J-H-De Feu Uter
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
EciLEtigEt#Dff \A/GDRDEN DOOR J-H-DE FEU UTER GEVLEUGELDE WOORDEN GEVLEUGELDE WOORDEX VERZAMELING VAN BEKENDE CITATEN, SPREEKWOORDEN EN ZEGSWIJZEN IN VERSCHILLENDE TALEN (NEDERLANDSCH, FRANSCH, DUITSCH, ENGELSCH, ITALIAANSCH, SPAANSCH, LATIJN EN GRIEKSCH) ZOOVEEL MOGELIJK MET OPGAVE VAN DEN OORSPRONG EN MET DE VERTALING IN HET NEDERLANDSCH BIJEENGEBRACUT DOOR J. H. DE RUYTER VIERDE, VERMEERDERDE EN VERBETERDE DRUK ........,...,,,,,..1.0....M... AMSTERDAM H. J. W. BECHT BOEK-, COURANT- EN STEENDRUKKEKIJ G. J. TnIEME, NIJMEGEN. VOORWOORD. Bij citaten uit werken, die door den schrijver zelf in deelen zijn gesplitst, is het bedoelde deel meestal door Romeinsche cijfers aangegeven. Zoo beteekent La Fontaine, Fables VII, 13. Les deux cogs, dat deze fabel in La Fontaine, boek VII onder No. 13 te vinden is. Bij tooneelstukken zijn het bedrijf en het tooneel door een gewoon cijfer aangegeven. Zoo beteekent Shakespeare, Henry IV, I, 4, 2, dat het bedoelde citaat te vinden is in Shakespeare's tooneelstuk Hen- drik de Vierde, I e gedeelte, 4e bedrijf, 2e tooneel. In het algemeen is in dit werk de spelling gevolgd, waarvan men bij de beste en nieuwste uitgaven der geciteerde schrijvers gebruik gemaakt heeft. Vandaar dat bijv. de citaten uit Cats volgens de oorspron- kelijke spelling, die van Goethe volgens de nieuwste orthographie geschreven zijn. In navolging van bekende buitenlandsche werken van denzelfden aard, heb ik mij niet angstvallig bepaald tot die uitdrukkingen, welke alleen in den engsten zin van het woord tot de citaten gerekend VIII kunnen worden, maar heb ik ook uitdrukkingen opgenomen, welke, zonder eigenlijk gevleugelde woorden to zijn, veelvuldig in de hedendaagsche spreek- en schrijftaal voorkomen. Zelfs heb ik aan enkele algemeen bekende dichtregelen een plants verleend. 1k meende, dat deze ruime opvatting van mijn taak den gebruikers niet anders dan aangenaam kon zijn. Bij de bepaling van den oorsprong der vreemde citaten heb ik o. a. een dankbaar gebruik gemaakt van de bekende werken van Adagiarius, Bachmann en Fournier. Het werk is bestemd voor hen, die aan een eenvoudige, gemakkelijke ingerichte verzameling de voorkeur geven boven de omvangrijke, weten- schappelijke en daardoor kostbare uitgaven, welke in het binnen- en buitenland op dit gebied ver- schenen zijn. DE SAMENSTELLÈR, Aan de vruchten kent men den boom. MATTHEUS 7 vers 20, MATTHEUS 12 vers 33. LUKAS 6 vers 44. (Gewijzigd.) Aan een boom, zoo vol geladen, Mist men vijf, zes pruimpjes niet. VAN ALPHEN, De pruimenboom. Ab alio exspectes, alteri quad feceris. Wat gij den een doet, kunt gij van den ander verwachten. PUBLILIUS Slams, Sententiae A Berlin ! Leuze der Franschen bij het uitbreken van Naar Berlijn! den Fransch-Duitschen. oorlog (1870). Ab hoc et ab hac. In het wild. Zonder orde of regel. Ab initio. Van het begin af. Ab Jove principium. Van Jupiter zij ons begin. Laten we met het voornaamste beginnen. VERGILIUS, Bucolica 3, 6o. Ab origine. Van den oorsprong af. Ab ovo. Van het ei (d. i. van het begin) af. HORATIUS, Epistola ad Pisones 147. Horatius zegt: Nec gemino bellum Trojanum orditur ab ovo, d. i. Ook begint hij (Homerus) den Trojaan- schen