktywnych przył ączy oraz oszacowanej ilo ści osób korzystaj ących z gazu w butlach oraz szacunku dotycz ącego sposobu korzystania z gazu w gospodarstwach. Istotnym statystycznie odnawialnym źródłem energii stosowanym na terenie gminy było drewno, wykorzystywane jako komponent w ęgla podczas opalania, jak i tradycyjne paliwo w paleniskach kuchennych słu Ŝą cych przygotowaniu posiłków. W nast ępnych podrozdziałach uwzgl ędniono udział OZE wynikaj ący z realizacji przyj ętych dla gminy scenariuszy rozwoju, za ś udział drewna w rozumieniu bilansu 2007 r. pozostawiono jako odr ębn ą kategori ę. Dla okre ślenia zmian w bilansach energetycznych gminy w 2012 i 2022 r. zastosowano metod ę symulacji poł ączon ą z analiz ą danych zawartych w IV rozdziale SE. W rozdziałach VII. 1. oraz VII. 2. dokonano symulacji zu Ŝycia energii oraz struktury paliwowej gminy w przyszło ści. W rozdziale VII. 3. okre ślono wpływ energii OZE na bilanse
297 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism energetyczne gminy dwoma metodami. Pierwsza polegała na symulacji wykorzystania energii OZE na podstawie dokumentów rangi pa ństwowej i stratyfikacji OZE gminy, za ś druga została oparta o mo Ŝliwo ści gminy i projekty zapisane w SE.
X. 1. Bilans na koniec 2012 roku
Okre ślenie bilansu gminy za 5 lat wymaga przyj ęcia pewnych zało Ŝeń. Zało Ŝenia te dotycz ą dwóch kryteriów. Pierwsze, to zało Ŝenia co do zapotrzebowania energetycznego gminy, drugie z kolei opisuj ą poda Ŝ energii. Na terenie gminy panuje stabilna sytuacja demograficzna. Wydaje si ę mało prawdopodobne, by w ci ągu 5 lat nast ąpiły w niej znacz ące zmiany. W perspektywie tego okresu czasu nie przewiduje si ę tak Ŝe utworzenia na terenie gminy energochłonnych zakładów przemysłowych. Bardziej szczegółow ą prognoz ę trendów demograficznych w gminie zamieszczono w rozdziale IV SE. Słuszn ą wydaje si ę teza, Ŝe ewentualne podmioty z sektora przemysłowego cechowały si ę b ędą nisk ą energochłonno ści ą procesów wytwórczych i nisk ą energochłonno ści ą ich utrzymania. Przyj ęto, Ŝe do 2012 r. zu Ŝycie energii w gminie wzro śnie o 7 % i Ŝe wzrost ten dotyczył b ędzie obu typów energii. Wzrost ten wpisywał si ę b ędzie w obserwowany powszechnie efekt wzrostu zu Ŝycia energii wyst ępuj ący wraz ze wzrostem gospodarczym. W okresie do 2012 r. nie nale Ŝy spodziewa ć si ę znacznego zmniejszenia udziału konwencjonalnych źródeł energii. W okresie tym ekoenergetyczne technologie b ędą dopiero wprowadzane. Okres ten planuje si ę po świ ęci ć na promocj ę odnawialnych źródeł energii wśród mieszka ńców gminy. Dla dokonania symulacji wpływu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych na bilans gminy koniecznym jest przyj ęcie udziału tej Ŝe energii w strukturze paliwowej gminy. Podstaw ą tego oszacowania stały si ę warto ści zawarte w nast ępuj ących dokumentach. W 2001 r. Sejm przyj ął dokument Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej. Zakłada si ę w nim udział energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 7,5 % w roku 2010 i do 14 % w roku 2020 w strukturze zu Ŝycia no śników pierwotnych. Istotne znaczenie dla Polski maj ą zobowi ązania mi ędzynarodowe w zakresie ochrony powietrza, zwłaszcza wynikaj ące z Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu oraz Protokołu z Kioto do tej konwencji, który zobowi ązuje Polsk ę do
298 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism redukcji gazów cieplarnianych o 6 % do roku 2008-2012 w stosunku do roku 1988. Wedle dokumentu przyj ętego przez Uni ę Europejsk ą ( Biała Ksi ęga) zakłada si ę wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w krajach UE z 5,5 % w 2000 r. do minimum 12 % w roku 2011. Po przeanalizowaniu warto ści progowych dla gminy zawartych w tych dokumentach oraz obecnej jej sytuacji uznano za optymalny dla gminy Jodłownik udział OZE w zapotrzebowaniu gminy na energi ę ciepln ą na poziomie 7 % w 2012 i 22 % w 2022 r. Warto ści te przyj ęto do symulacji przeprowadzonej w rozdziale VII. 3. Przyjmuj ąc zało Ŝenia dotycz ące zmian w zapotrzebowaniu energetycznym gminy dokonano symulacji (symulacja 1) bilansu energetycznego gminy na 2012 rok.
Przewidywany poziom zapotrzebowania na energi ę ciepln ą: • wytwarzanie ciepłej wody u Ŝytkowej: 35795,52 GJ/rok • przygotowywanie posiłków: 14100,48 GJ/rok • ogrzewanie pomieszcze ń: 246 160,08 GJ/rok • poza mieszkalnictwem: 356940 GJ/rok. Przewidywane zmiany zapotrzebowania na energi ę elektryczn ą: • zasilanie urz ądze ń: 402019,42 MWh/rok • poza mieszkalnictwem: 35694 MWh/rok.
WYKRES 2. Zu Ŝycie energii cieplnej w gminie w 2012 r. [GJ]
500000 450000 400000 350000 300000 250000 200000 150000 100000 50000 0 w ytw arzanie c.w .u przygotow yw anie ogrzew anie poza mieszkalnictw em posiłków pomieszcze ń
299 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
WYKRES 3. Zu Ŝycie energii elektrycznej w 2012 r. [MWh]
450000
400000
350000
300000
250000
200000
150000
100000
50000
0 EEic poza mieszkalnictwem
W perspektywie 5 lat przewiduje si ę wzrost wykorzystania oleju opałowego (w przypadku ustania tendencji wzrostu cen paliw ropopochodnych) i gazu w zbiornikach w nowobudowanych budynkach jako nowego medium w strukturze no śników energii. Zmiana ta w poł ączeniu ze wzrostem zu Ŝycia energii ze źródeł odnawialnych przyczyni si ę do zmiany struktury paliwowej gminy. Efekt tej zmiany szczególnie widoczny b ędzie w spadku udziału węgla.
X. 2. Bilans na koniec 2022 roku
Prognozuje si ę, i Ŝ zmiany sytuacji demograficznej gminy w przeci ągu 15 lat b ędą podobne do zmian obserwowanych w okresie 5 lat. Bardziej prawdopodobnym wydaje si ę zmniejszenie populacji gminy. Wzrost stanu posiadania i poziomu Ŝycia jej mieszka ńców przyczyni si ę do zwi ększenia zapotrzebowania energetycznego. Bior ąc pod uwag ę, Ŝe plan rozwoju gminy nie przewiduje tworzenia na jej terenie obiektów przemysłowych, a tak Ŝe powtarzaj ąc zało Ŝenie, i Ŝ obiekty te cechowałaby niska energochłonno ść , dostajemy przesłanki do zało Ŝeń rozwoju ekoenergetyki w gminie. Zatem dla sporz ądzenia szacunkowego bilansu gminy w 2022 r. kontynuowano symulacj ę 1, przy zało Ŝeniach: • brak znacz ących fluktuacji liczby ludno ści gminy,
300 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• dalszy wzrost zapotrzebowania energetycznego gminy, o 30 % w stosunku do 2007 r. (jest to warto ść przewidywana przez zakłady energetyczne dla gmin o podobnej wielko ści i strukturze jak omawianej gminy).
Przewidywany poziom zapotrzebowania na energi ę ciepln ą: • wytwarzanie ciepłej wody u Ŝytkowej: 44081,52 GJ/rok • przygotowywanie posiłków: 17364,48 GJ/rok • ogrzewanie pomieszcze ń: 303141,58 GJ/rok • poza mieszkalnictwem 439656 GJ/rok.
Przewidywane zmiany zapotrzebowania na energi ę elektryczn ą: • zasilanie urz ądze ń: 3 612 MWh/rok • poza mieszklanictwem: 43957 MWh/rok.
