Burmistrz Miasta Wałcz

ZMIANA STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA WAŁCZ

OPIS CZĘŚĆ I - UWARUNKOWANIA ROZWOJU-

ZAŁĄCZNIK NR 1

do uchwały Nr VI/sXXVIII/157/12 RADY MIASTA WAŁCZ z dnia 23 października 2012 r.

zmienionej uchwałą Nr VI/SLII/305/14 RADY MIASTA WAŁCZ z dnia 23 września 2014r.

Wałcz 2012 r./2014 r. zmiany zaznaczono czerwonym kolorem czcionki i żółtym wyróżnieniem tekstu

Zespół autorski studium z roku 2012 r.: - mgr inż. arch. Piotra Kozłowskiego – gł. projektant upr. urb. 1485/96, ZOIU Z-292 - mgr Ryszard Kajetańczyk – upr. urb. 1632/02, ZOIU-246

- mgr inż. Karol Jaworski - mgr inż. Urszula Arciuszkiewicz Rachuta - mgr Marcin Rachuta Współpraca: - Beata Jaworska - Tomasz Sapiński - Bartłomiej Zieliński - Szymon Zieliński

Zespół autorski studium z roku 2014 r.: mgr inż. Andrzej Jagucki – gł. projektant członek ZOIU nr Z-477 arch. mgr inż. Katarzyna Gędoś mgr inż. Zuzanna Gumpert mgr Bartosz Skrzypczak

------Opracowanie: INTEGRA Sp. z o.o. Poznań

SPIS TREŚCI

ZESPÓŁ AUTORSKI STUDIUM Z ROKU 2012 R.: ...... 2 ZESPÓŁ AUTORSKI STUDIUM Z ROKU 2014 R.: ...... 2 SPIS RYSUNKÓW ...... 5 CZĘŚĆ I - UWARUNKOWANIA ROZWOJU ...... 6 1. WPROWADZENIE ...... 6 1.1 PRZEDMIOT I CEL OPRACOWANIA ...... 6 1.2. CEL, ZADANIA I ISTOTA STUDIUM ...... 8 1.3. KORZYŚCI WYNIKAJĄCE Z OPRACOWANIA STUDIUM ...... 9 2.TOK FORMALNO-PRAWNY OPRACOWANIA...... 9 3. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE ROZWOJU MIASTA W REGIONIE ...... 11 3.1. POŁOŻENIE I POZYCJA MIASTA W REGIONIE ...... 11 3.2. SYSTEM POWIĄZAŃ ZEWNĘTRZNYCH...... 11 4. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE ROZWOJU MIASTA...... 12 4.1. DOTYCHCZASOWE PRZEZNACZENIE I ZAGOSPODAROWANIE TERENÓW, STAN ŁADU PRZESTRZENNEGO.. 12 4.2. STAN PRAWNY GRUNTÓW ...... 14 5. UWARUNKOWANIA GEOGRAFICZNO-PRZYRODNICZE ...... 15 5.1. FIZJOGRAFIA OBSZARU MIASTA ...... 15 5.2. GEOMORFOLOGIA I GEOLOGIA ...... 15 5.2.1. Kopaliny, surowce mineralne ...... 18 5.2.2. Tereny górnicze ...... 19 5.3. KLIMAT ...... 19 5.4. GLEBY ...... 20 5.5. HYDROLOGIA, HYDROGRAFIA ...... 21 5.6. SZATA ROŚLINNA ...... 24 5.7. FAUNA ...... 27 5.8. ISTNIEJĄCE CHRONIONE OBSZARY I OBIEKTY MIASTA WAŁCZ ...... 30 5.8.1. Obszar Chronionego Krajobrazu ...... 30 5.8.2. Pomniki przyrody ...... 33 5.9. EKOLOGICZNY SYSTEM SIECI OBSZARÓW CHRONIONYCH PROPONOWANYCH DLA MIASTA WAŁCZ ...... 34 5.9.1. Obszary węzłowe i korytarze ekologiczne ...... 36 5.10. OBSZARY SIECI EKOLOGICZNEJ NATURA 2000 ...... 36 5.11. OBSZARY I OBIEKTY CHRONIONE NA PODSTAWIE INNYCH PRZEPISÓW...... 37 5.11.1. Obszary i obiekty chronione na podstawie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz ustawy o lasach...... 37 5.11.2. Obszary chronione na podstawie ustawy – Prawo wodne...... 38 6. HISTORYCZNO - KULTUROWE UWARUNKOWANIA ROZWOJU PRZESTRZENNEGO ...... 39 6.1. KRÓTKI RYS HISTORYCZNY ...... 39 6.2. CHARAKTERYSTYKA I HISTORYCZNY UKŁAD PRZESTRZENNY MIASTA ...... 44 6.3. OBIEKTY I OBSZARY CHRONIONE ...... 52 6.3.1. Spis zabytków nieruchomych miasta Wałcz wpisanych do rejestru zabytków ...... 52 6.3.2. Spis Zabytków Miasta według Gminnej Ewidencji Zabytków ...... 53 6.3.3. Spis zabytków budownictwa militarnego...... 63 6.3.4. Spis stanowisk archeologicznych ...... 63 7. LUDNOŚĆ MIASTA WAŁCZ ...... 66 7.1. LICZBA I ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI...... 66 7.2. STRUKTURA LUDNOŚCI WEDŁUG WIEKU I PŁCI ...... 68 7.3. RUCH NATURALNY I MIGRACJE ...... 70

3 8. POZIOM ŻYCIA I WARUNKI ŻYCIA LUDNOŚCI ...... 73 8.1. RYNEK PRACY ...... 73 8.2. POZIOM I WARUNKI ŻYCIA ...... 74 8.3. SYTUACJA MIESZKANIOWA ...... 76 8.4. ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA LUDNOŚCI I JEJ MIENIA ...... 78 8.5. POTRZEBY I MOŻLIWOŚCI ROZWOJU ...... 80 9. UWARUNKOWANIA ROZWOJU FUNKCJI GOSPODARCZYCH ...... 80 9.1. ROLNICZA PRZESTRZEŃ PRODUKCYJNA ...... 80 9.2. DZIAŁALNOŚĆ PRODUKCYJNA - PRZEMYSŁ, WYTWÓRCZOŚĆ, BAZY, BUDOWNICTWO ...... 81 9.3. TURYSTYKA, WYPOCZYNEK, SPORT I REKREACJA ...... 83 9.4. RUCH TURYSTYCZNY- TURYSTYCZNE SZLAKI PIESZE I ROWEROWE ...... 85 10. UWARUNKOWANIA ROZWOJU SYSTEMÓW TECHNICZNYCH ...... 86 10.1. TRANSPORT I KOMUNIKACJA ...... 86 10.1.1. Komunikacja drogowa - sieć transportowa na terenie miasta Wałcz ...... 86 10.1.2. Komunikacja kolejowa ...... 87 10.1.3. Komunikacja autobusowa ...... 87 10.1.4. Komunikacja rowerowa ...... 87 10.2. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA ...... 87 10.2.1. Woda ...... 87 10.2.2. Kanalizacja ...... 88 10.2.3. Energia elektryczna ...... 89 10.2.4. Gaz ...... 91 10.2.5. Ciepło ...... 95 10.2.6. Telekomunikacja ...... 97 10.2.7. Gospodarka odpadami ...... 97 10.2.8. Cmentarnictwo ...... 98 11. ZADANIA SŁUŻĄCE REALIZACJI PONADLOKALNYCH CELÓW PUBLICZNYCH...... 98 12. PODSUMOWANIE ...... 99

SPIS TABEL

Tabela 1. Częstotliwość kierunków wiatrów i ciszy w % na stacji meteorologicznej w Wałczu w poszczególnych porach roku ...... 20 Tabela 2. Pomniki przyrody na terenie miasta Wałcz ...... 33 Tabela 3. Wykaz chronologiczno-kulturowy stanowisk archeologicznych miasta Wałcz ...... 64 Tabela 4. Ludność miasta Wałcz zgodnie z faktycznym stanem zamieszkania w okresie 1997-2012 r...... 66 Tabela 5. Podstawowe dane demograficzne miasta Wałcz ...... 67 Tabela 6. Dynamika wzrostu ludności miasta Wałcz w latach 1997-2012 r...... 68 Tabela 7. Liczba i struktura ludność wg wieku w 2012 roku ...... 68 Tabela 8. Struktura ludności wg grup wiekowych ...... 69 Tabela 9. Ruch naturalny w mieście Wałcz w latach 2002-2012...... 70 Tabela 10. Migracje ludności w latach 1999-2012 w mieście Wałcz ...... 72 Tabela 11. Pracujący w gospodarce narodowej w mieście Wałcz ...... 73 Tabela 12. Liczba i struktura bezrobocia wg płci ...... 73 Tabela 13. Zasoby mieszkaniowe miasta w roku 2009...... 76 Tabela 14. Zasoby mieszkaniowe w mieście Wałcz w latach 2001 - 2009 ...... 77 Tabela 15. Zużycie energii elektrycznej [kWh] ...... 90 Tabela 16. Parametry stacji przy ul. Wojska Polskiego ...... 92 Tabela 17. Charakterystyka stacji redukcyjnych miasta Wałcz ...... 93 Tabela 18. Liczba odbiorców gazu w mieście Wałcz ...... 93 Tabela 19. Zużycie gazu w [tys. m3] w mieście Wałcz ...... 94

SPIS RYSUNKÓW Rysunek 1. Krajowa Sieć Ekologiczna ECONET - Polska ...... 34 Rysunek 2. Ludność miasta Wałcz ...... 66 Rysunek 3. Ludność miasta Wałcz wg grup wiekowych-stan na koniec 2012 r...... 69 Rysunek 4. Struktura ludność miasta Wałcz w 1997 r. i 2012 r...... 70 Rysunek 5. Przyrost naturalny w mieście Wałcz na przestrzeni lata 1997 - 2012 ...... 71 Rysunek 6. Migracje ludność miasta Wałcz w 1999 r. i 2012 r...... 72 Rysunek 7. Struktura bezrobotnych wg grup wiekowych w 2009 r. w mieście Wałcz ...... 74 Rysunek 8. Zasoby mieszkaniowe miasta Wałcz wg form własności ...... 77

CZĘŚĆ I - UWARUNKOWANIA ROZWOJU 1. WPROWADZENIE

1.1 Przedmiot i cel opracowania Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wprowadza obowiązek sporządzania przez gminy studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy jako dokumentu określającego politykę przestrzenną gminy. Dokument ten był przewidziany także przez ustawę z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym. Większość gmin sporządziła studium pod rządami starej ustawy. Nowa ustawa w odróżnieniu od uprzednio obowiązującej wprowadziła zmiany zwłaszcza w procedurze jego sporządzania. Obecnie sporządzanie studium uległo większemu uspołecznieniu, przewidziano składanie wniosków przez obywateli, wyłożenie do publicznego wglądu projektu studium, publiczną debatę, możliwość złożenia uwag i wniosków (przy konieczności rozstrzygania ich przez Burmistrza i Radę Miasta). Dla projektu studium określono w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. zakres i formę projektu studium. Ze względu na znaczną dezaktualizację studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz inną metodykę i sposób opracowania projektu redakcja niniejszej zmiany studium stanowi praktycznie zupełnie nową treść w zakresie zarówno części opisowej jak i rysunkowej. Tak więc tekst studium jest zupełnie nową redakcją i jedynie w niewielkiej części wykorzystano pierwotną jego treść dla udokumentowania zaistniałych w mieście procesów. W niniejszym opracowaniu wykorzystano szereg cennych informacji zawartych w dotychczasowym opracowaniu studium opracowanym przez zespół pod kierunkiem mgr inż. arch. Krystyny Sobieszczańskiej, a także Waloryzacji przyrodniczej dla miasta Wałcz opracowanej przez Biuro Konserwacji Przyrody w Szczecinie, opracowanie ekofizjograficzne dla miasta Wałcz autorstwa Danuty Maciejewskiej, opracowania Gminny Program Ochrony Środowiska dla Miasta Wałcz, Gminny Plan Gospodarki Odpadami dla Miasta Wałcz opracowany przez EKSPERT-SITR Sp z o.o z Koszalina oraz Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, paliwa gazowe i energię elektryczną sporządzoną przez firmę ENERGOBA Jaworzno.

Zgodnie z wymaganiami powyższego Rozporządzenia elaborat studium składa się z następujących części tekstowej i graficznej:

1) Część opisowa określająca uwarunkowania rozwoju zatytułowana „Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Wałcz – Opis część I – Uwarunkowania rozwoju”, stanowiąca załącznik nr 1 do uchwały w sprawie uchwalenia zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Wałcz; 2) Rysunek zatytułowany „Wałcz – Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego - uwarunkowania rozwoju” opracowany w skali 1: 10 000, stanowiący załącznik nr 2 do uchwały w sprawie uchwalenia zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Wałcz; 3) Część opisowa określająca kierunki zagospodarowania przestrzennego i zawierająca podsumowanie przyjętych rozwiązań zatytułowana „Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Wałcz – Opis część II – Kierunki zagospodarowania przestrzennego”, stanowiąca załącznik nr 3 do uchwały w sprawie uchwalenia zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Wałcz; 4) Rysunek zmiany studium zatytułowany „Wałcz – zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego – Kierunki zagospodarowania przestrzennego” opracowany w skali 1: 10 000, stanowiący załącznik nr 4 do uchwały w sprawie uchwalenia zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Wałcz, zwany dalej rysunkiem zmiany studium; 5) Synteza ustaleń zmiany studium zatytułowana „Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Wałcz – Synteza ustaleń”, stanowiąca załącznik nr 5 do uchwały w sprawie uchwalenia zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Wałcz; Załącznik nr 5 „Synteza ustaleń” stanowi także dopełnienie ustaleń określonych w Części I i II części opisowej zmiany studium w zakresie polityki przestrzennej Gminy Miejskiej Wałcz. Na podstawie tych dokumentów podejmowane będą decyzje planistyczne, w tym podejmowanie uchwał w sprawie przystąpienia do sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W trakcie sporządzania opracowań planistycznych kierunki określone w tych dokumentach będą stanowiły wytyczne dla opracowań miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (art. 15 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym). Załączniki te będą podstawą do stwierdzania, że

7 ustalenia planu zagospodarowania przestrzennego nie naruszają ustaleń studium (art. 20 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym). „Opis część I” zawiera opis uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego miasta, stanowiący zbiór informacji nt. stanu istniejącego zagospodarowania obszaru gminy, aktualnego stanu rozwoju społeczno-gospodarczego, uwarunkowań środowiskowych, kulturowych, ekonomicznych, technicznych i prawnych. Część ta stanowi podstawy informacyjne, bazę danych o mieście, która będzie wykorzystywana w dalszych opracowaniach planistycznych.

1.2. Cel, zadania i istota studium Studium jest opracowaniem o charakterze strategicznym (generalnym), jest „osią” systemu planowania przestrzennego na poziomie miasta określa jego politykę przestrzenną.

W studium określona jest także polityka informacyjna gminy przynajmniej w zakresie gospodarki przestrzennej, która może być częścią strategii informacyjnej gminy zorientowanej na jej promocję i tworzenie informacyjnych podstaw dla bieżących decyzji administracyjnych i działań organizatorskich.

Podstawowymi zadaniami opracowywanego studium są: ◦ rozpoznanie aktualnej sytuacji miasta, istniejących uwarunkowań oraz problemów związanych z jego rozwojem; ◦ sformułowanie kierunków rozwoju i zagospodarowania przestrzennego miasta, a także podstawowych zasad polityki przestrzennej i zasad ochrony interesu publicznego; ◦ stworzenie podstaw do koordynacji sporządzania planów miejscowych i bazy informacyjnej dla dalszych prac planistycznych; ◦ promocja miasta.

Na proces sporządzanie studium składają się następujące prace (etapy): ◦ rozpoznanie uwarunkowań rozwoju miasta; ◦ określenie kierunków zagospodarowania przestrzennego; ◦ sformułowanie polityki przestrzennej. Na etapie rozpoznania uwarunkowań rozwoju miasta, na podstawie istniejących opracowań oraz przeprowadzonych dodatkowo badań i analiz określa się potrzeby i aspiracje społeczeństwa, władz i grup interesu, główne problemy funkcjonowania miasta, jego zasoby oraz procesy i zjawiska mające wpływ na stan przestrzeni. Rozpoznanie zasobów miasta obejmuje rozpoznanie stanu środowiska przyrodniczego, stanu i funkcjonowania środowiska

kulturowego, wyposażenia w infrastrukturę techniczną i transportową, wyposażenia w infrastrukturę społeczną, rozpoznanie aktualnej struktury własnościowej gruntów, rozpoznanie potencjału demograficznego i intelektualnego, rozpoznanie potencjału ekonomicznego i gospodarczego, rozpoznanie sytuacji na rynku pracy i problemów bezrobocia. Część prac analitycznych nad studium tworzy rzetelną bazę informacyjną na temat stanu zagospodarowania i funkcjonowania miasta, co pozwoli władzom przygotować i opracować koncepcje rozwoju oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego.

1.3. Korzyści wynikające z opracowania studium

◦ Określenie polityki przestrzennej miasta i stworzenie podstaw dobrego gospodarowania jego przestrzenią (polityka prowadzona przez władze).

◦ Usprawnienie funkcjonowania miasta w zakresie gospodarki przestrzenne (sporządzanie dalszych opracowań planistycznych i programów branżowych).

◦ Łatwość dostępu do informacji poprzez zbudowanie systemu informacyjnego o zagospodarowaniu przestrzennym i funkcjonowaniu miasta.

2.TOK FORMALNO-PRAWNY OPRACOWANIA

Prace nad przygotowaniem zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Wałcz z 2012 r. przebiegały następująco:

◦ Podjęcie Uchwały Rady Miasta w Wałczu Nr V/sXVII/165/08 z dnia 18 marca 2008 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia projektu zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta.

◦ Podpisanie umowy na opracowanie zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Wałcz,

◦ Ogłoszenie o przystąpieniu do sporządzania studium, zawiadomienie organów administracji państwowej, instytucji i jednostek organizacyjnych o przystąpieniu do opracowania Studium,

◦ Konsultacje i omawianie koncepcji na spotkaniach roboczych zespołu autorskiego z przedstawicielami Zamawiającego,

◦ Zaopiniowanie i uzgodnienie projektu zmiany studium uwarunkowań i kierunków

9 zagospodarowania przestrzennego,

◦ Wyłożenie projektu zmiany studium do publicznego wglądu,

◦ Prezentacja projektu zmiany studium na Komisjach Rady Miasta Wałcz,

◦ Uchwalenie zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Wałcz przez Radę Miasta Wałcz. Prace nad przygotowaniem zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Wałcz z 2014 r. przebiegały następująco:

◦ Podjęcie Uchwały Rady Miasta w Wałczu Nr VI\SXLIII\245\13 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia projektu zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta.

◦ Podjęcie Uchwały Rady Miasta w Wałczu Nr VI\SXLVI\258\14 z dnia 18 marca 2014 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia projektu zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Wałcz w rejonie ulicy Półwiejskiej.

◦ Podpisanie umowy na opracowanie zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Wałcz,

◦ Ogłoszenie o przystąpieniu do sporządzania studium, zawiadomienie organów administracji państwowej, instytucji i jednostek organizacyjnych o przystąpieniu do opracowania Studium,

◦ Konsultacje i omawianie koncepcji na spotkaniach roboczych zespołu autorskiego z przedstawicielami Zamawiającego,

◦ Zaopiniowanie i uzgodnienie projektu zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego,

◦ Wyłożenie projektu zmiany studium do publicznego wglądu,

◦ Uchwalenie zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Wałcz przez Radę Miasta Wałcz.

3. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE ROZWOJU MIASTA W REGIONIE

3.1. Położenie i pozycja miasta w regionie Miasto Wałcz położone jest w południowo-wschodniej części województwa zachodniopomorskiego, w powiecie wałeckim. Graniczy z gminą wiejską Wałcz. Do czasu ostatniej reformy administracyjnej miasto położone było w województwie pilskim. Wałcz stanowi gminę miejską i jest powiązany w szczególności z gminą wiejską Wałcz otaczającą obszar miasta (powiązania infrastrukturalne, komunikacyjne, funkcjonalne, przestrzenne i przyrodnicze). W mieście Wałcz znajduje się siedziba gminy wiejskiej i siedziba powiatu wałeckiego skupiającego następujące gminy: Wałcz, Człopa, Mirosławiec, Tuczno. Miasto zajmuje powierzchnię 3817 ha. (wg stanu na dzień 01.01.2012 roku) w tym:

- tereny mieszkalne - 180 ha - tereny przemysłowe - 76 ha - tereny wypoczynkowe - 60 ha - tereny komunikacyjne - 223 ha - użytki leśne i zadrzewione - 728 ha - użytki rolne - 1492 ha - grunty pod wodami - 422 ha - nieużytki -103 ha - różne - 66 ha.

3.2. System powiązań zewnętrznych

Przez teren miasta przebiegają i krzyżują się dwie drogi krajowe oraz wojewódzkie zapewniające dogodne powiązania w ramach województwa oraz powiązania zewnętrzne z pozostałymi regionami kraju. Przez obszar miasta przebiegają: 1. Drogi krajowe: - nr 10 Szczecin – Bydgoszcz – Płońsk (Warszawa) - nr 22 Kostrzyn nad Odrą – Gorzów Wlkp. – Elbląg – Grzechotki granica państwa. 2. Drogi wojewódzkie:

11 - nr 178 Wałcz - Czarnków – Oborniki, - nr 163 Wałcz – Kołobrzeg. 3. Drogi powiatowe: - w ciągu ulicy Al. Tysiąclecia, - w ciągu ulicy Dworcowa, - ulica Nadjeziorna. Połączenia kolejowe zapewnia linia niezelektryfikowana o znaczeniu pierwszorzędnym relacji Piła – Wałcz – Stargard Szczeciński (Szczecin).

4. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE ROZWOJU MIASTA

4.1. Dotychczasowe przeznaczenie i zagospodarowanie terenów, stan ładu przestrzennego

W strukturze przestrzennej miasta Wałcz wyodrębniono: 1) obszary wyłączone z zabudowy (obszary objęte ochroną środowiska przyrodniczego - przestrzeń przyrodnicza i obszary rolniczej przestrzeni produkcyjnej), 2) obszary zabudowane (przestrzeń zabudowana i przeznaczona pod zabudowę).

Obszary wyłączone z zabudowy.

Obszary przyrodnicze stanowiące: a) lasy, b) łąki, c) tereny przyległe do linii brzegowej jezior, d) tereny zieleni miejskiej obejmującej: parki, cmentarze (w tym zabytkowe), ogrody działkowe, skupiska zieleni wysokiej, e) tereny rolne o dużej przydatności rolniczej, f) wody powierzchniowe.

Rolnicza przestrzeń produkcyjna. Rolniczą przestrzeń produkcyjną w mieście stanowią: grunty rolne klas III i IV położone w południowej części miasta pomiędzy jeziorami Raduń i Zamkowym oraz na południowy zachód od jez. Zamkowego.

Obszary zainwestowane i zabudowane. W okresie obowiązywania studium na terenie miasta nie nastąpiły istotne przekształcenia w obszarze zabudowanym. Nowe inwestycje związane są z uzupełnieniem zabudowy lub rozbudową obiektów na istniejących działkach zabudowy wielorodzinnej, jednorodzinnej, usługowej lub produkcyjno-magazynowej. Zabudowano szereg nowych działek zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, usługowej i produkcyjno-magazynowej. Nowa zabudowa powstaje w obszarze zurbanizowanym, przylega do istniejącej zabudowy.

Stan ładu przestrzennego

Pod względem charakteru zabudowy tereny zainwestowane miasta można podzielić na następujące typy obszarów: zabudowa śródmiejska – tereny odpowiadające definicji zawartej w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie; zabudowa wolnostojąca – tereny obiektów wolnostojących lub grup obiektów o gabarytach budynków jednorodzinnych, na których wykształcona jest przede wszystkim przestrzeń prywatna oraz częściowo - przestrzeń sąsiedzka; zabudowa blokowa – teren charakteryzujący się zabudową wolnostojącą, blokową, nie tworzącą układów kwartałowych, na którym wykształcona jest jedynie przestrzeń publiczna – przestrzenie o innym charakterze (sąsiedzka i prywatna) występują w minimalnym stopniu; zabudowa kwartałowa – tereny zabudowy wielorodzinnej lub usługowej tworzącej kwartały, na których przenikają się różne typy przestrzeni: przede wszystkim publiczna i sąsiedzka (wewnątrz dziedzińców); zabudowa wielkogabarytowa, halowa - tereny ze znacznymi powierzchniami parkingowymi, na których przeważa zabudowa wielkogabarytowa albo halowa; zabudowa o charakterze tymczasowym – tereny działek letniskowych, ogródków działkowych, również baraków mieszkalnych; zabudowa mieszana – tereny o zabudowie o różnym charakterze, gdzie nie wykrystalizował się jeden typ zabudowy;

13 Strefa centralna stanowi największą koncentrację funkcji centrotwórczych zlokalizowanych w zabudowie o charakterze śródmiejskim. Wokół centrum występuje wzajemne przenikanie funkcji ogólnomiejskich i mieszkaniowych, głównie w zabudowie o charakterze śródmiejskim i kwartałowym. W miarę oddalania od centrum zanikają funkcje ogólnomiejskie na rzecz funkcji mieszkaniowej, w przewadze zlokalizowanej w zabudowie o charakterze blokowym osiedlowym oraz w zabudowie wolnostojącej. Usługi koncentrują się punktowo, w formie centrów usługowo – handlowo – kulturalnych, usytuowanych w zabudowie wielkogabarytowej. W części peryferyjnej miasta oraz na styku z systemem zieleni otwartej występuje na ogół koncentracja zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej wolnostojącej oraz terenów rolniczych. W części wschodniej miasta i północnej ze strefą centralną graniczą tereny o funkcji produkcyjnej i gospodarczej osiągając także jego część peryferyjną graniczącą z obszarami rolniczymi i systemu przyrodniczego. Na terenach zieleni, w ramach terenów ogólnodostępnych, skupiły się najważniejsze usługi sportu i rekreacji. Ponadto w skutek rozwoju miasta i procesów urbanistycznych następuje widoczne wypieranie funkcji przyrodniczej przez funkcję mieszkaniową. Miasto dysponuje sporym potencjałem terenów niezagospodarowanych, obejmującym w szczególności tereny powojskowe we wschodniej jego części.

4.2. Stan prawny gruntów Stan prawny gruntów w mieście Wałcz jest zróżnicowany. Występują tu wszelkie formy własności i władania terenów. Tereny publiczne: drogi, tereny zieleni, wody otwarte, obiekty użyteczności publicznej są własnością Skarbu Państwa, komunalną, bądź innych jednostek samorządowych. Tereny lasów w większości stanowią własność Skarbu Państwa. Zabudowa mieszkaniowa cechuje się większym zróżnicowaniem. Zabudowa jednorodzinna niemal w całości stanowi własność prywatną, jedynie w części użytkowanie wieczyste na gruntach komunalnych bądź Skarbu Państwa. W przypadku zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej dominuje użytkowanie wieczyste na obu własnościach. Podobnie sytuacja wygląda w zakresie usług komercyjnych i terenów produkcyjnych, obok własności prywatnej występuje też użytkowanie wieczyste. Grunty rolne w zdecydowanej większości stanowią własność prywatną.