krijg niet met de beide eieren (van Leda). Volgens de fabel namelijk legde Leda, gemalin van Tyndareus, door Zeus in de gedaante van een zwaan genaderd, twee eieren, uit een. waarvan Helena voortkwam. De schaking van deze door Paris was, zooals bekend is, de aanleiding tot den Trojaanschen oorlog. Horatius nu prijst het in de bovenstaande uitdrukking in Homerus, dat hij den tact gehad heeft om, toen hij dezen krijg bezong, de zaak niet van het tweetal eieren van Leda of van de geboorte van Helena af, op te halen. Ab ovo usque ad mala. Van het ei tot de appelen (van 't begin tot het einde). HORATIUS, Satirae 1, 3, 6. Abrahams schoot. In een rustigen en genoeglijken toestand. LUKAS 16 vers 22 Toespeling op de gewoonte der Oosterlingen om bij den maaitijd aan te liggen op rustbedden, waarbij het hoofd van den een tegen de borst van zijn buurman rusten kon. Zie ook : Matthews 8 vers 12 en Johan- nes 1 vers 18. Gevleugelde woorden. x 2 Absens carens. De afwezige krijgt niets. — Wie afwezig is, telt niet merle. Absit invidia verbo. Livius, Ab urbe condita libri 9, 19, 15 e.e. of Absit invidia. Nijd (onwil, aanstoot) blijve verre van het woord, d. i. mogen mijne woorden geen aanstoot geven, mogen mijne woorden niet als grootspraak opgevat worden, zonder roem gesproken. CURTIUS, Historia Alexandri Magni, IO, 2, 24 ; vgl. I 0, 9, 6. Absit reverentia vero. Verschooning blijve verre van de waarheid. — Men verzwijge de waarheid niet. uit consideratie. OVIDIUS, Heroides 5, I I. Ab uno disce omnes. Zie: Crimine ab uno etc. Ab urbe condita (a. u. C.). Van den bouw der stad, d. i. van de stichting van Rome af. (Het jaar 753 v. C.). Abusus non tollit usum. Het misbruik heft het gebruik niet op (maakt het gebruik nog niet ongeoorloofd). A cane non magno saepe tenetur aper. Door een niet grooten hond wordt dikwijls een zwijn gevangen. — Men kan niet weten, hoe een koe een haas vangt. OVIDIUS, Remedia amoris 422. Acceptissima semper munera sunt, auctor quae pretiosa facit. Het meest geliefd plegen die geschenken te zijn, Welke hun waarde ontleenen aan den persoon van den gever. OVIDIUS, Heroides 16 (17), 71 sq. Accessorium sequitur suum principale. De bijzaak volgt de hoofdzaak (waartoe zij behoort). — Wien de hoofdzaak toe- behoort, dien komt ook de bijzaak toe, b.v. wie het schaap heeft, heeft de wol. Accidit in puncto, quod non speratur in anno. Datgene, waarop men niet durft hopen in een jaar, gebeurt soms in een oogenblik. Accipe quam primum, brevis est occasio lucri. Neem zoo snel mogelijk aan (wat u aangeboden wordt), de gelegenheid om winst te halen duurt kort. — Men moet het ijzer smeden, terwijI het heet is. MARTIALIS, Epigrammata 8, 9, 3. Ach, des Lebens schOnste Feier, Endigt auch den Lebensmai. Ach, het schoonste feest van 't leven (het huwelijk) Maakt ook een einde aan 's levens Mei (de jeugd). SCHILLER, Das Lied von der Glocke. Ach Gott ! die Kunst ist lang, Und kurz ist unser Leben. Ach God ! de kunst is lang, En kort is ons leven. GOETHE, Faust I, I. Zie ook : Ars longa, vita brevis. Ach, waren alle menschen wijs En wilden daerbij wel! De Aerd' waer haer een Paradijs ! Nu isse meest een Het. DIRE RA FAELSZ. CAMPHUYSEN, Mayschen morgenstondt. 