Urz ąd Miasta i Gminy Pilawa

AKTUALIZACJA

PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

DLA GMINY PILAWA

NA LATA 2010 – 2013

Z UWZGL ĘDNIENIEM LAT 2014 - 2017

Pilawa, 2010 Spis tre ści 1. WST ĘP...... 4 2. METODYKA WYKONANIA PLANU ...... 5 3. CHARAKTERYSTYKA GMINY PILAWA ...... 6 3.1. POŁO śENIE GEOGRAFICZNE I ADMINISTRACYJNE ORAZ ZWI ĄZANE Z TYM UWARUNKOWANIA ...... 6 3.2. ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE ...... 8 3.3. UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI , GEOMORFOLOGIA I BUDOWA GEOLOGICZNA ...... 8 3.4. WARUNKI KLIMATYCZNE ...... 9 3.5. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA ...... 10 3.6. SYTUACJA GOSPODARCZA ...... 10 3.7. TURYSTYKA I REKREACJA ...... 11 3.8. DROGI I KOMUNIKACJA ...... 12 3.9. INFRASTRUKTURA TECHNICZNO -IN śYNIERYJNA ...... 12 4. ZAŁO śENIA OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY PILAWA DO 2017 ROKU ...... 15 5. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE U śYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY ...... 18 5.1. OCHRONA PRZYRODY , KRAJOBRAZU I LASÓW ...... 18 5.1.1. Stan wyj ściowy ...... 18 5.1.2. Program działa ń dla sektora: Ochrona przyrody i krajobrazu ...... 20 5.1.3. Program działa ń dla sektora: Lasy ...... 21 5.2. RACJONALNE GOSPODAROWANIE ZASOBAMI WODY ORAZ OCHRONA WÓD ...... 23 5.2.1. Stan wyj ściowy ...... 23 5.2.2. Program działa ń dla sektora: Racjonalne gospodarowanie zasobami wody i ochrona wód ...... 25 5.3. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI ...... 28 5.3.1. Stan wyj ściowy ...... 28 5.3.2. Program działa ń dla sektora: Ochrona powierzchni ziemi ...... 30 5.4. GOSPODAROWANIE ZASOBAMI GEOLOGICZNYMI ...... 31 5.4.1. Stan wyj ściowy ...... 31 5.4.2. Program działa ń dla sektora: Gospodarowanie zasobami geologicznymi ...... 31 6. POPRAWA JAKO ŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO ...... 32 6.1. ŚRODOWISKO A ZDROWIE ...... 32 6.1.1. Stan wyj ściowy ...... 32 6.1.2. Program działa ń dla sektora: Środowisko a zdrowie ...... 33 6.2. JAKO ŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO ...... 35 6.2.1. Stan wyj ściowy ...... 35 6.2.2. Program działa ń dla sektora: Jako ść powietrza atmosferycznego ...... 42 6.3. ODDZIAŁYWANIE HAŁASU I PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH ...... 44 6.3.1. Stan wyj ściowy dla sektora: Hałas ...... 44 6.3.2. Stan wyj ściowy dla sektora: Promieniowanie elektromagnetyczne ...... 45 6.3.3. Program działa ń dla sektora: Oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych ...... 46 7. ZRÓWNOWA śONE WYKORZYSTANIE SUROWIC, MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII ...... 48 7.1. RACJONALIZACJA U śYTKOWANIA WODY DO CELÓW PRODUKCYJNYCH I KONSUMPCYJNYCH ...... 48 7.2. ZMNIEJSZENIE ZU śYCIA ENERGII ...... 49 7.3. WZROST WYKORZYSTANIA ENERGII ZE ŹRÓDEŁ ODNAWIALNYCH ...... 50 7.4. ZMNIEJSZENIE MATERIAŁOCHŁONNO ŚCI I ODPADOWO ŚCI PRODUKCJI ...... 53 8. EDUKACJA EKOLOGICZNA ...... 53 9. POTENCJALNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU ...... 57 10. ZARZ ĄDZANIE OCHRON Ą ŚRODOWISK Ą I PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 58 11. SPOSÓB KONTROLI ORAZ DOKUMENTOWANIA REALIZACJI PROGRAMU ...... 60 ZAŁ ĄCZNIK NR 1 - HARMONOGRAM RZECZOWO FINANSOWY NA LATA 2010 – 2013 ...... 65

2 ZAŁ ĄCZNIK NR 1 - WYBRANE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PRZEDSI ĘWZI ĘĆ INWESTYCYJNYCH I POZAINWESTYCYJNYCH Z ZAKRESU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 75 SPIS TABEL ...... 89 SPIS RYSUNKÓW ...... 89

3

1. Wst ęp

Konstytucja Rzeczypospolitej z dnia 2 kwietnia 1997 roku stanowi, Ŝe Rzeczpospolita Polska zapewnia ochron ę środowiska kieruj ąc si ę zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju. Przyj ęto, Ŝe jednym z najwa Ŝniejszych praw człowieka jest prawo do Ŝycia w czystym środowisku.

Gmina stała si ę kluczow ą stron ą w kształtowaniu jako ści środowiska na administrowanych przez siebie terenach, m.in. przez wydawanie decyzji zwi ązanych z zagospodarowaniem przestrzennym. Dodatkowo, efektywno ść działa ń z zakresu ochrony dziedzictwa przyrodniczego zale Ŝy przede wszystkim od pozyskania zainteresowania i zrozumienia ze strony społeczno ści lokalnych.

Działania kształtuj ące i ochronne, aby były skuteczne, musz ą by ć prowadzone zgodnie programem, sporz ądzonym na podstawie wnikliwej analizy stanu aktualnego, a tak Ŝe uwarunkowa ń prawnych, ekonomicznych i społecznych. Zadanie takie spełnia wieloletni program ochrony środowiska, wykonywany na wszystkich szczeblach administracyjnych: kraju, województwa, powiatu i gminy.

Program ochrony środowiska jest dokumentem wdra Ŝaj ącym zasady Polityki Ekologicznej Pa ństwa i kształtuj ącym długofalow ą polityk ę ochrony środowiska dla gminy. Przedstawione w nim zagadnienia uj ęte są w sposób kompleksowy, z wyznaczeniem celów strategicznych, długo- i krótkoterminowych, a tak Ŝe przyj ęciem zada ń dla wszystkich sektorów ochrony środowiska. Spo śród nich dokonano wyboru najistotniejszych zagadnie ń – priorytetów ekologicznych, których rozwi ązanie przyczyni si ę w najbli Ŝszej przyszło ści do poprawy stanu środowiska na terenie gminy.

Program ochrony środowiska na lata 2010 – 2013 z perspektyw ą na lata 2014 – 2017 dla gminy Pilawa (nazywany dalej Programem ochrony środowiska albo Programem) jest dokumentem planowania strategicznego, zawieraj ącym cele i kierunki polityki prowadzonej przez gminę i okre ślaj ącym wynikaj ące z nich działania.

Tak uj ęty Program będzie wykorzystywany jako:

• podstawowy dokument zarz ądzania gmin ą w zakresie ochrony środowiska, • płaszczyzna koordynacji działa ń zwi ązanych z ochron ą środowiska pomi ędzy: administracj ą publiczn ą, instytucjami i pozarz ądowymi organizacjami ekologicznymi oraz społecze ństwem gminy • podstawa do ubiegania si ę o fundusze celowe ze źródeł krajowych i Unii Europejskiej, • przesłanka do konstruowania bud Ŝetu gminy i wieloletnich planów inwestycyjnych. • wytyczna do tworzenia programów operacyjnych i zawierania kontraktów z innymi jednostkami administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi w działaniach zwi ązanych ze środowiskiem, • instrument promocji zasad zrównowa Ŝonego rozwoju oraz informacji na temat zasobów środowiska przyrodniczego i stanu poszczególnych komponentów środowiska.

Program nie jest dokumentem ingeruj ącym w uprawnienia poszczególnych jednostek administracji rz ądowej i samorz ądowej oraz podmiotów u Ŝytkuj ących środowisko – nie stanowi aktu prawa lokalnego. Nale Ŝy jednak oczekiwa ć, Ŝe poszczególne jego wytyczne i postanowienia b ędą respektowane i uwzgl ędniane w działaniach zwi ązanych z ochron ą środowiska, podejmowanych przez ró Ŝne jednostki, podmioty i instytucje.

Zakłada si ę, Ŝe kształtowanie polityki ekologicznej w gminie Pilawa będzie miało charakter procesu ci ągłego, krocz ącego. Wydawane b ędą kolejne akty prawne, których ustalenia b ędą musiały być uwzgl ędnione w zarz ądzaniu ochron ą środowiska. Obecnie przygotowywane s ą projekty nast ępuj ących ustaw:

4

• o systemie bilansowania i rozliczania wielko ści emisji dwutlenku siarki (SO 2) i tlenków azotu (NO x) dla du Ŝych źródeł spalania, • o zmianie ustawy - Prawo wodne, • o zmianie ustawy o odpadach, • o zmianie ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminie, • o zmianie ustawy - Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, • o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, • o systemie zarz ądzania emisjami gazów cieplarnianych lub innych substancji, • zało Ŝenia do ustawy o zmianie ustawy – prawo geologiczne i górnicze, • zało Ŝenia projektu ustawy o odpadach.

Jako punkt odniesienia dla Programu ochrony środowiska przyj ęto aktualny stan środowiska oraz stan infrastruktury ochrony środowiska na dzie ń 31.12.2008 r., z uwzgl ędnieniem dost ępnych danych za okres 2009 roku. Stan prawny przyj ęto na dzie ń: 31.12.2009 r.

2. Metodyka wykonania Planu

Sposób opracowania Programu został podporz ądkowany metodologii wła ściwej dla planowania strategicznego, polegaj ącej na:

1. Okre śleniu diagnozy stanu środowiska przyrodniczego na terenie gminy Pilawa, zawieraj ącej charakterystyk ę poszczególnych komponentów środowiska wraz z ich ocen ą. 2. Okre śleniu konstruktywnych działa ń maj ących na celu popraw ę stanu aktualnego w zakresie ochrony środowiska poprzez przedstawienie celów strategicznych, celów długo- i krótkoterminowych oraz kierunków działa ń wraz z opracowaniem programów operacyjnych dla poszczególnych segmentów środowiska. przy czym: • cele ekologiczne – cele, po osi ągni ęciu których ma nast ąpi ć poprawa danego elementu środowiska stanowi ący ostateczny efekt podejmowanych działa ń, • kierunki działa ń – kierunki słu Ŝą ce do osi ągni ęcia wyznaczonych celów ekologicznych, • zadania ekologiczne – konkretne przedsi ęwzi ęcia prowadz ące do realizacji wyznaczonych kierunków a tym samym celów ekologicznych. Zadania te maj ą charakter krótkookresowy i winny by ć realizowane a Ŝ do osi ągni ęcia zało Ŝonego celu. 3. Przedstawieniu uwarunkowa ń realizacyjnych Programu w zakresie rozwi ąza ń prawno- instytucjonalnych, źródeł finansowania, systemu zarz ądzania środowiskiem i Programem , 4. Okre śleniu zasad monitorowania efektów wdra Ŝania Programu.

Źródłami informacji dla Programu były materiały uzyskane z Urz ędu Miasta i Gminy Pilawa, Starostwa Powiatowego w Garwolinie, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie, Wojewódzkiego Urz ędu Statystycznego, Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego, Nadle śnictwa, a tak Ŝe prace instytutów i placówek naukowo – badawczych z zakresu ochrony środowiska oraz gospodarki odpadami, jak równie Ŝ dost ępna literatura fachowa.

Struktura Programu oparta jest głównie o zapisy trzech dokumentów, którymi s ą:

1. Ustawa Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z pó źn. zm.) Definiuje ona ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Zgodnie z ustaw ą (Art.14 ust.1 po ś), program ochrony środowiska, na podstawie aktualnego stanu środowiska, okre śla w szczególno ści:

5 • cele ekologiczne, • priorytety ekologiczne, • rodzaj i harmonogram działa ń proekologicznych, środki niezb ędne do osi ągni ęcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe.

2. Polityka ekologiczna pa ństwa w latach 2009 – 2012 z perspektyw ą do roku 2016 , dostosowana do wymaga ń ustawy Prawo ochrony środowiska. Cele i zadania uj ęte w kilku blokach tematycznych: • cele i zadania o charakterze systemowym, • ochrona zasobów naturalnych, • poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego.

3. Wytyczne do sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym , które podaj ą sposób i zakres uwzgl ędniania polityki ekologicznej pa ństwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki co do zawarto ści programów. W gminnym programie powinny by ć uwzgl ędnione: • zadania własne gminy tzn. te przedsi ęwzi ęcia, które b ędą finansowane w cało ści lub cz ęś ciowo ze środków b ędących w dyspozycji gminy, • zadania koordynowane, tzn. finansowane ze środków przedsi ębiorstw oraz ze środków zewn ętrznych, b ędących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego, b ądź instytucji działaj ących na terenie gminy, ale podległych bezpo średnio organom powiatowym, wojewódzkim, b ądź centralnym.

3. Charakterystyka gminy Pilawa

3.1. Poło Ŝenie geograficzne i administracyjne oraz zwi ązane z tym uwarunkowania

Gmina Pilawa poło Ŝona jest w centralno-wschodniej Polsce. Administracyjnie nale Ŝy do Województwa Mazowieckiego i powiatu garwoli ńskiego.

Pod wzgl ędem geograficznym gmina Pilawa le Ŝy w obr ębie mezoregionu Równina Garwoli ńska, będącego cz ęś ci ą makroregionu Niziny Środkowomazowieckiej.

6

Rysunek 1. Usytuowanie gminy Pilawa na tle powiatu garwoli ńskiego (źródło: www.gminy.pl)

Gmina Pilawa zajmuje powierzchni ę 7 721 ha (w tym miasto Pilawa 662 ha), a w 2008 roku zamieszkana była przez 10 561 osób.

W skład Gminy Pilawa wchodzi 11 sołectw oraz miasto – Pilawa, które otrzymało prawa miejskie w 1984 roku. Gmina Pilawa graniczy:

• od północy z gmin ą Siennica, wchodz ącą w skład powiatu mi ńskiego; • od wschodu z gmin ą Parysów; • od południa z gmin ą Garwolin; • od zachodu z gmin ą Osieck i Kołbiel (powiat otwocki).

Główn ą miejscowo ścią gminy jest Pilawa, oddalona o około 56 km od Warszawy. Stanowi ona centrum administracyjno-handlowe, mieszcz ą si ę obiekty u Ŝyteczno ści publicznej i jednostki świadcz ące podstawowe usługi. Tabela 1. Sołectwa i osiedle gminy Pilawa i liczba mieszka ńców (stan na 31.12.2009) Lp. Sołectwo Liczba mieszka ńców w 2009 roku 1. Gocław 800 2. Ja źwiny 504 3. Kalonka 229 4. Lipówki 821 5. Łucznica 178 6. Niesadna 231 7. Niesadna Przecinka 108 8. Puznówka 756 9. Tr ąbki w tym osiedle „Czechy” 2081 10. Wygoda 471 11. śelazna 209 12. Miasto Pilawa 4256 źródło: Urz ąd Miasta i Gminy Pilawa

7 3.2. Zagospodarowanie przestrzenne

Zgodnie z ewidencj ą gruntów Starostwa Powiatowego w Garwolinie z 2009 roku powierzchnia ewidencyjna gminy Pilawa przedstawiała si ę nast ępuj ąco:

• uŜytki rolne – 3673 ha (48 % powierzchni gminy), w tym:

- grunty orne – 2694 ha (35% powierzchni gminy), - łąki - 467 ha (6% powierzchni gminy), - pastwiska – 509 ha (7% powierzchni gminy), - sady- 3 ha (0,04 % powierzchni gminy), • lasy i grunty le śne – 3185 ha (41 % powierzchni gminy), • pozostałe grunty – 863 ha (11 % powierzchni gminy).

Na terenie gminy przewa Ŝa zabudowa jednorodzinna i zagrodowa. Zwarta zabudowa wielorodzinna znajduje si ę jedynie w Osiedlu przy Hucie Szkła „Czechy”.

W strukturze własno ści gruntów dominuje sektor prywatny, około 70% pozostaje w r ękach podmiotów indywidualnych.

3.3. Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia i budowa geologiczna

Rze źba terenu okolic Pilawy jest wynikiem procesów towarzysz ących ruchowi lodowca w okresie plejstocenu, w czasie zlodowacenia środkowopolskiego, w stadiale Warty, a nast ępnie procesów peryglacjalnych (zdarzenia te miały miejsce około 170 – 120 tys. lat pne).

Jest to rze źba mało zró Ŝnicowana, co wyra Ŝa si ę mi ędzy innymi niewielkimi ró Ŝnicami wysoko ści nad poziom morza (npm) od ok 130 m w dolinie Strugi w rejonie wsi Kalonka (cz. północna gminy) do ok. 160 m na szczytach wydm w rejonie wsi Łucznica (cz. południowo-zachodnia gminy).

Powierzchnia gminy jest prawie płaska, o spadkach nie przekraczaj ących 5%. Nieliczne formy morfologiczne pochodzenia naturalnego to wydmy (dochodz ące do ok. 160m n.p.m.) i lokalne dolinki (si ęgaj ące 130m n.p.m.) oraz zagł ębienia (cz ęsto bezodpływowe).

Na szczególn ą uwag ę zasługuj ą wydmy na południe od wsi Łucznica, wykształcone w wyra źnej formie parabolicznej, o wysoko ściach wzgl ędnych przekraczaj ących 10 m. W śród wydm wyst ępuj ą charakterystyczne misy deflacyjne zazwyczaj zabagnione. Doliny lokalne maj ą tu (ze wzgl ędu na wododział) swoje odcinki pocz ątkowe. Jedyn ą zdecydowanie wykształcon ą dolin ą jest dolina Strugi, maj ąca swój pocz ątek w rejonie Puznówki i biegn ąca w kierunku północnym przez Gocław i Zawadk ę do doliny Świdra. Jest ona wci ęta wyra źnie w powierzchni ę wysoczyzny. Jej przeci ętna szeroko ść wynosi ok. 500 m- 1 km, a gł ęboko ść wzgl ędna dochodzi do 10 m. Inne doliny s ą szczególnie wyra źne w zachodniej cz ęś ci gminy (Ja źwiny). W rejonie Puznówki i Niesadnej wyst ępuj ą niewielkie fragmenty wzgórz czołowo-morenowych.

Pod wzgl ędem tektonicznym teren gminy obejmuje syklinorium warszawskie (brze Ŝne) le Ŝą ce bezpo średnio przy brzegu platformy wschodnioeuropejskiej. Wyst ępuj ące w podło Ŝu Synklinorium skały krystaliczne znajduj ą si ę na gł ęboko ściach znacznie wi ększych ni Ŝ w obr ębie platformy i maj ą zmienn ą gł ęboko ść wyst ępowania. W erze paleozoicznej pokrywa osadowa spoczywaj ąca na krystaliniku w synklinorium brze Ŝnym została zaburzona tektonicznie i charakteryzuje si ę zredukowaniem profilów osadów dewo ńskich i karbo ńskich. Na tej powierzchni le Ŝą osady

8 paleogenu, neogenu i czwartorz ędu. W obr ębie gminy utwory paleogenu i neogenu zalegaj ą średnio na gł ęboko ści 100-120 m ppt. Na nich zalegaj ą utwory czwartorz ędowe. S ą to: dwa poziomy glin zlodowacenia południowopolskiego oraz dwa poziomy glin zlodowacenia środkowopolskiego. Poszczególne poziomy oddzielone s ą iłami, mułkami i piaskami zastoiskowymi, najmłodszymi utworami s ą gliny zwałowe, piaski i Ŝwiry lodowcowe oraz wodnolodowcowe. Ł ączna mi ąŜ szo ść utworów czwartorz ędowych na terenie gminy waha si ę od 80 m do ok. 150 m w obr ębie najwy Ŝszych wzniesie ń wysoczyzny.

W warstwie przypowierzchniowej gruntów dominuj ą utwory gliniaste i piaszczysto - gliniaste. Lokalnie wyst ępuj ą:

• organogeniczne utwory (torfy) w dnach dolin i obni Ŝeń, • piaski eoliczne na wydmach.

Warunki dla posadowienia standardowych budowli s ą dobre. Ograniczenia wynikaj ą głównie z niekorzystnych warunków wodnych.

3.4. Warunki klimatyczne

Teren gminy Pilawa posiada przewag ę cech klimatu kontynentalnego, przejawiaj ącego si ę du Ŝą amplitud ą średnich temperatur oraz do ść nagłymi przej ściami pór roku i stosunkowo niewielk ą ilo ści ą opadów.

Średnia roczna temperatura powietrza wynosi ok. 7,5 oC. Średnio w roku jest około 115 dni z przymrozkami (o temperaturze maksymalnej wy Ŝszej od 0oC i temperaturze minimalnej ni Ŝszej od 0oC), 50 dni mro źnych (o temperaturze maksymalnej ni Ŝszej od 0oC), 25 dni bardzo mro źnych (o temperaturze minimalnej ni Ŝszej ni Ŝ 10 oC) oraz 35 dni gor ących (o temperaturze maksymalnej powy Ŝej 25 o C). Na terenie gminy okres bezprzymrozkowy (liczba dni pomi ędzy datami zaniku i pojawiania si ę przymrozków trwa 170 dni, a okres wegetacji (liczba dni o średniej dobowej temperaturze nie ni Ŝszej ni Ŝ 5 oC) - 210 dni. Temperatura powietrza jest elementem klimatu bardzo zmiennym w czasie i przestrzeni. Najwi ększe zró Ŝnicowanie warunków termicznych wyst ępuje mi ędzy dolinami i terenami podmokłymi, a obszarami wyniesionymi o gł ębszym zaleganiu wód gruntowych.

Na obszarze powiatu średnia roczna wilgotno ść powietrza wynosi ok. 78%. Najwi ększ ą wilgotno ści ą powietrza charakteryzuj ą si ę obszary dolin oraz zagł ębie ń terenu. Zwi ązane jest to głównie z płytkim zaleganiem zwierciadła wód gruntowych. Najwi ększe ró Ŝnice wilgotno ści wzgl ędnej pomi ędzy obni Ŝeniami, a terenami wyniesionymi zaznaczają si ę w godzinach wczesnorannych i wieczornych. Średnie roczne zachmurzenie na terenie gminy kształtuje si ę na poziomie 6,5 stopnia pokrycia nieba. Maksymalne roczne zachmurzenie wyst ępuje w listopadzie i wynosi 8 stopni. Od listopada nast ępuje spadek wielko ści zachmurzenia do wyst ępowania minimum rocznego we wrze śniu (5,0). Przeci ętnie w roku jest 45 dni pogodnych i 195 dni pochmurnych.

Średnie roczne sumy opadu atmosferycznego wynosz ą około 550 mm. Najwi ększe miesi ęczne sumy opadów wyst ępuj ą latem - maksimum w lipcu (80mm). Najni Ŝszym opadem charakteryzuj ą si ę miesi ące od stycznia do kwietnia ( średnio miesi ęcznie 30mm).

Na omawianym obszarze przewa Ŝaj ą wiatry południowo-zachodnie i zachodnie. Średnia roczna pr ędko ść wiatru wynosi 3 m/s, co świadczy, Ŝe teren ten jest dobrze przewietrzany. Miejscami zacisznymi s ą tereny poło Ŝone po zawietrznej stronie kompleksów le śnych, polany le śne, wschodnie zbocza dolin i tereny intensywnej zabudowy.

9 Lokalne odkształcenia warunków klimatycznych (w porównaniu z danymi ze stacji IMiGW) wi ąŜą si ę głównie z rze źbą i pokryciem powierzchni terenu. Wi ększe obszary dolin i obni Ŝeń stanowi ą obszary inwersyjne, predysponowane do zalegania chłodnego powietrza. Tereny poło Ŝone po zawietrznej stronie kompleksów le śnych, polany le śne, wschodnie zbocza dolin o kierunku N-S oraz tereny intensywnej zabudowy s ą obszarami zacisznymi.

3.5. Sytuacja demograficzna

Według GUS, ludno ść faktycznie zamieszkuj ąca gmin ę Pilawa wynosiła w 2008 r. 10 561 osób. Zameldowanych było 10 545 osób. Ludno ść gminy systematycznie, aczkolwiek nieznacznie wzrasta – w 1995 gmina liczyła 10 079 mieszka ńców, a w 2000 roku - 10 330 osób.

Ludno ść miasta Pilawa wynosiła w 2008 roku 4 310 osób i od 1995 roku zwi ększyła si ę o 810 osób. Liczba mieszka ńców terenów wiejskich wynosiła w 2008 roku 6 251 osób i zmniejszyła si ę od 1995 roku o 327 osób.

Gęsto ść zaludnienia na terenie gminy wynosi 137 osoby/km 2.

Poza miastem Pilawa najg ęś ciej zaludnione s ą wsie Tr ąbki (349 osób/km 2), Lipówki (154 osoby/km 2), Wygoda (121 osób/km 2).

Na 100 m ęŜ czyzn przypadaj ą 104 kobiety.

W strukturze ekonomicznej ludno ści wyró Ŝnia si ę:

• grup ę przedprodukcyjn ą: >15 lat – stanowi ącą 22,7% populacji gminy, • grup ę produkcyjn ą: kobiety: 15 – 59 lat męŜ czy źni: 15 – 64 lata, stanowi ącą 63,8% populacji gminy, • grup ę poprodukcyjn ą: kobiety: powy Ŝej 60 lat męŜ czy źni powy Ŝej 65 lat, stanowi ącą 13,5% populacji gminy.

Struktura wieku ludno ści gminy Pilawa jest do ść korzystna dla rozwoju tego obszaru. Świadczy o tym relacja ludno ści w wieku produkcyjnym do pozostałych grup wieku oraz stosunkowo niewysoki odsetek ludno ści w wieku poprodukcyjnym.

Przyrost naturalny na terenie gminy jest dodatni i wynosił w 2008 roku 5,2 promila. Ujemne jest natomiast saldo migracji – w 2008 roku wynosiło ono -21 osób.

3.6. Sytuacja gospodarcza

Głównym źródłem utrzymania mieszka ńców gminy s ą pozarolnicze miejsca pracy. Według Narodowego Spisu Powszechnego przeprowadzonego w 2002 roku z pozarolniczych źródeł utrzymuje si ę 67,5 % ogółu mieszka ńców miasta i 59,1 % obszarów wiejskich. Z pracy w rolnictwie utrzymuje si ę jedynie 5,13 % ogólnej liczby mieszka ńców gminy. Wi ększo ść mieszka ńców pracuje w Warszawie lub okolicach. Wielu znajduje zatrudnienie w 618 podmiotach gospodarczych funkcjonuj ących na terenie gminy. Podmioty te to przede wszystkim małe firmy, działaj ące w dziedzinach: handlu, napraw, usług budowlanych, transportu, produkcji, gastronomii.

Aktualnie na terenie gminy funkcjonuj ą 3 wi ększe zakłady przemysłowe: Akzo Nobel Decorative Paints Sp. z o.o. (dawniej: Fabryka Farb i Lakierów "Polifarb SA-Pilaw” i ICI Polska) i jedna z najstarszych na terenie Mazowsza Huta Szkła „Czechy” S.A. w Tr ąbkach. Od maja 2004 r.

10 działalno ść prowadzi Fabryka Klejów Wodnych „National Starch & Chemical” - obecnie Henkel Polska.

Ponadto, na terenie Pilawy funkcjonuj ą mniejsze jednostki gospodarcze: Przedsi ębiorstwo Rozwoju Inicjatyw Ekologicznych „EKO - EUROPA” Sp. z o.o., Zakład Tworzyw Sztucznych FOL-PLAST, Arbol S.c. Przedsi ębiorsto-Prodykcyjno-Usługowo-Handlowe oraz placówka Składnicy Lasów Pa ństwowych Oddział w Siedlcach.

Gmina Pilawa nie ma charakteru rolniczego, co wynika przede wszystkim ze złej jako ści gleb. Wi ększo ść mieszka ńców utrzymuje si ę z pozarolniczych źródeł. W strukturze własno ści przewa Ŝaj ą gospodarstwa małe, o powierzchni nie przekraczaj ącej 5 ha. Od kilkunastu lat zauwa Ŝyć mo Ŝna jednak tendencj ę zwi ększania si ę powierzchni gospodarstw, przy jednoczesnym zmniejszaniu si ę ich liczby.

Podstawowe ro śliny, które uprawia si ę na terenie gminy to:

• Ŝyto - 10,1 % ogólnej powierzchni upraw; • owies - 7,1 % ogólnej powierzchni upraw; • ziemniaki - 3,4 % ogólnej powierzchni upraw.

W hodowli zwierz ąt dominuje trzoda chlewna. Pogłowie bydła z roku na rok zmniejsza si ę.

Mimo i Ŝ produkcja rolna ma niewielkie znaczenie z gospodarce gminy Pilawa, nast ępuje intensyfikacja produkcji ro ślinnej w wyspecjalizowanych gospodarstwach. Jest to efekt poło Ŝenia gminy Pilawa w tak zwanej „strefie Ŝywicielskiej miasta Warszawy”, b ędącej odbiorc ą wielu nieprzetworzonych płodów rolnych.

3.7. Turystyka i rekreacja

Ze wzgl ędu na potencjał zasobów przyrodniczych (lasy, stosunkowo czyste środowisko) gmina Pilawa posiada du Ŝy potencjał rozwoju turystyki, budownictwa mieszkaniowego (stacjonarnego i letniskowego), rolnictwa ekologicznego oraz stwarza korzystne warunki dla rekreacji i wypoczynku, np. jazdy konnej.

Przez teren gminy przebiegaj ą dwa szlaki turystyczne o ł ącznej długo ści 40 km: Szlak Borów Nadwi śla ńskich i szlak na Łuczn ą Gór ę.

Na terenie gminy Pilawa znajduj ą si ę liczne obiekty stanowi ące dziedzictwo kulturowe. S ą to wpisane do rejestru zabytków, prowadzonego przez wojewódzkiego konserwatora zabytków:

• zespół dworski we wsi Tr ąbki z 1838 roku; • drewniany zespół dworca kolejowego z II połowy XIX wieku w Pilawie; • zespół Huty Szkła - budynek hali produkcyjnej, domy osadników i administracji wzniesione w 1836 roku we wsi Tr ąbki; • dwór rodziny Potockich ze starym parkiem lipowym w Łucznicy z około 1840 roku, gdzie obecnie znajduje si ę stowarzyszenie „Akademia Łucznica”.

Spo śród wartościowych obiektów obj ętych ochron ą przyrodnicz ą znalazły si ę tak Ŝe dwa zabytkowe parki z XIX wieku. Jeden z nich znajduje si ę w Łucznicy, drugi w Tr ąbkach z dobrze zachowanym drzewostanem.

11

3.8. Drogi i komunikacja

Poło Ŝona jest na dawnych szlakach handlowych, czego dowodem s ą w obecnym czasie wa Ŝne drogi komunikacyjne takie jak droga krajowa nr 17 Warszawa-Lublin oraz droga wojewódzka Nr 805, łącz ąca Pilaw ę z tras ą Nr 801 Warszawa-Puławy.

Pilawa jest wa Ŝnym w ęzłem kolejowym. Przez gmin ę przebiegaj ą linie kolejowe Warszawa – Lublin (ruch pasa Ŝerski i towarowy), Łuków – Pilawa – Skierniewice (ruch pasa Ŝerski i towarowy) oraz Pilawa – Mi ńsk Mazowiecki – Tłuszcz (ruch towarowy). Infrastruktura drogowa gminy to: • drogi gminne – ogółem 223,8 km (Pilawa – 13,6 km, gmina – 210,2 km) w tym utwardzone – 29,99 km - chodniki ( Pilawa – 6650 mb, gmina – 1516,9 mb) • drogi powiatowe na obszarze gminy – ogółem 27,8 km - w tym o nawierzchni utwardzonej – 25 km; • drogi wojewódzkie na obszarze gminy – 12 km (w pełni utwardzone); • drogi krajowe na obszarze gminy – 7,5 km (w pełni utwardzone).

3.9. Infrastruktura techniczno-in Ŝynieryjna

Gmina Pilawa jest do ść dobrze wyposa Ŝona w poszczególne elementy infrastruktury, aczkolwiek wida ć tu ró Ŝnic ę pomi ędzy miastem a terenami wiejskimi. Miasto Pilawa posiada pełn ą infrastruktur ę techniczn ą w zakresie wodoci ągów, kanalizacji sanitarnej, energetycznej, gazowej i teletechnicznej. Teren gminy w pełnym zakresie (11 sołectw) wyposa Ŝony jest w sie ć energetyczn ą i wodoci ągow ą. Sieci gazowej brakuje w 5 miejscowo ściach a kanalizacyjnej w 9.

Zaopatrzenie w wod ę

Długo ść sieci wodoci ągowej wynosiła (w dniu 31.12.2008 r.) 101 km (dane GUS). Stanowi to wzrost o 2,2 km od roku 2006 i a Ŝ o 24,4 km w stosunku do roku 2000. W 2008 roku funkcjonowało 2 076 sztuk poł ącze ń do budynków mieszkalnych (wzrost o 96 sztuk w stosunku do roku 2006 i o 543 w stosunku do roku 2000). Obecnie korzysta z sieci wodoci ągowej ok. 9470 osób, co stanowi 94% mieszka ńców gminy. W mie ście Pilawa korzysta z wodoci ągu 4156 osób, co stanowi 96,4% mieszka ńców miasta.

W 2008 roku dostarczono gospodarstwom domowym 287,2 dam 3 wody, co stanowi wzrost o 62,9 dam 3 w stosunku do 2006 roku. Zu Ŝycie wody z wodoci ągów na jednego mieszka ńca wynosiło w 2008 roku 27,3 m3, a na jednego odbiorc ę – 32,5 m3. W 2006 roku wynosiło ono odpowiednio: 21,5 m3 oraz 25,8 m3.

Ludno ść gminy korzysta z czterech głównych uj ęć i stacji uzdatniania wody. Wydajno ść rzeczywista urz ądze ń do ujmowania i uzdatniania wody wynosi średnio w ciągu doby ok. 3960 m 3/d i jest ni Ŝsza o ok. 25% od potencjalnej ich wydajno ści, która kształtuje si ę na poziomie ok. 5430 m3/d. Wszystkie wodoci ągi spełniaj ą warunki pozwolenia wodno-prawnego, a uzdatniona woda odpowiada stawianym jej wymaganiom.

Uj ęcia wody znajduj ą si ę w miejscowo ściach:

• uj ęcie Lipówki (uj ęcie komunalne).

12 Uj ęcie wody ze stacj ą uzdatniania we wsi Lipówki, wybudowane zostało w latach 1993-1994. Źródłem wody dla tego uj ęcia s ą trzy studnie wiercone o wydajno ści eksploatacyjnej 100 m 3/h. SUW w Lipówkach z modernizowano w roku 2006 co pozwoliło na podwojenie ilo ści produkowanej wody do 300 m 3/h oraz polepszenie jej jako ści. Ponadto zapewniło osi ągni ęcie lepszych parametrów dostaw wody oraz obni Ŝy koszty jej produkcji. Woda surowa ze studni na przemian z 3 studni dostarczana jest pompami gł ębinowymi do budynku stacji uzdatniania. W pierwszej fazie nast ępuje jej filtrowanie, od Ŝelazianie i odmanganianie. Istnieje mo Ŝliwo ść chlorowania wody w sposób ci ągły lub okresowy. Uzdatniona woda doprowadzana jest do 3 zbiorników o pojemno ści 100 m3 ka Ŝdy sk ąd dostarczana jest do odbiorców na terenie gminy systemem ruroci ągów.

• uj ęcie Niesadna (uj ęcie komunalne).

Oddana do u Ŝytkowania w roku 2005.Woda w tym uj ęciu pobierana jest z jednej studni wierconej ujmuj ącej zasoby IV- rz ędowe. Studnia jest uj ęciem o wydajno ści eksploatacyjnej 37,0 m 3/h i gł ęboko ści 102 m. Uzdatniona woda, poprzez filtrowanie, od Ŝelazianie i odmanganianie i chlorowanie gromadzona jest nast ępnie w dwóch zbiornikach stacji uzdatniania wody o ł ącznej pojemno ści 200m 3, sk ąd dostarczana odbiorcom systemem ruroci ągów.