5. UWARUNKOWANIA GEOGRAFICZNO-PRZYRODNICZE

5.1. Fizjografia obszaru miasta Zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym Polski (Kondracki 1994) miasto Wałcz położone jest w obrębie następujących jednostek:

Prowincja: Niż Środkowoeuropejski (31)

Podprowincja: Pobrzeże Południowobałtyckie (313)

Makroregion: Pojezierze Południowopomorskie (314.6-7)

Mezoregiony: Pojezierze Wałeckie (314.64)

Równina Wałecka (314.65)

Granica pomiędzy mezoregionami przebiega z północnego-zachodu na południowy-wschód poniżej miasta Wałcz i stąd północno-wschodnia południowo-zachodnia część terytorium należy do mezoregionu Pojezierza Wałeckiego, natomiast południowo-zachodnia północno- wschodnia do mezoregionu Równina Wałecka. Pojezierze Wałeckie rozciąga się na obszarze około 1860 km2, pomiędzy Równiną Drawską, Pojezierzem Drawskim, Równiną Wałecką i Doliną Gwdy oraz pradoliną Noteci. Jest to wysoczyzna z kilkoma pasami moren czołowych podfazy krajeńskiej na południowym przedpolu moren fazy pomorskiej. Równina Wałecka obejmuje sandr w dorzeczach prawych dopływów Gwdy - Dobrzycy, Piławy, Rurzycy i Płytnicy, położony między Pojezierzem Wałeckim, Pojezierzem Drawskim, Pojezierzem Szczecineckim, Doliną Gwdy i zajmujący powierzchnię około 700 km2. Na sandrze występuje wiele wytopiskowych jezior rynnowych.

5.2. Geomorfologia i geologia

UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI Morfologia i rzeźba terenu miasta Wałcz jest dziełem ostatniego zlodowacenia bałtyckiego 10 tys. lat temu. Obszar miasta położony jest w młodoglacjalnym krajobrazie, którego morfologia i rzeźba odmiennie uformowane zostały w różnych jej częściach. Znajduje to również odzwierciedlenie w przynależności do dwóch odmiennych mezoregionów jakimi są Pojezierze Wałeckie i Równina Wałecka.

15 Południowo-zachodnia część obszaru leży w obrębie Pojezierza Wałeckiego i obejmuje pagórkowaty krajobraz zbudowany z moren starszych od głównej fazy pomorskiej. Teren jest mocno urozmaicony i zróżnicowany konfiguracyjnie. Równoleżnikowo położone wały moren czołowych przeplatają się tu z obszarami wysoczyzn dennomorenowych, a także z polami sandrów. Charakterystycznym elementem rzeźby terenu jest gęsta sieć dużych powierzchniowo jezior połączonych siecią rzek. Najwyższe wzniesienia osiągające 146,2 m n.p.m. znajdują się na południe od miasta Wałcz. W kierunku północnym i zachodnim teren opada do wysokości około 118,9 m n.p.m.. W efekcie deniwelacje osiągają na stosunkowo małej przestrzeni około 6 km wartość aż 27 m. W zagłębieniach morenowych występują charakterystyczne dla mezoregionu wydłużone, tworzące ciągi, głębokie jeziora rynnowe. Do takich, w tej części miasta, należą jezioro Zamkowe i jezioro Raduń-Dybrzno. Znaczne powierzchnie terenu pokrywają lasy mieszane i liściaste, wśród których zachowały się liczne fragmenty buczyn. Północno-wschodnia część terytorium miasta to teren Równiny Wałeckiej obejmującej lekko sfalowany obszar równin sandrowych, przeciętych dolinami rzek Piława z Dobrzycą, spływających do Gwdy. Deniwelacje są tu mniejsze, a cały obszar położony jest na wysokości około 110 m n.p.m. Równina charakteryzuje się dużą lesistością. Charakterystycznym rysem geobotanicznym jest panowanie suboceanicznego boru sosnowego w różnych odmianach. Takie enklawy lasów sosnowych pojawiają się już na obszarze położonym na południe od rzeki Piławka i ciągną się w kierunku północno- wschodnim, tworząc rozległy kompleks. W dolinie rzeki rozwijają się łęgi olszowo- jesionowe, bagienne olszyny lub niewielkie enklawy lasów grądowych.

Budowa geologiczna

Obszar miasta Wałcz położony jest w obrębie jednej z czterech głównych jednostek geologiczno-strukturalnych województwa zachodniopomorskiego, jaką jest wał pomorski. Obejmuje on swoim zasięgiem część terytorium województwa oddzielonego od niecki szczecińskiej, położonej po południowo-zachodniej stronie wału pomorskiego, strefą dyslokacyjną Świnoujście-Drawsko. Na północnym-wschodzie ograniczony jest natomiast przez uskok Szczecinek-Zamarte. W obrębie wału pomorskiego występuje szereg jednostek tektonicznych niższego rzędu o różnej genezie. Część tych form, położonych głównie w północno-zachodniej części wału,

związana jest z tektoniką solną, podczas gdy pozostałe formy tektoniczne powstały bez jej udziału. W budowie geologicznej, bezpośredniego podłoża osadów czwartorzędowych w rejonie terytorium miasta, udział biorą przede wszystkim osady jury dolnej. Jest to kompleks osadów lądowych o cyklicznej sedymentacji, zawierający wkładki osadów morskich. Najczęściej są to jasne piaskowce i piaski o różnej frakcji z wkładkami piaskowców dolomitycznych, syderytycznych i węgli, przewarstwione kilkakrotnie mułowcami i iłowcami. Kenozoiczne utwory trzeciorzędowe to osady miocenu. Pokrywają one cały obszar leżący w granicach miasta. Dolne partie osadów mioceńskich zbudowane są z drobnoziarnistych piasków kwarcowych silnie zailonych, zawierających domieszkę glaukonitu oraz przewarstwienia pyłu węglistego. Powyżej nich występuje pakiet osadów mułkowo-ilastych w różnym stopniu zawęglonych, zawierających wkładki węgla brunatnego. Powierzchnia podczwartorzędowa na obszarze województwa zachodniopomorskiego, charakteryzuje się niezwykle urozmaiconą rzeźbą o znacznych deniwelacjach osiągających maksymalnie 270 m. Na znacznej części obszaru, głównie w obrębie wału pomorskiego, a więc i na obszarze miasta Wałcz, dzisiejszy obraz ukształtowania tej powierzchni wykazuje wyraźny związek z głównymi rysami budowy geologicznej podłoża permomezozoicznego. W obrębie wału pomorskiego podłoże występuje na różnych wysokościach od 100 m n.p.m. do 190 m n.p.m.. W ukształtowaniu powierzchni podczwartorzędowej zaznacza się szereg kulminacji zbudowanych z utworów trzeciorzędu, jury i kredy dolnej, którym towarzyszą obniżenia genezy erozyjnej bądź egzaracyjnej. W środkowej części terytorium miasta na osi północ-południe, w rzeźbie podłoża osadów czwartorzędowych, wyraźnie zaznaczają się wyniesienia i garby w obrębie osadów trzeciorzędowych. W rzeźbie powierzchni podczwartorzędowej możemy śledzić preplejstoceńskie i wczesnoplejstoceńskie procesy denudacyjno-erozyjne, które doprowadziły do utworzenia silnie rozbudowanej sieci rzecznej. Sieć ta przez cały plejstocen ulegała kolejnym etapom przebudowy, a mimo to zachowała swoje generalne kierunki zależne od rozmieszczenia form strukturalnych głębszego podłoża. Osady czwartorzędowe tworzą zwartą pokrywę o miąższości dochodzącej blisko 300 m. W profilu tych osadów wydzielą się utwory co najmniej trzech kolejnych kompleksów: zlodowaceń i interglacjałów oraz postglacjalne holoceńskie. Ostateczny wpływ na ukształtowanie obecnej rzeźby i budowy geologicznej południowo-wschodniej części województwa wywarł okres zlodowaceń północnopolskich.

17 Dotyczy to przebiegu procesów w okresie zlodowacenia bałtyckiego, a przede wszystkim w jego ostatnim pomorsko-leszczyńskim stadiale oraz na etapie deglacjacji obszaru. W profilu osadów najmłodszego stadiału wyróżnia się osady zastoiskowe i wodnolodowcowe z etapu transgresji lądolodu, gliny zwałowe, osady wodnolodowcowe (sandrowe) akumulowane na przedpolu moren czołowych oraz cały zespół różnych genetycznie i wiekowo osadów związanych z okresem postoju i zaniku lądolodu. Utwory te są charakterystyczne głównie dla strefy marginalnej. Przebiegający w południowej części województwa łańcuch wzniesień moren czołowych, z rozwiniętymi na ich przedpolu stożkami sandrowymi, zaznacza maksymalny zasięg lądolodu fazy pomorskiej. Na obszarze tym gliny zwałowe, występujące na powierzchni wysoczyzn moreny dennej, tworzą rozległe powierzchnie o pagórkowatej lub falistej rzeźbie. Morenie dennej towarzyszą zespoły form szczelinowych w postaci obniżeń wytopiskowych. Prawie cały obszar miasta Wałcz leży w strefie akumulacyjnej glin zwałowych i gliniastych piasków lodowcowych wysoczyzn morenowych. Tylko północno-zachodnia część jej terytorium związana jest z obszarem sandrowym pokrytym piaskami bądź piaskami ze żwirami równin i stożków sandrowych oraz wysoczyzn kemowych. Na obszarze miasta nie występują naturalne zagrożenia geologiczne. W skali lokalnej mogą jedynie wystąpić zagrożenia niezrekultywowanego wyrobiska kruszyw („Cegielnia”), które mogą zagrażać przebywającym tam ludziom (lokalne osunięcia).

5.2.1. Kopaliny, surowce mineralne Pod względem występowania złóż pospolitych (kruszywa) miasto jest dość ubogie. W granicach miasta występują następujące udokumentowane złoża surowców mineralnych: . zasoby kruszywa piaskowego i piaskowo-żwirowego wynoszące 172,4 tyś. m3, 3 3 . tereny specjalne – cegielnia „Wałcz”, zasoby w kat. C1 – 253,6 tyś. m , B – 10,2 tyś. m , A – 328,3 tyś. m3, . zasoby piasków kwarcowych przydatnych do produkcji cegły wapienno-piaskowej, 3 zasoby w kat. C1 – 276 tyś. m , . złoże piasków kwarcowych przydatnych do produkcji cegły wapienno piaskowej o numerze identyfikacyjnym PC2741 i nazwie „Wałcz” . złoża kruszywa naturalnego o numerze identyfikacyjnym KN16597 i nazwie „Wałcz Romet” . złoża kruszywa naturalnego o numerze identyfikacyjnym KN16838 i nazwie „Wałcz Romet 1”

. złoża piasku o numerze identyfikacyjnym KN3655 i8 nazwie „Wałcz-działka 3732 ulica Południowa” Złoże kruszywa naturalnego (piaskowo-żwirowego i piasku kwarcowego) jest dużym kompleksem zalegania utworów piaszczystych położonych na wschodnich obrzeżach miasta przy ul. Południowej. Na terenie miasta we wschodniej i północnej części w dolinach rzek i jezior znajdują się także złoża torfu, których zasoby nie są jednoznacznie udokumentowane. Ze względu na położenie i walory przyrodnicze terenów nie planowano dotąd ich eksploatacji.

5.2.2. Tereny górnicze Na obszarze miasta w oparciu o w/w złoża został utworzony obszar i teren górniczy „Wałcz działka nr 3732 – ulica Południowa” na podstawie decyzji Starosty wałeckiego nr OS 7521-24/2007 z dnia 22 października 2007 r. Powierzchnia terenu, obszaru wynosi 19750 m2. Zakład Gospodarki Komunalnej w Wałczu prowadzi na nim powierzchniową eksploatację.

5.3. Klimat Miasto Wałcz zgodnie z podziałem Polski na dzielnice rolniczo – klimatyczne Gumińskiego (1948 r.) położone jest w VI Nadnoteckiej dzielnicy. Klimat obszaru miasta Wałcz charakteryzuje się średnią roczną temperaturą powietrza wynoszącą ok. 7,7 0C; średnia temperatura powietrza w lipcu osiąga wartość 17,5 0C, natomiast w styczniu –2,5 0C. Średnia roczna liczba dni poniżej 0 0C wynosi ok. 80. Liczba dni gorących z temperaturą powyżej 15 0C wynosi 90. Opady atmosferyczne osiągają średnią roczną wartość na poziomie 600 mm. Okres wegetacyjny trwa przeciętnie ok. 210 dni. Ważnym czynnikiem mikroklimatycznym terenu są wiatry. Średnio rocznie wieją one najczęściej z kierunku zachodniego – 22 % lub południowo zachodniego – 17%. Najrzadziej występują wiatry z południowego wschodu – 5 % i północy – 6 %. Innym elementem klimatu miasta jest występowanie okresów bezwietrznych. Są one charakterystyczne głównie dla kalendarzowej jesieni, najrzadziej natomiast pojawiają się w okresie zimy co wyraźnie podkreśla charakter lokalnego klimatu. Wiatry silne i bardzo silne pojawiają się bardzo rzadko i występują najczęściej w okresach wiosennym i jesiennym. Specyficznym elementem decydującym o cechach mikroklimatycznych miasta Wałcz jest rzeźba i pokrycie terenu, jego ekspozycja oraz wilgotność podłoża. Elementy te decydują o warunkach topoklimatycznych. Mało korzystne i niekorzystne warunki topoklimatyczne

19 występują w zagłębieniach terenowych w północnej i wschodniej części miasta oraz w centrum, w rynnach jeziornych i dolinie rzeki Młynówki. Duża wilgotność względna powietrza uwarunkowana podmokłym podłożem powoduje, że tereny te są słabiej przewietrzane, zalegają je zastoiska chłodnego powietrza, występuje zjawisko inwersji termicznej. Efektem jest występowanie krótkotrwałych porannych mgieł, które najdłużej zalegają w głębokich bezodpływowych zagłębieniach. Niekorzystne pod względem klimatycznym są także silnie zróżnicowane konfiguracyjnie tereny o północnej ekspozycji. Charakteryzuje je zbyt małe nasłonecznienie oraz skłonność do podwyższonej wilgotności i szybkiego ochładzania się. Obszary takie występują na południowym brzegu jeziora Raduń, południowo wschodnim brzegu jeziora Zamkowego oraz we wschodniej części miasta. Tereny o takich szczególnych właściwościach klimatycznych powinny być zagospodarowane jako enklawy zieleni. Tabela 1. Częstotliwość kierunków wiatrów i ciszy w % na stacji meteorologicznej w Wałczu w poszczególnych porach roku .

Kierunek wiatru Okres N NE E SE S SW W NW Cisza Zima 5,3 11,4 11,8 6,5 8,6 19,3 23,9 8,2 5,0 Wiosna 9,3 16,3 12,2 4,0 5,0 10,2 21,5 15,8 5,7 Lato 6,4 10,3 7,3 3,3 5,9 20,5 23,5 14,0 8,6 Jesień 3,6 12,8 11,8 5,7 8,5 16,6 21,7 6,7 12,6 Rok 6,0 12,7 10,8 4,9 7,0 16,7 22,7 11,2 8,0 Źródło: na podstawie opracowania ekofizjograficznego.

5.4. Gleby Gleby obszaru miasta Wałcz, podobnie jak i całego obszaru Pomorza, powstały z materiałów skalnych pochodzących z okresu recesji zlodowacenia i późniejszych. Do czasów dzisiejszych uległy dużym przemianom ewolucyjnym. Głównym czynnikiem ewolucyjnym były rozległe kompleksy leśne i stąd ich przekształcenia były zgodne z trendami rozwoju wegetacji. Typ gleb uzależniony jest głównie od form rzeźby terenu i jej struktury litologicznej. Jednakże zasadnicze zmiany w edafonie dokonują się pod wpływem różnorodnego jego pokrycia roślinnością. Zasadniczą część obszaru miasta Wałcz zajmują gleby mineralne. Dominującym typem genetycznym są gleby płowe wytworzone z piasków nagliniastych i glin zwałowych. Rozprzestrzenione są one przede wszystkim w morenowej południowo- zachodniej części terytorium miasta. Oprócz gleb płowych, wyspowo na obrzeżach we wschodniej części, pojawiają się gleby brunatne właściwe i gleby brunatne wyługowane. Są to gleby, które swoją

genezę mają także w utworach polodowcowych i wytworzone zostały z piasków nagliniastych i glin zwałowych. Gleby płowe i brunatne to gleby o dużej wartości rolniczej, należące do III i IV klasy bonitacyjnej. W północnej części terytorium miasta Wałcz, mającej odmienną genezę geologiczną, występują gleby rdzawe. Tworzą one duży powierzchniowo kompleks ciągnący się poza granice miasta, w kierunku północno-wschodnim. Gleby te wytworzone zostały z piasków słabo gliniastych i gliniastych. Odznaczają się niższą zasobnością składników pokarmowych i przedstawiają słabą wartość rolniczą. Są one charakterystyczne dla obszarów sandrowych zasiedlonych poprzez bory sosnowe. Oprócz gleb mineralnych niewielki procent badanego obszaru zajmują gleby organiczne. Do kategorii tej należą gleby torfowe, wytworzone z torfów niskich, bądź mułowo-bagienne. Zajmują one lokalne zagłębienia terenowe w różnych częściach miasta. Proces ich powstawania związany był ze stałym wysokim poziomem wód gruntowych.

5.5. Hydrologia, hydrografia

Sieć hydrologiczną obszaru miasta tworzą głównie duże powierzchniowo jeziora rynnowe pochodzenia polodowcowego tworzące wydłużone formy w obniżeniach moreny. Oprócz jezior rynnowych efektem okresu lodowcowego są jeziora wytopiskowe powstałe w miejscach osadzania i długotrwałego zalegania dużych brył lodu, które pod wpływem ciężaru utworzyły w miękkich utworach podłoża znaczne zagłębienia wypełniające się z czasem roztopową wodą z lodu. Taką genezę mają niewielkie jeziora Chmiel Duży i Chmiel Mały. Do najważniejszych, a zarazem największych jezior terenu miasta Wałcz należy zaliczyć: - Jezioro Raduń tworzące jeden zbiornik razem z jeziorem Dybrzno, będącym jego odnogą oddzieloną od zasadniczej części akwenu jeziornego malowniczym półwyspem (powierzchnia 235,79 ha, długość 6050 m, maksymalna szerokość 670 m, średnia szerokość 365 m, długość obrzeża ponad 19 000 m, głębokość maksymalna 25,6 m, głębokość średnia 10,4 m, rzędna zwierciadła wody 110,6 m). Jezioro Raduń jest zbiornikiem rynnowym położonym na kierunku południowy zachód - północny wschód. Nad jeziorem usytuowany jest Centralny Ośrodek Sportu, Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji oraz kąpieliska. Przez jezioro przerzucony jest metalowy most (kiedyś był drewniany) zwany Kłosowskim Mostem. Jezioro przede wszystkim po stronie północnej otaczają lasy liściaste (bukowe). Brzegi są dostępne prawie na całej długości. Użytkownikiem akwenu jest Polski Związek Wędkarski. Rybami

21 dość licznie występującymi są: sandacz, węgorz, leszcz, szczupak, płoć, okoń, karp i lin oraz pochodzący z zarybień sum. - Jezioro Zamkowe (powierzchnia 132,50 ha, w tym lustra wody 129,57 ha, długość 3350 m, szerokość maksymalna 950 m, zaś średnia 512,5 m, długość obrzeża 10 950 m, maksymalna głębokość 41 m, średnia 12,9 m ). Jezioro Zamkowe charakteryzuje się dość regularną linią brzegową, ma kształt wydłużony o przebiegu północny zachód - południowy wschód. Południowe obrzeża przechodzą w tereny użytkowane rolniczo, zaś północna strona znajduje się w centrum miasta Wałcz. Jezioro Zamkowe posiada jeden mały dopływ od strony południowej, prowadzący wody w okresie roztopowym oraz odpływ w części północnej, który przepływa krytym kanałem przez miasto i łączy się z odpływem jeziora Raduń. Brzegi akwenu częściowo porośnięte są sitowiem, turzycami. Przy wyjeździe z miasta (od wschodu) zlokalizowana jest przystań żeglarska. Jezioro Zamkowe uważane jest za zbiornik typu leszczowego. W jeziorze występują: leszcze, szczupaki, okonie, węgorze, liny, karpie oraz inne gatunki ryb. Wody w tym zbiorniku były zanieczyszczone. W 1986 r. dla jego ratowania zainstalowano ,,Ekofloks"(urządzenie napowietrzające). Praca jego zaczęła już dawać pierwsze rezultaty, niestety na początku lat 90. została przerwana. Obecnie następuje zmniejszanie się stopnia zanieczyszczenia tego zbiornika, także dzięki funkcjonowaniu (od 2002 r.) aeratora napowietrzająca denne warstwy jeziora. Związane jest to także z uregulowaniem gospodarki ściekowej, przede wszystkim w Wałczu.

Ponadto w granicach administracyjnych miasta położone są: - Jezioro Cegielnia powstałe w wyrobisku poeksploatacyjnym (powierzchnia 3,85 ha). - Jezioro Chmiel Duży (powierzchnia 24,5 ha, długość 830 m, szerokość 520 m, szerokość średnia 300 m, długość obrzeża 2450 m, głębokość maksymalna 19,3 m, średnia 8,6m). Od południowego zachodu do akwenu przylega skarpa, a wzdłuż wschodniego brzegu znajduje się nasyp nieczynnej linii kolejowej Wałcz - Jastrowie. Na południe od jeziora rozciąga się niewielkie bagnisko. Wody tego zbiornika zasilane są przez liczne cieki. Na północnym brzegu znajduje się kąpielisko, są tam również tereny dogodne do rozbicia namiotów. W południowej i północno zachodniej części usytuowane są dwie zatoki. Ta ostatnia latem dość mocno pokryta jest roślinnością zanurzoną o liściach pływających. Zwarte jej kępy spotkać można także w innych rejonach jeziora. Brzegi od strony wschodniej, południowej i południowo - zachodniej oraz północno - zachodniej (zwłaszcza w rejonie zatok) porośnięte są dość szerokim pasmem trzcin i oczeretów. Jezioro jest dobrym

łowiskiem szczupakowo - okoniowym. W akwenie łowiono także duże karpie oraz leszcze i płocie. Trafia się węgorz i lin. - Jezioro Chmiel Mały jest zbiornikiem o wydłużonym kształcie oraz słabo rozwiniętej linii brzegowej. Powierzchnia ogólna zbiornika - 12,54 ha, w tym lustra wody - 9,86 ha, długość - 780 m, szerokość - 280 m, średnia szerokość -170 m, długość obrzeża - 1900 m, maksymalna głębokość 10,4 m, średnia głębokość - 3,2 m. Brzegi Chmielu Małego są urozmaicone. Od strony północno - zachodniej płaskie, na pozostałych kierunkach wyższe, porośnięte lasem iglastym. Do południowego brzegu przylega skarpa, zaś wzdłuż wschodniego przebiega nasyp nieczynnego torowiska linii kolejowej Wałcz - Jastrowie. Na północnym - wschodzie jezioro graniczy z rozległym wąwozem. Chmiel Mały jest zbiornikiem typu linowo - szczupakowym. Występuje tam także: okoń, węgorz, karp, leszcz, płoć, a nawet sielawa. Trafia się także szczupak. Użytkownikiem jeziora jest Polski Związek Wędkarski. - Jezioro Stradno jest to nieduży zbiornik wodny, położony w lesie. Jego powierzchnia wynosi 8,09 ha, długość ok. 600 m, szerokości ok. 100 m. Posiada słabo wykształconą linie brzegową, z wąskim pasem roślinności litoralowej. Na części długości brzegu brak roślinności wynurzonej. Zbiornik eksploatowany wędkarsko, obserwowano liczne drewniane pomosty wędkarskie. Ichtiofauna złożona z gatunków kosmopolitycznych, pospolitych: okoń, leszcz, płoć. Łącznie ekosystemy jeziorne zajmują 405,57 ha obszaru miasta, co stanowi aż 10,6 % jego terytorium. Pozostałymi elementami sieci hydrologicznej są śródmorenowe zastoiska wodne, zatopione wyrobiska piasków, rzeki i rowy. Sieć rzeczna miasta jest stosunkowo słabo rozwinięta. Jedynym większym ciekiem jest płynąca z południowego-zachodu w kierunku wschodnim wzdłuż północnej granicy miasta rzeka Piławka, wpadająca poza jej północno - wschodnią granicą administracyjną do rzeki Dobrzycy. Jest to płytki meandrujący ciek o dnie piaszczystym. Płynie na dystansie ok. 5 km wzdłuż granicy miasta Wałcz. Przepływa częściowo wzdłuż pasa lasów częściowo poprzez podmokłe łąki i nieużytki rolne. Szerokość cieku zazwyczaj nie przekracza 2 m, głębokość zaś 1 m. obserwowano sporadycznie karasia i ciernika. Jej dopływem jest rz. Młynówka, która w dużej części straciła swój naturalny charakter. Specyficzny element ekosystemów wodnych miasta stanowią niewielkie, rozproszone w krajobrazie moreny oczka wodne. Są to lądowiejące zbiorniki wodne o okresowo zmiennym poziomie wody. Zarówno jeziora jak i stawy oraz oczka wodne charakteryzują się

23 podwyższonym stopniem eutrofizacji (tj. dostarczaniem materii organicznej) wód. Cecha ta najsilniej zaznacza się w wodach jeziora Zamkowego.

Omawiany obszar objęty zmianą zagospodarowania terenu leży w obrębie występującego na terenie miasta czwartorzędowego zbiornika GZWP Nr 125 – „Wałcz-Piła”. Głębokość ujęcia wynosi 65 m, o powierzchni1712 km2 a szacunkowe zasoby tych wód wynoszą 169,0 tyś.m3/d. Jest to obszar chronionych wód podziemnych (OWO), zaliczanych do wymagających wysokiej ochrony, zawierających się w I b, c, klasie jakości wód wg A. Macioszczyka. Jest on izolowany od góry glinami i pokrywami utworów czwartorzędowych o różnej miąższości. Generalnie charakteryzuje się dużą zmiennością parametrów hydrogeologicznych, spowodowaną niejednorodnym wykształceniem litologicznym i zróżnicowaną miąższością warstw wodonośnych.

5.6. Szata roślinna Według regionalizacji geobotanicznej na tle Europy (Szafer, 1972), teren miasta leży w obrębie:

Państwo: Holoarktyka

Obszar: Euro-Syberyjski

Prowincja: Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska

Dział: Bałtycki

Poddział: Pas Równin Przymorskich i Wysoczyzn Pomorskich

Kraina: Pojezierze Pomorskie

Okręg: Wałecko-Drawski

Według „Regionalizacji przyrodniczo-leśnej Polski na podstawach ekologiczno- fizjograficznych” (Trampler i zesp., Warszawa 1990) obszar miasta znajduje się w:

Mezoregiony: Równiny Drawskiej, Pojezierza Wałeckiego Kraina: I Bałtycka Dzielnica: Pojezierza Wałecko-Myśliborskiego

- roślinność potencjalna Na obszarze miasta Wałcz występuje 5 jednostek roślinności potencjalnej. Są to: ols środkowoeuropejski, niżowe łęgi olszowe i jesionowo-olszowe siedlisk wodno-gruntowych okresowo lekko zabagnionych, grądy subatlantyckie bukowo-dębowo-grabowe - postać pomorska uboga, subatlantycki acidofilny las bukowo-dębowy typu pomorskiego oraz suboceaniczne bory sosnowe w kompleksie boru świeżego, boru suchego i boru wilgotnego. Bezwzględnie dominującymi zespołami roślinności potencjalnej na terenie miasta Wałcz są: grądy subatlantyckie bukowo-dębowo-grabowe - postać pomorska uboga oraz subatlantycki acidofilny las bukowo-dębowy typu pomorskiego. Współcześnie zachowały się na terenach leśnych miasta o większym bądź mniejszym stopniu naturalności: suboceaniczne bory sosnowe w kompleksie boru świeżego i boru suchego, zajmujące siedliska piasków i glin pylastych zastoisk lodowcowych w północnej części obszaru miasta oraz w miarę naturalny subatlantycki acidofilny las bukowo-dębowy typu pomorskiego, porastający gliny zwałowe i gliniaste piaski lodowcowe wysoczyzn morenowych na północno-zachodnich wybrzeżach jeziora Raduń.