WYKRES 4. Zu Ŝycie energii cieplnej w 2022 r. [GJ]
500000
450000
400000
350000
300000
250000
200000
150000
100000
50000
0 wytwarzanie ciepłej wody przygotowywanie posiłków ogrzewanie pomieszcze ń poza mieszkalnictwem uŜytkowej
301 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
WYKRES 5. Zu Ŝycie energii elektrycznej w 2022 r. [MWh]
3000 2500 2000 1500 1000 500 0 EEic poza mieszkalnictwem
Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych w poł ączeniu z pogł ębiaj ącymi si ę zmianami w strukturze paliwowej gminy (wzrost znaczenia gazu ziemnego i oleju opałowego) doprowadz ą do dalszego spadku znaczenia w ęgla jako no śnika energii.
X.3. Wpływ na bilans pozyskanej z OZE energii elektrycznej i cieplnej
Wyniki symulacji wpływu wykorzystania OZE na bilans gminy opartej o udział tej energii w 2012 r. równy 7 %, a w 2022 r. równy 22 %, przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco. Osi ągni ęcie udziału źródeł niekonwencjonalnych na poziomie 7 i 22 % spowoduje zmiany w ilo ści no śników, jakie gmina musi zakupi ć od ich dostawców. W oparciu o przewidywane ilo ści energii zu Ŝywane w gminie w 2012 i 2022 r. oraz zakładane w tych latach udziały energii odnawialnej dokonano szeregu oszacowa ń.
Przewidywany poziom zu Ŝycia energii cieplnej ze źródeł odnawialnych w 2012 r.: • wytwarzanie ciepłej wody u Ŝytkowej: 2505,69 GJ/rok • przygotowywanie posiłków: 987 GJ/rok • ogrzewanie pomieszcze ń: 17231 GJ/rok • poza mieszkalnictwem: 24985 GJ/rok. Przewidywane zmiany zapotrzebowania na energi ę elektryczn ą ze źródeł odnawialnych w 2012 r.: • zasilanie urz ądze ń: 205 MWh/rok
302 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
• poza mieszkalnictwem: 2499 MWh/rok.
Przewidywany poziom zu Ŝycia energii cieplnej ze źródeł odnawialnych w 2022 r.: • wytwarzanie ciepłej wody u Ŝytkowej: 8816,30 GJ/rok • przygotowywanie posiłków: 3472,9 GJ/rok • ogrzewanie pomieszcze ń: 60628 GJ/rok • poza mieszkalnictwem: 87913 GJ/rok. Przewidywane zmiany zapotrzebowania na energi ę elektryczn ą ze źródeł odnawialnych w 2022 r.: • zasilanie urz ądze ń: 722 MWh/rok • poza mieszkalnictwem: 8791 MWh/rok.
Za pomoc ą zamieszczonych poni Ŝej wykresów przedstawiono zmian ę udziału zu Ŝycia energii odnawialnej w kontek ście zmiany zapotrzebowania energetycznego gminy. Przedstawiono tak Ŝe zmiany w strukturze no śników energii cieplnej.
WYKRES 6. Prognoza zmiany struktury no śników energii cieplnej w latach 2007-2022
80,00%
70,00% 60,00% gaz z sieci gaz z butli 50,00% olej opałowy 40,00% węgiel oze 30,00% 20,00%
10,00% 0,00% 2007 2012 2022
Powy Ŝsza symulacja opisuje stan optymalny. Zało Ŝono w niej bowiem wzrost udziału energii odnawialnej do poziomów zakładanych przez władze centralnei mo Ŝliwych do osi ągni ęcia ze wzgl ędu na zasoby OZE na terenie gminy. Druga z zastosowanych metod
303 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism bazuj ąc na pierwszej operuje jednak na wy Ŝszym poziomie szczegółowo ści. W IV rozdziale SE na podstawie danych, które posłu Ŝyły do wykonania symulacji, dokonano opisania projektów realizacyjnych. Uwzgl ędniaj ą one mo Ŝliwo ści finansowe i prawne realizacji, a nie tylko poziomy docelowe i zasoby energetyczne. Jak wynika z informacji zawartych w rozdziale IV SE (dotycz ącym hierarchizacji strategicznej zada ń i projektów wykonawczych), rozpocz ęcia realizacji zakładanych projektów mo Ŝna spodziewa ć nawet od 2008 r. Jednak pierwszych dostaw energii mo Ŝna spodziewa ć si ę od 2010 r. Przyj ęto, Ŝe realizacja wszystkich projektów zacznie si ę niezwłocznie i produkcja energii osi ągnie swe maksimum. Informacje o wa Ŝno ści poszczególnych programów i ocen ę szans ich realizacji zawiera rozdział IV. 5. SE (Hierarchizacja projektów). Realizacja projektu 1 – Instalacja kolektorów słonecznych skutkowa ć b ędzie wytwarzaniem rocznie 8208 GJ energii. Projekt 2 nie wi ąŜ e si ę bezpo średnio z produkcj ą energii. Realizacja projektu 3 – modernizacja instalacji c.o. w budynkach prywatnych skutkowa ć b ędzie wytwarzaniem rocznie 14871,6 GJ energii cieplnej, ponadto projekt ten mo Ŝe znacz ąco obni Ŝyć koszty utrzymania budynków zarówno w zarz ądzie gminy jak i prywatnych. Z kolei realizacja projektu 4 – zwi ązanego z instalacj ą kotłów na biomas ę o du Ŝych mocach, wi ąŜ e si ę z produkcj ą 8920,8 GJ. Kolejne projekty to szansa zwi ększenia ilo ść energii odnawialnej w bilansie gminy odpowiednio o 3135,6 GJ (projekt 5), 136,8 GJ (projekt 6) oraz 19522,8 GJ rocznie – projekt nr7.
WYKRES 7. Ilo ść energii wytwarzana w ramach przewidzianych projektów
25000
20000
15000
10000
5000
0 projekt 1 projekt 2 projekt 3 projekt 4 projekt 5 projekt 6 projekt 7
Łączna ilo ść energii generowana we wszystkich projektach wynosi 54 795 GJ/rok, czyli ok. 9 % zapotrzebowania gminy na energi ę ciepln ą (w analizowanym zakresie). Wynik
304 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism ten jest mo Ŝliwy jedynie w przy uruchomieniu wszystkich projektów ze szczególnym uwzgl ędnieniem projektu 1. W innym przypadku ilo ść produkowanej energii b ędzie znacz ąco ni Ŝsza. Je Ŝeli do realizacji skierowano by projekty o ni Ŝszej kapitałochłonno ści (ale i ni Ŝszej produkcji energii), uzyskanie wysokiego udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie gminy mo Ŝe by ć uzyskane poprzez d ąŜ enie do upowszechnienia proponowanych dla gminy projektów i zwi ększenia ilo ści stosuj ących je inwestorów. Multiplikacja projektów jest teŜ, jak si ę wydaje najkorzystniejsz ą ście Ŝką prowadz ącą do uzyskania udziału energii odnawialnej na zakładanym w 2022 poziomie. Z tego punktu widzenie nie do przecenienia jest rola projektu nr 2 który nie wi ąŜ e si ę bezpo średnio z produkcj ą energii chocia Ŝ jego zadaniem jest jej stymulacja. Nast ępuj ący wraz ze wzrostem gospodarczym wzrost potrzeb energetycznych mieszka ńców gminy doprowadzi do szeregu zmian, które opisano w rozdziałach VII. 1. oraz VII. 2. za pomoc ą symulacji. Zastosowanie dwóch metod opisania skutków, jakie dla bilansu gminy niesie wykorzystanie OZE miało na celu wyznaczenie warto ści granicznych. Minimum w tym układzie stanowi wynik analizy opartej o zało Ŝenia i analizy zamieszczone w rozdziale IV SE. Nie mo Ŝna wykluczy ć, Ŝe sukces tych Ŝe projektów spowoduje ch ęć ich replikacji przez innych inwestorów. Z tego powodu sporz ądzono symulacj ę warto ści, do której nale Ŝy dąŜ yć i które w warunkach gminy Jodłownik stanowi ą optimum (7 % udział w 2012 i 22 % udział w 2022 r.). Cele strategiczne gminy nie okre ślaj ą wprost znaczenia odnawialnych źródeł energii na terenie gminy. Jednak jak dowodz ą rozdziały III i IV SE wykorzystanie tych źródeł wi ąŜ e si ę m. in. z aktywizacj ą gospodarcz ą i rozwojem terenów wiejskich, co jest zgodne z celami strategicznymi gminy.