• uj ęcie Tr ąbki (uj ęcie zakładowe Huty Szkła „Czechy” S.A.).

Uj ęcie zostało wybudowane dla potrzeb huty oraz osiedla mieszkaniowego. Uj ęcie wody nr 1 składa si ę: ze studni gł ębinowej, stacji uzdatniania wody wyposa Ŝonej w od Ŝelaziacze, mieszalniki wodno- powietrzne, hydrofor wraz z pompami II go stopnia i zbiornika wody czystej. Woda ze studni wierconej podawana jest pomp ą gł ębinow ą do stacji uzdatniania wody, st ąd po uzdatnieniu spływa do zbiornika wody czystej. Uj ęcie wody nr 2 składa si ę ze studni gł ębinowej.

• uj ęcie Pilawa (uj ęcie zakładowe ICI Polska Sp. z o.o. - dawniej: Fabryka Farb i Lakierów "Polifarb SA" w Pilawie)

Dla potrzeb zakładu zostało wykonane uj ęcie składaj ące si ę z trzech studni wierconych. Woda pobierana jest dla celów zwi ązanych z produkcj ą w zakładzie oraz dla potrzeb socjalno-bytowych. Woda surowa ze studni na przemian nr 2A i 3 dostarczana jest pompami gł ębinowymi do budynku stacji uzdatniania. W pierwszej fazie nast ępuje jej filtrowanie, od Ŝelazianie i odmanganianie, istnieje mo Ŝliwo ść chlorowania wody w sposób ci ągły lub okresowy. Uzdatniona woda doprowadzana jest do zbiornika wody czystej.

• uj ęcie Jednostki Wojskowej Nr 3758 w Pilawie

Na terenie Jednostki eksploatowane s ą 2 studnie gł ębinowe: studnia nr 2 podstawowa i studnia nr 1 – awaryjna. Woda ze studni gł ębinowej (studnie pracuj ą na zmian ę) doprowadzana jest do stacji uzdatniania wody, a nast ępnie po uzdatnieniu do sieci wodoci ągowej. Stacja wyposa Ŝona jest w nast ępuj ące urz ądzenia: od Ŝelaziacze, hydrofor, spr ęŜ ark ę. Sie ć wodoci ągowa osiedla Jednostki Wojskowej w Pilawie zasilana jest z wodoci ągu gminnego.

Poza ww. na terenie gminy Pilawa znajduj ą si ę inne uj ęcia gł ębinowe:

• na terenie PKP Pilawa, • na terenie Wytwórni Pasz w Pilawie - uj ęcie nieczynne • studnie na terenie szkół podstawowych w Gocławiu i w Ja źwinach - ujęcia nieczynne • na terenie Zakładu Tworzyw Sztucznych „Fol- plast” w Pilawie.

Ludno ść nie obj ęta zorganizowanym systemem zaopatrzenia w wod ę korzysta sporadycznie ze studni kopanych z lokalnych płytko poło Ŝonych warstw wody.

13

Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków

W 2008 roku na terenie gminy funkcjonowało 38,9 km sieci kanalizacyjnej, któr ą ścieki odprowadzane s ą do dwóch komunalnych biologiczno-mechanicznych oczyszczalni ścieków w Pilawie i Tr ąbkach. W 2008 roku czynnych było 980 sztuk poł ącze ń do budynków mieszkalnych (o 833 wi ęcej ni Ŝ w 2000 roku). Ludno ść korzystaj ącą z sieci kanalizacyjnej szacowano w 2008 r. na 4022 osób (38% mieszka ńców gminy), a w 2006 roku – 3912 osób. W 2002 roku dost ęp do kanalizacji zbiorczej miało na terenie całej gminy 2509 osób. W mie ście Pilawa dost ęp do sieci kanalizacyjnej miało w 2008 roku 2 869 osób (66,6%).

W 2008 roku odprowadzono sieci ą kanalizacyjn ą 388,4 dam 3 ścieków (w 2006 roku – 330,2 dam 3, a w 2000 roku – 147,4 dam 3). Ilo ść ścieków oczyszczonych (ł ącznie ze ściekami dowo Ŝonymi i wodami infiltracyjnymi) wynosiła w 2008 roku 236 dam 3 (w 2001 r. – 45 dm 3). Ludno ść obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków wyniosła 6200 osób, w tym 4000 osób to mieszka ńcy miasta Pilawa. W m. Pilawa wg stanu na 31.12.2008r. zawarto 980 umów z mieszka ńcami na zrzut ścieków.

Na terenie gminy Pilawa funkcjonuj ą cztery urz ądzenia do oczyszczania ścieków. Ich wykaz przedstawiono w poni Ŝszej tabeli:

Tabela 2. Oczyszczalnie ścieków w gminie Pilawa (według WIO Ś, stan na dzie ń 31.12.2008 r.)

Jednostka Rodzaj Metoda Odbiornik km Projektowana Lp. Rodzaj ścieków Miejscowo ść organizacyjna oczyszczalni oczyszczania zrzutu przepustowo ść

Zakład Gospodarki K. Pilawski / biologiczna z Komunalnej K. Osiecki / K. podwy Ŝszonym 1. w Pilawie komunalne osad czynny Warszawicki Pilawa 759 usuwaniem oczyszczalnia 4,59 / b.d. / biogenów miejska b.d. ICI POLSKA Spółka z o.o. komunalne, K. Osiecki / w Pilawie 2. biologiczna przemysłowe, zło Ŝe biologiczne Wisła 450 Pilawa opadowe 7,50 / b.d. oczyszczalnia zakładowa Jednostka zło Ŝe biologiczne Wojskowa Nr 3090 biologiczna z tarczowe w Pilawie mo Ŝliwo ści ą komunalne, wspomaganie 3. ziemia 50 KOS-2 chemicznego opadowe oczyszczania: Pilawa oczyszczalnia usuwania fosforu chemiczne str ącanie osiedlowa fosforu/okresowo ZGK w Pilawie Oczyszczalnia Kanał Ścieków w Parysewski / 4. biologiczna komunalne osad czynny 680 Tr ąbkach Świder Tr ąbki oczyszczalnia 12,00 / b.d. miejska

W roku 2008 rozpocz ęto modernizacj ę i rozbudow ę oczyszczalni ścieków w Pilawie. Rozbudowa oczyszczalni wynikła z konieczno ści dostosowania jej do wymogów Unii Europejskiej, a tak Ŝe planami dalszej rozbudowy sieci kanalizacyjnej w Pilawie oraz Lipówkach. W wyniku modernizacji przepustowo ść oczyszczalni zwi ększona zostanie ponad 100% tj. do 1200 m³/d.

Przyj ęto rozwi ązania techniczne z dwoma niezale Ŝnie pracuj ącymi ci ągami technologicznymi wraz z budow ą dwóch nowych reaktorów biologicznych. Istniej ący reaktor wykorzystany zostanie jako zbiornik retencyjny do zatrzymania zwi ększonego napływu wód opadowych i infiltracyjnych

14 przedostaj ących si ę do kanalizacji. Modernizacj ą obj ęto równie Ŝ odbiór ścieków dowo Ŝonych, wst ępne mechaniczne oczyszczanie i odwanianie osadu.

Planuje si ę, Ŝe modernizacja oczyszczalni zako ńczona zostanie w roku 2010.

Zaopatrzenie w ciepło

W gminie Pilawa nie funkcjonuje centralna sie ć ciepłownicza. Na terenie gminy jedynie około 10% mieszka ńców jest zaopatrywanych w ciepło z lokalnych kotłowni. Lokalna sie ć ciepłownicza istnieje w miejscowo ści Tr ąbki gdzie kotłownia zakładowa Huty Szkła „Czechy” S.A. ogrzewa zakład oraz osiedle mieszkaniowe z 431 mieszkaniami. Pozostali mieszka ńcy korzystaj ą z własnych źródeł ciepła – pieców domowych, opalanych gazem, olejem lub paliwem stałym (w ęgiel, koks, brykiety, itp.).

Zaopatrzenie w gaz

Miasto Pilawa, Lipówki, Gocław, Tr ąbki, Puznówka i Wygoda są zgazyfikowane, brakuje natomiast sieci gazowej w pi ęciu sołectwach gminy. Stopie ń zgazyfikowania gminy wynosi 56,53 %.

Tabela 3. Sie ć gazowa na obszarze gminy Pilawa (według MSG, stan na dzie ń 31.12.2008 r.) Długo ść czynnych gazoci ągów Czynne przył ącza Czynne przył ącza bez przył ączy gazowe gazowe Jednostka terytorialna ogółem ogółem ogółem

powiat gmina w metrach w metrach w sztukach Pilawa - miasto 12 926,00 4 571,00 543 garwoli ński Pilawa - obszar wiejski 24 550,40 10 452,15 581 Łącznie 37 476,40 15 023,15 1124 źródło: Urz ąd Miasta i Gminy w Pilawie

Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą

Miasto i gmina Pilawa posiadaj ą na swoim terenie stacj ę transformuj ąco – rozdzielcz ą 110/15 KV/m, zasilan ą dwiema jednotorowymi liniami wysokiego napi ęcia, ł ącz ącymi gmin ę i miasto z zewn ętrznymi sieciami elektroenergetycznymi. Lini ą podstawowego zasilania jest linia relacji: elektrownia Kozienice – Garwolin – Pilawa. Linia rezerwowa biegnie od stacji w Miłosnej przez Mi ńsk Mazowiecki do stacji w Pilawie.

4. Zało Ŝenia ochrony środowiska dla gminy Pilawa do 2017 roku

Naczeln ą zasad ą przyj ętą w Programie ochrony środowiska dla gminy Pilawa jest zasada zrównowa Ŝonego rozwoju umo Ŝliwiaj ącego jak najlepsze zagospodarowanie istniej ącego potencjału gminy (zasobów środowiska, surowców naturalnych, obiektów, sprz ętu, jak i ludzi oraz wiedzy).

Na podstawie kompleksowego raportu o stanie środowiska oraz źródłach jego przekształcenia i zagro Ŝenia przedstawiono propozycj ę działa ń programowych umo Ŝliwiaj ących spełnienie zasady zrównowa Ŝonego rozwoju poprzez koordynacj ę działa ń w sferze gospodarczej, społecznej i środowiskowej.

15 Nadrz ędny cel Programu ochrony środowiska dla gminy Pilawa sformułowano nast ępuj ąco:

Zrównowa Ŝony rozwój gminy Pilawa, gdzie ochrona środowiska i jego walory stanowi ą nierozł ączn ą cz ęść procesów rozwojowych

Spo śród wielu wyznaczonych celów wybrano priorytetowe, których realizacja jest najpilniejsza w nast ępnych latach. Wyboru priorytetów ekologicznych dokonano w oparciu o diagnoz ę stanu poszczególnych komponentów środowiska na terenie gminy, uwarunkowania zewn ętrzne (obowi ązuj ące akty prawne) i wewn ętrzne, a tak Ŝe inne wymagania w zakresie jako ści środowiska.

Wybór priorytetowych przedsi ęwzi ęć ekologicznych na terenie gminy Pilawa na lata 2010-2017 przeprowadzono przy zastosowaniu nast ępuj ących kryteriów organizacyjnych i środowiskowych:

• mo Ŝliwo ść likwidacji lub ograniczenia najpowa Ŝniejszych zagro Ŝeń dla środowiska i zdrowia ludzi, • skala dysproporcji pomi ędzy aktualnym i prognozowanym stanem środowiska, a stanem wymaganym przez prawo, • konieczno ść realizacji przedsi ęwzi ęcia ze wzgl ędów prawnych, a w szczególno ści: zgodno ść z celami i priorytetami ekologicznymi okre ślonymi w Polityce ekologicznej pa ństwa, wymogi wynikaj ące z ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach i ustawy Prawo wodne oraz innych ustaw komplementarnych, zgodno ść z mi ędzynarodowymi zobowi ązaniami Polski w zakresie ochrony środowiska oraz wynegocjowane przez Polsk ę okresy przej ściowe dot. implementacji dyrektyw UE, • wymiar przedsi ęwzi ęcia (ponadlokalny i publiczny), • zaawansowanie przedsi ęwzi ęcia w realizacji, • zabezpieczenie środków na realizacj ę lub mo Ŝliwo ść uzyskania dodatkowych zewn ętrznych środków finansowych (z Unii Europejskiej z innych źródeł zagranicznych lub krajowych), • wieloaspektowo ść efektów przedsi ęwzi ęcia (mo Ŝliwo ść jednoczesnego osi ągni ęcia poprawy stanu środowiska w zakresie kilku elementów środowiska).

Kieruj ąc si ę podanymi powy Ŝej kryteriami, wyznaczono nast ępuj ące cele i zadania priorytetowe dla gminy Pilawa z zakresu ochrony środowiska:

Priorytet 1 Rozbudowa i modernizacja infrastruktury ochrony środowiska, szczególnie w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków

Priorytet 2 Utworzenie spójnego systemu przyrodniczego wraz z ochron ą cennych elementów przyrodniczych

Priorytet 3 Podniesienie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa gminy poprzez wprowadzenie zintegrowanego systemu edukacji ekologicznej

Priorytet 4 Wdra Ŝanie kompleksowego systemu gospodarki odpadami, zgodnie z Planem gospodarki odpadami dla gminy Pilawa poni Ŝej przedstawiono główne problemy ekologiczne na terenie gminy:

16

Tabela 4. Przyczyny i sposoby rozwi ązania problemów środowiskowych na terenie gminy Pilawa Główne przyczyny Ogólne metody w zakresie przeciwdziałania Problem ekologiczny wyst ępowania problemu okre ślonemu problemowi - Nie wszyscy mieszka ńcy - Kontynuowanie prac maj ących na celu dostaw ę Zaopatrzenie ludno ści korzystaj ą z dobrej ludno ści dobrej jako ściowo wody; woda z w wod ę jako ściowo wody ujmowana ze studni gospodarskich jest niskiej jako ści, cz ęsto nie odpowiada normom. - Brak pełnego - Pełne skanalizowanie gminy. Budowa oczyszczalni skanalizowania jednostek przy Hucie Szkła Czechy S.A. Modernizacja Ochrona wód osadniczych na terenie oczyszczalni w Pilawie. Rozbudowa sieci powierzchniowych gminy kanalizacyjnej. Przy zabudowie rozproszonej stosowanie rozwi ąza ń indywidualnych. Ochrona wód - Nieszczelne zbiorniki bez- -Ujmowanie wszystkich powstaj ących ścieków przez podziemnych. od pływowe ścieków. oczyszczalnie (pełne skanalizowanie gminy). - Odprowadzanie ścieków z - Realizacja programu budowy i /lub modernizacji oczyszczalni do rowów oczyszczalni ścieków. melioracyjnych. - Likwidacja niespełniaj ących wymogów ochrony - „dzikie” wysypiska środowiska składowisk odpadów i innych punktów odpadów gromadzenia odpadów. Ochrona powietrza - Funkcjonowanie Huty Szkła -Działania modernizacyjne w zakresie ochrony atmosferycznego „Czechy” i Akzo Nobel powietrza prowadzone przez zakłady przemysłowe Decorative Paints Sp. z o. o. Sukcesywne przechodzenie z paliw stałych na - Powszechne stosowanie paliwa ciekłe i gazowe. w charakterze paliwa w ęgla - Prowadzenie nowych nasadze ń le śnych na terenach kamiennego, problem nieu Ŝytków. niskiej emisji. - Nasilony ruch komunikacyjny drog ą nr 17. - Składowisko odpadów nie - Nawi ązanie ści ślejszej współpracy wszystkich gmin spełniaj ące wymogów powiatu w zakresie gospodarki odpadami. ochrony środowiska. - Ujednolicenie zbiórki odpadów i sposobów - Brak współpracy gmin post ępowania z nimi. Gospodarka odpadami w zakresie gospodarki - Partycypacja gminy w budowie ZZO (składowisko, odpadami komunalnymi. sortownia, kompostownia polowa) - Niski poziom selektywnej - Likwidacja tzw. „dzikich wysypisk” oraz zbiórki. sukcesywne prowadzenie prac rekultywacyjnych. - Obszary prawnie chronione - Działania proekologiczne we wszystkich sektorach. (rezerwaty, parki - Piel ęgnacja szaty ro ślinnej (zabiegi ochronne + Ochrona przyrody krajobrazowe, pomniki ochrona p-po Ŝ). przyrody); - Nasadzenia drzew i krzewów odpornych na zanieczyszczenia pyłowe i gazowe i na szkodniki. - Du Ŝy ruch komunikacyjny - Budowa ekranów i stref izolacyjnych wzdłu Ŝ trasy Hałas tras ą lubelsk ą. nr 17 Warszawa – Lublin w rejonach zabudowy mieszkalnej. - Prowadzenie prac rekultywacyjnych na terenach ska Ŝonych chemikaliami (ICI Polska Sp. z o.o., stacje benzynowe, - Zanieczyszczenie powietrza Ska Ŝenie gleby - Ograniczanie emisji zanieczyszcze ń pyłowych atmosferycznego. i gazowych przez zakłady przemysłowe zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami (dyrektywy unijne, BAT) - Zagospodarowywanie turystyczne najbardziej atrakcyjnych pod wzgl ędem przyrodniczym Turystyka i rekreacja obszarów na terenie gminy. - Popieranie zakładania gospodarstw agroturystycznych.

17

5. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne u Ŝytkowanie zasobów przyrody 5.1. Ochrona przyrody, krajobrazu i lasów 5.1.1. Stan wyj ściowy

Głównym elementem szaty ro ślinnej na terenie gminy Pilawa s ą lasy i grunty le śne, zajmuj ące powierzchni ę 3 185 ha, co stanowi 41% powierzchni gminy. Lasy wyst ępuj ą przede wszystkim w cz ęś ci południowo – zachodniej i północno – wschodniej i tworz ą system terenów o najwy Ŝszym potencjale biotycznym.

Na terenie gminy Pilawa tereny prawnie chronione (ze wzgl ędu na cenne warto ści przyrodnicze) zajmuj ą obszar 4 663,1 ha, co stanowi ponad 60% powierzchni gminy. Zalicza si ę do nich: rezerwat przyrody Rogalec (33,2 ha), Nadwi śla ński Obszar Chronionego Krajobrazu (4 651,0 ha) oraz u Ŝytki ekologiczne (19,0 ha).

Niewielkie fragmenty gminy znajduj ą si ę ponadto w granicach otuliny Mazowieckiego Parku Krajobrazowego.

Rezerwat Rogalec jest rezerwatem florystycznym. Rezerwat, utworzony w 1984 r. jest rezerwatem typu le śnego. Ochronie poddane s ą tu drzewostany na siedliskach olsów i ł ęgów, rzadko wyst ępuj ące na granicy Podlasia i Mazowsza.

Zachodnia i północna cze ść gminy Pilawa poło Ŝona jest w Nadwi śla ńskim Obszarze Chronionego Krajobrazu, który utworzono zgodnie z uchwał ą Nr VII/99/86 z dnia 28.X.1986 r. Wojewódzkiej Rady Narodowej w Siedlcach, opublikowan ą w Dzienniku Urz ędowym Województwa Siedleckiego Nr II poz.30 z 30.XI.1986 r z pó źniejszymi zmianami. Obszar ten zajmuje powierzchni ę 70 070 ha i obejmuje prawobrze Ŝny fragment doliny Wisły. Administracyjnie nale Ŝy on do 11 gmin: trzech z powiatu otwockiego (Kołbiel, Osieck, Sobienie Jeziory), jednej z powiatu mi ńskiego (Siennica) i siedmiu z powiatu garwoli ńskiego (Parysów, Pilawa, Garwolin, Wilga, Łaskarzew, Maciejowie i Sobolew). Tereny Nadwi śla ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu sąsiaduj ące z Wisł ą (poza terenem gminy Pilawa) uwa Ŝa si ę za jeden z najcenniejszych obiektów przyrodniczych w nizinnej cz ęś ci Polski. Na odcinku od Sandomierza do Płocka (w tym równie Ŝ na terenie gmin garwoli ńskich; Maciejowice, Wilga) teren ten w pełni spełnia kryteria wymagane go do zakwalifikowania do ochrony w ramach Konwencji RAMSAR jako obszaru wodno-błotnego o znaczeniu mi ędzynarodowym z lęgowiskami, zimowiskami i szlakami w ędrówek wielu gatunków ptaków. W obszarze tym preferuje si ę utrzymanie zagospodarowania ekstensywnego, z wył ączeniem form uci ąŜ liwych i nadmiernie obci ąŜ aj ących środowisko.

Mazowiecki Park Krajobrazowy im. Czesława Łaszka (MPK) został utworzony zgodnie z rozporz ądzeniem Wojewody Mazowieckiego Nr 38a z dnia 24 stycznia 2001 roku (Dziennik Urz ędowy Województwa Mazowieckiego Nr 13 poz. 118). Zgodnie z ww. rozporz ądzeniem cz ęść gminy Pilawa (okolice wsi Ja źwiny) znajduje si ę w granicach otuliny tego parku, która biegnie od granicy gminy Osieck z gmin ą Pilawa zachodni ą stron ą drogi Augustówka– Ja źwiny (w kierunku południowym) i południow ą stron ą linii kolejowej, w kierunku zachodnim. Teren ten jest cenny przyrodniczo i krajobrazowo ze wzgl ędu na charakterystyczn ą rze źbę terenu (wydmy do 25 m wysoko ści) i niskiego stopnia gospodarczych przekształce ń. Warunki siedliskowe, jakie panuj ą na wydmach, ograniczaj ą wyst ępowanie ro ślin. Rosn ą tu mchy, porosty, trawy, krzewy jałowca i sosny o parasolowatym pokroju. Z czasem wydmy zarastaj ą lasem - wchodzi na nie bór sosnowy z runem chrobotkowo-wrzosowym. Jednym z najcenniejszych obszarów pod wzgl ędem florystycznym w Parku

18 jest poło Ŝone ok. 15 km na północny zachód od Pilawy Bagno Całowanie. W południowej cz ęś ci znajduj ą si ę wilgotne ł ąki i zaro śla bogate w gatunki chronione (stanowisko reliktowego krzewu brzozy niskiej i bogate murawy kserotermiczne). W Parku znajduj ą si ę 34 gatunki ro ślin chronionych, obj ętych ochron ą ścisł ą (np. brzoza niska, bluszcz pospolity, pióropusznik strusi, niektóre widłaki, gr ąŜ el Ŝółta, go ździk piaskowy, zawilec wielkokwiatowy, grzybie ń biały, rosiczka okr ągłolistna, rojnik pospolity, kosaciec syberyjski, liczne porosty - chrobotki), jak i cz ęś ciow ą (płucnica islandzka, porzeczka czarna, kruszyna pospolita, bagno zwyczajne, konwalia majowa, kocanka piaskowa, grzyby - wszystkie gatunki). Park jest ostoj ą kilkudziesi ęciu gatunków ssaków m.in. łosia, wydry, dzika, kuny, borsuka i ponad stu gatunków ptaków w tym: Ŝurawia, bociana czarnego, słonki, myszołowa.

Na terenie gminy Pilawa znajduj ą si ę 2 parki zabytkowe:

• w Łucznicy – park pałacowy • we wsi Tr ąbki – park dworski.

Lasy w gminie Pilawa układaj ą si ę w wyra źne ci ągi:

• o kierunku północny zachód - południe, wi ąŜą cy lasy Mazowieckiego Parku Krajobrazowego z Lasami Garwoli ńskimi. • o kierunku północ-południe, wi ąŜą cy Lasy Garwoli ńskie z dolin ą Świdra, rejonem Kołbieli i dalej z Mi ńskim Obszarem Chronionego Krajobrazu.

Pod wzgl ędem siedliskowym lasów dominuj ą bory sosnowe, zwłaszcza świe Ŝe i mieszane. Na wydmach wykształciły si ę bory suche. Lasy li ściaste, głównie olchowe, zajmuj ą niewielkie powierzchnie, głównie w dolinach i obni Ŝeniach. Nad ciekami i w obni Ŝeniach zachowały si ę płaty łęgu nadrzecznego.

Na terenie gminy s ą dwa z XIX wieku parki (dworski i pałacowy), b ędące pod piecz ą konserwatora zabytków. W dobrym stanie znajduje si ę park pałacowy w Łucznicy a tak Ŝe szata ro ślinna wchodz ąca w skład miejscowego zespołu dworsko-pałacowego. Pierwotny układ zało Ŝenia parkowego jest widoczny pomimo du Ŝej wycinki drzew starych, likwidacji wi ększo ści budynków folwarcznych, deformacji i zniekształce ń na skutek nowych nasadze ń i ogrodze ń. Bardzo du Ŝo drzew zostało wyci ętych od południa, w krajobrazowej cz ęś ci parku. W obecnej sytuacji park zachowany jest jedynie na terenach północnych. Najcenniejszym jego okazem jest kilkusetletni d ąb szypułkowy, z bardzo harmonijnie uformowan ą koron ą. W centrum parku do drzew najstarszych zaliczy ć nale Ŝy: kasztanowiec, dwa jesiony oraz kilka d ębów. Drzewa iglaste reprezentowane s ą kilkoma pi ęknymi egzemplarzami sosny wejmutki, sosny czarnej, dwiema daglezjami i jedn ą sosn ą kanadyjsk ą. Z nowych nasadze ń m.in. pochodz ą d ęby, jesiony, brzozy, lipy i wi ązy.

Na obszarze gminy znajduje si ę pi ęć pomników przyrody – drzew o duŜej warto ści dendrologicznej i krajobrazowej.

Zagro Ŝenia i degradacja

Zagro Ŝenia terenów zieleni, w tym lasów, wi ąŜą si ę z oddziaływaniem czynników naturalnych (np. gradacje owadów, infekcje grzybowe, szkody wyrz ądzone przez zwierzyn ę płow ą, warunki pogodowe), oraz antropogenicznych (zanieczyszczenie wód, powietrza, gleby, zmiany stosunków wodnych, po Ŝary). Ponadto niekorzystnym zjawiskiem jest wzrost urbanizacji i uprzemysłowienia gminy. Du Ŝym zagro Ŝeniem jest nielegalny wyr ąb lasów.

Niekorzystnie wpływa intensywna penetracja lasów w okresie letnim, szczególnie skoncentrowana w regionach o du Ŝym nat ęŜ eniu zabudowy, a tak Ŝe rozdrabnianie kompleksów le śnych poprzez rozwój sieci komunikacyjnej i zabudowy.

19

Ponadto, wyst ępuj ą uszkodzenia i zmniejszenie odporno ści lasów ze wzgl ędu na ich monokulturowy charakter, w tym podatno ść nasadze ń porolnych na gradacje owadów i choroby.

5.1.2. Program działa ń dla sektora: Ochrona przyrody i krajobrazu

Cel strategiczny do 2017 roku:

Utrzymanie i rozwój walorów przyrodniczych gminy

Cele długoterminowe do roku 2017 i krótkoterminowe do 2013 roku:

1. Ochrona obszarów i obiektów chronionych oraz pozostałych przyrodniczo cennych 2. Rozwój systemu zieleni urz ądzonej 3. Ochrona walorów krajobrazu 4. Uwzgl ędnianie warto ści środowiska przyrodniczego w polityce przestrzennej i kierunkach rozwoju gminy

Kierunki działa ń długo- i krótkoterminowych

Gmina Pilawa posiada wysokie walory krajobrazowo – przyrodnicze, dlatego istotn ą spraw ą jest ochrona istniej ącego stanu posiadania. Głównym kierunkiem działa ń w zakresie ochrony przyrody jest zachowanie, wła ściwe wykorzystanie oraz odnawianie jej składników.

Głównymi kierunkami działa ń, realizuj ących wspomniane wy Ŝej cele b ędą:

Tereny i obiekty chronione

• Okre ślenie potencjalnych dalszych obszarów predysponowanych do obj ęcia ochron ą prawn ą • Wypracowanie systemu zarz ądzania terenami chronionymi w nowych uwarunkowaniach prawnych • Aktualizacja planu ochrony rezerwatu przyrody • Wdra Ŝanie zalece ń dotycz ących ochrony przyrody zawartych w planach ochrony obiektów cennych przyrodniczo i obowi ązuj ących aktach prawnych • Ochrona i konserwacja pomników przyrody • Likwidacja barier i zagro Ŝeń ekologicznych • Utrzymanie istniej ących korytarzy ekologicznych wzdłu Ŝ dolin i cieków, zachowanie terenów otwartych wzdłu Ŝ koryt cieków • Zmniejszanie ekspansji terenów zurbanizowanych na obszarach przyrodniczo cennych poprzez stosowanie odpowiednich zapisów w planach zagospodarowania przestrzennego • Przeciwdziałanie zagro Ŝeniu po Ŝarowemu, w tym monitoring stanu i zagro Ŝeń • Prowadzenie szerokich akcji edukacyjnych w śród społecze ństwa dotycz ących zasobów przyrodniczych gminy oraz zasad i metod ochrony przyrody. Promocja proekologicznych form turystyki i rolnictwa. Promocja walorów przyrodniczych gminy • Rozwój szlaków turystycznych i ście Ŝek dydaktycznych na terenach interesuj ących przyrodniczo • Uznanie za zespół przyrodniczo – krajobrazowy kompleksu wydmowo–le śnego znajduj ącego si ę na terenie Uroczyska Łucznica, • Uznanie za u Ŝytki ekologiczne śródle śnych oczek wodnych: „Kaczego Bagna” i „Lipczeskiego Bagna”.

Do czasu ustanowienia szczególnych form ochrony przyrody, wprowadzone zostan ą na tych terenach działania maj ące na celu ochron ę ich przyrodniczych warto ści.

20

Tereny zieleni urz ądzonej

• Wprowadzanie precyzyjnych zapisów dotycz ących terenów zieleni (alei, promenad, skwerów, placów zabaw itp.) przy sporz ądzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego • Opracowanie standardów powierzchniowych i programowych, dotycz ących publicznych terenów zieleni jako norm obowi ązuj ących przy opracowaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego • Uporządkowanie i ochrona parków podworskich • Ochrona alei śródpolnych i szpalerów przy drogach • Odpowiednie zagospodarowanie terenów o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych, tworz ących układ powi ąza ń przyrodniczych na terenie gminy i w jej otoczeniu (przeciwdziałanie izolacji – poprzez odpowiednie zapisy w dokumentach planistycznych) • Tworzenie nowych oraz modernizacja i rewaloryzacja istniej ących terenów zieleni urz ądzonej • Podniesienie standardów wyposa Ŝenia i jako ści urz ądzenia istniej ących publicznych terenów zieleni, w tym zapewnienie bezpiecze ństwa u Ŝytkowników (budowa ogrodze ń, ochrona wybranych obiektów • Dbało ść o stan zieleni tras komunikacyjnych o najwi ększym nasileniu ruchu. Działania poprawiaj ące sytuacj ę zieleni w pasach drogowych to: − stosowanie mieszanek kamienno-glebowych jako podło Ŝa pod ci ągami pieszymi. Zapewniaj ą one odpowiedni ą no śno ść chodników i przepuszczalno ść podło Ŝa. Mieszanki te zawieraj ą ziemi ę w ilo ści niezb ędnej dla procesów fizjologicznych drzew i pokrywaj ą ich zapotrzebowanie na wod ę, − zastosowanie przepuszczalnej nawierzchni terenu, gdzie rosn ą drzewa (np. z kostki kamiennej lub klinkierowej z przepuszczalnymi spoinami), − zwi ększenie podziemnej przestrzeni dla korzeni drzew, co umo Ŝliwia wprowadzanie du Ŝych drzew do centrum miejscowo ści, − stosowanie systemów nawadniaj ących i odprowadzaj ących wod ę wzdłu Ŝ linii drzew ulicznych, − stosowanie substratów do podło Ŝa, zwi ększaj ących zdolno ść gleby do gromadzenia wody i składników pokarmowych. • Wspieranie i propagowanie wprowadzania zieleni izolacyjnej wokół obiektów przemysłowych i niektórych usługowych, np. stacjach benzynowych. • Likwidacja „dzikich” wysypisk, rekultywacja miejsc nielegalnego poboru surowców mineralnych • Przestrzeganie zakazu wypalania traw • Opracowanie kalendarzy stałych zada ń dla dzieci i młodzie Ŝy z placówek o światowych w zakresie piel ęgnacji zieleni towarzysz ącej tym placówkom

5.1.3. Program działa ń dla sektora: Lasy

Cel strategiczny do 2017 roku:

Racjonalne u Ŝytkowanie zasobów le śnych przez kształtowanie ich wła ściwej struktury gatunkowej i wiekowej, z zachowaniem bogactwa biologicznego

Cele długoterminowe do roku 2017 i krótkoterminowe do 2013 roku:

1. Wzrost ró Ŝnorodno ści biologicznej zasobów le śnych 2. Udost ępnienie lasów społecze ństwu poprzez odpowiednie zagospodarowanie rekreacyjno- wypoczynkowe i edukacyjne

21 Kierunki działa ń długo- i krótkoterminowych oraz zadania

Ochrona zasobów le śnych b ędzie realizowana przy spełnieniu nast ępuj ących zasad (s ą to zadania, które b ędą realizowane przy współudziale Nadle śnictwa):

• współudział w opracowywaniu i wdra Ŝaniu i aktualizacji wojewódzkiego programu zwi ększania lesisto ści • dąŜ enie do zró Ŝnicowania struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury wiekowej drzewostanów - przebudowa monokultur sosnowych, wprowadzanie gatunków li ściastych, wykorzystywanie mikrosiedlisk, pozostawianie starych drzew • wprowadzanie podszy ć gatunków li ściastych, zmniejszaj ących zagro Ŝenie po Ŝarowe w bezpo średnim s ąsiedztwie terenów i obiektów turystycznych • ograniczanie stosowania środków chemicznych w hodowli i ochronie lasu • dostosowanie lasów do pełnienia zró Ŝnicowanych funkcji przyrodniczych i społecznych przez opracowanie programu udost ępniania i zagospodarowania lasów do celów rozwoju turystyki i wypoczynku, regeneracji zdrowia, edukacji ekologicznej • nale Ŝy przewidzie ć budow ę przepustów dla zwierz ąt, pod drogami przebiegaj ącymi przez obszary le śne, w miejscach gdzie szczegółowe rozpoznanie przyrodnicze wyka Ŝe tak ą potrzeb ę

Lasy na terenie gminy chronione s ą równie Ŝ poprzez wła ściwe prowadzenie procesów planowania przestrzennego i obejmuj ą:

• obligatoryjne uwzgl ędnianie w pracach planistycznych obszarów le śnych, kierunków i sposobów realizacji wszystkich istotnych rodzajów funkcji lasów, • obligatoryjne uwzgl ędnianie w planach zagospodarowania przestrzennego optymalnej granicy polno-le śnej (w celu wzbogacenia granicy las - pole i las woda nale Ŝy pozostawi ć pasy ochronne o szeroko ści 20 – 30 m zło Ŝone z ro ślinno ści zielnej, krzewów, niskich drzew i lu źnego pi ętra górnego jako strefy ekotonowej), struktury przestrzennej lasów w krajobrazie, systemu zadrzewie ń oraz korytarzy ekologicznych mi ędzy kompleksami le śnymi oraz usuwanie barier ekologicznych, a przede wszystkim ograniczanie zewn ętrznych presji na ekosystemy le śne przez przyjazne lasom zagospodarowanie terenów przyległych.

W poni Ŝszej tabeli przedstawiono najwa Ŝniejsze zagro Ŝenia dla systemu przyrodniczego gminy Pilawa, wraz z propozycj ą zapobiegania lub minimalizacji tych czynników.