- roślinność rzeczywista miasta Wałcz

Szatę roślinną obszaru miasta Wałcz stanowi flora, tj. gatunki roślin występujące na jej terenie oraz szata roślinna, czyli zbiorowiska roślinne związane z określonymi biotopami o charakterystycznej kombinacji czynników ekologicznych będących odzwierciedleniem gatunków budujących daną fitocenozę. Zbiorowiska roślinne o charakterystycznym, powtarzającym się w przyrodzie składzie gatunkowym uzyskują kategorię zespołów roślinnych. W układzie syntaksonomicznym - systematyki fitosocjologicznej łączone są one w wyższe jednostki. Są nimi odpowiednio od najniższych rangą do coraz wyższych: związek zespołów, rząd zespołów, klasa zespołów. Na badanym terenie zidentyfikowano 56 zbiorowisk i zespołów roślinnych przynależnych do 15 klas roślinności. - lasy Lasy i grunty leśne na terenie miasta Wałcz obejmują powierzchnie 676 ha to jest 17,6 % ogólnego obszaru. Lasy są najbardziej naturalną formacją przyrodniczą związaną z krajobrazem oraz niezbędnym czynnikiem równowagi środowiska przyrodniczego. Szczególną rolę w ochronie ekosystemów leśnych ich biocenoz odgrywają tereny ochronne. Lasy spełniają bardzo różnorodne funkcje w sposób naturalny, którymi są:

25 - funkcje ekologiczne (ochronne), zapewniające stabilizację stosunków wodnych, ochronę gleb przed erozją, kształtują klimat, stabilizują układ atmosfery, tworzą warunki do zachowania potencjału biologicznego gatunków i ekosystemów, zachowują różnorodność i złożoność krajobrazu, - funkcje produkcyjne, polegające na pozyskiwaniu drewna z zachowaniem odnawialności, pozyskiwania niedrzewnych użytków z lasu, prowadzenia gospodarki łowieckiej, - funkcje społeczne, które służą kształtowaniu korzystnych warunków zdrowotnych i rekreacyjnych dla społeczeństwa. Lasy mają istotne znaczenie gospodarcze i są kluczowym elementem bezpieczeństwa ekologicznego oraz mają szczególne znaczenie w ochronie środowiska naturalnego. Do lasów ochronnych należą: - lasy gleboochronne, - lasy wodoochronne, - lasy - ostoje zwierząt chronionych, - lasy - drzewostany nasienne, - lasy w miastach. W granicach administracyjnych miasta położone są dwa kompleksy leśne, jeden w północno- zachodniej części, drugi w południowo-zachodniej. Kompleksy te zasiedlają odmienne utwory geologiczne i stąd różnią się także odmiennymi typami siedliskowymi lasów. Północno-zachodnią część miasta zajmują głównie bory świeże (Bśw) oraz bory mieszane świeże (BMśw) i tylko w strefie kontaktowej z doliną rzeki Piławki występują lasy mieszane świeże (LMśw). Bagienne obrzeża koryta rzeki o wysokim poziomie wód gruntowych porastają olsy (OL) lub olsy jesionowe (OLJ). Drugi kompleks położony po północnej stronie jeziora Raduń obejmuje swoim zasięgiem lasy rosnące na glinach zwałowych i gliniastych piaskach lodowcowych wysoczyzn morenowych. Występuje tu większe zróżnicowanie siedlisk uwarunkowane odmiennymi cechami geologicznymi oraz bardziej urozmaiconą konfiguracją terenu. Dominującym typem siedliskowym lasów na tym terenie są lasy świeże wilgotne (Lśw) i las mieszane świeże (LMśw). Lokalne zagłębienia zajmują niezmiernie cenne przyrodniczo lasy mieszane bagienne (LMb), olsy jesionowe (OLJ), lasy wilgotne (Lw), bory mieszane bagienne (BMb), lasy mieszane wilgotne (LMw) lub olsy (OL). Lasy spełniają znaczną rolę w likwidowaniu zanieczyszczenia środowiska naturalnego. W lasach absorpcja pyłów wynosi 30-50 %, a także następuje absorpcja substancji gazowych. Lasy państwowe położone na obszarze miasta podlegają Nadleśnictwu Wałcz.

- zieleń komunalna Na terenie miasta Wałcz znajdują się dwa parki. Jednym z parków jest park miejski „Bukowina”, który jest w zarządzie miasta Wałcz na działce nr 5226. Powierzchnia parku wynosi 21,29 ha i jest pokryta lasem. Park "Bukowina" to także obszar cenny przyrodniczo. Cennym elementem parku jest drzewostan, w skład którego wchodzą okazałe buki i dęby. Drugim parkiem na terenie miasta jest park dworski przy osiedlu Chrząstkowo, wpisany do rejestru zabytków pod nr 415-A dnia 12.03.1982 r. Obiekt ten utracił całkowicie swój charakter, jedyną pozostałością są dorodne drzewa objęte ochroną pomnikową. Obiekt ten wymaga rekultywacji a po jego uporządkowaniu może być miejscem rekreacyjnym dla mieszkańców.

- zieleń przykościelna i cmentarna Zieleń przykościelna przedstawia wysoką wartość przyrodniczą, należą do niej przede wszystkim nasadzenia drzew i aleje drzew przy kościołach. Najcenniejszymi obszarami pod względem przyrodniczym są tereny nieczynnych cmentarzy. Obszary cmentarne są ostojami występowania wielu gatunków roślin będących przedmiotem ochrony. Na obszarze miasta znajduje się 5 cmentarzy, do najstarszych zalicza się cmentarz parafialny prawosławny pod wezwaniem "Świętej Trójcy".

5.7. Fauna regionalizacja zoogeograficzna

Królestwo: Arctogea

Dzielnica: Europejsko - Obska

Kraina: Południowobałtycka

Miasto Wałcz jest położone w bogatym faunistycznie obszarze Pojezierza Wałeckiego. Najcenniejszymi obszarami z zoologicznego punktu widzenia jest park leśny oraz otuliny istniejących jezior i cieków wodnych. Ze względu na ukształtowanie geomorfologiczne obszaru miasta wyodrębnić można dwie grupy organizmów, wzajemnie się przenikających, są to: organizmy związane ze zbiornikami wodnymi oraz nieużytkami rolnymi. Na obszarze nieużytków rolnych i łąk dominuje

27 ciepłolubna fauna bezkręgowa. Reprezentowana jest głównie przez przedstawicieli grup: pajęczaki, prostoskrzydłe, różnoskrzydłe, chrząszcze oraz motyle. Fauna hydrofilna lub żyjąca w wodzie związana jest z dużymi zbiornikami jeziornymi, śródpolnymi oczkami wodnymi, rzeką Piławka oraz rowami melioracyjnymi Osobną grupę tworzą organizmy zasiedlające zadrzewienia śródpolne i lasy. Są to taksony specyficzne dla tych środowisk, wilgociolubne, żyjące w zacienieniu a także zalatujące ze wspomnianych wyżej środowisk położonych wokół lasów i zadrzewień. Występującą na dokumentowanym obszarze faunę kręgowców reprezentują ryby, płazy, gady ptaki oraz ssaki. W wodach powierzchniowych występuje tu wiele gatunków ryb w tym z list czerwonych m.in. szczupak, sum, sandacz, węgorz, leszcz, okoń oraz płoć. Wśród występujących na dokumentowanym terenie płazów należy wymienić: ropuchę szarą i żabę jeziorkową, trawną oraz moczarową. Spełniają ważną rolę nie tylko w celu utrzymania bioróżnorodności ale także ze względów gospodarczych, w ochronie upraw polowych. Do gadów występujących w mieście należy wymienić występowanie: jaszczurki zwinki i żyworodnej oraz zaskrońca zwyczajnego (Natrix natrix), który jest gatunkiem dość często spotykanym. Na obszarze miasta można wyróżnić kilka typów siedlisk dla lęgowej i wędrownej ornitofauny: jeziora, śródpolne oczka wodne i tereny podmokła oraz lasy. Wśród występujących ptaków jeziornych należy wymienić: perkoza dwuczubego, łabędzia niemego, krzyżówkę, głowienkę, czernicę, łyskę, gągoła, mewę śmieszkę, brzegówkę, i błotniaka stawowego. Śródpolne oczka wodne i tereny podmokłe to obszary często o ubogiej ornitofaunie wodno- błotnej. Stanowią potencjalne środowisko dla drobnych ptaków wróblowatych, kaczkowatych i błotniaka stawowego, który był stosunkowo rzadko obserwowany na obszarze miasta. Część obszarów charakteryzuje się dużym stopniem zarośnięcia przez roślinność co stwarza dogodne warunki do rozmnażania i miejsca schronienia. Na wspomnianych obszarach odnotowano m.in.: bociana białego, łabędzia niemego, łyskę, krzyżówkę, czajkę, pliszkę siwą, strumieniówkę. Natomiast w niewielkich zadrzewieniach leśnych obserwowano: dzięcioła czarnego, gągoła, grzywacza, kukułkę, rudzika, muchówkę szarą, sikorę ubogą, kowalika, ziębę i wilgę. Oprócz wyżej wymienionych gatunków należy również wspomnieć o występujących ssakach a wśród nich również zwierzyny łownej. do której zaliczyć można: jelenia, sarnę dzika, lisa, zająca, kunę.

Na terenie miasta Wałcz osiedliła się znaczna ilość bezkręgowców i kręgowców. I Bezkręgowce - mięczaki (ślimak winniczek); - owady (tygrzyk paskowaty paskowany, biegacz skórzasty, biegacz złocisty, biegacz wręgaty, biegacz granulowany, biegacz gajowy, biegacz fioletowy, biegacz ogrodowy, trzmiel ziemny, trzmiel leśny, trzmiel kamiennik, skójka zaostrzona). II Kręgowce - ryby (szczupak, lin, leszcz, karaś, sum, węgorz, sandacz, okoń, płoć, karp); - płazy (ropucha szara, żaba jeziorkowa, trawna i moczarowa); - gady (jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, zaskroniec zwyczajny); - ptaki (perkoz dwuczuby, bocian biały, łabędź niemy, głowienka, czernica, gągoł, stawowy, czajka, mewa śmieszka, dzięcioł czarny, brzegówka, świerszczak, strumieniówka, gawron, błotniak); - ssaki (ryjówka aksamitna, zając szarak, lis, kuna, dzik, sarna, wiewiórka, bóbr europejski). Na obszarze miasta Wałcz wykazano łącznie 100 gatunków zwierząt, z czego 33 gatunki stanowią bezkręgowce, a 67 gatunków kręgowce (dane wg Waloryzacji Przyrodniczej z 2003 r.): - gatunki objęte ochroną gatunkową (15 bezkręgowców i 43 kręgowce), - gatunki z Polskiej Czerwonej Listy Zwierząt (1 bezkręgowiec i 2 kręgowce), - gatunki z Czerwonej Listy Meklemburgii i Brandenburgii (13 bezkręgowców i 45 kręgowców), - gatunki z Dyrektywy Siedliskowej (1 bezkręgowiec), - gatunki z Czerwonej Listy Zwierząt Pomorza Zachodniego (28 kręgowców), - gatunki z konwencji (47 kręgowców).

Prawdopodobną przyczyną zaniżonych liczebności niektórych gatunków bezkręgowców i kręgowców było występowanie niekorzystnych czynników środowiskowych jak niedostateczna ilość zadrzewień śródpolnych, podsychanie śródpolnych oczek wodnych, silne osuszanie terenów podmokłych oraz niska lesistość obszaru miasta.

29 5.8. Istniejące chronione obszary i obiekty miasta Wałcz

5.8.1. Obszar Chronionego Krajobrazu

Ustanowiony Obszar Chronionego Krajobrazu „Pojezierze Wałeckie i Dolina Gwdy” stanowi jednolity system mający powiązania z sąsiednimi województwami. Obszar ten został powołany rozporządzeniem Wojewody Pilskiego nr 5/98 z dnia 15 maja 1998 r. (Dz. Urz. woj. pilskiego nr 13, poz. 83 z 1998 r.) i utrzymany w mocy rozporządzeniem Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 30 marca 1999 r. (Dz. Urz. woj. zachodniopomorskiego nr 7, poz. 71 z póź. zm.) a później rozporządzeniem Nr 4/2005 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 22 marca 2005 r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu. Obecnie podstawą funkcjonowania obszaru jest uchwała Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego nr XXXII/375/09 z dnia 15 września 2009 r. (z późniejszymi zmianami) zmieniona uchwałą nr XXXIV/408/09 z 22 grudnia 2009 r. i uchwałą Nr XLIV/518/10 z dnia 14 września 2010 r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu. Zajmuje zachodnią część miasta Wałcz i zgodnie z opisem jego granic, biegnie do miasta Wałcz od drogi Nakielno-Strączno-Wałcz. W Wałczu wokół wschodniej części jeziora Raduń dochodzi do toru kolejowego Wałcz-Stargard Szczeciński i dalej po granicy miasta dociera do drogi Wałcz-Mirosławiec. Następnie po projektowanej obwodnicy omija Wałcz od północy i na wschód od jeziora Chmiel przechodzi na granicę lasu. Celem i przedmiotem ochrony na wymienionym obszarze jest zarówno ochrona krajobrazu na rozległym obszarze jak i stworzenie powiązań między obszarami o wyższej randze ochrony. Obszar chronionego krajobrazu „Pojezierza Wałeckiego i Doliny Gwdy” cechuje wysoka lesistość i duży udział występujących wód powierzchniowych. Zajmują obszary moreny dennej oraz tereny sandru, które są porozcinane rynnami znacznie podnoszącymi krajobrazową wartość terenu. Występują tu lasy o charakterze kwaśnych dąbrów z bukiem, borów mieszanych, borów sosnowych świeżych, buczyn z sosną w drzewostanie. Prawna ochrona krajobrazu, a także kształtujących go elementów następuje na podstawie różnych przepisów. Krajobraz w myśl przepisów ustawy o ochronie przyrody stanowi element przyrody, którego walory podlegają ochronie a zatem walory krajobrazowe uwzględnia się w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody, uchwały Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego w sprawie obszarów chronionego krajobrazu, obowiązują ograniczenia w zagospodarowaniu terenów, w tym następujące zakazy:

1) zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką; 2) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko; 3) likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych; 4) wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu; 5) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych; 6) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka; 7) likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno- błotnych; 8) lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackie. Zakaz, o którym mowa w pkt 2, nie dotyczy realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko nie jest obowiązkowe i przeprowadzona procedura oceny oddziaływania na środowisko wykazała brak niekorzystnego wpływu na stan obszaru chronionego krajobrazu oraz realizacji tych przedsięwzięć, które uzyskały pozytywną opinię Wojewódzkiej Rady Ochrony Przyrody i Wojewódzkiej Komisji ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko, działających przy wojewodzie. przeprowadzona ocena oddziaływania na środowisko wykazała brak znacząco negatywnego wpływu na ochronę przyrody obszaru chronionego krajobrazu.

31 Zakaz, o którym mowa w pkt 3, nie dotyczy likwidowania zadrzewień śródpolnych: drzew i krzewów do lat 20, oraz gdy stanowią źródło gradacji szkodliwych owadów. Na części obszarów chronionego krajobrazu będących gruntami rolnymi, nie wprowadza się zakazu likwidowania zadrzewień śródpolnych obejmujących: a) drzewa i krzewy do lat 20 niestanowiące siedlisk przyrodniczych w rozumieniu rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. Nr 77, poz. 510), b) drzewa i krzewy stanowiące źródło gradacji szkodliwych owadów Zakaz, o którym mowa w pkt 4, nie dotyczy terenów, dla których udzielono koncesji na wydobywanie kopalin przed dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia. Nie wprowadza się zakazu na części obszarów chronionego krajobrazu, dla których plan zagospodarowania przestrzennego lub studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego przewiduje możliwość lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek i jezior. Na części obszarów chronionego krajobrazu, dla których plan zagospodarowania przestrzennego lub studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego przewiduje możliwość lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych oraz obiektów budowlanych w pasie szerokości 200 m od linii brzegów klifowych oraz w pasie technicznym brzegu morskiego nie wprowadza się zakazu wymienionego w pkt 8.

Ochrona krajobrazu jako elementu składowego przyrody i zarazem środowiska jest także celem regulacji prawnych zawartych w ustawie z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Przepisy art. 1 ust. 2 pkt 1 i 2, art. 2 pkt 1, 2 i 3, art. 10 ust. 1 pkt 2 i 3, ust. 2 pkt 3 oraz art. 15 ust. 2 i 3 dają delegację do określenia w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego polityki przestrzennej lub ustaleń kształtujących ochronę walorów krajobrazowych zgodnie z wymaganiami przepisów szczególnych (w tym szczególnie ustawy o ochronie przyrody), w szczególności w celu kształtowania ładu przestrzennego.

Planowane zagospodarowanie przestrzenne realizowane będzie na gruntach pozbawionych gatunków roślin podlegających całkowitej bądź częściowej ochronie oraz na terenach pozbawionych występowania siedlisk przyrodniczych lub zbiorowisk łąkowych. Zadrzewienia będą objęte ochroną i racjonalną gospodarką, w tym również zieleń szpalerowa - występująca wzdłuż dróg i cieków.

5.8.2. Pomniki przyrody

Dotychczas na terenie miasta Wałcz zarejestrowano i zatwierdzono 7 9 pomników, w tym 6 7 pojedynczych, jedną aleję i jedną grupę drzew pomnikowych. Położone są w jego centralnej części. Zatwierdzone pomniki przyrody reprezentowane są przez: dęby szypułkowe, wiąz polny, lipy szerokolistne i jesion wyniosły. Powołane zostały Uchwałą nr II/s 21/151/96 Rady Miejskiej w Wałczu z dn. 28.08.1996 r.

Tabela 2. Pomniki przyrody na terenie miasta Wałcz L.P. Lokalizacja Opis obiektu Uwagi Uchwała nr II/S 21/151/96 Rady Miejskiej w Wałczu z ul. Nowomiejska, za Dąb szypułkowy; obwód 389 1. dn. 28.08.1996 r., poz. rej. przystankiem PKS. cm. 676, drzewo w dobrej kondycji sanitarnej. Uchwała nr II/S 21/151/96 Rady Miejskiej w Wałczu z Przy skrzyżowaniu ulic Dąb szypułkowy; obwód. 396 2. dn 28.08 1996 r. poz. rej 674, Nowomiejskiej i Zielnej. cm, wysokość ok. 28 m. drzewo w dobrej kondycji fitosanitarnej. Uchwała nr II/S 21/151/96 Rady Miejskiej w Wałczu z Przy skrzyżowaniu ulic Dąb szypułkowy; obwód. 360 3. dn 28.08 1996 r. poz. rej 675, Zielnej i Towarowej. cm, wysokość ok. 28 m. drzewo w dobrej kondycji fitosanitarnej. Uchwała nr II/S 21/151/96 Rady Miejskiej w Wałczu z Wiąz polny, obwód 345 cm, 4. ul. Konopnickiej 11. dn 28.08 1996 r. poz. rej 673, wysokość 33 m. drzewo w dobrej kondycji fitosanitarnej. Zarządzenie nr 29/88 z dn. ul. Dąbrowskiego, na terenie Lipa szerokolistna, obwód 28.11 1988 r., (Dz. Urz.. Woj. 5. posesji Starostwa 332 cm. Pil. Nr 18,poz.125) drzewo o Powiatowego. dobrej kondycji fitosanitarnej. Zarządzenie nr 29/88 z dn. Lipa szerokolistna, obwód 28.11.1988 r., (Dz. Urz. Woj. 6. ul. Dąbrowskiego. 295 cm. Pil. Nr 18,poz.125), drzewo o dobrej kondycji fitosanitarnej. Przy ul. Kościuszkowców, Grupa 5 dębów Uchwała nr II/S 21/151/96 7. naprzeciwko Przychodni szypułkowych, obwody: 335 Rady Miejskiej w Wałczu z Rejonowej. cm; 318 cm; 288 cm; 284 cm; dn. 28.08.1996 r., poz. rej.

33 239 cm. 671. 27 lip o obwodach pni 192 Uchwała nr VI/S XIX/117/12 cm, 229 cm, 186 cm, 178 cm, Rady Miasta Wałcz z dn. 172 cm, 186 cm, 189 cm, 158 31.01.1012 r. cm, 165 cm, 172 cm, 177 cm, Aleja lipowa „Raduń” na 8. 178 cm, 226 cm, 218 cm, 169 działce ewidencyjnej 2612/8 cm, 188 cm, 176 cm, 185 cm, 181 cm, 164 cm, 181 cm, 157 cm, 146 cm, 211 cm 150 cm, 200 cm, 217 cm „Dąb Pokoleń” na działce Uchwała nr VI/S XIX/117/12 dąb szypułkowy o obwodzie 9. ewidencyjnej 4028/1 przy ul. Rady Miasta Wałcz z dn. pnia 292 cm Spokojnej 1 31.01.1012 r. Źródło: Urząd Miasta Wałcz

W stosunku do pomników przyrody zabrania się: 1) wycinania, niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu; 2) zrywania pączków kwiatów, owoców, liści; 3) uszkadzania i zanieczyszczania gleby; 4) zanieczyszczania, zaśmiecania obiektu i terenu wokół niego; 5) wzniecania ognia w pobliżu drzewa; 6) umieszczania tablic i innych znaków, z wyjątkiem przewidzianych w ustawie o ochronie przyrody; 7) dokonywania zmian stosunków wodnych.

5.9. Ekologiczny System Sieci Obszarów Chronionych proponowanych dla miasta Wałcz

Rysunek 1. Krajowa Sieć Ekologiczna ECONET - Polska

Żródło: www.biodiversity-chm.org.pl

Aby zapobiegać dzieleniu przestrzeni i obszarów zielonych na izolowane obszary powstała koncepcja łączenia poszczególnych dobrze zachowanych i wartościowych ekosystemów w całościowe układy jako Ekologiczny System Obszarów Chronionych. Powstał projekt Europejskiej Sieci Ekologicznej oraz Krajowej Sieci Ekologicznej. W ich skład wchodzą:

 obszary węzłowe – są to jednostki wyróżniające się bogactwem ekosystemów i zbliżonym do naturalnego charakterem. Występuje tu różnorodna szata roślinna oraz fauna typowa dla danego ekosystemu w szerokiej gamie gatunków i rodzajów w ich naturalnym otoczeniu. Wokół obszarów węzłowych powstają strefy buforowe określające zasięg powiązań funkcjonalnych i biotycznych w przestrzeni.

 korytarze ekologiczne – są systemem powiązań pomiędzy poszczególnymi obszarami węzłowymi, stanowią rodzaj łącznika, dzięki któremu obszary węzłowe łączą się między sobą w całościowy układ. Mogą one mieć postać: ◦ formy ciągłej, liniowej wyróżniającej się z otoczenia zwiększoną formą użytkowania i gospodarowania, ◦ pasm łączących obszary węzłowe, ◦ układów o formie nieciągłej, ale zachowujących ciągłość funkcjonalną, np. ostoje ptaków.

35  obszary wymagające unaturalnienia – to obszary, które choć straciły swoje walory mogą zostać przywrócone do stanu naturalnego poprzez proekologiczne formy gospodarowania. Jest to ważne dla tworzenia ciągłości systemów.

Obszary węzłowe oraz korytarze ekologiczne mają charakter międzynarodowy lub krajowy. Na terenie kraju z kolei mogą one mieć znaczenie lokalne lub regionalne.

5.9.1. Obszary węzłowe i korytarze ekologiczne Obszarem węzłowym dla kręgowców i bezkręgowców na obszarze miasta Wałcz są jeziora Raduń i Zamkowe. W okresie jesiennym gromadzi się tam większa ilość kaczkowatych, jak: głowienka, łabędź niemy, krzyżówka oraz innych ptaków wodno - błotnych, jak łyska i perkoz dwuczuby. W mieście Wałcz występuje jeden lokalny korytarz ekologiczny zapewniający migracje faunie (bezkręgowce wodne, ichtiofauna, herpetofauna i awifauna), a tym samym przepływ genów między obiektami i obszarami chronionymi w sensie ponadregionalnym. Należy do niego rzeka Piławka z łąkami wzdłuż koryta rzeki.

5.10. Obszary Sieci Ekologicznej Natura 2000 Natura 2000 jest przyjętym przez Unię Europejską systemem ochrony wybranych elementów przyrody, najważniejszych z punktu widzenia całej Europy. System ten nie ma zastępować systemów krajowych, ale je uzupełniać - dawać merytoryczne podstawy do zachowania dziedzictwa przyrodniczego w skali kontynentu. Polega on na wybraniu (według określonych kryteriów), a następnie skutecznym ochronieniu określonych obszarów. Podstawę do wybierania i chronienia obszarów zaliczanych do systemu Natura 2000 stanowią dwie istniejące wcześniej, dyrektywy europejskie (tj. akty prawne wiążące rządy państw Unii): tzw. Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Habitatowa. Zgodnie z tekstem Dyrektywy Siedliskowej UE, NATURA 2000 to spójna Europejska Sieć Ekologiczna obejmująca:  specjalne obszary ochrony (SOO) tworzone dla ochrony naturalnych siedlisk roślin i zwierząt,  obszary specjalnej ochrony (OSO) tworzone w ramach Dyrektywy Ptasiej dla ochrony siedlisk ptaków.

Północne krańce miasta objęte są zasięgiem obszaru specjalnej ochrony Natura 2000 „Puszcza nad Gwdą”( PLB 300012) (granice oznaczono na rysunku zmiany studium załącznik nr 2 i 4).

Opis obszaru (na podstawie standardowej karty informacyjnej): Rozległy kompleks leśny obejmujący w większości bory sosnowe, a na dnie i zboczach dolin – lasy liściaste i mieszane. Silnie urozmaicona, postglacjalna rzeźba terenu przyczynia się do zróżnicowania siedlisk. Wokół jezior (głównie eutroficznych, ale również dystroficznych z cennymi gatunkami i zbiorowiskami roślinnymi) o powierzchni od kilku do kilkudziesięciu ha, utrzymują się rozległe torfowiska niskie, przejściowe i wysokie oraz tereny podmokłe. Jest to również obszar źródliskowy kilku rzek. W obrębie ostoi znajdują się także połacie łąk kośnych; pola orne mają niewielki udział powierzchniowy. Na terenie ostoi zachowały się umocnienia Wału Pomorskiego z lat 1934-1945 (Nadarzyce, Szwecja, Jastrowie) - potencjalne zimowiska nietoperzy. Wartość przyrodnicza i znaczenie: Występuje co najmniej 8 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 5 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Bardzo ważna w regionie ostoja lęgowego lelka, lerki i dzięcioła czarnego. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6) następujących gatunków ptaków: dzięcioł czarny, gągoł, kania czarna (PCK), kania ruda (PCK), lelek, lerka, nurogęś, puchacz (PCK) i rybołów (PCK). Rozległy kompleks leśny z dobrze zachowanymi naturalnymi zbiorowiskami wodno- błotnymi; stanowiska rzadkich i zagrożonych gatunków zwierząt i roślin naczyniowych. Bogata flora mszaków i roślin naczyniowych. Jedno z 5 wolno żyjących stad żubra w Polsce (ok. 25 os.). Czyste nizinne rzeki - dopływy Gwdy (Płytnica, Rurzyca i Piława) o charakterze "pstrągowym". Częste jest występowanie dobrze wykształconych rozległych kompleksów źródliskowych ze specyficzną szatą roślinną. Cenne lasy liściaste (głównie buczyny), z licznymi oczkami wytopiskowymi w okolicach miasta Wałcz (Bukowina).

