TOEKOMSTBEELD - IJMEER MARKERMEER TOEKOMSTBEELD

TOEKOMSTBEELD MARKERMEER - IJMEER

Het Rijk heeft in de Noordvleugelbrief gevraagd om een visie te ontwikkelen op de toekomst van het Markermeer en IJmeer. Het Samenwerkingsverband Het hele land is volgebouwd. Toekomstagenda Markermeer - IJmeer is vanaf februari Natuur verdort, vergeelt, vergrauwt. 2007 voortvarend aan de slag gegaan en heeft bij het Het water is verdreven beantwoorden van deze vraag een breed scala aan regiopartners, belangengroeperingen en geïnteresseerden De wereld zelf is in het nauw, betrokken. De eerste mijlpaal was de overhandiging Wie is er bang voor rood, geel, blauw? van het Ontwikkelingsperspectief ‘Investeren in Wie zou zo willen leven? Markermeer en IJmeer’ aan staatssecretaris Huizinga in april 2008. De essentie van het Ontwikkelings- De stedeling wil op den duur perspectief, en daarmee van de toekomstmogelijk heden een beetje groen; hij wil natuur, voor het Markermeer en IJmeer, is de keuze om het hij wil een stadsplantsoentje. ecologische systeem zo te versterken dat het verande- ringen in klimaat, ruimtegebruik of anderszins kan Zo’n stadpark is wat surrogaat opvangen terwijl tegelijkertijd de natuurlijke kwaliteit die wildernis in zakformaat robuust en veerkrachtig blijft. Deze aanpak heet gestreken en gesteven. ‘toekomstbestendig ecologisch systeem’. Zo’n stadpark is een mooie start, Het ‘Toekomstbeeld Markermeer - IJmeer; Natuurlijk maar ik toon u het natte hart, ontwikkelen’ is het vervolg op het Ontwikkelings- de oerbron van het leven. perspectief en geeft de stand van zaken weer in de zomer van 2009. Nieuw opgedane kennis ondersteunt Het natte hart, het krimpt en zwelt, en nuanceert de aannames van het Ontwikkelings- terwijl het een verhaal vertelt perspectief. In een intensief regioproces zijn de van watersnood en dijken. gemeenten en andere lokale partijen betrokken. Zij hebben meer inzicht gekregen in de waarde en De lappendeken rood en groen betekenis van de ecologische maatregelen voor het aaneengenaaid met blauw katoen eigen gebied. Deze maatregelen worden door de TOEKOMSTBEELD zal onverwoestbaar blijken. regionale partijen algemeen erkend en kunnen rekenen op een stevig draagvlak. MARKERMEER - IJMEER

Natuurlijk ontwikkelen Het natte hart Niels Blomberg

Natuurlijk ontwikkelen TOEKOMSTBEELD MARKERMEER - IJMEER

Natuurlijk ontwikkelen

2 / 3 Van Groote Leegte naar Blauwe Hart

Markermeer en IJmeer groeien samen uit tot een van de grootste aaneengesloten wetlandgebieden van Europa en ontwikkelen zich tot een nieuw icoon van de Nederlandse natuur midden in de Randstad: Het Blauwe Hart. In het Blauwe Hart gaat een robuuste natuur samen met een verdere ontwikkeling van recreatie en met ruimte voor eventuele andere ontwikkelingen in het noordelijk deel van de Randstad. Dat is het Toekomstbeeld voor het Markermeer en IJmeer.

voorwoord Hoe anders was het perspectief ruim twee jaar geleden. In 2007 Daarmee was de basis gelegd voor het project Toekomstagenda organiseerde het Nieuw Land Erfgoedcentrum in een Markermeer IJmeer. In april 2008 werd het Ontwikkelings- expositie over 150 jaar plannen maken voor het Markermeer. perspectief ‘Investeren in Markermeer en IJmeer’ aangeboden De expositie had als titel ‘Die Groote Leegte’. Deze titel zegt alles. aan het Kabinet. Wat ontbrak was een duidelijke toekomstvisie voor het gebied nadat in 2006 definitief besloten was om af te zien van de Was het project daarmee bestuurlijk ingebed, feitelijk gaat inpoldering van de . ondertussen de ecologische kwaliteit van met name het Markermeer steeds verder achteruit. Voor alle betrokken partijen De Kabinetsbrief over de Noordvleugel van de Randstad en staat daarom vast dat niets doen geen optie is. Het merengebied het daaruit voortvloeiende programma Randstad Urgent verliest zijn aantrekkingskracht voor grote groepen trekvogels, vormden het keerpunt. Besloten werd een nieuw perspectief het aantal planten en waterdieren loopt terug, de begroeiing voor het Markermeer en IJmeer te ontwikkelen en daarmee ook wordt monotoon. Daarmee verdwijnt uiteindelijk ook de waarde een bijdrage te leveren aan de versterking van de internationale voor de mens. Het Ontwikkelingsperspectief rekent af met de concurrentiepositie van de Randstad. Groen en blauw als achteruitgang van de natuurkwaliteit in de meren en biedt een belangrijke pijlers ter versterking van de economie in de nieuwe focus. Door de aanpak van de slibproblematiek, door de Noordvleugel. De provincies en Noord-Holland kregen aanleg van een oermoeras en van vooroevers, wint het gebied de opdracht om de regie te voeren over dit project en een per- aan betekenis als habitat voor vogels, planten en waterdieren en spectief te formuleren voor de toekomstige ontwikkeling van als gebied voor recreatie en natuurbeleving. Bovendien ontstaat het merengebied samen met rijkspartijen, regionale partners zo ruimte voor de eventuele ontwikkeling van andere functies en belangenorganisaties. voor de noordelijke Randstad. 4 / 5 Het plan om het Markermeer en IJmeer te ontwikkelen tot een gerealiseerd worden in het kader van de Kaderrichtlijn robuust en veerkrachtig natuurgebied kan inmiddels rekenen Water en in lopende programma’s van dijkversterking. op een breed maatschappelijk draagvlak en is door het Rijk Ook de reeds besloten pilot voor slibreductie maakt hier als doelstelling opgenomen in diverse beleidsnota’s. Zowel deel van uit. Vervolgonderzoek moet zorgen voor een de structuurvisie Randstad 2040 als het (ontwerp) Nationaal goede onderbouwing van een nieuw peilbesluit in 2013 Waterplan kiezen voor een duurzame ecologische ontwikke- over seizoensgebonden peilbeheer. ling van het gebied, vanuit de overtuiging dat dit essentieel is voor de natuur, maar ook omdat op die manier meerwaarde Pieter Winsemius noemde dit project ooit de meest fascinerende ontstaat voor de inwoners van de Randstad. opgave in Europa. Het noordelijk deel van de Randstad kan economisch én ecologisch uitgroeien tot dé metropool van de In 2008 is met het Ontwikkelingsperspectief de eerste stap 21ste eeuw. Met het Markermeer en IJmeer als Blauwe Hart gezet. De volgende stap wordt het kabinetsbesluit over een aantal leggen we daarvoor het fundament. Het Toekomstbeeld verdient samenhangende projecten binnen het programma Randstad het om uitgevoerd te worden. Het is nu tijd om daarover de Urgent: de Rijksbesluiten --Markermeer noodzakelijke besluiten te nemen, de plannen te concretiseren (RAAM). In de zogenaamde RAAM-brief zal het kabinet naar en een begin te maken met de realisatie van ons perspectief. verwachting in oktober a.s. ook over dit project een besluit nemen. Daarbij gaat het om de erkenning van de noodzaak Namens de Stuurgroep spreken wij onze dank en waardering uit om een toekomstbestendig ecologisch systeem te ontwikkelen, naar alle partijen die zich vanuit hun deskundige en persoonlijke maar ook om te besluiten over concrete maatregelen waarmee betrokkenheid de afgelopen twee jaar intensief hebben ingezet nu al gestart kan worden. Een deel van deze maatregelen kan voor de toekomst van het Markermeer en IJmeer.

Andries Greiner Rinske Kruisinga Gedeputeerde provincie Flevoland Gedeputeerde provincie Noord-Holland Voorzitter stuurgroep TMIJ Plv. Voorzitter stuurgroep TMIJ 1. Inleiding

9 Veerkrachtige natuur in een aantrekkelijke metropool Van Ontwikkelingsperspectief naar Toekomstbeeld Samenhang met andere grote projecten 11 Samenwerking in de regio 12 Bestuurlijke status Leeswijzer

2. uRGEntie

18 Ecologische achteruitgang 20 Onvolgroeid systeem in een dynamische omgeving Onderscheidende kwaliteit voor de Metropoolregio 21 Natura 2000, het Europese netwerk van beschermde natuurgebieden

3. Toekomstbeeld

27 Meer voedingsbronnen en beschutte leefgebieden voor de fauna 31 Dynamiek in het waterpeil Ontspanning en cultuur aan stedelijke waterfronten Genieten van de natuur en het landschap 32 Economische activiteiten 4. Ontwikkelingsmogelijkheden per deelgebied

40 Noord-Hollandse Markermeerkust 42 Flevolandse Markermeerkust 44 IJmeerkust

5. Haalbaarheid

50 Verscheidene financieringsbronnen Europese steun voor een ‘natuurinclusieve planning’ 51 Fasering van het toekomstbestendig ecologisch systeem

6. Recente onderzoeksresultaten

56 Ecologische effectiviteit: onderzoeksprogramma Natuurlijk(er) Markermeer-IJmeer (NMIJ) Ecologische effectiviteit: onderzoeksprogramma Autonome Neergaande Trend (ANT) Slibmodel Vormgeving oermoeras 57 Quickscan seizoensgebonden peilbeheer 60 Onderzoek voor de Kaderrichtlijn Water Ontwikkelingsbeeld recreatie en toerisme 2030 61 Variantenstudie met regionale partijen 63 Quikscan Grondverzet Faseringsonderzoek 64 Onderzoek naar de financieringsstrategie Actualisatie effectbeoordeling

7. Vervolg

70 Volgende stap 1 Inleiding

- Veerkrachtige natuur in een aantrekkelijke metropool - Van Ontwikkelingsperspectief naar Toekomstbeeld - Samenhang met andere grote projecten - Samenwerking in de regio - Bestuurlijke status - Leeswijzer 8 / 9 - - ­ ­ heden en financieringsopties. en heden TMIJ; tussen vervoer openbaar het Schiphol, (over OV-SAAL Amsterdam, Lelystad); en Almere kan door Almere waarop wijze de (over Almere Schaalsprong in 2030); 350.000 inwoners stad met complete een tot groeien Samenhang met andere grote projecten Randstad de maakt TMIJ voor deel haar betekenis Vanwege rijk Hierin het Randstad Urgent. programma het werken uit van ruimtelijke en aan samen verdere een overheden decentrale en Randstad. de spelen van Vijf projecten versterking economische IJmeer: Markermeer het het en af rond gedeeltelijk of geheel zich - - - ­ -mogelijk en wensen zomer in de weer zaken stand de van geeft Dit Toekomstbeeld nuanceert en ondersteunt kennis opgedane De 2009. nieuw van zo en, Ontwikkelingsperspectief zeker het aannamesde van meer partijen lokale andere hebben en belangrijk, gemeenten hen voor en beogen maatregelen de wat op gekregen zicht kan stevig een op Toekomstbeeld Het kunnen betekenen. bestaat draagvlak regionaal Op grote hoofdlijnen rekenen. overeenstemming. doorlopen. jaren blijft komende de onderzoeksprogramma Het onderzoeks het name is met systeem ecologische het Voor punten. Naast onderzoek naar de ecologische effectiviteit is het is het effectiviteit ecologische naar de Naastpunten. onderzoek staatssecretaris van verzoek op Huizinga- mede jaar, afgelopen Heringa, bestuurlijke de partner TMIJ van rijkszijde, van verricht recreatie naar ontwikkelingsvarianten, onderzoek belang. van (NMIJ) IJmeer Markermeer Natuurlijk(er) programma De ervaringsgegevens natuurpilots hierin nieuwe zullen vervolg. het voor benut kunnen worden die opleveren, spectief ook een uitgebreide onderzoeksagenda, bedoeld om een een om bedoeld onderzoeksagenda, uitgebreide een ook spectief cruciale uitgangs enkele op bereiken precisering of te verdieping IJmeer), een project van dertien overheidspartijen en en dertienIJmeer), van overheidspartijen project een wat zien hoofdlijnen op laat Het organisaties. maatschappelijke spanning de en versterken te natuur de om gebeuren moet er is De aanpak overbruggen. medegebruik te menselijk het met ambitie dubbele deze met en schaal deze op want innovatief, Ontwikkelingsper het bevat Daarom toegepast. eerder nooit ­