Tabela 5. Zagro Ŝenia, sposoby ich eliminacji i minimalizacji Identyfikacja zagro Ŝeń Sposób eliminacji i minimalizacji zagro Ŝeń Zagro Ŝenia drzewostanów Prognozowanie wyst ępowania owadów, m.in. przez wykładanie pułapek, ze strony owadów wyszukiwanie i usuwanie zasiedlonych drzew stoj ących, usuwanie cz ęś ci drzew przewróconych lub złamanych w wyniku działania czynników abiotycznych, mechaniczne rozdrabnianie gał ęzi i resztek po wyróbce drewna, z pozostawieniem ich na powierzchni, ograniczanie ilo ści owadów poprzez korowanie surowca drzewnego, chwytanie owadów w pułapki, zwalczanie biologiczne i chemiczne. Zagro Ŝenia drzewostanów Zwalczanie huby korzeniowej poprzez zabezpieczanie pni po ści ętych drzewach przez paso Ŝytnicze grzyby preparatami biologicznymi, usuwanie niektórych drzew pora Ŝonych. Szkody wyrz ądzane przez Zabezpieczanie upraw le śnych i odnowie ń przed zgryzaniem, poprzez wykonanie ssaki kopytne w nowych ogrodze ń oraz naprawienie ju Ŝ istniej ących, zabezpieczanie upraw rolnych ekosystemach le śnych i przez grodzenie i stosowanie repelentów, regulacja populacji. niele śnych Po Ŝary Wykonanie pasów przeciwpo Ŝarowych, utrzymanie dróg po Ŝarowych w stanie przejezdno ści, usuwanie krzewów, drzew pod liniami energetycznymi i wokół transformatorów, gaszenie po Ŝarów, budowa nowych i remont istniej ących dostrzegalni przeciwpo Ŝarowych, oczyszczanie punktów czerpania wody, porz ądkowanie terenów zagro Ŝonych z materiałów łatwopalnych, remont i wymiana

22 Identyfikacja zagro Ŝeń Sposób eliminacji i minimalizacji zagro Ŝeń tablic informacyjnych o zagro Ŝeniach po Ŝarowych. Niepo Ŝą dany kierunek Koszenie ł ąk i usuwanie niepo Ŝą danych drzew i krzewów, w celu zachowania zmian w zbiorowiskach niele śnych zbiorowisk ro ślinnych, utrzymanie gruntów uprawnych – zespołów niele śnych tradycyjnych upraw i zwi ązanych z nimi zbiorowisk segetalnych. Zmniejszanie si ę Eliminacja nadmiernej konkurencji osobników ekspansywnych, utrzymanie liczebno ści (bogactwa) wła ściwych stosunków wodnych i zachowanie gospodarki ekstensywnej i gatunków ro ślin pierwotnych sposobów u Ŝytkowania rolniczego, ochrona gatunków zagro Ŝonych. Zanikanie i przekształcanie Zachowanie ró Ŝnorodno ści, powierzchni i wła ściwego środowiska Ŝycia zwierz ąt, siedlisk gatunków zwierz ąt sterowanie zag ęszczeniem, struktur ą gatunkow ą, wiekow ą i przestrzenn ą grup zwierz ąt. Gini ęcie rodzimych Dokarmianie zwierz ąt w okresie zalegania wysokiej pokrywy śnie Ŝnej gatunków zwierz ąt i katastrofalnie niskich temperatur

5.2. Racjonalne gospodarowanie zasobami wody oraz ochrona wód

5.2.1. Stan wyj ściowy

Gmina Pilawa le Ŝy w dorzeczu Wisły, w regionie środkowej Wisły.

Przez teren gminy przebiega dział wodny pomi ędzy zlewni ą rzeki Świder (na północy) i rzeki Wilgi (na południu). Linia działu wodnego powierzchniowego przebiega generalnie – na kierunku NW - SE od Augustówki poprzez Pilaw ę do wsi Tr ąbki. Poło Ŝenie w obr ębie działu wodnego powoduje, Ŝe cieki są nieliczne i maj ą tu swoje odcinki pocz ątkowe. Najwi ększym ciekiem jest Struga, płyn ąca z rejonu wsi Puznówka do Świdra na północy. Inne cieki maj ą swe odcinki pocz ątkowe w zachodniej cz ęś ci miasta Pilawa.

Przez teren miasta Pilawa nie przepływa Ŝaden naturalny ciek wodny. Odpływ wód opadowych odbywa si ę poprzez system rowów odwadniaj ących, wykopanych przewa Ŝnie w dnach bardzo łagodnych, słabo wyró Ŝniaj ących się w terenie nieckowatych dolin.

Poło Ŝenie miasta Pilawy na dziale wodnym sprzyja zachowaniu si ę tu do dzi ś wielu małych zagł ębie ń bezodpływowych. Do Świdra odprowadzane s ą wody jedynie ze skrajnie północno-wschodniej cz ęś ci terenu. Południowo-wschodnia cz ęść terenu odwadniana jest w kierunku południowym, do dolinek i zagł ębie ń bezodpływowych poło Ŝonych w śród lasów poza granicami miasta. Zachodnia cz ęść miasta (na zachód od linii PKP) poł ączona jest dwiema łagodnymi dolinami z ciekami o nazwie Bełch (bezpo średni dopływ Wisły).

Na terenie gminy dominuj ą tereny z płytko wyst ępuj ącymi wodami gruntowymi. Najpłycej, na gł ęboko ści 0 – 1 m ppt, wody gruntowe wyst ępuj ą w obr ębie dolin rzecznych i obni Ŝeń terenu. Najgł ębiej (ponad 3 m ppt) w północno – wschodniej cz ęś ci gminy, na wschód od doliny Strugi. Z kolejnego, gł ębszego poziomu wód gruntowych (20 – 30 m ppt), czerpie wod ę znaczna cz ęść studni. Najbardziej zasobny w wod ę jest trzeci poziom wód gruntowych (na gł ęboko ści 40 – 70 m ppt).

Płytkie wyst ępowanie wód gruntowych zwi ązane jest z zalegaj ącym płytko na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci gminy stropem nieprzepuszczalnych glin. Tereny te tworz ą w gminie Pilawa wyra źną rynn ę, o szeroko ści ok. 3 km, której osi ą jest linia kolejowa Warszawa - Lublin, a granic ą wschodni ą – w przybli Ŝeniu - droga krajowa nr 17.

Wody drugiego i trzeciego poziomu wymagaj ą uzdatnie ń dla celów pitnych ze wzgl ędu na zwi ększon ą zawarto ść Ŝelaza i manganu.

23 Czysto ść cieków przepływaj ących przez gmin ę Pilawa nie jest badana. Poni Ŝej przedstawiono klasyfikacje wód powierzchniowych dla powiatu garwoli ńskiego w 2007 roku ( źródło: WIO Ś w Warszawie).

Rysunek 2. Monitoring wód powierzchniowych na terenie powiatu garwoli ńskiego w 2007 r.

W latach 2007 – 2008 przeprowadzono badania wód podziemnych w dwóch miejscowo ściach powiatu garwoli ńskiego: śelechów i Łaskarzew. Badania pozwalaj ą zakwalifikowa ć wody gruntowe w m. śelechów do V klasy – wody złej jako ści ze wzgl ędu na st ęŜ enia potasu, azotanów i fosforanów (pogorszenie jako ści wody w stosunku do 2006 r.) Natomiast wody wgł ębne w m. Łaskarzew (z obu otworów) zaliczono do klasy III – wody zadowalaj ącej jako ści – ze wzgl ędu na st ęŜ enia Ŝelaza (wska źnik zanieczyszczenia geogenicznego).

Zagro Ŝenie zanieczyszczeniem wód podziemnych wynika przede wszystkim z: infiltracji zanieczyszcze ń z wód powierzchniowych (w dolinach rzek) oraz z migracji wgł ębnej zanieczyszcze ń z obszarów o słabej izolacyjno ści gruntowej warstw wodono śnych.

Organy Inspekcji Sanitarnej sprawuj ą kontrol ę nad jako ści ą wód podziemnych pobieranych na cele socjalne i gospodarcze oraz nad stanem sanitarno-higienicznym urz ądze ń wodnych. Według informacji WSSE Oddział Zamiejscowy w Siedlcach wymagania sanitarne spełniała woda dostarczana przez wodoci ągi publiczne i zakładowe. W niektórych przypadkach woda z wodoci ągów została warunkowo dopuszczona do spo Ŝycia. Gorzej oceniano wod ę w niektórych wodoci ągach lokalnych oraz w studniach przydomowych przede wszystkim ze wzgl ędu na podwy Ŝszon ą zawarto ść Ŝelaza, manganu i azotanów oraz zanieczyszczenia bakteriologiczne.

Zagro Ŝenie i degradacja wód powierzchniowych i podziemnych

Zagro Ŝenie jako ści wód podziemnych powodowane jest przez nast ępuj ące czynniki:

• nieuporz ądkowana gospodarka wodno - ściekowa, której nast ępstwem jest migracja zanieczyszcze ń z sektora bytowo – gospodarczego, komunikacyjnego i przemysłowego do podło Ŝa. Ścieki, które nie trafiaj ą bezpo średnio do oczyszczalni gromadzone s ą najcz ęś ciej w przydomowych szambach. Zbiorniki takie bywaj ą nieszczelne i mog ą stanowi ć podstawow ą przyczyn ę ska Ŝenia wód podziemnych. Studnie, szczególnie kopane, nie zabezpieczone i zlikwidowane w odpowiedni sposób przyczyniaj ą si ę do przenikania zanieczyszcze ń do warstw wodono śnych. Cz ęst ą praktyk ą jest zasypywanie tych studni odpadami lub fekaliami zwierz ęcymi.

24 Ścieki z przydomowych szamb maj ą zazwyczaj wi ększe st ęŜ enie zanieczyszcze ń od ścieków odprowadzanych kanalizacja zbiorcz ą. Wynika to z faktu oszcz ędnego gospodarowania wod ą przez u Ŝytkowników indywidualnych, • oddziaływanie zanieczyszczonych wód cieków powierzchniowych, • migracja substancji zanieczyszczaj ących w rejonie tzw. „dzikich” składowisk odpadów, • wypalanie traw i ściernisk, które jest przyczyn ą powstawania rakotwórczych zwi ązków WWA i ich migracji do wód podziemnych, • zanieczyszczenia obszarowe, pochodz ące z rolnictwa – nawo Ŝenie gnojowic ą, nadmierne stosowanie nawozów sztucznych i środków ochrony ro ślin, • emisja pochodz ąca ze źródeł liniowych (drogi), • emisje zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych infiltruj ące z wodami opadowymi do wód podziemnych, • nieszczelno ści kanalizacji sanitarnej, • spływy powierzchniowe pochodzenia rolniczego zawieraj ące zwi ązki biogenne oraz wypłukiwane frakcje gleb.

5.2.2. Program działa ń dla sektora: Racjonalne gospodarowanie zasobami wody i ochrona wód

Cele strategiczne do 2017 roku

Osi ągni ęcie dobrego stanu wszystkich wód powierzchniowych i podziemnych

Racjonalizacja gospodarowania zasobami wód podziemnych

Cele długoterminowe do roku 2017 i krótkoterminowe do 2013 roku:

1. DąŜ enie do osi ągni ęcia wła ściwych standardów wód powierzchniowych pod wzgl ędem jako ściowym poprzez ich ochron ę przed zanieczyszczeniami pochodz ącymi ze źródeł przemysłowych, komunalnych i rolniczych 2. Rozwój i modernizacja infrastruktury ochrony środowiska, szczególnie w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków 3. Zapewnienie wszystkim mieszka ńcom gminy odpowiedniej ilo ści i jako ści wody do picia 4. Ochrona ilo ściowa wód powierzchniowych i podziemnych

Racjonalne gospodarowanie zasobami wody

Kierunki działa ń długo- i krótkoterminowych oraz zadania

Celem zapewnienia mieszka ńcom gminy odpowiedniej ilo ści i jako ści wody pitnej podj ęte zostan ą nast ępuj ące działania:

1. Szczegółowe rozpoznanie i kontrolowanie zagro Ŝeń jako ści wód powierzchniowych i podziemnych 2. Podj ęcie działa ń dla ograniczenia lub likwidacji zagro Ŝeń wód podziemnych tj.: ustanawianie stref ochronnych uj ęć wód, likwidacja nieu Ŝywanych otworów studziennych 3. Uwzgl ędnienie w planach zagospodarowania przestrzennego zasad ochrony wód powierzchniowych i podziemnych 4. Kontrolowanie realizacji nowych inwestycji, mi ędzy innymi budowy gł ębokich studni, wykopów itp., celem unikni ęcia np. ł ączenia poziomów wodono śnych oraz bezpo średniego zanieczyszczania uŜytkowych poziomów wodono śnych

Jednym z działa ń jest zobowi ązanie przemysłowych uŜytkowników wody do relatywnego zmniejszania jej zu Ŝycia, np. poprzez wprowadzanie zamkni ętych obiegów wody, zmiany technologii,

25 poprawy stanu sieci wodoci ągowych, opomiarowanie i zakup urz ądze ń wodooszcz ędnych. W du Ŝej mierze wpływ na to maj ą czynniki ekonomiczne, narzucaj ące konieczno ść oszcz ędnego gospodarowania wod ą. W celu ograniczenia start wody przy eksploatacji sieci nale Ŝy systematycznie dokonywa ć jej przegl ądu i konserwacji, prowadz ąc niezb ędne remonty i modernizacje poszczególnych odcinków.

Podj ęte zostan ą nast ępuj ące działania dla racjonalizacji gospodarowania zasobami wodnymi:

1. DąŜ enie do identyfikacji i ograniczenia strat wody przy jej wydobyciu i przesyle przez przedsi ębiorstwa wodoci ągowe, poprzez modernizacj ę i konserwacj ę urz ądze ń wodoci ągowych 2. Wprowadzenie systemu automatycznego sterowania i kontroli poborem wody 3. Pełne opomiarowanie gospodarstw indywidualnych, odbiorców przemysłowych i komercyjnych 4. Rozbudowa i modernizacja systemów sieci wodoci ągowej, w tym modernizacja uj ęć wody i stacji uzdatniania wody 5. Stosowanie urz ądze ń wodooszcz ędnych przez wszystkich u Ŝytkowników wody 6. Edukacja mieszka ńców gminy w zakresie konieczno ści i mo Ŝliwo ści oszcz ędzania wody, w tym informacja o mo Ŝliwo ściach technicznych i organizacyjnych w tym zakresie 7. Utrzymanie dro Ŝno ści, bie Ŝą ca konserwacja i modernizacja cieków wodnych 8. Odbudowa i utrzymanie wła ściwego stanu systemu melioracji szczegółowej i podstawowej 9. Realizacja zada ń z zakresu małej retencji (zgodnie z Wojewódzkim Programem Małej Retencji)

Ochrona wód

Zanieczyszczenie wód powierzchniowych ma cz ęsto charakter ponadlokalny, alochtoniczny, dlatego dla osi ągni ęcia tego celu konieczne b ędzie podj ęcie szerokiej współpracy regionalnej z innymi jednostkami le Ŝą cymi na terenie zlewni wspólnych rzek - gminami, powiatami, przedsi ębiorstwami – w celu opracowania jednolitej koncepcji ochrony. Cele te s ą realizowane przez opracowanie dla ka Ŝdego wydzielonego w Polsce obszaru dorzecza planu gospodarowania wodami oraz programu wodno-środowiskowego kraju. Dokumenty te, zgodnie z ustaw ą - Prawo wodne, zatwierdzane s ą przez Rad ę Ministrów. Aktualnie dost ępny jest projekt z grudnia 2008 roku „Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły”, opracowany przez RZGW Warszawa.

Podstawowym działaniem jest likwidacja wszystkich źródeł zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych – punktowych, obszarowych i liniowych. Głównym czynnikiem zagra Ŝaj ącym czysto ści wód – szczególnie na terenach wiejskich gminy - jest nieuporz ądkowana gospodarka ściekowa, w tym ściekami opadowymi, st ąd te Ŝ priorytetowym działaniem b ędą inwestycje z tego zakresu oraz porz ądkuj ące u Ŝytkowanie wody. Na terenie gminy powinny zosta ć zrealizowane nast ępuj ące działania:

• budowa kanalizacji zbiorczej, • budowa oczyszczalni przydomowych i osiedlowych, • wyposa Ŝenie jak najwi ększej liczby gospodarstw rolnych w zbiorniki na gnojowic ę i płyty obornikowe.

Zakłada si ę, Ŝe docelowo wszystkie ścieki wytwarzane w gminie Pilawa będą oczyszczane.

Dla posesji rozproszonych i dalej poło Ŝonych alternatyw ą mo Ŝe by ć budowa przydomowych oczyszczalni ścieków. Budowa takich oczyszczalni wymaga jednak odpowiednich warunków gruntowo-wodnych i musi by ć poprzedzona badaniami geotechnicznymi gruntu. W pozostałych gospodarstwach rozwi ązaniem b ędzie gromadzenie ścieków w szczelnych zbiornikach bezodpływowych i wywo Ŝenie ich do oczyszczalni ścieków.

26 W celu poprawy jako ści wód powierzchniowych, konieczna b ędzie likwidacja niekontrolowanych zrzutów ścieków bytowych do cieków wodnych. W tym celu nale Ŝy wykona ć szczegółow ą inwentaryzacj ę punktów zrzutu ścieków.

Zagadnienia zwi ązane z zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego są przedmiotem dyrektywy Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 roku dotycz ącej ochrony wód przed zanieczyszczeniem powodowanym przez azotany pochodz ące ze źródeł rolniczych. Dyrektywa ta zwana Dyrektyw ą Azotanow ą reguluje działania ograniczaj ące zanieczyszczenia wody spowodowane przez azotany pochodz ące ze źródeł rolniczych. Instrumenty słu Ŝą ce takiej ochronie s ą dwa: programy ochrony dla wód zagro Ŝonych azotem oraz szkolenia dla rolników upowszechniaj ące zbiór zasad dobrej praktyki rolniczej. W celu realizacji zało Ŝeń Dyrektywy Azotanowej w województwie mazowieckim zostały opublikowane dwa rozporz ądzenia Dyrektora Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Warszawie z dnia 27 kwietnia 2004 roku w sprawie działa ń maj ących na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla obszarów szczególnie nara Ŝonych (Dziennik Urz ędowy Województwa Mazowieckiego nr 109 z 2004 roku). Gmina Pilawa nie została uznana obszarem szczególnie nara Ŝonym na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego.

Kolejnym dokumentem jest Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej. Jest to praktyczny poradnik przeznaczony dla rolników, jednostek wykonuj ących usługi na rzecz rolnictwa i innych osób zaanga Ŝowanych w działania rolnicze. Kodeks dotyczy głównych działa ń rolniczych mog ących spowodowa ć zanieczyszczenie wód. Opisuje praktyki gospodarowania, których stosowanie mo Ŝe ograniczy ć ryzyko wyst ąpienia zanieczyszczenia azotanami. Od rolników posiadaj ących gospodarstwa na obszarach szczególnie nara Ŝonych wymaga si ę stosowania obowi ązkowych środków okre ślonych w rolniczym programie działa ń. Program działa ń jest z reguły opracowywany w oparciu o elementy Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej. Inne cz ęś ci Kodeksu mog ą by ć stosowane przez rolników dobrowolnie.

Na terenach zurbanizowanych nale Ŝy d ąŜ yć do uporz ądkowania gospodarki wodami opadowymi, w szczególno ści wspiera ć działania zmierzaj ące do likwidacji dopływów powierzchniowych zanieczyszcze ń do wód z dróg (szczególnie w okresie zimy i jesieni, gdy u Ŝywa si ę środków chemicznych do likwidacji ślisko ści po śniegowej).

Ograniczenie zanieczyszcze ń powinno si ę odbywa ć równie Ŝ poprzez utrzymanie czysto ści w zlewni, sprz ątanie jej, ale te Ŝ nakładanie powszechnych kar za zanieczyszczenia np. jezdni.

Wzdłu Ŝ ulic sadzona będzie ziele ń, która nie dopu ści do wymywania gruntu z niezagospodarowanych terenów.

Separatory zanieczyszcze ń s ą niezb ędne na stacjach benzynowych, myjniach, przy warsztatach samochodowych i wsz ędzie tam, gdzie mog ą wyst ąpi ć spływy deszczu z olejami nap ędowymi i benzyn ą.

Konieczna jest sukcesywna eliminacja zanieczyszcze ń brzegów zbiorników i cieków odpadami zdeponowanymi na tzw. „dzikich wysypiskach”.

Wody powierzchniowe podlegaj ą ochronie i wł ączone zostaj ą w lokalny system powi ąza ń przyrodniczych. Wprowadzi ć nale Ŝy zakaz grodze ń w pasach minimum 1,5 m wzdłu Ŝ linii brzegowych oraz zapewnienie pasa technicznego o szeroko ści nie mniejszej ni Ŝ 3 m dla kanałów i rowów melioracyjnych. Dla terenów s ąsiaduj ących z ciekami wodnymi realizacja jakiejkolwiek zabudowy jest mo Ŝliwa w odległo ści nie mniejszej ni Ŝ 10 m od brzegu rowu.

27

5.3. Ochrona powierzchni ziemi

5.3.1. Stan wyj ściowy

Według ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z pó źn. zm.) - art. 3 pkt 25 - przez powierzchni ę ziemi rozumie si ę naturalne ukształtowanie terenu, gleb ę oraz znajduj ącą si ę pod ni ą ziemi ę do gł ęboko ści oddziaływania człowieka. W niniejszym rozdziale najwi ęcej miejsca po świ ęcono glebom, ulegaj ącym silnym przekształceniom i degradacji pod wpływem wielu czynników antropogenicznych.

Gleby na terenie gminy Pilawa maj ą genez ę zwi ązan ą ści śle z budow ą geologiczn ą, szczególnie z czwartorz ędowymi utworami plejstocenu i holocenu - glinami, piaskami, Ŝwirami, iłami oraz osadami rzecznymi. Pod wzgl ędem typologicznym gleby s ą mało zró Ŝnicowane. Wyst ępuj ą gleby pseudobielicowe, brunatne wyługowane i kwa śne, czarne ziemie zdegradowane, mady oraz gleby hydrogeniczne (bagienne).

Obszar gminy Pilawa to tereny o średniej i niskiej urodzajno ści gleb. Pod wzgl ędem przydatno ści rolniczej w śród gruntów ornych przewa Ŝaj ą gleby kompleksów: Ŝytniego słabego, Ŝytniego bardzo słabego i Ŝytniego dobrego. S ą to głównie gleby IVa i IVb klasy gruntów ornych, okresowo za suche. Najwarto ściowsze kompleksy glebowo-rolnicze wyst ępuj ą w północnej cz ęś ci gminy (wie ś Gocław).

Gleby gminy przydatne s ą głównie do uprawy ro ślin polowych o średnich wymaganiach siedliskowych (głównie Ŝyta i ziemniaków), a tak Ŝe dla warzywnictwa i sadownictwa Wśród u Ŝytków zielonych gminy dominuj ą u Ŝytki zielone słabe.

Na terenie gminy nie prowadzono kompleksowych bada ń jako ści gleb, niemniej na terenie gminy znajduje si ę jeden profil pomiarowy, traktowany jako reprezentatywny dla całego powiatu garwoli ńskiego. Jest on zlokalizowany w miejscowo ści Gocław (numer punktu 271). Zgodnie z harmonogramem badania prowadzone s ą co 5 lat. Pierwsze wykonano w 2000 roku, a nast ępne w 2005 roku, a kolejne – w 2010 roku. Badania gleb w ramach monitoringu chemizmu gleb wykonuje Instytut Upraw Nawo Ŝenia i gleboznawstwa w Puławach.

W wyniku bada ń próbek gleby ustalono, Ŝe na terenie gminy przewa Ŝaj ą gleby bardzo kwa śne i kwa śne. Udział procentowy tych gleb waha si ę w granicach 61 – 80%. Gleby te charakteryzuj ą si ę:

• średni ą zawarto ści ą fosforu (gleby o bardzo niskiej i niskiej zawarto ści tego pierwiastka stanowi ą 41 – 60%), • średnia zawarto ści ą magnezu (gleby o bardzo niskiej i niskiej zawarto ści tego pierwiastka stanowi ą 41 – 60%), • znaczn ą zawarto ści ą magnezu (gleby o bardzo niskiej i niskiej zawarto ści tego pierwiastka stanowiły 33%), • znaczn ą zawarto ści ą potasu (gleby o niskiej i bardzo niskiej zawarto ści tego pierwiastka stanowi ą 21 – 40%).

Zawarto ść metali ci ęŜ kich jest niska i wynosi:

• kadmu – 0,12 mg/kg w 1995 oraz 0,15 mg/kg w 2005 roku, • miedzi – 2,7 mg/kg w 1995 roku i 3,0 mg/kg w 2000 roku, • niklu – 2,8 mg/kg w 1995 roku oraz 3,0 mg/kg w 2000 roku, • ołowiu – 10,1 mg/kg w 1995 roku oraz 8,3 mg/kg w 2000 roku,

28 • cynku – 18,3 mg/kg w 1005 roku oraz 17,7 mg/kg w 2000 roku. ` Wska źnik syntetycznego zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi gleb gminy Pilawa okre ślono jako 0, co znaczy, Ŝe s ą to gleby nie zanieczyszczone.

Zawarto ść S-SO4 wynosiła 1,38 mg/100g gleby w roku 1995 i 2000, a zawarto ść WWA (w ęglowodorów aromatycznych) kształtowała si ę na poziomie 225 µg/kg w 1995 roku oraz 424 µg/kg w 2000 roku. Stopie ń zanieczyszczenia gleb tymi pierwiastkami okre ślono jako 1 w skali 0 – 3.

Według danych Starostwa Powiatowego w Garwolinie aktualnie na terenie gminy nie ma terenów zdegradowanych wymagaj ących rekultywacji.

Degradacja powierzchni ziemi

Powierzchni ę ziemi na terenie gminy Pilawa mo Ŝna okre śli ć jako mało zdegradowan ą. Jej odporno ść na degradacj ę jest mała i lokalnie średnia, co ma bezpośredni zwi ązek z budow ą geologiczn ą oraz rze źbą terenu. Tereny silnie przekształcone przez człowieka to głównie tereny zurbanizowane, komunikacyjne, stacje paliw lub miejsca, gdzie zlokalizowany jest przemysł.

Przyczyn ą degradacji gleb jest szereg procesów, zarówno naturalnych (fizycznych, chemicznych), jak i antropogenicznych.

Istotnym zagro Ŝeniem gleb jest erozja wietrzna. Degradacja gleb w wyniku erozji ma miejsce w strefach obni Ŝeń morfologicznych oraz na obszarach, gdzie wyst ępuje niedobór zadrzewie ń i zakrzewie ń. Przyczyn ą degradacji powierzchni gruntów ornych lub nadmiernego osuszenia obszarów torfowiskowych i bagiennych s ą nieprawidłowo przeprowadzone melioracje wodne.

W obszarze zurbanizowanym do degradacji gleb dochodzi w wyniku przekształce ń mechanicznych zwi ązanych z realizacj ą inwestycji, poprzez zabudow ę, utwardzenie i ubicie podło Ŝa, zdj ęcie pokrywy glebowej, wykonywanie wykopów, nasypów i niwelacji terenu.

Chemiczne degradowanie gleb nast ępuje głównie poprzez niewła ściwie zorganizowan ą gospodark ę ściekow ą i odpadow ą oraz poprzez emisj ę zanieczyszcze ń do powietrza i ich wtórn ą depozycj ę na powierzchni ziemi.

Przyczyn ą zanieczyszcze ń gleb mog ą by ć równie Ŝ wypadki zwi ązane z transportem substancji niebezpiecznych (podczas kolizji drogowych).

Specyficzne dla obszarów wiejskich s ą wylewiska gnojowicy, a tak Ŝe zła agrotechnika i chemiczna ochrona ro ślin.

Pozostałe czynniki wpływaj ące na degradacje gleb to:

• „dzikie” wysypiska odpadów komunalnych mog ących oddziaływa ć na zmiany odczynu gleb oraz wzrost zawarto ści metali, • wykorzystywanie odpadów do nawo Ŝenia i rekultywacji gleby, w szczególno ści odpadów powstaj ących w fermach hodowlanych (obornika i gnojowicy w sposób nie zawsze zgodny z zasadami dobrej praktyki rolniczej), • niewła ściwa gospodarka odpadami padłych zwierz ąt, które zakopywane s ą bezpo średnio w ziemi, powoduj ąc jej zanieczyszczenie, • niewła ściwa uprawa roli, • zanieczyszczenia komunikacyjne wzdłu Ŝ dróg (np. sól u Ŝywana do odladzania nawierzchni).

29 5.3.2. Program działa ń dla sektora: Ochrona powierzchni ziemi

Cel strategiczny do 2017 roku:

Przeciwdziałanie degradacji powierzchni ziemi, w tym gleb

Cele długoterminowe do roku 2017 i krótkoterminowe do 2013 roku:

1. Wykorzystanie gleb w sposób adekwatny do ich klasy bonitacyjnej 2. Rekultywacja lub rewitalizacja terenów poprzemysłowych i innych zdegradowanych oraz niedopuszczanie do ich dalszej degradacji 3. Wzrost świadomo ści społecze ństwa (głównie osób uprawiaj ących ziemi ę) w zakresie zasad jej ochrony

Kierunki działa ń długo- i krótkoterminowych oraz zadania

Gleba podlega szczególnej ochronie, poniewa Ŝ jej skład mineralny w praktyce jest nieodnawialny. Ochrona gleb b ędzie polega ć na:

• racjonalnym nimi gospodarowaniu, co polega ć b ędzie na wykorzystywaniu gleb w ten sposób, który odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom i klasie bonitacyjnej, • zachowaniu mo Ŝliwo ści produkcyjnego wykorzystania, • utrzymaniu jako ści gleby i ziemi powy Ŝej lub, co najmniej na poziomie wymaganych standardów,

W celu ochrony powierzchni terenu nale Ŝy m.in. :

• uwzgl ędnia ć w planowaniu przestrzennym konieczno ść ochrony gruntów warto ściowych z punktu widzenia gospodarki rolnej, • prowadzi ć działania zmierzaj ące do zmniejszenia zakwaszenia gleb (np. wapnowanie gleb), • nie dopuszcza ć do zmian stosunków wilgotno ściowych w glebach, • zapobiega ć erozji gleb poprzez wprowadzanie trwałej pokrywy ro ślinnej na terenach o większych spadkach, a tak Ŝe poprzez prowadzenie zadrzewienia i zakrzewienia gruntów niskoprodukcyjnych, czyli gruntów V i VI klasy bonitacyjnej, zakładanie trwałych u Ŝytków zielonych, które wpływa ć b ędą na zmniejszenie erozji wiatrowej tworz ąc naturalne wiatrochrony, • upowszechnia ć zasady dobrej praktyki rolniczej, • przeprowadzi ć rekultywacj ę i zagospodarowanie gruntów po wyrobiskach eksploatacyjnych (oczyszczenie, odbudowa wła ściwych stosunków wodnych, wł ączenie do zagospodarowania przyrodniczego: zalesienie, zakrzewienie, zadarnianie, uprawy),

Ochrona gleb b ędzie równie Ŝ uwzgl ędniała racjonalne zu Ŝycie nawozów sztucznych i środków ochrony ro ślin, preferowanie nawozów naturalnych, np. obornika, kompostu. Kierunkiem korzystnym będzie zmiana metody produkcji gospodarstw w kierunku rolnictwa ekologicznego. Stosowane b ędą Zasady Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych, integrowana produkcja i obowi ązek atestacji sprz ętu ochrony ro ślin oraz kontrola stosowanych nawozów i środków ochrony ro ślin.

W zwi ązku z upraw ą na terenie gminy warzyw i owoców w ogródkach działkowych i przydomowych, istotne jest prowadzenie działa ń edukacyjno – informacyjnych na temat poziomu zanieczyszczenia gleb i konieczno ści stosowania odpowiednich upraw i nawozów. Pewne typy ro ślin kumuluj ą metale ci ęŜ kie, w zwi ązku z tym nie zaleca si ę ich uprawy w celach konsumpcyjnych. Upraw na glebach nara Ŝonych na zanieczyszczenie nale Ŝy zaniecha ć szczególnie w pobli Ŝu ruchliwych tras komunikacyjnych.

30 Dla utrzymania optymalnych stosunków wodnych w glebie konieczne b ędzie wła ściwe utrzymanie i konserwacja urz ądze ń melioracyjnych i budowa małych urz ądze ń retencji wody na terenach upraw rolnych. Instytucj ą odpowiedzialn ą na terenie gminy za urz ądzenia melioracyjne podstawowe jest Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Warszawie. Utrzymanie melioracji szczegółowych nale Ŝy do wła ścicieli gruntów.

5.4. Gospodarowanie zasobami geologicznymi

5.4.1. Stan wyj ściowy

Na terenie gminy nie wyst ępuj ą udokumentowane zło Ŝa surowców budowlanych o znaczeniu przemysłowym. Istnieje 12 wyrobisk, w których wydobywano przede wszystkim piaski wydmowe. Przewa Ŝaj ąca ich cz ęść zlokalizowana jest w obr ębie wałów wydmowych, dwa z nich zwi ązane s ą z formami czołowo-morenowymi, pozostałe za ś dwa pokłady znajduj ą si ę w obr ębie płatów utworów eolicznych. Wykonane badania wykazały, Ŝe s ą to piaski kwarcowe drobnoziarniste, białe, o ziarnach słabo obtoczonych. Zawarto ść SiO 2 si ęga 97%, a zapylenie - 0,4%. Piaski te wyst ępuj ą pod niewielkim nadkładem (jest to zazwyczaj gleba piaszczysta - 0,20m) b ądź te Ŝ bezpo średnio na powierzchni.

Wyst ępuj ą one głównie w południowo-zachodniej cz ęś ci gminy, w miejscowo ści Łucznica, na północy gminy w okolicy wsi Zawadki oraz na południu w pobli Ŝu miejscowo ści Wygody. S ą to na ogół wały wydmowe, zazwyczaj zalesione. Towarzysz ą im rozległe podmokłe strefy i zatorfione, co sprawia, Ŝe wyst ępuj ą tu niekorzystne warunki hydrogeologiczne. W zwi ązku z tym nie wyra Ŝono zgody na eksploatacj ę, pomimo zasobów szacowanych na ok. 3 mln m 3. Piaski wykorzystywane s ą przez mieszka ńców na potrzeby własne.

Piaski ze Ŝwirem zwi ązane ze strefami moren czołowych wyst ępuj ą we wschodniej cz ęś ci gminy w okolicy Wygody. Tworz ą one niewielkie rozmiarami gniazda o mi ąŜ szo ści ok. 3,0 m.

Sze ść istniej ących wyrobisk kwalifikuje si ę do rekultywacji.

5.4.2. Program działa ń dla sektora: Gospodarowanie zasobami geologicznymi

Cele strategiczne do 2017 roku:

Ochrona zasobów złó Ŝ nieeksploatowanych i zahamowanie nielegalnego wydobycia kopalin

Rekultywacja i zagospodarowanie terenów poeksploatacyjnych zgodnie z zasadami zrównowa Ŝonego rozwoju

Cele długoterminowe do roku 2017 i krótkoterminowe do 2013 roku:

1. Eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin 2. Wzmocnienie ochrony niezagospodarowanych złó Ŝ kopalin w procesie planowania przestrzennego

Kierunki działa ń długo- i krótkoterminowych oraz zadania

Za kształtowanie polityki ochrony złó Ŝ i kopalin oraz gospodarowanie tymi zasobami odpowiedzialni są Minister Środowiska, marszałkowie, starostowie i urz ędy górnicze. Gmina ma równie Ŝ wpływ na

31 decyzje zapadaj ące w tej kwestii, gdy Ŝ burmistrz jest organem opiniuj ącym wszystkie decyzje starosty lub marszałka w tym zakresie.

Zgodnie z przepisami, rekultywacja wyrobisk powinna by ć prowadzona na podstawie dokumentacji uzgodnionej z Urz ędem Miasta i Gminy. Skarpy niecki poeksploatacyjnej powinny zosta ć wyprofilowane i złagodzone do k ąta 20° dla rekultywacji le śnej i 10° rekultywacji rolniczej, a dno wyrównane. Wyrobiska mog ą by ć równie Ŝ pozostawione, po wst ępnym złagodzeniu skarp, do naturalnej sukcesji ro ślinno ści.

W przypadku złó Ŝ nieeksploatowanych oraz obszarów perspektywicznych wyst ępowania kopalin, jedynym sposobem zabezpieczenia zasobów jest ochrona obszarów, na którym wyst ępuj ą, przed zainwestowaniem uniemo Ŝliwiaj ącym pó źniejsze wykorzystanie złoŜa. Polega to na uj ęciu tych obszarów w planach zagospodarowania przestrzennego i studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego w postaci zapisów uniemo Ŝliwiaj ących zagospodarowanie tych terenów w sposób trwały, wykluczaj ący potencjaln ą eksploatacj ę surowców.

