52 Odonatrix o8(2) Pierwsze stwierdzenie przenieli dwuplamej bi- maculata ( CHARPENTIER , 1825) (: ) w województwie śląskim The rst record of Eurasian Baskettail Epitheca bimaculata ( CHAR - PENTIER , 1825) (Odonata: Corduliidae) in Silesian Province Piotr CUBER Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laborato ryjnej w Sosnowcu, Zakład Parazytologii, ul. Jedności 8, 41200 Sosnowiec; email: [email protected]

Wstęp także na torfowiskach ( MARTENS 1982) i na Przeniela dwuplama Epitheca bimacula- niektórych obszarach Europy także w wol ta (CHARPENTIER , 1825) to gatunek szeroko no płynących rzekach ( JOVIĆ i in. 2009). rozprzestrzeniony w Europie, ale występu jący lokalnie, w rozproszeniu. Może wy Materiał i metody stępować licznie na obszarach, na których Gatunku poszukiwano podczas wyjaz znajdują się odpowiednie dla niego sied dów terenowych w obrębie województwa liska, zwłaszcza we wschodniej Europie śląskiego w latach 2006–2011, od końca (ASKEW 2004; DIJKSTRA 2006; KHROKALO , kwietnia do końca czerwca. Nie prowadzo SHESHURAK 2006; MAUERSBERGER , SCHNE - no odłowu larw, natomiast poszukiwano IDER 2007). Uznawana jest za element za wylinek. Zebrane wylinki przekazano do chodniosyberyjski i palearktyczny ( BER - zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Byto NARD i in. 2009). miu. Oznaczono je według klucza HEIDE - Dość zwarty obszar występowania MANNA i SEIDENBUSCHA (2002). tego gatunku zarysowuje się w północnej i wschodniej Polsce, w pozostałej części Wyniki i dyskusja kraju jest on obecny tylko na pojedynczych, Obecność przenieli stwierdzono na sta nielicznych stanowiskach. Nie występuje w nowisku w pobliżu miejscowości Mocha większości południowej części kraju, unika ła (UTM CB42/CB41, N50°42’47,47” i gór, został jednak stwierdzony na pojedyn E18°49’24”), zlokalizowanej w północnej czych stanowiskach na pogórzach ( BER - części województwa śląskiego na terenie NARD i in. 2009; DARAŻ 2009; TOŃCZYK , parku krajobrazowego „Lasy nad Górną MIELEWCZYK 2007). Przeniela dwuplama Liswartą”. Są to stawy rybne stanowiące jest zaliczana do stagnobiontów, co ozna proponowane użytki ekologiczne „Stawy cza, że jest związana z wodami stojącymi: i bagna Piłka” oraz „Kierzkowskie Bagna”, jeziorami (zwłaszcza żyznymi), stawami, o łącznej powierzchni 90 ha. Na południo żwirowniami, piaskowniami, starorzecza wym brzegu jednego ze stawów znajduje mi, drobnymi zbiornikami dystrocznymi, się ścieżka dydaktyczna „Kierzkowskie często obcie przerośniętymi roślinnością Bagna” (UGH 2012). Obecność gatun zanurzoną i pływającą ( BERNARD i in. 2009; ku potwierdzono wyłącznie na podstawie DIJKSTRA 2006; DOBRZAŃSKA i in. 2011; TOŃ - wylinek znalezionych 22 V 2010 r. w licz CZYK , MIELEWCZYK , 2007). Obserwowano ją bie 7 okazów, co jednocześnie pozwala Odonatrix o8(2) 53

Fot. 1. Wylinka przenieli dwuplamej Epitheca bimaculata Phot. 1. Exuvium of Eurasian Baskettail Epitheca bimaculata stwierdzić, iż ważka ta odbywa rozwój opolskim w 1940 r. ( KITTELMANN 1940), co na tym stanowisku. Nie udało się wykryć potwierdzono 63 lata później na obszarze obecności osobników dojrzałych. Wylinki rezerwatu „Smolnik” ( DOLNÝ i in. 2007). zbierano z roślinności (traw Poaceae, po Kolejni autorzy nie znaleźli jednak E. bi- krzyw Urtica dioica L., trzcin Phragmites maculata w województwie śląskim ( SAW - australis ( CAV .) TRIN ex STEUD .) porastają KIEWICZ , Ż AK 1966; DOLNÝ , MISZTA 2004; cej brzeg jednego ze stawów, w odległości PRÜFFER 1918), choć wskazywali na jej około 1,5–2 m od lustra wody i na wysoko bardzo prawdopodobne występowanie. Jest ści 20–150 cm (Ryc. 1). to gatunek, który często umyka obserwato Epitheca bimaculata została opisana jako rom ze względu na dość skryty tryb życia nowy gatunek w roku 1825 przez CHARPEN - osobników dojrzałych. Z tego powodu jego TIERA . Odkrywca dość nieprecyzyjnie okre obecność jest najczęściej wykazywana (tak ślił locus typicus jako Śląsk. Obecnie można jak w tym przypadku) na podstawie zebra się jedynie domyślać, że materiały zbierał nych wylinek ( DIJKSTRA 2006) lub podczas zapewnie w okolicach Wrocławia i Brzegu, odławiania larw ( BUCZYŃSKI , CZACHOROWSKI gdzie mieszkał i pracował ( SCHNEIDER 1885; 1998; CZACHOROWSKI i in. 1998). Stanowisko TOŃCZYK 2010). Obecność E. bimaculata w Mochale doskonale uzupełnia „białą pla udokumentowano także w województwie mę” na mapie rozmieszczenia tego gatunku 54 Odonatrix o8(2) w Polsce ( BERNARD i in. 2009) oraz potwier northeastern Ukraine. Vestnik Zoologii, 40(2): dza sugerowaną granicę zasięgu. Ważka ta 145–154. wymaga jednak dalszego monitoringu w wo KITTELMANN W. 1940. Das Schlüpfen einer Libelle. Entomologische Zeitschrift, 53(38): 344–346. jewództwie śląskim. MARTENS K. 1982. New localities for Epitheca bi- maculata (CHARP .) with a review of its status Piśmiennictwo in Western Europe (Anisoptera: Corduliidae). ASKEW R.R. 2004. The Dragonies of Europe (revi Notulae Odonatologicae, 1(10): 157–159. sed edition). Harley Books, Colchester. MAUERSBERGER R., SCHNEIDER T. 2 007. Schlupfbe BERNARD R., BUCZYŃSKI P., T OŃCZYK G., WEN - reite Larven von Epitheca bimaculata als Opfer DZONKA J. 2009. Atlas rozmieszczenia ważek des Strassenverkehrs (Odonata: Corduliidae). (Odonata) w Polsce. Bogucki Wyd. Naukowe, , 26(3/4): 193–202. Poznań. SAWKIEWICZ L., ŻAK M. 1966. Ważki (Odonata) BUCZYŃSKI P., CZACHOROWSKI S. 1998. Przyczynek Śląska. Rocznik Muzeum Górnośląskiego do poznania ważek (Insecta: Odonata) poje w Bytomiu, Ser. Przyroda, 3: 73–132. zierzy północnowschodniej Polski. Przegląd SCHNEIDER W.G. 1885. Verzeichnis der Neuropte Przyrodniczy, 9(3): 45–55. ren Schlesiens. Zeitschrift für Entomologie, CZACHOROWSKI S., BUCZYŃSKI P., ALEXANDROVITCH N.F., 10(2): 17–32. O., STRYJECKI R., KURZĄTKOWSKA A. 1998. Ma TOŃCZYK G., MIELEWCZYK S. 2007. Ważki (Odo teriały do znajomości owadów i pajęczaków re nata). [w:] W. B OGDANOWICZ, E. C HUDZICKA , zerwatu „Las Warmiński” (Pojezierze Olsztyń I. P ILIPIUK , E. SKIBIŃSKA (red.), Fauna Polski skie). Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, – charakterystyka i wykaz gatunków. Tom 2. 17(2): 75–86. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa: DARAŻ B. 2009. Ważki (Odonata) Pogórza Przemy 293–312. skiego i przyległych obszarów wzdłuż Sanu. TOŃCZYK G. 2010. Tereny Polski jako locus typi- Wiadomości Entomologiczne, 28(1): 5–32. cus dla niektórych gatunków ważek. Odonatrix, DIJKSTRA K.D.B. (red.) 2006. Field Guide to the 6(1): 4–6. Dragonies of Britain and Europe. British UGH [Urząd Gminy Herby] 2012. Turystyka. In Wildlife Publishing, Gillingham. ternet: http://www.herby.pl/index.php?id= 113 DOBRZAŃSKA J., F ILIPOWICZ S., SIKORA A., PEŁNIA &id2=1&PHPSESSID=cd4515190c6395b30b IWANICKA E. 2011. Ważki (Odonata) wybra 9c055aa6ac547d nych starorzeczy Wisły w Warszawie. Odona trix, 7(2): 33–40. Summary DOLNÝ A., MISZTA A. 2004. Występowanie ważek (Odonata) w czeskiej i polskiej części Górnego Eurasian Baskettail Epitheca bimaculata Śląska. Wiadomości Entomologiczne, 23(3): (CHARPENTIER , 1825) is widely distributed 133–152. in northern and eastern Poland. Its distribu DOLNÝ A., MISZTA A., PARUSEL J.B . 2007. Ważki tion becomes more local towards the west (Insecta: Odonata) rezerwatu „Smolnik” (Szu mirad, województwo opolskie). Natura Silesiae and south. It is the rst record of this spe Superioris, 11: 75–83. cies in Silesian Province. The total number HEIDEMANN H., SEIDENBUSCH R. 2002. Die Tier of 7 exuviae was collected on the shores of welt Deutschlands. Die Libellenlarven Deu ponds located close to Mochała on the ter tschlands. Goecke und Evers, Keltern. ritory of the “Forests over Upper Liswarta” JOVIĆ M., ANDJUS L., SANTOVAC S. 2009. New data on some rare and poorly known Odonata spe Landscape Park. The site lls the gap in its cies in Serbia. Bulletin of the Natural History distribution in this part of Poland and con Museum, 2: 95–108. rms its range limit. KHROKALO L.A., SHESHURAK P.M. 2006. Flight se asonality of dragonies (Insecta, Odonata) in Key Words. Odonata, Anisoptera, Epitheca bimaculata , Upper Silesia, Poland.