5.11. Obszary i obiekty chronione na podstawie innych przepisów

5.11.1. Obszary i obiekty chronione na podstawie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz ustawy o lasach

Zgodnie z ustawą z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych( Dz.U. z 2004 r. Nr 121 poz. 1266 ze zm.) obejmuje się ochroną grunty rolne wysokich klas pozostawiając je w użytkowaniu rolniczym. Na cele nierolnicze można przeznaczyć wysokiej klasy grunty tylko w uzasadnionych szczególnymi względami przypadkach (prowadzenie

37 infrastruktury technicznej, zabudowa siedliskowa, wypełnienie struktury przestrzennej osady). Obecnie obowiązująca ustawa (po nowelizacji) wyłączyła ochronę gruntów rolnych w granicach administracyjnych miasta. Lasy ochronne Lasy zlokalizowane na terenie miasta w całości są lasami ochronnymi występującymi jako lasy w granicach administracyjnych miast oraz lasami nasiennymi. Ich funkcją jest spełnianie zadań ogólnospołecznych, a zwłaszcza glebochronnych, wodochronnych, klimatycznych, rekreacyjno-zdrowotnych i estetyczno-krajobrazowych. Produkcja surowca drzewnego w tych lasach powinna być prowadzona w sposób zapewniający spełnianie przede wszystkim głównej funkcji, do jakiej są one przeznaczone bądź trwale, bądź w określonym czasie.

5.11.2. Obszary chronione na podstawie ustawy – Prawo wodne

Główne zbiorniki wód podziemnych Miasto Wałcz znajduje się w zasięgu zbiornika międzymorenowego GZWP Nr 125 Wałcz-Piła, które zostały zaliczone do obszarów wysokiej ochrony (OWO) z wyjątkiem obszaru wokół ujęcia wody w Pile oraz zbiornika Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, które zakwalifikowano do obszarów najwyższej ochrony (ONO).

6. HISTORYCZNO - KULTUROWE UWARUNKOWANIA ROZWOJU PRZESTRZENNEGO

W związku ze skąpością materiałów i źródeł historycznych przyjęto w studium treść opracowania dotychczasowego studium.

6.1. Krótki rys historyczny

O najdawniejszym osadnictwie w okolicach miasta Wałcz świadczą grodziska z okresu wczesnośredniowiecznego, z których najbliższe obecnemu miastu leży na północno- zachodnim brzegu jeziora Raduń. XII w . - istnienie osady rybackiej o nazwie Wolczen. 1249 r. - pierwsza pisana wzmianka historyczna, wieś zostaje darowana zakonowi Templariuszy, którzy budują tu kościół. (w źródłach - nazwa Kron, Cron, Krono). po 1296 r. - po śmierci króla Przemysława II - omawiane tereny odłączone zostały od Polski na rzecz Brandenburgii. 1303 r. - obok starszej miejscowości Wolczen zostało założone miasto Wałcz.

Margrabiowie brandenburscy Otton, Konrad, Jan i Waldemar zezwalają rycerzom Ulrichowi de Schöning i Rudolfowi de Liebenthal na założenie nad jeziorem miasta o nazwie Arneskrone. Miasto zostało hojnie uposażone, m.in. własność miasta stanowiły obydwa przyległe jeziora: Raduń i Zamkowe. XIV w. - odzyskany przez Kazimierza Wielkiego skrawek ziem polskich między Drawą i Gwdą, aż do początku panowania Władysława Jagiełły, pozostawał w luźnym związku z Polską. Dopiero w 1391 r. nastąpiło ostateczne włączenie go do województwa poznańskiego. Odtąd Wałcz stał się stolicą całego regionu i ze względu na swe nadgraniczne położenie był pod specjalną opieką króla. Miasto zostało otoczone obwarowaniami drewniano-ziemnymi (wały, rowy, palisady). Najprawdopodobniej też w tym czasie zbudowany został zamek, na którym Kazimierz Wielki osadził swego starostę. 1378 r. - w wyniku walk między szlachtą pomorską a wielkopolską miasto zostało całkowicie zniszczone.

1407 r. - najazd Krzyżaków na miasto i zamek. Pożar i zniszczenie miasta. 1426 r. - wizyta w Wałczu króla Władysława Jagiełły.

39 1458 r. - w okresie wojny trzynastoletniej, prowadzonej przez króla Kazimierza Jagiellończyka z Zakonem, miasto i zamek przeszły na krótko w ręce Krzyżaków. 1466 r. - po pokoju toruńskim ustały wojny i przemarsze wojsk, dla miasta nastąpił okres sprzyjający rozwojowi. Wałcz pozostaje miastem królewskim pod zarządem starostów, lokowanym na prawie magdeburskim. W XV w. Wałcz należał do największych miast w tej części kraju, w skali Wielkopolski był zaliczany do miast średniej wielkości.

1524 r. - król Zygmunt Stary wyznaczył Wałcz jako stację celną dla handlu bydłem; istnieją dokumenty, że w początkach XVI w. przez Wałcz pędzono duże stada wołów na zachód Europy. 1546 r. - potwierdzenie praw miejskich przez Zygmunta I Starego. 1554 r.- król Zygmunt August utworzył w Wałczu urząd grodzki, starostowie otrzymali prawa do prowadzenia wpisów do ksiąg wieczystych oraz do sprawowania na zamku wałeckim sądów. XVI w. - urząd starosty wałeckiego sprawowali Górkowie, jeden ze znaczniejszych rodów magnackich Wielkopolski. Utworzenie w Wałczu urzędu grodzkiego wpłynęło dodatnio na ożywienie życia gospodarczego w całym regionie. Wałcz stał się ośrodkiem administracyjnym, sądowym, a także handlowym obszernego powiatu, a wkrótce również centrum kulturalnym. w XVI w. był przede wszystkich miastem o charakterze rolniczym. Rozwinęło się także rzemiosło, głównie sukiennictwo i płóciennictwo oraz krawiectwo, powstał również cech kuśnierzy i szewców. Część mieszczan wałeckich trudniła się w okolicznych lasach bartnictwem. 1577 r. - potwierdzenie praw miejskich przez króla Stefana Batorego, pożar miasta. 1584 r. - ponowny pożar miasta 1589 r. - potwierdzenie praw miejskich przez króla Zygmunta III. ok. 1590 r.- napotykając na opór mieszczan wałeckich, nie chcących się podporządkować rozporządzeniom królewskim, starostowie wałeccy wykorzystali podmiejskie grunta starościańskie i założyli na wschód od starego miasta przedmieście. Pierwszy przywilej nowomiejski wydał starosta Gostomski. 1590 r. - pożar drewnianego kościoła św. Mikołaja i rozpoczęcie w tym miejscu przez Luteranów budowy nowego.

pocz. XVII w. - budowa ratusza zlokalizowanego pośrodku rynku. (ulega on zniszczeniu w 1841 r.) 1613 r. - nowa intensywnie rozwijająca się osada była nazywana Przedmieściem i miała własnego burmistrza. Osadnicy Przedmieścia pochodzili ze wsi lub z biednego pospólstwa, byli to prawie wyłącznie Polacy, z domieszką Żydów i Szkotów. Właściwe miasto Wałcz, zakładane w okresie przynależności do Marchii Brandenburskiej było bardziej zniemczone. 1618 r. - miasto objęte zostało falą reformacji i licznych sporów religijnych. Do walki z protestantami na zaproszenie starosty Jana Gostomskiego gorliwego katolika - przybyli do miasta Wałcz jezuici. Starosta osadził ich na plebanii i bogato uposażył, zapisując 400 złotych polskich czynszu oraz wolny połów w jeziorach i wyrąb drzewa w lasach starościańskich. 1633 r. - pod opieką starostów Przedmieście bujnie się rozwijało. Gdy zdziesiątkowała je zaraza, starosta wałecki Melchior Weyher nadał mu pełne prawa miejskie, potwierdzone następnie przez króla Władysława IV. Ponadto starosta nadał nowemu miastu prawo odbywania cotygodniowego targu w każdą sobotę. Wydanie tego przywileju przekształciło dotychczasowe Przedmieście w tzw. Nowe Miasto Wałcz, równe wobec prawa ze Starym Miastem. 1658 r. - prawne połączenie obu Miast. Przed zjednoczeniem oba miasta Walcz pieczętowały swe dokumenty herbem wyobrażającym trzy odwrócone snopki na ozdobnej tarczy. Obecne godło miasta - na niebieskim tle złota korona, pod nią gwiazda oraz

skrzyżowany srebrny miecz i złota palma - pochodzi z 1658 roku (data połączenia

obu miast), i na pieczęciach ma w otoku łaciński napis SIGILLUM CIVITATIS UNITAE WALCENSIS (pieczęć zjednoczonego miasta Wałcz), a w środku przy koronie (będącej symbolem niemieckiej nazwy miasta: Krone) występują na zmianę dwa łacińskie napisy: IUSTITIA PURIFICAT (sprawiedliwość oczyszcza) bądź IUSTITIA PACIFICAT (sprawiedliwość przynosi pokój). Godło to przechodziło w XVIII w. różne drobne zmiany i uzupełnienia, ale ostatecznie utrwalił się wzór będący do dziś w użyciu. 1662 r.- otwarcie szkoły jezuickiej, później nazwaną "Atenami Wałeckimi". Możny zakon jezuitów stanowił niemałą potęgę w Polsce w XVI-XVIII w. Początkowo jezuici zajmowali się działalnością duszpasterską. W 1651 r. miasto ofiarowało zakonowi "Górę Mniszą" (nazwa powstała zapewne od mnichów - jezuitów), czyli górujące

41 nad jeziorem Raduń wzniesienie u północno-zachodniego krańca miasteczka. Ponieważ początkowo jezuici nie chcieli zgodzić się na pewne warunki dołączone do tej darowizny, a potem nastały niespokojne czasy wojny szwedzkiej, dopiero w 1662 r., czyli blisko 45 lat po przybyciu do miasta Wałcz, przenieśli się do nowej siedziby i w tym samym roku otworzyli szkołę. Na przeszkodzie dalszemu rozwojowi szkoły stało jednak niezbyt korzystne położenie zakładu, ponieważ Górę Mniszą oddzielał od śródmieścia szeroki pas mokradeł nad Młynówką. Uczniom i nauczycielom dokuczały zwłaszcza jesienne szarugi i roztopy na wiosnę. Wysuwając to jako argument, jezuici rozpoczęli starania o powrót do miasta. 1671 r.- jezuici otrzymali obszar, zwany Górą Rybią lub Burmistrzowską, w samym nieomal centrum miasteczka został wzniesiony szybko drewniany budynek kolegium oraz zabudowania mieszkalne i gospodarcze. 1676 r. - pożar rynku. 1683 r. - poświęcenie kościoła św. Mikołaja wybudowanego po spaleniu się poprzedniego. 1703 r. - wzrost liczby wychowanków skłonił zakon jezuicki do wybudowania nowego gmachu szkolnego. Była to również budowla drewniana i stanęła w tym samym miejscu, co obecnie stojący budynek Zespołu Szkół Nr 1. 1707 r. - podczas wojny północnej i przemarszu obcych wojsk (rosyjskich i szwedzkich) wystąpiła w Wałczu epidemia zarazy. Zaraza ta osiągnęła swój szczyt w latach 1709 - 1710 i wygasła dopiero w 1711 r. W Wałczu i okolicy zmarło około 2000 osób, a Wielkopolska straciła 1/3 swego zaludnienia. Urząd grodzki przeniesiono czasowo do Dobina. Podczas wojen połowy XVII i początku XVIII w. (tzw. wojny szwedzkie) najbardziej ucierpiały zwłaszcza małe miasteczka, pozbawione ochrony, a także słabe ekonomicznie, które nie były wstanie szybko się odbudować. Pożary wojenne niszczyły drewnianą zabudowę miast; rekwizycje i kontrybucje oraz pospolite rabunki odbierały mieszczanom majątki. Powodowane wojnami zarazy wyludniały miasta. Większość małych miasteczek przybierała w tym czasie wygląd osiedli rolniczych. Należał też do nich Wałcz. Wałcz - siedziba urzędu grodzkiego, który przed wojnami szwedzkimi przeżywał okres pomyślności i rozwoju, spadł po tych wojnach do rzędu małej, wyludnionej mieściny. XVIII w.- źródła wymieniają jako główne zajęcie mieszczan wałeckich, obok uprawy roli, warzenie piwa. 1733 r. - pożar miasta, spłonęła dzielnica żydowska i 70 domów wraz z plebanią.

1772 r. - w wyniku pierwszego rozbioru Polski - Wałcz przeszedł pod panowanie pruskie i został stolicą rozległego powiatu, obejmującego łącznie 11 miast (m. in. Chodzież, Czarnków, Piłę i Trzciankę). 1775, 1779 r. - miasto zniszczone zostaje przez pożary. 1781 r. - przemianowanie szkoły jezuickiej na "Gimnazjum Królewskie" (językiem wykładowym pozostał język polski) 1798-1805 r.- budowa nowego gmachu Gimnazjum - inicjatorem budowy był wykładowca i miejscowy proboszcz J. Dalski. 1827, 1836 r. - miasto ponownie zniszczone zostaje przez pożary. 2 poł. XIX w.- szczególnie po1871 r. (wygrana wojna Prus z Francją) w Wałczu począł podnosić się poziom cywilizacyjny i rozpowszechniały się nowe wynalazki. Wykładnikiem postępu cywilizacyjnego w miastach było pojawienie się takich udogodnień i urządzeń jak wodociągi, gaz i prąd elektryczny, brukowanie ulic, przebudowa drewnianych domów na murowane, publiczny nadzór nad higieną, warunkami sanitarnymi itp. W Wałczu niewątpliwe zasługi w tej dziedzinie położył burmistrz Teodor Müller, przybyły tu ze Szczecinka, którego kadencja przypada na wyjątkowo długi okres 1875 - 1919. W tym okresie powstała w mieście większość urządzeń publicznego użytku. 1853 r. - budowa szpitala - lecznicy na tzw. Polu Strączyńskim (rozbudowa - 1894 i 1904 r.) 1865 r. - budowa nowego kościoła parafialnego p.w. św. Mikołaja w miejscu dawnej świątyni konstrukcji szachulcowej z XVII w. Do nowego kościoła przeniesiono paramenta kościelne i stare dzwony z lat 1695, 1672 i 1751. Najstarszy z dzwonów, pochodzący z okresu panowania króla Jana Kazimierza i "potopu" szwedzkiego, wydzwania godziny wieżowego zegara. 1886 r. - budowa rzeźni miejskiej i wprowadzenie przymusu rzeźnego, dzięki czemu zaprzestano zanieczyszczać ulice i podwórza odpadkami. 1890 r. - budowa budynku obecnego ratusza usytuowanego w pierzei rynku. 1864 r. - otwarta została stacja telegraficzna (z siecią poczty konnej Wałcz połączony już był w k. XVIII w.). 1852 r. - miasto otrzymało oświetlenie naftowe (20 lamp). 1881 r. - uruchomiono pierwszą linię kolejową z miasta Wałcz do Piły. W latach następnych zaczęły kursować pociągi do Kalisza Pomorskiego (1888 r.), Złocieńca (1899 r.), Krzyża (1904 r.) i Złotowa przez Ptuszę. 1899 r. - oświetlenie miasta żarówkami elektrycznymi.

43 Liczba ludności w XIX w. w Wałczu kształtowała się w następujący sposób: w 1783 r. - 1448, w 1804 r. - 2423, w 1826 r. - 2732, w 1849 r. - 4180, w 1875 r. – 6064, w 1910 r. – 7673. Jak widać z powyższych danych Wałcz od połowy XIX w. zdołał się wysunąć na czoło wśród miast powiatu wałeckiego (Człopa, Mirosławiec, Tuczno, Jastrowie) i odtąd rozwijał się stosunkowo najszybciej. Wpłynęły na to rozmaite przyczyny, a więc centralne położenie miasta jako stolicy powiatu, skupienie tutaj wszystkich urzędów i części sądów, kilku szkół, oraz stacjonowanie dużego garnizonu wojskowego. 1919 r.-Traktat Wersalski nie przyznał miasta Wałcz Polsce, wszedł on w skład Marchii Granicznej.

6.2. Charakterystyka i historyczny układ przestrzenny miasta

Rozwój przestrzenny miasta. Wybór miejsca na zbudowanie miasta Wałcz dokonany został niezwykle starannie. Zdecydowano się zbudować je na wzgórzu z natury trudno dostępnym i obronnym, na wąskim przesmyku między jeziorami Raduńskim i Zamkowym. Od północnego zachodu wzgórze otoczone było Jeziorem Raduńskim, którego poziom był wyższy od obecnego o około 2 m, (w ciągu XIX w. dokonano dwukrotnie obniżenia jego tafli). Od południowego wschodu dostępu do miasta broniło Jezioro Zamkowe. Prawdopodobnie między obu jeziorami istniało kiedyś połączenie w najwęższym miejscu, dziś jeszcze stanowiącym wyraźne obniżenie terenu. Na północ od wzgórza rozciągała się bagnista dolinka, którą płynie i obecnie odpływ z Jeziora Raduńskiego - nazywany Młynówką. Pierwotnie skręcał on na południe, gdzie dołączał do niego odpływ z Jeziora Zamkowego, następnie szerokim łukiem płynął na północ i wpadał do rzeki Piławki. W tak naturalnie zakreślonych granicach usytuowane zostało średniowieczne miasto Wałcz. Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi miasta był przechodzący przez wzgórze szlak handlowy ze wschodu na zachód. Do jego przebiegu nawiązywał plan miasta. Rozplanowanie przestrzenne średniowiecznego miasta Wałcz wykazuje również dużą zależność od warunków terenowych panujących na wzgórzu. Tym tłumaczą się krzywizny w biegu poszczególnych ulic. Powstał pierścieniowy układ przestrzenny z centralnie usytuowanym prostokątnym rynkiem, przez którego południową część przechodził wspomniany szlak. Pośrodku rynku stanął ratusz. W południowej pierzei usytuowany był kościół. Sądząc ze wzmianki o uposażeniu kościoła wałeckiego, stanął on zapewne wkrótce po lokacji miasta w 1303 r.

Proboszcz wałecki występuje jako świadek w dokumencie z roku 1314 r. Do połowy XIX w. kościół był budowlą drewnianą, zapewne kilkakrotnie w ciągu wieków zmienianą. Zachowane wzmianki źródłowe wspominają o bramie Wysokiej po zachodniej stronie miasta oraz o bramie Młyńskiej na wschodzie. Pierwsza stała zapewne w pobliżu połączenia obu jezior. Brama Młyńska natomiast znajdowała się prawdopodobnie w pobliżu dzisiejszego budynku Liceum Ogólnokształcącego, na skrzyżowaniu obecnych ulic Kościuszkowców i Kilińszczaków. Obwarowania miasta dopełniały palisady. Zamek średniowieczny, którego ruiny przetrwały do końca XVIII w., stał u nasady półwyspu nad jeziorem Zamkowym, prawdopodobnie w okolicy obecnego budynku sądu. Brak dokładnych badań terenowych uniemożliwia dokładną jego lokalizację. Na przestrzeni XVI w. Wałcz znacznie się rozwinął. Napotykając na opór mieszczan wałeckich, nie chcących się podporządkować rozporządzeniom królewskim, starostowie wałeccy wykorzystując podmiejskie grunta starościńskie założyli przedmieście. W 1633 r. nowa osada była nazywana Nowym Miastem i miała własnego burmistrza. Zabudowania Nowego Miasta sytuowały się na wschód od Starego Miasta wzdłuż głównego szlaku komunikacyjnego, za mostem zwodzonym w miejscu, gdzie dziś jest skrzyżowanie ulic Kościuszkowców i Kilińszczaków. Rozprzestrzeniały się głównie wzdłuż tych ulic, jak również wzdłuż obecnych ulic Tęczowej, Złotej i Pocztowej. W kierunku północnym zabudowania układały się w zaczątek nowych ulic. Była to dzielnica żydowska (dziś. ul. Tęczowa), znajdował się tu żydowski cmentarz oraz synagoga. Nieco dalej na północny zachód usytuowany był folwark jezuicki oraz należące do niego pola. Nowe Miasto - choć w okresie największego swego rozkwitu w XVII w. zamieszkałe głównie przez rzemieślników - wyrosło z osady pół-wiejskiej, dlatego też do każdego stojącego domu przylegała obszerna działka ziemi. Zabudowania nowomiejskie, a tym samym i miasta jako całość, kończyły się u rozwidlenia dróg do Jastrowia i Piły (okolice obecnego kina, przy ul. Południowej). Od tego miejsca w kierunku północnym, wzdłuż dzisiejszej ul. Kościuszki, stały jedynie stodoły oraz znajdowały się mieszczańskie ogrody. Z Nowego Miasta obecną ul. Pocztową można było przez zwodzony mostek, u styku Młynówki z Jeziorem Zamkowym, przejść na teren folwarku starościńskiego usytuowanego na półwyspie. Prócz zabudowań folwarcznych nie było tu prawie żadnych innych budynków. Teren w tej okolicy był bardzo podmokły. U nasady półwyspu, tuż nad brzegiem jeziora, wznosił się stary spichlerz solny, (okolica dzisiejszego kościoła p.w. św. Antoniego).

45 W XVIII w. nie istniała już fosa, czyli należące w dawnych wiekach do systemu obronnego miasta połączenie między obu jeziorami, (dziś widoczne jest jeszcze obniżenie terenu), tu kończyły' się zabudowania miejskie, a dalej - do rozwidlenia dróg do Chwiramu i Człopy (tzn. okolicy dzisiejszego szpitala) stało mnóstwo stodół. Miejsce to zwano Polem Strączyńskim. Stodołami obudowana była też obecne ulica Okulickiego i jej powstające bocznice, aż do rozwidlenia na dwie drogi w kierunku Kłębowca i Mirosławca. Po obu stronach drogi ciągnęły się też ogrody. Na Górze Mniszej, przylegającej aż do samego jeziora Raduń, która początkowo w XVII w. należała do Zakonu Jezuitów, założono w drugiej połowie XVIII w. cmentarz. Cmentarz ten podzielony był na dwie równe części, na jednym chowano Polaków, a na drugim Niemców. W XVIII w. środkiem wieloboku Starego Miasta był nadal rynek. W centrum usytuowany był drewniany piętrowy ratusz z wieżą zegarową, zbudowany po 1683 r. W sto lat później budowla ta wymagała już bardzo poważnego remontu. Po zajęciu miasta Wałcz przez wojska pruskie w ratuszu urządzono kaplicę protestancką. Ratusz spalił się wraz z całym archiwum miejskim w 1841 r. W tym czasie z rynku wychodziły wszystkie istniejące do dziś ulice. Stare Miasto przecinała główna, istniejąca od początku istnienia osady, arteria przelotowa - dzisiejsza ulica Kilińszczaków - dzieląc je na dwie prawie równe części. W części północnej drugą po ratuszu najokazalszą budowlą było drewniane, wzniesione w 1703 r. kolegium jezuickie, które otaczał obszerny, porośnięty drzewami plac. Stało tu też kilka budynków gospodarczych. Po stronie południowej jakby przedłużenie rynku stanowił - do dziś istniejący plac kościelny z kościołem parafialnym, zbudowanym z drewna ok.1624 r. (po pożarze w 1621 r.). Za kościołem stały: dom wikariuszy i nauczycieli szkolnych oraz plebania. Mimo, iż miasto (zwłaszcza Stare) miało dość ścisłą zabudowę, to jednak wiele placów budowlanych było pustych - widoczny znak pożarów. W 1772 r. liczono takich pustych placów 61 na ogólną liczbę 205, a ludność miasta Wałcz wynosiła w tym czasie 1155. Wałcz był do końca XVIII w. tj. do czasu zbudowania dzisiejszego gmachu Kolegium Jezuickiego, miastem wyłącznie drewnianym. Z drewna były ratusz, kościół i urząd starościński. Przy takim sposobie budowania domów w mieście: z drewna, krytych gontem lub słomą nie dziwi wielka liczba pożarów. Wałcz był niszczony przez pożary w latach: 1378, 1407, 1577, 1584, 1621, 1676, 1706 (Nowe Miasto i dzielnica żydowska), 1711, 1733, 1779, 1824, 1827, 1836. W 1798 r. - podjęto decyzję o zburzeniu drewnianego budynku Kolegium Jezuickiego i budowie nowego, murowanego. Gmach - o prostej, klasycystycznej bryle, wznoszono przez

parę lat. Jeszcze w 1803 r. nie był zupełnie wykończony. Znalazło się w nim 12 dużych i parę mniejszych pomieszczeń oraz kaplica. W latach1880 - 1881 poszerzono okna i dodano aulę. W Wałczu była to pierwsza murowana budowla, stanowiąca również i obecnie dominantę architektoniczną w zabudowie miasta. Następną poważną inwestycją w mieście była budowa siedziby magistratu. Kiedy w 1841 r. spalił się stojący na środku rynku stary, drewniany ratusz z końca XVII w., postawiono nie odbudowywać go na dawnym miejscu, lecz usytuowano go we wschodniej pierzei rynku, na narożniku dzisiejszej ulicy Kilińszczaków. Fundamenty tego ratusza okazały się jednak za słabe i kiedy mury poczęły się rysować, zburzono i rozebrano gmach. Nowy ratusz - obecna siedziba Urzędu Miasta - powstał w1890 r. Na planie miasta z 1810 r. widoczny jest jeszcze podział na Stare i Nowe Miasto, choć prawie od półtora wieku tworzyły one już jeden organizm. Obie części miasta oddzielały dwa równoległe koryta Młynówki, która stanowiła północną granicę ścisłej miejskiej zabudowy Starego miasta Wałcz. Następnie skręcała na południe otaczając posesję Kolegium Jezuickiego i dochodząc nieomal do Jeziora Zamkowego zawracała na północ. Ze Starego do Nowego Miasta wiódł widoczny na planie most - w tym czasie już nie zwodzony - a między obu korytami Młynówki biegła droga zwana Ścieżką Poetów. Dopiero obniżenie lustra wody w jeziorze w 1865 r. pozwoliło uregulować brzegi Młynówki, osuszyć plac przed obecnym budynkiem Zespołu Szkół Zawodowych, założyć skwer i promenadę. Młynówkę przecinającą dotąd miasto na dwie połowy (Stare i Nowe Miasto) skierowano na północny-wschód, zakryto i na miejscu starego koryta oraz dawnej "Ścieżki Poetów" wytyczono obecną ulicę Kościuszkowców. Ustępująca w jeziorze woda odsłoniła skrawek wybrzeża, na którym później założona została aleja spacerowa do Bukowiny. Początkowo aleja taka istniała wzdłuż Szosy Strączyńskiej. Zagospodarowaniem Bukowiny interesował się magistrat .wałecki już od 1852 r., kiedy przewidziano pewną sumę na zakładanie w tym lasku dróżek i plantacji. W parę lat później powstała tu pierwsza gospoda, w 1897 r. otwarto muszlę koncertową. W połowie XIX w. najbardziej zaprzątała uwagę ówczesnych "ojców miasta" budowa szpitala - lecznicy. Po długich debatach wzniesiono go w roku 1853 na Polu Strączyńskim przed Wysoką Bramą czyli przy dzisiejszej ulicy Zdobywców Wału Pomorskiego. Szpital miał 30 łóżek, a zarządzany był przez jednego pielęgniarza i jego żonę. W roku 1894 dobudowano doń mały szpitalik zakaźny. W początkach XX w. sprawa szpitala znowu stanęła na porządku dziennym, ponieważ o leczenie starali się mieszkańcy całego powiatu i zakład

47 był stale przepełniony. W roku 1904 dokonano rozbudowy wznosząc dzisiejsze skrzydło zachodnie (od strony cmentarza). Na początku XX w. szkoły ewangelicka, katolicka mieściły się w zrujnowanym budynku, a żydowska - w domu prywatnym. Z inicjatywy burmistrza Müllera magistrat podjął decyzję o budowie nowego gmachu szkolnego. Prace budowlane podjęto na placu należącym częściowo do byłego cmentarza (dzisiejsza ulica Konopnickiej). Otwarcie szkoły zbudowanej według konkursowego projektu nastąpiło l października 1905 r. W tym czasie powstały również w Wałczu inne szkoły: seminarium nauczycielskie (1887 - 1905 r.) oraz szkoła budowlana (1870 -1904 r.). Średnią szkołę rolniczą przeniesiono w 1926 r. do nowego gmachu przy ul. Południowej. Wiele uwagi wymagał wygląd samego śródmieścia, zeszpeconego najprzeróżniejszą zabudową, licznymi stodołami, szopami drewnianymi itp. Od 1875 r. magistrat wykupywał te zabudowania; brukowano ulice. Pierwsze chodniki z krawężnikami pojawiły się w 1884 r. Wzrastające w ludność miasto poczęło się rozbudowywać, a główne kierunki tej rozbudowy prowadziły na północ, w kierunku rozwidlenia dróg do Kłębowca i Mirosławca, oraz na północny-wschód. Na krótko przed rokiem 1914 zbudowane zostały w Wałczu koszary dla nowego garnizonu (piechoty), obecnie rejon ulic J. Piłsudskiego i Wroniej. W dwudziestoleciu międzywojennym rozszerzono i zmodernizowano w Wałczu istniejącą sieć wodociągową, kanalizacyjną i elektryczną. Ulice miasta otrzymały nowe brukowane nawierzchnie. Ludność miasta Wałcz wzrosła o ok. 3000, co spowodowało ostry kryzys mieszkaniowy. Prócz budownictwa prywatnego, które objęło przede wszystkim północno-wschodnie peryferia miasta (w kierunku linii kolejowej i dworca), oraz wojskowego (osadzenie w Wałczu w1935r. silnego garnizonu) domy mieszkalne wznoszone były także przez spółdzielnie mieszkaniowe oraz przez zarząd powiatowy i miejski. Władze niemieckie udzielały kredytów na budownictwo zwartych osiedli mieszkaniowych. Nowe kolonie domków jednorodzinnych i wielorodzinnych, kontynuując kierunek rozwoju miasta z początku XX w., powstawały przy szosach wylotowych w stronę Mirosławca i Kłębowca. W 1936 r. zaczęto budowę takiego osiedla planowanego na 1000 mieszkańców między dworcem Raduńskim a Szosą Mirosławiecką.