Konieczna b ędzie inwentaryzacja „dzikich” obiektów eksploatacji surowców mineralnych i opracowanie wytycznych do ich likwidacji. Proponuje si ę równie Ŝ podj ęcie działa ń prewencyjnych, które w uj ęciu praktycznym okre śliłyby status formalno-prawny dzikich wyrobisk.

6. Poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego

6.1. Środowisko a zdrowie 6.1.1. Stan wyj ściowy

Jako ść środowiska wpływa na stan zdrowia ludzi - istniej ą wyra źne korelacje mi ędzy zanieczyszczeniem środowiska, a chorobami cywilizacyjnymi, jakimi s ą: alergie, choroby układu oddechowego, sercowo-naczyniowego i pokarmowego, nowotwory, a tak Ŝe problemy z rozrodczo ści ą, zaburzenia neurorozwojowe oraz skracanie czasu trwania Ŝycia. Komisja Europejska szacuje, Ŝe prawie jedna szósta liczby zachorowa ń i przypadków śmiertelnych w śród dzieci jest spowodowana czynnikami środowiskowymi.

Najwi ększy wpływ na stan zdrowia maj ą: jako ść wody, Ŝywno ści, powietrza, warunki sanitarne, nara Ŝenie na działanie niebezpiecznych substancji chemicznych oraz hałas.

W najwi ększym stopniu na stan środowiska, a przy tym równie Ŝ na stan zdrowia wywieraj ą: przemysł, transport i komunikacja, a tak Ŝe powa Ŝne awarie. Zmiany klimatu, zmniejszanie si ę stratosferycznej powłoki ozonowej oraz degradacja powierzchni ziemi mo Ŝe równie Ŝ mie ć wpływ na zdrowie człowieka.

Dla zdrowia człowieka niebezpieczne s ą tak Ŝe naturalne zagro Ŝenia, takie jak burze, powodzie, po Ŝary, osuwanie ziemi i susze. Ich skutki pogarsza jeszcze brak przygotowania i działalność człowieka, np. zmiany klimatu i utrata ró Ŝnorodno ści biologicznej.

Zagadnienia zwi ązane z poszczególnymi elementami środowiska zawarto w pozostałych rozdziałach niniejszego Programu. Poni Ŝej przedstawiono zagro Ŝenie stwarzane dla zdrowia i Ŝycia mieszka ńców gminy Pilawa przez powa Ŝne awarie, transport materiałów niebezpiecznych oraz zagro Ŝenia naturalne.

Na terenie gminy Pilawa nie funkcjonuj ą zakłady stwarzaj ące ryzyko wyst ąpienia powa Ŝnej awarii przemysłowej.

32 Na terenie gminy dotychczas zanotowano jeden przypadek wi ększego ska Ŝenia środowiska. Miał on miejsce w 2001 roku w Fabryce Farb i Lakierów „POLIFARB – Pilawa”. Z udost ępnionych przez Starostwo Powiatowe materiałów wynika, Ŝe z racji nieprawidłowego magazynowania i transportu chemikaliów Fabryka Farb i Lakierów „POLIFARB – Pilawa” doprowadziła do ska Ŝenia środowiska wodno-glebowego. Z opracowania wykonanego przez pozna ńsk ą firm ę „PROTE Bioremediacja ropopochodnych” wynikało, Ŝe na terenie zakładów były dwie strefy ska Ŝeń: strefa A - o powierzchni 4600 m 2 o znacznym zanieczyszczeniu gruntu do 4 m gł ęboko ści i mniej ska Ŝona strefa B – o powierzchni 11400 m 2. Firma zaproponowała kontynuacj ę czerpania wolnego produktu organicznego (w ęglowodory m.in. toluen i ksylen) z powierzchni wód podskórnych i rekultywacj ę zanieczyszczonego gruntu i wód gruntowych metodami biologicznymi (technologia intensywnej bioremediacji). Prace te obliczone na wiele lat s ą kontynuowane. Aktualnie Fabryka nie stwarza wi ększego zagro Ŝenia dla środowiska. Produkuje głównie farby wodorozpuszczalne. Dzi ęki zastosowanym rozwi ązaniom jest mało prawdopodobne by mogła by ć ona źródłem nadzwyczajnych zagro Ŝeń dla środowiska.

Jednym z zagro Ŝeń dla środowiska w obr ębie gminy Pilawa mo Ŝe by ć przewóz niebezpiecznych substancji tranzytem. Nale Ŝą do nich nast ępuj ące substancje: chlor, amoniak, cyjanowodór, siarkowodór, metanol, kwas siarkowy, azotowy, acetylen, du Ŝe ilo ści paliw i substancji ropopochodnych, propan – butan, LPG. Dotyczy to głównie rejonów poło Ŝonych wzdłu Ŝ drogi krajowej nr 17.

Zagro Ŝenia b ędące nast ępstwem katastrofy naturalnej obejmuj ą na omawianym obszarze przede wszystkim zagro Ŝenia po Ŝarowe. Wody gminnych cieków nie stanowi ą realnego powodziowego zagro Ŝenia.

Obszar gminy Pilawa jest w du Ŝym stopniu zagro Ŝony wyst ąpieniem po Ŝarów, z uwagi na du Ŝy wska źnik lesisto ści. Zagro Ŝone s ą miejscowo ści o zwartej zabudowie, domy zbudowane z materiałów łatwopalnych. Zwarta zabudowa oraz układ w ąskich uliczek powoduje równie Ŝ znaczne utrudnienie lub brak mo Ŝliwo ści manewrowania pojazdami stra Ŝy po Ŝarnej.

Gmina Pilawa jest gmin ą o charakterze rolniczym, du Ŝa ilo ść obiektów gospodarczych (stodoły, obory) zbudowana jest z materiałów łatwo zapalnych. Dodatkowym czynnikiem zwi ększaj ącym ryzyko wyst ąpienia po Ŝaru jest nieodpowiednie posługiwanie si ę urz ądzeniami elektrycznymi, uŜywanie prowizorycznych punktów o świetleniowych i gniazd zasilaj ących. Czynnikami zwi ększaj ącymi zagro Ŝenie po Ŝarowe s ą równie Ŝ: rozwój infrastruktury oraz starzenie si ę instalacji elektrycznych.

Lokalnie zagro Ŝenie po Ŝarowe mo Ŝe wyst ąpi ć w suchych siedliskach lasu, na których brak jest podszytów z gatunków li ściastych, utrudniaj ących rozprzestrzenianie si ę ognia w lesie. Ryzyko po Ŝaru istnieje równie Ŝ w rejonach penetrowanych przez ludno ść (g ęsta sie ć dróg lokalnych, działki rekreacyjno-letniskowe). Powa Ŝne zagro Ŝenie stwarzaj ą po Ŝary traw, które niejednokrotnie przenosz ą si ę na budynki i obszary le śne.

Statystycznie najwi ęcej po Ŝarów powstaje w wyniku nieumy ślnego zaprószenia ognia, coraz cz ęś ciej przyczyn ą po Ŝaru s ą jednak podpalenia. Zagro Ŝenie to nasila si ę w okresie wiosennym i letnim (kwiecie ń-pa ździernik).

6.1.2. Program działa ń dla sektora: Środowisko a zdrowie

Cele strategiczne do 2017 roku

Ochrona stanu zdrowia oraz jako ści Ŝycia mieszka ńców przez eliminacj ę uci ąŜ liwo ści i zagro Ŝeń

33

Cele długoterminowe do roku 2017 i krótkoterminowe do 2013 roku:

1. Zapobieganie zagro Ŝeniom naturalnym oraz eliminacja i minimalizacja skutków w razie ich wyst ąpienia 2. Wykreowanie wła ściwych zachowa ń społecze ństwa w sytuacji wyst ąpienia zagro Ŝeń środowiska 3. Doskonalenie systemu zarz ądzania kryzysowego w aspekcie ochrony środowiska, oraz rozwój monitoringu zagro Ŝeń środowiska

Kierunki działa ń długo- i krótkoterminowych oraz zadania

Główne kierunki działa ń okre ślone zostały w programie rz ądowym „ Środowisko a zdrowie” w ramach współpracy resortów zdrowia i środowiska, realizowanym w latach 2003 – 2005.

Wi ększo ść zada ń, koniecznych dla spełnienia celów w sektorze: Środowisko a zdrowie, zawarta jest w pozostałych rozdziałach Programu ochrony środowiska . Zagadnienia te są przede wszystkim zwi ązane z dobr ą jako ści ą wody pitnej, jako ści ą powietrza, poziomem hałasu i promieniowania elektromagnetycznego, stanem gleb oraz terenów zielonych. Wszystkie działania podejmowane w wymienionych dziedzinach przyczyni ą si ę tak Ŝe do osi ągni ęcia celów dla sektora: Środowisko a zdrowie.

Poczucie bezpiecze ństwa jest jedn ą z najbardziej po Ŝą danych cech, jakie ludzie oczekuj ą od miejsca swojego zamieszkania. Dlatego utrzymywanie sprawnych sił porz ądkowo-prewencyjnych umo Ŝliwia szybk ą reakcj ę w wypadku takiego zdarzenia lub zminimalizuje ryzyko jego wyst ąpienia.

Na ka Ŝdym szczeblu działania pa ństwa powinien znajdowa ć si ę o środek koordynacyjny w zakresie ratownictwa i ochrony ludno ści. W gminie Pilawa funkcj ę t ę pełni inspektor ds. obronnych, obrony cywilnej i zarz ądzania kryzysowego.

W Starostwie Powiatowym w Garwolinie funkcjonuje od 1999 r. Wydział Zarz ądzania Kryzysowego, Ochrony Ludno ści, Spraw Społecznych i Obywatelskich stanowi ący Centrum Zarz ądzania Kryzysowego w powiecie garwoli ńskim. Wydział ten funkcjonuje w oparciu o zatwierdzony w 2000 r. przez Wojewod ę Mazowieckiego „Plan Reagowania Kryzysowego”. Plan ten zawiera 17 zał ączników funkcjonalnych w zakresie potencjalnych i rzeczywistych zagro Ŝeń.

Wydział Zarz ądzania Kryzysowego realizuje zadania z zakresu:

• Zatwierdzania programów działania powiatowych słu Ŝb, inspekcji i stra Ŝy; • Koordynacji działa ń w zakresie prawidłowego przepływu informacji pomi ędzy słu Ŝbami, inspekcjami i stra Ŝami a starost ą; • Zapewnienia całodobowego funkcjonowania Powiatowego Centrum Zarz ądzania Kryzysowego; • Koordynacji akcji społecznej na obszarze zagro Ŝonym lub dotkni ętym kl ęsk ą Ŝywiołow ą i współdziałania w tym zakresie z organizacjami społecznymi; • Prowadzenie analiz i opracowywania prognoz dotycz ących zagro Ŝeń na terenie powiatu oraz koordynacja akcji ratowniczych i procesu odbudowy; • Koordynacji działa ń na terenie powiatu w zapobieganiu skutkom kl ęski Ŝywiołowej lub ich usuni ęciu; • Zapewnienia działania Powiatowego Zespołu Reagowania Kryzysowego.

Zagadnienia zwi ązane z transportem substancji niebezpiecznych nie le Ŝą bezpo średnio w gestii gminy. Pojazdy transportuj ące materiały niebezpieczne powinny by ć przystosowane do tego celu, co po świadcza ć nale Ŝy systematycznymi kontrolami stwierdzaj ącymi stosowanie si ę do odpowiednich

34 przepisów, a trasy przewozu poprowadzone tak, aby omijały tereny g ęstej zabudowy mieszkalnej oraz tereny cenne przyrodniczo. Zadania te le Ŝą w gestii administratorów dróg.

Prowadzone b ędą działania na rzecz poprawy bezpiecze ństwa ekologicznego ludno ści przez akcje profilaktyczne i uświadamiaj ące o zagroŜeniach, których mo Ŝna unikn ąć , np. propagowanie zasad przeciwdziałania zagro Ŝeniu po Ŝarowemu oraz uzupełnienie oznakowania terenów le śnych (wjazdy do lasu, parkingi le śne) tablicami informacyjno-ostrzegawczymi dotycz ącymi bezpiecze ństwa po Ŝarowego, numerów dróg, itp.

6.2. Jako ść powietrza atmosferycznego 6.2.1. Stan wyj ściowy Na terenie gminy Pilawa wyst ępuj ą wszystkie kategorie źródeł emisji: punktowe, liniowe (głównie komunikacja) i powierzchniowe. Znacz ący wpływ na poziom st ęŜ eń pyłu w powietrzu atmosferycznym ma emisja zanieczyszczeń ze źródeł bytowo-komunalnych oraz ze źródeł zwi ązanych z transportem samochodowym. Dodatkowym źródłem zanieczyszczenia powietrza pyłem jest unos pyłu z powierzchni terenu, dróg, dachów, pól uprawnych itd. oraz zanieczyszczenia allochtoniczne, napływaj ące spoza terenu gminy.

Powa Ŝnym źródłem zanieczyszcze ń powietrza na terenie gminy Pilawa jest w dalszym ci ągu niska emisja. Niew ątpliwym problemem jest spalanie w domowych piecach odpadów, w tym tworzyw sztucznych, gumy i tekstyliów.

Ograniczaniu niskiej emisji sprzyja rozwój sieci gazowej, w latach 2007-2008 wybudowano 0,884 km sieci, a liczba poł ącze ń do budynków mieszkalnych zwi ększyła si ę o 20 sztuk. Liczba odbiorców gazu wzrosła o 33 gospodarstwa domowe. Zmniejszyła si ę natomiast liczba gospodarstw ogrzewaj ących mieszkania gazem, z powodu znacznego wzrostu jego cen. Ilo ść zu Ŝywanego gazu zmniejszyła si ę o 140,3 tys. m3 w stosunku do roku 2006.

System ciepłowniczy gminy opiera si ę w du Ŝej mierze na lokalnych, indywidualnych paleniskach domowych lub lokalnych kotłowniach. Z sieci ciepłowniczej korzystaj ą jedynie mieszka ńcy Osiedla przy Hucie Szkła „Czechy”.

Wszystkie obiekty publiczne na terenie gminy, w tym: szkoły, o środki zdrowia, stra Ŝnice OSP wyposa Ŝone s ą w ogrzewanie gazowe.

W roku 2005 dokonano kompleksowej modernizacji o świetlenia ulicznego w gminie, w wyniku którego wymieniono 1017 starych opraw o świetleniowych na energooszcz ędne lampy sodowe. Wymieniono istniej ące oprawy rt ęciowe o mocy 400, 250 i 125W na energooszcz ędne. W ramach inwestycji zainstalowano równie Ŝ skrzynki z układami pomiarowymi oraz nowoczesnym systemem zegarów astronomicznych zał ączaj ącym i wył ączaj ącym o świetlenie. Wykonane zostało ponadto oświetlenie odcinka ul. Słonecznej w kierunku cmentarza, Parku Miejskiego i Placu Zabaw dla Dzieci w Pilawie oraz monta Ŝ iluminacji 4 obiektów na terenie gminy. Oświetlenie uliczne zainstalowane jest wzdłu Ŝ wszystkich ci ągów komunikacyjnych w terenach zurbanizowanych gminy. W gminie jest obecnie 1178 szt. opraw o świetleniowych o mocy 50, 70, 100 i 150 W. W wyniku modernizacji oświetlenia spadło o ok. 40% zmniejszenie zapotrzebowania na energi ę do celów oświetleniowych.

Na stan powietrza oddziałuj ą w coraz wi ększym stopniu źródła komunikacyjne. Wysokie zanieczyszczenie powietrza substancjami pochodz ącymi ze spalania paliw w silnikach pojazdów wyst ępuje na skrzy Ŝowaniach głównych ulic miast, przy trasach komunikacyjnych o du Ŝym nat ęŜ eniu ruchu biegn ących przez obszary o zwartej zabudowie. Przyczyn ą nadmiernej emisji zanieczyszcze ń ze środków transportu jest przede wszystkim zły stan techniczny pojazdów, zła eksploatacja, przestoje w ruchu spowodowane zł ą organizacj ą ruchu lub zbyt mał ą przepustowo ści ą dróg.

35

Na terenie powiatu garwoli ńskiego pomiary stanu powietrza prowadzone były przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie oraz Powiatow ą Stacj ę Sanitarno – Epidemiologiczn ą w Siedlcach. Pomiary prowadzono w Garwolinie. Poni Ŝej przedstawiono wyniki bada ń poszczególnych parametrów.

Tabela 6. St ęŜ enia pyłu zawieszonego w latach 2004 – 2006 w punkcie pomiarowym przy ul. Sportowej w Garwolinie (wg PSSE) Lokalizacja Rok Średnioroczne Maksymalne 24- Liczba przekrocze ń warto ści stanowiska (µg/m 3) godzinne (µg/m 3) 24-godz. rzeczy./oblicz. pomiarowego Garwolin 2004 13,1 58,5(30) 1 ul. Sportowa 2005 15,3 bd (37,5) 7/10 bd (39,0) 2006 15,2 10/14 Warto ść dopuszczalna 40 50 35/rok

Na podstawie przeprowadzonych pomiarów nie stwierdzono przekrocze ń st ęŜ eń średniorocznych pyłu zawieszonego. Wyst ąpiło natomiast kilkana ście razy w roku przekroczenie dopuszczalnej warto ści 24 godzinnej. W roku 2006 roku (stosunku do 2005 roku ) zaobserwowano niewielki wzrost st ęŜ eń tego zanieczyszczenia (wi ększa ilo ść dni z przekroczeniami dopuszczalnej warto ści 24-godzinnej, przy zbli Ŝonej warto ści średniorocznej). Znaczne ilo ści pyłu pochodz ą z tzw.emisji niezorganizowanej (pylenie wtórne), a mo Ŝliwo ści redukcji takiej emisji s ą do ść ograniczone.

Na terenie powiatu utrzymuje si ę tendencja spadkowa w st ęŜ eniach dwutlenku siarki. W znacznej mierze decyduj ą o tym zrealizowane inwestycje na terenie całego województwa polegaj ące na likwidacji kolejnych źródeł zanieczyszczenia oraz zmianie paliwa z w ęgla na gaz lub olej. Tendencje wzrostowe obserwuje si ę natomiast w przypadku dwutlenku azotu, co jest związane głównie ze wzrostem ruchu drogowego.

W 2002 roku rozpocz ęto pomiary benzenu w powietrzu, które zaniechano w 2006 roku, ze wzgl ędu na stwierdzane bardzo niskie st ęŜ enie tego parametru. Badania wykonywane były w Garwolinie przy ulicy Stacyjnej 95. Obliczone średnie roczne warto ści benzenu wynosiły w 2004 roku 1,5 µg/m3, a w 2005 roku 1,8 µg/m3. Nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu benzenu (warto ść średnioroczna 5 µg/m3 + 5 µg/m3margines tolerancji na 2005 r.).

Nie prowadzono pomiarów st ęŜ eń ozonu, tlenku w ęgla, ołowiu, ale wnioskuj ąc na podstawie obszarów s ąsiednich – warto ści tych parametrów s ą poni Ŝej st ęŜ eń dopuszczalnych.

W celu scharakteryzowania stanu aktualnego w zakresie jako ści powietrza atmosferycznego na terenie powiatu garwoli ńskiego odniesiono si ę do „Rocznej oceny jako ści powietrza w województwie mazowieckim. Raport za 2008 rok” sporz ądzonej przez WIO Ś.

Zgodnie z ustaw ą z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z pó źn. zm.) Wojewódzki Inspektor ochrony Środowiska w terminie do 31 marca ka Ŝdego roku dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w danej strefie za rok poprzedni oraz odr ębnie dla ka Ŝdej substancji dokonuje klasyfikacji stref.

Pocz ąwszy od marca 2008 roku zmieniła si ę cz ęść przepisów dotycz ących przeprowadzania oceny jako ści powietrza. Uchylone zostało m.in. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz.U. z 2002 r, Nr 87, poz.796). Obecnie obowi ązuj ącym aktem prawnym jest Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów

36 niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. z 2008 r., Nr 47, poz. 281). Równie Ŝ w marcu 2008 roku weszło w Ŝycie Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 roku w sprawie stref, w których dokonuje si ę oceny jako ści powietrza (Dz.U. z 2008 r., Nr 52, poz.310).

Na mocy ww. rozporz ądzenia powiat garwoli ński znalazł si ę w strefie kozienicko - grójeckiej o kodzie PL.14.12.z.04 (wyj ątek stanowi tu podział stref dla ozonu - O3, w odniesieniu do którego funkcjonuj ą tylko 2 strefy: Aglomeracja Warszawska i strefa mazowiecka – powiat garwoli ński przypisany został do ostatniej z nich). W skład strefy kozienicko – grójeckiej wchodz ą powiaty: grójecki, garwoli ński, kozienicki i białobrzeski. Strefa zajmuje powierzchni ę 4 108 km 2 i jest zamieszkana przez 297,9 tys. osób.

Podobnie jak w latach poprzednich, klasyfikacja stref przeprowadzana jest oddzielnie dla dwóch grup kryteriów: ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi oraz ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin, a otrzymane wyniki opisywane s ą w trzech klasach: klasa C – st ęŜ enia zanieczyszcze ń na terenie strefy przekraczaj ą poziomy dopuszczalne powi ększone o margines tolerancji, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest okre ślony – poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe, poziomy celów długoterminowych; klasa B – st ęŜ enia zanieczyszcze ń na terenie strefy przekraczaj ą poziomy dopuszczalne lecz nie przekraczaj ą poziomów dopuszczalnych powi ększonych o margines tolerancji; klasa A – st ęŜ enia zanieczyszcze ń na terenie strefy nie przekraczaj ą poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych, poziomów celów długoterminowych; przy czym: poziom dopuszczalny to standard jako ści powietrza, okre śla on poziom substancji, który ma by ć osi ągni ęty w okre ślonym terminie i który po tym terminie nie powinien by ć przekraczany; poziom docelowy to poziom, który ma by ć osi ągni ęty w okre ślonym czasie za pomoc ą ekonomicznie uzasadnionych działa ń technicznych i technologicznych; poziom ten okre śla si ę w celu zapobiegania lub ograniczenia szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi lub środowisko jako cało ść ; poziom celu długoterminowego to poziom substancji, poni Ŝej którego bezpo średni szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi lub środowisko jako cało ść jest mało prawdopodobny; poziom ten ma by ć osi ągni ęty w długim okresie czasu, z wyj ątkiem sytuacji, gdy nie mo Ŝe by ć osi ągni ęty za pomoc ą ekonomicznie uzasadnionych działa ń technicznych i technologicznych.

Zakres oceny jako ści powietrza w strefach od 2007 roku został poszerzony o arsen, nikiel, kadm i bezno/a/piren, czyli zanieczyszczenia obj ęte Dyrektyw ą Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/107/WE z dnia 15 grudnia 2004 r.

Wyniki uzyskane dla strefy kozienicko - grójeckiej w 2008 roku przedstawiały si ę nast ępuj ąco:

Tabela 7. Klasyfikacja strefy kozienicko - grójeckiej dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy dopuszczalne - ochrona zdrowia Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszcze ń w strefie SO 2 NO 2 PM10 benzen C6H6 ołów Pb CO A A A A A A Źródło: Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim. Raport za 2008 rok. WIO Ś, Warszawa

Tabela 8. Klasyfikacja strefy kozienicko - grójeckiej dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy docelowe – ochrona zdrowia Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszcze ń w strefie benzo(a)piren w pyle arsen w pyle PM10 nikiel w pyle PM10 kadm w pyle PM10 PM10 A A A C Źródło: Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim. Raport za 2008 rok. WIO Ś, Warszawa

37 W wyniku rocznej oceny jako ści powietrza za 2008 rok dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy dopuszczalne stref ę kozienicko - grójeck ą zakwalifikowano do klasy A (bez przekrocze ń standardów imisyjnych). Dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy docelowe w wyniku rocznej oceny jako ści powietrza za 2008 rok obszar całego województwa (18 stref, w tym równie Ŝ strefa kozienicko - grójecka) otrzymała klas ę C ze wzgl ędu na przekroczenie poziomu docelowego dla benzo/a/pirenu według kryterium ochrony zdrowia. Przyczyn ą przekrocze ń s ą komunikacja i indywidualne paleniska domowe, tzw. niska emisja. Wysokie st ęŜ enia benzo/a/piranu wyst ępuj ą w okresie grzewczym, natomiast w okresie letnim utrzymuj ą si ę na ogół poni Ŝej granicy oznaczalno ści.

Poziom docelowy okre ślono tak Ŝe dla ozonu, przy czym w odniesieniu do przedmiotowego parametru obowi ązuje tylko podział na 2 strefy (Aglomeracja Warszawska i strefa mazowiecka). Uzyskane wyniki w strefie mazowieckiej (w obr ębie której znajduje si ę powiat garwoli ński) spowodowały, Ŝe została ona zakwalifikowana do klasy C. Przyczyny przekrocze ń ozonu to: komunikacja, warunki pogodowe, naturalne źródła emisji lub zjawiska, napływ zanieczyszcze ń spoza granic województwa, i kraju prekursorów ozonu.

Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony ro ślin pozwoliła zaliczy ć stref ę kozienicko – grójeck ą do klasy A ze wzgl ędu na dwutlenek siarki, tlenki azotu i ozon troposferyczny. Natomiast cała stref ę mazowieck ą, w skład której wchodzi powiat garwoli ński, zaklasyfikowano do klasy C ze wzgl ędu na przekroczony cel długoterminowy dla ozonu według kryterium ochrony ro ślin.

W zwi ązku z powy Ŝszym, strefa kozienicko – grójecka zakwalifikowana została do programów ochrony powietrza POP wg kryteriów dla ochrony zdrowia dla zanieczyszcze ń, dla których okre ślone są poziomy docelowe – benzo/a/piren, obszar przekroczenia - Grójec. Zostanie opracowany równie Ŝ Program Ochrony Powietrza dla: benzo/a/piranu (cały obszar województwa) oraz dla ozonu (strefa mazowiecka).

38 39

40

41 6.2.2. Program działa ń dla sektora: Jako ść powietrza atmosferycznego

Cel strategiczny do 2017 roku

Utrzymywanie standardów jako ści powietrza

Cele długoterminowe do roku 2017 i krótkoterminowe do 2013 roku:

1. Ograniczenie wielko ści emisji zanieczyszcze ń komunikacyjnych 2. Ograniczenia emisji ze źródeł komunalnych, szczególnie źródeł niskiej emisji

Kierunki działa ń długo- i krótkoterminowych oraz zadania

Zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska, ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jako ści, w szczególno ści przez utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poni Ŝej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach oraz zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie s ą one dotrzymane.

Za najwa Ŝniejsze kierunki działa ń prowadz ące do poprawy jako ści powietrza na terenie gminy Pilawa przyj ęto:

• modernizacj ę bądź likwidacji źródeł niskiej emisji, • zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń komunikacyjnych.

Emisja komunikacyjna jest jednym z głównych źródeł zanieczyszcze ń powietrza w gminie. Jest ona najbardziej uci ąŜ liwa dla mieszka ńców ulic poło Ŝonych przy ruchliwych trasach komunikacyjnych i w gęstej zabudowie mieszkalnej, szczególnie na terenie miejscowo ści Pilawa. Emisje zanieczyszcze ń komunikacyjnych mo Ŝna zmniejszy ć prowadz ąc nast ępuj ące działania:

• poprawa infrastruktury drogowej, co pozwoli na popraw ę płynno ści ruchu i zmniejszenie ilo ści zatrzyma ń pojazdów, • utrzymywanie czysto ści nawierzchni dróg, szczególnie w okresach suchych, • tworzenie pasów zieleni izolacyjnej w s ąsiedztwie głównych szlaków komunikacyjnych, • budowa ście Ŝek rowerowych, stanowi ących alternatyw ę do transportu samochodowego, • eliminacja z ruchu pojazdów nie spełniaj ących obowi ązuj ących norm odno śnie emisji zanieczyszcze ń, • rozwój i promocja komunikacji zbiorowej, • wprowadzenie ogranicze ń pr ędko ści na drogach o pyl ącej nawierzchni, • modernizacja i utwardzanie dróg, ulic, parkingów z zastosowaniem materiałów i technologii ograniczaj ących pylenie, • zakaz stosowania materiałów pyl ących do utwardzania dróg lub budowy parkingów (np. ŜuŜli, popiołów).

Ograniczanie wielko ści emisji zanieczyszcze ń komunikacyjnych jest zadaniem ponadlokalnym, zale Ŝnym ponadto od konstruktorów pojazdów i ich u Ŝytkowników. Niemniej, moŜliwe jest prowadzenie wielu działa ń poprawiaj ących stan powietrza - np. poprawa stanu technicznego samochodów, styl jazdy.

Stosowane b ędą równie Ŝ instrumenty planistyczne, np. lokalizowanie nowej zabudowy tak, aby powodowa ć rozproszenie zanieczyszcze ń przez przewietrzanie terenu i tworzenie wolnych korytarzy dla swobodnego ruchu powietrza. Zapisy takie powinny znale źć si ę w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

42

Jednym z najwi ększych źródeł zanieczyszczenia s ą źródła zwi ązane z wytwarzaniem i uŜytkowaniem ciepła i energii. Najprostsz ą metod ą ochrony środowiska b ędzie racjonalizacja tych procesów w wyniku bezpo średniego ograniczenia zu Ŝycia paliwa lub jego zmiany na tzw. paliwo ekologiczne (przechodzenie z opalania w ęglem na gaz, olej, energi ę elektryczn ą lub energi ę odnawialn ą). Nale Ŝy równie Ŝ d ąŜ yć do zmniejszenia strat podczas przesyłu energii.

W celu ograniczenia emisji zanieczyszcze ń emitowanych do powietrza w wyniku prowadzenia gospodarki cieplnej wyró Ŝni ć mo Ŝna dwa kierunki działa ń:

• wzrost energooszcz ędno ści poprzez stosowanie zabiegów termoizolacyjnych - modernizacje budynków mieszkalnych, publicznych i innych.

Zadanie to b ędzie realizowane głównie przez wła ścicieli budynków, tak Ŝe dla podwy Ŝszenia komfortu i uzyskania odczuwalnych oszcz ędno ści finansowych.

• modernizacja lub przebudowa systemów ogrzewania – szczególnie małych kotłowni oraz indywidualnych palenisk domowych.

Generalnie, na terenach, gdzie dominuje zabudowa rozproszona, nie ma ekonomicznego uzasadnienia rozwój centralnych systemów ciepłowniczych. Nale Ŝy natomiast zwi ększa ć stopie ń gazyfikacji terenów wiejskich gminy, co zmieni zapewne strukturę ogrzewania indywidualnych budynków na korzy ść ekologicznych no śników energii.

Zaleca si ę opracowanie „Programu ograniczania niskiej emisji w gminie Pilawa”.

Na terenie gminy niewielkim źródłem zanieczyszczenia powietrza jest tak Ŝe działalno ść gospodarcza, szczególnie przemysł. W celu ograniczenia emisji przemysłowej podejmowane powinny by ć działania przez same podmioty gospodarcze, m.in. zainstalowanie urz ądze ń ochronnych, wdro Ŝenie nowych technologii, zmiana technologii produkcji, itp.

Do roku 2016 zakłada si ę tak Ŝe całkowit ą likwidacj ę emisji substancji niszcz ących warstw ę ozonow ą przez wycofanie ich z obrotu i stosowania na terytorium Polski.

Prowadzona b ędzie edukacja ekologiczna mieszka ńców uwzgl ędniaj ąca aspekty zwi ązane z ochrona powietrza. Polega ć ona b ędzie m.in. na:

• kształtowaniu wła ściwych zachowa ń społecznych poprzez propagowanie konieczno ści oszcz ędzania energii cieplnej i elektrycznej oraz u świadamianie społecze ństwa o szkodliwo ści spalania paliw niskiej jako ści, • prowadzeniu akcji edukacyjnych maj ących na celu u świadamianie społecze ństwa gminy o szkodliwo ści spalania odpadów, poł ączonych z ustanawianiem mandatów za spalanie odpadów, nakładanych przez policj ę, • uświadamianiu społecze ństwa gminy o korzy ściach płyn ących z termomodernizacji i innych działa ń zwi ązanych z ograniczaniem emisji niskiej, • promocji nowoczesnych, niskoemisyjnych źródeł ciepła, • promowaniu nowoczesnych rozwi ąza ń technicznych w komunikacji i pojazdach, • promowaniu proekologicznych zachowa ń wła ścicieli samochodów (np. dzie ń bez samochodu, korzystanie ze środków transportu publicznego, korzystanie kilku osób z jednego pojazdu), • promowaniu rowerów jako środka komunikacji.

Nale Ŝy zwróci ć uwag ę na mo Ŝliwo ść wykorzystania czystych źródeł energii oraz źródeł odnawialnych (energii biomasy, energii słonecznej, geotermalnej). Nale Ŝy równie Ŝ informowa ć mieszka ńców

43 o mo Ŝliwo ściach uzyskania po Ŝyczek na zadania z zakresu termomodernizacji i zmiany sposobu ogrzewania budynków.

W zakresie ograniczania i likwidacji uci ąŜ liwo ści odorowej, nale Ŝy przeprowadzi ć inwentaryzacj ę podmiotów prowadz ących działalno ść powoduj ąca emisje odorów szkodliwych dla zdrowia, pogarszaj ących jako ść i komfort Ŝycia mieszka ńców.

6.3. Oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych

6.3.1. Stan wyj ściowy dla sektora: Hałas

Hałas pochodzenia antropogenicznego, wyst ępuj ący w środowisku dzieli si ę na hałas komunikacyjny (drogowy, kolejowy), hałas komunalny i hałas przemysłowy.

Hałas komunikacyjny

Zagro Ŝenie hałasem drogowym, zwłaszcza ulicznym, stanowi około 80% wszystkich zagro Ŝeń akustycznych w środowisku. Najwi ększy wpływ na zwi ększanie si ę poziomu hałasu komunikacyjnego w gminie maj ą:

• odcinki dróg o du Ŝym nat ęŜ eniu ruchu biegn ące w terenie g ęstej zabudowy mieszkalnej, • powi ązania komunikacyjne mi ędzy cz ęś ciami gminy.

Głównym źródłem hałasu na terenie gminy jest szosa o znaczeniu krajowym nr 17 Warszawa – Lublin – Hrebenne (granica pa ństwa), przebiegaj ąca tranzytowo przez gmin ę. Na stopie ń uci ąŜ liwo ści tras komunikacyjnych wpływ maj ą takie czynniki jak: nat ęŜ enie ruchu, struktura pojazdów, prędko ść ich poruszania si ę oraz rodzaj i stan techniczny nawierzchni.

Na terenie gminy Pilawa nie prowadzono bada ń hałasu komunikacyjnego, a struktura ekspozycji na hałas nie jest w rozpoznana. Z uwagi na wzrastaj ącą liczb ę pojazdów i zwi ększaj ące si ę natęŜ enie ich ruchu mo Ŝna przyj ąć , Ŝe na terenie gminy utrzymywa ć si ę b ędzie tendencja wzrostowa nat ęŜ enia hałasu zwi ązanego z ruchem kołowym. Przyczyn ą wzrostu uci ąŜ liwo ści jest równie Ŝ niezadowalaj ąca jako ść nawierzchni dróg.

Hałas przemysłowy

Na terenie gminy Pilawa nie wyst ępuj ą obiekty produkcyjne o wysokim stopniu uci ąŜ liwo ści ze wzgl ędu na emisj ę hałasu. Decyzje w tym zakresie wydawane s ą wtedy, gdy zgłaszane s ą skargi na uci ąŜ liwo ść hałasu, a dopuszczalne normy nat ęŜ enia (według bada ń Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska) s ą przekroczone. W latach 2004 – 2008 na terenie gminy nie przeprowadzano takich bada ń.

Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla ka Ŝdego obiektu i zale Ŝy od parku maszynowego, zastosowanej izolacji hal produkcyjnych, a tak Ŝe prowadzonych procesów technologicznych oraz funkcji urbanistycznej s ąsiaduj ących z nim terenów. Wewn ątrz hal przemysłowych hałas mo Ŝe si ęga ć poziomu 80 - 125 dB i w znacznym stopniu przenosi ć si ę na tereny sąsiaduj ące. Zagro Ŝenie hałasem przemysłowym wynika tak Ŝe z niewła ściwej lokalizacji zabudowy mieszkaniowej w sąsiedztwie zakładów przemysłowych i usługowych, jak te Ŝ jest zale Ŝne od rodzaju, liczby i sposobu rozmieszczenia źródeł hałasu, skuteczno ści zabezpiecze ń akustycznych oraz ukształtowania i zagospodarowania s ąsiednich terenów.