Van OntwikkelingsperspectiefToekomstbeeld naar het door uit 2008 is opgesteld Ontwikkelingsperspectief Het Markermeer- TMIJ (Toekomstagenda samenwerkingsverband Veerkrachtige natuur in een één van Randstad de beschikt van over deel noordelijk Het als Amsterdam, Plaatsen natuurgebieden. grootste Nederlands kijken Almere ook jaren enkele Lelystad, binnen en Markermeer het en van water grote het uit over rechtstreeks vormt landschap gevarieerde waterrijke, en Het IJmeer. weidse ‘Blauw Hart’een De regio. twee aaneengesloten stedelijke in een het en aan leefkwaliteit de bij dragen oevers hun en meren Amsterdam. Tegelijk Metropoolregio de in vestigingsmilieu Natura uit van deel eenheid als ecologische gebied maakt dit beschermde van Europese netwerk natuurgebieden. 2000, het Maar de aan enorme danken vogelrijkdom. de te is vooral Dat de loopt voedselaanbod Het voor. staatnatuur goed niet er twintig terug,laatste jaar sterk daarmee en vogel de ook aantrekkelijke metropool aantallen. druk Intussen komende de stedelijke de blijft ook dus bebouwing, meer omwonenden, Meer toenemen. jaren vraag meer ook naar en recreatie. verkeer meer ‘Investeren in Markermeer en Ontwikkelingsperspectief Het IJmeer’ de van duurzame versterking (april hoe zien laat 2008) aan het bijdrage grotere een met kan gaan in hand hand natuur Randstad. oevers de leefklimaat hun en van meren De beide van systeem, onderdeel als één ecologisch benaderd worden het De netwerken. essentie van internationale en nationale te zo systeem het om keuze is de Ontwikkelingsperspectief in klimaat, veranderingen ruimtegebruik het dat of versterken kwaliteit. van verlies wezenlijk zonder anderszins kan opvangen daar- schept Het duurzame natuur. voor voorwaarde is een Dat stedelijke eventueel en recreatieve van naast vormen ruimte voor de op om, ieder in staat stelt beter mensen die ontwikkeling Het landschap. het en water het van genieten te manier, eigen systeem’. ecologisch ‘toekomstbestendig naam de draagt resultaat

1. inleiding 10 / 11 5 RAAM-projecten

- Lange Termijn Schiphol-Lelystad (over de toekomst van de berging van water dat afkomstig is uit de IJssel, de Vecht, nationale luchthaven en de rol die de luchthaven Lelystad de Eem en de regionale watersystemen. Omdat de verandering daarbij kan vervullen); van het klimaat ingrijpende gevolgen zal hebben voor de - AGU (over het verkeer- en vervoersysteem in het gebied ten waterhuishouding, zijn er nieuwe inspanningen nodig om deze oosten van Almere en ’t Gooi, buiten Randstad Urgent). functies voor de lange termijn te behouden, binnen de voor­ waarden die de veiligheid stelt. In de beleidsnota IJsselmeergebied, Vanwege de sterke onderlinge samenhang is het kabinet van plan onderdeel van het ontwerp Nationaal Waterplan, wordt ingezet de rijksbesluiten over deze vijf projecten te bundelen in één brief op ontkoppeling van het waterpeil in het Markermeer en IJmeer aan de Tweede Kamer. Deze ‘RAAM-brief’ (waarbij RAAM van dat in het IJsselmeer. In het IJsselmeer is mogelijk een staat voor Rijksbesluiten Amsterdam-Almere-Markermeer) zal, forse peilverhoging richting het jaar 2100 nodig. Voor het naar het zich laat aanzien, in oktober 2009 verschijnen. Met het Markermeer en IJmeer kan deze peilverhoging uitblijven. Ontwikkelingsperspectief uit 2008 en dit Toekomstbeeld levert Wel liggen daar kansen voor een flexibeler, seizoensvolgend de stuurgroep TMIJ zijn bijdrage voor de RAAM-brief. (of seizoens­gebonden) peilbeheer, dat meer dan het huidige peilbeheer bevorderlijk is voor de natuurontwikkeling. Behalve met de andere RAAM-projecten, is TMIJ nauw verbonden Het ontwerp Nationaal Waterplan zit daarmee op één lijn met het nationale waterbeleid. Binnen de nationale waterhuis- met het Ontwikkelingsperspectief en dit Toekomstbeeld. houding is het IJsselmeergebied belangrijk voor de zoetwatervoor- Het Nationaal Waterplan wordt naar verwachting in december ziening in het noordelijke deel van Nederland en voor een veilige 2009 vastgesteld. - ­ - Dit Toekomstbeeld is het resultaat van een verkenning en is geen is geen en resultaat verkenning is het een van Dit Toekomstbeeld keuzes onomkeerbare geen ruimtelijk Er worden plan. formeel RAAM- andere de nadat zijn pas aan Die orde in gemaakt. de toegewerkt wordt moment dat Vanaf zijn geïntegreerd. projecten Wet de lijn van in de ruimtelijke plannen meer naar één of daarbij die waarborgen procedurele de met ruimtelijke ordening, milieuonderzoek. benodigde het en horen Leeswijzer het van gedachtegoed het vertrouwd niet zijn met Lezers die zich om aangeraden uit 2008, wordt Ontwikkelingsperspectief 3. Hoofdstuk 2 en 2 hoofdstukken de op eerst concentreren te in hoofdstuk en 3 schetst uiteen opgave de van urgentie de zet een geven hoofdstukken beide De Toekomstbeeld. het lijnen grote dan Ontwikkelings het uitgebreid maar beeld, minder compleet Bestuurlijke status achtergronden, in de wil verdiepen verder perspectief. Wie zich lezen. zelf kan Ontwikkelingsperspectief beste het het kaart de kunnen met kennen, beter gedachtegoed het Lezers die direct door hand de (hoofdstuk 3) bij Toekomstbeeld het van gaan hoofdstukken 5. Deze 4 en hoofdstukken naar de bladeren haal- de gebiedsdeel, per ontwikkelingsmogelijkheden de over Hierin verwerkt informatie fasering. de en baarheid nieuwe is de jaar is verworven. Hoofdstuk een 6 geeft afgelopen in het die het sinds die onderzoeken de van overzicht systematisch opgenomen in een afzonderlijke rapportage. Daarin afzonderlijke in een zijn ze opgenomen onafhankelijke van commissie een becommentarieerd door ook inspiratiebron nuttige een bleken inzendingen Veel deskundigen. staan ontwerpsessies de bij inzendingen Andere regio. in de bijvoor Ontwikkelingsperspectief, vastgestelde het haaks op inpoldering gedeeltelijke een tot alsnog om voorstellen met beeld SAMM-rapport, gaan. complete Het te Markerwaard de van over maakt commissie, de van advies het en oordeel het met rapport dit bij achtergronddocumenten de uit van onderdeel TMIJ van website de op vinden te is tevens en (www.markermeerijmeer.nl). - - - ­ studie die tot het ontwerp van het Toekomstbeeld heeft geleid. heeft geleid. ontwerp Toekomstbeeld het het van tot studie die het door adviseren laten De proces stuurgroep in dit heeft zich Hierin dijk wethouders, zitten ‘Portefeuillehoudersoverleg’. Samenwerking in de regio Toekomstbeeld het is ook Ontwikkelingsperspectief als het Net organisaties maatschappelijke en gemeenten met contact nauw in inbreng grote een Zij hebben stand gekomen. tot regio uit de varianten de in en onderzoek toeristisch-recreatieve het in gehad graven en gedeputeerden van alle betrokken bestuursorganen betrokken alle van gedeputeerden en graven TMIJ provincies). heeft invulling zo waterschappen, (gemeenten, voorgestelde Elverding Commissie de aan door de gegeven te projecten grote besluitvorming de om werkwijze rond betrokken vroegtijdige een noemde commissie Deze versnellen. essentieel. verkenningsfase in de belanghebbenden alle van heid gedragen politiek een Elverding volgens moet Op verkenning de De RAAM-brief rijk, volgen. het van in voorkeursbesluit die politieke dat voor moet verwacht, 2009 wordt oktober besluit zorgen. toekomst het draagvlak is het voor verkenningsfase de Tijdens bestendig ecologisch systeem gegroeid. De combinatie van een een van De combinatie gegroeid. systeem ecologisch bestendig ontwikkelingsmogelijkheden betere en natuur veerkrachtige de aan over en toerisme recreatie en spreekt bijvoorbeeld voor ontstaan. ontwerp het van is overeenstemming uitgangspunten vraag de die in hoeverre over vooral verschillen De meningen voor benut worden mogen ontwikkelingsmogelijkheden infrastructuur, en verstedelijking onderwerp een buitendijkse TMIJ, uitmaakt van onderdeel kabinet maar het waar geen dat RAAM-brief in de zalzich uitspreken. over het voor was weggelegd proces in het rol Een bijzondere Markermeer’ Dit ‘Samenwerking SAMM-loket. (SAMM)-loket IJmeer van en toekomst de over ideeën alle voor open stond terecht: haar voorstel zijn of met er kon Iedereen Markermeer. belangstellend, alleen of belanghebbend organisatie, of individu particulier of De geïnteresseerd. betrokken professioneel van voorjaar Er is in het bestaat uit 24 inzendingen. opbrengst in de expositie een in Lelystad; ingericht over expositie 2009 een zijn De inzendingen najaar. dit volgt Waterland gemeente

1. inleiding uitkomen van het Ontwikkelingsperspectief in uitvoering zijn genomen of al zijn afgerond. Het slothoofdstuk geeft een vooruitblik op het mogelijke vervolgproces in de komende jaren. De documenten die tot stand zijn gekomen in het proces van het Toekomstbeeld zijn bijgesloten als achtergronddocument. Deze zijn gebruikt als bronmateriaal voor het Toekomstbeeld.

