52 Odonatrix o8(2) Pierwsze stwierdzenie przenieli dwuplamej Epitheca bi- maculata ( CHARPENTIER , 1825) (Odonata: Corduliidae) w województwie śląskim The rst record of Eurasian Baskettail Epitheca bimaculata ( CHAR - PENTIER , 1825) (Odonata: Corduliidae) in Silesian Province Piotr CUBER Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laborato- ryjnej w Sosnowcu, Zakład Parazytologii, ul. Jedności 8, 41200 Sosnowiec; email: [email protected] Wstęp także na torfowiskach ( MARTENS 1982) i na Przeniela dwuplama Epitheca bimacula- niektórych obszarach Europy także w wol- ta (CHARPENTIER , 1825) to gatunek szeroko no płynących rzekach ( JOVIĆ i in. 2009). rozprzestrzeniony w Europie, ale występu- jący lokalnie, w rozproszeniu. Może wy- Materiał i metody stępować licznie na obszarach, na których Gatunku poszukiwano podczas wyjaz- znajdują się odpowiednie dla niego sied- dów terenowych w obrębie województwa liska, zwłaszcza we wschodniej Europie śląskiego w latach 2006–2011, od końca (ASKEW 2004; DIJKSTRA 2006; KHROKALO , kwietnia do końca czerwca. Nie prowadzo- SHESHURAK 2006; MAUERSBERGER , SCHNE - no odłowu larw, natomiast poszukiwano IDER 2007). Uznawana jest za element za- wylinek. Zebrane wylinki przekazano do chodniosyberyjski i palearktyczny ( BER - zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Byto- NARD i in. 2009). miu. Oznaczono je według klucza HEIDE - Dość zwarty obszar występowania MANNA i SEIDENBUSCHA (2002). tego gatunku zarysowuje się w północnej i wschodniej Polsce, w pozostałej części Wyniki i dyskusja kraju jest on obecny tylko na pojedynczych, Obecność przenieli stwierdzono na sta- nielicznych stanowiskach. Nie występuje w nowisku w pobliżu miejscowości Mocha- większości południowej części kraju, unika ła (UTM CB42/CB41, N50°42’47,47” i gór, został jednak stwierdzony na pojedyn- E18°49’24”), zlokalizowanej w północnej czych stanowiskach na pogórzach ( BER - części województwa śląskiego na terenie NARD i in. 2009; DARAŻ 2009; TOŃCZYK , parku krajobrazowego „Lasy nad Górną MIELEWCZYK 2007). Przeniela dwuplama Liswartą”. Są to stawy rybne stanowiące jest zaliczana do stagnobiontów, co ozna- proponowane użytki ekologiczne „Stawy cza, że jest związana z wodami stojącymi: i bagna Piłka” oraz „Kierzkowskie Bagna”, jeziorami (zwłaszcza żyznymi), stawami, o łącznej powierzchni 90 ha. Na południo- żwirowniami, piaskowniami, starorzecza- wym brzegu jednego ze stawów znajduje mi, drobnymi zbiornikami dystrocznymi, się ścieżka dydaktyczna „Kierzkowskie często obcie przerośniętymi roślinnością Bagna” (UGH 2012). Obecność gatun- zanurzoną i pływającą ( BERNARD i in. 2009; ku potwierdzono wyłącznie na podstawie DIJKSTRA 2006; DOBRZAŃSKA i in. 2011; TOŃ - wylinek znalezionych 22 V 2010 r. w licz- CZYK , MIELEWCZYK , 2007). Obserwowano ją bie 7 okazów, co jednocześnie pozwala Odonatrix o8(2) 53 Fot. 1. Wylinka przenieli dwuplamej Epitheca bimaculata Phot. 1. Exuvium of Eurasian Baskettail Epitheca bimaculata stwierdzić, iż ważka ta odbywa rozwój opolskim w 1940 r. ( KITTELMANN 1940), co na tym stanowisku. Nie udało się wykryć potwierdzono 63 lata później na obszarze obecności osobników dojrzałych. Wylinki rezerwatu „Smolnik” ( DOLNÝ i in. 2007). zbierano z roślinności (traw Poaceae, po- Kolejni autorzy nie znaleźli jednak E. bi- krzyw Urtica dioica L., trzcin Phragmites maculata w województwie śląskim ( SAW - australis ( CAV .) TRIN ex STEUD .) porastają- KIEWICZ , Ż AK 1966; DOLNÝ , MISZTA 2004; cej brzeg jednego ze stawów, w odległości PRÜFFER 1918), choć wskazywali na jej około 1,5–2 m od lustra wody i na wysoko- bardzo prawdopodobne występowanie. Jest ści 20–150 cm (Ryc. 1). to gatunek, który często umyka obserwato- Epitheca bimaculata została opisana jako rom ze względu na dość skryty tryb życia nowy gatunek w roku 1825 przez CHARPEN - osobników dojrzałych. Z tego powodu jego TIERA . Odkrywca dość nieprecyzyjnie okre- obecność jest najczęściej wykazywana (tak ślił locus typicus jako Śląsk. Obecnie można jak w tym przypadku) na podstawie zebra- się jedynie domyślać, że materiały zbierał nych