Charakterystyka historycznej zabudowy. Nie zachował się w Wałczu żaden obiekt świadczący o jego dawnej metryce. Wcześniej wznoszone budynki konstrukcji drewnianej często padały ofiarą pożarów. Dopiero

na przestrzeni XIX w. następowała stopniowa zamiana dawnej zabudowy drewnianej domami murowanymi z cegły. Najstarszymi zabytkami w mieście są budynek dawnego Kolegium Jezuickiego oraz usytuowany obok spichlerz. Obiekty te wzniesione zostały na przełomie XVIII i XIX w. (1798-1805 r.). Gmach Kolegium, którego przebudowy (2 poł. XIX w.) i remonty pozbawiły częściowo pierwotnego wystroju architektonicznego, utrzymany jest w skromnym stylu klasycystycznym. W Kolegium mieści się obecnie Zespół Szkół Nr 1. Spichlerz należący do budynków gospodarczych szkoły został przebudowany i pełni funkcję domu mieszkalnego. Duże fragmenty zabudowy miasta pochodzą z 2 poł. XIX w. i pocz. XX w. Zachowane zostały wszystkie obiekty użyteczności publicznej wzniesione w tym czasie. Okazałe budynki dworca (k. XIX w.) i poczty (1895 r.), szkoły: żeńskie seminarium nauczycielskie (1887-1905 r.) - obecnie Zespół Kolegiów Nauczycielskich, szkoła budowlana (1870-1904 r.) - obecnie Zespół Szkół Budowlanych, szpital (1900 r.) oraz kościoły: parafialny p.w. św. Mikołaja (1863-1865 r.) i nowy zbór protestancki (19021907 r.) - obecnie p.w. św. Antoniego, zbudowane zostały z użyciem form neogotyckich. Szczególnie budynek poczty wyróżnia się ciekawą bryłą oraz dekoracyjnym opracowaniem elewacji: zróżnicowane kolorystycznie pasy ceglane, płaskorzeźbione symbole pocztowe. Do dominant architektonicznych miasta należy również szkoła przy ul. M. Konopnickiej, jej monumentalny gmach wzniesiony został z użyciem form neorenesansowych, z ozdobnymi, kutymi w piaskowcu portalami i obramieniami okien. Zachowana dawna zabudowa centrum miasta utrzymana jest w zasadzie w jednolitej szacie stylowej. Dominuje typ niskiej jedno, niekiedy dwupiętrowej kamienicy czynszowej, z elewacją frontową ozdobioną, niekiedy bogato, eklektycznym detalem architektonicznym. W tej konwencji architektonicznej utrzymany jest również gmach ratusza. Budowla wzniesiona w 1890 r., narożna, o ciekawej urozmaiconej bryle, zwieńczona jest metalowym hełmem z latarnią. W historycznej zabudowie miasta Wałcz obok zwartej zabudowy, występują również wille miejskie otoczone niewielkimi ogrodami. Bogato zdobione eklektycznym detalem architektonicznym wille zachowane zostały przede wszystkim na północny-wschód od centrum staromiejskiego, przy ulicach: Dąbrowskiego i Spokojnej oraz dalszej części ul. Zdobywców Wału Pomorskiego i Wojska Polskiego. Skromniejsza architektura mieszkalna reprezentowana jest przez typ parterowego domu nakrytego wysokim dachem dwuspadowym, z kalenicą równoległą do ulicy. Skromne elewacje ozdobione są niekiedy prostym detalem: opaski okienne i drzwiowe, gzymsy,

49 wsporniki. Często zachowana bywa oryginalna, ozdobna stolarka okienna i drzwiowa. Pojedyncze tego typu domy zachowane zostały w wielu miejscach miasta Wałcz. Najliczniej występują przy ulicach: Piastowskiej i Staszica oraz w południowej części miasta, na półwyspie na jeziorze Zamkowym przy ul. Orlej. Również w tej części miasta, przy ul. Pocztowej nr 14 znajduje się jeden ze starszych domów mieszkalnych (k. XVIII w.) - klasycystyczny parterowy dworek z trójkolumnowym portykiem, nakryty wysokim dachem naczółkowym, obecnie mieszczący Muzeum Ziemi Wałeckiej. Odrębnym akcentem architektonicznym w historycznej zabudowie miasta Wałcz jest zabudowa mieszkalna powstała w okresie międzywojennym. Zabudowa ta, zachowana w bardzo dobrym stanie, występuje głównie w północnej i wschodniej części miasta, w kierunku linii kolejowej. Zwarte zespoły wielorodzinnych domów mieszkalnych usytuowane są przy ulicach: Przedmiejskiej, E. Plater, J. Piłsudskiego, części ul. Robotniczej oraz w okolicy dworca kolejowego - przy ul. Dworcowej. Jednolite opracowanie elewacji charakteryzuje się modernistyczną prostotą detalu, występują: ceglane opaski okienne i drzwiowe, gzymsy, stolarka okienna z drobnymi szczeblinowymi podziałami. Przy ul. l-go Maja usytuowany jest duży zespół domów jednorodzinnych otoczonych niewielkimi ogródkami. Występuje powtarzający się typ domu wolnostojącego lub bliźniaka, nakrytego wysokim dachem dwuspadowym. U zbiegu ulic l-go Maja i ul. Kościuszki zachowany jest ciekawy układ pięciu analogicznych domów mieszkalnych, połączonych ze sobą arkadowymi łącznikami, w głębi obszernego podwórza zachowany został również budynek gospodarczy. Podobne osiedla domów jednorodzinnych występują w rejonie ulic: Okrężnej -Ogniowej- Wilczej, Pożarnej -Żeromskiego-Żabiej oraz Piaskowej -Chełmińskiej -Poznańskiej. W Wałczu znajdują się obecnie trzy zabytkowe cmentarze. Wszystkie położone są w południowo-zachodniej części miasta. Cmentarz ewangelicki przy al. Zdobywców Wału Pomorskiego, założony został w I połowie XIX w. Posiada czytelny układ pierwotnego rozplanowania, nagrobki w dużej części zachowane - najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1891 r. Starodrzew zachowany w układzie alejkowym, szpalerowym i soliterowym. Na terenie cmentarza zachowana jest kaplica cmentarna wybudowana z fundacji rodziny von Helke w 1876 r. Jest to budowla utrzymana w stylu neogotyckim, na planie centralnym, w formie rotundy z obiegającym dookoła gankiem-obejściem. Obecnie kaplica pełni funkcję kościoła prawosławnego. Cmentarz katolicki usytuowany naprzeciwko cmentarza ewangelickiego, założony w 2 połowie XIX w. posiada czytelny pierwotny układ rozplanowania oraz układ nagrobków i mogił. Drzewostan częściowo zachowany: aleja

główna i dwie aleje poprzeczne oraz pojedyncze drzewa wzdłuż ogrodzenia i na kwaterach. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1913 r. Oba cmentarze posiadają zachowane neogotyckie bramy wejściowe i murowane ogrodzenie. W dalszej części al. Zdobywców Wału Pomorskiego znajduje się bezwyznaniowy cmentarz wojenny żołnierzy Wojska Polskiego i Armii Radzieckiej, poległych w 1945 r. Drugi cmentarz ewangelicki na terenie miasta Wałcz znajdował się przy ul. M. Konopnickiej. Założony na początku XIX w., obecnie stanowi teren boiska Szkoły Podstawowej m 2. Cmentarz żydowski usytuowany był natomiast przy obecnym Placu Zesłańców Sybiru, jego układ kwater, nagrobków i mogił jest całkowicie nieczytelny; z drzewostanu pozostał fragment alei lipowej. Na terenie cmentarza, w latach PRL wybudowano Wałeckie Centrum Kultury.

Ocena stanu zachowanego układu przestrzennego i historycznej zabudowy. Współczesny Wałcz posiada czytelnie zachowany historyczny układ przestrzenny bloków urbanistycznych o różnych wielkościach i kształtach. Dobrze zachowany pozostał najstarszy, sięgający czasów średniowiecza pierścieniowy układ, wykazujący dużą zależność od warunków terenowych, z centralnie usytuowanym prostokątnym rynkiem (plac Wolności). Ten charakterystyczny układ ulic odnaleźć można w planach przestrzennych średniowiecznej Lubeki i Freiburga. Historyczna zabudowa centrum, mimo stosunkowo licznie występujących dawnych obiektów, zachowana jest fragmentarycznie. Na przestrzeni lat 70-tych XX w. dokonano szeregu przekształceń architektonicznych, wznosząc w miejscu dawnych obiektów realizacje architektoniczne nie uwzględniające skali i charakteru otaczającej zabudowy. Powstały w tym czasie m.in. obiekty handlowe przy ul. Kilińszczaków, które są elementem wyraźnie dysharmonizującym w stosunku do istniejącej zabudowy. Mimo częściowych wyburzeń dawnej zabudowy historycznego założenia przestrzennego miasta Wałcz, pozostaje w dalszym ciągu zespół staromiejski, z najważniejszymi akcentami wysokościowymi. Dominanty architektoniczne miasta to: kościół p.w. św. Mikołaja oraz kościół p.w. św. Antoniego. Najlepsze miejsce ekspozycji staromiejskiej panoramy miasta znajduje się w rejonie ośrodków sportowych nad jeziorem Raduń i nad Jeziorem Zamkowym. Historyczny trakt obecna ul. Kilińszczaków - stanowi najważniejszą oś perspektywiczną w kierunku usytuowanego na wzniesieniu starego miasta, historyczną dominantą architektoniczną w tym rejonie jest gmach dawnego Gimnazjum Jezuitów.

51 Cele w zagospodarowaniu przestrzennym. Układ starego miasta w Wałczu posiada wartość historycznego rozplanowania, przeniesionego od czasów średniowiecza do lat współczesnych - konieczność zachowania tego układu z historycznymi liniami zabudowy powinna stanowić najważniejszy cel wszystkich działań w zakresie zagospodarowania przestrzennego miasta. Dawna zabudowa miasta Wałcz występująca w układzie rozproszonym, o zróżnicowanej skali i odmiennym charakterze, często z elementami współczesnej' dysharmonizującej architektury, wymaga ze strony zagospodarowania przestrzennego działań mających na celu uporządkowanie zabudowy w formie dostosowanej do zabudowy zabytkowej i wartościowej historycznie. Oprócz historycznej zabudowy objętej ochroną konserwatorską na szczególną uwagę zasługują dobrze zachowane osiedla zabudowy jednorodzinnej z lat 30-tych XX w., usytuowane poza linią kolejową w kierunku północnym. Jednorodne w swym charakterze jednorodzinne domy, zachowane często wraz z towarzyszącym budynkiem gospodarczym tworzą spójną architektonicznie zabudowę mieszkalną, godną zachowania. Na obszarze staromiejskim miasta Wałcz historycznie dominującą funkcją była zawsze funkcja mieszkaniowo - usługowa. Malownicze położenie starego miasta na niewielkim wyniesieniu pomiędzy dwoma jeziorami - jest czynnikiem dodatkowo sprzyjającym utrzymaniu charakteru staromiejskiego tego obszaru. Zachowanie tej funkcji, bez wprowadzania elementów konfliktowych stanowi ważny czynnik w całościowym obrazie zabudowy miasta.

6.3. Obiekty i obszary chronione

6.3.1. Spis zabytków nieruchomych miasta Wałcz wpisanych do rejestru zabytków

a) obiekty architektury: 1) bank, ul. Bankowa 3/5 (nr rej. 800), 2) budynek (ob. Dom Pomocy Społecznej), ul. Orla 35 (nr rej. 178), 3) budynek, ul. Sądowa 1 (nr rej. 378), 4) dom (ob. muzeum), ul. Pocztowa 14 (nr rej. 497), 5) zespół budynków dworca kolejowego i wieża ciśnień, ul. Kolejowa (nr rej. 254), 6) kamienica (ob. Powiatowy Urząd Pracy), ul. Wojska Polskiego 41 (nr rej. 209), 7) kaplica ewangelicka (ob. cerkiew prawosławna), (nr rej. 511),

8) kolegium pojezuickie, ul. Kilińszczaków 57-59 (nr rej. 496), 9) kościół p.w. Św. Antoniego, ul. Sądowa 4 (nr rej. 263), 10) kościół p.w. Św. Krzyża, ul. 12-go Lutego (nr rej. 79), 11) kościół p.w. Św. Mikołaja, (nr rej. 262), 12) poczta, ul. Kilińszczaków 30, ul.Pocztowa 2 (nr rej. 78), 13) ratusz, pl. Wolności 1 (nr rej. 7), 14) spichlerz, ul. Kilińszczaków 57 (nr rej. 496), 15) szkoła, ul. Konopnickiej/Szkolna (nr rej. 749), 16) szkoła, ul. Sądowa 9 (nr rej. 783), 17) Szpital Powiatowy, ul. Zdobywców Wału Pomorskiego 52-54 (nr rej. 223), 18) willa, ul. Dąbrowskiego 18 (nr rej. 218), 19) willa, ul. Wojska Polskiego 51 (nr rej. 869), 20) zespół d. seminarium nauczycielskiego (ob. LO), ul. Bydgoska 50-52 (nr rej. 1050), 21) dom, ul. Chłodna 6 (nr rej. 498) – do skreślenia z rejestru, b) cmentarze: 22) cmentarz, ul. Kujawska (nr rej. 622), 23) cmentarz, ul. Zdob. Wału Pom. 58 (nr rej. 621), 24) cmentarz wojenny żołnierzy AR i WP (nr rej. 768), 25) kapliczka murowana na rondzie ( nr rej. 1457), c) park: 26) dworski park, Wałcz-Chrząstkowo (nr. rej. 415), d) stanowiska archeologiczne: 27) grodzisko, stan 1 (nr rej. 354). Lokalizację budynków określono na rysunku pt. „Uwarunkowania rozwoju”.

6.3.2. Spis Zabytków Miasta według Gminnej Ewidencji Zabytków ul. Bankowa 1. dom nr 4, mur. 4 ćw. XIX w. 2. dom nr 6, mur. l. 20-te XX w. 3. dom nr 7, mur. 4 ćw. XIX w. 4. dom nr 8, 5. dom nr 9, mur. 4 ćw. XIX w. 6. dom nr 10 - sala sportowa, mur. pocz. XX w.

53 7. dom nr 11, mur. 4 ćw. XIX w. 8. dom nr 13, ob. Technikum Mechaniczne, mur. k. XIX w. 9. dom nr 15, mur. k. XIX w. 10. dom nr 17, mur. ok. 1930 r. 11. dom nr 19, mur. 4 ćw. XIX w. 12. dom nr 21, mur. 4 ćw. XIX w.

ul. Bydgoska

1. dom nr 6, mur. l. 20-te XX w. 2. dom nr 10, mur. 4 ćw. XIX w. 3. dom nr 11, mur. l ćw. XX w. 4. dom nr 12, mur. 4 ćw. XIX w. 5. dom nr 14, mur. 4 ćw. XIX w. 6. dom nr 15, mur. ok. 1930 r. 7. dom nr 16, mur. l ćw. XX w. 8. dom nr 17, mur. ok. 1930 r. 9. dom nr 21, mur. 2 ćw. XX w. 10. dom nr 35/37 - gorzelnia, mur. l. 20-te XX w. 11. dom nr 39-41 - Wytwórnia Nitraginy, mur. l. 20-te XX w. 12. dom nr 45, mur. l ćw. XX w. 13. dom nr 52 - Studium Nauczycielskie, mur. 4 ćw. XIX w. 14. hala sportowa nr 52 przy Studium Nauczycielskim, mur. 2 poł. XIX w. 15. dom nr 70, mur. 2 ćw. XX w.- ul. Nadjeziorna 16. dom nr 72, mur. 1 ćw. XX w. ul. Chopina 1. dom nr 17 ul. Ks. Domańskiego

1. dom nr l, mur. ok. 1930 r. 2. dom nr 3, mur. pocz. XX w. 3. dom nr 4, mur. pocz. XX w. 4. dom nr 5, mur. pocz. XX w. ul. Dąbrowskiego

1. dom nr 6, 2. dom nr 11, mur. 1 ćw. XX w. 3. dom nr 12, mur. 1 ćw. XX w. 4. dom nr 13, mur. ok. 1930 r. 5. dom nr 14, mur. ok. 1930 r. 6. dom nr 15, mur. 2 ćw. XX w. 7. dom nr 16, mur. ok. 1930 r. 8. dom nr 20, mur. ok. 1930 r. 9. dom nr 22, mur. ok. 1930 r. ul. Dworcowa 1. budynek nr 1 2. dom nr 5, mur. 1924 r. 3. dom nr 7, mur. l. 30-te XX w. 4. dom nr 9, mur. l. 30-te XX w. 5. dom nr 16, mur. 1 ćw. XX w. 6. dom nr 17, mur. 1 ćw. XX w. 7. dom nr 19, mur. 1 ćw. XX w. 8. dom nr 21, mur. 1 ćw. XX w. 9. dom nr 23, mur. pocz. XX w. 10. dom nr 25, mur. l. 30-te XX w. 11. dom nr 27, mur. l. 30-te XX w. ul. Kolejowa 1. dom nr 1, mur. pocz. XX w. 2. dom nr 4, mur. 2 ćw. XX w. ul. M .Konopnickiej 1. dom nr 15/17, mur. l. 30-te XX w. ul. Kościelna 1. dom nr 3, mur. k. XIX w.- (Prokuratura Okręgowa w Koszalinie) ul. T. Kościuszki 1. dom nr 16 2. dom nr 18

55 3. dom nr 33 – (budynek Policji) 4. dom nr 35, mur. 1 ćw. XX w. 5. dom nr 37, mur. 1 ćw. XX w. 6. dom nr 39, mur. 1 ćw. XX w. 7. dom nr 41, mur. 1 ćw. XX w. ul. Kościuszkowców 1. dom nr 1, mur. 4 ćw. XIX w. 2. dom nr 2, mur. pocz. XX w. ul. Kilińszczaków 1. dom nr 5, mur. 1 ćw. XX w. 2. dom nr 9, mur. 4 ćw. XIX w. 3. dom nr 13, mur. 1 ćw. XX w. 4. dom nr 15, mur. 4 ćw. XIX w. 5. dom nr 18, mur. 1. 30-te XX w. 6. dom nr 20, mur. 1. 30-te XX w. 7. dom nr 22, mur. 4 ćw. XIX w. 8. dom nr 23, mur. 4 ćw. XIX w. 9. dom nr 24, mur. 4 ćw. XIX w. 10. dom nr 25, mur. 1 ćw. XX w. 11. dom nr 26, mur. 4 ćw. XIX w. 12. dom nr 28, mur. 1. 20-te XX w. 13. dom nr 35, mur. 1 ćw. XX w. 14. dom nr 37, mur. 1 ćw. XX w. 15. dom nr 41, mur. 1 ćw. XX w. 16. dom nr 44, mur. 4 ćw. XIX w 17. dom nr 61, mur. 4 ćw. XIX w 18. dom nr 66, mur. 1899 r. 19. dom nr 68, mur. 1. 20-te XX w. ul. J. Kilińskiego 1. dom nr 1, mur. XIX/XX w. 2. dom nr 3, mur. 1 ćw. XX w. 3. dom nr 5, mur. pocz. XX w. 4. dom nr 7, mur. pocz. XX w.

5. dom nr 9, mur. XIX/XX w. 6. dom nr 15, mur. pocz. XX w. ul. Kołobrzeska 1. dom nr la, mur./szach. ok. 1900 r. 2. dom nr 3/5, mur. pocz. XX w. 3. dom nr 4, mur. 4 ćw. XIX w. 4. dom nr 6, mur. 4 ćw. XIX w. 5. dom nr 8, mur. 4 ćw. XIX w. 6. dom nr 9, mur. ok. 1900 r. 7. dom nr 12, mur. 4 ćw. XIX w. 8. dom nr 14, mur. 4 ćw. XIX w. ul. 12 Lutego 1. dom nr 4, mur. pocz. XX w. 2. dom nr 6, mur. pocz. XX w. ul. 1 Maja 1. dom nr 1, mur. 1 ćw. XX w. 2. dom nr 2, mur. ok. 1930 r. 3. dom nr 3, mur. 1 ćw. XX w. 4. dom nr 4, mur. ok. 1930 r. ul. Miła 1. dom nr 3, mur. l. 20-te XX w. 2. dom nr 5 ul. Nowomiejska 1. dom nr 9, mur. 1 ćw. XX w. 2. dom nr 11, mur. 1 ćw. XX w. 3. dom nr 16, mur. 2 ćw. XX w. ul. gen. L. Okulickiego 1. dom nr 1, mur. 1 ćw. XX w. 2. dom nr 5, mur. 1 ćw. XX w. 3. dom nr 7, mur. 1 ćw. XX w.

57 4. dom nr 9, mur. 1 ćw. XX w. 5. dom nr 12 - Nadleśnictwo, mur. 1 ćw. XX w. 6. dom nr 13, mur. 4 ćw. XIX w. 7. dom nr 15 mur. 1 ćw. XX w. (- Z.O.Z.) 8. dom nr 16, mur. l. 20-te XX w. 9. dom nr 17, mur. 1 ćw. XX w. 10. dom nr 22, mur. l. 30-te XX w. 11. dom nr 24, mur. l. 30-te XX w. 12. dom nr 27, mur. ok. 1900 r. 13. dom nr 29, mur. ok. 1900 r. 14. dom nr 30, mur. l. 30-te XX w. 15. dom nr 34, mur. 1 ćw. XX w. 16. dom nr 37, mur. 1 ćw. XX w. 17. dom nr 38, mur. 1 ćw. XX w. 18. dom nr 39, mur. 1 ćw. XX w. 19. dom nr 41, mur. XIX/XX w. ul. Orla 1. dom nr 6, mur. l. 20-te XX w. 2. dom nr 7, mur. 4 ćw. XIX w. 3. dom nr 9, pocz. XX w. 4. dom nr 11, mur. 4 ćw. XIX w. 5. dom nr 12, mur. l. 30-te XX w. 6. dom nr 20, mur. l. 30-te XX w. 7. dom nr 21, mur. l. 20-te XX w. 8. dom nr 28, mur. poł. XIX w. (przebudowany) 9. dom nr 41, mur. l. 20-te XX w. 10. dom nr 47, mur. l. 30-te XX w. ul. Papieża Jana XXIII 1. dom nr 1, mur. l. 20-te XX w. 2. dom nr 5, mur. l. 30-te XX w. 3. dom nr 7, mur. l. 20-te XX w. 4. dom nr 11, mur. pocz. XX w. 5. dom nr 13, mur. pocz. XX w.

ul. Parkowa 1. dom nr 10, mur. l. 30-te XX w. 2. dom nr 12, mur. l. 30-te XX w. 3. dom nr 17, mur. l. 30-te XX w.

ul. J. Piłsudskiego 1. dom nr 1, mur. 2 ćw. XX w. 2. dom nr 3, mur. 2 ćw. XX w. 3. dom nr 5, mur. 2 ćw. XX w. 4. dom nr 7, mur. 2 ćw. XX w. 5. dom nr 9, mur. 2 ćw. XX w. 6. dom nr 11, mur. 2 ćw. XX w. 7. dom nr 13, mur. 2 ćw. XX w. 8. dom nr 19, mur. 2 ćw. XX w. ul. Pocztowa 1. dom nr 10, mur. pocz. XX w. 2. dom nr 12, mur. pocz. XX w. ul. Podgórna 1. dom nr 5, mur. 2 ćw. XX w. 2. dom nr 17, mur. 2 ćw. XX w. (przebudowany) 3. wieża ciśnień ul. Południowa 1. dom nr 2, mur. 1 ćw. XX w. 3. 2. dom nr 8, mur. pocz. XX w. 3. dom nr 10, mur. 1 ćw. XX w. 4. dom nr 10a - Liceum Rolnicze, mur. 1. 30-te XX w. 5. dom nr 14, mur. ok. 1930 r. 6. dom nr 15, mur. pocz. XX w. 7. dom nr 16, mur. 2 ćw. XX w. 8. dom nr 17, mur. 1. 30-te XX w. 9. dom nr 19, mur. 1. 30-te XX w. 10. dom nr 21, mur. 1 ćw. XX w.