12 / 13 1. inleiding 14 / 15 2 uRGEntie

- Ecologische achteruitgang - Onvolgroeid systeem in een dynamische omgeving - Onderscheidende kwaliteit voor de Metropoolregio - Natura 2000, het Europese netwerk van beschermde natuurgebieden 16 / 17 s n s Gras en akkerplant Waterplant Vi Bentho Karakiet Baardma s Vogelrelatie - - ­ station in de trek tussen trek in de station Afrika De vogels noorden. hoge het en uitwijkplaatsen. is een IJsselmeergebied Het nauwelijks hebben gematigde in de zoetwatergebieden grote weinige zeer de van niet geheel kort of slechts ’s winters die Europa klimaatzone van gaat, teloor vogeltrek in de dichtvriezen. pleisterplek Als deze grenzen de over ver tot natuur de voor gevolgen de zullen zijn.merkbaar wordt plantensoorten diersoorten voor andere en voor Ook situatiede in de nijpend. rol Markermeer een IJmeer en hebben en tussen natuur- dieren en grote de planten uitwisseling van in schakel zijn een De in Nederland. meren landschapsgebieden de Waddenzee, de meer ruggengraat’, onder die ‘groenblauwe de Zeeuwse Delta de en Biesbosch de Friese Meren, Vechtstreek, de soortenrijkdom de uitwisseling bevordert Onderlinge verbindt. directe liggen En er gebieden. deze van elk van vitaliteit de en de achter waterrijke de landschappen met relaties ecologische Naardermeer het Oostvaarders de en Waterland, zoals dijken, Ecologische achteruitgang Markermeer IJmeer en gebied van Het De is urgent. aanpak vogels de voor voedselaanbod Het conditie. in slechte verkeert steeds. nog dat doet en teruggelopen decennia afgelopen is de de name met ongewervelden; vissen en voor vooral geldt Dat zijn aanzienlijk driehoeksmosselen en spiering populaties water- is de vogels voor voedselbron De derde achteruit gegaan. in Markermeer IJmeer en slaan Maar waterplanten de vegetatie. aan. goed niet in het trekvogels veel vinden dankzijJuist voedselaanbod, dat tussen een of overwinteringsplek veilige een IJsselmeergebied plassen. Veel diersoorten zijn voor hun voedsel, rust voedsel, hun en diersoorten zijn voor plassen. Veel als de water open het zowel van afhankelijk voortplanting dijken. de achter landschappen en spiering als de voedselbronnen van achteruitgang de Door Een wankelen. gaan voedselpiramide is de driehoeksmossel de opvangen. kan systeem achteruitgang zo’n ecologisch volgroeid voedsel alternatieve zoeken of elders voedsel hun vinden Vogels bronnen. Maar valt er in het Markermeer IJmeer Maar in het er en valt bronnen. een

2. urgentie 18 / 19

Lokale en regionale ecologische relaties

Legenda Vooroevers Aquatische relaties Markermeer-IJmeer Veenweidenatuur Overige zoetwater meren (Gewenste) vispassage, Kleimoeras voor alle aquatische Zout water fauna en flora Ganzengebied ­ visie ­visie ­ steden. Landschappelijke waarden hebben culturele betekenis, culturele betekenis, hebben waarden steden. Landschappelijke aanleiding geven en mogelijkheden toeristisch-recreatieve bieden werkmilieus. en aanbod aan woon- gevarieerd een voor delta’ ‘groenblauwe de uit van Markermeer IJmeer deel en maken structuur de in opgenomen structuur, Deze Randstad. de van bestaat kabinet, Randstad het aaneenschakeling uit een van 2040 Randstad, de om in en de zoals landschapsgebieden grote de van Hart. Groene kuststrook, het en Heuvelrug Utrechtse de het voor kwaliteit onderscheidende een vormen meren De beide Amsterdam. Metropoolregio de Randstad, de van deel noordelijke dergelijke van aan binnenwater een liggen steden veel Niet de waar gebied, veelzijdig een is bovendien Het afmetingen. Zuiderzeestadjes voormalige de van kwaliteiten cultuurhistorische technische het met staan contrast in inpolderingen oude de en IJsselmeer de van landschappen vernuft grootschalige de en polders. Naarmate het water en de oevers toegankelijker zijn toegankelijker oevers de en polders. Naarmate water het kunnen kunnen genieten, landschap het van meer mensen en aan leef- de leveren Markermeer IJmeer bijdrage en grotere een wonen, En naarmate prettiger er het omgeving. in de kwaliteit Randstad ook recreëren is, en noordelijke is de werken bedrijfsleven. het voor als vestigingsplaats aantrekkelijker De mogelijke benut. amper kwaliteit die kort werd voor Tot tijd onzeker Markerwaard de lange van maakte inpoldering water open en aan groot een daadwerkelijk oeverzones de of zich ontwikkelden Lelystad en Almere liggen. blijven zouden IJburg aanleg de van Met dijken. de in Amsterdam kwam achter stadsuitbreiding eerste Dit was de grootschalige ommekeer. de gebruik werd voluit waarbij de aanleg de van sinds inmiddels kustzone de heeft Lelystad water. open het van gemaakt stedelijke in de schaalsprong aankomende Bij de opgezocht. ook infrastructuur de en ontwikkeling Lelystad willen gemeenten de waterrijke het landschap van mogelijkheden de Almere en Metropool de van kan Zo groeiopgave de benutten. optimaal toevoegen iets kwalitatief maar cijfermatig, ook alleen niet regio heeft. Randstad de bieden al te aan wat Metropoolregio in de 2030 zijn er is fors. Tot groeiopgave Die nodig. woningen 150.000 nieuwe Amsterdam ongeveer - Onderscheidende kwaliteit voorMetropoolregio de levenskrachtige een en natuur vitale een met landschap, mooi Een leefklimaat het in de van onderdeel wezenlijk is een landbouw, Het ecologische systeem is jong en nog niet in evenwicht. Tot 1933, 1933, Tot evenwicht. in niet nog en jong is systeem ecologische Het in open nog water het , de van stond voltooien het bij verdwenen moment dat Noordzee. Vanaf de met verbinding water. uit het getijdenontwikkeling de en zout het was ingreep systeembepalende Een volgende IJsselmeer. werd dertig jaar geleden. Houtribdijk, de van afsluiten ongeveer het tussen IJsselmeer Markermeer scheiding en een ontstond Zo wegstromen. meer niet slib aanwezige oudsher van het kon en de dat bestond mogelijkheid planologische 2006 de Omdat tot in het grootschalig niet er kon Markerwaard ingepolderd, werd geïnvesteerd. worden systeem ecologische de om alleen Niet noodzakelijk. is zelfs kan Het Nu wel. dat veilig Europa van wetlands belangrijkste de van positie als een een meren de omdat ontwikkelen. te Ook door en stellen te van een van duurzame ontwikkeling in de spelen rol belangrijke Randstad. de Europa, van netwerken stedelijke belangrijkste de Onvolgroeid systeem in eenomgeving dynamische voedselbron weg, dan zijn er geen alternatieven. Die eenzijdig Die alternatieven. dan geen er weg, zijn voedselbron heid is ontstaan doordat de meren aan bijna alle kanten harde harde kanten alle aan meren bijna de is ontstaan doordat heid is. troebel In natuurlijk vrijwel overal water het en hebben oevers rust diersoorten en voeding, veel vinden oeverzones ingerichte dijken) meeste de (zoals oevers Abrupte, stenen beschutting. klein heel een aantal slechts voor mogelijkheid die bieden slib dat het door ontstaat water soorten. in het De troebelheid zweven, gaat water het bodem, door ondiepe de van loskomt en Waterplanten afgevoerd. maar naar kan zee niet worden hebben vogels en daardoor slechter groeien ongewervelden vinden. Tegelijk te water in het voedsel om moeilijker het van visaantallen de terug, ook als gevolg vermoedelijk lopen klimaatverandering.de

2. urgentie Dat betekent ook een grotere recreatiebehoefte, meer verkeer en Natura 2000. Het is daarom van belang dat de Commissie de meer economische functies. De schaalsprong in de verstedelijking aanpak van TMIJ onderschrijft. Zij heeft per brief van 8 april 2009 concentreert zich in Almere, waar 60.000 woningen bijkomen. haar algemene, principiële steun aan de aanpak uitgesproken. In 2030 zal Almere met 350.000 inwoners de vierde stad van Uiteraard stelt de Europese Commissie voorwaarden aan de Nederland zal zijn. De schaalsprong in de infrastructuur is het uitvoering, waarvan de belangrijkste zijn dat aan alle procedurele sterkst op de verbinding tussen Schiphol, Amsterdam, Almere eisen wordt voldaan, het uiteindelijke plan in zijn totaliteit wordt en Lelystad, mede vanwege de verwachte groei van Schiphol en uitgevoerd, met inbegrip van alle natuurontwikkelings­- de rol die de luchthaven Lelystad daarbij kan spelen. maat­regelen, en dat de effecten via een voortdurende monitoring worden bijgehouden. Natuurontwikkelingsprojecten moeten de Natura 2000, het Europese netwerk van ecologische kwaliteit in eerste instantie verhogen tot het niveau beschermde natuurgebieden dat wordt vastgesteld in het beheerplan voor Natura 2000. Dit plan, dat het rijk in voorbereiding heeft, legt de opgave juridisch Op dit moment kunnen Markermeer en IJmeer nauwelijks een vast. Vervolgens moet de ecologische kwaliteit permanent op ten rol spelen in de opvang van de stedelijke groei. Uit Natura 2000, minste dat niveau blijven. Dat betekent dat de natuurontwikkeling het Europese netwerk van natuurgebieden waar Markermeer en voortdurend moet voorlopen op de projecten die een negatieve IJmeer deel van uitmaken, vloeit wettelijke bescherming voort. invloed op de ecologische kwaliteit kunnen hebben. De Natuurbeschermingswet sluit in principe iedere ontwikkeling uit waar negatieve effecten op de ecologische draagkracht aan 20 / 21 verbonden zijn. Uitzonderingen zijn alleen mogelijk als alternatieven ontbreken en er dwingende redenen van openbaar belang zijn om het project uit te voeren, en als de te verwachten schade aan de natuur vooraf wordt gecompenseerd.

Deze aanpak leent zich voor relatief kleinschalige ingrepen, maar is niet toegesneden op grote projecten, waarbij veel onderling samenhangende ingrepen op stapel staan in een situatie met een grote stedelijke dynamiek. Dan kan een systeem van aantasten en compenseren gemakkelijk tot verdere versnippering en ecologische achteruitgang leiden. Planologisch is het evenmin efficiënt: ieder ontwikkelingsproject wordt verzwaard met de onderzoekslast en de compensatieprojecten die de natuurwet­geving verlangt. Ook dat is een reden waarom het samenwerkingsverband Markermeer-IJmeer kiest voor een verbetering op systeemniveau. Alleen met zo’n aanpak is een ecologische schaalsprong binnen bereik, en een ecologische schaalsprong is een voorwaarde voor schaalsprongen in verstedelijking en infrastructuur.