44

Hałas komunalny

W skali kraju około 25% mieszka ńców jest nara Ŝona na ponadnormatywny hałas w mieszkaniach wyst ępuj ący w wyniku stosowania nieodpowiednich materiałów i konstrukcji budowlanych. Hałas wewn ątrzosiedlowy spowodowany jest przez prac ę silników samochodowych, wywo Ŝenie śmieci, dostawy do sklepów, gło śną muzyk ę radiow ą. Istotnym źródłem jest sprz ęt graj ący u Ŝywany przez turystów i mieszka ńców gminy w miejscach przeznaczonych do wypoczynku i rekreacji. Do tych hałasów doł ącza si ę niejednokrotnie bardzo uci ąŜ liwy hałas wewn ątrz budynku, spowodowany wadliwym funkcjonowaniem urz ądze ń, np. hydroforów, pieców. Według polskiej normy, poziom hałasu pochodz ący od instalacji i urz ądze ń budynku mo Ŝe wynosi ć w ci ągu dnia 30-40 dB, noc ą 25-30 dB.

6.3.2. Stan wyj ściowy dla sektora: Promieniowanie elektromagnetyczne

Zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska pola elektromagnetyczne definiuje si ę jako pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o cz ęstotliwo ści od 0Hz do 300 GHz. Współczesna cywilizacja opiera si ę na technologiach wykorzystuj ących pr ąd elektryczny oraz pola elektromagnetyczne. Praktycznie, źródłem promieniowania jest ka Ŝda instalacja, ka Ŝde urz ądzenie, w którym nast ępuje przepływ pr ądu (np. sieci energetyczne, stacje radiowe i telewizyjne, aparaty telefonii komórkowej, stacje bazowe telefonii komórkowej, radiotelefony, CB-radio, urz ądzenia radiowo-nawigacyjne, radiowo-komunikacyjne, urz ądzenia elektryczne wykorzystywane w przemy śle lub w gospodarstwach domowych).

Zagadnienia zwi ązane z promieniowaniem elektromagnetycznym nale Ŝą do najmniej rozpoznanych w gminie Pilawa. Zgodnie z Prawem ochrony środowiska oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku dokonuje si ę w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska. Wykonanie bada ń poziomów pół elektromagnetycznych w środowisku jest zadaniem Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska.

Na terenie gminy Pilawa, ani powiatu garwoli ńskiego nie prowadzono bada ń poziomu pól elektromagnetycznych. Analiza wyników pomiarów przeprowadzonych w innych miejscowo ściach województwa mazowieckiego (np. w Warszawie, Siedlcach i Radomiu) wykazuje, Ŝe wyst ępuj ące środowisku poziomy pól elektromagnetycznych s ą znacznie mniejsze od dopuszczalnych poziomów i nie powinny zagra Ŝać środowisku i zdrowiu ludzi. Nale Ŝy mie ć na uwadze, Ŝe oddziaływanie promieniowania niejonizuj ącego na środowisko b ędzie stale wzrasta ć, co zwi ązane jest z post ępem cywilizacyjnym.

Główne źródła pól elektromagnetycznych stanowi ą:

• linie elektroenergetyczne, • obiekty radiokomunikacyjne (stacje nadawcze radiowe i telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowych itp.), • stacje radiolokacyjne.

Z punktu widzenia ochrony środowiska znaczenie maj ą linie i stacje elektroenergetyczne o napi ęciach znamionowych równych co najmniej 110 KV i wy Ŝszych.

Zachowania wymaga istniej ąca sie ć średniego napi ęcia 15 KV, która składa si ę ze stacji transformatorowych słupowych i wie Ŝowych 15/0,4 KV zasilanych liniami napowietrznymi w układzie promieniowym.

45 Du Ŝy udział w emisji promieniowania maj ą stacje bazowe telefonii komórkowej ze swoimi antenami sektorowymi i antenami radiolinii (antena sektorowa słu Ŝy do komunikacji z telefonem komórkowym, natomiast antena radiolinii słu Ŝy do komunikacji mi ędzy stacjami bazowymi).

W przypadku stacji bazowych telefonii komórkowej pola elektromagnetyczne są wypromieniowywane na bardzo du Ŝych wysoko ściach, w miejscach niedost ępnych dla ludzi. Wokół budowanych stacji bazowych telefonii komórkowych istnieje mo Ŝliwo ść tworzenia obszarów ograniczonego u Ŝytkowania. Negatywna konsekwencja lokalizacji anten na du Ŝych wysoko ściach jest konieczno ść wznoszenia wysokich konstrukcji wspornych, które szpec ą krajobraz.

Wpływ pola elektromagnetycznego na zdrowie człowieka jest cały czas badany i analizowany. Jednak Ŝe w chwili obecnej, ze wzgl ędu na stosunkowo krótki okres bada ń (gwałtowne zwi ększenie emisji nast ąpiło w ostatnich 5 dekadach) brak danych na temat tzw. skutków dalekich (st ąd wynika potrzeba ci ągłego monitoringu, który okre ślałby, na jakie poziomy pól nara Ŝeni s ą mieszka ńcy, niezale Ŝnie od tego czy wyst ępuj ą przekroczenia, czy te Ŝ nie).

Nale Ŝy mie ć na uwadze, Ŝe oddziaływanie promieniowania niejonizuj ącego na środowisko b ędzie stale wzrasta ć, co zwi ązane jest z post ępem cywilizacyjnym.

6.3.3. Program działa ń dla sektora: Oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych

Cele strategiczne do 2017 roku

Zmniejszenie uci ąŜ liwo ści hałasu komunikacyjnego

Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym

Cele długoterminowe do roku 2017 i krótkoterminowe do 2013 roku:

1. Ograniczanie hałasu na terenach, gdzie jest on odczuwalny jako uci ąŜ liwy, szczególnie na terenach g ęstej zabudowy mieszkalnej 2. Utrzymanie aktualnego poziomu hałasu w obszarach, gdzie sytuacja akustyczna jest korzystna 3. Ochrona ludno ści gminy przed oddziaływaniem promieniowania elektromagnetycznego

Kierunki działa ń długo- i krótkoterminowych oraz zadania

Ochrona przed hałasem polega na dwojakiego rodzaju działaniach:

• zapobieganiu powstawania hałasu • zapobieganiu przenikania hałasu do środowiska

Najwa Ŝniejszym celem w zakresie ochrony środowiska przed hałasem jest zmniejszenie skali nara Ŝenia mieszka ńców gminy Pilawa na ponadnormatywny hałas, co przede wszystkim dotyczy hałasu emitowanego przez środki transportu. Konieczna jest koordynacja działań wszystkich słu Ŝb i organów w celu ograniczania liczby pojazdów powoduj ących szczególny hałas, a tak Ŝe:

• systematyczne usprawnianie ruchu drogowego, • budow ę nowych odcinków dróg z zapewnieniem wła ściwej ochrony przed hałasem ju Ŝ w fazie realizacji inwestycji, • modernizacja nawierzchni istniej ących.

46 Przy modernizacji dróg i ulic nale Ŝy zwróci ć szczególn ą, uwag ę na dobór nawierzchni wła ściwej dla rzeczywistej pr ędko ści pojazdów.

Nale Ŝy tak Ŝe propagowa ć stosowanie odpowiednich materiałów budowlanych o odpowiedniej izolacyjno ści akustycznej. Dobr ą metod ą redukcji hałasu jest wymiana okien na d źwi ękoizolacyjne, które zapewni ą warunki komfortu akustycznego wewn ątrz pomieszcze ń zamkni ętych. Wymagania dotycz ące izolacyjno ści okien według wymaga ń normy zale Ŝą od poziomu d źwi ęku hałasu samochodowego okre ślonego dla szesnastu godzin pory dziennej oraz o śmiu godzin nocy. Kolejnym działaniem mo Ŝe by ć zmiana funkcji lokali w budynkach poło Ŝonych przy głównych ci ągach komunikacyjnych (z mieszkalnej na usługowo – produkcyjn ą).

Ochrona przed hałasem przemysłowym b ędzie polega ć na:

• modernizacji urz ądze ń wytwarzaj ących hałas w zakładach, • wła ściwej lokalizacji obiektów, które mog ą by ć potencjalnym źródłem hałasu, na terenach wyznaczonych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

Do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego nale Ŝy wprowadzi ć zasady kształtowania komfortu akustycznego oraz kreowa ć ten komfort szczególnie na terenach o wysokich walorach rekreacyjno – krajobrazowych

Prewencj ą jest równie Ŝ pilnowanie prawidłowo ści przebiegu procedur w spawie ocen oddziaływania na środowisko na etapie ustalania warunków zabudowy. Dla gminy Pilawa kwestia ta ma elementarne znaczenie ze wzgl ędu na wizerunek gminy sprzyjaj ącej rekreacji i wypoczynkowi.

Zagro Ŝenie promieniowaniem niejonizuj ącym mo Ŝe by ć stosunkowo łatwo wyeliminowane lub ograniczone, pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej separacji przestrzennej człowieka od pól przekraczaj ących okre ślone warto ści graniczne.

Zasady ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym i sposób jego kontroli podaje rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 roku. Zagadnienia te uwzgl ędnione zostały równie Ŝ w przepisach sanitarnych, prawie zagospodarowania przestrzennego, przepisach bezpiecze ństwa i higieny pracy oraz w prawie budowlanym. Dla terenów przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniowa wyznaczono warto ść składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego 50 Hz w wysoko ści 1 kV/m. Dla pozostałych terenów, na których przebywanie ludno ści jest dozwolone bez ogranicze ń, ustalono wysoko ść składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego o cz ęstotliwo ści 50 Hz w wysoko ści 10 kV/m, a magnetycznej 60 kV/m.

Nale Ŝy unika ć lokalizacji nowych budynków mieszkalnych w bliskim s ąsiedztwie linii elektroenergetycznych lub stacji transformatorowych wysokiego napi ęcia.

W celu ochrony krajobrazu przed negatywnym oddziaływaniem źródeł promieniowania elektromagnetycznego, nale Ŝy d ąŜ yć do lokalizowania wysokich konstrukcji wspornych poza miejscami obj ętymi szczególna ochron ą, aby ich wpływ na krajobraz był jak najmniejszy. Nale Ŝy tak Ŝe wprowadzi ć zasad ę lokalizacji kilku źródeł promieniowania na jednej konstrukcji wsporczej, o ile jest to technicznie mo Ŝliwe.

Wszystkie nowo oddawane stacje elektroenergetyczne i linie o napi ęciu znamionowym 110 kV lub wy Ŝszym oraz instalacje radiokomunikacyjne, radionawigacyjne i radiolokacyjne, emituj ące pola elektromagnetyczne, których równowa Ŝna moc promieniowana izotopowo wynosi nie mniej ni Ŝ 15 W, emituj ące pola elektromagnetyczne o cz ęstotliwo ściach od 30 kHz do 300 GHz podlega ć b ędą procedurze ocen oddziaływania na środowisko.

47 7. Zrównowa Ŝone wykorzystanie surowic, materiałów, wody i energii

7.1. Racjonalizacja u Ŝytkowania wody do celów produkcyjnych i konsumpcyjnych

Cel strategiczny do 2017 roku Cel długoterminowy do roku 2017 i krótkoterminowy do 2013 roku:

Zmniejszenie wodochłonno ści produkcji przemysłowej i rolniczej oraz zmniejszenie zu Ŝycia wody w sektorze komunalnym

Działania zmierzaj ące do zmniejszenia zu Ŝycia wody przez sektor produkcyjny i komunalny polega ć będą na skoncentrowaniu wysiłków na obni Ŝeniu popytu na wod ę, co jest przeciwie ństwem do metody zaspokajania rosn ącego zapotrzebowania na wod ę poprzez zwi ększanie jej poda Ŝy.

Prowadzone b ędą głównie działania edukacyjne, ukierunkowane na zmian ę nawyków korzystania z wody w śród mieszka ńców oraz wprowadzenie nowych przyzwyczaje ń maj ących na celu zrównowa Ŝone korzystanie z zasobów wodnych.

Kierunki działa ń długo- i krótkoterminowych oraz zadania

1. Wprowadzanie zamkni ętych obiegów wody i wodooszcz ędnych technologii produkcji 2. Zmniejszenie strat wody w systemach przesyłowych 3. Wspieranie działa ń maj ących na celu zmniejszenie zuŜycia wody w gospodarstwach domowych (modernizacja urz ądze ń, instalacja liczników wody) 4. Prowadzenie działa ń edukacyjno – informacyjnych, zarówno dla mieszka ńców gminy, jak i podmiotów gospodarczych w zakresie konieczno ści i mo Ŝliwo ści oszcz ędzania wody

W gospodarstwie domowym mo Ŝna zmniejszy ć zu Ŝycie wody dzi ęki:

• rozwa Ŝnemu i świadomemu obchodzeniu si ę z wod ą, • zainstalowaniu wodooszcz ędnych urz ądze ń, • przemy ślanym zakupom nowych urz ądze ń.

Podstawowe zasady, jakie nale Ŝy przekazywa ć mieszka ńcom, dotycz ą nast ępuj ących kwestii:

• nie zostawianie otwartego kranu, gdy nie jest to niezb ędne, • naprawy ciekn ących urz ądze ń - kranów lub rezerwuarów • oszcz ędzanie wody w łazience – korzystanie z prysznica, zamiast z k ąpieli. • zmywanie naczy ń - na kilkakrotne zmywanie małej ilo ści naczy ń zu Ŝywa si ę wi ęcej wody i środków myj ących ni Ŝ na du Ŝą parti ę jednorazowo. • wypracowanie wodooszcz ędnych przyzwyczaje ń dotycz ących prania bielizn: wypełnianie całkowicie pralki, nie stosowanie prania wst ępnego, skrócenie programu płukania bielizny. • ograniczenie podlewanie ogródka • zaopatrzenie si ę w wodooszcz ędn ą ko ńcówk ę prysznica • zakup urz ądze ń ograniczaj ących przepływ wody (perlator) • zakup stoperów do urz ądze ń w toalecie lub monta Ŝ przycisków dwudzielnych • wykonanie izolacji rur wodoci ągowych • podł ączenie odpływu umywalki do rezerwuaru muszli klozetowej • zainstalowanie wodooszcz ędnego rezerwuaru

48 • instalacja baterii jednouchwytowych • kupno nowych urz ądze ń, kieruj ąc si ę zu Ŝyciem przez nie wody i energii (np. pralki) • kupno termy czy kotła o odpowiedniej wydajno ści • instalacja zbiornika na wod ę deszczow ą (np. do podlewania ogródka, spłuczki w toalecie)

7.2. Zmniejszenie zu Ŝycia energii

Cel strategiczny do 2017 roku

Cel długoterminowy do roku 2017 i krótkoterminowy do 2013 roku:

Zmniejszenie zu Ŝycia energii elektrycznej i cieplnej

1. Wprowadzanie energooszcz ędnych technologii i urz ądze ń w gospodarce komunalnej 2. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej, w obiektach mieszkalnych, usługowych i przemysłowych 3. Poprawa parametrów energetycznych budynków, szczególnie nowobudowanych (termomodernizacja) 4. Racjonalizacja zu Ŝycia i oszcz ędzanie energii przez społecze ństwo gminy 5. Stymulowanie i wspieranie przedsi ęwzi ęć w zakresie zmniejszania zu Ŝycia energii

Kierunki działa ń długo- i krótkoterminowych oraz zadania

Zmniejszenie zu Ŝycia energii, zwłaszcza w sektorze komunalnym, zwi ązane b ędzie z nieuniknionym wzrostem cen tej energii. Osi ągni ęcie celu uwarunkowane jest czynnikami makroekonomicznymi, m.in. dalszym urealnieniem cen energii, np. poprzez wliczenie w jej cen ę jednostkow ą kosztów środowiskowych (opłaty produktowe od paliw, zró Ŝnicowane w zale Ŝno ści od uci ąŜ liwo ści danego paliwa dla środowiska).

W celu zmniejszenia poboru energii proponuje si ę nast ępuj ące działania:

• propagowanie w śród mieszkańców gminy zachowa ń, które zmniejsz ą pobór energii elektrycznej lub zapotrzebowanie na energi ę ciepln ą. Mog ą to by ć: obni Ŝanie temperatury pomieszcze ń w nocy i podczas nieobecno ści w domu. Obni Ŝenie w tych okresach temperatury w pomieszczeniach do bezpiecznego poziomu, tzw. temperatury dy Ŝurnej, wynosz ącej zwykle około 10 - 12 oC, pozwala znacz ąco obni Ŝyć zu Ŝycie energii. • kontrola stanu technicznego urz ądze ń grzewczych. Wpływ na koszty ogrzewania ma równie Ŝ stan techniczny i poziom technologiczny znajduj ących si ę tam instalacji grzewczych. Cz ęsto stosuje si ę w nich wod ę nieuzdatnion ą, skutkiem czego, po latach eksploatacji, przekroje czynne s ą znacznie zmniejszone przez zarastaj ący je kamie ń. Armatura jest nieszczelna i niesprawna. Instalacja grzewcza wymaga czyszczenia chemicznego, a nawet częś ciowej lub całkowitej wymiany. W takim przypadku nale Ŝy, w miar ę mo Ŝliwo ści, stosowa ć instalacje mało-wodne z zamkni ętym naczyniem zbiorczym, z odpowietrzaniem na ka Ŝdym grzejniku, zaopatrzone w zawory termostatyczne. • propagowanie prac termomodernizacyjnych. Po dociepleniu ścian i stropów, oraz wymianie okien zapotrzebowanie na ciepło jest ni Ŝsze. Warto zwróci ć uwag ę na mo Ŝliwo ści, jakie stwarza ustawa termomodernizacyjna z dnia 18.12.1998r. Pozwala ona bowiem na uzyskanie kredytu bankowego na sfinansowanie do 80% kosztów termomodernizacji przy spełnieniu okre ślonych warunków energetycznych (wymagane pewne procentowe zmniejszenie zu Ŝycia energii) i finansowych. Zgodnie z wymaganiami ustawy, roczne oszcz ędno ści kosztów ogrzewania powinny wystarczy ć na obsług ę i spłat ę rat kapitałowych kredytu. Premia termomodernizacyjna stanowi ąca 25% kwoty

49 kredyty pokryta zostanie przez fundusz termomodernizacyjny, zarz ądzany przez Bank Gospodarstwa Krajowego. Warunkiem skorzystania z tej formy finansowania inwestycji jest wykonanie audytu energetycznego obiektu, ści śle według wymaga ń przepisów wykonawczych do ustawy z dnia 19.12.1998 r. W ramach termomodernizacji mo Ŝna np. dociepli ć ściany zewn ętrzne, stropodachy i stropy nad piwnicami, wyremontowa ć stolark ę okienn ą i drzwiow ą, wymieni ć okna na energooszcz ędne z szybami z powłok ą niskoemisyjn ą, wymieni ć kotły lub zmodernizowa ć węzeł cieplny, wymieni ć lub zmodernizowa ć istniej ącą instalacj ę c.o. z uwzgl ędnieniem monta Ŝu regulatorów podpionowych i zaworów termostatycznych, zamontowa ć automatyk ę pogodow ą w węź le cieplnym. W wyniku opłacalnych działa ń termomodernizacyjnych w 70% obiektów mo Ŝna zmniejszy ć zu Ŝycie energii pierwotnej co najmniej o 30% (w 35% co najmniej o 50%). • stosowanie energooszcz ędnych źródeł światła , co pozwala zaoszcz ędzi ć do 80% energii zu Ŝywanej na o świetlenie. Opłaca si ę wymienienie tradycyjnych źródeł światła ( Ŝarówki, świetlówki) na energooszcz ędne ( świetlówki kompaktowe, sodówki). śarówki kompaktowe zu Ŝywaj ą o 80% mniej energii ni Ŝ tradycyjne, pracuj ąc przy tym 6-12 razy dłu Ŝej (od 6 do 12 tys. godzin, zwykłe Ŝarówki ok.1 tys. godzin). Wystarcz ą średnio na sze ść -osiem lat, a koszt ich zakupu zwraca si ę blisko po roku. W układach z tradycyjnymi świetlówkami rurowymi tak Ŝe istniej ą mo Ŝliwo ści osi ągni ęcia znacz ących oszcz ędno ści energetycznych. Zastosowanie do ich zasilania układów wysokiej cz ęstotliwo ści pozwala oszcz ędzi ć 20 - 30 % energii elektrycznej, powoduj ąc jednocze śnie podwy Ŝszenie komfortu u Ŝytkowania o świetlenia poprzez eliminacj ę problemu pulsacji strumienia świetlnego, który bywa cz ęsto uci ąŜ liwy. Układy wysokiej cz ęstotliwo ści s ą tak Ŝe mniej kłopotliwe w eksploatacji i ich zastosowanie powoduje wydłu Ŝenie trwało ści świetlówek. • dąŜ enie do zmniejszenia energii zuŜywanej n podgrzanie ciepłej wody. Prawie jedna czwarta cz ęść energii zu Ŝywanej w gospodarstwach domowych przeznaczona jest na podgrzewanie wody. Zu Ŝycie energii mo Ŝna zmniejszy ć przez regulacj ę temperatury, izolowanie rur i zbiorników, zatrzymanie cyrkulacji ciepłej wody, wła ściw ą konserwacj ę instalacji, stosowania do podgrzewania wody alternatywnych źródeł energii

Podstawowe znaczenie w dalszym zmniejszaniu zu Ŝycia energii b ędą mie ć tak Ŝe działania w zakresie restrukturyzacji i modernizacji gospodarki (wprowadzanie energooszcz ędnych technologii) oraz wzrost świadomo ści społecze ństwa. Do działa ń władz gminnych nale Ŝeć b ędzie wprowadzanie energooszcz ędnego o świetlania ulic i budynków u Ŝyteczno ści publicznej.

Istotne jest tak Ŝe prowadzanie działa ń edukacyjnych i informowanie o dost ępnych mo Ŝliwo ściach w zakresie ograniczania zu Ŝycia energii.

7.3. Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych

Zainteresowanie niekonwencjonalnymi źródłami energii oraz rozwój technologii ich wytwarzania miało pocz ątek po kryzysie energetycznym w 1973 roku. Obecnie udział energii odnawialnej w wybranych pa ństwach UE wynosi około: w Szwecji – 29%, Austrii – 28%, Danii – 15 %, Francji – 11%, Niemczech – 8 %, Holandii – 4,5%. Du Ŝa rozbie Ŝno ść w wykorzystywaniu energii odnawialnej w poszczególnych pa ństwach europejskich wynika przede wszystkim z mo Ŝliwo ści wykorzystania energii wodnej w krajach górzystych, np. w Szwecji i Austrii gdzie energia produkowana z energii wodnej stanowi około 95% wykorzystania wszystkich źródeł odnawialnych. Aktualnie (2009 rok) w Polsce udział odnawialnych źródeł energii elektrycznej (bez współspalania) w produkcji ogółem wynosi poni Ŝej 4%, przy czym dominuje zu Ŝycie biomasy (98%) oraz energii wodnej (1,8%). Pozostałe źródła maj ą charakter marginalny. Krajowy Plan Rozwoju zakłada, Ŝe do 2012 roku cała elektroenergetyka powinna d ąŜ yć do 9% udziału energii odnawialnej w energii sprzedanej odbiorcom Działaniem stymuluj ącym rozwój energetyki odnawialnej jest wprowadzenie obowi ązku zakupu przez przedsi ębiorstwa energetyczne energii ze źródeł odnawialnych.

50

Cel długoterminowy do roku 2017 i krótkoterminowy do 2013 roku:

Zwi ększenie wykorzystania energii z regionalnych źródeł odnawialnych

1. Zwi ększenie zu Ŝycia energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energetycznym gminy Pilawa 2. Rozpoznanie mo Ŝliwo ści szerszego zastosowania oraz wprowadzenia nowych metod wykorzystania energii odnawialnej na terenie gminy 3. Intensyfikacja działa ń umo Ŝliwiaj ących wykorzystanie w tym zakresie środków finansowych z Unii Europejskiej i mi ędzynarodowych instytucji finansowych na wykorzystanie energii odnawialnej 4. Działalno ść edukacyjno – informacyjna z zakresie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych i energii niekonwencjonalnej, w tym rozwi ąza ń technologicznych, administracyjnych i finansowych 5. Wsparcie finansowo – logistyczne projektów w zakresie budowy urz ądze ń i instalacji z zakresu energii odnawialnej i niekonwencjonalnej

Kierunki działa ń długo- i krótkoterminowych oraz zadania

Szczegółowe informacje dotycz ące mo Ŝliwo ści zastosowania energii odnawialnej zawarte zostały w opracowaniu pt. „Program mo Ŝliwo ści wykorzystania odnawialnych źródeł energii na Mazowszu”, opracowanym przez Urz ąd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego ( źródło: http://www.mazovia.pl/?a=news&id=2905&gm=0&sm=87).

Do odnawialnych źródeł energii, mo Ŝliwych do wykorzystania na terenie gminy Pilawa zaliczy ć mo Ŝna: energi ę słoneczn ą, energi ę wiatru, energi ę wodn ą, energi ę geotermaln ą i energi ę wytwarzan ą z biomasy.

Energia wiatru – jest uzale Ŝniona od lokalnych i regionalnych warunków klimatycznych oraz ukształtowania i tzw. szorstko ści terenu. Gmina Pilawa zlokalizowana jest w strefie korzystnie poło Ŝonej, o wysokich zasobach energetycznych wiatru. Potencjał małej energetyki wiatrowej w powiecie szacuje si ę na 19,3 GWh, przy potencjalnej zainstalowanej mocy 32,73 MW. Obecnie na terenie gminy nie funkcjonuj ą urz ądzenia wykorzystuj ące energi ę wiatru.

Rysunek 3. Warunki wiatrowe na potrzeby energetyki odnawialnej w Polsce

51 Obja śnienia: Kolor Lokalizacja 1. zielony wybitnie korzystna 2. Ŝółty korzystna 3. pomara ńczowy do ść korzystna 4. czerwony niekorzystna 5. br ązowy wybitnie niekorzystna 6. czarny tereny wył ączone, wysokie partie gór

Energia promieniowania słonecznego – gmina posiada korzystne warunki do wykorzystania tej formy energii. Najwi ększe promieniowanie słoneczne całkowite wyst ępuje od kwietnia do pa ździernika (przez 7 miesi ęcy). Mo Ŝna rozwa Ŝać wykorzystanie energii słonecznej, np. do wytwarzania ciepłej wody w kolektorach słonecznych lub energii elektrycznej w fotoogniwach. W budownictwie jednorodzinnym systemy pozyskiwania energii słonecznej pozwoliłyby na zaspokojenie do 75% zapotrzebowania na ciepł ą wod ę i do 40% na ogrzewanie. W polskich warunkach z 1 m 2 powierzchni kolektora mo Ŝna uzyska ć od 300 do 500 kWh energii rocznie, co stanowi równowarto ść 70 do 100 kg w ęgla.

Energia geotermalna – pozyskiwanie energii geotermalnej jest jeszcze niekonkurencyjne w stosunku do kosztów pozyskania energii z tradycyjnych no śników energii. Z tego te Ŝ powodu dotychczasowa oceny zasobów energii geotermalnej w Polsce dotyczyły głównie energii zawartej w wodach geotermalnych o temperaturze 20 – 100 OC. W Polsce wody takie wyst ępuj ą na gł ęboko ściach od 700 - 3000 m, i tylko te wody wzi ęto pod uwag ę w ocenach zasobów energii geotermalnej, mo Ŝliwej do pozyskania w Polsce. Gmina Pilawa nie została wytypowany jako obszar preferencyjny dla pozyskiwania wód geotermalnych. Jednym ze sposobów wykorzystania energii cieplnej ziemi s ą natomiast pompy ciepła - urz ądzenia umo Ŝliwiaj ące wykorzystanie ciepła niskotemperaturowego do ogrzewania, wentylacji i przygotowania ciepłej wody u Ŝytkowej. Pompa ciepła pobiera energi ę (ciepło) z powietrza lub ziemi z zewn ątrz budynku, kumuluje je do odpowiedniej wysoko ści i przekazuje do wymiennika ciepła. Pozyskana energia mo Ŝe by ć przeznaczona na ogrzanie wody uŜytkowej lub budynku. Pompy ciepła, w obecnej chwili s ą najta ńszymi w eksploatacji urz ądzeniami w porównaniu z innymi urz ądzenia i grzewczymi, cho ć koszty inwestycyjne s ą póki co do ść wysokie.

Energia pozyskiwana z biomasy – biomasa jest to substancja organiczna powstaj ąca w wyniku procesu fotosyntezy. Do biomasy zalicza si ę nast ępuj ące rodzaje surowców: drewno (uzyskiwane np. z plantacji topoli, wierzby energetycznej, z lasów gospodarczych, odpadów z przemysłu drzewnego), słom ę (z produkcji zbo Ŝa), papier i tektur ę. Energia mo Ŝe równie Ŝ pochodzi ć z wykorzystania biogazu (fermentacja osadów ściekowych, gnojowicy). Przyrost biomasy ro ślin zale Ŝy od intensywno ści nasłonecznienia, biologicznie zdrowej gleby i wody. Ogólnie z 1 ha u Ŝytków rolnych zbiera si ę rocznie 10 – 20 t biomasy, czyli równowarto ść 5 - 10 ton w ęgla. Ocenia si ę, Ŝe 1 m 3 biogazu odpowiada energetycznie 1 kg w ęgla. Rolnictwo i le śnictwo zbieraj ą w Polsce biomas ę równowa Ŝną pod wzgl ędem kalorycznym 150 mln ton w ęgla. Warto ści opałowe produktów biomasy na tle paliw konwencjonalnych wynosz ą: słoma Ŝółta 14,3 MJ/kg, słoma szara 15,2 MJ/kg (temperatura spalania 850 – 1100 OC), drewno odpadowe 13 MJ/kg, etanol 25 MJ/kg, natomiast w ęgiel kamienny średnio około 25 MJ/kg, a gaz ziemny 48 MJ/kg. Szczególnie cenne energetycznie s ą słomy rzepakowa, bobikowa i słonecznikowa, zupełnie nieprzydatne w rolnictwie. Zasoby energetyczne drewna z lasów na terenie powiatu garwoli ńskiego oszacowano na 82318 GJ/rok. Zasób biomasy z sadów z terenu powiatu garwoli ńskiego oszacowano na 3524 GJ/rok, a potencjał energetyczny drewna odpadowego z poboczy dróg i miejskich terenów zurbanizowanych – na 6720 GJ/rok. Współczynnik koncentracji biomasy dla powiatu wynosi 16,8 m 3/km 2.

Energia wodna - na terenie gminy Pilawa potencjał energetyczny rzek jest niski, na co wpływ maj ą niski przepływ oraz brak mo Ŝliwo ści pi ętrzenia wód.

52

Wskazana jest okresowa aktualizacja wiedzy o zmianach w ustawodawstwie prawnym w obszarze energetyki odnawialnej oraz gospodarki odpadami. Spodziewane s ą istotne zmiany zarówno w prawie unijnym jak i krajowym.

7.4. Zmniejszenie materiałochłonno ści i odpadowo ści produkcji

Cele strategiczne do 2017 roku

Cele długoterminowe do roku 2017 i krótkoterminowe do 2013 roku:

Ograniczenie materiałochłonno ści produkcji

1. Oszcz ędna gospodarka materiałami i surowcami w zakładach produkcyjnych 2. Zwi ększenie recyklingu i odzysku materiałowego i energetycznego w zakładach produkcyjnych 3. Zapobieganie i minimalizacja zanieczyszczeniom, uciąŜ liwo ściom i zagro Ŝeniom u źródła

Kierunki działa ń długo- i krótkoterminowych oraz zadania

Poszczególne działania uj ęte w niniejszym rozdziale skierowane s ą głównie do podmiotów gospodarczych. Rol ą jednostek samorz ądowych jest popularyzacja metod ograniczania presji na środowisko oraz wpływ na polityk ę środowiskow ą zakładów poprzez wydawanie odpowiednich decyzji i zezwole ń.

8. Edukacja ekologiczna

Skuteczna realizacja polityki ekologicznej pa ństwa wymaga udziału w tym procesie wszystkich zainteresowanych podmiotów wywieraj ących wpływ na sposób i intensywno ść korzystania ze środowiska, w tym równie Ŝ udziału obywateli. Podstawowe znaczenie dla szerokiego udziału społecze ństwa w realizowaniu celów ekologicznych ma edukacja ekologiczna i zapewnienie powszechnego dost ępu do informacji o środowisku.

Edukacja ekologiczna, czyli podnoszenie świadomo ści ekologicznej całego społecze ństwa jest podstawowym warunkiem spełnienia zało Ŝeń idei zrównowa Ŝonego rozwoju. Dotyczy to zarówno młodego pokolenia, jak i ludzi dorosłych na wszystkich płaszczyznach Ŝycia. Edukacja ekologiczna nale Ŝy do działa ń o charakterze ci ągłym i długofalowym.

Na terenie gminy Pilawa edukacja ekologiczna przeprowadzana jest w sposób prawidłowy, cho ć mało ró Ŝnorodny. W najszerszym zakresie zadania z zakresu edukacji ekologicznej wypełnia Urz ąd Miasta i Gminy, a tak Ŝe szkoły, placówki kulturalne i organizacje pozarz ądowe.

Zadania zwi ązane z edukacj ą ekologiczn ą dla mieszka ńców gminy Pilawa były realizowane równie Ŝ we współpracy ze Starostwem Powiatowym w Garwolinie.

Edukacja ekologiczna prowadzona była w zorganizowanym systemie kształcenia uczniów na wszystkich szczeblach systemu o światy. Prowadzone były nast ępuj ące działania:

• Realizacja zaj ęć zawieraj ących elementy edukacji ekologicznej w przedszkolach. • Uczestnictwo uczniów w olimpiadach, konkursach i róŜnych programach ekologicznych • Realizacja uczniów z trzech szkół w Programie „Mamy tylko jedn ą ziemi ę” • Ponadprogramowa edukacja z zakresu ekologii i ochrony środowiska, prowadzenie odr ębnych zaj ęć dotycz ących ochrony środowiska, organizowanie zaj ęć w terenie i wycieczek krajoznawczych, prowadzenie ekologicznych kół zainteresowa ń, wykonywanie wystaw albumów i ekspozycji, kronik prezentuj ących osi ągni ęcia uczniów w poznawaniu i ochronie środowiska • Zaanga Ŝowanie szkół i uczniów w akcjach sprz ątania terenu gminy, sadzenia drzew i piel ęgnacji zieleni, opieki nad zwierz ętami, zbierania surowców wtórnych

Cel długoterminowy do roku 2017 i krótkoterminowy do 2013 roku:

Wykształcenie u mieszka ńców gminy Pilawa nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialno ści za stan i ochron ę środowiska.

Kierunki działa ń długo- i krótkoterminowych oraz zadania

Podstawowym dokumentem, z którego wynika światowy nakaz powszechnej edukacji ekologicznej (EE) jest „Globalny Program Działa ń” czyli Agenda 21 przyj ęta na Szczycie Ziemi w Rio w 1992 r. Stwierdzono w nim, Ŝe władze lokalne 179 pa ństw (które podpisały dokument z Rio) „powinny przeprowadzi ć konsultacj ę ze swoimi obywatelami i sporz ądzi ć – lokaln ą Agend ę 21 dla własnych społeczno ści” .

W skali Polski takim dokumentem jest „Polityka Ekologiczna Pa ństwa”, a rozwini ęciem zda ń dotycz ących EE jest „Polska Strategia Edukacji Ekologicznej” pt. „Przez edukacj ę do trwałego i zrównowa Ŝonego rozwoju”, opracowana przez samodzielny zespół ds. Edukacji Ekologicznej w Ministerstwie Środowiska. Powstał równie Ŝ Narodowy Program Edukacji Ekologicznej (NPEE), będący rozwini ęciem i konkretyzacj ą zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej (NSEE). Jest on pierwszym dokumentem z zakresu tej problematyki, okre ślaj ącym podstawowe zadania edukacyjne, podmioty odpowiedzialne za ich realizację, mo Ŝliwo ści i źródła finansowania, a tak Ŝe harmonogram ich wdra Ŝania.