59 11. dom nr 23, mur. 1 ćw. XX w. ul. Poniatowskiego 1. dom nr 1, mur. 2 ćw. XX w. 2. dom nr 3, mur. 2 ćw. XX w. 3. dom nr 6, mur. 2 ćw. XX w. ul. Robotnicza 1. dom nr 1, mur. 1 ćw. XX w. 2. dom nr 2, mur. 1 ćw. XX w. 3. dom nr 13, mur. 1 ćw. XX w. ul. Sądowa 1. dom nr 1 - Sąd Rejonowy, mur. l. 20-te XX w. ul. H. Sienkiewicza 1. dom nr 3, mur. 1 ćw. XX w. 2. dom nr 7, mur. pocz. XX w.

ul. Spokojna 1. dom nr 1, mur. 2 ćw. XX w. 2. dom nr 2, mur. ok. 1930 r. 3. dom nr 3, mur. ok. 1930 r. 4. dom nr 4, mur. 1 ćw. XX w.

ul. St. Staszica 1. dom nr 10, mur. 1 ćw. XX w.

ul. Szczęśliwa 1. dom nr 1, mur. 1 ćw. XX w. 2. dom nr 3,. mur. pocz. XX w. 3. dom nr 17, mur. l. 20-te XX w. ul. Szkolna 1. dom nr 5, mur. l. 30-te XX w

ul. Wąska 1. dom nr 3, mur. 1. 30-te XX w. 2. dom nr 4, mur. k. XIX w. ul. Wileńska 1. dom nr 2, mur. 1 ćw. XX w. 2. dom nr 5, mur. 1 ćw. XX w. 3. dom nr 7, mur. 1 ćw. XX w. 4. dom nr 9, mur. 1 ćw. XX w. ul. Wojska Polskiego 1. dom nr 8-10, mur. k. XIX w. 2. dom nr 22, mur. l ćw. XX w. 3. dom nr 28, mur. 1. 20-te XX w. 4. dom nr 30, mur. ok. 1900 r. 5. dom nr 32, mur. 4 ćw. XIX w. 6. dom nr 34, mur. 4 ćw. XIX w. 7. dom nr 39, mur. 4 ćw. XIX w. 8. dom nr 43/45, mur. 1. 30-te XX w. 9. dom nr 47, mur. 1. 30-te XX w. 10. dom nr 50, 11. dom nr 51, mur. 1 ćw. XX w. 12. dom nr 57, mur. 1. 30-te XX w.

Pl. Wolności 1. dom nr 6, mur. pocz. XX w. 2. dom nr 7, mur. pocz. XX w. 3. dom nr 8, mur. pocz. XX w. 4. dom nr 9, mur. pocz. XX w. 5. dom nr 10, mur. pocz. XX w. ul. Zamkowa 1. dom nr 12, mur. k. XIX w. ul. Zdobywców Walu Pomorskiego

61 1. dom nr 4, mur. 1 ćw. XX w. 2. dom nr 6, mur. 1. 20-te XX w. 3. dom nr 7, mur. 1 ćw. XX w. 4. dom nr 8, mur. 4 ćw. XIX w. 5. dom nr 9, mur. poł. XIX w. 6. dom nr 10, mur. poł. XIX w. 7. dom nr 12, mur. 4 ćw. XIX w. 8. dom nr 16, mur. 1. 20-te XX w. 9. dom nr 20, mur. 4 ćw. XIX w. 10. dom nr 22, mur. 4 ćw. XIX w. 11. dom nr 23, 12. dom nr 26, mur. 4 ćw. XIX w. 13. dom nr 32, mur. 1. 20-te XX w. 14. dom nr 34, mur. 1. 30-te XX w. 15. dom nr 40, mur. 4 ćw. XIX w. 16. dom nr 42, mur. 4 ćw. XIX w. 17. dom nr 47, mur. 1. 20-te XX w. 18. dom nr 51, mur. 1 ćw. XX w. 19. dom nr 57, mur. ok. 1900 r. 20. dom nr 59, mur. 4 ćw. XIX w. 21. dom nr 62/64, mur. 1. 20-te XX w. 22. dom nr 63, mur. 4 ćw. XIX w. 23. dom nr 65, mur. 4 ćw. XIX w. 24. dom nr 76, mur. 1. 20-te XX w. 25. dom nr 84, mur. 4 ćw. XIX w. 26. dom nr 87, mur. ok. 1900 r. 27. dom nr 88, mur. 1. 20-te XX w. 28. dom nr 89, mur. 1. 20-te XX w. ul. Zielna 1. dom nr 2, mur. 1 ćw. XX w. 2. dom nr 3, mur. 2 ćw. XX w. 3. dom nr 7, mur. 1 ćw. XX w.

Budynki nr 15, 44, 61, 66, 68 przy ul. Kilińszczaków posiadają wysokie walory zabytkowe i typowane są do wpisu do rejestru zabytków.

Lokalizację budynków określono na rysunku pt. „Uwarunkowania rozwoju”.

6.3.3. Spis zabytków budownictwa militarnego

Na terenie miasta Wałcz występują znaczące obiekty budowlane wchodzące w skład umocnień Wału Pomorskiego. Zgodnie z zapisami Planu zagospodarowania przestrzennego województwa zachodniopomorskiego najlepiej zachowane obiekty winny być objęte ochronną konserwatorską m.in. w formie parku kulturowego.

1. Grupa warowna „Cegielnia”.

2. Grupa warowna „Marianowo” typowane do wpisu do rejestru zabytków.

3. Schrony w ramach dawnych koszar przy ul. Wojska Polskiego do objęcia ochroną na podstawie ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i wpisu do Gminnej Ewidencji Zabytków.

Lokalizację obiektów określono na rysunkach pt. „Uwarunkowania rozwoju” i „Kierunki zagospodarowania przestrzennego”.

6.3.4. Spis stanowisk archeologicznych

Stanowiska archeologiczne zaewidencjonowane na gruntach gminy miejskiej Wałcz mają w znaczącej części charakter wielokulturowy i wielofunkcyjny – znaleziony w trakcie badań powierzchniowych materiał na jednym stanowisku może przykładowo wskazywać na funkcjonowanie w tym samym miejscu punktu osadniczego datowanego na epokę kamienia i osady wczesnośredniowiecznej. Stąd też w poniższej tabeli, prezentującej ilościowe zestawienia funkcji i chronologii stanowisk archeologicznych dla miasta Wałcz, liczby jednostek (faktów) osadniczych będą wyższe od ilości zaewidencjonowanych w tych miejscowościach stanowisk. Analizując poniższe zestawienia zwraca uwagę nieliczna reprezentacja stanowisk najstarszych – datowanych na szeroko rozumianą epokę kamienia, na uwagę zasługuje stanowisko reprezentujące Kulturę Pucharów Lejkowatych. Ilość faktów archeologicznych znacząco wzrasta na przełomie epoki brązu i żelaza. Apogeum osadnictwo osiąga w średniowieczu i początkach nowożytności. Pojawienie się wyrobów metalowych prawdopodobnie pozwoliło na intensywniejsze zagospodarowanie przestrzeni. Nie powinna

63 dziwić duża ilość znalezisk z wczesnego średniowiecza i średniowiecza – jako najmłodsze miały największą szansę przetrwania do czasów obecnych. Ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego i średniowiecznego są zazwyczaj znajdowane w pobliżu miejscowości o średniowiecznej metryce. Wałcz otrzymał prawa miejskie już w 1303 roku. Granice pierwotnego założenia miejskiego limitowane były przez akweny i cieki wodne. Brak stacjonarnych badań archeologicznych, badań interwencyjnych w trakcie pierwszych inwestycji miejskich (kanalizacja, wodociągi, energetyka) nie pozwoliły dotychczas na weryfikację terenową założenia miejskiego. Dużym zagrożeniem dla stanowisk archeologicznych jest wzmożona aktywność grup penetrujących (i rozkopujących) miejsca związane z obroną i przełamaniem umocnień Wału Pomorskiego, niestety dotyczy to również miejsc pochówku poległych.

Tabela 3. Wykaz chronologiczno-kulturowy stanowisk archeologicznych miasta Wałcz

LP OBSZAR AZP NR W NR NA MIEJSCOWOŚCI OBSZARZE AZP 1 34-23 1 13 2 34-23 2 14 3 34-23 3 15 4 34-23 4 16 5 34-23 5 17 6 34-23 6 18 7 34-23 7 19 8 34-23 8 20 9 34-23 9 21 10 34-23 10 22 11 34-23 11 23 12 34-23 12 24 13 34-23 13 25 14 34-23 14 26 15 34-23 15 27 16 34-23 16 28 17 34-23 17 29 18 34-23 18 30 19 34-23 19 31 20 34-23 20 32 21 34-23 21 33 22 34-23 22 34 23 34-23 23 35 24 34-23 24 36 25 34-23 25 37 26 34-23 26 38 27 34-23 27 39 28 34-23 28 40 29 34-23 29 41 30 34-23 30 42 31 34-23 31 43 32 34-23 32 44

33 34-23 33 45 34 34-23 34 46 35 34-23 35 47 36 34-23 36 48 37 34-23 37 49 38 34-23 38 50 39 34-23 39 51 40 34-23 40 52 41 34-23 41 53 42 34-23 42 54 43 34-23 43 55 44 34-23 44 56 45 34-23 45 57 46 34-23 46 58 47 34-23 47 59 48 34-23 48 60 49 34-23 49 61 50 34-23 50 62 51 34-23 51 63 52 34-23 52 64 53 34-23 53 65 54 34-23 54 66 55 34-23 55 67 56 34-23 56 68 57 34-23 57 69 58 34-23 58 70 59 34-23 59 71 60 34-23 60 72 61 34-23 61 73 62 34-23 62 74 63 34-23 63 75 64 34-23 64 76 65 34-23 65 77 66 34-23 66 78 67 34-23 67 79 68 34-23 68 80 69 34-23 69 81 70 34-23 70 82 71 34-23 71 83 72 34-23 72 84 73 34-23 73 85 74 34-23 74 86 75 34-23 75 87 76 34-23 76 88 77 34-23 77 89 78 34-23 78 90 79 34-24 79 1 80 34-24 80 2 81 34-24 81 3 82 34-23 93? 107 Źródło: Na podstawie opracowania „Gmina Miejska Wałcz Warunki ochrony archeologicznej autorstwa mgr Magdaleny Suchorskiej-Rola

65 7. LUDNOŚĆ MIASTA WAŁCZ

7.1. Liczba i rozmieszczenie ludności

Na koniec 2011 2013 r. obszar miasta Wałcz zamieszkiwało 25 780 26 231 mieszkańców. Gęstość zaludnienia wynosiła 675 687 osób/1km2.

Ludność miasta Wałcza w okresie 1997-2010 2013 r. kształtowała się następująco:

Tabela 4. Ludność miasta Wałcz zgodnie z faktycznym stanem zamieszkania w okresie 1997-2013 r. Rok ludność Kobiety % Wzrost lub spadek 1997 27542 14173 51,46 - 1998 27483 14140 51,45 - 1999 27552 14205 51,56 - 2000 26741 13927 52,08 - 2001 26728 13918 52,07 - 2002 26511 13835 52,19 - 2003 26324 13777 52,34 - 2004 26271 13733 52,27 - 2005 26250 13753 52,39 - 2006 26140 13683 52,35 - 2007 26208 13742 52,43 - 2008 26064 13676 52,47 - 2009 25982 13682 52,66 - 2010 26535 13870 52,27 - 2011 26447 13818 52,25 - 2012 26425 13784 52,16 - 2013 26 231 13753 52,43 Źródło: www.stat.gov.pl.

Rysunek 2. Ludność miasta Wałcz

Źródło: www.stat.gov.pl.

W latach 1997-2010 r. zauważamy systematyczny spadek liczby mieszkańców miasta.

Tabela 5. Podstawowe dane demograficzne miasta Wałcz 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Ludność na 31 XII ogółem 26391 26312 26220 26197 26094 26003 25953 26484 26466 26417 26231 mężczyźni 12611 12550 12510 12479 12411 12322 12295 12641 12656 12664 12560 kobiety 13780 13762 13710 13718 13683 13681 13658 13843 13810 13753 13671 Urodzenia żywe ogółem 259 249 235 235 231 228 261 251 244 240 213 mężczyźni 123 125 114 113 116 114 134 134 127 133 120 kobiety 136 124 121 122 115 114 127 117 117 107 93 Zgony ogółem 223 234 236 268 224 260 261 246 238 275 265 mężczyźni 110 128 138 151 114 154 142 128 110 133 120 kobiety 113 106 98 117 110 106 119 118 128 142 127 Przyrost naturalny ogółem 36 15 -1 -33 7 -32 0 5 6 -35 -52 mężczyźni 13 -3 -24 -38 2 -40 -8 6 17 0 -18 kobiety 23 18 23 5 5 8 8 -1 -11 -35 -34 Ludność w wieku przedprodukcyjnym ogółem 5828 5555 5365 5235 5061 4931 4823 4792 4723 4647 4553 mężczyźni 2963 2816 2739 2667 2552 2474 2422 2421 2387 2351 2319 kobiety 2865 2739 2626 2568 2509 2457 2401 2371 2336 2296 2234 Ludność w wieku produkcyjnym ogółem 17221 17384 17444 17490 17416 17307 17231 17530 17363 17158 16847 mężczyźni 8648 8724 8741 8798 8816 8807 8808 9081 9048 8995 8830 kobiety 8573 8660 8703 8692 8600 8500 8423 8449 8315 8163 8017 Ludność w wieku poprodukcyjnym ogółem 3342 3373 3411 3472 3617 3765 3899 4162 4380 4612 4831 mężczyźni 1000 1010 1030 1014 1043 1041 1065 1139 1221 1318 1411 kobiety 2342 2363 2381 2458 2574 2724 2834 3023 3159 3294 3420 Małżeństwa zawarte ogółem 116 104 132 145 188 202 175 154 123 135 132 Wskaźniki modułu gminnego ludność na 1 km2 (gęstość zaludnienia) 692 690 687 687 684 682 680 694 693 692 687 kobiety na 100 mężczyzn 109 110 110 110 110 111 111 110 109 109 109 małżeństwa na 1000 ludności 4,3 3,9 5,0 5,5 7,1 7,7 6,7 5,8 4,7 5,1 5,0 urodzenia żywe na 1000 ludności 9,7 9,4 8,9 8,9 8,8 8,7 10,0 9,5 9,2 9,1 8,1 zgony na 1000 ludności 8,3 8,8 8,9 10,2 8,5 9,9 10,0 9,3 9,0 10,4 10,1 przyrost naturalny na 1000 ludności - ogółem 1,3 0,6 0,0 -1,3 0,3 -1,2 0,0 0,2 0,2 -1,3 -2,0 Źródło: www.stat.gov.pl.

Tabela 6. Dynamika wzrostu ludności miasta Wałcz w latach 1997-2013 r.

Rok Liczba ludności Dynamika spadku saldo na 31.XII 1997 27 542 100,00% 0 1998 27 483 99,79 -59 1999 27 552 100,04 10 2000 26 741 97,09 -801 2001 26 728 97,04 -814 2002 26 511 96,26 -1031 2003 26 324 95,58 -1218 2004 26 271 95,39 -1271 2005 26 250 95,31 -1292 2006 26 140 94,91 -1402 2007 26 208 95,16 -1334 2008 26 064 94,63 -1478 2009 25 982 94,34 -1560 2010 26 535 96,34 -1007 2011 26 447 96,02 -1095 2012 26 425 95,94 -1117 2013 26 231 95,67 -1188 Źródło: www.stat.gov.pl 7.2. Struktura ludności według wieku i płci W strukturze ludności miasta Wałcz według wieku najliczniejszą grupę stanowią mieszkańcy w wieku od 20 do 29 lat oraz w wieku od 50 do 59 lat.

Tabela 7. Liczba i struktura ludność wg wieku w 2013 roku Lp. wiek Liczba ludności Struktura wieku % 1. 0-4 1 184 4,49 2. 5-9 1 247 4,73 3. 10-14 1 271 4,82 4. 15-19 1 485 5,63 5. 20-24 1 606 6,09 6. 25-29 1 956 7,42 7. 30-34 2 288 8,68 8. 35-39 2 044 7,76 9. 40-44 1 721 6,53 10. 45-49 1 535 5,82 11. 50-54 1 855 7,04 12. 55-59 2 256 8,56 13. 60-64 2 103 7,98 14. 65-69 1 356 5,15 15. 70 i wiecej 2 324 8,82 Źródło: www.stat.gov.pl.

Rysunek 3. Ludność miasta Wałcz wg grup wiekowych-stan na koniec 2013 r.

Źródło: www.stat.gov.pl.

Tabela 8. Struktura ludności wg grup wiekowych

Grupa wieku 1997 % 2007 % 2008 % 2009 % 2013 % Ludność ogółem 27503 26 094 26 003 25 953 26 231 w wieku Przedprodukcyjnym 7620 27,7 5061 19,4 4931 18,9 4823 18,6 4553 17,3 Produkcyjnym 16843 61,2 17416 66,7 17307 66,5 17231 66,4 16847 63,9 Poprodukcyjnym 3040 11,1 3.617 13,9 3.765 14,6 3.899 15 4831 18,3 Źródło: www.stat.gov.pl. W mieście Wałcz nastąpił wyraźny spadek ludności w wieku przedprodukcyjnym z 28,4% 27,7% w 1997 roku do 14,6% 17,3% w 2010 2013 roku. Odsetek ludności w wieku produkcyjnym wzrósł z 60,7% 61,2% w 1996 1997 roku do 69,7% 63,9% w 2010 2013 roku. Ludność w wieku poprodukcyjny osiągnęła 15,7%,18,3% zwiększyła się w porównaniu z rokiem 1996 1997 o 5% 7,2%.

Rysunek 4. Struktura ludność miasta Wałcz w 1997 r. i 2013 r.

Źródło: www.stat.gov.pl.

7.3. Ruch naturalny i migracje

W 2010 roku obserwujemy w Wałczu pozytywne tendencje w zakresie ruchu naturalnego, po gwałtownym załamaniu w roku 2006 (wskaźnik wynosił wtedy -1,3/1000m). Nastąpiła przewaga liczby urodzeń nad liczbą zgonów, co za tym idzie dodatni wskaźnik przyrostu naturalnego. W latach 2009-2011 obserwujemy w Wałczu stosunkowo ustabilizowaną populację ludności natomiast w 2012 r. i 2013 przyrost naturalny gwałtownie maleje do poziomu -35 i odpowiednio – 34 co przekłada się na wyjątkowo niski współczynnik przyrostu naturalnego na 1000 mieszkańców na poziomie -2,0.

Tabela 9. Ruch naturalny w mieście Wałcz w latach 2002-2013. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Urodzenia 261 259 249 235 235 231 228 261 251 244 240 213

Przyrost naturalny 29 36 15 -1 -33 7 -32 0 5 6 -35 -52

Przyrost naturalny/ 1000 M 1,1 1,3 0,6 0,0 -1,3 0,3 -1,2 0,0 0,2 0,2 -1,3 -2,0 Źródło: www.stat.gov.pl.

Rysunek 5. Przyrost naturalny w mieście Wałcz na przestrzeni lata 1997 - 2013

Źródło: www.stat.gov.pl.

W latach 1998-2010 1997-2013 miasto Wałcz charakteryzowało się występowaniem niekorzystnych tendencji w zakresie ruchu wędrówkowego, czego wyrazem była utrzymująca się przewaga liczby ludności wymeldowujących się z pobytu stałego nad ludnością meldującą się na pobyt stały w mieście. W roku 2004 zaobserwowano najniższe saldo migracyjne w ostatnim dziesięcioleciu. W analizowanym okresie liczba osób, które zameldowały się na pobyt stały w gminie wynosiła 4311 3848 osób. W poszczególnych latach liczba wahała się w przedziale 227-694 205 – 340 osób. Najmniejszą liczbę imigrantów zanotowano w roku 2010 2012, natomiast największą w 1997 2006 roku. W latach 1997-2010 1999 – 2012 w mieście Wałcz zarejestrowano 5110 osób, które się wymeldowały ze stałego pobytu. W analizowanym okresie liczba ludności wahała się w przedziale od 281 w 2010 roku do 461 w 2004 roku.

Tabela 10. Migracje ludności w latach 1999-2012 w mieście Wałcz

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Napływ 326 324 310 255 240 227 309 340 327 230 228 265 262 205 Odpływ 356 391 340 333 386 461 394 400 392 317 281 281 286 287 Saldo -30 -45 -30 -78 -146 -224 -85 -60 -65 -87 -53 -16 -24 -82 Źródło: www.stat.gov.pl.

Rysunek 6. Migracje ludność miasta Wałcz w 1999 r. i 2012 r.

Źródło: www.stat.gov.pl.

W analizowanym okresie, w latach 1996 – 2010 1997-2013: 1) liczba ludności miasta zmniejszyła się o 1.227 1271 osób, z 27.321 27 503do 26.085 26 231 mieszkańców w 2010 2013 roku, 2) zmniejszył się przyrost naturalny z 90 29 osób w 1996 2002 roku – wskaźnik 3,33/1000, 1,1/1000 do 5 -52 osób w 2010 2013 roku – wskaźnik -2,0/1000 . 3) zmieniła się struktura ludności: a) zmniejszyła się liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym o 2.704 osób 3073 osoby z 7.765 w 1996 7 620 w 1997 roku do 3.776 w 2010 4553 w 2013 roku, b) wzrosła liczba ludności w wieku produkcyjnym o 819 4 osób w 1996 1997 roku z 16843 do 16847 osób w 2013 roku,

c) wzrosła w wieku poprodukcyjnym o 658 osób 1 791 osób w 1996 1997 roku z 2.959 3040 do 4.091 4 831 osób w 2010 2013 roku, 4) saldo migracyjne w latach 1998-2010 kształtowało się na poziomie ujemnym (najniższą wartość osiągnęło w 2004 roku).

8. POZIOM ŻYCIA I WARUNKI ŻYCIA LUDNOŚCI

8.1. Rynek pracy

Według danych GUS z końca 2009 2012 r. ogólna liczba pracujących w mieście wynosiła 5836 6080 osób, z czego 2892 3040 to kobiety (co stanowi 50% zatrudnionych). W strukturze pracujących według sektorów gospodarki przeważały osoby pracujące w usługach (około 60%) z przewagą usług nierynkowych. Drugą pozycję zajmowali pracujący w przemyśle i budownictwie (około 39%). a trzecią – pracujący w rolnictwie, stanowiący zaledwie 1% ogółu zatrudnionych. Istniejąca struktura zatrudnienia w związku z przewidywanym rozwojem gospodarczym miasta będzie ulegała przekształceniom w kierunku zwiększenia zatrudnienia w usługach oraz w przetwórstwie rolno-spożywczym, przemyśle i drobnej wytwórczości. Tabela 11. Pracujący w gospodarce narodowej w mieście Wałcz Lata ogółem kobiety % Sektor Budown. % Rolnictwo % Usługi publiczny % prywatny % przemysł leśnictwo rynkowe % nierynkowe % 2002 5.925 2.893 48,8 2.827 47.71 3.098 52,29 2.483 41,91 46 0,78 1.481 25,00 1.915 32,32 2003 5.915 2.841 48 2.719 45,97 3.196 54,03 2.590 43,79 29 0,49 1.454 24,58 1.842 31,14 2004 5.669 2.727 48,1 2.477 43,69 3.142 55,42 2.486 43,85 47 0,83 1.253 22,10 1.883 33,22 2005 5.451 2.727 50 2.459 45,11 2.992 54,89 2.135 39,17 50 0,92 1.342 24,62 1.924 35,30 Źródło: www.stat.gov.pl. Tabela 12. Liczba i struktura bezrobocia wg płci

2003 rok 2005 rok 2006 rok 2007 rok 2008 rok 2009 rok 2012 rok

Pracujący wg EKD 5.915 5.451 5.772 6.029 5.983 5.836 6040 w tym kobiety 2.841 2.727 2.827 2.929 2.991 2.892 3040 bezrobotni 2.746 2.387 1.704 1.193 1.089 1.456 1565 mężczyźni 1.517 1.080 659 386 366 631 739 w tym kobiety 1.229 1.307 1.045 807 723 825 826 wskaźnik (44,8%) (54,8%) (61,3%) (67,6%) (66,64%) (56,7%) (52,8) bezrobocia 16,1% 13,7% 9,8% 6,3% 8,4% 8,5% 9,1%

Źródło: www.stat.gov.pl

Na koniec 2010 2012 roku w m. Wałcz zarejestrowanych było 1548 1565 bezrobotnych. W ogólnej liczbie bezrobotnych zarejestrowanych w mieście, przewagę stanowiły kobiety, bo aż 922 826 osób co stanowi 59,6% 52,8%. Z analizy struktury bezrobotnych zarejestrowanych wg wieku największą liczbę stanowią osoby w przedziałach

73 wiekowych 25-34 i 45-54. Natomiast według poziomu wykształcenia, największą liczbę stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym i gimnazjalnym (około 70%).

Rysunek 7. Struktura bezrobotnych wg grup wiekowych w 2009 r. w mieście Wałcz

7% 17% 24 i mniej 29% 25-34 35-44 45-54 27% 55 i wiecej

20%

Źródło: www.stat.gov.pl.

Na koniec 2010 2012 r. według danych GUS w Wałczu stopa bezrobocia kształtowała się na poziomie 9,0% 9,1% (w powiecie wałeckim bezrobocie osiągnęło wysokość 17,9% 10,5%) .W tym okresie bezrobocie w województwie zachodniopomorskim wynosiło 17,4% 18,2% a w Polsce było na poziomie 12,3%. 12,6%. Miasto Wałcz jako znaczący ośrodek przemysłowo-usługowy stanowiło zawsze ośrodek koncentracji miejsc pracy i zaspokajało potrzeby aktywizacji siły roboczej.