De Europese Commissie houdt met strakke hand vast aan de bescherming van natuurgebieden die deel uitmaken van

22 / 23 3 Toekomstbeeld

- Meer voedingsbronnen en beschutte leefgebieden voor de fauna - Dynamiek in het waterpeil - Ontspanning en cultuur aan stedelijke waterfronten - Genieten van de natuur en het landschap - Economische activiteiten 24 / 25 TBES k u imtedr arkermeer M u r J- I g n eri n open Hart prioriteit natuur (recreatief medegebruik) kleinschalig inpassen bouwen en gebruik intensiever gebruik plus (stads)natuur oppervlak groter. Daar heeft de natuur de overhand. Daar overhand. heeft de natuur de ­oppervlak groter. Zo

Waar de stad het water raakt, druk is de water bereik- stad de het de en grootst het Waar kwaliteitsslagen voor best. beste plekken het zijn de baarheid Dat recreatie. ruimtegebruik Ten stedelijk in het intensieve de en tweedebestaan blijft contrast het ruimte tussen open grote de gebruikte intensiever kleinschaligere, Markermeer het het en van meestal is. zichtbaar water het van IJmeer overkant de waar verschil het ontwikkelingen toekomstige bij blijft ook slot En tot kustlijn. tussen Flevolandse de en Noord-Hollandse de behouden kust oude,voormalige grillig de de van gevormde Tegenover waterrijke het agrarische met polderlandschap Zuiderzee ligt stads- rechte de oude de en dorpskernen en daarachter, steden nieuwe hun met inpolderingen kustlijn jonge de van natuur. nieuwe en het hoe zien laat De kaart 28/29 (Toekomstbeeld) pagina op Hart volop eruitBlauwe biedt kan zien. Dit landschap de waar zuiden, In het als dier. mens zowel voor pleisterplaatsen het op ligt accent liggen, het drukste de en steden wegen grootste verdringen. te natuur de mens, de gebruik maar zonder door drukte het en minder menselijke is de noorden In het water u ivea n gebieds H <-> kust Flevoland n N ust traste k n o c arkermeer M bestaat uit een veerkrachtig en samenhangend ecologisch ecologisch samenhangend en bestaat veerkrachtig uit een vangen; te op in staat dat systeem is veranderingen beleefbaar; en is toegankelijk water zoet voldoende garandeert beschikbaarheid de van voorzieningsgebied; huidige het voor overstromingen; bescherming tegen voldoende biedt cultuurhistorisch bodemkundig en landschappelijk, biedt kwaliteit; hoge een gebruik (visserij, economisch ruimtelaat voor beroepsvaart, zandwinning); ontwikkeling. recreatieve en creëert stedelijke ruimte voor Het Toekomstbeeld kent drie belangrijke uitgangspunten voor voor drie uitgangspunten kent belangrijke Toekomstbeeld Het het op voortgebouwd eerste wordt ruimtelijke kwaliteit.de Ten is buiten. stad is stad, buiten bestaande verstedelijkingspatroon: Een levenskrachtig en aantrekkelijk waterlandschap, als deel van van als deel waterlandschap, aantrekkelijk en Een levenskrachtig ecologisch internationaal een en netwerk stedelijk dynamisch een historie: aanwezige netwerk, alom rijke een met nog en zeven, er eisen. noemde Ontwikkelingsperspectief Het stelt dat kracht. van onverkort Toekomstbeeld in dit zijn ze zeven alle en Hart: Blauwe toekomstige Het 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. imtelijke u Jmeer <-> I r

3. toekomstbeeld Basisvariant TBES

26 / 27 Onder het Toekomstbeeld ligt een zonering in drie typen oever- te vinden. Vergelijkbare condities zijn nu en in de toekomst ook zones, respectievelijk met prioriteit voor natuur, met inpassings- te vinden in de Gouwzee, aan de kust bij Muiden en op kleinere mogelijkheden voor kleinschalige bebouwing en gebruiksvormen locaties langs de kust van Noord-Holland, waar buitendijkse en met een intensiever gebruik, dus een meer stedelijk karakter. landjes de golfslag beperken.

Meer voedingsbronnen en beschutte De verschillende vogelsoorten zoeken heel uiteenlopende leefgebieden voor de fauna plekken op om te rusten, te ruien en te broeden. Sommige doen dat op open water, andere zoeken een plek op het land of aan de Vogels vinden in het landschap van dit Toekomstbeeld nieuwe oever. In het Toekomstbeeld beschikt het merengebied over een rust-, broed-, rui- en foerageergebieden met ruim voldoende rijk geschakeerd aanbod aan geschikte plekken, ook van het voedsel. Dat stelt ze in staat om in grote aantallen te leven op en type waar het in de huidige situatie aan ontbreekt: natuurlijke om de meren, om er te overwinteren of om nieuwe krachten op oeverzones met veel riet. Vogels kunnen beschutting vinden in te doen op de trek tussen het hoge noorden en Afrika. De vele een moeras aan de Houtribdijk en in een vooroever bij Almere. tientallen vogelsoorten, waarvan er ongeveer twintig bescherming De rijkdom aan waterplanten, vissen en bodemdieren maakt genieten op Europees niveau, hebben uiteenlopende leefpatronen. deze zones voor veel vogelsoorten ook aantrekkelijk als foerageer- Veel van hen zullen in het Hoornsche Hop aan voedsel kunnen gebied. Vooral in het moeras zullen grote aantallen vogels komen. Lage luwtedammen of slibschermen zorgen er voor dat neerstrijken. Het is een ‘oermoeras’, hetgeen betekent dat het een het slib dat uit het oosten aanstroomt, de baai niet bereikt. Het grote variatie aan moerasvormen herbergt. Bij voorkeur strekt water wordt daardoor helderder. Zo ontstaan goede condities het zich uit aan weerszijden van de Houtribdijk. Het is niet voor de groei van waterplanten (met name kranswieren) en minder dan 6000 hectare groot en heeft een grote oeverlengte, bodemorganismen (zoals mosselen), en zijn vissen gemakkelijker waarin grote delen geregeld onder water lopen. 3. hoofdstuk Plangebied Plangebied TMIJ TMIJ

Marker- en Marker- en IJmeer IJmeer

Aangrenzend Aangrenzend open water open water

Binnendijks Binnendijks water water

Natuur binnen- Natuur binnen- dijks (EHS+EVZ) dijks (EHS+EVZ)

Stedelijk Stedelijk gebied gebied

Hoofdwegen Hoofdwegen toekomstbeeld markermeer - en raillijnen en raillijnen

20 km. 20 km.

15 15

10 10 AlmereAlmere buitendijk buitendijks s AlmereAlmere binnendijk binnendijks s

5 5 * * * * * * * *

Toekomstbeeld Markermeer-IJmeer Toekomstbeeld Markermeer-IJmeer Toekomstbeeld N N 0 0 * * ** * * ** ** **

28 / 29

TBES-maatregelenTBES-maatregelen OntwerpopgaveOntwerpopgave zone (oever)recreatie-natuur zone (oever)recreatie-natuur Noordvleugel Noordvleugel Intensieve recreatievoorzieningIntensieve recreatievoorziening (stad) (stad) Grootschalige land-waterGrootschalige overgang land-water (oermoeras overgang en (oermoeras Lepelaarvooroever) en Lepelaarvooroever) * Beeldbepalende* Beeldbepalende (woon/werk)bebouwing (woon/werk)bebouwing LuwtedammenLuwtedammen Hoornsche Hop Hoornsche Hop (Betonde) route(Betonde) recreatievaart route recreatievaart Luwtedam MarkenLuwtedam (optie) (optie) WaterplantenzoneWaterplantenzone (bestaand / te (bestaand versterken) / te versterken) Vispassage Vispassage Stad & routesStad & routes SeizoensgebondenSeizoensgebonden peilbeheer peilbeheer Speciewinning Speciewinning(zand en grond) (zand (optie) en grond) (optie) Zoekruimte verstedelijkingZoekruimte verstedelijking Almere Almere LuwtemaatregelenLuwtemaatregelen voor de kust (lokale voor de optie) kust (lokale optie) IJmeerverbindingIJmeerverbinding Zachte oevers Zachte(lokale oeversoptie) (lokale optie)

RecreatieRecreatie & beleving & beleving Gewenste IJmeerverbindingGewenste IJmeerverbinding Recreatieve routesRecreatieve routes Doortrekken natuurzoneDoortrekken Oostvaardersdijk natuurzone Oostvaardersdijk * Extensieve* recreatievoorzieningenExtensieve recreatievoorzieningen (horeca, info, (horeca,uitkijktoren info, e.d.) uitkijktoren e.d.) Uitzichtpunt Uitzichtpunt Strandje Strandje Stad aan het waterStad aan/ boulevard het water / boulevard Familie/stadstrandFamilie/stadstrand (goed bereikbaarheidsprofiel) (goed bereikbaarheidsprofiel) Nieuwe weginfrastructuurNieuwe weginfrastructuur Durfsportzone Durfsportzone(optioneel) (optioneel) Vaarroute beroepsvaartVaarroute beroepsvaart Uitbreiding jachthavenUitbreiding jachthaven ­ huidig peil seizoenspeil natuurlijk peil ) ente zomer herfst winter l de verbindingen met binnendijks gebied en het IJsselmeer. IJsselmeer. het en gebied binnendijks met verbindingen de oermoeras het vissoorten zijn.En ook in trek diverse zal bij vissoorten van Snoekbaars, zijn voorbeelden baars paling en Zij zullen ophouden. zonlicht het buiten voorkeur bij zich die Markermeer het van gedeelte oostelijke diepe relatief het in vooral in tot tegenstelling in troebel, Daar blijft water zwemmen. het de van delen andere en Hop Hoornsche in het delen ondiepere waaronder maatregelen, verschillende westkust. van behulp Met zal een er Markermeer, centraal in het geul of put diepe een water. troebel naar water helder van ontstaan overgang geleidelijke voor verschuilen zich kunnen prooivissen overgangszones In die vogels. visetende situatie voldoende nieuwe de in vinden Vissen vogels en door als er voedingsbronnen uitwijkplaatsen alternatieve en een ergens ingrepen menselijke of schommelingen natuurlijke veerkrachtiger wordt systeem ecologisch Het terugloop optreedt. dier nieuwe de ook Daar dragen rijker samenstelling. en van soorten aan bij, die zich vooral in het moeras in het aan Houtribdijk de vooral soorten zich aan die bij, vleermuizen en als otters er vinden Zoogdieren nestelen. zullen leefgebied. compleet een - - - - 0 0 0 NAP +2 0 cm -2 -4 rloop seizoensgebonden peil (indicatief Ve Trekvogels en wintergasten verblijven een beperkte periode op beperkte een verblijven wintergasten en Trekvogels perma die Maar vogels Markermeer IJmeer. ook het en rond en nent aanwezig zijn, leggen soms flinke flinke afstanden af soms zijn,tussenhun leggen aanwezig nent bestaan hun van Een deel foerageergebied. hun en rustgebied zoals landschappen waterrijke de in dijken, de achter af zich speelt Oostvaardersplassen. de in en Waterland in zijn vinden te die van hoogte gesitueerd ter vooroever nieuwe is de Daarom aan de bij draagt Lepelaarplassen zo de Almere; tegelijk bij deze uitwisseling tussen Markermeer Lepelaar de het en ecologische plassen. oermoeras Het functie in de heeft vergelijkbare een tussen In het relatie Oostvaardersplassen de IJsselmeer. het en relatief een Muiden bij Noordpolder in de vogels vinden zuiden Naarder het en Vechtplassen richting de doorgang ongestoorde tussen drukte de Amsterdam door. en Almere meer, van behouden. blijft Toekomstbeeld in het doorgang groene Deze verschil soorten heel er verschillende dat vissen geldt voor Ook lende leefpatronen op nahouden. Sommige brengen hun hele hele hun brengen Sommige nahouden. op leefpatronen lende IJmeer. en Markermeer van water open zoete, het in door bestaan opgroeien en water zout in paaien die vissoorten ook zijn er Maar soorten en andere paaien andersom. Weer of water in zoet verbetert vispassages nieuwe Een reeks in rivierwater. op groeien

