Âşık Karaoğlan'ın Şiirlerinde Babalar
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ve onları tanıtmaktır. Bunların sayısı hiç de ÂŞIK KARAOĞLAN’IN ŞİİRLERİNDE azımsanmayacak hacimdedir. BABALAR Asıl konuya geçmeden önce Karaoğlan’ı tanıtalım. Yrd. Doç. Dr.. Doğan KAYA* XVIII. yüzyılın en büyük Özet: ozanlarındandır. 1690’de Zara’nın Akören XVIII. Yüzyılda yaşayan ve bugüne köyünde doğmuştur. 1765 yılında kadar adı pek duyulmamış Karaoğlan, Akören’de vefat etmiştir. Akören köyü, Sivas’ın Zara ilçesindendir. Dört yüz kadar Sivas’ı Erzincan, Erzurum, Azerbaycan’a şiiri vardır. Şiirlerinde daha ziyade gurbet bağlayan tarihî “İpekyolu” üzerindedir ve ve inanç konusunu işlemiştir. Zara, Yapak, Kemeriz, Eymir, Karacahisar, İlice Doğanşar, Hafik ve Almus’ta yatan ulu ve Kuşçu köyleri ile komşudur. Köyün zatlardan da sık sık söz etmiştir. Verdiği yakınlarından olan ve yakın zamanlara bilgiler tarihe ışık tutacak niteliktedir. kadar var olan “Menzil Hanı” İpek Yolu’ndan gelip geçenlerin konakladığı ve bu arada kültür alışverişinin yoğun olduğu Summary: bir mekân idi. Bilindiği gibi hanlar, farklı Karaoğlan, from Zara of Sivas, has kültürlerden çok sayıda insanın, kısa süreli lived in 17th century. Although there are de olsa konakladığı, bir kültür birikiminin approximately 400 poems attributed to him, oluştuğu mekân olup kültürümüzde başlı he has not been widely known until today. başına önemli bir yere sahiptir. Bu When we look at the main subjects in his bakımdan, Akören’de asırlardan beri Orta- poems, we generally see "gurbet" (being Asya’ya ait bilgilerin yaşadığı yüzyılda, away from home and its emotional Karaoğlan’ın şiirlerine konu olmuştur. consequences) and religional issues. Also Karaoğlan, çocukluğunu katıldığı he often mentions Muslim saints who are herfenelerde saz eşliğinde anlatılan buried in Zara, Doğanşar, Hafik, Almus. hikâyeler dinleyerek geçirmiştir. Bunların The knowledge we attain from his poems başında da Bamsı Beyrek hikâyesi gelir. enlightens the related period in history. Çok geçmeden kendisi de saz çalmayı öğrenmiştir. Bilhassa Menzil Hanı’na Anahtar kelimeler: Karaoğlan, şiir, gelenlere saz çalıp şiirlerini okuma imkânı ulu zatlar bulmuştur. ………………… Daha ziyade yaşadığı coğrafyada ün Karaoğlan, XVIII. yüzyılda yaşamış kazanan Karaoğlan’ın alatımı duru ve ve ileride adından sıkça söz ettireceğine sadedir. Şiirlerinde Anadolu Türkçesini inandığımız bir ozanımızdır. Uzun yıllar nakış nakış işlemiştir. Dili o kadar sadedir üzerinde çalıştığımız ve tamamladığımız ki, şiirlerini okuyanlar onu günümüz “XVIII. Yüzyılın En Büyük Ozanı şairlerinden birisi sayar. İnancını, Karaoğlan” adlı kitabımızda onu bütün duygusunu, arzusunu, düşüncesini başarıyla yönleriyle değerlendirdiğimiz için burada dile getirmiştir. Bunu yaparken asla eni-konu üzerinde durmayacağız. Çünkü bu yapmacığa kaçmamıştır. Bu kadar güçlü yazıdaki amacımız; şiirlerinde yer verdiği, olmasına rağmen ününü bütün yurt sathına Sivas’ın Zara ve Hafik ilçelerinde yatmakta yayamamasının sebebi, Eşkıya Kargılı olan erenler ve babalardan haberdar etmek Murat’ın ağına düşmüş olmasıdır. Kargılı Murat öldürüldükten sonra, adamlarının bir * C. Ü. Fen-Ed. Fak. Türk Dili ve Ed. Böl. Öğr. kısmı hapsedilmiş, bir kısmı da sürgüne Üyesi. 