8.2. Poziom i warunki życia

Pojęcie „poziomu i warunków życia” jest niejednoznaczne. Może być ono stosowane zarówno w wąskim, jak i szerokim znaczeniu według nauk społeczno – ekonomicznych. W pierwszym przypadku „poziom życia” to stan zaspokojenia indywidualnych potrzeb człowieka, „warunki życia” oznaczają natomiast obiektywnie istniejące możliwości zaspokojenia potrzeb wynikające z otoczenia, w którym człowiek żyje i działa. W szerokim znaczeniu „poziom” i „warunki życia” należy rozumieć jako stan i równocześnie możliwości zaspokajania potrzeb. W niniejszym opracowaniu analiza poziomu i warunków życia

w Wałczu odnosi się do stanu i możliwości zaspokojenia potrzeb mieszkańców miasta w sferach mieszkalnictwa, infrastruktury komunalnej, rynku pracy, dostępności usług oraz do stanu środowiska przyrodniczego. Wyposażenie miasta Wałcz w placówki i obiekty usługowe oraz dobra materialne jest konsekwencją jego dotychczasowego rozwoju społeczno-gospodarczego. Miasto jest ośrodkiem bogato wyposażonym w liczne placówki i obiekty świadczące usługi ponadpodstawowe i ponadgminne, nie tylko dla mieszkańców miasta i otaczających obszarów wiejskich, ale także dla mieszkańców swojego rejonu wpływu - tj. miejsko-wiejskich gmin Mirosławiec, Człopa, Tuczno. Z placówek tworzących bazę dla pełnienia ponadgminnych funkcji usługowych, wyróżnia się w zakresie:  usług administracji – Starostwo Powiatowe, Sąd i Prokuraturę, banki, instytucje ubezpieczeniowe, Powiatową Komendę Policji, Powiatową Komendę Straży Pożarnej, Urząd Skarbowy,  usług zdrowia – 107 Szpital Wojskowy z Przychodnią, Dom Pomocy Społecznej, przychodnie niepubliczne,  usług oświaty - 5 przedszkoli, 5 zespołów szkół, 2 szkoły podstawowe, 1 szkoła gimnazjalna; 1 szkoła ponadgimnazjalna, 3 szkoły wyższe,  usług kultury - Muzeum Ziemi Wałeckiej, Wałeckie Centrum Kultury, 2 biblioteki, kino,  usług sportu i rekreacji – Miejski Ośrodek Sportu I Rekreacji, COS Ośrodek Przygotowań Olimpijskich. Z powyższego wynika, że miasto posiada szeroki zestaw usług o charakterze ponadpodstawowym i ponadgminnym. Mając na uwadze zachodzące zmiany w życiu społecznym i gospodarczym kraju, wzrastające potrzeby ludności i aspiracje, należy dążyć do poszerzenia wachlarza usług, które umożliwią i przygotują miasto i mieszkańców do podjęcia nowych zadań i sprostania zachodzącym przemianom.  Organizacja życia codziennego Jakość życia mieszkańców charakteryzuje także organizacja życia codziennego. Szczególne znaczenie ma możliwość łatwego i szybkiego komunikowania się z otoczeniem. Tym wyznacznikiem jest liczba abonentów telefonicznych na 1000 mieszkańców, która wynosiła do niedawna 170. Obecnie ze względu na rozwój telefonii komórkowej liczba ta zaczęła spadać.

75 Na warunki i poziom życia ludności wpływają również takie usługi podstawowe jak: handel, gastronomia, rzemiosło usługowe, które na terenie gminy zabezpieczają potrzeby jej mieszkańców. Dalszy ich rozwój regulowany będzie potrzebami rynku.  Poprawa jakości życia. Dalsza poprawa jakości życia mieszkańców miasta Wałcz jest niezbędna. Dotyczyć ona powinna wzrostu wyposażenia miasta w urządzenia, obiekty i placówki różnego rodzaju usług i to w zróżnicowanym zakresie. Niezbędne jest dążenie do poszerzenia bazy usługowej, zarówno usług podstawowych i ponad gminnych. Za podstawową potrzebę uznaje się poprawę warunków nauczania i poprawę podstawowej opieki zdrowotnej. Konieczna jest także poprawa standardu świadczonych obecnie usług i uzupełnienie niedoboru w zakresie bazy noclegowej i gastronomicznej o wyższym standardzie.

8.3. Sytuacja mieszkaniowa Na koniec 2009 2012 roku zasoby mieszkaniowe miasta Wałcz składały się z 9 321 9464 mieszkań. Składały się one z 33,5 tys. 35 322 izb, a ich łączna powierzchnia użytkowa wynosiła 605 617 tys. m2. Średnia liczba izb w mieszkaniu kształtowała się na poziomie 3,6 3,7 a przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania to 64,9 m2 65,2 m2 Wskaźniki opisujące relację występującą pomiędzy liczbą mieszkańców a liczbą i wielkością mieszkań wskazywały na stosunkowo duże obciążenie zasobów mieszkaniowych w mieście Wałcz. Liczba osób przypadających na 1 mieszkanie i 1 izbę wynosiła odpowiednio 2,7 2,8 oraz 0,78 0,74 Natomiast powierzchnia użytkowa mieszkań przypadająca na 1 mieszkańca wynosiła 23,3 23,4 m2 . Istniejące zasoby mieszkaniowe są w różnym stanie technicznym, część zasobów komunalnych nadaje się do wyburzenia.

Tabela 13. Zasoby mieszkaniowe miasta w roku 2009 i 2012

Lata Przeciętna:

Powierzchnia powierzchnia

użytkowa liczba osób na użytkowa w m2 liczba izb Mieszkania Izby mieszkań w tys. m2 w miesz- WYSZCZEGÓL -kaniu NIENIE 1 miesz- na 1 izbę 1 mieszkania kanie 1 osobę

2009 9 321 33 463 605 009 m² 3,6 2,7 0,78 64,9 23,3 m² 2012 9 464 35 322 617 156 m² 3,7 2,8 0,74 65,2 23,4 m² Źródło: www.stat.gov.pl.

W 2009 roku oddano do użytku 67 mieszkań, 33 przeznaczonych na sprzedaż lub wynajem i 34 indywidualne. Natomiast w 2010 roku oddano do użytku tylko 33 mieszkania (1 przeznaczone na sprzedaż lub wynajem i 32 indywidualne).

Tabela 14. Zasoby mieszkaniowe w mieście Wałcz w latach 2001 - 2009 Lata 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 mieszkania 8.533 8.666 8.969 9.074 9.100 9.140 9.193 9.257 9.321 izby 30.663 31.997 33.125 33.546 33.660 33.826 34.046 34.334 33.463 Źródło: www.stat.gov.pl.

Na terenie miasta przeważa wielorodzinna zabudowa blokowa, w której mieszka ponad 45 % mieszkańców miasta. W pozostałej zabudowie, którą stanowią: dawna zabudowa - kamienice oraz zabudowa jednorodzinna, wg szacunku mieszka w niej po połowie pozostałej części ludności. Sytuacja w zakresie wyposażenia mieszkań w instalacje ulega systematycznej poprawie. W instalacje wodociągową na terenie miasta wyposażone jest około 99,8% mieszkań, w instalacje gazową około 91,8% ,w łazienkę wyposażone jest około 95,7% mieszkań, a centralne ogrzewanie posiada 88,3% mieszkań. 45 % zasobów mieszkaniowych miasta Wałcz należy do osób fizycznych, 33% stanowi własność spółdzielni mieszkaniowych, 12% własność komunalną, 3% to zasoby Towarzystwa Budownictwa Społecznego i 1% stanowią pozostałe mieszkania. Rysunek 8. Zasoby mieszkaniowe miasta Wałcz wg form własności

Źródło: www.stat.gov.pl.

8.4. Zagrożenia bezpieczeństwa ludności i jej mienia

Mieszkańcy miasta Wałcz narażeni są na wystąpienie szeregu zagrożeń. Do istotnych, które mogą zależeć od sposobu użytkowania i zagospodarowania przestrzeni miejskiej, należą: - skażenie chemiczne /głównie toksyczne środki przemysłowe/; - skażenie promieniotwórcze; - zagrożenie pożarowe; - zagrożenie powodziowe; - różne zagrożenia komunikacyjne; Przemysł wykorzystujący w procesach technologicznych związki chemiczne jest potencjalnym zagrożeniem dla ludzi i środowiska, zarówno na obszarach zakładów przemysłowych stosujących lub magazynujących substancje niebezpieczne, jak i na obszarach z nimi sąsiadującymi. Stacjonarne źródła zagrożeń chemicznych na terenie miasta związane są z magazynowaniem lub przetwarzaniem w przedsiębiorstwach takich substancji jak amoniak, chlor, kwasy i ługi oraz produkty ropopochodne. Na terenie miasta zlokalizowanych jest kilka zakładów pracy, które wykorzystują toksyczne środki przemysłowe /tsp/ w procesach technologicznych lub je przechowują. Nagromadzenie w nadmiernych ilościach substancji niebezpiecznych stwarza groźbę katastrof przemysłowych. W części tych zakładów strefa potencjalnego zagrożenia może przekroczyć teren zakładu tworząc bezpośrednie zagrożenie dla ludzi i wymagać znacznego zaangażowania służb ratowniczych. Zagrożenie skażeniami promieniotwórczymi może nastąpić w wyniku: uszkodzenia źródeł promieniowania wykorzystywanych w procesach technologicznych, uwolnienia materiałów i opadów promieniotwórczych podczas składowania i transportu, uwolnienia substancji promieniotwórczych podczas awarii urządzeń. Na terenie miasta Wałcz zagrożenia radiologiczne mogą być spowodowane jedynie przez materiały radioaktywne stosowane w aparaturze medycznej, aparaturze kontrolno – pomiarowej stosowanej w niektórych zakładach przemysłowych oraz czujkach izotopowych montowanych w instalacjach sygnalizacyjno – alarmowych. Są to źródła o stosunkowo niewielkiej mocy, w związku z czym zasięg tych zagrożeń ma charakter lokalny. Przewóz materiałów radioaktywnych jest incydentalny i dotyczy bardzo małych ilości, praktycznie nie stwarzających zagrożenia. Musimy liczyć się z zewnętrznym niebezpieczeństwem związanym

z eksploatacją elektrowni jądrowych w Europie (6 czynnych elektrowni znajduje się w odległości około 350 km od granicy Polski). Zagrożenie pożarowe /pożary przestrzenne i blokowe/ może wystąpić głównie w zwartej zabudowie miasta. Potencjalne zagrożenie pożarowe stwarzają duże obiekty handlowe, zamieszkania zbiorowego oraz użyteczności publicznej. Należy liczyć się również z zagrożeniami stwarzanymi przez zakłady, które posiadają obiekty zagrożone wybuchem lub wtórną emisją toksycznych środków przemysłowych spowodowanych uszkodzeniami rurociągów gazu, zbiorników na stacjach baz paliw, stacjach LPG i punktach dystrybucji gazów propan-butan. Potencjalne zagrożenie pożarowe stwarzają również znajdujące się w granicach miasta kompleksy leśne, parki i ogrody. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej opracowuje Studium określające granice obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią. Wskazane tereny zagrożone zasięgiem wody 100 - letniej (1%) obejmują niewielką część miasta wzdłuż doliny rzeki Piławki (tereny przyrodnicze nie podlegające zainwestowaniu). W transporcie samochodowym największe zagrożenie występuje na drogach, po których odbywa się transport w ruchu tranzytowym. W efekcie dużego i stale rosnącego natężenia przewozów materiałów niebezpiecznych i toksycznych, złego stanu technicznego dróg oraz niejednokrotnie fatalnego stanu technicznego taboru ciężarowego rośnie ryzyko zagrożenia. Potencjalnym niebezpieczeństwem mogą być cysterny samochodowe przewożące niebezpieczne substancje chemiczne. Na terenie miasta drogi o największym ryzyku wystąpienia zagrożenia związanego z przemieszczaniem niebezpiecznych związków to ulice w ciągu dróg krajowych. Zagrożenia w transporcie kolejowym wynikają zarówno z ruchu pasażerskiego (jednoczesny przewóz dużej ilości osób) oraz towarowego (przewóz materiałów niebezpiecznych). Przy wyznaczaniu tras, po których mogą być przewożone substancje niebezpieczne duże znaczenie ma stan techniczny torowisk, ale także omijanie aglomeracji miejskich, aby zminimalizować skutki ewentualnej awarii. Dodatkowym zagrożeniem jest szeroko rozpowszechniony przewóz materiałów ropopochodnych, który nie podlega monitorowaniu i może odbywać się nawet po torowiskach o gorszym stanie technicznym.

8.5. Potrzeby i możliwości rozwoju

Z przeprowadzonych analiz uwarunkowań rozwoju, w szczególności jakości życia mieszkańców, należy stwierdzić, że mimo stosunkowo nienajgorszych wskaźników jakości życia, koniecznym jest dalszy zrównoważony rozwój miasta i jego podstawowych funkcji. Zidentyfikowane potrzeby w zakresie rozwoju budownictwa mieszkaniowego i związanych z nim usług wynikają głównie z konieczności poprawy standardów zamieszkiwania, oczekiwań i potrzeb społeczeństwa. W wyniku systematycznej poprawy sytuacji ekonomicznej społeczeństwa następuje ciągły proces „rozgęszczania” zamieszkiwania (proces przenoszenia się z budynków wielorodzinnych do jednorodzinnych, wydzielanie i zabudowa większych działek dla budownictwa jednorodzinnego). Procesy te wywołują wzrastające zapotrzebowanie na tereny rozwojowe. Nie można także wykluczyć zjawisk migracyjnych do miasta związanych z potencjalnym rozwojem funkcji gospodarczych. Koniecznym jest zapewnienie nowych miejsc pracy i rozwijanie potencjału gospodarczo-ekonomicznego dla zapewnienia dobrobytu mieszkańcom. Oczywista jest też ochrona wartości przyrodniczych i kulturowych, które stanowią bazę prawidłowego rozwoju społeczeństwa. Część potrzeb rozwojowych ma charakter ponadlokalny, choć istotnie wpływający na funkcjonowanie miasta i jakość życia mieszkańców. Największą potrzeba jest rozwój układu komunikacyjnego, w szczególności budowa obwodnic drogowych miasta w ciągu dróg krajowych i wojewódzkich. Miasto posiada spore możliwości rozwoju, zarówno potencjał ekonomiczny, gospodarczy i społeczny. Posiada także wolne tereny pod rozwój praktycznie wszystkich jego funkcji. Duże możliwości rozwoju dają tereny powojskowe we wschodniej części miasta, na których przewiduje się rozwój wszelkiego rodzaju działalności gospodarczej, usług, a także budownictwa mieszkaniowego i terenów sportu i rekreacji. Spore rezerwy tkwią także w terenach już zurbanizowanych, które są stosunkowo łatwe i ekonomiczne do wykorzystania.

9. UWARUNKOWANIA ROZWOJU FUNKCJI GOSPODARCZYCH

9.1. Rolnicza przestrzeń produkcyjna

Rolnictwo, ze względu na miejski charakter obszaru stanowi branżę o charakterze uzupełniającym w stosunku do wiodących w gospodarce miasta. W ostatnich latach można zauważyć pomniejszanie się rolniczej przestrzeni produkcyjnej kosztem obszarów

zurbanizowanych (naturalny rozwój przestrzenny). Część terenów wcześniej użytkowanych rolniczo zostało wyłączonych z produkcji rolnej także na rzecz terenów otwartych, lasów i systemu przyrodniczego. Utrzymuje się liczba gospodarstw rolnych, która oscyluje wokół liczby 110 315 Następuje rozdrobnienie areału gospodarstw rolnych. W chwili obecnej średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego wynosi ok. 8,14 10,84 ha (wg stanu na 01.01.2009 r. z powszechnego spisu rolnego przeprowadzonego w 2010 r) wobec średniej w województwie bliskiej 30 ha. Najbardziej wartościowe grunty (III i IV klasy) położone są w południowej części miasta pomiędzy jeziorami Raduń i Zamkowe i na południowy zachód od jez. Zamkowego.

Według danych Starostwa Powiatowego w Wałczu na dzień 01.01.2012 r. użytkowanie gruntów rolnych kształtowało się następująco: Powierzchnia użytków rolnych: - 1492 ha - grunty orne - 1301 ha - sady - 24 ha

- łąki - 48 ha -pastwiska - 98 ha -pozostałe - 21 ha Lasy - 700 ha Grunty pod wodami - 422 ha Pozostałe grunty i nieużytki - 169 ha.

Gospodarka leśna na terenie miasta nie jest bardzo rozwinięta. Lasy w większości stanowią lasy ochronne i nie są przedmiotem typowej gospodarki leśnej, stanowią one znaczącą część systemu przyrodniczego w skali miasta i w skali ponadlokalnej. Lasami zarządza Nadleśnictwo Wałcz, które swoją gospodarkę leśną koncentruje na lasach położonych w gminach sąsiednich.

9.2. Działalność produkcyjna - przemysł, wytwórczość, bazy, budownictwo

Przemysł, wytwórczość, bazy, magazyny to znacząca dziedzina działalności gospodarczej miasta. W latach 80-tych Wałeckie zakłady przemysłowe i produkcyjno-bazowe zatrudniały około 6,5 tys. osób.

81 Obecna sytuacja przemysłu i wytwórczości uległa radykalnym przekształceniom. Część zakładów państwowych upadła, a część została poddana restrukturyzacji. Przemiany strukturalne umożliwiły i umożliwiają powstanie nowych jednostek opartych w swej działalności o własność prywatną, gospodarkę rynkową i nowe formy organizacyjne. Istnieją na terenie miasta jednostki gospodarcze, o wysokich osiągnięciach w nowej rzeczywistości ekonomicznej.

Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 19 września 2007 r. zmieniającym Rozporządzenie w sprawie Słupskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej powołany został „ Obszar Wałcz". Jest to około 26 hektarów terenów w rejonie ulic Budowlanych i Południowej. Do 2011 r. zagospodarowano około 12 ha pod potrzeby: - VHN sp. z o.o.- fabryka grzejników, - Ozen Plus sp. z o. o. ( energia, węgiel drzewny, brykiety), - Albatros Aluminium sp. z o.o. (obróbka elementów aluminiowych), - EKOMECH sp. z o.o. (zakład produkujący konstrukcje stalowe). Do zagospodarowania pozostało 14 ha należących do Gminy Miejskiej Wałcz. Poszukiwani inwestorzy: branża tekstylna, elektronika, urządzenia precyzyjne, artykuły spożywcze. Instytucje wsparcia Małych i Średnich Przedsiębiorstw w Wałczu (wg stanu na 2010 r.) 1. Centrum Euro Info przy Zachodniopomorskim Stowarzyszeniu Rozwoju Gospodarczego – SCP 2. Koszalińska Izba Przemysłowo-Handlowa 3. Zachodniopomorska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. 4. Zachodniopomorska Szkoła Biznesu – Centrum Rozwoju Biznesu 5. Koszalińska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. 6. Fundacja Centrum Innowacji i Przedsiębiorczości w Koszalinie 7. Północna Izba Gospodarcza 8. Stowarzyszenie Kupców i Przedsiębiorców Ziemi Wałeckiej 9. Wałeckie Forum Gospodarcze 10. Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych 11. Regionalny Fundusz Pożyczkowy „POMERANUS” 12. Wałeckie Centrum Wspierania Przedsiębiorczości Na koniec roku 2010 2013 wg danych GUS zarejestrowanych było w systemie REGON 3.855 3 499 podmiotów gospodarczych (wszystkie formy organizacyjno-prawne).

Sektor publiczny stanowiło 99 podmiotów stanowił 103 podmioty. Pozostałe 3.756 3 396 to prywatne jednostki gospodarcze, z czego 82,5% stanowią osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. 81% wszystkich podmiotów gospodarczych według PKD stanowią firmy handlowe i usługowe, 18% to przemysł i budownictwo, a tylko 1% to rolnictwo. Są to najczęściej drobne firmy, warsztaty i zakłady o niewielkim zatrudnieniu prowadzone przez osoby fizyczne. Aktualnie działające zakłady pracy prowadzą produkcję w tych branżach, którymi dotychczas charakteryzowało się miasto. Najpopularniejszymi branżami są nadal: przetwórstwo rolno-spożywcze, branża metalowa i drzewna, budownictwo.

9.3. Turystyka, wypoczynek, sport i rekreacja

Miasto posiada bogate walory przyrodniczo-krajobrazowe, które stanowią podstawę zagospodarowania turystycznego gminy. Walory wypoczynkowe miasta są podstawą dla rozwoju różnych form turystyki, wypoczynku i rekreacji związanych z:

- wodą - plaże, kąpieliska, żeglarstwo, kajakarstwo, windsurfing, wędkowanie; - lasem - spacery, turystyka piesza i rowerowa, zbieranie płodów leśnych, myślistwo; - otwartą przestrzenią - wycieczki przyrodnicze, kolarstwo, jeździectwo.

Obecnie rejonami zainwestowania turystycznego i wypoczynkowego są:  zachodnia część miasta (nad jez. Raduń),  północny brzeg jez. Zamkowego.

Bazą dla uprawiania różnych form turystyki i wypoczynku jest istniejące wyposażenie w infrastrukturę turystyczno-wypoczynkową, a więc w szczególności:

 ośrodek specjalistyczny Centralny Ośrodek Sportu - Ośrodek Przygotowań Olimpijskich „Wałcz Bukowina” z ogólnodostępnym zapleczem sportowo rekreacyjnym,

 Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji z zapleczem sportowo-rekreacyjnym,

 baza hotelowo-pensjonatowa – łącznie blisko 500 miejsc noclegowych, w sezonie ponad 700.

Znaczna część bazy noclegowej ma charakter sezonowy. Obiekty prowadzące działalność usługową hotelową/noclegową:

 Hotel „Biały Domek”,

83  zajazd „Luna” pokoje gościnne,

 „Za grosik”,

 Centralny Ośrodek Sportu - Ośrodek Przygotowań Olimpijskich „Wałcz Bukowina”,

 Hotel 107 Szpitala Wojskowego,

 Dom Wędkarza,

 MOSiR,

Znaczenie uzupełniające ma istniejąca baza noclegowa w kwaterach prywatnych. Ofertę turystyczną miasta wzbogacają istniejące kąpieliska, plaże, urządzenia przywodne, obozowiska, szlaki turystyczne i obiekty sportowe.

 Stadion - wielofunkcyjny stadion lekkoatletyczny na 3000 miejsc siedzących. Rozbiegi do skoku wzwyż, w dal, o tyczce, nawierzchnia tartanowa, bieżnia uniwersalna. Położony w centrum miasta.

 Hala sportowo – widowiskowa - przy Zespole Szkół Miejskich Nr 1: 42x38m, nawierzchnia tartanowa, widownia 160 miejsc, kompleks urządzeń lekkoatletychnych, kompleks boisk do gier małych (nawierzchnia tartanowa).

 Hala sportowo- widowiskowa przy Gimnazjum Nr 2 - 40x27m, widownia, pełne zaplecze (siłownia, sale aerobiku), siatkówka, kompleks urządzeń lekkoatletycznych o nawierzchni tartanowej w tym 100m rozbiegi - skok o tyczce, wzwyż, w dal.

 MOSIR - boisko do piłki nożnej i siatkówki, siłownia, basen kajakowy, sala gimnastyczna, hala sportowa o nawierzchni tartanowej, ścieżki rowerowe, wypożyczalnia sprzętu turystycznego i sportowego. MOSIR specjalizuje się w organizowaniu imprez sportowych.

Z uwagi na położenie miasta w ekoturystycznym regionie Polski Zachodniej, posiadanie przez nią walorów i wartości odpowiednich dla "uprawiania" rekreacji uznano funkcję turystyczno-wypoczynkową jako wiodącą w rozwoju gminy. Uwarunkowaniem szczególnym dla rozwoju rekreacji w gminie mieście jest też fakt, że duża część terenu gminy miasta, właśnie ta najbardziej cenna pod względem

przyrodniczym i atrakcyjna pod względem turystyczno-wypoczynkowym zakwalifikowana jest do obszarów chronionego krajobrazu. Uwzględniając istniejące uwarunkowania, potencjał środowiska, dla poszczególnych rejonów rekreacyjnych wskazano potencjalne kierunki rozwoju, a poszczególnym miejscowościom przypisano odpowiednie ich znaczeniu funkcje w obsłudze ruchu turystyczno-wypoczynkowego.

9.4. Ruch turystyczny- turystyczne szlaki piesze i rowerowe

szlak czerwony: okolice J.Karpiowe - skrzyżowanie z szosą Golce-Zdbice - 1,2 km szosą - staw Leszczyński – „Przesmyk Śmierci” - zachodni brzeg J. Łubianka - most na rz. Dobrzyca - okolice J. Ostrowieckie Duże - J. Karasiowe - szosa Wałcz - Jastrowie - J. Chmiel Duży i Mały - pozostałość bunkrów „Czapa Hitlera” - Wałcz - Cmentarz Wojenny - most wiszący (Kłosowski) nad J. Raduń - J. Dybrzno - okolice J. Zielno, J. Smolno Wielkie, J. Smolno, J. Sumile - Nakielno - szosa Rutwica - Zdbowo - Strzaliny - Tuczno - Martew - Martwica - parking zwany Gwiazdą lub Drewnianym Kamieniem - okolice J. Ostrowiec Mały (Wydrowe) - okolice J. Jamno - Śmiałkowe Wzgórza - mostek na rz. Płociczna - Pustelnia - DPN - rz. Cieszynka - Załom - grodzisko nad rz. Cieszynką - Człopa PKS (dawny PKP) - 87,6 km;

szlak żółty: Wałcz PKS - ogródki działkowe - most na rz. Dobrzyca - J. Łubianka - stanica ZHP - Ostrowiec PKS - 14 km szlak niebieski: 1.szlak spacerowy: Wałcz Raduń (dawny PKP) - ogródki działkowe – Morzyce (ścieżka przyrodniczo - leśna, ok.3 km ) - pozostałości Dębu Piastowskiego - J. Raduń, most wiszący Kłosowski, okolice Bukowiny - Wałcz plaża - Wałcz Raduń (PKP) - 10 km

2. Ostrowiec PKS - dawny nasyp kolejowy – „czołówka” - szosa Wałcz - Jastrowie - Leśniczówka Wałcz - 4 km

85 szlak zielony: Wałcz PKS - pozostałości bunkrów 'Czapa Hitlera' - J. Chmiel Mały i Duży - strumyk z rozlewisk Dobrzycy -Czapla - most na rz. Dobrzyca - Wiesiółka PKS - 11 km.

10. UWARUNKOWANIA ROZWOJU SYSTEMÓW TECHNICZNYCH 10.1. Transport i komunikacja

10.1.1. Komunikacja drogowa - sieć transportowa na terenie miasta Wałcz

W Wałczu krzyżują się dwie drogi krajowe o powiązaniach międzyregionalnych i międzynarodowych: 1) droga nr 10 relacji Szczecin – Wałcz – Bydgoszcz – Płońsk (Warszawa), 2) droga nr 22 relacji Kostrzyn nad Odrą – Gorzów Wlkp. – Wałcz – Elbląg – Grzechotki granica państwa. Droga nr 10 przewidziana jest do przebudowy (budowa obwodnicy) o parametrach drogi ekspresowej. Przez teren miasta przebiegają ponadto drogi wojewódzkie: 1) relacji Wałcz-Kołobrzeg nr 163, 2) relacji Wałcz -Oborniki nr 178. Długość dróg w granicach administracyjnych miasta w 2009 roku wynosiła: - drogi krajowe 17,800 km, - drogi wojewódzkie 6,179 km, - drogi powiatowe 2,067 km, - drogi gminne 40,500 km.

Zdecydowana większość dróg gminnych stanowi drogi klasy technicznej dojazdowej, stanowiących podstawową sieć obsługi bezpośredniej dla poszczególnych nieruchomości. Drogi wyższych klas technicznych i kategorii posiadają ograniczenia dostępu wynikające z przepisów odrębnych (ustawy o drogach publicznych). Na terenie miasta zlokalizowanych jest szereg dróg będących także własnością gminy, nie będących jednak drogami publicznymi. Drogi publiczne i wewnętrzne tworzą dość gęstą sieć drogową na terenie miasta przyczyniając się do dobrej dostępności komunikacyjnej miasta Wałcz.

10.1.2. Komunikacja kolejowa Przez miasto przebiega linia kolejowa krajowa pierwszorzędowa Piła – Wałcz – Stargard Szczeciński (Szczecin). Dworzec PKP znajduje się przy ul. Dworcowej. Połączenia kolejowe zapewnione są z Piłą i pośrednio Szczecinem i oraz pośrednio resztą kraju (poprzez przesiadki).

10.1.3. Komunikacja autobusowa

Na terenie miasta realizowana jest komunikacja przez PP PKS, Zakład Komunikacji Miejskiej Sp. z o.o. i prywatnych przewoźników. Bazy obu przedsiębiorstw znajdują się na terenie miasta. Dworzec PKS znajduje się przy ul. Dworcowej. Na terenie miasta rozwinięta jest sieć linii komunikacji miejskiej z dość dużą liczbą przystanków. Oprócz połączeń autobusowych na poziomie lokalnym (gmina wiejska, powiat), zapewnione są bezpośrednie połączenia z Piłą, Szczecinem, Bydgoszczą, Poznaniem, Kołobrzegiem itd.