3. toekomstbeeld Dynamiek in het waterpeil dergelijke voorzieningen ook te vinden zijn, maar kleiner van schaal en meer gericht op de wijkbewoners. Op welke concrete Land-waterovergangen als de vooroever en het oermoeras plekken deze voorzieningen het meest kansrijk zijn, hangt voor zullen het beste aan hun bedoelingen voldoen bij een maximale een belangrijk deel af van de beslissing die het kabinet zal nemen dynamiek in het water. Dan kan het zichzelf voortdurend blijven over mogelijke buitendijkse uitbreidingen van Almere en een verjongen en veranderen en treedt geen verlanding of verbossing eventuele openbaarvervoersverbinding over of onder het water. op. Daar is een maatregel voor nodig die op de kaart niet Kiest het kabinet ervoor om het IJmeer verder onbebouwd te herkenbaar is, maar wel deel uitmaakt van het toekomstbestendig laten, dan zullen de voorzieningen voor stedelijk vermaak vooral ecologisch systeem: een seizoensgebonden peilbeheer. Binnen terecht komen op de plekken waar mensen ze vanaf de bestaande de voorwaarden en mogelijkheden die het watersysteem stelt, infrastructuur het beste kunnen bereiken, dus bij de Hollandse worden de peilverschillen maximaal opgevoerd. Die voorwaarden Brug in Almere en aan de westzijde van IJburg. Kiest het kabinet en mogelijkheden vloeien onder meer voort uit de natuurlijke daarentegen voor buitendijkse ontwikkelingen, dan gaat de aanvoer van water, de veiligheid die de dijken moeten garan­ toeristisch-recreatieve ontwikkeling daarin mee. Dan liggen deren, de voorraad zoet water die de waterschappen nodig er kansen voor voorzieningen bij de nieuwe waterbuurten van hebben voor het binnendijkse waterbeheer, het economische en Almere en voor nieuwe groene eilanden voor de Almeerse kust. recreatieve gebruik van de meren en de relaties met omliggende watersystemen ten aanzien van inlaten en afvoeren van water. Kansen voor stedelijk-recreatieve ontwikkeling liggen ook bij Daarbinnen is het mogelijk om een peilbeheer te voeren dat met Hoorn en Lelystad aan het Markermeer. De ontwikkelings­kansen 30 / 31 de seizoensgebonden verschillen in het wateraanbod meebeweegt. van Hoorn liggen tegen de oude stadskern aan en, specifiek voor De meren vullen zich in de late winter en de lente, als er veel recreatievoorzieningen, in de beide flanken terzijde van de stad. rivierwater wordt aangevoerd, en gedurende de zomer zakt het Lelystad zoekt met de omgeving van Bataviahaven nu al de peil geleidelijk uit. Markermeerkust op. De mogelijkheden voor kustontwikkeling langs de Houtribdijk nemen toe wanneer de N302 over de Baai Ontspanning en cultuur aan stedelijke van Van Eesteren wordt rechtgetrokken. De huidige zuidelijke waterfronten arm van de dijk kan dan worden benut voor strandjes, woning- bouw en een boulevard. De ambitie van de gemeente Lelystad is De menselijke activiteiten op en rond de meren spelen zich vooral om een vloeiende fysieke en functionele overgang te realiseren af in de directe omgeving van de dorpen en de steden. Daar liggen tussen het waterfront van Lelystad en het nieuwe moerasgebied, de gemakkelijkst te bereiken oevers: de drukke boulevards en de binnen de condities die het ecologische systeem stelt. Beide uitwaaiplaatsen voor de omwonenden. Daar liggen ook de meeste ontwikkelingen hangen in ontwerp en gebruik nauw met elkaar jachthavens en de zones voor durfsporten te water (zoals kite- samen. Een goede zonering is cruciaal. Verder weg van de stad surfen en jetskiën). Het ligt voor de hand dat de meeste toeristisch- staat de natuur steeds meer centraal en wordt het moeras recreatieve ontwikkelingen plaatsvinden in het gedeelte van het grotendeels ontoegankelijk. merengebied dat in de Randstad ligt, in het IJmeer. Genieten van de natuur en het landschap Mensen uit de regio en verder die stedelijk vertier aan het IJmeer zoeken, zullen vooral in Almere aan hun trekken komen. Daar is Onder de anderhalf miljoen inwoners die het noordelijke deel ruimte voor een gloednieuw waterfront, met alle voorzieningen van de Metropoolregio Amsterdam straks telt en het groeiende die daarbij horen: horeca, cultuur, entertainment, lange stranden, aantal toeristische bezoekers, bevinden zich ook mensen die zich jachthavens, maar ook woningen en kantoren. Op IJburg zullen juist aan het stedelijke rumoer willen onttrekken. Zij willen zich - - - - terminal en een roll-on-roll-offhaven. De aftakkingterminal roll-on-roll-offhaven. een en naar Hoorn gebracht. worden moeten daarvoor diepte zou op op vaargeulen de zijn om actief meren Baggeraars in de zullen en slibputten aanleg de van krijgen, te en voor houden te diepte voordelen kan Het economische grondwerkzaamheden. andere de voor benutten Markermeer uit het te zand om hebben infrastructuur de en de en omgeving directe in de bouwopgave Economische activiteiten water, het op rust vinden mensen ontspanning en Sommige water- stedelijke de name brood. Met hun er verdienen anderen al dan direct activiteit, niet economische van zijn centra fronten vaarroutes die liggen zelf water Op het aan water. het gerelateerd beroeps de voor recreatievaart, de vooral of ook voor behalve zijn.vaart De vaarroute blijft belangrijkste lijn belang de van zwaarste transport de Amsterdam-Lelystad. voor is geschikt Die kunnen. Markermeer Aftakkingen het terecht op die schepen naar Hoorn. en lopen vaargeul Deze deze van container een respectievelijk voor plannen hebben gemeenten vaarroutes begeleiden. Het moeras kan een kleine omweg moeras Het kan kleine een vaarroutes omweg begeleiden. vaarroute tussen de op en Enkhuizen maken noodzakelijk aan uitzicht natuurlijker Lelystad. Daar staat spannender, een Houtribdijk tegenover. de van zijde de uitzichtpunten, Paden, land. vanaf ook kan water het van Genieten aan een of verblijf een maken strandjes kleine en voorzieningen IJmeer het Daar zijn Markermeer en aantrekkelijk. langs tocht goede is een Belangrijker nodig. voor publiekstrekkers grote geen fietsers. en wandelaars omvat Deze voor routestructuur, vooral aansluitingen voldoende water, het langs routes aaneengesloten startpunten voldoende en routenetwerk binnendijkse het op auto de of kunnen komen vervoer openbaar per bezoekers waar voor- dijk,kwijt de zich waar van kunnen. buitenzijde de Ook goed strandjes en Toekomstbeeld oevers is in het bevinden, toeganke deel beperkt een voor zal moeras nieuwe Het ontsloten. lijk zijn. Op de relatief hooggelegen delen, tegen de Houtribdijk de tegen delen, hooggelegen lijk zijn. Op relatief de liefst aangelegd, worden aan, paden meer of kunnen een fraai in een uitkijkpunt. uitmondend - laven aan de rust en de stilte van de natuur en het landschap. aan rust de landschap. het en natuur de laven stilte de van en als bezoekers, bewoners bestaat die uit zowel groep, deze Voor het die mensen belangrijk. veel zijn hen openheid Onder is de rustig, soms is: het zoals onstuimig, waarderen soms water objecten. niet-natuurlijke of stedelijke door maar ongestoord aan horizon de tot wateroppervlakte een MarkermeerHet biedt zijn water in het objecten nieuwe De enige blijven. zal dat en zo haalbaar niet water onder oplossing (als een luwtedammen de In ontwerp oermoeras het en blijkt), vooroevers. de en laag. ze blijven begroeiing als nu. boot, kan net de De charter op water het van Genieten vaart, de bruine vloot en vooral het grote aantal jachten en en aantal jachten grote vaart, het bruine vooral en de vloot de dagen. Dankzij mooie op beeld het bepalen zeilboten schippers de treffen vaardoelen nieuwe de en natuurontwikkeling aantrekkelijkere nog een passagiers hun toekomst en in de in aantal het ligplaatsen aan. van Een toename vaaromgeving in 2030) 13.000 naar 11.000 tot 8000 nu (van jachthavens vraag naar waterrecreatie. groeiende in de Bij het voorziet jachthavencapaciteit nieuwe de van ontwerp locatiekeuze de en de aandacht. is niet Het stadsgezicht het op effect het verdient oude de op water het vanaf zicht het masten de dat bedoeling IJmeer het van ligt klein een zuiden In het belemmeren. steden zorgen en golfslag de eilandjes.aantal nieuwe breken Deze aantal een met rustig oever, de daardoor vaarwater voor langs toe. koop de op vaardoelen nieuwe optrekken samen is het aan maatregelen pakket gehele In het uitgangspunt. het recreatieontwikkeling en natuur- van aan bij natuurontwikkelingsprojecten de dragen mogelijk Waar heeft water helder en recreatieaanbodhet Luw andersom). (en kleine als de natuur de zowel voor voordelen bijvoorbeeld recreanten toeristen en recreatievaart. bieden Bezoekerscentra hinder Onderlinge ecologie. de en landschap het over informatie beperkt. Ook minimum een tot tussen recreatie en wordt natuur de waterpeil blijven seizoensgebonden een van introductie de bij pleziervaart. Luwtedammen huidige de bevaarbaar voor meren Om veilig zichtbaar. zijn goed water in het obstakels andere en te oeverzones ondiepe de waterplanten door gehinderd niet en de markeringen andere of kunnen doorkruisen, tonnen zullen

3. toekomstbeeld daarboven liggende grondlaag voor de land-waterovergangen in het ecologische systeem.

Voor de visserij heeft het Markermeer, in vergelijking met het IJsselmeer, een relatief geringe betekenis. Voor het hele IJsselmeer- gebied maakt het ministerie van LNV samen met de sector een visbeheerplan. Dit wordt afgestemd op de visstand die hoort bij een duurzaam en veerkrachtig ecologisch systeem.

Het beleid voor de winning van windenergie op of aan de meren volgt de nationale beleidskaders. Het rijk heeft de mogelijkheden in onderzoek. Voorwaarden voor de plaatsing van windturbines zijn ten minste dat de opstelling aansluit bij de strakke dijken in de omgeving en dat de eventuele plaatsing voldoet aan voor- waarden van ecologie en ruimtelijke kwaliteit.

32 / 33

34 / 35 4. Ontwikkelingsmogelijkheden per deelgebied

- Noord-Hollandse Markermeerkust - Flevolandse Markermeerkust - IJmeerkust 36 / 37 ­- of ontwerpopgave op lokaal niveau. Of het betreffende betreffende lokaal Of het niveau. op ontwerpopgave of vorm, in welke en uitgevoerd kan worden daadwerkelijk project procedures. normale planologische de van blijft afhankelijk volledige is geen Toekomstbeeld het van verkenning de Binnen gemaakt. afweging ontwerpsessies regionale de zijn hier van De conclusies onder gerangschikt in drie deelgebieden: de Noord-Hollandse Noord-Hollandse de in drie deelgebieden: gerangschikt onder Markermeerkust de en Markermeerkust, Flevolandse de IJmeerkust. ontwerpsessies de ook waren Zo georganiseerd. karakter, onderscheidende het voor is aandacht deelgebied Per positie in de de maatregelen, ecologische de van inpassing de voor gevolgen de en toeristisch-recreatieve ontwikkeling niveau. regionaal lokaal of op ontwikkelingswensen overige