wylinek ( DIJKSTRA 2006) lub podczas zapewnie w okolicach Wrocławia i Brzegu, odławiania larw ( BUCZYŃSKI , CZACHOROWSKI gdzie mieszkał i pracował ( SCHNEIDER 1885; 1998; CZACHOROWSKI i in. 1998). Stanowisko TOŃCZYK 2010). Obecność E. bimaculata w Mochale doskonale uzupełnia „białą pla- udokumentowano także w województwie mę” na mapie rozmieszczenia tego gatunku 54 Odonatrix o8(2) w Polsce ( BERNARD i in. 2009) oraz potwier- northeastern Ukraine. Vestnik Zoologii, 40(2): dza sugerowaną granicę zasięgu. Ważka ta 145–154. wymaga jednak dalszego monitoringu w wo- KITTELMANN W. 1940. Das Schlüpfen einer Libelle. Entomologische Zeitschrift, 53(38): 344–346. jewództwie śląskim. MARTENS K. 1982. New localities for Epitheca bi- maculata (CHARP .) with a review of its status Piśmiennictwo in Western Europe (Anisoptera: Corduliidae). ASKEW R.R. 2004. The Dragonies of Europe (revi- Notulae Odonatologicae, 1(10): 157–159. sed edition). Harley Books, Colchester. MAUERSBERGER R., SCHNEIDER T. 2 007. Schlupfbe- BERNARD R., BUCZYŃSKI P., T OŃCZYK G., WEN - reite Larven von Epitheca bimaculata als Opfer DZONKA J. 2009. Atlas rozmieszczenia ważek des Strassenverkehrs (Odonata: Corduliidae). (Odonata) w Polsce. Bogucki Wyd. Naukowe, Libellula, 26(3/4): 193–202. Poznań. SAWKIEWICZ L., ŻAK M. 1966. Ważki (Odonata) BUCZYŃSKI P., CZACHOROWSKI S. 1998. Przyczynek Śląska. Rocznik Muzeum Górnośląskiego do poznania ważek (Insecta: Odonata) poje- w Bytomiu, Ser. Przyroda, 3: 73–132. zierzy północnowschodniej Polski. Przegląd SCHNEIDER W.G. 1885. Verzeichnis der Neuropte- Przyrodniczy, 9(3): 45–55. ren Schlesiens. Zeitschrift für Entomologie, CZACHOROWSKI S., BUCZYŃSKI P., ALEXANDROVITCH N.F., 10(2): 17–32. O., STRYJECKI R., KURZĄTKOWSKA A. 1998. Ma- TOŃCZYK G., MIELEWCZYK S. 2007. Ważki (Odo teriały do znajomości owadów i pajęczaków re- nata). [w:] W. B OGDANOWICZ, E. C HUDZICKA , zerwatu „Las Warmiński” (Pojezierze Olsztyń- I. P ILIPIUK , E. SKIBIŃSKA (red.), Fauna Polski skie). Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, – charakterystyka i wykaz gatunków. Tom 2. 17(2): 75–86. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa: DARAŻ B. 2009. Ważki (Odonata) Pogórza Przemy- 293–312. skiego i przyległych obszarów wzdłuż Sanu. TOŃCZYK G. 2010. Tereny Polski jako locus typi- Wiadomości Entomologiczne, 28(1): 5–32. cus dla niektórych gatunków ważek. Odonatrix, DIJKSTRA K.D.B. (red.) 2006. Field Guide to the 6(1): 4–6. Dragonies of Britain and Europe. British UGH [Urząd Gminy Herby] 2012. Turystyka. In- Wildlife Publishing, Gillingham. ternet: http://www.herby.pl/index.php?id= 113 DOBRZAŃSKA J., F ILIPOWICZ S., SIKORA A., PEŁNIA - &id2=1&PHPSESSID=cd4515190c6395b30b IWANICKA E. 2011. Ważki (Odonata) wybra- 9c055aa6ac547d nych starorzeczy Wisły w Warszawie. Odona- trix, 7(2): 33–40. Summary DOLNÝ A., MISZTA A. 2004. Występowanie ważek (Odonata) w czeskiej i polskiej części Górnego Eurasian Baskettail Epitheca bimaculata Śląska. Wiadomości Entomologiczne, 23(3): (CHARPENTIER , 1825) is widely distributed 133–152. in northern and eastern Poland. Its distribu- DOLNÝ A., MISZTA A., PARUSEL J.B . 2007. Ważki tion becomes more local towards the west (Insecta: Odonata) rezerwatu „Smolnik” (Szu- mirad, województwo opolskie). Natura Silesiae and south. It is the rst record of this spe- Superioris, 11: 75–83. cies in Silesian Province. The total number HEIDEMANN H., SEIDENBUSCH R. 2002. Die Tier- of 7 exuviae was collected on the shores of welt Deutschlands. Die Libellenlarven Deu- ponds located close to Mochała on the ter- tschlands. Goecke und Evers, Keltern. ritory of the “Forests over Upper Liswarta” JOVIĆ M., ANDJUS L., SANTOVAC S. 2009. New data on some rare and poorly known Odonata spe- Landscape Park. The site lls the gap in its cies in Serbia. Bulletin of the Natural History distribution in this part of Poland and con- Museum, 2: 95–108. rms its range limit. KHROKALO L.A., SHESHURAK P.M. 2006. Flight se- asonality of dragonies (Insecta, Odonata) in Key Words. Odonata, Anisoptera, Epitheca bimaculata , Upper Silesia, Poland..