Edukacja ekologiczna odgrywa bardzo wa Ŝną rol ę w kształtowaniu świadomo ści pro środowiskowej. Jej adresatem powinni by ć zarówno uczniowie szkół wszystkich szczebli, przedszkoli oraz innych grup zorganizowanych typu: dru Ŝyny harcerskie, koła zainteresowa ń, koła krajoznawcze, turystyczne, a tak Ŝe wszyscy mieszka ńcy gminy. Edukacja ma za zadanie wykształci ć nowe spojrzenie na środowisko i jego walory oraz nauczy ć jak chroni ć przyrod ę i racjonalnie korzysta ć z jej dóbr.

Priorytetem w zakresie edukacji ekologicznej jest wykształcenie świadomo ści ekologicznej u przewa Ŝaj ącej cz ęś ci społecze ństwa gminy Pilawa i przekonanie ludzi o konieczno ści my ślenia i działania według zasad ekorozwoju. Jest to cel dalekosi ęŜ ny, pewnie wykraczaj ący poza horyzont 2017 roku, do którego mo Ŝna si ę zbli Ŝać poprzez stopniowe podnoszenie świadomo ści ekologicznej coraz wi ększej liczby ludzi na coraz wy Ŝszy poziom. Cel ten osi ągnie si ę przez intensyfikacj ę aktualnych działa ń w zakresie edukacji ekologicznej, eliminowanie działa ń mało efektywnych i poszerzenie sposobów edukowania o nowe formy, sprawdzone w warunkach krajowych.

Cele w zakresie edukacji ekologicznej będą realizowane poprzez:

• kształtowanie prawidłowych wzorców zachowa ń oraz przekazywanie informacji o wła ściwych sposobach post ępowania dla poszczególnych grup społecze ństwa, • upowszechnienie i zapewnienie ka Ŝdemu mieszka ńcowi dost ępu do informacji na temat mo Ŝliwo ści ochrony środowiska i wynikaj ących z tego korzy ści zdrowotnych, ekologicznych i ekonomicznych, • wprowadzenie lub kontynuacja edukacji na temat ochrony środowiska w szkolnictwie wszystkich szczebli, • wł ączenie tematyki ochrony środowiska do działa ń i projektów realizowanych przez ró Ŝnego rodzaju grupy społeczne i podmioty gospodarcze,

54 • wł ączenie tematyki ochrony środowiska do artykułów prasowych i ró Ŝnego rodzaju publikowanych biuletynów, • integracja trwałych grup mieszka ńców, współpracuj ących z samorz ądem lokalnym, podejmuj ących nowe wyzwania w zakresie edukacji ekologicznej.

Wyró Ŝnia si ę trzy główne sfery kształcenia ekologicznego:

Edukacj ę formaln ą – czyli zorganizowany system kształcenia, zgodny z okre ślonymi zasadami sformułowanymi w odpowiednich aktach prawnych (ustawy i rozporz ądzenia). Polski system edukacji formalnej obejmuje system o światy i szkolnictwa.

Edukacj ę nieformaln ą pozostaj ącą poza zinstytucjonalizowanym systemem kształcenia, traktowan ą jako zestaw ró Ŝnorodnych działa ń wpływaj ących na ekologiczn ą świadomo ść społeczn ą. Świadomo ść ta kształtowana jest przede wszystkim przez organizacje pa ństwowe, społeczne (Pozarz ądowe Organizacje Społeczne - POS) oraz media, w tym reklam ę społeczn ą (np. bilboardy).

Szkolenia , czyli zinstytucjonalizowane formy przekazywania wiedzy i umiej ętno ści dla okre ślonej grupy zawodowej lub społecznej, słu Ŝą ce podnoszeniu kwalifikacji niezb ędnych zarówno w Ŝyciu zawodowym, działalno ści społecznej, jak i dla potrzeb indywidualnych.

Wśród wielu podmiotów, na których spoczywa obowi ązek prowadzenia edukacji ekologicznej, wyra źnie wyró Ŝniono samorz ądy. W tym celu organy samorz ądowe powinny:

• współdziała ć przy opracowywaniu i realizacji lokalnych programów edukacji ekologicznej, wynikaj ących z Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej oraz lokalnej Agendy 21, z organizacjami, instytucjami, Ko ściołami i Zwi ązkami Wyznaniowymi, zakładami pracy, przedstawicielami społeczno ści lokalnych, • utrzymywa ć ścisł ą współprac ę ze szkołami, zapewniaj ąc im warunki do prowadzenia edukacji ekologicznej, • zapewnia ć społecze ństwu dost ęp do niezb ędnych informacji przydatnych w procesie podejmowania decyzji dotycz ących zarz ądzania środowiskiem.

Działaj ące w Polsce organizacje odzysku maj ą do zaoferowania wiele programów ekologicznych poruszaj ących przede wszystkim tematyk ę ochrony środowiska i gospodarki odpadami, które mog ą by ć pomocne w prowadzeniu omawianych działa ń przez jednostki samorz ądowe. Dotyczy to zarówno organizacji odzysku prowadz ących działalno ść w zakresie odpadów opakowaniowych, jak równie Ŝ tych, które prowadz ą działalno ść w zakresie odpadów niebezpiecznych (np. baterii). W oparciu o ww. programy edukacyjne mo Ŝna stworzy ć spójny program poruszaj ący wszystkie zagadnienia zwi ązane z cało ści ą tematu ochrony środowiska.

Jednym z podstawowych zada ń niezb ędnych do wykonania programów edukacji ekologicznej jest okre ślenie grup celowych, do których chce si ę dotrze ć. Głównym adresatem programu promocji i edukacji w zakresie gospodarki odpadami jest społecze ństwo gminy. Kluczow ą grup ą jest młodzie Ŝ szkolna i dzieci, gdy Ŝ wykazuj ą si ę oni najwi ększ ą percepcj ą na edukacj ę ekologiczn ą, a ponadto stanowi ą wa Ŝną grup ę konsumenck ą.

Akcj ą informacyjn ą obj ęty zostanie równie Ŝ jak najszerszy kr ąg osób zajmuj ących si ę sprawami ochrony środowiska i gospodarki odpadami w urz ędach, instytucjach i zakładach, a tak Ŝe przedstawicieli grup opiniotwórczych z zakresu ochrony środowiska: pozarz ądowych organizacji i stowarzysze ń ekologicznych, nauczycieli, radnych i członków zarz ądu ró Ŝnych szczebli administracji samorz ądowej.

W ramach edukacji formalnej proponuje si ę kontynuacj ę lub wprowadzenie nast ępuj ących działa ń:

1. Realizacja zaj ęć zawieraj ących elementy edukacji ekologicznej w szkołach i przedszkolach.

55 2. Uczestnictwo uczniów w olimpiadach, konkursach i róŜnych programach ekologicznych o charakterze regionalnym i krajowym (wraz z podaniem otrzymanych nagród i wyró Ŝnie ń). 3. Ponadprogramowa edukacja z zakresu ochrony środowiska z elementami ochrony środowiska i gospodarki odpadami. 4. Zaanga Ŝowanie szkół i uczniów w akcjach sprz ątania terenu gminy, zbierania surowców wtórnych (wraz z podaniem ich ilo ści), a tak Ŝe innych przedsi ęwzi ęciach proekologicznych zasługuj ących na uwag ę.

Jak wynika z do świadcze ń dzieci i młodzie Ŝ mog ą sta ć si ę swoistym przeka źnikiem tre ści ekologicznych w swoich rodzinach. Mog ą one „upomina ć” i nakłania ć rodziców do wła ściwego post ępowania.

Przekazywane informacje powinny w du Ŝej mierze odnosi ć si ę do najbli Ŝszego otoczenia (miejsca zamieszkania) czyli gminy, powiatu. Przykłady wła ściwe oraz wymagaj ące zmiany powinny pochodzi ć z „własnego podwórka”.

Przykładami wspierania ekologicznych działa ń szkół jest mi ędzy innymi współfinansowanie, wspólna organizacja i pomoc merytoryczna w takich przedsi ęwzi ęciach jak:

• organizacja Dnia Ziemi czy Światowego Dnia Ochrony Środowiska, • prowadzenie programów autorskich czy innowacji pedagogicznych w szkołach, • programy edukacyjne np. zwi ązane z ochrony środowiska i gospodarowaniem odpadami w gminie (powiecie) lub innym realizowanym przez gmin ę przedsi ęwzi ęciem na rzecz środowiska, • konkursy zwi ązane z tematyk ą ochrony środowiska i gospodarki odpadowej, • udział pracowników samorz ądowych w zaj ęciach terenowych klas b ądź kół przyrodniczych, w charakterze specjalistów, w zakresie okre ślonym tematem zaj ęć terenowych, • udost ępnianie i popularyzacja informacji, w tym tak Ŝe materiałów drukowanych, na temat zagro Ŝeń i pro środowiskowych działa ń gminy (powiatu), celem wspólnej edukacji mieszka ńców tego terenu, • prenumerata czasopism przyrodniczych i ekologicznych, • wzbogacanie bibliotek szkolnych w materiały dydaktyczne przydatne w realizacji zagadnie ń zwi ązanych z gospodarka odpadow ą, ekologi ą i ochron ą środowiska, • wspieranie programów i ekologicznych przedsi ęwzi ęć szkół w niezb ędne pomoce naukowe wykorzystywane podczas realizacji tych działa ń.

Wa Ŝną grup ą odbiorców programu edukacji ekologicznej, składaj ącą si ę równocze śnie z twórców i realizatorów tego programu, jest grupa przedstawicieli administracji samorz ądowej: burmistrz, radni gminy, pracownicy urz ędu. Do nich w du Ŝej mierze nale Ŝy podejmowanie działa ń z zakresu planowania, programowania i rozwoju. Przekładaj ą si ę one pó źniej na działania inwestycyjne i organizacyjne, zwi ązanych z ochron ą środowiska na obszarze danej jednostki organizacyjnej. Osoby te powinny zosta ć przeszkolone w pierwszej kolejno ści.

Elementami edukacji ekologicznej w śród tej grupy powinny by ć organizowane dla nich spotkania ze specjalistami, udział w konferencjach i szkoleniach, konsultacje z praktykami, którzy realizuj ą podobne zadania z zakresu zrównowa Ŝonego rozwoju i ochrony środowiska na własnym terenie. Akcja edukacyjna prowadzona w śród decydentów powinna by ć prowadzona w sposób cykliczny (uwzgl ędniaj ąca pozostałe obowi ązki wynikaj ące z pełnionych przez te osoby funkcji) i zapewniać ci ągłe doskonalenie si ę i dokształcanie tej grupy osób.

Drug ą grup ą osób, które powinny zosta ć obj ęte akcj ą edukacyjn ą w pierwszej kolejno ści s ą osoby, które z racji wykonywanego zawodu maj ą cz ęsty kontaktu z szersz ą grup ą mieszka ńców. Do grupy tych osób nale Ŝy zaliczy ć mi ędzy innymi nauczycieli, ksi ęŜ y, a tak Ŝe pracowników firm i słu Ŝb komunalnych. Prowadzenie w śród tej grupy osób edukacji powinno koncentrowa ć si ę na

56 zorganizowaniu im głównie cyklu spotka ń i szkole ń, a tak Ŝe zapewnienia dost ępu do jak najszerszych zasobów materiałów literatury fachowej (czasopisma, periodyki, ksi ąŜ ki, wydawnictwa multimedialne). Uzupełnieniem mogłyby by ć tak Ŝe wyjazdy terenowe pozwalaj ące przekona ć si ę naocznie o wybranych zagadnieniach z tematyki ochrony środowiska. Bardzo istotne jest, aby w zaplanowanym cyklu spotka ń znalazło si ę co najmniej jedno dotycz ące form przekazywania informacji. Dotyczy to głównie osób maj ących bezpo średni kontakt z wi ększ ą liczb ą osób. Nabyta wiedza powinna im ułatwi ć przekazywanie informacji formy prowadzenia spotka ń czy wykładów, przekonywania do własnego stanowiska.

Istotne jest, aby osoby, szczególnie z tej grupy, jako grupy du Ŝego zaufania społecznego, w sposób rzetelny przedstawiały wszystkie aspekty planowanych do wprowadzenia inwestycji czy zmian w zakresie zagadnie ń ochrony środowiska. Musz ą by ć przygotowani do spotkania z lud źmi o ró Ŝnym poziomie świadomo ści ekologicznej i umie ć odpowiednio dostosowa ć form ę przekazywanych informacji.

Dla pozostałych mieszka ńców prowadzona b ędzie ci ągła akcja edukacyjno – informacyjna. W ostatnich latach obserwuje si ę rosn ące zainteresowanie niektórych grup osób dorosłych zdobywaniem wiedzy na temat otaczaj ącego ich środowiska, a tak Ŝe mo Ŝliwo ści uczestniczenia w działaniach na rzecz jego ochrony.

Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomo ści ekologicznej dorosłych jest zaanga Ŝowanie mieszka ńców w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społecze ństwa o stanie środowiska, mo Ŝliwo ściach prawnych uczestniczenia w podejmowaniu decyzji maj ących wpływ na obecny i przyszły stan.

Edukacja ekologiczna dorosłych powinna by ć poł ączona równie Ŝ z rozrywk ą społeczno ści lokalnych, w czasie której mog ą by ć równie Ŝ propagowane tre ści ekologiczne. Imprezy takie jak festyny, wystawy, konkursy, wycieczki, koncerty itp. zazwyczaj przeznaczone s ą dla całych rodzin. Tym samym jest sposobno ść do wł ączania dzieci w prezentacje ekologiczne i przekazywanie wiedzy rodzicom zaanga Ŝowanym w wyst ępy dzieci.

9. POTENCJALNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU

Warunkiem wdro Ŝenia zapisów Programu jest pozyskanie środków finansowych na realizacj ę poszczególnych zada ń.

W odniesieniu do obecnego programu zakłada si ę, Ŝe cz ęść środków pochodzi ć b ędzie z otrzymanych z UE dotacji, a tak Ŝe z bud Ŝetu gminy, powiatu i województwa, wojewódzkiego i narodowego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Środki finansowe na realizacj ę programu b ędą pochodziły tak Ŝe z pozostałych funduszy ekologicznych i innych funduszy celowych. Niektóre inwestycje b ędą pokrywane ze środków własnych ró Ŝnych podmiotów gospodarczych i inwestorów prywatnych.

Cz ęść działa ń finansowana b ędzie przez gmin ę poprzez zaci ągni ęcie kredytów komercyjnych i w mi ędzynarodowych instytucjach finansuj ących. Dobrym rozwi ązaniem jest te Ŝ zawi ązywanie spółek partnerskich publiczno – prywatnych z zainteresowanymi inwestorami, co nie pozbawia władz samorz ądowych wpływu na decyzje zwi ązane z dan ą inwestycj ą.

Zadania wyznaczone w Programie maj ą swoje odzwierciedlenie w priorytetach funduszy ekologicznych. Istnieje realna szansa uzyskania wsparcia z tych źródeł. Z najwa Ŝniejszych nale Ŝy wymieni ć zadania z zakresu gospodarki wodno – ściekowej, likwidacji niskiej emisji, ochrony wód, ochrony powietrza, ochrony przyrody i krajobrazu.

57 W zakresie uzyskania kredytów bankowych du Ŝe szanse maj ą inwestycje z zakresu ochrony atmosfery, a tak Ŝe wspieraj ące rozwój odnawialnych źródeł energii (np. energia wiatrowa, kotłownie na biopaliwo, itp.).

Potencjalne źródła finansowania działa ń przedstawiono w zał ączniku nr 1.

10. ZARZ ĄDZANIE OCHRON Ą ŚRODOWISK Ą I PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA

Zarz ądzanie środowiskiem odbywa si ę na kilku szczeblach. W gminie zarz ądzanie dotyczy działa ń własnych, a tak Ŝe jednostek organizacyjnych obejmuj ących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystaj ące ze środowiska. TakŜe administracja publiczna szczebla powiatowego i wojewódzkiego realizuje, w ramach swoich obowi ązków i kompetencji, zadania zwi ązane z zarz ądzaniem środowiskiem gminy.

Działania władz gminy Pilawa polega ć b ędą na:

• koordynowaniu działa ń z zakresu ochrony środowiska prowadzonych na terenie gminy, • stanowieniu prawa lokalnego – w formie podejmowania uchwał oraz decyzji administracyjnych zwi ązanych z zawarto ści ą Programu, • wykonywaniu zada ń wyznaczonych w Programie oraz wynikaj ących z odpowiednich przepisów prawnych, • pełnieniu funkcji kontrolnej dla podejmowanych zadań zwi ązanych ze środowiskiem, • kreowanie i wspieranie działa ń ukierunkowanych na popraw ę środowiska gminy, które prowadzone s ą z udziałem partnerów – podmiotów zewn ętrznych, • zawieraniu kontraktów z innymi jednostkami administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi w działaniach zwi ązanych ze środowiskiem.

Zadania kontrolne wykonuje WIO Ś.

Instrumenty realizacji programu ochrony środowiska wynikaj ące z zapisów ustawowych mo Ŝna podzieli ć na: prawne, finansowe, społeczne i strukturalne. Poni Ŝej omówiono najwa Ŝniejsze z nich.

Instrumenty prawno-administracyjne

Ochrona środowiska realizowana jest na podstawie kilkuset ustaw, rozporz ądze ń i obwieszcze ń, wśród których najwa Ŝniejsze to:

• ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z pó źn. zm.), • ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. prawo wodne (t.j. Dz. U. z 2005 r. nr 239, poz. 2019 z pó źn. zm.), • ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. 2003, Nr 80, poz. 717 z pó źn. zm.), • ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2009 r. Nr 151 poz. 1220), • ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (t.j. Dz. U. 2007, Nr 39 poz. 251 z pó źn. zm.), • ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 z pó źn. zm.), • ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz. U z 2006 r. nr 156, poz. 1118 z pó źn. zm.), • ustawa z dnia 3 pa ździernika 2008 o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2008, Nr 199, poz. 1227 z pó źn. zm.),

58 • ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o krajowym systemie ekozarz ądzania i audytu (Dz.U. z 2004 r. Nr 70 poz. 631).

Do instrumentów prawno-organizacyjnych w ochronie środowiska nale Ŝą mi ędzy innymi:

• pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, • decyzje administracyjne, ustalaj ące warunki realizacji przedsi ęwzi ęć , które umo Ŝliwiaj ą uzyskanie najlepszych efektów w zakresie ochrony środowiska.

Wśród instrumentów prawnych szczególne miejsce maj ą plany zagospodarowania przestrzennego (prawo miejscowe), które zapewniaj ą kompleksowe rozwi ązanie zabudowy gminy, ze szczególnym uwzgl ędnieniem gospodarki wodnej, odprowadzania ścieków, gospodarki odpadami, zaopatrzenia w ciepło i energi ę, systemów transportowych i komunikacji publicznej oraz urz ądzania i kształtowania terenów zieleni.

Do instrumentów prawno-administracyjnych nale Ŝą te Ŝ kompetencje kontrolne, które posiada w najwi ększym stopniu wojewoda, co wynika z podporz ądkowania mu wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, wykonuj ącego w jego imieniu zadania Inspekcji Ochrony Środowiska. Kontrol ę przestrzegania i stosowania przepisów ochrony środowiska sprawuj ą równie Ŝ marszałek województwa, Starosta Powiatu oraz Burmistrz Pilawy w zakresie obj ętym wła ściwo ści ą tych organów.

Instrumenty ekonomiczne

Instrumenty ekonomiczne to narz ędzia finansowe, których zadaniem jest głównie inspirowanie podmiotów gospodarczych do oszcz ędnego gospodarowania surowcami, materiałami i energi ą oraz gromadzenie środków finansowych na przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z ochron ą środowiska.

Do elementów systemu finansowania ochrony środowiska nale Ŝą przede wszystkim:

• opłaty – ponoszone przez podmioty oddziałuj ące na środowisko w wykorzystuj ące jego zasoby w my śl zasady "zanieczyszczaj ący płaci". Opłaty stosowane s ą za działania zgodne z prawem. Obowi ązek ten dotyczy równie Ŝ osób fizycznych, je śli osoby te korzystaj ą ze środowiska w zakresie wymagaj ącym pozwolenia. Wyró Ŝniono opłaty: • opłaty za emisj ę (np. zanieczyszcze ń do powietrza, składowanie odpadów, odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi) – ekwiwalent warto ści strat ponoszonych wskutek zanieczyszczenia środowiska, • opłaty za korzystanie ze środowiska (np. pobór wody powierzchniowej lub podziemnej, wycinanie drzew i krzewów, itp.), • opłaty produktowe i depozytowe, będące świadczeniami za wprowadzanie do obrotu lub korzystanie z produktów, które powoduj ą zanieczyszczenie środowiska w fazie produkcji, konsumpcji lub utylizacji, • opłaty administracyjne, b ędące płatno ściami za czynno ści urz ędowe (np. za przygotowanie i wydanie decyzji, licencji, itp.), • opłaty usługowe, b ędące płatno ściami za zbiorowe lub publiczne unieszkodliwianie zanieczyszcze ń, • opłaty podwy Ŝszone s ą sankcj ą za prowadzenie działalno ści bez wymaganego pozwolenia, • Administracyjne kary pieni ęŜ ne - są sankcj ą za korzystanie ze środowiska z naruszeniem wymaga ń (np. za przekroczenie ilo ści lub rodzaju gazów i pyłów wprowadzanych do powietrza, za przekroczenie ilo ści wody pobranej, za przekroczenie ilo ści, stanu lub składu ścieków, za naruszenie warunków eksploatacji składowiska lub magazynowania odpadów, za przekroczenie poziomów hałasu, za usuwanie drzew lub krzewów bez zezwolenia), • Fundusze celowe – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych,

59 • Subwencje – pomoc finansowa przyznawana podmiotom prawnym podejmuj ącym działania proochronne: • dotacje – bezzwrotna, jednorazowa pomoc podmiotom realizuj ącym okre ślone przedsi ęwzi ęcia, • preferencyjne kredyty i pozyczki – o oprocentowaniu ni Ŝszym od rynkowej stopy procentowej, • ulgi podatkowe – np. w postaci pozwole ń na przyspieszon ą amortyzacj ę lub zwolnienia i rabaty podatkowe, • subwencje stałe – wspomaganie finansowe okre ślonej działalno ści w zakresie ochrony środowiska, np. finansowanie czasopism o profilu ekologicznym, • Handel pozwoleniami emisji (np. SO2).

Instrumenty społeczne

Instrumenty społeczne mo Ŝna podzieli ć na dwie kategorie:

• dost ęp do informacji o środowisku, • komunikacja społeczna: systemy konsultacji i debat publicznych oraz wprowadzanie mechanizmów tzw. budowania świadomo ści (kampanie edukacyjne), • współpraca i budowanie partnerstwa pomi ędzy samorz ądem a społecze ństwem (wł ączenie do realizacji Programu jak najszerszej liczby osób, system szkole ń i dokształcania), • udział społecze ństwa w sprawach zwi ązanych z ochrona środowiska.

Instrumenty strukturalne

Instrumenty strukturalne to głównie opracowania o charakterze strategicznym i planistycznym, omówione szczegółowo w rozdziale 4.1. Dokumenty te okre ślaj ą główne cele i kierunki działa ń w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Program ochrony środowiska jest zgodny z zapisami powy Ŝszych dokumentów.

11. Sposób kontroli oraz dokumentowania realizacji Programu

Burmistrz Pilawy odpowiada za wdro Ŝenie systemu opracowanego w Programie ochrony środowiska i jest zobowi ązany do opracowania oraz wdro Ŝenia systemu monitoringu. Monitorowanie realizacji planu umo Ŝliwi ocen ę prawidłowo ści i efektywno ści działa ń oraz szybkie i elastyczne reagowanie na zmiany. Monitoring ochrony środowiska polegał b ędzie głównie na działaniach organizacyjno – kontrolnych.

System monitoringu i oceny zada ń oraz celów zawartych w Programie ochrony środowiska obejmuje: obligatoryjne terminy zawarte w aktach prawnych, system sprawozdawczo ści organów urz ędowych i podmiotów gospodarczych. Kontrola realizacji Programu wymaga tak Ŝe oceny stopnia realizacji przyj ętych w nim celów i działa ń, przewidzianych do wykonania w okre ślonym terminie. Nale Ŝy systematycznie ocenia ć te Ŝ stopie ń rozbie Ŝno ści mi ędzy zało Ŝeniami a realizacj ą Programu oraz analizowa ć przyczyny tych niespójno ści.

Opiniowanie projektu Programu

Proces uchwalania aktualizacji Programu jest poprzedzony etapem opiniowania. Zgodnie z ustaw ą projekt Programu podlega zaopiniowaniu przez zarz ąd powiatu.

Raport z post ępów we wdraŜaniu planu

Zgodnie z Prawem ochrony środowiska, Burmistrz co 2 lata sporz ądza raport z wykonania Programu ochrony środowiska i przedstawia go Radzie Miejskiej. W I połowie 2012 roku nast ąpi ocena realizacji przedsi ęwzi ęć priorytetowych przewidzianych do realizacji w latach 2010 - 2011. Ten cykl będzie si ę powtarzał co dwa lata, co zapewni ci ągły nadzór nad wykonaniem Programu .

60

Raport z realizacji Programu ochrony środowiska będzie obejmował:

• ocen ę stopnia realizacji okre ślonych w Programie celów i kierunków działa ń, • sprawozdanie z wykonanych zada ń pozainwestycyjnych i inwestycyjnych, • zgodno ść wykonanych zada ń z harmonogramem prac, • sprawozdanie z realizacji harmonogramu finansowania zało Ŝonych przedsi ęwzi ęć .

Raport mo Ŝe zawiera ć tak Ŝe informacje dotycz ące zaistniałych zmian w aktach prawnych, zało Ŝeniach podstawowych, programach i planach wy Ŝszego rz ędu, itp., co b ędzie powodowa ć konieczno ść weryfikacji Programu i jego aktualizacj ę.

Wska źniki monitorowania efektywno ści Programu

System monitoringu realizacji Programu ochrony środowiska składa si ę z podstawowych elementów:

• monitoring środowiska, • monitoring wdra Ŝania zapisów Programu ochrony środowiska , a tak Ŝe jego przygotowania, oceny i aktualizacji, • monitoring społeczny (odczucia i skutki), • monitoring, inspekcje i egzekucje le Ŝą ce w zakresie zada ń WIO Ś i innych instytucji.

Podstaw ą monitoringu realizacji Programu jest sprawozdawczo ść oparta na wska źnikach odzwierciedlaj ących stan środowiska i presj ę na środowisko. W celu nadzoru nad realizacj ą opracowanego Programu , przyj ęto wska źniki, które b ędą pomocne w przedstawianiu stopnia realizacji zało Ŝonych zada ń. Analiza tych wska źników b ędzie podstaw ą do korekty i weryfikacji przedsi ęwzi ęć planowanych w Programie ochrony środowiska .

Tabela 9. Wska źniki efektywno ści Programu Jednostka Lp. Wska źniki Źródło danych miary Ocena jako ści wód podziemnych: klasa ogólna - monitoring wód podziemnych WIO Ś 1. wska źniki decyduj ące o klasie jako ści l (warto ści średnioroczne) Zu Ŝycie wody na potrzeby gospodarki 2. dam 3/rok BDR a narodowej i ludno ści (ogółem) Zu Ŝycie wody przez gospodarstwa 3. dam 3/rok BDR domowe Zu Ŝycie wody w przeliczeniu na 4. m3/rok BDR mieszka ńca Zu Ŝycie wody w przeliczeniu na 5. m3/rok BDR odbiorc ę 6. Zu Ŝycie wody na potrzeby przemysłu dam 3/rok BDR Pobór wód powierzchniowych na 7. dam 3/rok BDR potrzeby przemysłu Pobór wód podziemnych na potrzeby 8. dam 3/rok BDR przemysłu Długo ść czynnej wodoci ągowej sieci 9. km BDR rozdzielczej Ludno ść korzystaj ąca z sieci 10. osoba / % BDR wodoci ągowej / w % ogółu ludno ści a BDR – Główny Urz ąd Statystyczny – Bank Danych Regionalnych

61 Jednostka Lp. Wska źniki Źródło danych miary 11. Długo ść czynnej sieci kanalizacyjnej km BDR Ludno ść korzystaj ąca z sieci 12. osoba / % BDR kanalizacyjnej / w % ogółu ludno ści obliczono na podstawie danych z BDR jako Stosunek długo ści sieci wodoci ągowej 13. - stosunek długo ści czynnej sieci wodoci ągowej do kanalizacyjnej do kanalizacyjnej Komunalne oczyszczalnie ścieków liczba 14. BDR biologiczne obiektów Komunalne oczyszczalnie ścieków z liczba 15. BDR podwy Ŝszonym usuwaniem biogenów obiektów Liczba ludno ści obsługiwana przez 16. komunalne aoczyszczalnie ścieków osoba BDR (ogółem) Ścieki oczyszczane przez komunalne 17. oczyszczalnie ścieków i odprowadzane dam 3/rok BDR ogółem Ścieki oczyszczane biologicznie i z 18. podwy Ŝszonym usuwaniem biogenów w % BDR % ścieków ogółem Ładunek BZT5 w ściekach komunalnych 19. kg/rok BDR po oczyszczeniu Ładunek ChZT w ściekach komunalnych 20. kg/rok BDR po oczyszczeniu Zawiesina w ściekach komunalnych po 21. kg/rok BDR oczyszczeniu Ładunek azotu ogólnego w ściekach 22. kg/rok BDR komunalnych po oczyszczeniu Ładunek fosforu ogólnego w ściekach 23. kg/rok BDR komunalnych po oczyszczeniu Ścieki przemysłowe odprowadzone 24. dam 3/rok BDR ogółem Ścieki przemysłowe odprowadzone 25. bezpo średnio do wód lub do ziemi / w dam 3/rok BDR tym wymagaj ące oczyszczania obliczono na podst. BDR Odsetek ścieków przemysłowych (stosunek ilo ści ścieków oczyszczanych ze oczyszczanych ze ścieków ścieków odprowadzonych bezpo średnio do wód 26. wymagaj ących oczyszczenia % lub do ziem i do ilo ści ścieków wymagaj ących odprowadzanych bezpo średnio do wód oczyszczania odprowadzanych bezpo średnio do lub do ziemi wód lub do ziemi ) obliczono na podst. BDR (stosunek ilo ści ścieków zawieraj ących Odsetek ścieków przemysłowych substancje szczególnie szkodliwe dla 27. zawieraj ąca substancje szczególnie % środowiska wodnego do ilo ści ścieków szkodliwe dla środowiska wodnego odprowadzanych bezpo średnio do wód lub do ziemi ) Ścieki oczyszczane przez oczyszczalnie 28. dam 3/rok BDR przemysłowe (razem) Ładunek BZT5 w ściekach przemysłowych odprowadzanych do wód 29. kg/rok BDR lub do ziemi ( ścieki oczyszczane, nie oczyszczane i wody chłodnicze) Ładunek ChZT w ściekach 30. przemysłowych odprowadzanych do wód kg/rok BDR lub do ziemi ( ścieki oczyszczane, nie a BDR – Główny Urz ąd Statystyczny – Bank Danych Regionalnych

62 Jednostka Lp. Wska źniki Źródło danych miary oczyszczane i wody chłodnicze) Zawiesina w ściekach przemysłowych odprowadzanych do wód lub do ziemi 31. kg/rok BDR (ścieki oczyszczane, nie oczyszczane i wody chłodnicze) Ładunek chlorków i siarczanów w ściekach przemysłowych 32. odprowadzanych do wód lub do ziemi kg/rok BDR (ścieki oczyszczane, nie oczyszczane i wody chłodnicze) Przepustowo ść komunalnych i 33. dam 3/dob ę BDR przemysłowych oczyszczalni ścieków Nakłady inwestycyjne na gospodark ę 34. tys. zł BDR ściekow ą i ochron ę wód 35. Długo ść sieci kanalizacji deszczowej km Urz ąd Miasta i Gminy Nakłady i środki trwałe poniesione na inwestycje przyczyniaj ące si ę do 36. tys. zł BDR poprawy jako ści powietrza atmosferycznego Jako ść powietrza - klasa (wg kryterium WIO Ś – Roczna ocena powietrza 37. - ochrona zdrowia) Obiekty o du Ŝym ryzyku wyst ąpienia Urz ąd Miasta i Gminy 38. liczba awarii przemysłowej Obiekty o zwi ększonym ryzyku Urz ąd Miasta i Gminy 39. liczba wyst ąpienia awarii przemysłowej Liczba zdarze ń maj ących znamiona 40. powa Ŝnej awarii w okresie ilo ść GIO Ś sprawozdawczym 41. Liczba zarejestrowanych po Ŝarów 42. Ilo ść anten telefonii komórkowej sztuk ha / % 43. Parki spacerowo-wypoczynkowe BDR powierzchni gminy ha / % 44. Ziele ńce BDR powierzchni gminy ha / % 45. Ziele ń uliczna BDR powierzchni gminy ha / % 46. Tereny zieleni osiedlowej BDR powierzchni gminy ha / % 47. Ogrody działkowe BDR powierzchni gminy ha / % 48. Cmentarze BDR powierzchni gminy ha / 49. Lasy % BDR powierzchni

63 Jednostka Lp. Wska źniki Źródło danych miary gminy Powierzchnia terenów o szczególnych ha / 50. walorach przyrodniczych prawnie % powierzchni BDR a chronionych gminy ha / % 51. Parki narodowe BDR powierzchni gminy ha / % 52. Parki krajobrazowe BDR powierzchni gminy ha / % 53. Obszary chronionego krajobrazu BDR powierzchni gminy ha / % 54. UŜytki ekologiczne BDR powierzchni gminy ha / % 55. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe BDR powierzchni gminy 56. Pomniki przyrody ilo ść BDR ha / % 57. Obszar NATURA 2000 BDR powierzchni gminy szt. nasadze ń / 58. Nasadzenia / ubytki drzew w ci ągu roku BDR szt. ubytków Nasadzenia / ubytki krzewów w ci ągu szt. nasadze ń / 59. BDR roku szt. ubytków Nakłady inwestycyjne na ochron ę 60. tys. zł BDR ró Ŝnorodno ści biologicznej i krajobrazu 61. UŜytki rolne ha BDR

62. Tereny zdegradowane ha / % RDO Ś

63. Tereny zrekultywowane w ci ągu roku ha Nakłady inwestycyjne na ochron ę i przywrócenie warto ści u Ŝytkowej gleby, 64. tys. zł BDR ochrona wód powierzchniowych i podziemnych 65. Długo ść sieci gazowej (ogółem) km BDR a Liczba odbiorców gazu, gospodarstwa 66. ilo ść BDR domowe Korzystaj ący z instalacji gazowej w % 67. % BDR ogółu ludno ści Zu Ŝycie gazu w gospodarstwach 68. hm 3 BDR domowych Zu Ŝycie gazu w gospodarstwach 69. m3 BDR domowych w przeliczeniu na mieszka ńca

a BDR – Główny Urz ąd Statystyczny – Bank Danych Regionalnych

64 Jednostka Lp. Wska źniki Źródło danych miary Zu Ŝycie gazu w gospodarstwach 70. m3 BDR domowych w przeliczeniu na odbiorc ę Nakłady inwestycyjne na działalno ść 71. tys. zł BDR zwi ązan ą z oszcz ędzaniem energii Nakłady poniesione na edukacje 72. tys. zł Urz ąd Miasta i Gminy ekologiczn ą z bud Ŝetu gminy

Zał ącznik nr 1 - Harmonogram rzeczowo finansowy na lata 2010 – 2013

Tabela 10. Ochrona przyrody, krajobrazów i lasów Działanie główne Działanie szczegółowe Przewidywany Jednostki Przewidywane koszt realizacji odpowiedzialne źródła w latach 2010- i wspomagaj ące finansowania 2013 w tys. złotych OP 1. OP 1.1. Uzupełnianie 2 RDO Ś WFO ŚIGW Propagowanie oznacze ń i zabezpiecze ń Gmina wśród pomników przyrody mieszka ńców i turystów dbało ści o tereny chronione OP 2. Rozwój OP 2.1. Rozbudowa i 160 Gmina bud Ŝet gminy terenów zieleni modernizacja infrastruktury na terenach zieleni miejskiej OP 2.2. Zwi ększenie nasadze ń 200 Gmina bud Ŝet gminy drzew przy drogach i ulicach zarz ądcy dróg środki oraz drzew i krzewów Działanie zarz ądców dróg śródpolnych. koordynowane OP 2.3. Stosowanie wymogu bdk Gmina - nasadze ń rekompensacyjnych w zamian za wydanie zezwolenia na wycink ę drzew lub krzewów OP.2.5. Opracowanie 15 Gmina bud Ŝet gminy gminnego planu zalesie ń Powiat bud Ŝet pa ństwa gruntów rolnych o niskiej Wła ściciele środki przydatno ści dla rolnictwa, gruntów wła ścicieli nieu Ŝytków i innych gruntów Nadle śnictwo gruntów nadaj ących si ę do zalesienia – Działanie zwi ększenie lesisto ści Gminy koordynowane z 37% do 42%. OP 3. Rozwój OP 3.1. Budowa ście Ŝek 400 Gmina WFO ŚiGW, działalno ści rowerowych, w tym le śnych ZPORR, bud Ŝet turystycznej szlaków rowerowych gminy OP 3.2. Budowa ście Ŝki 200 Gmina WFO ŚiGW, ekologiczno-przyrodniczej w bud Ŝet gminy rejonie wsi Łucznica i Kalonka.