305 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
XI. MAPA WPŁYWU PRZEDSI ĘWZI ĘĆ OZE NA ŚRODOWISKO
XI. 1. Opis elementów przyrodniczych środowiska naturalnego
Gmina Jodłownik wchodzi w skład powiatu limanowskiego, b ędącego cz ęś ci ą woj. małopolskiego. Dokładniej, le Ŝy w jego centralnej cz ęś ci. Graniczy od zachodu z gmin ą Wi śniowa w pow. my ślenickim; od północy z gmin ą Raciechowice równie Ŝ w powiecie my ślenickim, a tak Ŝe z gmin ą Łapanów w pow. boche ńskim; od wschodu i płd.-wschodu z gmin ą Limanowa i Tymbark; od południa z gmin ą Dobra. Powierzchnia gminy Jodłownik wynosi 70,4 km 2, a liczba mieszka ńców dochodzi do 8200 osób. Na gmin ę składa si ę 12 sołectw: Góra Świ ętego Jana, Janowice, Jodłownik, Kostrza, Krasne-Lasocice, Mstów, Pogorzany, Sadek, Słupia, Szczyrzyc, Szyk, Wilkowisko. W stolicy gminy — Jodłowniku mieszka ponad 1100 osób (wi ęcej mieszka w Wilkowisku, bo ponad 1300 osób, nieco mniej liczy Szyk, bo ok. 880 osób). Stare historyczne miasta: Szczyrzyc i Góra Świ ętego Jana straciły swoje dawne znaczenie i licz ą tylko odpowiednio 525 i 340 mieszka ńców. Geograficznie gmina Jodłownik poło Ŝona jest w północno- wschodniej cz ęś ci Beskidu Wyspowego Najwy Ŝej poło Ŝone miejsca gminy znajduj ą si ę na wysoko ści 600-829 m n.p.m. (rejon góry Ciecie ń — 829 m n.p.m.; Kostrza — 730 m n.p.m.; Ksi ęŜ a Góra — 649 m n.p.m.; Świnna Góra — 546; Grodzisko — 619 m. n.p.m). Zalesione, malowniczo wznosz ące si ę z dolin rzek i potoków poło Ŝonych na poziomie 300 -— 400 m. n.p.m., łagodne góry sprawiaj ą wra Ŝenie wysp. St ąd nazwa Beskid Wyspowy. Płyn ące dolinami rzeczki i potoki s ą dopływami dwóch rzek: Raby i Dunajca; dolin ą jodłownick ą toczy swoje wody - potok Owsianka i Tarnawa, a dolin ą szczyrzyck ą - Stradomka. W rejonie gminy Jodłownik przebiega granica strefa klimatu Pogórza Karpackiego i klimatu Beskidzkiego, tzn. klimatu typu górskiego i podgórskiego. Średni okres wegetacji ro ślin wynosi od 190 do 210 dni. Górne partie szczytów gór i pagórków pokrywaj ą lasy iglaste (głównie jodły i świerki), a ni Ŝsze partie lasy mieszane — głównie buki. Lasy zajmuj ą ok. 22% powierzchni gminy, poni Ŝej rozci ągaj ą si ę pola uprawne, ł ąki i sady. W dolinach cieków wodnych pospolicie wyst ępuje wierzba i olcha. Nasłonecznione stoki gór i pagórków doskonale nadaj ą si ę pod
306 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism uprawy sadownicze: jabłonie, grusze, śliwy, czere śnie, porzeczki, agrest itd. Nic dziwnego, Ŝe sady zajmuj ą ponad 30% u Ŝytków rolnych gminy. Obrze Ŝa zagajników, miedz i strumieni porastaj ą endemiczne gatunki flory, np. papro ć j ęzycznik. Gleby w gminie nie s ą najwy Ŝszej klasy (od III do V), głównie na podło Ŝu skalistym i ilasto-gliniastym. Słabe gleby terenów podgórskich, a tym samym i gminy ju Ŝ od wieków nie sprzyjały uprawie wszystkich rodzajów zbó Ŝ, ro ślin motylkowych i okopowych oraz warzyw i jarzyn. Du Ŝe znaczenie za to miała i ma hodowla bydła, trzody chlewnej i drobiu. W ko ńcu XVIII wieku zacz ęto tu uprawia ć tu ziemniaki. Podstaw ą dochodów ludno ści jest wysokowydajna produkcja owoców — głównie jabłek. Pod wzgl ędem etnograficznym prawie wszyscy mieszka ńcy ziemi jodłownickiej zaliczani s ą do zupełnie odr ębnej grupy — Szczyrzyczan, równie Ŝ wszyscy posługuj ą si ę (raczej posługiwali si ę) odr ębn ą gwar ą szczyrzyck ą. Pod wzgl ędem folklorystycznym (obrz ędy ludowe, strój ludowy, pie śni ludowe) równie Ŝ stanowi ą odr ębną grup ę. Szczyrzyczanie nie s ą zaliczani do ani do Południowych Krakowiaków, ani do Lachów (Zagórzan), ani te Ŝ do Górali. Cz ęść Szczyrzyczan mieszka w s ąsiednich gminach: Wi śniowa i Raciechowice. Wschodni ą i południowo-wschodni ą cz ęść gminy zamieszkuj ą Lachy "od Limanowej". Niektórzy etnografowie nie s ą tak radykalni i lokuj ą Szczyrzyczan jednak w śród Lachów — Szczyrzyckich. Oczywi ście wszystkie wymienione cechy kulturowe, gwary i zwyczaje w zdecydowanej wi ększo ści uległy zatarciu w ostatnim wieku. Do naszych czasów dotrwały raczej w formie szcz ątkowej. Wpływ na to miał awans cywilizacyjny i gospodarczy gminy po II wojnie światowej. Wielu mieszka ńców utrzymuje o Ŝywione kontakty, pracuje lub uczy si ę w niedalekim Krakowie, Bochni i Limanowej.
Szczegółowy opis elementów przyrodniczych środowiska naturalnego gminy znajduje si ę w rozdziale „Aktualny profil społeczno – ekonomiczny”.
XI. 2. Okre ślenie przewidywanego wpływu na środowisko
Jednym z głównych celów przy świecaj ących wprowadzaniu odnawialnych źródeł energii s ą wzgl ędy ekologiczne. Jest to szczególnie istotne w sytuacji prognozowanego rozwoju gospodarczego i przewidywanych zmian w strukturze społecznej gminy. D ąŜ enie do zmniejszania emisji zanieczyszcze ń w gminie wydaje si ę szczególnie istotne, a wykorzystanie w tym celu energii odnawialnej jest jednym z najlepszych sposobów. Jak
307 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism wykazano we wcze śniejszych rozdziałach SE rozwój gminy z wykorzystaniem OZE nie tylko wpisuje si ę w strategi ę lokaln ą i pa ństwow ą, ale i daje mo Ŝliwo ści dynamicznego rozwoju gminy. U Ŝytkowanie odnawialnych źródeł energii nie wi ąŜ e si ę z emisj ą do atmosfery takiej ilo ści zanieczyszcze ń jak w przypadku konwencjonalnych źródeł energii. Wytwarzanie energii elektrycznej z energii zawartej w promieniowaniu słonecznym, sile wiatru czy teŜ energii wody, nie poci ąga za sob ą niemal w ogóle emisji zanieczyszcze ń. Roczna produkcja energii elektrycznej przez odnawialne źródło o mocy 160 kW zapobiega wyemitowaniu do atmosfery nast ępuj ących zanieczyszcze ń: • dwutlenek siarki 2 000 kg, • dwutlenek azotu 1 500 kg, • dwutlenek w ęgla 250 000 kg, • pyły i ŜuŜle 17 500 kg.
Podczas spalania biomasy powstaje oczywi ście CO 2, który uchodzi do atmosfery, ale jest to tylko taka ilo ść CO 2, jak ą ro ślina przej ęła z atmosfery w procesie fotosyntezy podczas swojego wzrastania. Jest to zatem tylko oddawanie do atmosfery pobranego wcze śniej CO 2 atmosferycznego. Dlatego biomasa traktowana jest jako źródło energii odnawialnej, nie emituj ącej do atmosfery Ŝadnych dodatkowych ilo ści CO 2, których wcze śniej w atmosferze nie było, jak to si ę dzieje przy spalaniu wszelkich paliw kopalnych, takich jak w ęgiel, olej opałowy czy gaz. Jest to bardzo wa Ŝne, poniewa Ŝ wzrost zawarto ści CO 2 w atmosferze odpowiada za nasilanie si ę zjawiska efektu cieplarnianego na ziemi, powoduj ącego bardzo gro źne zmiany klimatyczne na naszym globie, nasilaj ącego si ę z ka Ŝdym rokiem i zagra Ŝaj ącego powa Ŝnymi kataklizmami w niedalekiej przyszło ści. Spalanie biomasy powoduje te Ŝ znikom ą emisj ę do atmosfery innych zanieczyszcze ń. Dlatego mo Ŝna przyj ąć , Ŝe produkcja energii z tego źródła nie zanieczyszcza atmosfery, a ka Ŝdy MW zielonej energii to mniej zanieczyszcze ń.
