Zwangsarbeit Und Autobahn Zwischen Frankfurt (Oder) Und Poznań 1940–1945
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
1 Matthias Diefenbach, Michał Maćkowiak Zwangsarbeit und Autobahn zwischen Frankfurt (Oder) und Poznań 1940–1945 Die nationalsozialistischen Arbeitslager entlang der Reichsautobahnbaustelle für Juden, sowjetische Kriegsgefangene, Polizeihäftlinge und andere Zwangsarbeiter Praca przymusowa i autostrada między Frankfurtem nad Odrą a Poznaniem 1940–1945 Niemieckie nazistowskie obozy pracy dla Żydów, sowieckich jeńców wojennych, więźniów policyjnych i innych pracowników przymusowych wzdłuż budowanej Autostrady Rzeszy Frankfurt (Oder) – Poznań 2017 2 Alle Rechte vorbehalten. Dieses Werk einschließlich aller seiner Teile ist urheberrechtlich geschützt. Jede Verwertung außerhalb der Grenzen des Urhebergesetzes ohne schriftliche Zustimmung des Herausgebers ist unzulässig und strafbar. Das gilt insbesondere für Nachdruck, auch auszugsweise, Reproduktion, Vervielfältigung, Überset- zung, Mikroverfilmung sowie Digitalisierung oder Einspeicherung und Verarbeitung auf Tonträgern und in elektronischen Systemen aller Art. / Wszelkie prawa zastrzeżone. Publikacja ta chroniona jest prawami autorskimi. Publikacja ani żadna jej część nie może być przedrukowywana ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie, magnetycznie lub w innej formie bez pisemnej zgody Wydawcy. Projektkoordination und Redaktion / Koordynacja projektu i redakcja: Matthias Diefenbach Recherchen / Badania historyczne: Matthias Diefenbach, Michał Maćkowiak, Sławomir Milejski, Anna Ziółkowska, Rafał Rzeszuto, Mieczysław Janas Ergänzende Archivrecherchen / Badania uzupełniające: Katarzyna Meller, Robert Piotrowski Ergänzende Fotorabeiten / Zdjęcia uzupełniające: Adam Czerneńko, Sławomir Milejski, Rafał Rzeszuto, Janina Marie Diefenbach, Wojciech Walasiak, Raphael Jung Übersetzung Deutsch-Polnisch, Polnisch-Deutsch / Tłumaczenia z języka polskiego i niemieckiego: Magdalena Abraham-Diefenbach, Maciej Rokita, Jan Musekamp Lektorat der deutschsprachigen Version / Lektorat wersji niemieckojęzycznej: Annekathrin Tschäpe, Jan Musekamp Lektorat der polnischsprachigen Version / Lektorat wersji polskojęzycznej: Lidia Zessin-Jurek, Małgorzata Murao Satz und Layout / Opracowanie graficzne i skład: Piktogram Polska, Tomasz Stefański, Piotr Korski Herausgebende Institution / Wydawca: Institut für angewandte Geschichte – Gesellschaft und Wissenschaft im Dialog e.V. / Instytut Historii Stosowanej – Społeczeństwo i Nauka w Dialogu Große Scharrnstraße 59, 15230 Frankfurt (Oder), www.instytut.net ISBN: 978-83-64707-22-3 Ein Projekt des Instituts für angewandte Geschichte – Gesellschaft und Wissenschaft im Dialog e.V. und des Museums für die Opfer des Nationalsozialismus in Żabikowo, gefördert durch die Stiftung „Erinnerung, Verantwortung und Zukunft” und die Stiftung für deutsch-polnische Zusammenarbeit. Projekt Instytutu Historii Stosowanej – Nauka i Społeczeństwo w Dialogu we Frankfurcie nad Odrą i Muzeum Martyrologicznego w Żabikowie, finansowany ze środków Fundacji „Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość” oraz Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej. 3 inhaltsverzeichnis / spis treści Einleitung / Wprowadzenie ..................................................................... 5 1-3 Güldendorf I, II, III ..............................................................................28 Brieskow-Finkenheerd ...........................................................................34 Danksagung / Podziękowania ................................................................7 4 Schwetig (Oderblick) ............................................................................38 5 Grundheide ..............................................................................................48 Die Gründe für den Autobahnbau Frankfurt an der Oder 6 Neuendorfer Gestell ..............................................................................52 – Poznań im Dritten Reich / Dlaczego w III Rzeszy Rzepin (Reppen) ........................................................................................55 budowano autostradę z Frankfurt nad Odrą do Poznania .......... 9 7 Reppen .......................................................................................................60 8 Kreuzsee ....................................................................................................61 Anna Ziółkowska, Geschichte des Reichsautobahnbaus 9 Beelitz ........................................................................................................66 und der Rekrutierung jüdischer Arbeiter in Großpolen / 10 Pinnow .....................................................................................................67 Historia budowy autostrady Rzeszy i rekrutacja 11 Sternberg ..................................................................................................70 żydowskich pracowników na terenie Wielkopolski .....................15 12 Wallwitz .................................................................................................... 