- - ­ structuur, enzovoort. Deze projecten hebben veelal een lokaal een veelal hebben projecten Deze structuur, enzovoort. verantwoordelijkheid primaire de ligt zin bestuurlijke In karakter. lokale hebben water open het Maar vanwege juist gemeenten. bij maar al was het implicaties, bovenlokale al gauw ontwikkelingen vlak. visueel op gemeen een schaalniveau dit op ook om belang is van Het in is gebeurd Dat formuleren. te uitgangspositie schappelijke samenwerking in nauwe is uitgevoerd variantenstudie,de die ook (zie organisaties maatschappelijke en gemeenten met hoofdstuk 6 paragraaf partijen’). ‘variantenstudie regionale met aan hand de drieMet opgebouwd ontwikkelingsvarianten, ecologisch toekomstbestendig het voor uitgangspunten de van recreatiestudie de andere van en systeem, uitkomsten de regio de vanuit ontwikkelingen voor wensen de en onderzoeken en jachthavenontwikkeling verstedelijking, buitendijkse (zoals gehouden. ontwerpsessies gezamenlijke zijn inzendingen) SAMM De uitbreiding van Almere met de bijbehorende infrastructuur bijbehorende de met Almere van De uitbreiding de van verschijningsvormen springende meest oog zijn de in het Amsterdam zal doormaken. Metropoolregio de die schaalsprong Maar provincie rijk de het waar kleinere ook soms projecten, en aan bij. eveneens er dragen hebben, mee bemoeienis geen kleinere jachthavencapaciteit, de van uitbreidingen over gaat Dat aan bestaande infra verbeteringen woningbouwcomplexen, De eensluidende conclusie is dat het bestaande het is dat verstedelijkings conclusie De eensluidende ontwikkeling. toekomstige de blijft voor leidend patroon gebiedscontrasten geformuleerde eerder de met In combinatie (tussen de en IJmeer Markermeer en tussen en Flevolandse de beste condities de kust) uitgangspunt dat Noord-Hollandse biedt ruimtelijke kwaliteit. Er is daarmee hoge een dus grote voor structuur de waarbij hoofdlijnen, over op overeenstemming zijn. leidend maatregelen ecologische de drie de varianten konden conclusie gedeelde deze Dankzij Daaruit blijkt één Toekomstbeeld. tot worden teruggebracht kunnen plaats een allemaal bijna ideeën en wensen lokale dat ecologisch toekomstbestendig het met krijgen in combinatie spreekt na. gevallen In andere uitzonderingen enkele systeem, op aan ruimtelijke de programmaonderdeel een van bijdrage de uitwerkings- een resteert Dan vanzelf. niet geheel het van kwaliteit

4. Ontwikkelingsmogelijkheden per deelgebied Toekomstbeeld Oermoeras

39 / 39

Toekomstbeeld Almere Groen

Toekomstbeeld Waterlandse Kust

Toekomstbeeld Hoorn Waterland & Gouwzee • grote kwaliteit kustzone behouden • recreatief mede gebruik waterkering (paadjes, vooroevers, strandjes) • zuinig met luwtedammen • inpassen kleinschalige recreatie • luwtedam Marken alleen bij onmisbare bijdrage aan ecosysteem

4. 4. Noord-Hollandse Markermeerkust damstructuur gaan te veel ten koste van de openheid en hebben O daarom geen steun in de regio. Een luwtedam bij Marken komt ntwikkelingsmogeli Het landschap van de westelijke Markermeerkust heeft een pas in aanmerking als andere maatregelen om helder water te hoge ruimtelijke kwaliteit. Aan de landzijde hebben de stads- creëren onvoldoende effect sorteren en blijft dan bij voorkeur en dorpskernen, de dijken en het landelijk gebied een hoge vanaf de kust bij Volendam verscholen achter de bestaande cultuurhistorische waarde. Binnendijks ligt ook een aantal strekdam. Op de routes voor de recreatievaart is een onbelem- waterrijke weidegebieden met ecologische waarde. Het grillige merde doorvaart een vereiste. Vaarroutes door ondiepe delen verloop van de dijk herinnert aan de eeuwenlange strijd tegen zijn gemarkeerd en blijven vrij van belemmerende waterplanten. het water. Vooroevers in de vorm van buitendijkse landjes horen daarbij: de Zuiderzee kende deze ook. Vanaf de oever is het Toeristisch-recreatieve ontwikkeling j k Markermeer in al zijn openheid te beleven. Die hoge kwaliteit Het merendeel van het toeristisch-recreatieve aanbod hangt h eden per deelgebied per eden wordt gekoesterd. Dat leidt tot de keuze voor een ingetogen direct samen met de cultuurhistorisch waardevolle omgeving en en extensieve ontwikkeling. de waterrecreatie. Kleinschalige voorzieningen voor recreatief gebruik kunnen de oevers en het achterliggende landschap Inpassing ecologie beter toegankelijk maken. Dat gaat om buitendijkse landjes en In het ecologische systeem spelen hier vooral de luwtemaat­ strandjes, voorzieningen voor sportvissers, fijnmazige ontslui- regelen, om helder water te verkrijgen, en de verbindingen met tingen voor wandelaars en fietsers en parkeerterreinen voor de waterrijke landschappen achter de dijk. De luwtemaatregelen recreanten die met de auto komen. Recreatieve routestructuren voor de kust belemmeren het vrije zicht zo min mogelijk. langs de oever sluiten aan bij de binnendijkse routestructuren, Ze blijven laag, liefst zelfs onder water, en krijgen geen functie bijvoorbeeld in de Westfriese Omringdijk, waar de groene als vaardoel. Wel moeten obstakels zichtbaar zijn voor de scheggen kunnen uitmonden in uitkijkpunten op de dijk. scheepvaart. Dammen parallel aan de kust of een aaneengesloten Dergelijke kleinschalige voorzieningen zijn goed te koppelen aan Westfriese omringdijk - hoornsche hop Enkhuizen - grote kwaliteit kustzone behouden - grote kwaliteit omringdijk behouden - voorlopige voorkeur lage luwtedammen* - inpassing kleinschalige recreatie - omleiding Westfrisiaweg - omleiding Westfrisiaweg - waterfront Hoorn met - havenbedrijf aan diep water ‘recreatievleugels’ - uitbreiding jachthaven - zone durfsporten - elders inpassing kleinschalige recreatie - routes aan weerszijden dijk

* situering en vormgeving van luwtedammen nog in onderzoek

40 / 41 projecten voor dijkversterking en natuurontwikkeling. historische aanblik van de beide steden aan het water niet Voorzieningen met een intensiever gebruik worden bij aantasten. In Enkhuizen is de containerterminal aan de voorkeur nabij stedelijk gebied gelegd, maar zonder de historische Markermeerzijde van de Houtribdijk geprojecteerd, omdat het stadsgezichten vanaf het water aan te tasten. Dat laatste is historische front van Enkhuizen het beste te beleven is vanaf bijvoorbeeld van belang bij uitbreidingen van de jachthaven­ het IJsselmeer en zo een koppeling gelegd kan worden met de capaciteit. Bij Drechterland (Schellinkhout) is op dit moment omlegging van de Westfrisiaweg. een zone in gebruik voor durfsporten, in het bijzonder kitesurfen. De provincie Noord-Holland heeft op dit moment vijf potentiële locaties in onderzoek. Op dit moment zijn de recreatieve ambities nog beperkt, maar wel is duidelijk dat ook in de toekomst ruimte moet zijn voor nieuwe recreatieve ontwikkelingen.

Overige ontwikkelingswensen Voor de Noord-Hollandse Markermeerkust zijn geen groot­ schalige verstedelijkingsplannen naar voren gekomen. De grootste projecten waar momenteel gedachten over leven zijn de container- overslag bij bedrijventerrein Krabbersplaat in Enkhuizen en de roll-on-roll-offhaven bij Hoorn. De voorwaarden vanuit het verbeterde ecologische systeem en de recreatieve structuur bieden daar in principe ruimte voor. De uit te diepen vaargeul naar Hoorn kan zelfs bijdragen aan het beheersen van de slibstroom. Evenals als de jachthavens mogen deze havens de Jsselmeer I stroming)

-

dag

-

(seizoen arkermeer - 1500 ha

M 4500 ha (veel) eilanden beperkte toegankelijk voor recreanten droog (ruigte + grasland) 10% plas-dras (slib) 15% plas-dras (riet) 50% ondiep water (waterplant) 20% diep water 5% ermoeras onering

O - - dynamiek - - Z - - - - - Het oermoerasHet is 6000 hectare groot. 1500 hectare daarvan ligt De locatie IJsselmeer. Houtribdijk in het de van aan overzijde de sterke relatief een van aan Houtribdijk heeft voordeel de het schakel een wordt plek Een moeras deze op waterdynamiek. tussen de en Lauwersmeer het verbinding ecologische de op moeilijk bijzondere, geen Zeeuwse Delta. plek deze Er zijn op het van componenten of voorzieningen recreatieve vervangbare dan meer bieden voordelen spel. Deze in het systeem ecologische diepte, grote relatief een van nadeel het tegen tegenwicht genoeg kan Mogelijk worden. moet opgebracht grond veel waardoor benodigde de met gelegd worden uitvoeringin de relatie een de tegen Houtribdijk, de golfslag de van omdat dijkversterking zal afnemen. sterk dijk begroeiing de dat belang van vooral is Lepelaar-vooroever de Voor in stand blijft. water het over zicht laag blijft, open het zodat 1000 hectare bestrijkt en groot is 500 tot de vooroever Deze graslanden, Lepelaarplassen, de natte de van lengte inclusief hele dit op kent locatie dijk. deze uit de Ook twee kilometer tot systeem het cruciale binnen geen natuurkwaliteiten moment is dat vooroever de aanleg van Na Markermeer IJmeer. en van tussen de verbinding ecologische de anders, deze al omdat ook Lepelaarplassen De Markermeer afstand het versterkt. en tussen - levolandse Markermeerkust F Markermeerkust de van heeft grote een deel Flevolandse Het ruimtelijke bijzondere Die karakter. robuust een en schaal Oostvaardersdijk, De de Houtribdijk en blijftkwaliteit overeind. datum, het recente bepalen relatief van waterstaatswerken in Daar Lelystad tussenin van waterfront is het landschapsbeeld. oermoeras Het oppervlakte past in zijn grote met ontwikkeling. in toevoegingen andere of Luwtezones landschap. robuuste dit Almere, van vooroever de en moeras het Buiten minder. water het zijn, waterfront het en noodzakelijk oogpunt uit ecologisch die Markermeer het daarom van deel in dit er komen Lelystad van water. in het vaardoelen andere of eilanden nieuwe geen Inpassing ecologie geprojec ingrepen ecologische zijn twee grote deelgebied In dit Almere. bij oermoeras een teerd: vooroever een en Lelystad bij De term ‘oermoeras’ moeras stadium een vroeg in een op duidt is verlanding van proces het voordat nog ontwikkeling, van meer onder met biotoop gevarieerde is een Het opgetreden. slikplaten, plassen, inundatiezones, poelen, ondiepe geulen, rietmoeras, wilgenmoeras. graslanden plukjes en Er is natte onder. regelmatig stromen delen grote dan en land water meer

4. Ontwikkelingsmogelijkheden per deelgebied lelystad oostvaardersdijk - doortrekken N302 - rust op Oostvaardersdijk (toekomstig N23) - geen luwtedammen e.d. - ontwikkeling - 500 ha Lepelaar-voorover boulevard - vrij uitzicht havenfront - recreatiebaai tussen Houtrib en oermoeras