308 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
TABELA 1. Emisja zanieczyszcze ń [kg] przypadaj ąca na 1 GJ wyprodukowanej energii CO 2 CO NOx SO 2 pyły węgiel 0,12 1,096 0,177 0,84 1,003 gaz 0,063 0,015 0,054 0 0,009 olej opałowy 0,082 0,034 0,11 0,132 0,005
Jak wykazano we wcze śniejszych rozdziałach SE, zwi ększenie wykorzystania OZE jest prawdopodobne z wielu wzgl ędów. Jednym z nich jest argument ekonomiczny. Bardziej opłacalnym jest na terenach wiejskich upowszechnianie instalacji do lokalnego pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych ni Ŝ doprowadzanie do nich rozwi ąza ń sieciowych. Wpływ zwi ększania si ę udziału OZE na środowisko mo Ŝna rozpatrywa ć z ró Ŝnych punktów widzenia. Dwa podstawowe to rozwa Ŝania ze wzgl ędu na rodzaj produkowanej energii oraz ze wzgl ędu na element środowiska. Redukcji zanieczyszcze ń w procesie produkcji energii elektrycznej nale Ŝy upatrywa ć w jej wytwarzaniu w elektrowniach wiatrowych, wodnych i słonecznych. W elektrowniach tych wytwarzanie energii nie wi ąŜ e si ę z emisj ą zanieczyszcze ń, inaczej ni Ŝ w przypadku konwencjonalnych elektrowni.
TABELA 2. Ilo ść energii, jak ą mo Ŝna uzyska ć z jednostki no śnika energii No śnik energii Energia Uwagi węgiel brunatny 6,5 GJ/t węgiel kamienny 24,185 GJ/t gaz 0,02494 GJ/m 3 olej opałowy 42,7 GJ/t biomasa 15 GJ/t energia wiatru 17,5 GWh/rok w przypadku 2 MW turbiny energia sło ńca 3,78 GJ/rok/m 2 GWh/rok w przypadku średniej mocy energia wody (MEW) 26,3 3 MW
Trudno okre śli ć efekt ekologiczny wytwarzania energii elektrycznej z zasobów odnawialnych gminy. Wynika to z faktu, i Ŝ elektrownia, która obecnie dostarcza energi ę znajduje si ę poza terenem gminy. Wytworzenie energii z odnawialnych źródeł nie musi więc oznacza ć zmniejszenia emisji zanieczyszcze ń. Efekt takiego wytwarzania energii uwidoczni si ę dopiero w skali regionu. Łatwiejszy do wyliczenia jest natomiast efekt ekologiczny zast ąpienia konwencjonalnych źródeł ciepła - odnawialnymi. Dotyczy on lokalnych instalacji grzewczych, głównie indywidualnych. Znana jest ilo ść takich instalacji, co w poł ączeniu z wiedz ą na temat struktury paliwowej gminy oraz parametrów poszczególnych paliw, pozwala
309 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism dokona ć stosownych oblicze ń. Drugim podej ściem do wpływu zastosowania OZE na środowisko jest analiza jego składników, poddanych takiemu wpływowi. Dotyczy to wpływu na powietrze, wod ę, gleb ę, szat ę ro ślinn ą, faun ę i człowieka. Wpływ ten nale Ŝy rozumie ć jako ilo ść zanieczyszcze ń, która nie trafiła do atmosfery dzi ęki wykorzystaniu OZE. Podczas okre ślania oddziaływania OZE na środowisko przyj ęto nast ępuj ącą metod ę. Opisano teoretyczne czynniki wpływaj ące na środowisko, a wywodz ące si ę z wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii. Nast ępnie postanowiono okre śli ć efekt ekologiczny wykorzystania czystej energii w produkcji ciepła. Uczyniono to poprzez podanie obecnego poziomu emisji oraz okre ślenie ilo ści emisji, jakie nie zostan ą wyemitowane do atmosfery w wyniku realizacji przedsi ęwzi ęć wymienionych w rozdziale IV SE. Zdecydowano okre śli ć wpływ emisji na stan powietrza gminy z kilku powodów. Jest to wielko ść łatwa do obiektywnego okre ślenia. Znana jest ilo ść emisji zwi ązana z wytworzeniem jednostki energii, znana jest te Ŝ ilo ść no śnika energii, jak ą trzeba zu Ŝyć do wytworzenia konkretnej ilo ści energii. Oznacza to, Ŝe znaj ąc ilo ść energii zu Ŝywan ą przez gmin ę mo Ŝna stosunkowo dokładnie okre śli ć poziom emisji zanieczyszcze ń. Uznano, Ŝe zanieczyszczenie atmosfery wpływa na pozostałe elementy środowiska i ekosystemu. Pyły i gazy emitowane do atmosfery z czasem dostaj ą si ę do rzek, a wraz z wodami i deszczem przedostaj ą si ę do gleby. S ą asymilowane przez ro śliny, które s ą pokarmem dla zwierz ąt. Ponadto zwierz ęta i człowiek wdychaj ą je bezpo średnio z atmosfery. Postanowiono okre śli ć poziom emisji, w kg zwi ązany z wytworzeniem 1 GJ energii, nast ępuj ących gazów oraz pyłu:
• dwutlenku w ęgla CO 2, • tlenku w ęgla CO,
• tlenków azotu NO x,
• dwutlenku siarki SO 2, • pyłów.
Na zamieszczonym poni Ŝej rysunku przedstawiono stosunek emisji wymienionych wy Ŝej zanieczyszcze ń, zale Ŝnie od no śnika energii. Dane pochodz ą z publikacji sygnowanych przez PGNiG S.A. Wynika z niego, Ŝe ró Ŝnice we wpływie na środowisko poszczególnych konwencjonalnych paliw s ą istotne. Najpopularniejszy obecnie w ęgiel szkodzi środowisku w stopniu najwy Ŝszym. Za ś najbardziej proekologicznym z paliw nieodnawialnych jest gaz ziemny.
310 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
RYSUNEK 1. Stosunek emisji zanieczyszcze ń powietrza, zale Ŝnie od no śnika energii
Zast ępowanie paliw kopalnych, a zwłaszcza w ęgla czystszymi paliwami, jest niezb ędne dla ochrony środowiska. Paliwami powoduj ącymi minimalne, praktycznie zerowe emisje zanieczyszcze ń s ą rozwi ązania OZE. Oczywi ście jest to proces długotrwały, gdy Ŝ węgiel w warunkach Polski jest obecnie paliwem strategicznym, a jego zasoby s ą w Polsce wci ąŜ bogate. W poprzednich rozdziałach SE okre ślono mo Ŝliwo ści i kierunki rozwoju energetyki odnawialnej na terenie gminy. Wzi ęto pod uwag ę dost ępno ść lokalnych zasobów energii, dost ęp do technologii i koszty jej zakupu oraz wpływu scenariusza na makrootoczenie. W perspektywie 50-ciu lat nale Ŝy si ę spodziewa ć, Ŝe dominuj ąca pozycja paliw konwencjonalnych zostanie utrzymana, a ich zasoby będą jeszcze wystarczaj ące. Jednak w regionach takich jak gmina Jodłownik, gdzie wyst ępuj ą lokalne zasoby czystszej energii nale Ŝy je wykorzystywa ć, mi ędzy innymi ze wzgl ędu na ochron ę środowiska. Wady i zalety poszczególnych źródeł energii przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: Paliwa konwencjonalne (w ęgiel, gaz, ropa, olej opałowy) . Ich podstawow ą zalet ą jest fakt ich szerokiej dost ępno ści. Jednak ich wpływ na środowisko nale Ŝy oceni ć