58 140/SİVAS gönderilmiştir. Karaoğlan da sürgüne gönderilenler arasındadır ve Tokat’ta … sürgün edilmiştir. Bu yüzdendir ki, Kimi Karaoğlan’ın şiirlerinde sözünü ettiği zaman Karacaoğlan’daki sevgi derinliğini, baba, dede, veli gibi şahsiyetlerin başlıcası kimi zaman Dadaloğlu’ndaki coşkuyu, şunlardır: Seyranî’deki pervasızlığı, Ruhsatî’deki Abdal Musa, Abdul Baba, Abdul Gazi, Anadolu insanının tabiiliğini ve saflığını, Abdulkadir, Adem Veli, Ağlayan Baba, Ahi kimi zaman da Yunus’taki inancın Emir, Ahmet Hacı, Ahmet Turan Gazi, güzelliğini ve zenginliğini yakalamıştır. Pek Baba Cafer, Bahattin Veli, Balım Sultan, çok şiiri tespit edilemediği için Belek Baba, Cafer Tayyâr, Cura Baba, kaybolmuştur. Elimizde üç yüz kadar şiiri Cuva Baba, Çeltek Baba, Çevgan Baba, mevcuttur. Bunların orijinali Eymir Çıngır Baba, Çoban Baba / Çoban Veli, köyünden Molla Hasan’da idi. Vefatından Çörmük Baba, Dede Korkut, Derviş Baba, sonra çocuklarının eline geçmiş ve onlar da Doğanşah Baba, Doksan bin evliya, Duman Almanya’ya gitmişler. Şiirleri Molla Hasan Baba, Elma Baba / Gazi, Emir Baba, Latin Alfabesine aktarmıştır. Mevcut Erenler, Fakı Baba, Gani Baba, Gazi Baba, şiirleriyle dahi hak ettiği dereceyi alacağına Gaziler, Gül Abdal, Hacı Bayram Veli, inanıyoruz. Şiirleri yaşadığı zamanı Hacı Bektaş Veli, Hasan Baba, Haşim aktarması yönünden bir bakıma belge Baba, Hızır Baba, Hızır–İlyas, Himmet hüviyetindedir. Baba, Horasan erleri / pirleri, Hubyâr Sultan / Baba, Huğ Baba, Hüseyin Gazi, Sözü edilen ulu kişiler şu özellikleriyle İmam Ali, İmam Hasan , İmam Rıza, dikkatimizi çekmektedir: Kanber Baba, Kara Baba / Gazi, Kara *Çoğu medetname tarzındadır. Yakup, Kepez Baba / Gazi, Keşmen Baba / Gazi, Kırklar, Kızıl Baba / Gazi, Koşa Baba *Bir kısmı aynı zamanda gazidir: Elma / Gazi, Koyun Baba, Köse Baba, Köse Baba / Gazi, Gazi Baba, Hüseyin Gazi, Yakup, Kuşçu Hasan, Kümbet Baba, Küpe Kara Gazi, Kepez Baba / Gazi, Keşmen Baba / Gazi / Küpeli, Melül Baba, Mevlânâ, Baba / Gazi, Kızıl Baba / Gazi, Koşa Baba / Osman Gazi, Pir Adem, Pir Gani, Pir Gazi, Küpe Baba / Gazi, Osman Gazi, Piri Köçek, Piri Baba / Gazi, Sarı Saltık, Seyyit Baba / Gazi, Battal Gazi, Selman Farisî, Seyit Cuma, *Bir kısmı kadındır: Sultan Bacı, Yedi Seyit Cuva, Seyit Mahmut, Sultan Bacı, kızlar. Sultan Hızır, Sultan Hubyâr, Sultan *Bir kısmı ünü büyük coğrafyaya Yalıncak, Kızıl Deli, Şah Süleyman, Şahin yayılmış isimlerdir: On İki İmam içinde Baba, Şem Baba, Şemmas Baba, Şemsi zikredilen simalar (İmam Ali, İmam Hasan, Baba, Şeyh Bahaddin, Şeyh Mahmud, Şeyh İmam Hüseyin, İmam Rıza… ), Veysel Merzuban Veli , Şeyh Yakub, Şıh İskender, Karanî, Seyit Battal Gazi, Yunus, Hacı Torluk Baba, Veysel Karanî, Ya Hu Dede, Bektaş, Mevlânâ, Balım Sultan, Kızıl Deli, Yalın Baba, Yedi Kardaş, Yedi Kızlar, Selman Farisî. Yediler, Yunus, Zeyne’l-aba. *Bazıları sayılarıyla bilinir: Doksan bin Biz aşağıda kaydettiğimiz bilgilerin er, yediler, yedi kardeş, yedi kızlar. çoğunu Akören köyünden olan Yusuf *Bazıları çeşitli özellikleriyle, Çınar’dan aldık. Yusuf Çınar, 1940 yılında sıfatlarıyla ün kazanmışlardır: Ağlayan Akören’de doğmuştur. İlkokul diplomasını Baba, Çoban Baba / Çoban Veli, Elma okul dışından almış, ancak okumaya ve Baba, Kara Baba / Gazi, Köse Baba, Kuşçu araştırmaya çok meraklı birisidir. Daha Hasan. ziyade tarihi ve dini konulara ilgi duymuş, öğrendiği bilgileri kaydetmiştir. …………………………. Ahmet Hacı: Kendi adıyla anılan köyde yatmaktadır. Abdul Baba: Abdu’l-mecid Sivasi Hazretleridir. 