42 / 43 de huidige dijk en de vooroever moet groot genoeg zijn om de Overige ontwikkelingswensen dijk vanaf het water bereikbaar te houden voor onderhouds- Deze stedelijk-recreatieve kansen passen bij de wens van Lelystad en versterkingswerkzaamheden. voor een bredere ontwikkeling aan de waterkant, met bijvoorbeeld ook woningbouw, bedrijvigheid en stedelijke voorzieningen. Toeristisch-recreatieve ontwikkeling De huidige boulevard bij Bataviahaven kan een voortzetting Het toeristisch-recreatieve aanbod in deze zone heeft twee krijgen aan de Baai van Van Eesteren. De gemeente Lelystad gezichten: intensief stedelijk bij Lelystad en extensief medegebruik ontwikkelt daarvoor een nieuwe structuurvisie. De mogelijkheden aan de Oostvaardersdijk en in het toekomstige moeras. Aan de aan deze baai nemen aanmerkelijk toe zodra het autoverkeer de Oostvaardersdijk blijft de huidige recreatieve toegankelijkheid bocht in de dijk niet meer hoeft te nemen, maar de baai via een maatgevend. Het moeras kan beperkt toegankelijk gemaakt brug of een tunnel kan kruisen. Deze ontwikkeling laat zich worden nabij de stad en vanaf de dijk. Wellicht is er plaats voor goed combineren met het toekomstbestendig ecologisch systeem. één of twee uitkijktorens, enkele recreatieve routes en ankerboeien. Wel liggen er in relatie tot het Toekomstbeeld Markermeer-IJmeer Nabij Lelystad kan een informatiecentrum over het oermoeras twee specifieke ontwerpopgaven. De eerste is om een relatie te worden gevestigd. Grote delen van het gebied blijven echter leggen met het oermoeras, zodat in de landschappelijke beleving ongeschikt voor recreatief gebruik, omdat ze geregeld onder­ een wisselwerking ontstaat tussen de natuurontwikkeling en lopen, omdat er bruggen voor nodig zouden zijn die het beeld de stedelijke ontwikkeling. De tweede is om de bocht in de verstoren of omdat bezoekers te veel onrust zouden brengen in Houtribdijk herkenbaar te houden als cultuurhistorische de natuur. De Lepelaar-vooroever krijgt geen recreatief markering. Deze vorm is een overblijfsel van de plannen om mede­gebruik. In Lelystad biedt de waterfront­ontwikkeling de Markerwaard in te polderen. nieuwe kansen voor onder meer jachthavens, enter­tainment en andere toeristisch-recreatieve voorzieningen in aansluiting op bestaande attractiepunten, zoals Batavia-Stad en het museum Nieuw Land. ­ essentieel. Dit is de schakel naar het Hollandse en Utrechtse Utrechtse en Hollandse naar het essentieel. schakel is de Dit het met aansluiting is die belangrijke Een andere veenlandschap. in andere westen. Ook Laag in het Holland Landschap Nationaal eerste in de plaats relevant, IJmeer het van blijft ecologie de delen Markermeer-IJmeer, eenheid ecologische de van als onderdeel recreatie natuur en van combinatie een alleen omdat maar ook natuurwaarden komen Nieuwe leidt. kwaliteit gewenste de tot zoals dienen, doel ander een ook die uit maatregelen voort aan eilanden de nieuwe Waterland, van dijk de landjes voor IJmeer Almere-Pampus. het zuidkust bij stadsnatuur van en Toeristisch-recreatieve ontwikkeling zal aanmerkelijk IJmeer het van als recreatiegebied De betekenis Er is metropoolregio. de van aan groei de parallel toenemen, recreatiegebieden als extensieve intensieve aan zowel behoefte recreatieve intensieve het steden. Voor de van nabijheid in de mogelijk nieuwe Almeerse de IJmeerkustgebruik biedt volop welness strand, lang een bootverhuur, voor heden, bijvoorbeeld in de vinden recreatie te is Extensieve conferentiecentra. en Waterland bij bijvoorbeeld IJmeer, het rondom landschappen gebieden groene In deze Vechtstreek. naar de overgang de bij en het van toegankelijkheid de die wenselijk zijn voorzieningen de langs Denk aan paden bevorderen. oevers de en landschap - IJmeerkust IJmeerHet ligt Randstad, tussen de stad van grootste de Almere. Toekomstbeeld Het groeier, Amsterdam, grootste de en van staat Markermeer teken het in het daarom dan meer van dat is De ontwikkelingsrichting metropoolregio. de van vorming de en Almere van schaalsprong de over keuzes de van afhankelijk daaraan infrastructuur.de verbonden een Kiest voor kabinet het infra een en ontwikkeling buitendijkse grootschalige relatief structuurlijn door het IJmeer, dan ontstaat ook in het recreatieve recreatieve in het structuurlijn dan ook ontstaat IJmeer, het door en ontwikkelingen binnendijkse dan bij beeld ander een patroon Brug verbinding Hollandse de als enige van handhaven het stedelijk- de kent tussen Almere. Amsterdam gevallen en In beide het en oosten in het zwaartepunten ontwikkeling recreatieve richt de steden. Maar eerste geval in het grote de nabij westen, structuur nieuwe de op het meer door zich ontwikkeling aan bestaande gebieden terwijlIJmeer, tweede geval in het infrastructuur worden. IJmeer het om opgezocht zuidelijk Inpassing ecologie te toekomstbestendig systeem ecologische het om Maatregelen IJmeer In het is Markermeer. het op zich concentreren maken, Muiden bij Vechtplassengebied naar het doorgang de vooral

4. Ontwikkelingsmogelijkheden per deelgebied zuidelijk om het ijmeer bouwen in het ijmeer - doortrekken Lepelaarzone tot IJmeer - nieuwe verstedelijkingsas - (liefst) water naar binnen halen door IJmeer - wonen en werken binnendijks - wonen, werken en - intensieve recreatie aan weerszijden (intensieve) recreatie Hollandse brug - (liefst) tunnel - groen en kleinschalige voor openheid recreatie langs - aandacht voor Zuiderzeedijk silhouetten - groene luwte langs Zuiderzeedijk

44 / 45 oever en naar het achterland, parkeerplaatsen, aanlegplaatsen, setting voort te zetten. De tegenstelling in de recreatieve kleine voorzieningen, maar ook een zone voor durfsporten. ontwikkeling bij de verschillende verstedelijkingsmodellen is Eilanden voor de kust creëren luw vaarwater en nieuwe vaardoelen hiervoor versterkt weergegeven om de breedte van de mogelijk- voor kleine boten. Voor met name de zuidelijke IJmeeroever ligt heden te laten zien. een ontwerpopgave voor de regio om de combinatie van natuur en recreatie vorm te geven. Overige ontwikkelingswensen De toeristisch-recreatieve ontwikkeling van het IJmeer staat niet Bij een keuze van het rijk voor bouwen in het IJmeer kan ervoor op zichzelf. Zowel de stedelijke als de landschappelijke recreatie worden gekozen om ook een deel van het recreatieprogramma maakt deel uit van de vorming van de metropoolregio in en om buitendijks te situeren. Tegenover de mindere openheid van het Amsterdam. Daar horen ook nieuwe woon- en werkmilieus, water, staat dan een extensievere ontwikkeling aan de zuidoever. nieuwe verbindingen en betere groengebieden bij. Ontwikkelingen De druk op groengebieden als de Natuurboulevard en de Baai aan de oevers van het IJmeer staan in dat perspectief. Een deel van Ballast wordt dan minder. Recreatieve elementen die in een van de onderzoeksopgave in Amsterdam en Almere is het model van buitendijkse ontwikkelingen zouden passen, zijn bouwen aan een nieuw stadssilhouet, dat past bij de maat en bijvoorbeeld een aanvulling op de ecologische vooroever bij de schaal van het IJmeer als metropolitaan binnenwater, zonder het Lepelaarplassen in de vorm van eilanden met een meer recreatieve zicht op het water vanaf de tegenoverliggende oevers al te zeer te inrichting en een jachthaven in de nieuwe uitbreiding. Bij een domineren. Zo’n watergebonden stedelijk milieu kan ontstaan situatie zonder buitendijkse ontwikkelingen, kan het recreatie- door in het water te bouwen, aan het water te bouwen, water de aanbod zich meer concenteren op de zuidoever van het IJmeer, stad in te brengen of een combinatie van de drie. Het samen­ bijvoorbeeld in de vorm van recreatieve voorzieningen en werkingsverband TMIJ spreekt hierover geen voorkeur uit. Dit is attractiepunten op IJburg, bij Muiden en ten oosten van de aan het rijk bij de besluitvorming RAAM. Wel is duidelijk dat de Hollandse Brug. Binnendijks bij Almere bestaat dan de kans om ecologische schaalsprong een voorwaarde is om stedelijke pro- de natuurzone van de Oostvaardersdijk in een meer stedelijke jecten met een dergelijke omvang in uitvoering te kunnen nemen. 3. hoofdstuk 46 / 47 5. Haalbaarheid

- Verscheidene financieringsbronnen - Europese steun voor een ‘natuurinclusieve planning’ - Fasering van het toekomstbestendig ecologisch systeem 48 / 49 - - ­ ­ ­

maatregelen voor andere functies niet automatisch op een een op functies andere automatisch niet voor maatregelen zo’n zonder inrichtingsplannen stuit. Voor blokkade juridische conclusie Die geacht. groot kans wel die werd overall-perspectief heeft Deze Commissie. Europese de door bevestigd 2009 april in is betuigd steun aan ‘natuur een principiële haar algemene een meer onder van voorwaarden onder planning’, inclusieve uitvoering, volledige onderbouwing, integrale uitgebreide vereisten. aan procedurele voldoen en monitoring voortdurende in de is opgenomen Europese Commissie de De brief van achtergronddocumenten. Europese steun voor een ‘natuurinclusieve planning’ is veel Ontwikkelingsperspectief het van voorbereiding In de voorwaarden. Natuur juridische naar de uitgegaan aandacht ruimte voor waardoor ontstaat systeemniveau, op ontwikkeling geen heeft in Europa anderssoortige ruimtelijke ontwikkelingen, van noodzakelijk verkenning maakt grondige een Dat precedent. combinatie de dat eisen. juridische In 2008 is geconcludeerd de inrichtings en systeem ecologisch toekomstbestendig het van keling van belang voor de gebiedsontwikkeling. In de recreatie In de gebiedsontwikkeling. de voor belang van keling 150 miljoen in euro van investering een dat studie is voorzien van infrastructuurrecreatieve veelvoud een tot kan leiden marktpartijen. door De lokale gebied in het investeringen op motor deze om rol belangrijke een hebben overheden brengen. te gang Het genoemde bedrag van zo’n 500 miljoen euro is gebaseerd op op 500 miljoen is gebaseerd zo’n euro bedrag van genoemde Het zandwinning de met koppeling een een dat veronderstelling de aanzienlijk zal drukken. Markermeerkosten het de op zand Het zand Het grondlaag. kleiige een met afgedekt is waterbodem de op verstedelijkingslocaties, van bouwrijp het maken voor is geschikt infrastructuur. aanleg de van in Almere, voor en bijvoorbeeld zand waarde. het Om bij commerciële een vertegenwoordigt Het Deze afgegraven. worden eerst grond kleiige moet de komen, te land-waterovergangen de aanleg de van voor geschikt is weer te oermoeras). afspraken het en goede Door vooroever (de meerkosten geringe zandwinners, met kunnen zij tegen maken aan natuurprojecten. de leveren grond afgegraven de toeristisch-recreatieve ontwik de is ook Naast ecologische de Verscheidene financieringsbronnen een maatregelen ecologische de dat In 2008 is berekend miljoen 500 zo’n (netto van vereisen investeringskapitaal bedrag ineens. De Dit is geen investeringen waarde). contante in beslag circa de systeemingreep de 25 jaar die over zijn gespreid 20 miljoen jaar per nodig. ongeveer is er zal nemen. Gemiddeld onzeker. maar nog is realistisch onderbouwd, raming en Deze studies de ecologische naar van resultaten de kunnenZo de invloed hun daaraan monitoring de en verbonden maatregelen investeringsbehoefte. de op hebben een uit van maakt deel systeem ecologische in het De investering financiering de voor is ook Dat gebiedsontwikkeling. integrale is resultaat Het investering de van vaststelling. belangrijke een behoort, Europa van top de tot dat systeem ecologisch een concurrerende Randstad een en internationaal een maar ook oeverrecreatie. en waterrecreatie voor omgeving aantrekkelijkere werkgelegenheid, de van toename zijn een Daaraan verbonden grotere een leefmilieu en en aan woon- het bijdrage positieve een Omdat ruimtelijke projecten. ontwikkelingsruimte voor ligtde investering, het van hebben partijen profijt verscheidene aan de partijen bijdragen verscheidene ook dat hand de voor overheidspartijen, om voornamelijk gaat Dat financiering. aan rijksbijdragen denken te Er valt niveau. nationaal primair op Randstad, de van natuurontwikkeling, ontwikkeling de vanuit Waterschappen kwaliteit. ruimtelijke en –kwaliteit en waterbeheer met dijkversterking van combinaties vanuit zijn betrokken hun voor hebben provincies recreatie. en en natuur Gemeenten van ontwikkeling goede een leefklimaat en bij baat werk- woon-, Europese Unie de kent Verder Markermeer IJmeer. het en natuur. belangrijke internationaal voor subsidieregelingen biedt gebiedsontwikkeling de karakter van integrale Het ontwikkelende het daarnaast vanuit bijdragen op zicht ruimtelijke bedrijfsleven, beperkt. Privaat ontwikkelen zij het te bijdragen ze dat vormgegeven worden zodanig kunnen projecten kunnen binnen Natuurorganisaties aan natuurontwikkeling. de hun voor programma het van deel een doelstellingen eigen hun nemen. rekening