311 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism zdecydowanie negatywnie. Do atmosfery usuwane s ą zanieczyszczenia, które zatruwaj ą środowisko, zwi ększaj ą efekt cieplarniany, powoduj ą kwa śne deszcze i stwarzaj ą problemy zdrowotne. Środowisko zostaje zanieczyszczone popiołami i ŜuŜlem. W razie katastrofy podczas transportu morskiego ropy naftowej nast ępuje zanieczyszczenie wód oraz zniszczenie flory i fauny. Spo śród wszystkich paliw kopalnych najmniejsze zagro Ŝenie dla środowiska stwarza gaz ziemny. Źródła energii s ą nieodnawialne, wi ęc w ko ńcu ulegn ą wyczerpaniu. Elektrownie j ądrowe . Zapewniaj ą du Ŝą ilo ść energii z małej ilo ści paliwa. 1 kg uranu równowa Ŝy wydajno ść energetyczną 3000 ton w ęgla. Podczas normalnej eksploatacji s ą niemal zupełnie nieszkodliwe. Cechuj ą je tak Ŝe niskie koszty eksploatacji po uruchomieniu. Do ich podstawowych wad zaliczy ć nale Ŝy gro źbę ska Ŝeń w razie awarii, problemy ze składowaniem wypalonego paliwa oraz wysokie koszty budowy i rozbiórki elektrowni, gdy zako ńczy ju Ŝ swoj ą działalno ść . Energia geotermiczna jest źródłem czystej energii. Jednak koszt instalacji jest wysoki. Wyst ępuj ą problemy techniczne przy utrzymaniu urz ądze ń. Ich eksploatacja prowadzi do uwalniania si ę radonu i siarkowodoru. Du Ŝe elektrownie wodne . Ich zalety to wytwarzanie czystej energii, małe problemy przy ich utrzymywaniu i eksploatacji. Sztuczne zbiorniki wodne gromadz ą wod ę zmniejszaj ąc ryzyko powodzi. Ich wadami, których pozbawione s ą małe elektrownie wodne s ą: konieczno ść zalania du Ŝych obszarów i przesiedlenia ludzi, niszczenie naturalnych siedlisk lądowych dla ro ślin i zwierz ąt, lokalne zmiany klimatyczne. Oba typy elektrowni wywieraj ą pi ętno na krajobrazie terenu oraz na nurcie rzeki. Zaburzeniu podlega w ędrówka ryb. Awaria elektrowni, np. wyciek smarów spowodowa ć mo Ŝe ska Ŝenie rzeki, a co za tym idzie pól i uj ęć wody pitnej. Wady i zalety obiektów klasy MEW przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco. S ą przede wszystkim istotnym elementem regulacji stosunków wodnych – zbiorniki im towarzysz ące zwi ększaj ą retencj ę wody, mog ą słu Ŝyć do celów przeciwpowodziowych, przeciwpo Ŝarowych czy rekreacyjnych. Dodatkowo woda przechodz ąca przez turbin ę podlega natlenieniu, co poprawia jej zdolno ść do samooczyszczenia. Istnieje jednak wiele elementów, które przemawiaj ą przeciw takiemu wykorzystywaniu energii wody. Podstawowymi przeciwwskazaniami jest budowa MEW, która wymaga przegrodzenia rzeki now ą budowl ą pi ętrz ącą (zapor ą lub jazem). Przegrodzenie rzeki wi ąŜ e si ę z ingerencj ą w naturalny ekosystem, przynosi nieodwracalne zmiany, a w pierwszej kolejno ści stanowi zakłócenie
312 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism swobodnego przepływu ryb. Obecno ść przepławek (których budowa jest obecnie wymagana prawem) nie stanowi wystarczaj ącego zabezpieczenia – ryby cz ęsto nie s ą w stanie ich pokona ć, a w przypadku niewła ściwych zabezpiecze ń, s ą w tych miejscach masowo odławiane przez kłusowników. Ponadto zbiornik przed tam ą staje si ę cz ęsto osadnikiem ścieków prowadzonych przez rzek ę. Zbiorniki takie s ą jednocze śnie podatne na eutrofizacj ę, spowodowan ą stałym dopływem i gromadzeniem si ę zwi ązków azotu i fosforu. Mo Ŝe si ę te Ŝ zdarzy ć, Ŝe podniesienie poziomu wód gruntowych po wybudowaniu zbiornika przyniesie znaczne szkody budowlane i przyrodnicze w jego okolicy. Z kolei poni Ŝej zapory zmienia si ę ilo ść przepływaj ącej wody i szybko ść pr ądu rzeki, co ma negatywny wpływ na ekosystem rzeki stanowi ąc zakłócenie jej naturalnego biegu. Energia wiatru to tak Ŝe źródło czystej energii. Główne wady jej wykorzystania to ingerencja w krajobraz. Instalacja wiatraków zajmuje rozległe obszary stracone dla rolnictwa i odbiegaj ące charakterem od naturalnego krajobrazu. Hałas turbin, który jest uci ąŜ liwy zwłaszcza ze wzgl ędu na jego monotonno ść , negatywnie wpływa na psychik ę ludzk ą. Zaburzanie tras w ędrówek ptaków i ich zabijanie, to z kolei przykład negatywnego oddziaływania na środowisko przyrodnicze. Energia promieniowania słonecznego to jedno z najbardziej spektakularnych źródeł odnawialnej energii. Ogniwa słoneczne nie wymagaj ą szczególnej konserwacji poza czyszczeniem, s ą niezawodne i nie ingeruj ą w środowisko. Ich wady ujawniaj ą si ę zwłaszcza w przypadku wykorzystania zjawiska fotowoltaicznego. Do budowy ogniw fotowoltaicznych uŜywa si ę pierwiastków toksycznych (kadm, arsen, selen, tellur). W przypadku ogniw słu Ŝą cych do produkcji energii cieplnej zagro Ŝeniem mo Ŝe by ć jedynie wydostanie si ę do środowiska substancji stanowi ącej medium, jak ą jest zawarta w nich niezamarzaj ąca ciecz. W przypadku spalania biomasy i energetycznego wykorzystania biogazu tak Ŝe mo Ŝna doszuka ć si ę wad, jednak zalety s ą wyra źniejsze. Do ujemnych wpływów na środowisko mo Ŝna zaliczy ć emisje gazów powstaj ących z ich spalania. S ą to jednak ilo ści nikłe w stosunku do konwencjonalnych no śników energii. Dla SE przewiduje si ę szereg scenariuszy rozwoju z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii. Jeden przewiduje wykorzystywanie biomasy. Drugi - rozwijanie energetycznego wykorzystania energii słonecznej za ś trzeci ciepła gruntu, z wykorzystaniem pomp ciepła. Dla ka Ŝdego z tych scenariuszy sporz ądzono oszacowania wpływu na środowisko gminy. Ka Ŝdy ze scenariuszy oceniono według kilku kryteriów, rozpatruj ąc wpływ
313 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism jego realizacji w kategoriach: szczególnie pozytywny (++), pozytywny (+), neutralny (~), negatywny (-) i szczególnie negatywny (--). Na podstawie poziomu emisji w 2007 r. okre ślono poziomy emisji po zastosowaniu wymienionych wcze śniej progów udziału OZE. Przyj ęto, Ŝe korzystanie z energii odnawialnej nie wi ąŜ e si ę z emisj ą zanieczyszcze ń.
TABELA 3. Zapotrzebowanie na energi ę ciepln ą gminy, wg sposobów jej u Ŝytkowania i no śników w 2007 r. W tym [GJ] GJ węgiel gaz drewno przygotowanie posiłków 13 056 5353 3003 4308 wytwarzanie ciepłej wody uŜytkowej 33 144 13589 7623 10938
ogrzewanie pomieszcze ń 227 926 93450 52423 75216 zu Ŝycie w rolnictwie oraz w sektorze usług i instytucji 368717 151174 84805 121677
TABELA 4. Poziom emisji zanieczyszcze ń atmosferycznych w 2007 r. w wyniku zu Ŝywania energii cieplnej do ogrzewania mieszka ń (w kg) CO2 CO NOx SO2 pyły węgiel 11214 102421 16541 78498 93730 Gaz 3303 786 2831 0 472 RAZEM 14517 103207 19371 78498 94202
TABELA 5. Poziom emisji zanieczyszcze ń atmosferycznych w 2007 r. w wyniku zu Ŝywania energii cieplnej do przygotowania posiłków (w kg) CO2 CO NOx SO2 pyły węgiel 642 5867 947 4496 5369 Gaz 189 45 162 0 27 RAZEM 832 5912 1110 4496 5396
314 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
TABELA 6. Poziom emisji zanieczyszcze ń atmosferycznych w 2007 r. w wyniku zu Ŝywania energii cieplnej do wytwarzania ciepłej wody u Ŝytkowej (w kg) CO2 CO NOx SO2 pyły węgiel 1631 14894 2405 11415 13630 Gaz 480 114 412 0 69 RAZEM 2111 15008 2817 11415 13698