65 Działanie główne Działanie szczegółowe Przewidywany Jednostki Przewidywane koszt realizacji odpowiedzialne źródła w latach 2010- i wspomagaj ące finansowania 2013 w tys. złotych OP 4. Ochrona OP 4.1. Zwi ększenie zakresu bd WUOZ bud Ŝet gminy krajobrazu prac konserwatorskich w Gmina środki kulturowego i zabytkowych obiektach, które Prywatni wła ścicieli konserwacja maj ą potencjał turystyczny wła ściciele obiektów obiektów b ędących obiektów zabytkami Działanie koordynowane OP 5. Tworzenie, OP 5.1. Ochrona korytarzy - Gmina - odtwarzanie i ekologicznych przed poszerzanie niewła ściwym korytarzy zainwestowaniem ekologicznych tworz ących sie ć ekologiczn ą OP.6 OP. 6.1. Obj ęcie ochron ą - Gmina - Obejmowanie prawn ą cz ęś ci terenu, RDOS ochrona prawn ą przypisuj ąc rang ę: Działanie nowych obiektów i 1) uŜytku ekologicznego – koordynowane terenów bagna we wsi Lipówki („Lipowskie Bagno”) oraz „Kacze Bagno” na południe od Miasta Pilawa, 2) zespołu przyrodniczo- krajobrazowego - kompleksu wydmowego le śnego we wsi Łucznica. Razem w latach 2010 – 2013: 1 227 tys. PLN

Tabela 11. Ochrona wód, racjonalizacja zu Ŝycia wód Przewidywany koszt realizacji Jednostki Przewidywane Działanie główne Działanie szczegółowe w latach 2010- odpowiedzialne źródła 2013 w tys. i wspomagaj ące finansowania złotych W 1. Kontrola W 1.1. Kontrola bdk Gmina bud Ŝet gminy zagospodarowania indywidualnych posesji ścieków bytowych na pod k ątem szczelno ści terenach zbiorników nieskanalizowanych bezodpływowych i gminy wywozu ścieków W 1.2. Identyfikacja i bdk Gmina bud Ŝet gminy ujawnianie nielegalnych odpływów ścieków do wód i ziemi w celu ich likwidacji W2. Rozbudowa i W 2.1. Realizacja planu 10 000 Gmina bud Ŝet gminy modernizacja systemu inwestycji zwi ązanych z Działanie WFO ŚiGW kanalizacji sanitarnej modernizacj ą istniej ącej koordynowane NFO ŚiGW, i budow ą nowej sieci środki kanalizacyjnej na terenie zewn ętrzne gminy w miar ę posiadanych środków

66 Przewidywany koszt realizacji Jednostki Przewidywane Działanie główne Działanie szczegółowe w latach 2010- odpowiedzialne źródła 2013 w tys. i wspomagaj ące finansowania złotych W3. Modernizacja W.3.1. Kontynuacja 400 Gmina bud Ŝet gminy oczyszczalni scieków modernizacji oczyszczalni ścieków w Pilawie W4. Budowa W.4.1. Modernizacja i Gmina bud Ŝet gminy kanalizacji deszczowej budowa kanalizacji 300 deszczowej w Mie ście Pilawa. W 5. Ograniczenie strat W 5.1. Bie Ŝą ce remonty bdk Gmina bud Ŝet gminy wody na przesyle i naprawy sieci Działanie wodoci ągowej koordynowane

W6. Zapewnienie W67.1. Rozbudowa sieci 600 Gmina WFO ŚiGW dobrej jako ści wody do wodoci ągowych Działanie NFO ŚiGW, picia koordynowane bud Ŝet gminy środki zewn ętrzne W.6.2. Modernizacja bdk Gmina WFO ŚiGW uj ęć wód i stacji Działanie NFO ŚiGW, uzdatniania wody koordynowane bud Ŝet gminy środki zewn ętrzne W 7. Modernizacja W 7.1. Utrzymanie 80 Gmina bud Ŝet gminy obiektów urz ądze ń melioracji Sołtysi środki melioracyjnych i podstawowych – Rolnicy wła ścicieli urz ądze ń wodnych odmulanie rowów Wojewódzki rowów Zarz ąd Melioracji WZMiUW i Gospodarki Wodnej Razem w latach 2010 – 2013: 11 380 tys. PLN

Tabela 12. Powierzchnia ziemi Działanie główne Działanie Przewidywany Jednostki Przewidywane szczegółowe koszt realizacji w latach odpowiedzialne źródła 2010-2013 w tys. złotych i wspomagaj ące finansowania PZ 1. Działania PZ 1.1. koszt u Ŝytkownika terenu wła ściciele uŜytkownik polegaj ące na Rekultywacja terenów terenu rekultywacji terenów Działanie terenów, na zanieczyszczonych koordynowane których stwierdzono przekroczenie standardów jako ści gleby lub ziemi PZ 2. PZ 2.1. bdk uŜytkownik terenu środki Rekultywacja i Rekultywacja działanie inwestora rewitalizacja miejsc po koordynowane terenów nielegalnym przekształconych wydobyciu kopalin PZ 3. Likwidacja PZ 3.1. Likwidacja 40 Gmina bud Ŝet gminy „dzikich” „dzikich” wysypisk wysypisk Razem w latach 2010 – 2013: 40 tys. PLN

67 Tabela 13. Zasoby geologiczne Działanie główne Działanie szczegółowe Przewidywany Jednostki Przewidywane koszt realizacji odpowiedzialne źródła w latach 2010- i wspomagaj ące finansowania 2013 w tys. złotych ZG 1. Uwzgl ędnianie ZG 1.1. Aktualizacja bdk Gmina bud Ŝet gminy w planach Miejscowych Planów zagospodarowania Zagospodarowania przestrzennego złó Ŝ, Przestrzennego w zakresie które nie s ą ochrony złó Ŝ kopalin eksploatowane nieeksploatowanych Razem w latach 2010 – 2013: bdk

Tabela 14. Środowisko a zdrowie Działanie główne Działanie szczegółowe Przewidywany Jednostki Przewidywane koszt realizacji odpowiedzialne źródła w latach 2010- i wspomagaj ące finansowania 2013 w tys. złotych SZ 1. SZ 1.1 Wykonywanie bdk Gminny Zespół bud Ŝet gminy Systematyczna ci ągłej aktualizacji Reagowania weryfikacja listy instalacji/zdarze ń sytuacji mog ących spowodowa ć kryzysowych sytuacj ę kryzysow ą SZ 2. Uzupełnianie SZ 2.1. Wyposa Ŝenie 300 Gmina bud Ŝet gminy sprz ętu jednostek OSP w Stra Ŝ Po Ŝarna bud Ŝet powiatu ratowniczego nowoczesny sprz ęt Działanie przeciwpo Ŝarowy koordynowane 100 Gmina bud Ŝet gminy SZ.2.3. Urz ądzenie i Stra Ŝ Po Ŝarna bud Ŝet powiatu modernizacja zbiorników Działanie przeciwpo Ŝarowych. koordynowane SZ 3. Prowadzenie SZ 3.1. Przygotowanie i 10 Gminny Zespół bud Ŝet gminy szkole ń przeprowadzanie szkole ń Reagowania Stra Ŝ mieszka ńców mieszka ńców gminy w Po Ŝarna, Policja, gminy w zakresie zakresie wyst ąpienia inne jednostki Obrony Cywilnej sytuacji kryzysowej Działanie koordynowane Razem w latach 2010 – 2013: 410 tys. PLN

Tabela 15. Jako ść powietrza atmosferycznego Przewidywany koszt realizacji Jednostki Przewidywane Działanie główne Działanie szczegółowe w latach 2010- odpowiedzialne źródła 2013 w tys. i wspomagaj ące finansowania złotych PA 1. Modernizacje PA 1.1. Remonty bdk Gmina bud Ŝet gminy istniej ących dróg i nawierzchni ulic Działanie własne elementów ich gminy infrastruktury PA 1.2. Rozbudowa i bdk Wojewódzki bud Ŝet modernizacja drogi Zarz ąd Dróg województwa wojewódzkiej Nr 805 PA 2. Budowa i PA 2.1.Budowa i 1000 Gmina bud Ŝet gminy modernizacja modernizacja chodników Działanie własne chodników gminy

68 Przewidywany koszt realizacji Jednostki Przewidywane Działanie główne Działanie szczegółowe w latach 2010- odpowiedzialne źródła 2013 w tys. i wspomagaj ące finansowania złotych PA 3. Usprawnianie PA. 3.1. Rozbudowa i bdk województwo bud Ŝet ruchu drogowego organizacja ruchu na zarz ądy dróg województwa skrzy Ŝowaniu w Puznówce - droga krajowa Warszawa- Lublin nr 17 z drog ą powiatow ą PA. 3.2. Rozwi ązanie bdk GDBDiA, WZD środki organizacji ruchu na GDBDiA, WZD skrzy Ŝowaniu w miejscowo ści Lipówki drogi krajowej Nr 17 z drog ą wojewódzk ą Nr 805 PA 4. Realizacja planu PA 4.1. Modernizacja koszt mieszka ńcy mieszka ńcy likwidacji niskiej kotłowni i wymiana mieszka ńców Działanie emisji instalacji grzewczych koordynowane PA 5. PA 5.1. Wykonanie 1500 Gmina bud Ŝet gminy Termomodernizacja termomodernizacji WFOSiGW budynków i urz ądze ń obiektów u Ŝyteczno ści publicznej gminy PA 5.2. bdk wła ściciele mieszka ńcy Termomodernizacja budynków WFO ŚiGW pozostałych obiektów Działanie koordynowane PA 6. Modernizacja PA 6.1. Budowa bdk wła ściciele środki systemów grzewczych kolektorów słonecznych i budynków wła ścicieli pod k ątem kotłowni gazowych Działanie budynków zastosowania koordynowane środki alternatywnych źródeł zewn ętrzne energii PA 7. Dalsza PA 7.1. Dalsza bdk Mazowiecka Mazowiecka gazyfikacja Gminy gazyfikacja Gminy Spółka Spółka Pilawa Pilawa Gazownicza Gazownicza wła ściciele posesji PA 8. Wykorzystanie PA 8.1. Opracowanie 20 Gmina bud Ŝet gminy istniej ących zasobów Gminnego programu energii odnawialnej pozyskiwania alternatywnych źródeł energii, w tym powi ązanych z upraw ą ro ślin energetycznych PA 9. Budowa PA 9.1. Budowa 80 Gmina Bud Ŝet gminy oświetlenia ulicznego oświetlenia ulicznego na na drogach gminnych i drogach gminnych i wymiana opraw na wymiana opraw na energooszcz ędne. energooszcz ędne Razem w latach 2010 – 2013: 2 580 tys. PLN

69

Tabela 16. Ochrona przed hałasem Działanie główne Działanie szczegółowe Przewidywany Jednostki Przewidywane koszt realizacji odpowiedzialne źródła w latach 2010- i wspomagaj ące finansowania 2013 w tys. złotych H 1. Działania H 1.1. Przegrody bdk Gmina bud Ŝet gminy, obni Ŝaj ące poziom izolacyjne Działanie WFO ŚiGW, hałasu na podstawie koordynowane NFO ŚiGW, dotychczas H 1.2. Wymiana okien na bdk Gmina bud Ŝet gminy, wykonanych pomiarów dźwi ękoszczelne w wła ściciele WFO ŚiGW oraz interwencji budynkach, przy których budynków środki mieszka ńców nie ma mo Ŝliwo ści Działanie wła ścicieli obni Ŝenia poziomu hałasu koordynowane budynków innymi metodami H 1.3. Bie Ŝą ca kontrola bdk WIO Ś WIOS zakładów pracy w Działanie zakresie emisji hałasu. koordynowane H 1.4. Działania bdk podmioty obni Ŝaj ące gospodarcze środki ponadnormatywny hałas Działanie podmiotów w zakładach pracy koordynowane gospodarczych H 2.1. Okre ślenie bdk Gmina - H 2. Opracowanie obszarów ograniczonego planów uŜytkowania i dokonanie zagospodarowania odpowiednich zapisów przestrzennego z okre ślaj ących zakres uwzgl ędnieniem ogranicze ń np. lokalizacja zagadnie ń hałasu nowej zabudowy. H 3. Analiza układów H 3.1. Wykonanie 1200 zł /pkt Gmina, WIO Ś bud Ŝet pa ństwa komunikacyjnych pomiarów nat ęŜ enia i pomiarowy Działanie struktury ruchu na koordynowane najbardziej uci ąŜ liwych ulicach i skrzy Ŝowaniach. H 4. Promowanie H 4.1. Rozpoznanie 10 Gmina bud Ŝet gminy zbiorowych środków zapotrzebowania w transportu zakresie komunikacji zbiorowej: − rodzaj transportu, − pora przejazdu, − najbardziej ucz ęszczane trasy. H 5. Kontynuacja H 5.1. Modernizacja i bdk Gmina bud Ŝet gminy strategii w zakresie rozbudowa sieci Działanie parkowania parkingów na terenie koordynowane gminy H 6. Poprawa komfortu H 6.1. Modernizacja bdk Gmina bud Ŝet gminy oraz bezpiecze ństwa przystanków PKP i PKP, PKS, PKP, PKS, podró Ŝowania autobusowych prywatni poci ągami i znajduj ących si ę na przewo źnicy autobusami. terenie Gminy. Razem w latach 2010 – 2013: bdk PLN

70

Tabela 17. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym Działanie główne Działanie szczegółowe Przewidywany Jednostki Przewidywane koszt realizacji odpowiedzialne źródła w latach 2010- i wspomagaj ące finansowania 2013 w tys. złotych PEM 1. Kontrola PEM 1.1. Pomiary poziomu bd zakłady środki własne poziomu niejonizuj ącego energetyczne wła ściciela promieniowania promieniowania Działanie elektromagnetycznego elektromagnetycznego koordynowane w środowisku wzdłu Ŝ linii wysokiego napi ęcia, rozdzielni i stacji transformatorowych (110kv, 220kV i 400kV). PEM 1.2. Pomiary poziomu koszt operatora Operator sieci środki własne niejonizuj ącego sieci telefonii telefonii wła ściciela promieniowania komórkowej komórkowej elektromagnetycznego Działanie wokół stacji nadawczych koordynowane telefonii komórkowej. PEM 1.3. Pomiary poziomu koszt Wła ściciel środki własne niejonizuj ącego wła ściciela instalacji wła ściciela promieniowania instalacji elektromagnetycznego Działanie wokół urz ądzeń koordynowane nadawczych emituj ących niejonizujace promieniowanie elektromagnetyczne innych podmiotów PEM 1.4 Pa ństwowy b.d. WIO Ś WIO Ś monitoring PEM Działanie bud Ŝet gminy w środowisku na terenach koordynowane WFO ŚiGW przeznaczonych pod NFO ŚiGW zabudow ę mieszkaniow ą oraz miejsc dost ępnych dla ludzi. PEM 2. Działania PEM 2.1. Budowa i bdk ZE Warszawa- środki własne obni Ŝaj ące poziom modernizacja urz ądze ń i Teren S.A. ZE niejonizuj ącego sieci elektroenergetycznych Działanie Warszawa- promieniowania – sieci przesyłowe i koordynowane Teren S.A. elektromagnetycznego podstacje, urz ądzenia lokalne (odgał ęź ne linie SN 15 kV, stacje trafo 15/0,4 kVm linie niskiego napi ęcia 0,4 kV) zasilaj ące poszczególne miejscowo ści – pełna reelektryfikacja Gminy Pilawa. Razem w latach 2010 – 2013: bdk PLN

71

Tabela 18. Edukacja ekologiczna Działanie główne Działanie szczegółowe Przewidywany Jednostki Przewidywane koszt realizacji odpowiedzialne źródła w latach 2010- i wspomagaj ące finansowania 2013 w tys. złotych EE 1. EE 1.1. Dalsze Gmina bud Ŝet gminy Zintensyfikowanie prowadzenie edukacji 5 Działanie kampanii ekologicznej nt. koordynowane informacyjnej nt. zmniejszania ilo ści sposobów odpadów oraz wła ściwej zmniejszenia ilo ści gospodarki odpadami odpadów i wła ściwej EE 1.2 Promowanie bdk Gmina - gospodarki odpadami opakowa ń wielokrotnego organizacje uŜytku – zach ęcenie pozarz ądowe mieszka ńców do kupna media towarów w opakowaniach Działanie zwrotnych koordynowane EE 2. Organizacja EE. 2.1. Przeprowadzenie 30 Fundacja Nasza bud Ŝet gminy akcji akcji „Sprz ątanie Świata” Ziemia, szkoły i przeciwdziałaj ących przedszkola z powstawaniu „dzikich” terenu gminy wysypisk odpadów organizacje pozarz ądowe Działanie koordynowane EE 2.2. 2 Gmina bud Ŝet gminy Rozpowszechnianie w śród mieszka ńców informacji o kosztach ponoszonych z tytułu nielegalnego usuwania odpadów EE 2.3. Kontynuacja akcji 4 Gmina bud Ŝet gminy informacyjnej o usuwaniu wła ściciele WFO ŚiGW odpadów zawieraj ących nieruchomo ści środki azbest z terenu gminy Działanie wła ścicieli koordynowane nieruchomo ści EE. 2.4. Zbiórka baterii w bdk Gmina bud Ŝet gminy szkołach i przedszkolach organizacje organizacje odzysku odzysku Działanie koordynowane EE 3. Promowanie EE 3.2 Organizacja 4 Gmina bud Ŝet gminy proekologicznych obchodów „Dnia bez organizacje środków transportu Samochodu” i promowanie pozarz ądowe ście Ŝek rowerowych oraz media korzystania z rowerów Działanie koordynowane EE 4. Propagowanie EE 4.1. Wydanie ulotki 4 Gmina bud Ŝet gminy proekologicznych informacyjnej nt. organizacje zachowa ń wła ścicieli Proekologicznych pozarz ądowe samochodów zachowa ń wła ścicieli media samochodów "Kodeks Działanie Ekologicznego Kierowcy" koordynowane EE 5. Promowanie EE 5.1. Propagowanie 5 Gmina bud Ŝet gminy. proekologicznych zmiany ogrzewania organizacje WFO ŚiGW, sposobów ogrzewania węglowego na bardziej pozarz ądowe NFO ŚiGW pomieszcze ń przyjazne środowisku media Działanie koordynowane

72 Działanie główne Działanie szczegółowe Przewidywany Jednostki Przewidywane koszt realizacji odpowiedzialne źródła w latach 2010- i wspomagaj ące finansowania 2013 w tys. złotych EE 5.2 Promowanie: 5 Gmina bud Ŝet gminy, izolacji cieplnej budynków, organizacje administratorzy wymiany okien, zmiany pozarz ądowe budynków systemów grzewczych, media alternatywne źródła energii administratorzy budynków Działanie koordynowane EE 6. Edukacja EE 6.1. Przeprowadzenie 5 Gmina bud Ŝet gminy ekologiczna nt. akcji informacyjnej w organizacje prawidłowej zakresie prawidłowej pozarz ądowe gospodarki wodno- gospodarki wodno- media ściekowej ściekowej w budynkach nie Działanie podł ączonych do koordynowane kanalizacji EE 6.2 Przygotowanie i - Gmina - aktualizacja informacji o Działanie podmiotach uprawnionych koordynowane do wywozu ścieków i odbioru odpadów EE 7. Propagowanie EE 7.1. Umieszczenie w bdk Gmina bud Ŝet gminy wśród mieszka ńców i folderze reklamowym Działanie własne turystów dbało ści o gminy informacji nt. gminy tereny chronione obiektów chronionych EE 8. Rozwój terenów EE 8.1. Organizacja 10 Gmina bud Ŝet gminy, zielonych w gminie konkursu na najpi ękniejszy Działanie własne WFO ŚiGW ogród, balkon w gminie gminy EE 9. Współpraca EE 9.1. Organizacja 5 Gmina bud Ŝet gminy Urz ędu Gminy ze konkursów plastycznych o szkołami i tematyce ekologicznej przedszkolami EE 9.2. Prenumerata 5 Gmina bud Ŝet gminy, czasopism o tematyce WFO ŚiGW ekologicznej dla szkół (np. Aura) EE. 9.3. Konkurs na 5 Gmina bud Ŝet gminy najciekawsz ą gazetk ę szkoln ą o tematyce ekologicznej EE 9.4. Współpraca ze 10 Gmina bud Ŝet gminy szkołami i in. jednostkami (prowadzenie edukacji ekologicznej, konkursy, wystawy przyrodnicze, zielone obozy, itp.) EE 9.5. Pozaszkolna 10 Gmina bud Ŝet gminy edukacja ekologiczna Organizacje pozarz ądowe media Działanie koordynowane

73 Działanie główne Działanie szczegółowe Przewidywany Jednostki Przewidywane koszt realizacji odpowiedzialne źródła w latach 2010- i wspomagaj ące finansowania 2013 w tys. złotych EE.9.6. „Zielone skrzynki” - Gmina - – umo Ŝliwienie mieszka ńcom gminy składania uwag, wniosków i swoich pomysłów zwi ązanych z ochron ą środowiska do specjalnych skrzynek oraz e-mailem EE.10. Edukacja EE.10.1. Wspieranie 10 Gmina bud Ŝet gminy rolników działalno ści organizacji Sołtysi pozarz ądowych w Rolnicy dziedzinie edukacji w zakresie stosowania dobrych praktyk rolniczych i planowania środowiskowego w praktyce rolniczej wraz z organizowaniem warsztatów w zakresie pozyskiwania środków zagranicznych na t ę działalno ść . Razem w latach 2010 – 2013:119 tys. PLN

74 ZAŁ ĄCZNIK NR 1 - WYBRANE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PRZEDSI ĘWZI ĘĆ INWESTYCYJNYCH I POZAINWESTYCYJNYCH Z ZAKRESU OCHRONY ŚRODOWISKA

Źródło finansowania Formy dofinansowania, Beneficjenci Wysoko ść dofinansowania warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji Narodowy Fundusz Ochrony dotacje, po Ŝyczki, po Ŝyczki płatnicze, kredyty udzielane ze środków O dofinansowanie ze środków Dotacje: Środowiska Narodowego Funduszu przez banki, dopłaty do oprocentowania Narodowego Funduszu mog ą ubiega ć Minimalna wysoko ść dotacji jest i Gospodarki Wodnej preferencyjnych kredytów i po Ŝyczek, umorzenia. si ę podmioty podejmuj ące realizacj ę okre ślona w kryteriach wybory 02-673 Warszawa przedsi ęwzi ęć przedsi ęwzi ęć . tel. (022) 459 00 00, Dotacje mog ą by ć udzielane na: słu Ŝą cych ochronie środowiska i 459 00 01, • przedsi ęwzi ęcia realizowane w ramach Sektorowego Programu gospodarce wodnej oraz wojewódzkie Po Ŝyczki fax (022) 459 01 01 Operacyjnego Wzrost Konkurencyjno ści Przedsi ębiorstw, fundusze ochrony środowiska i nie mo Ŝe przekroczy ć 80% kosztów e-mail: [email protected] lata 2004-2006 współfinansowane ze środków Europejskiego gospodarki przedsi ęwzi ęcia, www.nfosigw.gov.pl Funduszu Rozwoju Regionalnego, wodnej w celu finansowania • przygotowanie dokumentacji niezb ędnej do wyst ąpienia o przedsi ęwzi ęć okre ślonych w ustawie W razie finansowania przedsi ęwzięcia dofinansowanie przedsi ęwzi ęć wskazanych przez wła ściwe jednocze śnie ze środków Narodowego instytucje do wsparcia z funduszu Spójno ści oraz dokumentacji Funduszu i z niepodlegaj ących zwrotowi niezb ędnej do przygotowania inwestycji do realizacji budowy, środków zagranicznych, wysoko ść rozbudowy i modernizacji oczyszczalni ścieków i kanalizacji dofinansowania nie mo Ŝe przekroczy ć spełniaj ących warunki okre ślone w Krajowym programie 80% ró Ŝnicy pomi ędzy planowanymi oczyszczania ścieków komunalnych , kosztami inwestycyjnymi • przedsi ęwzi ęcia realizowane w ramach priorytetowego programu przedsi ęwzi ęcia a dofinansowaniem ze Kształtowanie ekologicznych postaw i zachowa ń środków zagranicznych, społecze ństwa oraz profilaktyka zdrowotna dzieci i młodzie Ŝy z obszarów, na których wyst ępuj ą przekroczenia standardów Wysoko ść dofinansowania w formie jako ści środowiska , po Ŝyczki nie mo Ŝe by ć ni Ŝsza ni Ŝ 300 • przedsi ęwzi ęcia realizowane w ramach priorytetowego programu 000 pln, z wył ączeniem przedsi ęwzi ęć Wspieranie działalno ści pozarz ądowych organizacji ekologicznych , dofinansowanych w ramach Sektorowego • przedsi ęwzi ęcia realizowane w ramach priorytetowego programu Programu Operacyjnego Wzrost Ochrona przyrody i krajobrazu , Konkurencyjno ści Przedsi ębiorstw . • przedsi ęwzi ęcia realizowane w ramach priorytetowego programu Zwi ększenie lesisto ści kraju oraz ochrona zasobówle śnych, • przedsi ęwzi ęcia realizowane w ramach priorytetowego programu Zapobieganie kl ęskom Ŝywiołowym i powa Ŝnym awariom oraz usuwanie ich skutków , • przedsi ęwzi ęcia realizowane w ramach priorytetowego programu Program Pa ństwowego Monitoringu Środowiska , • przedsi ęwzi ęcia realizowane w ramach priorytetowego programu Gospodarka wodna : – budowa szczególnie wa Ŝnych obiektów hydrotechnicznych – Źródło finansowania Formy dofinansowania, Beneficjenci Wysoko ść dofinansowania warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji inwestycje wskazane przez Ministra Środowiska, – wspieranie proekologicznych form transportu w Ŝegludze śródl ądowej, – wspieranie inwestycji uj ętych w wojewódzkich programach małej retencji, realizowanych z udziałem środków finansowych wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, – przedsi ęwzi ęcia realizowane w ramach priorytetowego programu Ochrona powierzchni ziemi i wód poprzez zapobieganie powstawaniu odpadów, ich zagospodarowywanie oraz rekultywacj ę terenów zdegradowanych : rekultywacja terenów zdegradowanych przez wojsko i przemysł, w tym bioremediacja terenów zanieczyszczonych substancjami ropopochodnymi; likwidacja nieczynnych składowisk odpadów niebezpiecznych, • przedsi ęwzi ęcia okre ślone w § 9 ust. 1 rozporz ądzenia Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych zasad i kryteriów gospodarowania środkami z opłat produktowych [28], • przedsi ęwzi ęcia realizowane w ramach priorytetowego programu Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniem poprzez zapobieganie i ograniczenie emisji zanieczyszczeń oraz oszcz ędzanie surowców i energii , • opracowanie programów ochrony powietrza, • zapobieganie, ograniczanie, unikanie emisji zanieczyszcze ń do powietrza poprzez realizacj ę przedsi ęwzi ęć termomodernizacyjnych w obiektach u Ŝyteczno ści publicznej, w rozumieniu art. 2 ustawy o wspieraniu przedsi ęwzi ęć termomodernizacyjnych [3], • przedsi ęwzi ęcia wskazane przez Ministra Środowiska, wynikaj ące z Porozumienia z dnia 31 grudnia 2003 roku, zawartego pomi ędzy Ministrem Środowiska, Narodowym Funduszem i Instytutem Ochrony Środowiska w celu realizacji zobowi ąza ń wynikaj ących z ratyfikowanych b ądź podpisanych przez Rzeczpospolit ą Polsk ą wielostronnych umów mi ędzynarodowych w zakresie ochrony środowiska oraz członkostwa w agendach i instytucjach powołanych przez Organizacj ę Narodów Zjednoczonych. • przedsi ęwzi ęcia wskazane przez Ministra Środowiska zwi ązane z zadaniami realizowanymi w ramach pa ństwowej słu Ŝby hydrologiczno-meteorologicznej, do kwot okre ślonych w planie działalno ści Narodowego Funduszu,

76 Źródło finansowania Formy dofinansowania, Beneficjenci Wysoko ść dofinansowania warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji • przedsi ęwzi ęcia wskazane przez Ministra Środowiska, szczególnie wa Ŝne z punktu widzenia polityki ekologicznej pa ństwa, uwzgl ędnione w planie działalno ści Narodowego Funduszu, do kwot okre ślonych w tym planie, w tym przedsi ęwzi ęcia wynikaj ące z porozumie ń zawartych z udziałem Ministra Środowiska i Narodowego Funduszu. WOJEWÓDZKI FUNDUSZ dotacje, preferencyjne po Ŝyczki, cz ęś ciowe umorzenie udzielonej dotacje; dotacje: OCHRONY ŚRODOWISKA po Ŝyczki, dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych, kredyt w osoby fizyczne, Standardowo wynosz ą do 50% kosztu I GOSPODARKI WODNEJ W bankowych liniach kredytowych. • osoby prawne, całkowitego przedsi ęwzi ęcia, ale w WARSZAWIE • jednostki organizacyjne uzasadnionych przypadkach poziom ten ul. J. S. Bacha 2 Dotacje: administracji publicznej, mo Ŝe by ć wy Ŝszy. 02-743 Warszawa - proekologiczne zadania inwestycyjne i modernizacyjne (w tym nieposiadaj ące osobowo ści prawnej, tel. (022) 853 53 21, 645 33 80, równie Ŝ zakupy inwestycyjne) realizowane przez na podstawie pełnomocnictw po Ŝyczki: fax 853 53 02 jednostki sfery bud Ŝetowej i jednostki samorz ądowe oraz inne udzielonych przez wła ściwe organy Po Ŝyczka na dofinansowanie wkładu e-mail: [email protected] jednostki organizacyjne prowadz ące działalno ść administracji, krajowego nie mo Ŝe przekroczy ć: www. wfosigw.pl w zakresie ochrony zdrowia, profilaktyki zdrowotnej, pomocy • zwi ązki celowe. • 20% kosztów przedsi ęwzi ęcia społecznej, o światy i kultury, kompleksowej gospodarki odpadami, realizowanego w ramach Zintegrowanego - edukacja ekologiczna, ochrona przyrody, monitoring środowiska, po Ŝyczki: Programu Operacyjnego Rozwoju ochrona lasów i zalesienia, badania naukowe, osoby fizyczne, Regionalnego, zapobieganie i likwidacja skutków nadzwyczajnych zagro Ŝeń • osoby prawne, SPO – Restrukturyzacja Sektora środowiska, inwestycje w gospodarce wodnej zgodne z zasadami • jednostki organizacyjne śywno ściowego oraz Rozwój Obszar ochrony środowiska, utrzymanie i rewaloryzacja zabytkowych administracji publicznej, Wiejskich, SPO – Wzrost parków oraz zieleni chronionej, profilaktyka zdrowotn ą dzieci z nieposiadaj ące osobowo ści prawnej, Konkurencyjno ści obszarów okre ślonych w art. 406 pkt 8 ustawy Prawo ochrony na podstawie pełnomocnictw Przedsi ębiorstw, Inicjatywy Wspólnoty, środowiska [9], utrzymywanie przedstawicieli gatunków chronionych udzielonych przez wła ściwe organy Mechanizm Finansowy Europejskiego przebywaj ących w o środkach rehabilitacyjnych i ogrodach administracji, Obszaru Gospodarczego, zoologicznych, a tak Ŝe obiektów i zespołów o szczególnych walorach • zwi ązki celowe. • 10% kosztów przedsi ęwzi ęcia przyrodniczych i krajobrazowych, maj ących zasadnicze znaczenie z realizowanego z Funduszu Spójno ści. punktu widzenia ochrony przyrody w województwie mazowieckim, Na uzasadniony wniosek podmiotu - opracowanie planów słu Ŝą cych gospodarowaniu zasobami ubiegaj ącego si ę o dofinansowanie ze przyrodniczymi, wodnymi oraz innych – wynikaj ących środków Unii Europejskiej Fundusz mo Ŝe z ustaw, utworzenie katastru wodnego, udzieli ć po Ŝyczki pomostowej, - inne przedsi ęwzi ęcia o istotnym znaczeniu dla ochrony środowiska i zapewniaj ącej finansowanie inwestycji gospodarki wodnej w województwie mazowieckim, do czasu otrzymania przez wnioskodawc ę po zatwierdzeniu przez Rad ę Nadzorcz ą. środków Fundusz, przeznaczaj ąc środki, kieruje si ę Polityk ą ekologiczn ą z Unii Europejskiej (ta po Ŝyczka nie pa ństwa , Strategi ą Województwa Mazowieckiego, Strategi ądziałania mo Ŝe by ć umorzona). WFO ŚiGW w Warszawie na lata 2005-2008 oraz kryteriami wyboru Wysoko ść po Ŝyczek na opracowanie przedsi ęwzi ęć i list ą przedsi ęwzi ęć priorytetowych Funduszu. dokumentacji nie mo Ŝe wynosi ć wi ęcej ni Ŝ: • 90% kosztów opracowania – dla

77 Źródło finansowania Formy dofinansowania, Beneficjenci Wysoko ść dofinansowania warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji dokumentacji projektowej, • 90% kosztów opracowania i nie wi ęcej ni Ŝ 100 000 pln – dla dokumentacji niezb ędnej do przygotowania wniosku w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, • 90% kosztów opracowania i nie wi ęcej ni Ŝ 300 000 pln – dla dokumentacji niezb ędnej do przygotowania wniosku do Funduszu Spójno ści. Agencja Restrukturyzacji i dopłaty, kredyty. Dopłaty przysługuj ą producentom Wysoko ść dopłat w danym roku Modernizacji rolnym, którzy prowadz ą plantacje kalendarzowym ustala si ę jako iloczyn Rolnictwa w Warszawie Dopłaty do upraw ro ślin energetycznych wierzby ( Salix sp .) lub ró Ŝy deklarowanej przez producenta rolnego Al. Jana Pawła II 70 bezkolcowej ( Rosa powierzchni plantacji wierzby lub ró Ŝy 00-175 Warszawa Kredyt na realizacj ę przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych multiphlora var. ) wykorzystywanych bezkolcowej wykorzystywanych na cele tel. 0 800 38 00 84, (022) 318 42 w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spo Ŝywczym i usługach dla na cele energetyczne. energetyczne i stawek dopłat do 1 ha 20, fax 318 53 30 rolnictwa O dopłaty do upraw ro ślin powierzchni takiej plantacji. Stawki e-mail: [email protected] energetycznych mo Ŝe ubiega ć si ę dopłat do 1 ha ustala corocznie Rada www.arimr.gov.pl producent rolny, który posiada działki Ministrów w drodze rozporz ądzenia, rolne, na których prowadzona jest uwzgl ędniaj ąc ogóln ą powierzchni ę plantacja wierzby lub ró Ŝy upraw tych ro ślin oraz zało Ŝenia do bezkolcowej, wykorzystywanych na ustawy bud Ŝetowej na dany rok. cele energetyczne, o ł ącznej powierzchni nie mniejszej ni Ŝ 1 ha. Za Kwota kredytu nie mo Ŝe przekroczy ć działk ę roln ą uwa Ŝa si ę zwarty obszar 80% warto ści nakładów inwestycyjnych gruntu rolnego, na którym jest składaj ących si ę na działalno ść w prowadzona jedna uprawa, o zakresie agroturystyki, nie wi ęcej jednak powierzchni nie mniejszej ni Ŝ 0,1 ha, ni Ŝ 4 mln pln. wchodz ący w skład gospodarstwa Ró Ŝnica mi ędzy warto ści ą rolnego. Osoba ubiegaj ąca si ę o przedsi ęwzi ęcia inwestycyjnego a kwot ą wsparcie musi równie Ŝ posiada ć udzielonego kredytu stanowi udział nadany przez ARiMR numer własny kredytobiorcy. identyfikacyjny. Posiadanie udziału własnego musi zosta ć udokumentowane przez inwestora przed O kredyt mog ą ubiega ć si ę: podpisaniem umowy kredytu w sposób • osoby fizyczne posiadaj ące pełn ą wiarygodny dla Banku. zdolno ść do czynno ści prawnych, z wył ączeniem emerytów i rencistów, • osoby prawne, • jednostki organizacyjne nie posiadaj ące osobowo ści prawnej.