3 A cruce salus. Verlossing door het kruis (van Jezus). Acti labores jucundi. Zie : jucundi acti labores. Actori (affirmanti) incumbit probatio. Den aanklager (hem, die jets beweert) is het bewijs opgelegd. — De aanklager (hij, die jets beweert) is het bewijs schuldig. Actum agere. Zich aftobben aan een afgedane zaak. — Stroo dorschen. TERENTIUS, Phormio 2, 3, 72 (419) (actam ne agas). Acu tetigisti. Zie : Tetigisti acu. Ad aperturam libri. Bij 't openslaan van 't bock, 't bock op goed geluk openslaande, bijv. : Weinigen kunnen oude schrijvers verklaren ad aperturam 1 i b r i. Ad augusta per angusta. Zie : Per angusta, ad augusta. Ad Calendas grecas. Tegen de Grieksche calendae. Calendae = eerste dag der maand bij de Romeinen. De Grleken hadden geene Calendae. (Op St.-jutmis, als de kalveren op 't ijs dansen. Nooit.) Ad captandum vulgus. Om het gemeen te vangen. Adeo in teneris consuescere multum est. Van zooveel belang is het, in zijn jeugd aan iets gewend te worden. VERGILIUS, ' Georgica 2, 272. Ad extremum. Ten laatste. Eindelijk. Ad finem. Tot het einde. Ad fundum. Tot op den bodem (een glas ledigen). Men hoort ook wel: Ad fundum usque. Ad gloriam. Voor den roem. Ad hoc. Tot dit, tot dit bepaalde doel, (bijv. de commissie ad hoc, de commissie, die voor een bepaald doel is samengesteld). Ad hominem. Zie : Argumentum ad hominum. Adhuc sub judice lis est. Het geschil is nog onder (handers van) den rechter. Hierover zijn de geleerden 't nog niet eens. HORATIUS, Ars poetica 78. Gewoonlijk citeert men : Grammatici certant et adhuc sub judice lis est. Zie aldaar. 4 Adhuc tua messis in herba est. Uw oogst staat nog in den halm. — Er moet nog heel wat water door den Rijn vloeien. OVIDIUS, Herides 16(17), 263. Adieu, canaux, canards, canaille ! Vaarwel, vaarten, eenden, gemeen yolk! Woord van Voltaire bij zijn vertrek uit Holland. Mêmoires de Madme D'OBERKIRCH. Ad incitas redactus. Vastgezet. Tot het uiterste gebracht. I n c i t u s = onbeweeglijk, van een Steen (c,,,a 1 x) in het damspel, dies men niet meer verzetten kan. Vandaar: Ad i n c i t as (c a l c e s) r e d a c t us = Tot het uiterste gebracht. Vastgezet. Ad interim. Tusschentijds. Ad infinitum. Tot in het oneindige. Ad libitum. Naar believen. Ad litteram. Volgens de letter. Ad majorem Dei gloriam. Tot meerdere eere Gods. „Canones et decreta oecumenici Concilii Tridentini" 1545-1563. (Devies van de Orde der Jezuieten.) Ad modum Minelli. Op de wlize van Minellius. Deze uitdrukking heeft betrekking op Minellius, den in 1683 overleden rector van het Erasmiaansoh gymnasium te Rotterdam, die door zijne uitgaven der oude schrijvers, met omschrijving of woordelijke vertaling van den tekst voorzien, de gemakzucht of beperkte vermogens der gebruikers eenigszins te gemoet kwam. Ad mores natura recurrit damnatos. De natuur keert terug tot de veroordeelde zeden. — De natuur is sterker dan de leer. JUVENALIS, Satirae 13, 239 sq. Ad nauseam. Tot walgens toe. Ad patibulum! Naar de galg! Stopwoord van den Vlaamschen rechtsgeleerde Hessels, lid van den Spaanschen bloedraad, ook wel, o. a. door Bilderdijk, aan De Vargas toegeschreven. Ad patres. Tot de vaderen (gaan), sterven. Ad perpetuam rei memoriam. Tot eeuwige gedachtenis van de zaak. 5 Ad referendum. Om er bericht van te geven.