TABELA 7. Poziom emisji zanieczyszcze ń atmosferycznych w 2007 r. w wyniku zu Ŝywania energii cieplnej poza mieszkalnictwem (w kg) CO2 CO NOx SO2 pyły węgiel 18141 165687 26758 126986 151627 gaz 5343 1272 4579 0 763 RAZEM 23484 166959 31337 126986 152391
TABELA 8. Poziom emisji zanieczyszcze ń atmosferycznych w 2007 r. w wyniku zu Ŝywania energii cieplnej (sumarycznie), (w kg) CO2 CO NOx SO2 pyły węgiel 31628 288868 46651 221395 264356 gaz 9315 2218 7984 0 1331 RAZEM 40943 291086 54635 221395 265687
WYKRES 1. Poziom emisji zanieczyszcze ń atmosferycznych w 2007 r. w wyniku zu Ŝywania energii cieplnej (sumarycznie), (w kg)
315 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
TABELA 10. Redukcja emisji zanieczyszcze ń do atmosfery w wyniku realizacji projektu 1 (w kg): CO2 CO NOx SO2 pyły 985,0 1079,5 191,1 160,5 161,0
TABELA 11. Redukcja emisji zanieczyszcze ń do atmosfery w wyniku realizacji projektu 3 (w kg)
CO2 CO NOx SO2 pyły 1784,6 1956,0 346,2 290,8 291,7
TABELA 12. Redukcja emisji zanieczyszcze ń do atmosfery w wyniku realizacji projektu 4 (w kg) CO2 CO NOx SO2 pyły 1070,4 1173,2 207,6 174,4 174,9
TABELA 13. Redukcja emisji zanieczyszcze ń do atmosfery w wyniku realizacji projektu 5 (w kg) CO2 CO NOx SO2 pyły 376,3 412,4 73,0 61,3 61,5
TABELA 14. Redukcja emisji zanieczyszcze ń do atmosfery w wyniku realizacji projektu 6 (w kg) CO2 CO NOx SO2 pyły 16,4 18,0 3,2 2,7 2,7
TABELA 15. Redukcja emisji zanieczyszcze ń do atmosfery w wyniku realizacji projektów ł ącznie (w kg) CO2 CO NOx SO2 pyły 2342,8 2567,7 454,5 381,8 382,9
316 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
WYKRES 2. Redukcja emisji CO 2 w wyniku realizacji zało Ŝonych projektów (w kg)
WYKRES 3. Redukcja emisji CO w wyniku realizacji zało Ŝonych projektów (w kg)
WYKRES 4. Redukcja emisji NOx w wyniku realizacji zało Ŝonych projektów (w kg)
317 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
WYKRES 5. Redukcja emisji SO 2 w wyniku realizacji zało Ŝonych projektów (w kg)
WYKRES 6. Redukcja emisji pyłów w wyniku realizacji zało Ŝonych projektów (w kg)
318 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
XI.3. Elementy metody LCA w ocenie wpływu projektów energii odnawialnej na środowisko gminy
Metoda LCA to inaczej analiza cyklu Ŝycia przedsi ęwzi ęcia lub analiza obiegu materiałowego. Jest to proces kompleksowy, obejmuj ący analiz ę opłacalno ści przedsi ęwzi ęcia inwestycyjnego z jednoczesnym zwróceniem uwagi na mo Ŝliwo ści zmniejszenia jego negatywnego oddziaływania na środowisko. Metoda ta opiera si ę na zało Ŝeniu, Ŝe aby powstały dobra i usługi konieczne s ą dwa składniki: system ekonomiczny oraz materiały i energia. W efekcie produkcji generowany jest nie tylko docelowy produkt, ale tak Ŝe nast ępuj ą emisje do powietrza, wody i gleby. W metodzie LCA termin „ środowisko” jest u Ŝywany w sensie termodynamicznym, jako element otaczaj ący system ekonomiczny poddany badaniom. Podstawow ą ró Ŝnic ą mi ędzy metod ą LCA a starszymi metodami oceny wpływu przedsi ęwzi ęcia na środowisko jest wła śnie zdefiniowanie środowiska. Zwyczajowe narz ędzia zarz ądzania środowiskiem koncentruj ą si ę na procesie technologicznym lub konkretnym miejscu w całym systemie, np.: dotycz ą procesu przetwarzania surowców. Natomiast zakres analizy metod ą LCA obejmuje podejście od momentu wydobycia surowców do utylizacji produktów. Tym samym daje mo Ŝliwo ść pełnej oceny skutków realizacji przedsi ęwzi ęcia. W przeciwie ństwie do starszych metod pozwala ona wykry ć i wskaza ć jako negatywne, procesy w których sam proces technologiczny jest mało szkodliwy dla środowiska, ale pozyskanie surowców do jego przeprowadzania ju Ŝ znacznie bardziej ingeruje w stan środowiska. Analiza metod ą LCA, w przeciwie ństwie do tradycyjnych metod zarz ądzania środowiskiem, pozwala tak Ŝe na: • porównanie alternatywnych produktów i technologii wytwarzania, • identyfikacj ę miejsc generuj ących najwi ększy wpływ na środowisko w całym cyklu Ŝycia produktu, • ustanawianie kryteriów dla eko-etykiet, w celu identyfikacji produktów najlepszych ekologicznie, • porównywanie alternatywnych sposobów utylizacji odpadów. Analiz ę metod ą LCA przeprowadza si ę w kilku etapach: 1. zdefiniowanie celu i zakresu bada ń, 2. analiza stanu posiadania (katalog materiałów, energii oraz emisji i odpadów), 3. szacowanie wpływu na środowisko,
319 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
4. interpretacja.
Rys. 1 Etapy analizy metod ą LCA
ś Okre lenie celu i Bezpo średnie zakresu zastosowanie
- rozwój i
doskonalenie wyrobu
Analiza Interpretacja - planowanie
zbioru wej ść strategiczne i wyj ść - tworzenie polityki społecznej
- marketing Ocena wpływu
Etap 1: Okre ślenie celu i zakresu przedsi ęwzi ęcia Dla gminy Sanok proponuje si ę przeanalizowa ć produkcj ę energii cieplnej z biomasy, promieni słonecznych i fotowoltaiki i biogazu. Projekty te stanowi ą alternatyw ę dla produkcji ciepła z w ęgla kamiennego. Celem analizy opartej o metod ę LCA jest oszacowanie, w jaki sposób na środowisko wpłynie zastosowanie proponowanych projektów proekologicznej produkcji energii. Postanowiono oszacowa ć redukcj ę negatywnego wpływu produkcji 1 000 GJ energii rocznie z w ęgla w odniesieniu do konsekwencji wytworzenia tej ilo ści energii dzi ęki biomasy, promieni słonecznych i fotowoltaiki, czyli optymalnych dla gminy źródeł energii odnawialnej. Analiza ma wskaza ć obszary, w których wprowadzenie proekologicznych projektów produkcji energii
320 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism jest szczególnie korzystne dla środowiska, a ponadto, które z odnawialnych źródeł energii jest korzystniejsze.
Etap 2: Analiza zbioru wej ść i wyj ść
PRODUKCJA NIEZB ĘDNYCH URZ ĄDZE Ń Nie jest mo Ŝliwe ocenienie niezb ędnej do zu Ŝycia energii i materiałów na podstawie dost ępnych danych. Jednka mo Ŝna oszacowa ć, Ŝe nieporównywalnie ni Ŝsze jest zu Ŝycie energii i materiałów do produkcji energii odnawialnej w postaci promieni słonecznych, fotowoltaiki, biogazu czy kotłów do spalania biomasy w ni Ŝ urz ądze ń techniki górniczej w przypadku wydobycia w ęgla. Etap ten znacznie wykracza poza granice gminy, gdy Ŝ produkcja urz ądze ń do uzyskania energii z promieni słonecznych, biomasy, biogazu czy fotowoltaiki odbywa ć si ę będzie poza granicami gminy. Mo Ŝliwe byłoby prowadzenie tego etapu w przypadku gdyby dany projekt wykraczał poza granice gminy i obejmował region czy kraj. Granice analizy wyznaczaj ą momenty pozyskania obu typów paliw (wydobycie w ęgla i zbiór biomasy) oraz wytworzenie ciepła, a tak Ŝe granice, gminy. Odniesienia do terenów spoza tego obszaru przedstawiono jedynie dla celów informacyjnych, nie analitycznych.