78 Źródło finansowania Formy dofinansowania, Beneficjenci Wysoko ść dofinansowania warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji European Commission dotacje • zachowanie ró Ŝnorodno ści przyrody i Osoby fizyczne i prawne. W zale Ŝno ści od wagi projektu od 20 tys. Directorate-General XI krajobrazu, do 60 tys. euro. (Environment, Nuclear Safety • wspomaganie pa ństw trzecich Maksymalny udział w finansowaniu: And Civil Protection) innowacyjne i demonstracyjne programy • 30% uznanych wydatków dla projektów TRMF 01/77; Rue de la Loi 200 działania w przemy śle, promocja i dochodowych, B-1049 Brussels wspomaganie • 70% uznanych wydatków dla działa ń fax 0032 296 95 57 technicznych działa ń lokalnych priorytetowych, Reprezentacja Komisji instytucji. • 100% uznanych wydatków wsparcia Europejskiej w Polsce • w zakresie przyrody – działania technicznego, którego celem jest Warszawskie Centrum zaplanowane w celu ochrony przyrody, zało Ŝenie struktur administracyjnych, Finansowe szeroko rozumianej fauny i flory. koniecznych w kraju dla sektora ochrony ul. Emilii Plater 53 środowiska. 00-113 Warszawa tel.: (022) 520 82 00, fax 520 82 82 e-mail: press-rep- poland@cec.eu.int Fundacja Na Rzecz Rozwoju Wsi kredyty kredyty: Budowa i modernizacja Kredyty: Zarz ądy gmin. Kredyty: Na projekt do 40 tys. pln. Polskiej urz ądze ń grzewczych zasilanych gazem „Polska Wie ś 2000” im. Macieja lub olejem opałowym. Rataja Al. W. Reymonta 12 A 01-842 Warszawa tel. (022) 663 78 00, fax 663 09 86 Fundacja Wspomagania Wsi po Ŝyczki, kredyty. Celem działania Fundacji jest wspieranie po Ŝyczki: osoby fizyczne, spółki osób Wysoko ść po Ŝyczki nie mo Ŝe (Rural Development Foundation) inicjatyw gospodarczych i społecznych fizycznych, instytucje ko ścielne, przekroczy ć 50% warto ści nakładów ul. Bellottiego 1 mieszka ńców wsi i małych miast gminy. inwestycyjnych lub 200.000 pln. 01-022 Warszawa zwi ązanych z popraw ą stanu tel. (022) 6362575, fax 6366270 infrastruktury obszarów wiejskich. e-mail: [email protected] Zadania w zakresie ochrony środowiska www.fww.org.pl mog ą by ć finansowane w ramach programu Małe elektrownie wodne w Polsce. • Program Małe Elektrownie Wodne w Polsce stawia sobie za cel odtworzenie zdewastowanych jazów, zapór, młynów i innych obiektów rzecznych, • promocja ekologicznie czystej energii. Fundusz Na Rzecz Globalnego dotacje Program skierowany jest do SGP przyznaje dotacje do 50 tys. USD Środowiska organizacji społecznych i program mo Ŝe finansowa ć najwy Ŝej do

79 Źródło finansowania Formy dofinansowania, Beneficjenci Wysoko ść dofinansowania warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji (Global Environmental Facility – Głównym celem GEF jest ochrona globalnego środowiska pozarz ądowych (nie tylko 50% wielko ści zada ń projektu. GEF) naturalnego w drodze finansowania programów i przedsi ęwzi ęć w ekologicznych), formalnie Biuro programu w Polsce czterech dziedzinach: zarejestrowanych i posiadaj ących Program Małych Dotacji GEF • ochronie ró Ŝnorodno ści biologicznej, własne konto bankowe. United Nations Development • przeciwdziałaniu zmianom klimatu – długoterminowe Programme (UNDP) przedsi ęwzi ęcia, maj ące na celu redukcj ę lub ograniczenie emisji Al. Niepodległo ści 186 gazów cieplarnianych, których nadmierne uwalnianie do atmosfery 00-608 Warszawa powoduje zmiany klimatu; do głównych (022) 825 92 45 wew. 259, 258; działa ń w tym zakresie nale Ŝy m. in. usuwanie przeszkód we fax (022) 825 49 58 wdra Ŝaniu efektywnych technologii wytwarzania i wykorzystywania Adres do korespondencji: UNDP energii pochodz ącej ze źródeł odnawialnych oraz obni Ŝanie kosztów, 02-514 Warszawa 12 korzystnych dla środowiska i klimatu na naszej planecie technologii, P.O. Box 1 które ze wzgl ędów ekonomicznych nie mog ą pomy ślnie konkurowa ć www.undp.org.pl z technologiami tradycyjnymi, • ochronie wód mi ędzynarodowych – działania wspieraj ące rozwiązywanie najwa Ŝniejszych problemów transgranicznych oraz maj ące na celu ochron ę wód przed zanieczyszczeniem, • ochronie warstwy ozonowej – działania prowadz ące do eliminacji substancji zubo Ŝaj ących t ę warstw ę, • w sferze przeciwdziałania degradacji powierzchni ziemi, pustynnieniu ziemi i niszczeniu lasów, poniewa Ŝ ma to ścisły zwi ązek z powy Ŝszymi dziedzinami działalno ści Funduszu. Fundusz Spójno ści Z Funduszu Spójno ści udzielane jest wsparcie finansowe krajom podmioty publiczne, czyli samorz ądy Pomoc z Funduszu Spójno ści na Instytucja Zarz ądzaj ąca: członkowskim Unii Europejskiej, których Produkt Narodowy terytorialne (gminy, zwi ązki gmin), okre ślony projekt mo Ŝe wynie ść Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Brutto (PNB) na mieszka ńca nie przekracza 90% średniej PNB dla przedsi ębiorstwa komunalne. maksymalnie od 80% do 85%. Pozostałe Departament Koordynacji wszystkich pa ństw członkowskich. co najmniej 15% musi zosta ć zapewnione Funduszu Spójno ści W ramach Funduszu Spójno ści w ochronie środowiska wspierane przez beneficjenta. Środki te mog ą ul. Plac Trzech Krzy Ŝy3/5 będą nast ępuj ące rodzaje projektów: pochodzi ć np. z: bud Ŝetu gminy; środków 00-507 Warszawa • poprawa jako ści wód powierzchniowych, czyli budowa, rozbudowa własnych przedsi ębiorstw komunalnych; www.funduszwspolpracy.org.pl i/lub modernizacja systemów kanalizacji zbiorczej środków NFO ŚIGW (dotacji, kredytów); i oczyszczalni ścieków, bud Ŝetu pa ństwa; innego niezale Ŝnego • polepszenie jako ści i dystrybucji wody przeznaczonej do spo Ŝycia, źródła (np. z Europejskiego Banku czyli budowa nowych i modernizacja istniej ących Inwestycyjnego, Europejskiego Banku oczyszczalni ścieków komunalnych oraz unowocze śnienie urz ądze ń Odbudowy i Rozwoju). uzdatniania wody pitnej, • poprawa jako ści powietrza, czyli instalacje ochronne w miejskich przedsi ębiorstwach ciepłowniczych i energetycznych, słu Ŝą ce ograniczeniu emisji dwutlenku siarki i tlenków azotu, • racjonalizacja gospodarki odpadami, czyli budowa, modernizacja i rekultywacja składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych (niebezpiecznych) oraz rekultywacja składowisk

80 Źródło finansowania Formy dofinansowania, Beneficjenci Wysoko ść dofinansowania warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji wył ączonych z eksploatacji, wybudowanie instalacji do biologicznego i termicznego przetwarzania odpadów, wybudowanie instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów, w tym odpadów niebezpiecznych, komunalne systemy zbiórki, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów, • ochrona powierzchni ziemi, • zapewnienie bezpiecze ństwa przeciwpowodziowego. Norweski Mechanizm Finansowy • Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez m.in. • wszystkie instytucje sektora Wysoko ść udzielanego dofinansowania i Mechanizm Finansowego redukcj ę zanieczyszcze ń i promowanie odnawialnych źródeł energii, publicznego i prywatnego, • 60% całkowitych kosztów Europejskiego Obszaru • Promowanie zrównowa Ŝonego rozwoju poprzez lepsze • organizacje pozarz ądowe utworzone kwalifikowalnych zadania. Gospodarczego (EOG) wykorzystanie i zarz ądzanie zasobami, w prawny sposób w Polsce i Wyj ątki stanowi ą: Krajowy Punkt Kontaktowy: • Ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w tym transport działaj ące w interesie publicznym. • 85% dofinansowania; w przypadku, gdy Ministerstwo Gospodarki i Pracy publiczny i odnowa miast, W szczególno ści wnioskodawcami 15% lub wi ęcej całkowitych kosztów Departament Programów • Rozwój zasobów ludzkich poprzez m.in. promowanie wykształcenia mog ą by ć: kwalifikowalnych projektu b ędzie Pomocowych i Pomocy i szkole ń, wzmacnianie w samorz ądzie i jego instytucjach potencjału • organy administracji rz ądowej i współfinansowane z bud Ŝetu pa ństwa lub Technicznej z zakresu administracji lub słu Ŝby publicznej, a tak Ŝe wspieraj ących samorz ądowej wszystkich szczebli, bud Ŝetu jednostek samorz ądu ul. Wspólna 2-4 go procesów demokratycznych • instytucje naukowe i badawcze, terytorialnego Mechanizmy Finansowe 00-526 Warszawa • instytucje bran Ŝowe i środowiskowe, mog ą zapewni ć finansowe wsparcie dla tel.(022) 693 58 93, 693 59 28, • organizacje społeczne, reszty kosztów kwalifikowalnych fax: (022) 693 40 95 • podmioty partnerstwa publiczno- projektu; e-mail: [email protected] prywatnego. • wielko ści dofinansowania 85% i wi ęcej; www.mgip.gov.pl w celu dofinansowania działa ń w ramach Adres do korespondencji: projektów organizacji pozarz ądowych (w Ministerstwo Gospodarki i Pracy tym partnerów społecznych) lub Departament Programów projektów w ramach Funduszu Kapitału Pomocowych i Pomocy Pocz ątkowego oraz funduszu Technicznej stypendialnego i szkoleniowego, Plac Trzech Krzy Ŝy 3/5 Mechanizm Finansowy EOG i Norweski 00-507 Warszawa Mechanizm Finansowy mog ą zosta ć www.eog.gov.pl łączone w celu otrzymania dofinansowania wy Ŝszego ni Ŝ opisane powy Ŝej, ale generalnie nie wi ększego ni Ŝ 90%. Zintegrowany Program W programie znajduj ą si ę 4 działania, w Beneficjentami ko ńcowymi pomocy W ramach ZPORR dofinansowanie b ędą Operacyjny ramach których mo Ŝna realizowa ć są przede wszystkim samorz ądy mogły uzyska ć projekty, które ze Rozwoju Regionalnego inwestycje w zakresie ochrony województw, powiatów i gmin, wzgl ędu na mniejsz ą skal ę oddziaływania środowiska: stowarzyszenia (warto ść projektu poni Ŝej 10 mln euro) • Działanie 1.2 Infrastruktura ochrony oraz zwi ązki gmin i powiatów, nie kwalifikuj ą si ę do Funduszu środowiska, instytucje naukowe, instytucje rynku Spójno ści, co pozwala małym gminom • Działanie 3.1 Obszary wiejskie, pracy, agencje rozwoju regionalnego i korzysta ć

81 Źródło finansowania Formy dofinansowania, Beneficjenci Wysoko ść dofinansowania warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji • Działanie 3.2 Obszary podlegaj ące instytucje ze środków unijnych na inwestycje restrukturyzacji, wspierania przedsi ębiorczo ści, a za słu Ŝą ce ochronie środowiska. • Działanie 3.3 Zdegradowane obszary ich po średnictwem przedsi ębiorstwa. miejskie, poprzemysłowe i powojskowe. Bank Gospodarstwa Krajowego kredyty, Kredyty: Gminy i ich zwi ązki Kwota kredytu nie mo Ŝe przekroczy ć: Al. Jerozolimskie 7 premia termomodernizacyjna. przygotowuj ące projekty inwestycji • 500 000 złotych na jeden projekt, 00-955 Warszawa komunalnych przewidzianych do • 80% zaplanowanych kosztów netto. Infolinia: 0-801 66 76 55 Kredyt przeznaczony jest na cz ęś ciowe sfinansowanie współfinansowania z funduszy Kredyt mo Ŝe by ć wypłacany tel. (022) 522 91 12, fax 627 03 przygotowanych przez gminy i ich zwi ązki projektów inwestycji Unii Europejskiej. jednorazowo lub w ratach. Udział własny 78 komunalnych przewidzianych do współfinansowania z funduszy Unii kredytobiorcy stanowi nie mniej ni Ŝ 20% e-mail: [email protected] Europejskiej. Do projektów tych zalicza si ę studium O premi ę termomodernizacyjn ą mog ą warto ści www.bgk.com.pl wykonalno ści inwestycji, analiz ę kosztów i korzy ści oraz pozostał ą ubiega ć si ę wła ściciele lub zarz ądcy, z przedsi ęwzi ęcia. dokumentacj ę projektow ą, analizy, ekspertyzy i studia niezb ędne do wyj ątkiem jednostek bud Ŝetowych i przygotowania realizacji inwestycji. zakładów Premia: Premia termomodernizacyjna jest bud Ŝetowych: form ą pomocy pa ństwa dla inwestora Premia termomodernizacyjna: • budynków mieszkalnych, realizuj ącego przedsi ęwzi ęcie ulepszenie, w wyniku którego nast ępuje zmniejszenie: • budynków u Ŝyteczno ści publicznej termomodernizacyjne. – rocznego zapotrzebowania na energi ę dostarczan ą do budynków wykorzystywanych przez jednostki Jest ona przyznawana przez Bank mieszkalnych, budynków zbiorowego zamieszkania samorz ądu terytorialnego, Gospodarstwa Krajowego w wysoko ści i budynków słu Ŝą cych do wykonywania przez jednostki samorz ądu • lokalnej sieci ciepłowniczej, 25% kwoty kredytu wykorzystanego terytorialnego zada ń publicznych • lokalnego źródła ciepła, na realizacj ę przedsi ęwzi ęcia. Premia na potrzeby ogrzewania oraz podgrzewania wody u Ŝytkowej: • budynków zbiorowego termomodernizacyjna stanowi spłat ę – w budynkach, w których modernizuje si ę jedynie system grzewczy zamieszkania, przez które rozumie si ę: cz ęś ci kredytu zaci ągni ętego przez – co najmniej o 10%, dom opieki społecznej, hotel inwestora. – w budynkach, w których w latach 1985-2001 przeprowadzono robotniczy, internat i burs ę szkoln ą, Oznacza to, Ŝe realizuj ąc przedsi ęwzi ęcie modernizacj ę systemu grzewczego – co najmniej dom studencki, dom dziecka, dom termomodernizacyjne, inwestor spłaca o 15%, emeryta i rencisty, dom dla 75% kwoty wykorzystanego kredytu. – w pozostałych budynkach – co najmniej o 25%, bezdomnych oraz budynki o – co najmniej 25% rocznych strat energii pierwotnej w lokalnym podobnym przeznaczeniu. źródle ciepła, tj.: Realizuj ący przedsi ęwzi ęcie – kotłowni lub w ęź le cieplnym, z których no śnik ciepła jest termomodernizacyjne – na podstawie dostarczany bezpo średnio do instalacji ogrzewania zweryfikowanego audytu i ciepłej wody w budynku, energetycznego. Z premii – ciepłowni osiedlowej lub grupowym wymienniku ciepła wraz z będą mogli korzysta ć wszyscy sieci ą ciepłownicz ą o mocy nominalnej do inwestorzy bez wzgl ędu na status 11,6 MW, dostarczaj ącej ciepło do budynków; prawny, a wi ęc np.: • wykonanie przył ączy technicznych do scentralizowanego źródła • osoby prawne (np. spółdzielnie ciepła, w zwi ązku z likwidacj ą lokalnego źródła mieszkaniowe i spółki prawa ciepła w celu zmniejszenia kosztów zakupu ciepła dostarczanego do handlowego), budynków – co najmniej o 20% w stosunku • gminy, rocznym; • osoby fizyczne, w tym wła ściciele

82 Źródło finansowania Formy dofinansowania, Beneficjenci Wysoko ść dofinansowania warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji • zamiana konwencjonalnych źródeł energii na źródła domów jednorodzinnych, niekonwencjonalne. • wspólnoty mieszkaniowe. Bank Inicjatyw Społeczno- Kredyt na realizacj ę Przedsi ęwzi ęcia termomodernizacyjne Kredyt udzielany jest inwestorom – Mo Ŝliwo ść udzielenia kredytu do 70% Ekonomicznych długofalowych projektów maj ące na celu: wła ścicielom lub zarz ądcom ogólnej sumy nakładów inwestycyjnych ul. Dubois 5A ekologicznych. • zmniejszenie rocznego budynków mieszkalnych (od 2001 r. realizowanej inwestycji. 00-184 Warszawa zapotrzebowania na energi ę dostarczan ą równie Ŝ wła ścicielom tel. (022) 860 11 00, fax 860 11 Kredyt na do budynków mieszkalnych lub budynków u Ŝyteczno ści publicznej, Kredyt na termomodernizacj ę: 03 przedsi ęwzi ęcia słu Ŝą cych do wykonywania zada ń lokalnej sieci ciepłowniczej lub Kwota kredytu nie mo Ŝe przekroczy ć e-mail: [email protected] termomodernizacyjne publicznych przez jednostki samorz ądu lokalnego źródła ciepła) realizuj ącym 80% kosztów realizacji przedsi ęwzi ęcia. www.bise.pl terytorialnego, przedsi ęwzi ęcia • zmniejszenie rocznych strat energii w termomodernizacyjne. lokalnym źródle ciepła i lokalnej sieci ciepłowniczej, • wykonanie przył ączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła w zwi ązku z likwidacj ą lokalnego źródła ciepła w celu zmniejszenia kosztów ogrzewania budynków, • zamian ę konwencjonalnych źródeł energii na źródła niekonwencjonalne. Bank Ochrony Środowiska S.A. Kredyt na zakup lub Przedsi ęwzi ęcia termomodernizacyjne, o wła ściciele lub zarz ądcy budynku, Maksymalna kwota kredytu – do 100% Al. Jana Pawła II 12 monta Ŝ urz ądze ń których mowa w ustawie o wspieraniu lokalnej sieci ciepłowniczej lub kosztów zakupu i kosztów monta Ŝu, przy 00-950 Warszawa i wyrobów słu Ŝą cych przedsi ęwzi ęć termomodernizacyjnych, lokalnego źródła ciepła, niezale Ŝnie czym koszty monta Ŝu mog ą by ć tel. (022) 850 87 20, fax 850 88 ochronie środowiska czyli ulepszenia, w wyniku których od statusu kredytowane 91 nast ępuje zmniejszenie: prawnego, z wył ączeniem jednostek w jednym z poni Ŝszych przypadków: infolinia 0-801-355-455 Kredyty na • rocznego zapotrzebowania na energi ę bud Ŝetowych i zakładów • gdy sprzedawca, z którym Bank e-mail: [email protected] przedsi ęwzi ęcia z zakresu zu Ŝywan ą na potrzeby ogrzewania i bud Ŝetowych, podpisał porozumienie jest jednocze śnie www.bosbank.pl termomodernizacji podgrzewania wody u Ŝytkowej, • jednostki samorz ądu terytorialnego wykonawc ą, dostarczan ą realizuj ące przedsi ęwzi ęcie • gdy wykonawca jest jednostk ą Kredyty dla firm do budynków mieszkalnych i budynków termomodernizacyjne w budynku autoryzowan ą przez sprzedawc ę, z realizuj ących inwestycje słu Ŝą cych do wykonywania przez stanowi ącym ich którym Bank podpisał porozumienia, w formule „Trzeciej jednostki samorz ądu terytorialnego własno ść i wykorzystywanym do • gdy Bank podpisał z wykonawc ą strony” zada ń publicznych; wykonywania zada ń publicznych. porozumienie dotycz ące monta Ŝu • co najmniej 10% – w budynkach, w urz ądze ń i wyrobów zakupionych Kredyty na zbiorowe których modernizuje si ę jedynie system Przedsi ębiorcy, wprowadzaj ący now ą wył ącznie na zaopatrzenie w wod ę wsi grzewczy; technologi ę w obiektach zasadach obowi ązuj ących dla niniejszego i miast • co najmniej 15% – w budynkach, w zamawiaj ącego w celu uzyskania produktu. do 10 tys. mieszka ńców których w latach 1985-2001 zysków z oszcz ędno ści przeprowadzono modernizacj ę systemu lub opłat. Kredyty na instalacje grzewczego; Termomodernizacja: Maksymalne kwota gazowe w wiejskich • co najmniej 25% – w pozostałych Zarz ądy gmin wiejskich i wiejsko- kredytu – do 80% kosztów zadania.

83 Źródło finansowania Formy dofinansowania, Beneficjenci Wysoko ść dofinansowania warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji obiektach u Ŝyteczno ści budynkach; miejskich b ędące inwestorami w publicznej • co najmniej 25% rocznych strat energii zakresie zaopatrzenia wsi w wodę. Maksymalna kwota kredytu – do 80% pierwotnej w lokalnym źródle ciepła i kosztów zadania. Kredyty BO Ś S.A. lokalnej sieci ciepłowniczej, czyli: udzielane we współpracy – kotłowni lub w ęź le cieplnym, z Gminy Maksymalna kwota kredytu – 400 000 z wojewódzkimi których no śnik ciepła jest dostarczany pln, lecz nie wi ęcej ni Ŝ 70% warto ści funduszami ochrony bezpo średnio do instalacji ogrzewania kosztorysowej zadania. środowiska i gospodarki i ciepłej wody w budynku, wodnej – ciepłowni osiedlowej lub grupowym Maksymalna kwota kredytu – 40.000 pln wymienniku ciepła wraz z sieci ą (do 50% warto ści kosztorysowej ciepłownicz ą o mocy nominalnej do 11,6 zadania). MW, dostarczaj ącej ciepło do budynku lub lokalnej sieci ciepłowniczej, je Ŝeli budynki, do których dostarczana jest z tych sieci energia, spełniaj ą wymagania w zakresie oszcz ędno ści energii okre ślone odpowiednimi przepisami lub zostały podj ęte działania maj ące na celu zmniejszenie zu Ŝycia energii dostarczanej do tych budynków; • wykonanie przył ączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła, w zwi ązku z likwidacj ą lokalnego źródła ciepła, prowadz ące do zmniejszenia kosztów ciepła dostarczanego do budynków o co najmniej 20% w stosunku rocznym; • całkowita lub cz ęś ciowa zamiana źródeł energii z konwencjonalnych na niekonwencjonalne (w tym odnawialne), realizowane zgodnie z projektem budowlanym wykonanym na podstawie audytu energetycznego.

Inwestycyjne przedsi ęwzi ęcia proekologiczne: • których celem jest uzyskanie oszcz ędno ści energii elektrycznej, energii cieplnej, zu Ŝycia wody lub z tytułu zmniejszenia opłat za gospodarcze

84 Źródło finansowania Formy dofinansowania, Beneficjenci Wysoko ść dofinansowania warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji korzystanie ze środowiska, • słu Ŝą ce składowaniu lub zagospodarowywaniu odpadów, oczyszczaniu ścieków lub uzdatnianiu wody i których efekty ekologiczne w wyrazie finansowym zapewniaj ą spłat ę kredytu.

Przedmiot kredytowania Urz ądzenia słu Ŝą ce do uj ęcia i poboru wody, jej magazynowania i rozprowadzania (budowa lub modernizacja stacji i sieci wodoci ągowych).

Przedmiot kredytowania Budowa i modernizacja urz ądze ń grzewczych zasilanych gazem lub olejem w wiejskich obiektach uŜyteczno ści publicznej (szkoły, o środki zdrowia, remizy, kluby rolnika itp.). Bank Współpracy Europejskiej Kredyt Kredyt ten mo Ŝe by ć przeznaczony na wła ściciele i zarz ądcy budynków, wysoko ść kredytu jest ści śle powi ązana z S.A. termomodernizacyjny finansowanie przedsi ęwzięć lokalnej sieci ciepłowniczej lub wielko ściami wynikaj ącymi z audytu ul. Sudecka 95/97 termomodernizacyjnych realizowanych lokalnego źródła ciepła, energetycznego, jest to 80% warto ści 53-128 Wrocław w celu: • przedsi ębiorcy, przedsi ęwzi ęcia termo, okre ślonego w tel. (071) 334 91 10, fax 334 91 • zmniejszenia rocznego • samorz ądy terytorialne, przedmiotowym audycie, 09 zapotrzebowania na dostarczan ą energi ę, • spółdzielnie. • udział własny klienta musi byc e-mail: [email protected] • zmniejszenia rocznych strat energii zachowany na poziomie 20% www.bwe.pl pierwotnej w lokalnym źródle ciepła i przedsi ęwzi ęcia. lokalnej sieci ciepłowniczej, • zmniejszenia kosztów zakupu ciepła dostarczanego do budynków, • zamiany konwencjonalnych źródeł energii na niekonwencjonalne. Europejski Bank Inwestycyjny kredyty Przedsi ębiorstwa pa ństwowe i (European Investment Bank) prywatne ze wszystkich pa ństw Dział Informacji i Komunikacji członkowskich. Sekretariat Generalny Europejski Bank Inwestycyjny L-2950 Luxembourg

85 Źródło finansowania Formy dofinansowania, Beneficjenci Wysoko ść dofinansowania warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji Ffx: +352 43 79 31 91, e-mail : [email protected] lub [email protected] www.eib.eu.int

Europejski Bank Odbudowy i kredyty, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju Kredyty EBOR mog ą by ć przekazane Powy Ŝej 5 milionów euro. Rozwoju • udział kapitałowy, poprzez autoryzowane banki krajów zarówno rz ądom, jak i podmiotom Centrala • gwarancje. Europy Środkowej finansuje projekty z prywatnym. One Exchange Square zakresu ochrony środowiska poprzez London EC2A 2JN kredyty dla gmin, przedsi ębiorstw United Kingdom komunalnych oraz władz lokalnych czy tel.: + 44 207 338 6000; fax. +44 zwi ązków gminnych. EBOR specjalizuje 207 338 6100 si ę równie Ŝ w Partnerstwie Publiczno- Przedstawicielstwo w Polsce Prywatnym, prowadzi Program ul. Emilii Plater 53 Finansowania Inwestycji 00-113 Warszawa Infrastrukturalnych przeznaczony dla tel. (022) 520 57 00; fax 520 58 miast poni Ŝej 100 tys. mieszka ńców, jak 00 równie Ŝ współpracuje z bankami www.ebrd.com partnerskimi.

Przedmiot kredytowania • wodoci ągi, • kanalizacja, • odpady stałe, • transport miejski, • rewitalizacja. Gospodarczy Bank Wielkopolski Modernizacje polegaj ące mi ędzy innymi na: spółdzielnie mieszkaniowe, Maksymalna kwot ą kredytu jest 80% S.A. • ocieplaniu ścian, dachów i stropodachów oraz stropów nad • jednostki samorz ądu terytorialnego, kosztów termomodernizacji. ul. Miel Ŝyńskiego 22 nieogrzewanymi piwnicami i podłóg na gruncie, • Towarzystwa Budownictwa Wysoko ść premii to 25% kwoty kredytu, 61-725 Pozna ń • wymianie lub remoncie okien i drzwi zewn ętrznych, Socjalnego, wypłacana jednorazowo po zrealizowaniu tel. (061) 852 27 30, fax 856 24 • modernizacji lub wymianie instalacji grzewczej w budynku, • spółki z o.o., przedsi ęwzi ęcia zgodnie z audytem 00 • modernizacji lub wymianie instalacji grzewczej w budynku, • spółki akcyjne, energetycznym; kwota premii umniejsza [email protected] • modernizacji lub wymianie systemu zaopatrzenia w ciepłą wod ę, • przedsi ębiorstwa pa ństwowe, zadłu Ŝenie z tytułu kapitału. www.gbw.com.pl uŜytkow ą i zainstalowaniu urz ądze ń zmniejszaj ących zu Ŝycie wody, • wła ściciele domów jednorodzinnych • usprawnieniu systemu wentylacji. lub inne osoby fizyczne, Termomodernizacja obejmuje: • inni inwestorzy (na przykład • budynki mieszkalne wielorodzinne i jednorodzinne prywatne, wspólnoty mieszkaniowe). spółdzielcze, wspólnot mieszkaniowych, zakładowe, miejskie i inne, z wyj ątkiem budynków jednostek bud Ŝetowych, • budynki zbiorowego mieszkania o charakterze socjalnym, takie jak dom opieki, dom studencki, internet, hotel robotniczy, dom rencisty,

86 Źródło finansowania Formy dofinansowania, Beneficjenci Wysoko ść dofinansowania warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji • budynki słu Ŝą ce do wykonywania zada ń publicznych przez jednostki samorz ądu terytorialnego (szkoły, budynki biurowe gmin), • lokalne źródła ciepła (osiedlowe kotłownie i ciepłownie) lub w ęzły cieplne i lokalne sieci ciepłownicze do 11,6 MW. HypoVereinsbank Bank • finansowanie wszelkich potrzeb inwestycyjnych jednostek Bank indywidualnie okre śla wysoko ść Hipoteczny S.A. samorz ądu terytorialnego (JTS), wkładu własnego oraz zabezpieczenie Centrala • spłata kredytów lub innych zobowi ązań JST spłaty kredytu. ul. Chmielna 132/134 00-805 Warszawa tel. (022) 656 21 69, 656 29 29, fax 656 21 88, 656 21 67 infolinia: 0 801 801 482 www.hypovereinsbank.com.pl

ING Bank Śląski S.A. Kredyt inwestycyjny na Realizowanie przedsi ęwzi ęć O premi ę termomodernizacyjn ą mog ą Kredytobiorca mo Ŝe uzyska ć tzw. premi ę ul. Sokolska 34 realizacj ę termomodernizacyjnych polegaj ących ubiega ć si ę wła ściciele, z termomodernizacyjn ą w wysoko ści 25% 40-086 Katowice przedsi ęwzi ęć na: wył ączeniem osób fizycznych, lub wykorzystanego kredytu na realizacj ę tel. (032) 357 70 00 termomodernizacyjnych • ulepszeniu, w wyniku którego zarz ądcy: przedsi ęwzi ęcia termomodernizacyjnego, Infolinia: 0 800 65 66 66 nast ępuje zmniejszenie rocznego • budynków mieszkalnych, która wypłacana jest ze środków e-mail:[email protected] zapotrzebowania na energi ę dostarczan ą • budynków u Ŝyteczno ści publicznej Funduszu Termomodernizacyjnego, www.ing.pl do budynków wykorzystywanych przez jednostki utworzonego w BGK. mieszkalnych, budynków zbiorowego samorz ądu terytorialnego, Realizuj ąc przedsi ęwzi ęcie zamieszkania i budynków słu Ŝą cych do • lokalnej sieci ciepłowniczej, termomodernizacyjne, inwestor spłaca wykonywania przez jednostki • lokalnego źródła ciepła, 75% kwoty wykorzystanego kredytu. samorz ądu terytorialnego zada ń • budynków zbiorowego Kredyt na realizacj ę przedsi ęwzi ęć publicznych na potrzeby ogrzewania zamieszkania, przez które rozumie si ę termomodernizacyjnych nie mo Ŝe oraz podgrzewania wody u Ŝytkowej: dom opieki społecznej, hotel przekroczy ć 80% kosztów – w budynkach, w których modernizuje robotniczy, internat przedsi ęwzi ęcia. si ę jedynie system grzewczy – co i burs ę szkoln ą, dom studencki, dom najmniej o 10%, dziecka, dom emeryta i rencisty, dom – w budynkach, w których w latach dla bezdomnych oraz budynki o 1985-2001 przeprowadzono podobnym przeznaczeniu modernizacj ę systemu grzewczego – co • realizuj ący przedsi ęwzi ęcie najmniej o 15%, termomodernizacyjne na podstawie – w pozostałych budynkach – co zweryfikowanego audytu najmniej o 25%; energetycznego. • ulepszeniu, w wyniku którego nast ępuje zmniejszenie rocznych strat energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła i w lokalnej sieci ciepłowniczej – co najmniej o 25%;

87 Źródło finansowania Formy dofinansowania, Beneficjenci Wysoko ść dofinansowania warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji • wykonaniu przył ączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła, w zwi ązku z likwidacj ą lokalnego źródła ciepła, w celu zmniejszenia kosztów zakupu ciepła dostarczanego do budynków – co najmniej 20%; • zamianie konwencjonalnych źródeł energii na źródła niekonwencjonalne. Kredyt Bank S.A. Kredyt na realizacj ę przedsi ęwzi ęcia osoby fizyczne, przedsi ębiorcy. Centrala termomodernizacyjnego ul. Kasprzaka 2/8 01-211 Warszawa tel. (022) 634 54 00, fax 634 53 35 infolinia: 0 800 120 360 www.kbsa.pl

88 Spis tabel

Tabela 1. Sołectwa i osiedle gminy Pilawa i liczba mieszka ńców (stan na 31.12.2009) ...... 7 Tabela 2. Oczyszczalnie ścieków w gminie Pilawa (według WIO Ś, stan na dzie ń 31.12.2008 r.)...... 14 Tabela 3. Sie ć gazowa na obszarze gminy Pilawa (według MSG, stan na dzie ń 31.12.2008 r.) ...... 15 Tabela 4. Przyczyny i sposoby rozwi ązania problemów środowiskowych na terenie gminy Pilawa ... 17 Tabela 5. Zagro Ŝenia, sposoby ich eliminacji i minimalizacji ...... 22 Tabela 6. St ęŜ enia pyłu zawieszonego w latach 2004 – 2006 w punkcie pomiarowym przy ul. Sportowej w Garwolinie (wg PSSE) ...... 36 Tabela 7. Klasyfikacja strefy kozienicko - grójeckiej dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy dopuszczalne - ochrona zdrowia ...... 37 Tabela 8. Klasyfikacja strefy kozienicko - grójeckiej dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy docelowe – ochrona zdrowia ...... 37 Tabela 9. Wska źniki efektywno ści Programu ...... 61 Tabela 10. Ochrona przyrody, krajobrazów i lasów ...... 65 Tabela 11. Ochrona wód, racjonalizacja zu Ŝycia wód ...... 66 Tabela 12. Powierzchnia ziemi ...... 67 Tabela 13. Zasoby geologiczne ...... 68 Tabela 14. Środowisko a zdrowie ...... 68 Tabela 15. Jako ść powietrza atmosferycznego ...... 68 Tabela 16. Ochrona przed hałasem ...... 70 Tabela 17. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym ...... 71 Tabela 18. Edukacja ekologiczna ...... 72

Spis rysunków

Rysunek 1. Usytuowanie gminy Pilawa na tle powiatu garwoli ńskiego ( źródło: www.gminy.pl) ...... 7 Rysunek 3. Monitoring wód powierzchniowych na terenie powiatu garwoli ńskiego w 2007 r...... 24 Rysunek 4. Warunki wiatrowe na potrzeby energetyki odnawialnej w Polsce ...... 51