10.1.4. Komunikacja rowerowa

Na ternie miasta Wałcz na przestrzeni ostatnich kilku lat zaobserwować można bardzo pozytywny trend dotyczący wzrostu długości ścieżek rowerowych. W 2011 roku długość ta wynosiła zaledwie 0,7 km natomiast na koniec 2012 roku nastąpił wzrost do poziomu 7 km co stanowi 77% wszystkich ścieżek rowerowych na terenie powiatu wałeckiego. Długość ta w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców wynosi 2,6 km1.

10.2. Infrastruktura techniczna 10.2.1. Woda Miasto zaopatrywane jest w wodę pitną z 3 ujęć wody przy : - Placu Polskim, - ul. Zbożowej, - ul. Bydgoskiej. Zasoby wody zostały zatwierdzone w kategorii „B” o wielkościach: - przy Placu Polskim 730 m³/h, - przy ul. Zbożowej 188 m³/h, - przy ul. Bydgoskiej 82 m³/h. Miasto dysponuje dużym zasobem wody pitnej. 97,61% terenów zabudowanych jest wyposażonych w sieć wodociągową.

1 Dane pochodzą z Banku Danych Lokalnych – Głównego Urzędu Statystycznego http://stat.gov.pl/bdl

87 Aktualnie prowadzone są prace związane z modernizacją, rozbudową stacji wodociągowej w oraz budową sieci wodociągowej do nowych terenów przeznaczonych pod zabudowę oraz do zabudowań rozproszonych. Łączna długość sieci wodociągowej w mieście w końcu 2008 2012 roku wynosiła 75.300 mb. 49,2 km.

10.2.2. Kanalizacja

Na terenie miasta działa biologiczno-mechaniczna oczyszczalnia ścieków. Sieć kanalizacji ściekowej składa się z systemu kanałów grawitacyjnych, rurociągów tłocznych i przepompowni ścieków. Przepompownie zostały wybudowane w rejonie ulic 12 Lutego, Nowomiejskiej, Wilczej, Miłej, Zielnej , Kołobrzeskiej, nad jez. Zamkowym. W zabudowie rozproszonej wśród gruntów rolnych w północnej części miasta ścieki są gromadzone w indywidualnych szczelnych zbiornikach bezodpływowych lub oczyszczane w przydomowych oczyszczalniach ścieków. Sieć kanalizacyjna na terenie miasta będzie sukcesywnie rozbudowywana. W końcu 2008 roku na terenie miasta funkcjonowało: - sieci kanalizacji sanitarnej - 58.300 mb, - kanalizacji ogólnospławnej - 11.300 mb, - biologiczno-mechaniczna oczyszczalnia ścieków o przepustowości 12.000 m³/d. 80% sieci kanalizacji ściekowej wymaga modernizacji lub wymiany (powstała na początku XX wieku). 94,83% terenów zabudowanych jest skanalizowanych. Na terenie miasta kanalizację deszczową posiadają drogi publiczne i większe zakłady produkcyjne. Wody opadowe i roztopowe z dachów budynków i powierzchni utwardzonych są oczyszczone w lokalnych oczyszczalniach i po oczyszczeniu odprowadzone do środowiska. W końcu 2008 roku na terenie miasta było 34.500 mb sieci kanalizacji deszczowej i 11.300 mb kanalizacji ogólnospławnej. Sieć wymaga rozdzielenia ścieków sanitarnych od wód opadowych i roztopowych. Jest mocno przeciążona, co szczególnie widać w czasie intensywnych opadów. Wyloty sieci kanalizacji deszczowej przed wprowadzeniem wód opadowych i roztopowych do jezior Raduń i Zamkowego są wyposażone w osadniki piasku i błota.

10.2.3. Energia elektryczna

Miasto jest zasilane w energię linią 110 kV z kierunku Piła-Krzewina do GPZ przy ulicy Bydgoskiej dalej energia elektryczna jest dostarczana odbiorcom poprzez linie SN 15 kV i stacje transformatorowe, liniami niskich napięć. Rozwój elektroenergetyki wiązał się z modernizacją istniejących sieci oraz rozbudową urządzeń elektroenergetycznych związanych z przyłączaniem nowych odbiorców do sieci. W zakresie oświetlenia ulicznego w mieście wymieniono lampy na energooszczędne.

W zakresie najwyższych napięć działają dwie spółki: a) Polskie Sieci Elektroenergetyczne-Zachód w Poznaniu ul. Marcelińska 71 w zakresie napięć 220, 400 i 500 kV, b) ENEA Operator Sp z o.o. Poznań w zakresie napięć 110 kV, która zajmuje się dystrybucją energii elektrycznej na obszarze m.in. województwa wielkopolskiego i zachodniopomorskiego.

Przez teren Miasta przebiega linia 110kV relacji Krzewina-Wałcz-Mirosławiec: Linia Krzewina – Wałcz:  oznaczenie linii PKW-WLC  rok budowy 1968 (Wałcz), modernizacja na terenie Piły (1986)  długość linii 45,5 km

 Linia Wałcz - Mirosławiec  oznaczenie linii WLC-MIR  rok budowy 1970  długość linii 34,2 km

Odbiorcy na terenie Miasta są zasilani z jednego Głównego Punktu Zasilania. GPZ “Wałcz”, który jest zlokalizowany w południowo – wschodniej części Miasta. Jego charakterystyka przedstawia się następująco:

 Ilość transformatorów 2  Napięcie transformacji T1: 110/15kV o T2: 110/15kV  Moc zainstalowana T1: 16MVA

89 o T2: 16MVA  Dopuszczalny prąd linii 110 kV 600 A  Dopuszczalny prąd po stronie 15 kV dla jednego transformatora 560 A  Obciążenie szczytowe 16 MVA Ze stacji GPZ „Wałcz” wyprowadzonych jest 18 linii 15 kV . Struktura sieci SN na terenie miasta ukształtowana jest przez kilka układów pętlowych, rozciętych w odpowiednich punktach, co stwarza możliwość awaryjnego drugostronnego zasilania przy wypadnięciu z ruchu jednej z półpętli. Sieć jest w przeważającej części kablowa, przy czym przekroje linii są zróżnicowane od 35 mm2 AL do 240 mm2. Linie napowietrzne stanowią około 15% całości. Przebieg linii napowietrznych średniego i wysokiego napięcia oraz lokalizacja stacji transformatorowych zostały pokazane na rysunku zmiany studium Uwarunkowania rozwoju (załącznik nr 2) - określono na podstawie treści mapy topograficznej, rysunków z opracowania pt. Założenia do programu zaopatrzenia w ciepło, paliwa gazowe i energię elektryczną oraz informacji uzyskanych z zakładu energetycznego. Rzeczywiste przebiegi i lokalizacje mogą odbiegać od stanu rzeczywistego, w związku z czym w dalszych pracach planistycznych należy brać pod uwagę aktualny i rzeczywisty ich przebieg.

Zużycie energii elektrycznej przez poszczególne grupy odbiorców zostało pokazane w poniższej tabeli:

Tabela 15. Zużycie energii elektrycznej [kWh]

2005 2006 2007 2008 Najwięksi odbiorcy 37715048 42500650 45357756 46479714 Oświetlenie ulic 706275 765304 718955 725254 Łączne zużycie dla 62114193 67827267 70930893 72349541 całego Miasta Źródło: ENEAOperator Sp. z o.o. Rejon Dystrybucji Wałcz

Energia elektryczna ze względu na szereg zalet wynikających z łatwości jej użytkowania staje się coraz bardziej popularnym (głównie w nowym budownictwie) nośnikiem energii wykorzystywanym przez odbiorców indywidualnych także do ogrzewania pomieszczeń. Na terenie Miasta ilość odbiorców (zgłoszonych) pokrywających potrzeby związane z ogrzewaniem pomieszczeń wynosi ok. 106.

Miasto jest zasilane jednostronnie z linii 110 kV relacji Krzewina-Wałcz-Mirosławiec. W długoterminowych planach ENEA S.A. planuje realizację drugostronnego zasilania tj. linii wysokiego napięcia od Mirosławca do Czaplinka. Planowane jest również przeprowadzenie remontu odcinka linii Piła-Wałcz (na terenie Piły modernizację wykonano w 1986r.). Do momentu wykonania planowanych inwestycji, pewność zasilania Miasta w energię elektryczną będzie całkowicie uzależnione od funkcjonowania i stanu technicznego linii zasilającej.

Istniejący układ sieci SN gwarantuje wysoki poziom niezawodności zasilania odbiorców na obszarze Miasta. Układ zasilania w większej części Miasta posiada rezerwy przesyłowe sieci SN na poziomie od 2÷45% i około 30% na stacjach SN/nn. Należy zwrócić szczególną uwagę na te linie SN, których wiek i obciążenie stanowi ograniczenie w lokalnych podłączeniach (zwłaszcza w okolicach Rynku). Również istniejący układ nn ogranicza możliwość zwiększenia wykorzystania energii elektrycznej na cele grzewcze w większej skali. Problemy związane z odpowiednią jakością zasilania najstarszych rejonów Miasta wynikają ze standardów przyjętych w okresie wykonywania sieci. Poniżej przedstawiono wielkości charakterystyczne dla systemu elektroenergetycznego zasilającego odbiorców z terenu Miasta:

Długość linii 110kV 2,3 km Ilość Głównych Punktów Zasilania 1 Łączna moc zainstalowana w stacji GPZ 32 MVA Obciążenie maksymalne 19 MW Łączna długość sieci kablowych SN 15 kV ok. 64,7 km Łączna długość sieci napowietrznych SN 15 kV ok. 29,5 km Ilość stacji transformatorowych 118 szt. Moc zainstalowana w stacjach transformatorowych 31 MVA

Szczegółową charakterystykę systemu elektroenergetycznego określono w Założeniach do programu zaopatrzenia w ciepło, paliwa gazowe i energię elektryczną.

10.2.4. Gaz

Miasto jest zasilane gazem wysokiego ciśnienia GZ-50 z gazociągu relacji:

Wałcz – Stargard Szczeciński, którego główne parametry przedstawiają się następująco:  średnica DN 250  ciśnienie nominalne 6,3 MPa

91  długość na terenie Miasta 7 450 m Piła – Wałcz  średnica DN 350  ciśnienie nominalne 6,3 MPa  długość na terenie Miasta 1 051 m Oboczka Wałcz:  średnica DN 100  ciśnienie nominalne 6,3 MPa  długość na terenie Miasta 1 198 m Miasto jest zasilane poprzez stację redukcyjno pomiarową I° zlokalizowaną przy ul. Wojska Polskiego w pobliżu północno wschodniej granicy Miasta.

Tabela 16. Parametry stacji przy ul. Wojska Polskiego

Lp. Parametry wlotowe Parametry wylotowe Przepustowość Przepustowość nominalna [Nm3/h] rzeczywista [Nm3/h]

DN 100 DN 315 1 8000 300÷2 600 PN 2,0÷6,3 MPa PN 0,2÷0,4 MPa

Źródło: Wielkopolska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. w Poznaniu

Operator Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A. Oddział w Poznaniu zarządza gazociągiem wysokiego ciśnienia natomiast Wielkopolska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. Zakład Gazowniczy w Poznaniu zarządza na terenie miasta Wałcz sieciami średniego ciśnienia o łącznej długości 10,96 km, oraz sieciami niskiego ciśnienia o łącznej długości 60,5 km, z których korzysta 7 495 odbiorców. (dane: Wielkopolska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. w Poznaniu czerwiec 2009 r.) Bezpośrednio na terenie miasta Wałcz znajdują się trzy stacje redukcyjno pomiarowe II°.

Tabela 17. Charakterystyka stacji redukcyjnych miasta Wałcz

Lp. Lokalizacja stacji Ciśnienie Ciśnienie Ciśnienie Przepustowość Rok wlotowe min. wlotowe maks. wylotowe nominalna budowy [MPa] [MPa] [kPa] [Nm3/h]

1 ul. Parkowa 0,15 0,4 2,0 3 200 1994

2 ul. Bracka 0,15 0,4 2,0 1 500 1996

remont 3 ul. Nowomiejska 0,15 0,4 2,0 2 175 2001

Źródło: Wielkopolska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. w Poznaniu

Gaz jest paliwem, które ze względu na swe walory staje się medium coraz bardziej powszechnym. Jednak znaczący wzrost cen w ostatnim okresie, który bezpośrednio przekłada się na koszt jednostki ciepła jest poważnym mankamentem. Pomimo to można zaobserwować stopniowy wzrost odbiorców wykorzystujących gaz do celów grzewczych. na poziomie 6÷7% w skali roku. Należy również zwrócić uwagę na stopniowe zmniejszanie się ilości odbiorców wykorzystujących gaz tylko do celów socjalno-bytowych (bez ogrzewania), tj. przygotowywania posiłków i ciepłej wody użytkowej. Należy się spodziewać, że ponoszone koszty związane z eksploatacją i utrzymaniem sieci spowodują dalsze odchodzenie od gazu przez takich odbiorców. Zjawisko to jest całkowicie naturalne i zgodne z polityką Zakładu Gazowniczego. Tabela 18. Liczba odbiorców gazu w mieście Wałcz wyszczególnienie 1998 1999 2000 2001 2012 odbiorcy domowi bez ogrzewania 6 778 6 696 6 660 5 742 8 385 odbiorcy domowi z budynki ogrzewaniem jednorodzinne 1 191 1 306 1 390 1 494 737 budynki mieszkania)wielorodz inne b.d zakłady produkcyjne( 2 1 2 1 b.d usługi 270 271 270 272 ogółem 8 241 8 274 8 322 7 509 b.d Źródło: Wielkopolska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. w Poznaniu

Tabela 19. Zużycie gazu w [tys. m3] w mieście Wałcz wyszczególnienie 1998 1999 2000 2001 -1) -1) -1) -1) odbiorcy domowi bez ogrzewania 2 315 1 565 2 053 1 182 328 -2) odbiorcy domowi z budynki ogrzewaniem jednorodzinne 3 488 -1) 4 100-1) 5 913-1) 5 615-1) 1 567 -2) Budynki wielorodzinne -1) -1) -1) -1) zakłady produkcyjne 732 1 077 1 504 1 272 620 -2) -1) -1) -1) -1) usługi 552 630 230 202 71 -2) -1) -1) -1) -1) Ogółem 7 699 9 185 9 402 6 144 2 586 -2) -1) gaz GZ-35 -2) gaz GZ-50 Źródło: Wielkopolska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. w Poznaniu

Wyszczególnienie: 2008 2009 2010 2011 2012 zużycie gazu 4193,50 3980,40 4247,60 3446,00 3590,0 (w tys. m3) zużycie gazu na ogrzewanie 1852,1 2344,3 2076,2 1686,3 1528,0 mieszkań (w tys. m3) Źródło: www.stat.gov.pl.

Stacje redukcyjno pomiarowe I-go stopnia i sieci wysokiego ciśnienia Stacja redukcyjno - pomiarowe I° posiada znaczne rezerwy przesyłowe (około 70%, co stanowi około 5400 Nm3/h) i nie wymaga rozbudowy, a jej stan techniczny nie budzi zastrzeżeń. Nie występują również przesłanki dla budowy nowej stacji redukcyjno - pomiarowej I-go stopnia na terenie miasta. Sieci gazowe wysokiego ciśnienia posiadają rezerwy przesyłowe i nie wymagają rozbudowy.

Stacje redukcyjno pomiarowe II-go stopnia i sieci średniego ciśnienia. Stacje redukcyjno - pomiarowe II° posiadają znaczne rezerwy przesyłowe i nie wymagają przebudowy, jednak przewiduje się modernizację gazociągów i stacji gazowych wynikającą ze zużycia eksploatacyjnego. Obecnie realizowana jest rozbudowa sieci gazowej średniego ciśnienia w kierunku ul. Kołobrzeskiej do Kłębowca o projektowanej długości 5 870 mb. Wielkopolska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. rozważa opłacalność rozbudowy sieci średniego ciśnienia na następujących ulicach: - Kołobrzeskiej o dł. 270 mb.,

- Połczyńskiej o dł. 160 mb., - na Osiedlu Moje Marzenie gazociąg ś/c o dł. 280 mb., - Zdobywców Wału Pomorskiego gazociąg n/c o dł. 300 mb, - przyłączenia osiedla domków jednorodzinnych i kompleksu przemysłowego pomiędzy ul. Nowowiejska a Kołobrzeską.

Poniżej przedstawiono wielkości charakterystyczne dla systemu gazowniczego zasilającego odbiorców z terenu Miasta:

Rodzaj gazu GZ-50 Ilość stacji red.-pom. I-go stopnia 1 Ilość stacji red.-pom. II-go stopnia 3 Długość sieci wysokiego ciśnienia 8,5 km Długość sieci średniego ciśnienia 10,96 km Długość sieci niskiego ciśnienia 60,5 km Przyłącza gazowe średniego ciśnienia 23 szt. Przyłącza gazowe niskiego ciśnienia 1 849 szt. Ilość odbiorców gazu (06.2009 r.) 7 495 Szczegółową charakterystykę systemu gazowniczego określono w Założeniach do programu zaopatrzenia w ciepło, paliwa gazowe i energię elektryczną.

10.2.5. Ciepło Analiza systemu ciepłowniczego została wykonana w oparciu o materiały przekazane przez Zakład Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Wałczu, który zawiaduje kotłowniami i sieciami ciepłowniczymi na terenie Miasta. Zakład posiada niezbędne koncesje na: – wytwarzanie ciepła, – przesyłanie i dystrybucję ciepła, – obrót ciepłem. Specyfiką systemu ciepłowniczego miasta Wałcz jest posiadanie dwóch źródeł ciepła, które zlokalizowane są we wschodniej i południowej części Miasta.

Kotłownia Rejonowa przy ulicy 12-go Lutego - KR 2 Kotłownia zlokalizowana jest w południowej części Miasta. Kotłownia pracuje na potrzeby ogrzewania pomieszczeń oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej. Podstawowe parametry kotłowni wynoszą odpowiednio:

- Moc cieplna zainstalowana 29,07 MWt - Moc cieplna osiągalna 29,0 MWt - Moc cieplna zamówiona 21,66 MWt w tym: - na ogrzewanie pomieszczeń 17,21 MWt - na przygotowanie ciepłej wody użytkowej 4,45 MWt

Kotłownia Rejonowa przy ulicy Budowlanych - KR 3 Kotłownia zlokalizowana jest we wschodniej części Miasta. Kotłownia pracuje na potrzeby ogrzewania pomieszczeń, przygotowania ciepłej wody użytkowej oraz w niewielkim stopniu na potrzeby technologiczne. Podstawowe parametry kotłowni wynoszą odpowiednio:

- Moc cieplna zainstalowana 37,05 MWt - Moc cieplna osiągalna 37,0 MWt - Moc cieplna zamówiona 16,89 MWt w tym: - na ogrzewanie pomieszczeń 15,63 MWt - na przygotowanie ciepłej wody użytkowej 0,36 MWt - na technologię 0,90 MW

Poniżej przedstawiono wielkości charakterystyczne dla systemu ciepłowniczego zasilającego odbiorców z terenu Miasta:

Ilość kotłowni systemowych 2 Moc zainstalowana w kotłowniach 66,13MWt Zapotrzebowanie ciepło (2008 r.) 38,55 MWt Sumaryczna roczna sprzedaż ciepła (2008 r.) 235,70 TJ Nośnik ciepła woda gorąca Ilość węzłów ciepłowniczych 109 Powierzchnia ogrzewalna 435 tys. m2 Jednostkowa cena ciepła ( grudzień 2008 r.) 52,07/GJ (brutto) Parametry robocze wody sieciowej 125/75°C

Oprócz dwóch kotłowni rejonowych opalanych miałem węglowym ZEC zawiaduje jeszcze 2 kotłowniami lokalnymi o mniejszej mocy opalanymi olejem opałowym. Istnieje szereg innych lokalnych kotłowni zasilanych różnymi paliwami będącymi w zarządzie wojska, instytucji i zakładów. Kotłownie ZEC i większość kotłowni lokalnych spełnia wymogi ochrony środowiska w zakresie emisji zanieczyszczeń. Monitoring WIOŚ wskazuje, że kotłownie rejonowe nie przekraczają dopuszczalnych emisji. Zaostrzające się wymogi ochrony środowiska, w tym dotyczące emisji CO2, oraz potrzebę poprawy efektywności

ekonomicznej koniecznym będzie dalsza modernizacja zarówno kotłowni rejonowych jak i lokalnych. Względy ekonomiczne wymuszają systematyczną modernizację kotłowni indywidualnych. Szczegółową charakterystykę systemu ciepłowniczego określono w Założeniach do programu zaopatrzenia w ciepło, paliwa gazowe i energię elektryczną.

10.2.6. Telekomunikacja

Teren miasta Wałcz obsługiwany jest przez Telekomunikację Polską S.A. Orange Polska i NETIA S.A. w zakresie sieci telefonicznej i sieci transmisji danych. Abonenci telefoniczni w mieście obsługiwani są przez główną automatyczną centralę i dwie centrale osiedlowe. Podłączonych jest do nich 4895 abonentów. Centrala została przyłączona do linii światłowodowej, umożliwiającej świadczenie operatorowi nowoczesnych (cyfrowych) usług. Poczynając od 1998 r. rozpoczął się bardzo dynamiczny rozwój usług telekomunikacyjnych. W ostatnim czasie odnotowano jednak zahamowanie tego przyrostu i można przypuszczać, że nastąpi spadek liczby abonentów wobec rozwoju telefonii bezprzewodowej. Usługi telekomunikacyjne polegające na „dostawie” Internetu świadczone są przez różne podmioty w oparciu o infrastrukturę telekomunikacyjną różnych operatorów, w tym Orange Polska. Na terenie gminy dostępna jest telefonia bezprzewodowa (w systemach T-Mobile, PLUS, Orange, Play i operatorzy wirtualni).

10.2.7. Gospodarka odpadami

Gmina posiada opracowany zgodnie z art. 14-16 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. O odpadach, Gminny Plan Gospodarki Odpadami dla Miasta Wałcz, która zawiera szczegółową charakterystykę systemu gospodarki odpadami. Obecny system zbierania, transportu i unieszkodliwiania odpadów komunalnych oparty jest na gromadzeniu ich w pojemnikach zlokalizowanych w gospodarstwach indywidualnych , zakładach pracy i innych podmiotach a następnie wywożony na składowiska odpadów: - w Kłodzie gm. Szydłowo, - w gminie wiejskiej Wałcz (w bezpośrednim sąsiedztwie miasta).

97 Wywóz odpadów realizowany jest przez 3 wyspecjalizowane firmy (w tym Zakład Gospodarki Komunalnej w Wałczu). Następuje sukcesywne porządkowanie gospodarki odpadami poprzez częściową segregację odpadów. Większość osiedli w mieście posiada specjalne kontenery do składowania surowców wtórnych i segregacji odpadów (szkło, PET). Gospodarstwa indywidualne zobowiązane są do posiadania pojemników na śmieci, które są wywożone sukcesywnie na wysypisko. Ma to zapobiec powszechnemu wywożeniu śmieci do lasu i tworzenia "dzikich" wysypisk. Odpady medyczne unieszkodliwiane są termicznie na terenie 107 Szpitala Wojskowego w Wałczu. Gospodarka odpadami na terenie Miasta Wałcz odbywa się na podstawie uchwalonego 18 grudnia 2012 roku uchwałą Rady Miejskiej nr VI/SXXXII/172/12 „Regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie Miasta Wałcz”. Gmina utworzyła ogólnodostępny Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (PSZOK) oraz odpowiedzialna jest za odbiór odpadów problemowych, do których należą:  odpady niebezpieczne (tj. baterie i akumulatory, przeterminowane leki, zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne, opakowania po farbach i olejach itp.)  odpady wielkogabarytowe (tj. meble, rowery, zabawki dużych rozmiarów itp.)  odpady budowlane i rozbiórkowe z drobnych remontów  zużyte opony. Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych zlokalizowany będzie na terenie istniejącego składowiska odpadów komunalnych (ul. Bydgoska – w kierunku Piły).

10.2.8. Cmentarnictwo Główny cmentarz komunalny dla miasta i gminy Wałcz zlokalizowany jest dość dogodnie w północno-zachodnim krańcu miasta i posiada możliwości rozwojowe. Cmentarze zabytkowe są także cmentarzami komunalnymi lecz nie są czynne.

11. ZADANIA SŁUŻĄCE REALIZACJI PONADLOKALNYCH CELÓW PUBLICZNYCH.

Na terenie miasta realizowane są zadania o charakterze ponadlokalnym przez różne podmioty ponadlokalne, samorząd lokalny i inne jednostki. Do głównych zadań ponadlokalnych należą: 1) z zakresu ochrony przyrody:

a) utrzymanie i ochrona istniejących form ochrony prawnej przyrody dla obszarów: - chronionego krajobrazu „Pojezierze Wałeckie i Dolina Gwdy”, b) objęcie ochroną obszarów węzłowych i korytarzy ekologicznych wchodzące w skład systemu powiązań ekologicznych w skali międzynarodowej - sieci ekologicznej Natura 2000; 2) z zakresu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami: a) ochrona obiektów wpisanych do rejestru zabytków; 3) z zakresu publicznych usług ponadlokalnych - rozwój szkolnictwa wyższego, średniego i policealnego oraz usług zdrowia; 4) z zakresu usług administracji – utrzymanie jednostek administracyjnych o znaczeniu ponadlokalnym (urzędy, organy i jednostki administracji publicznej); 5) z zakresu komunikacji: a) utrzymanie i modernizacja dróg krajowych nr 10 i 22 oraz wojewódzkich nr 163 i 178; 6) w zakresie infrastruktury technicznej – utrzymanie gazociągu wysokiego ciśnienia.

12. PODSUMOWANIE Uwarunkowania rozwoju miasta Wałcz nie wykazują większych zmian w stosunku do opisanych w poprzedniej edycji studium. Ze względu na sporządzenie szeregu opracowań mogły być uzupełnione i zaktualizowane. Aktualizacja uwarunkowań obejmuje także zagadnienia prawne, ze względu na dość szybką zmianę przepisów (w szczególności prawo w zakresie planowania i zagospodarowania przestrzennego, ochrony przyrody i środowiska). W trakcie sporządzania niniejszego studium przygotowywane są dalsze zmiany przepisów prawnych, które mogą skutkować koniecznością kolejnej zmiany studium. Całość problematyki uwarunkowań przestrzennych i zagospodarowania obszaru miasta mające odniesienie do jego przestrzeni przedstawiono na rysunku zatytułowanym: „Wałcz – Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego - uwarunkowania rozwoju” opracowany w skali 1:10 000, który stanowi załącznik nr 2 do uchwały Rady Miasta Wałcz w sprawie uchwalenia zmiany studium. Rysunek opracowano na bazie mapy topograficznej w skali 1: 10 000 w układzie współrzędnym 1965, przy pomocy mapy w układzie 1992 dla części obszaru miasta. Na rysunku tym określono m.in. obecne użytkowanie terenu, układ komunikacyjny, przebieg ważniejszych sieci infrastruktury technicznej, obiekty i obszary chronione. Istotną część uwarunkowań ujęto także w podstawowym rysunku zmiany studium stanowiącym załącznik nr 4 do uchwały Rady Miasta Wałcz.