WYTWARZANIE PALIWA Produkcja ciepłej wody u Ŝytkowej z wykorzystaniem energii promieniowania słonecznego czy fotowoltaiki, przy przestrzeganiu zasad u Ŝytkowania nie wi ąŜ e si ę z Ŝadnymi zagro Ŝeniami dla środowiska. W przypadku biomasy i biogazu istnieje konieczno ść uwzgl ędnienia wpływu uprawy i pozyskania materiału pochodzenia ro ślinnego, który jest jednak znikomy, gdy Ŝ s ą to materiały szybko odnawialne. Negatywne oddziaływanie przejawia si ę w zuba Ŝaniu obiegu pierwiastków. Podczas wzrostu ro śliny pobieraj ą z podło Ŝa minerały, które po zako ńczeniu Ŝycia ro śliny (zazwyczaj jest to sezon wegetacyjny) w wyniku jej rozkładu winny wróci ć do gleby w formie nawozu zielonego. Energetyczne wykorzystanie biomasy przerywa ten obieg i prowadzi do zubo Ŝenia gleby. Zdecydowanie wi ększe zagro Ŝenie dla środowiska nios ą z sob ą techniki górnicze. Wydobycie w ęgla kamiennego niesie ze sob ą najwi ększe zagro Ŝenia i szkody. Skutki szkód górniczych to: zapadanie si ę gruntu, deformacje powierzchni terenu, leje depresyjne, niecki
321 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism osiadania, tak Ŝe zanik wody w studniach i zanieczyszczenie rzek (zwł. zasolenie) zrzutami wód kopalnianych. Produkcja ciepłej wody u Ŝytkowej z wykorzystaniem promieniowania słonecznego, przy przestrzeganiu zasad u Ŝytkowani nie wi ąŜ e si ę z Ŝadnymi zagro Ŝeniami dla środowiska. Skutki dla środowiska wytworzenia ro ślinnych surowców jako paliwa dotycz ą przede wszystkim terenu gminy lub gmin s ąsiednich. Lokalnie nast ępowa ć b ędzie zuba Ŝanie gleb, jednak jest to zjawisko o stosunkowo niewielkim natęŜ eniu i łatwe do powstrzymania technikami rolniczymi. Powa Ŝne zmiany w środowisku wywołane b ędą eksploatacj ą kopal ń i wyst ąpi ą w tej fazie analizowanego procesu poza terenem gminy. Na tym etapie nast ępuje, zatem pozyskanie surowca poprzez wprowadzenie do układu energii. Dla pozyskania w ęgla, działanie to wi ąŜę si ę z przeobra Ŝeniem środowiska i jego zubo Ŝeniem – poza terenem gminy. Dla biomasy brak istotnie negatywnych skutków. Z układu wychodz ą na tym etapie zanieczyszczenia emitowane przez urządzenia u Ŝywane do pozyskania surowca. Na tym etapie zaznaczaj ą si ę tak Ŝe pierwsze negatywne skutki dla środowiska – szkody górnicze. Przybli Ŝenie ilo ść koniecznych nakładów energetycznych w tym etapie mo Ŝliwe jest poprzez podanie zapotrzebowania kombajnów prowadz ących zbiory na paliwo, które wynosi średnio (zale Ŝnie od klasy i wieku urz ądzenia) od 15 do 25 litrów oleju nap ędowego na 1 godzin ę pracy.
DOSTARCZANIE PALIWA DO MIEJSCA SPALANIA Decyduj ącym czynnikiem jest odległo ść , na jak ą trzeba transportowa ć paliwo. Czynnik ten nie wyst ępuje w przypadku zaproponowanych gminie Jodłownik projektów maj ących na celu wykorzystanie energii promieni słonecznych i fotowoltaiki gdy Ŝ produkcja energii pozyskana w tej formie odbywa si ę w miejscu jej wykorzystania. Ilo ść dostarczanej energii zale Ŝeć jedynie b ędzie od nasłonecznienia, co opisane zostało w rozdziale Stratyfikacja lokalnych zasobów OZE. Je śli chodzi o dwa pozostałe źródła energii tj. Biomas ę, biogaz i w ęgiel korzystniej wypada energia produkowana z surowców pozyskanych na terenie gminy lub w s ąsiedztwie. Transport biomasy, biogazu z pól do miejsca ich spalania odbywa si ę zazwyczaj ci ęŜ arówkami lub ci ągnikami rolniczymi. Odległo ść transportowa nie powinna przekroczy ć kilkunastu kilometrów, co stanowi szacunkow ą granic ę powy Ŝej której emisja zanieczyszcze ń przez środki transportu niweluje korzy ść dla środowiska z zastosowania ekologicznych paliw.
322 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Ka Ŝdy kilometr to kolejne spaliny emitowane do atmosfery wywieraj ące wpływ na atmosfer ę, a w postaci opadów tak Ŝe na gleb ę i wody. Najbardziej niekorzystny wpływ ze wzgl ędu na odległo ść transportow ą i stosowane środki transportu (poci ągi, ci ęŜ arówki, pojazdy wolnobie Ŝne na terenie kopalni i składach opału) cechuj ą w ęgiel. Na tym etapie analizy czynnikami wchodz ącymi do układu nale Ŝy uzna ć energi ę niezb ędn ą do nap ędzania pojazdów transportuj ących paliwo. S ą to wydatki energetyczne ści śle skorelowane z odległo ści ą transportow ą. Podobnie w przypadku elementów opuszczaj ących układ, tj. zanieczyszcze ń emitowanych przez w/w pojazdy oraz zu Ŝycia infrastruktury transportowej podczas przewozów.
WYTWARZANIE ENERGII I ZAGOSPODAROWANIE ODPADÓW W przypadku energii promieni słonecznych brak emisji w wyniku spalania. Emisja taka ma miejscejednak w przypadku spalania zarówno w ęgla jak i biomasy, jednak emisja w uj ęciu ilo ściowym podczas spalania biomasy jest nieporównanie ni Ŝsza, ni Ŝ podczas spalania w ęgla. Spalanie biomasy jest korzystniejsze dla środowiska równie Ŝ pod wzgl ędem rodzaju produktów spalania i wyra źnie mniejszej uci ąŜ liwo ści wynikaj ącej z odmiennej struktury emitowanych zwi ązków chemicznych. W poni Ŝszej tabeli pokazano ilo ść wyemitowanych spalin podczas wytwarzania 1 tys. GJ energii z w ęgla kamiennego i biomasy.
TABELA 16. Emisja spalin kg śródło energii CO2 CO Nox SO2 pyły węgiel 120 1096 177 840 1003 biomasa 0 79,71 39,33 20 20,06 energia słoneczna 0 0 0 0 0 fotowoltaika 0 0 0 0 0
323 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
WYKRES 7. Redukcja [%] emisji spalin w wyniku przejścia z produkcji energii z w ęgla na energi ę z biomasy
Oczywistym jest, Ŝe w wyniku przej ścia z produkcji energii z w ęgla na produkcj ę energii z wód geotermalnych, energii wiatru i energii promieni słonecznych redukcja % emisji spalin b ędzie całkowita.
Poni Ŝej przeanalizowano projekty zaproponowane dla gminy Jodłownik pod wzgl ędem ich wpływu na zmniejszenie emisji i oceniono w skali od 1 do 5, przy czym 1 jest ocen ą najwy Ŝsz ą.
Tabela 17. Siła wpływu realizacji poszczególnych projektow na zmiejszenie emisji
Siła wpływu realizacji Redukcja emisji projektów na Redukcja Redukcja Redukcja Redukcja Redukcja zanieczyszcze ń zmiejszenie Wyszczególnienie CO2 CO NOx SO2 pyłów łącznie % emisji projekt 1 5,31 0,86 1,55 0,37 0,32 8,41 3 projekt 3 9,63 1,55 2,82 0,68 0,57 15,24 1 projekt 4 5,77 0,93 1,69 0,41 0,34 9,14 2 projekt 5 2,03 0,33 0,59 0,14 0,12 3,21 4 projekt 6 0,09 0,01 0,03 0,01 0,01 0,14 5
324 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Najwi ększy wpływ na zmniejszenie emisji ma projekt 3 zakładaj ący Modernizacja instalacji c.o. w budynkach prywatnych (kotły o małych mocach), którego realizacja przyczyni si ę do redukcji poziomu zanieczyszcze ń o ponad 15% w skali roku, najmniejszy wpływ na redukcj ę ma projekt 6 Budowa elektrowni fotowoltaicznej zmniejszaj ący poziom emisji o 0,14%. Pomini ęto projekt nr 2 Powołanie o środka szkoleniowego, zajmuj ącego si ę prowadzeniem szkole ń dla osób zainteresowanych wykorzystaniem technologii oraz pozyskaniem środków z UE, poniewa Ŝ nie wi ąŜ e si ę bezpo średnio z produkcj ą energii. Spalanie paliw wi ąŜ e si ę z wytworzeniem tak Ŝe substancji stałych – popiołów. Pyły pochodzenia w ęglowego wymagaj ą składowania w specjalnych warunkach, tak by minimalizowa ć ich negatywny wpływ na środowisko, ale samo ich składowanie stanowi problem i wpływa na otoczenie. Pyły pochodzenia ro ślinnego s ą pozbawione takich wad. Ich składowanie nie stanowi problemu, gdy Ŝ mog ą by ć u Ŝyte jako nawóz mineralny, a przez to powróci ć do przerwanego obiegu. Stałe odpady procesu spalania ro ślin stanowi ą bowiem doskonały nawóz, który zastosowany na polach, na których prowadzona jest uprawa ro ślin wykorzystywanych energetycznie, pozwala zapobiega ć procesowi wyjaławiania gleby, a dodatkowo korzystnie wpływa na zbiory.