73 13 Spiegelberg .............................................................................................76 Multiperspektivität und Quellenlage / 14 Lagower See / Grunow ...................................................................... 80 Wieloperspektywiczność a stan źródeł .............................................21 15 Selchow ....................................................................................................84 16 Liebenau I ...............................................................................................86 Legende / Legenda ....................................................................................26 17 Liebenau II ..............................................................................................88 inhaltsverzeichnis / spis treści 4 Jezioro Paklicko Wielkie (Packlitzsee) .............................................90 32 Marienberg .......................................................................................... 126 18 Jordan .......................................................................................................91 33 Poggenburg .......................................................................................... 128 19 Leimnitz ...................................................................................................92 34 Lobau ...................................................................................................... 131 20 Brätz .........................................................................................................96 35 Luisenhain I ........................................................................................ 133 21 Rogsen .....................................................................................................101 36 Luisenhain II ...................................................................................... 133 22 Tirschtiegel .......................................................................................... 102 37 Kreising ................................................................................................. 134 23 Deutschhöhe .......................................................................................104 24 Wiesengrund .......................................................................................106 Die Erinnerung an Zwangsarbeit zwischen Frankfurt (Oder) 25 Buchwerder Forst ...............................................................................110 und Poznań / Pamięć o pracy przymusowej między 26 Hardt .......................................................................................................116 Frankfurtem nad Odrą a Poznaniem ............................................... 139 27 Fahlenfeld ..............................................................................................119 28 Freudenau ............................................................................................120 Anmerkungen / Przypisy ..................................................................... 156 29 Wolfenweiler-Otusch ........................................................................ 121 30 Wiesenwinkel ......................................................................................124 Projektpartner / Partnerzy projektu ................................................158 31 Kahlfelde ................................................................................................ 125 5 einleitung wprowadzenie Die Autobahn Frankfurt (Oder) päischen Ländern. Nur ein kleiner Teil Autostrada, którą dziś możemy je- • Polscy i francuscy jeńcy wojenni. – Poznań, wie wir sie heute befahren von ihnen erlebte das Kriegsende. chać z Poznania do Frankfurtu nad • Radzieckich jeńców wojennych, któ- können, wurde in drei Zeitabschnitten • Polnische und französische Kriegs- Odrą, została zbudowana w trzech eta- rzy przez nazistów byli traktowani gebaut. In den 1950er Jahren entstand, gefangene. pach. W latach 50. XX wieku w ramach podobnie jak Żydzi jako podludzie als binationales deutsch-polnisches • Sowjetische Kriegsgefangene, von polsko-niemieckiego projektu powstał i których warunki życia i pracy stały Projekt, die Oderbrücke für die Auto- den Nationalsozialisten wie die Ju- most autostradowy na Odrze i jednopa- w sprzeczności z wszelkim prawem bahn und der einspurige Abschnitt von den als Untermenschen betrach- smowy odcinek z Frankfurtu nad Odrą- międzynarodowym i wojennym. Ich Frankfurt-Markendorf bis Rzepin. 2003 tet, deren Lebens- und Arbeitsbe- -Markendorf