1573-1639 yıllarında Ahmet Turan Gazi: Asıl adı Ahmeri yaşamıştır. Din bilgini ve şairdir. Şiirlerinde Terran’dır. Kabri, Soğuk Çermik’in Şeyhî mahlasını kullanmıştır. Zile’de tepesindedir. Bir çarpışma sırasında bu doğmuş, daha sonra Sivas’a yerleşmiştir. mevkide şehit olduğu için, buraya İstanbul’da vefat etmiş olup mezarı defnedilmiştir. Battal Gazi’ye yenilince, Eyüp’tedir. Müslüman olmuş ve onun silah arkadaşlığını yapmıştır. Abdul Gazi: VIII. yüzyılda yaşamıştır. Asıl adı Abdülvehhab bin Buht-üs-Sünevî Battal Gazi: Seydişehir’de yatan ünlü olan Arap’tır. Peygamberimizin sancaktarı komutandır. ve Battal Gazi’nin silah arkadaşıdır. Ahmet Turan Gazi ile birlikte şehit olduğu, Burhan Baba: Zara’nın güneyinde akarsuyun cesedini şimdiki mevkie Karabel mevkiinde yatmaktadır. 1398 getirdiği, bir rüya sonrası yerinin tespit yılında Akkoyunlular tarafından edildiği anlatılır. Türbesi Yukarıtekke öldürülmüştür. mevkiindedir. Sivas’tan başka İznik, Elazığ’ın Kale köyü, Bayburt, Akşehir gibi Cafer Baba: İstanbul’da Zindankapı’da beldelerde kabir veya makamları vardır. yatmaktadır. (Geniş Bilgi için bkz. : Necati Demir- Cura Baba: İstanbul Kasımpaşa Kutlu Özen, Hz. Peygamberin Sancaktarı semtinde yatmaktadır. Türbenin kitabesinde Abdülvehhab Gazi Hazretleri ve Gaza Pir Sultan Abdal evlâdından olduğu Arkadaşları, Sivas, 1996, 176 s.) yazılıdır. Adem Veli: Şeyh Merzüban Veli’nin Cuva Baba: Karacaören civarında halifelerindendir. Adamfakı köyünde yatmaktadır. yatmaktadır. Çeltek Baba: Sivas’ın Çeltek köyünde Ağlayan Baba / Gazi baba : I. Sultan yatmaktadır. Mezarı köydeki caminin Alaaddin Keykubat’ın askerlerindendir. avlusundadır. Horasan’dan yanındaki asker Akören köyünde şehit düşmüştür. Osman ve müritleriyle büyük mücadeleler sonrası Çekirdek’e ait eski evin kuzeyinde buraya gelip mekan tutmuştur. yatmaktadır. Büyükler bu zata, “Gazi Baba” Cumhuriyetin ilanına kadar civar köylerin demiştir. Perşembe geceleri kabirden öşürü buraya verilmiş, hatta Sivas’tan da inleme sesleri geldiği için bu zata bu isim 9.000 kuruş gönderilirmiş. Yıldızeli’nin verilmiştir. Türbesi yıkılmış olup yeri Salavat köyünde yatmakta olan Seyit Baba, çöplük halindedir. Bir gün Ağlayan Şaban köyündeki Şaban Dede ile kardeştir. Baba’nın yattığı yerin sahibi türbenin içine arı kovanı ile çalı süpürgesi koymuş. Adam, Çevgan Baba: Sivas civarında yatan ertesi gün kovanları ve süpürgelerin bir zattır. atıldığını görmüş. Rüyasında da adama bunların kendisini rahatsız ettiğini Çıngır Baba: Çanakçı mevkiinde söylemiş. Perşembe geceleri inlediği için Maden dağındaki Erenler Tepesi’nde “Ağlayan Baba” olarak tanınmıştır. yatmaktadır. 1243 yılında yapılan Kösedağ savaşında, Pontus krallığından Moğollara geldiğine inanılan erenlerdir. Bunların yardıma gelen Rumlar tarafından şehit çoğunun ehlibeytten olduğu söylenir. edilmiştir. Selçuklu ordusunda komutanlık Horasandaki Müslüman Türklerin kız yapmış Horasanlı zatlardandır. Doğanşar’a evlendirerek