Elementy wchodz ące na tym etapie analizy do układu to: energia potrzebna do rozpocz ęcia spalania paliwa oraz energia zasilaj ąca prac ę urz ądze ń (np. układów steruj ących). Elementy wychodz ące (na tym etapie znacznie mniejsze ni Ŝ poprzednia grupa) to przede wszystkim energia cieplna – u Ŝyteczna. W poprzednich etapach równie Ŝ była ona wytwarzana, jednak nie wykazywano jej gdy Ŝ stanowiła ona straty wynikaj ące z niepełnej sprawno ści układu. Na tym etapie do środowiska emitowane s ą tak Ŝe zanieczyszczenia – spaliny oraz pochodne spalania w formie stałej.
Zatem bilans wej ść i wyj ść w granicach analizy, przedstawia si ę nast ępuj ąco: Wej ścia Wyj ścia Paliwo i energia niezb ędna do pracy maszyn Energia cieplna – straty, w ka Ŝdej fazie Ŝycia prowadz ących zbiór biopaliw produktu Paliwo do pojazdów transportuj ących Spaliny emitowane przez urz ądzenia biopaliwa i w ęgiel zbieraj ące biopaliwa, transportuj ące oraz wytwarzane podczas wła ściwego spalania Energia inicjuj ąca proces spalania Stałe pochodne spalanie – w fazie wytwarzania energii cieplnej Praca ludzka – na ka Ŝdym etapie analizy Energia cieplna – produkt finalny
325 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Etap 3: Ocena oddziaływa ń Analizowane technologie oceniono na podstawie powy Ŝszej charakterystyki opisanej w kolejnych etapach Ŝycia produktu i przydzielono punkty w skali od 1 do 3, przy czym 1 jest ocen ą najni Ŝsz ą.
TABELA 17. Wpływ faz procesu wytwarzania energii na środowisko Węgiel Energia Biomasa Fotowoltaik Biogaz Miejsce słoneczn a oddziaływania a (immisji) Dominuje oddziaływanie na produkcja powietrze, w 2 niezb ędnych 1 2 2 2 mniejszym urz ądze ń stopniu na grunt – poza granicami gminy Emitery oddziaływaj ą zarówno na atmosfer ę (spaliny), jak i na wytwarzanie grunt 1 3 2 3 paliwa 2 (wyjaławianie), przy czym jedynie produkcja biomasy odbywa si ę na terenie gminy. Dominuje oddziaływanie na powietrze (spaliny), w mniejszym stopniu na grunt dostarczanie (zanieczyszczani paliwa do miejsca 1 3 2 3 2 e gleby spalania wyciekami substancji, np. oleju). Uwidacznia si ę ujemny wpływ na infrastruktur ę transportow ą. Dominuje emisja wytworzenie 1 3 3 3 3 spalin do energii atmosfery, wpływ
326 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
na grunt zaznacza si ę w przypadku nieodpowiednieg o składowania odpadów stałych spalania w ęgla. Po średnio zauwa Ŝalny jest wpływ na wody gminy – kwa śne deszcze. Dotyczy jedynie węgla. Dominuje wpływ na grunt oraz w mniejszym zagospodarowani 1 3 2 3 2 stopniu na wody e odpadów gminy w wyniku wypłukiwania źle składowanych odpadów. W skali roku najwi ększy wpływ na redukcj ę emisji ma projekt zwi ązany z energi ą wiatru. redukcja emisji 1 2 2 3 2 Dalsze zanieczyszcze ń korzystanie z energii pozyskiwanej z węgla negatywnie będzie wpływało na środowisko. razem 6 16 13 17 13
Zarówno technologia uzyskiwania energii z energii słonecznej oraz biomasy i biogazu wywiera pozytywny wpływ na środowisko naturalne. Powy Ŝsza tabela pokazuje, Ŝe najbardziej negatywny wpływ na środowisko naturalne ma energia uzyskiwana z w ęgla. W ka Ŝdej fazie procesu wytwarzania energii w tej technologii zauwa Ŝamy niszczenie środowiska naturalnego. W kolejnej tabeli oszacowano negatywny wpływ pozyskania energii w poszczególnych procesach na stosowane powszechnie w metodzie LCA obszary. Podobnie
327 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism jak w poprzedniej tabeli cyfr ą 1 oznaczono najbardziej niekorzystny wpływ (w 10 punktowej skali) na środowisko - czynnik mocy wpływu.
TABELA 18. Czynniki mocy wpływu Węgiel Energia Biomasa Fotowotaika słoneczna zubo Ŝenia abiotyczne 6 10 9 10 zubo Ŝenie energii – rozumiany jako ubytek 5 10 9 10 zasobów energetycznych efekt cieplarniany 2 10 10 10 ska Ŝenie wód i gleby 3 10 10 10 razem 16 40 38 40
Etap 4: Interpretacja Przyjmuj ąc za 100% poziom wpływu wytwarzania energii z w ęgla na środowisko gminy, uzyskujemy 65% redukcj ę tego wpływu po przej ściu na wytwarzanie energii w oparciu o biomas ę i 100% redukcj ę w przypadku solarów i fotowoltaiki. Znacznie wi ększy ubytek wpływu wywieranego na środowisko mo Ŝna zauwa Ŝyć w szerszych planie ni Ŝ ten wyznaczany granicami gminy. Jak wynika z powy Ŝszej analizy najbardziej szkodliwe dla środowiska jest wytwarzanie energii z w ęgla kamiennego i to w ka Ŝdym z rozpatrywanych etapów procesu. Analiza wej ść i wyj ść w ramach granic gminy wskazuje, na szczególne zagro Ŝenie dla czysto ści atmosfery, w dalszej kolejno ści dla jako ści gruntu (płynne i stałe pochodne poszczególnych etapów wytwarzania energii) oraz wód wyst ępuj ących na terenie gminy Jodłownik. Zmiana wykorzystywanego źródła energii prowadzi ć mo Ŝe do redukcji wpływu wytwarzania energii na środowisko gminy zale Ŝnie od przyj ętego wariantu o 2/3 lub nawet 100%. Analizuj ąc rezygnacj ę z wytwarzania energii w oparciu o w ęgiel kamienny, Gmina zyskuje: popraw ę stanu powietrza oraz zmniejszenie ryzyka zanieczyszczenia gleb i wód kwa śnymi deszczami. W aspekcie ekonomicznym zaznaczy ć nale Ŝy korzy ści płyn ące z produkcji energii na terenie gminy (głównie rozwój lokalnych firm i aktywizacja bezrobotnych). Wychodz ąc z analiz ą poza granice gminy nale Ŝy wspomnie ć o redukcji szkód górniczych oraz emisji spalin podczas transportu paliwa.
328 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Przeprowadzona analiza pozwoliła na wskazanie dwóch czynników obecnych podczas całego procesu, a maj ących wpływ na jego optymalizacj ę. S ą nimi: • straty energii cieplnej – podczas pracy urz ądze ń, • emisja spalin – przez urz ądzenia pozyskuj ące surowiec, pojazdy go transportuj ące i podczas samego procesu spalania. Emisji spalin dotyczy tak Ŝe produkcji energii w oparciu o energie słoneczn ą – na etapie produkcji urz ądze ń i ich monta Ŝu w miejscu przeznaczenia.
XI.4. Opis przewidywanych działa ń zapobiegaj ących
Jak wynika z analizy przedstawionych w poprzednim rozdziale danych, zastosowanie niekonwencjonalnych źródeł energii wi ąŜ e si ę z pozytywnym wpływem na środowisko. Mo Ŝna wysun ąć tez ę, i Ŝ ten pozytywny wpływ powinien by ć główn ą przesłank ą rozwijania ekoenergetyki na terenie gminy Tuchów. Ka Ŝda technologia niesie jednak z sob ą pewne zagro Ŝenia. Jej funkcjonowanie mo Ŝe wpływa ć na elementy środowiska, a jej awaria mo Ŝe mu zagrozi ć. Dlatego konieczne jest podj ęcie wszelkich znanych metod zapobiegania tego typu sytuacjom. W przypadku technologii obsługuj ących lokalne odnawialne źródła energii wpisuj ących si ę w poszczególne scenariusze rozwoju gminy poprzez wykorzystanie OZE nale Ŝy uwzgl ędni ć potrzeb ę nast ępuj ących działa ń: • Energia słoneczna i pompy ciepła i fotowoltaika: regularne przegl ądy, ocenianie wpływu inwestycji na ekosystem i krajobraz • Energia biomasy i biogazu: Racjonalne wykorzystanie płodów rolnych i asortymentów drzewnych, DąŜ enie do maksymalnego wykorzystania paliwa – wysoka sprawno ść procesów energetycznych.
329 Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism
Bibliografia:
1. dane marketingowe i promocyjne firm: PGNiG S.A. KSG 2. strony internetowe: www.ekologika.pl www.biomasa.org www.mojaenergia.pl/strony/1/i/336.php 3. Mokrzycki E.: Podstawy gospodarki surowcami energetycznymi . Kraków 2005.
330