5. haalbaarheid Fasering van het toekomstbestendig Op dat moment kunnen de eerste effecten van verstedelijkings-, ecologisch systeem infrastructuur- en intensieve recreatieprojecten opgevangen worden door het verbeterde ecologische systeem. Dan treedt De uitvoering van het toekomstbestendig ecologisch systeem, het derde hoofdpunt van de fasering in werking. Ervan uitgaande onderdeel van de integrale gebiedsontwikkeling, kan in de dat er goede afspraken zijn gemaakt met zandwinningsbedrijven, komende twintig jaar gestalte krijgen in een fasering van drie kunnen zij gaan graven op één of meer plekken in de bodem van onderling samenhangende hoofdpunten: pilots en maatregelen het Markermeer. De bovenste grondlaag voeren zij af naar de gericht op de waterkwaliteit op korte termijn, het creëren van locatie van het oermoeras of de vooroever bij Almere. De aanleg helder water langs de Noord-Hollandse kust kort daarop en het van deze land-waterovergangen kan dan in hoog tempo worden oermoeras bij Lelystad in de jaren daarna. De aanleg van de voortgezet, zodat de ecologie op systeemniveau daadwerkelijk Lepelaarvooroever kan gekoppeld worden aan eventuele werk- wordt versterkt. Het zand brengen zij naar de plekken waar het zaamheden voor de Schaalsprong Almere. Deze fasering hangt nodig is voor woningbouw, infrastructuuraanleg of andere samen met die van andere ontwikkelingen in en om de meren projecten. Dat kunnen in principe ook plekken zijn waar de en met de kans om de zandwinning in te zetten om de kosten bouw of aanleg zonder investeringen in het ecologische systeem te drukken. niet mogelijk is.

In de periode tot 2015 wordt een begin gemaakt met de ecologische investeringen. Maatregelen die voortvloeien uit de Kaderrichtlijn 50 / 51 Water moeten in dat jaar zijn ingevoerd. Concreet gaat dat om de vispassages en het visstandsbeheer. Daarnaast hebben de twee pilots van het onderzoekprogramma NMIJ dan resultaat gehad. Dat betekent dat in 2015 meer bekend is over de effectiviteit van de mogelijke luwtemaatregelen in het Hoornsche Hop en dat een bescheiden, eerste deel van het oermoeras is gerealiseerd.

Met name de kennis over de luwtemaatregelen is op dat moment noodzakelijk, zodat zo spoedig mogelijk een begin kan worden gemaakt met de daadwerkelijke aanleg daarvan. Dat is het tweede hoofdpunt van de fasering. Het ecologische effect van de luwte- maatregelen is naar verwachting groot. Het voedselaanbod voor vogels neemt dankzij de groei van de waterplanten en de driehoeksmosselen belangrijk toe, zeker in combinatie met de maatregelen voor de visstand die al de komende jaren worden getroffen. De directe aanleiding van de recente teruggang in de vogelaantallen wordt daarmee weggenomen. Zodra de luwtemaatregelen effect hebben, is de ecologische kwaliteit naar verwachting voldoende om de ‘gunstige staat van instandhouding’ uit de natuurwetgeving te bereiken.

52 / 53 6. Recente Onderzoeksresultaten

- Ecologische effectiviteit: onderzoeksprogramma Natuurlijk(er) Markermeer-IJmeer (NMIJ) - Ecologische effectiviteit: onderzoeksprogramma Autonome Neergaande Trend (ANT) - Slibmodel - Vormgeving oermoeras - Quickscan seizoensgebonden peilbeheer - Onderzoek voor de Kaderrichtlijn Water - Ontwikkelingsbeeld recreatie en toerisme 2030 - Variantenstudie met regionale partijen - Quikscan Grondverzet - Faseringsonderzoek - Onderzoek naar de financieringsstrategie - Actualisatie effectbeoordeling 54 / 55 - - programma’s NMIJ aan programma’s de leveren ANT en bijdrage een zullen de van vormgeving exacte de en slibmodel het van optimalisatie maatregelen. nemen te overgangen (die ook een effect hebben op de stroming van het het van stroming de op hebben effect een ook (die overgangen vaargeul de van houden diepte op het met slib), aangevuld slibmodel zal het jaren De komende Amsterdam-Lemmer. op toetsen te ruimtelijke ontwikkelingen om benut worden onderzoeks de van slibstroom. De de uitkomsten op effect hun Slibmodel maatregelen van in beeld effectiviteit de ‘slibmodel’Het brengt simuleert de model Het beïnvloeden. slibstroom de die onder water het slib door het van verplaatsing en opwerveling fysieke verschillende bij en weersomstandigheden verschillende in het de dat volgt toe nu tot simulaties Uit de maatregelen. zijn. effectief maatregelen opgenomen Ontwikkelingsperspectief kust de Noord-Holland, van voor luwtemaatregelen om Dit gaat Markermeer land-water de in het en midden slibput diepe een Vormgeving oermoeras voor eisen van programma jaar ecologisch is een afgelopen Het een beste bij het oermoerashet moeras Het gedijt opgesteld. Geïsoleerd oeverlengte. maximale een en dynamiek maximale water open het voorkomen; worden mogelijk zoveel moet water moeras in het door. diep tot dringt plekken verschillende op (Autonoom Neergaande Trend) in volle gang. De achtergrond De achtergrond gang. in volle Trend) Neergaande (Autonoom beschermde de van observatie veel is de dat onderzoek dit van IJsselmeer het de en diersoorten Markermeer, in het dat achteruit Markermeer gaan. In het gaat Oosterschelde kleine fuut de en van vis (zoals leven die watervogels om vooral kleine van bodemdieren leven die stern)de duikeenden om en verdergaande een Bij tafeleend). de en kuifeend de (zoals in Europees die zoals natuurkwaliteit de komt achteruitgang instandhouding’) staat ‘gunstige van (de is afgesproken verband van oorzaken de De ANT-studies onderzoeken geding. in het keren. te ze om mogelijkheden de en trends neergaande deze komen Tussentijds in 2013. advies een tot leiden Ze zullen kunnen gebracht beschikbaar praktijk al in de conclusies die getest. daardoor worden en worden, - ­ ­ MIJ) N T) N eergaande Trend (A N atuurlijk(er) Markermeer-IJmeer ( Ecologische effectiviteit: onderzoeksprogrammaAutonome ANT Bij Rijkswaterstaat onderzoeksprogramma het is ook Ecologische effectiviteit: onderzoeksprogrammaN en overheden Rijkswaterstaat betrokken de met voert samen proefprogramma een organisaties maatschappelijke ‘Natuurlijk(er) Markermeer-IJmeer’ (NMIJ) meer uit. Dit moet een om maatregelen van effectiviteit de in opleveren inzicht realiseren. te systeem Veld ecologisch toekomstbestendig kennis opgebouwd die bij het vervolg van pas kan komen. Dat Dat pas kan van komen. vervolg het bij die opgebouwd kennis De onderzoeksrapporten fasering. vraagt uitgekiende een om en DVD op bijgevoegd geheel in hun afgerond, zover zijn, voor TMIJ: van website de www.markermeerijmeer.nl. op vinden te onderzoek, dit van hoofdmoot de vormen experimenten naast deskresearch mobiele modelstudies. en met Een pilot de in geven zal inzicht Hop Hoornsche in het slibschermen Noord-Holland van kust de langs water helder om mogelijkheden een wordt Lelystad Houtribdijk bij de van creëren.te oksel de In koppeling een wordt Hierbij oermoeras. het voor uitgevoerd pilot Houtribdijk natuurontwikkeling project het met gemaakt ‘waterproeftuin’, een er komt bij Verder dijkversterking. de en Markermeerkust, Noord-Hollandse de aan lokaliseren te voorkeur aanleg innovatieve met geëxperimenteerd kanwaar worden NMIJ monitoring de behoort ook materialen. en Tot technieken IJmeer en Markermeer buiten en binnen situaties bestaande van Het maatregelen. voorgestelde de zijn met vergelijkbaar die NMIJ aan 2015. Advisering programma tot heeft looptijd een daarmee (en Randstad Urgent aan TMIJ)en afloop na volgt minimaal tweemaal tussentijds: 2013. in 2011 en Het Ontwikkelingsperspectief uit 2008 bevatte een uitgebreide uitgebreide een uit 2008 bevatte Ontwikkelingsperspectief Het en daarvan Een deel ingevuld onderzoeksagenda. is inmiddels tijd, meer maar neemt onderzoek heeft Ander resultaat gehad. van bevestigingen of aanscherpingen heeft tot tussentijds al wel Investeren geleid. aannames Ontwikkelingsperspectief de in het ‘learning ook deel een by voor is systeem ecologische in het praktijk de uitvoering, de met wordt beginnen te Door doing’.

6. Recente onderzoeksresultaten Uit ecologisch oogpunt kan het moeras het beste aan beide zijden van de Houtribdijk liggen, liefst met een fysieke verbinding voor het water in het IJsselmeer en Markermeer . Het moeras leent zich voor een modulaire opbouw, waarbij het in gedeelten wordt aangelegd en het zich geleidelijk uitbreidt. Deze aanleg- strategie biedt de kans om voortdurend gebruik te maken van de nieuwste inzichten en de nieuwste technieken. De pilot binnen NMIJ vormt de eerste fase van de aanleg. Het oermoeras moet zo’n 6000 hectare groot zijn, inclusief 1500 hectare aan de IJsselmeerzijde van de Houtribdijk.

Quickscan seizoensgebonden peilbeheer

Het oermoeras en de Lepelaar-vooroever zijn in hun ecologische doelstellingen gebaat bij een grote waterdynamiek. Het seizoens- gebonden peil kan daarin voorzien. Dit peilbeheer gaat uit van een geleidelijke verhoging van het peil gedurende de winter en het vroege voorjaar. Gedurende de zomermaanden zakt het peil vervolgens uit. Een dergelijke aanpassing van het waterpeil kan gevolgen met zich meebrengen op allerlei andere vlakken, zoals het binnendijkse waterbeheer, de recreatievaart en de buitendijkse recreatiegebieden en de zoetwatervoorraad. In afwachting van het aanvullende onderzoek dat het rijk hiernaar uitvoert, ter voorbereiding van een peilbesluit in 2013, heeft de quickscan ‘Effecten van een seizoensgebonden peilbeheer in het IJsselmeer- gebied’ in beeld gebracht welke onderzoeksgegevens al bekend zijn en waar nieuwe of geactualiseerde kennis over nodig is.

In grote lijnen bevestigd de quickscan de aannames in het Ontwikkelingsperspectief. Er zullen effecten optreden, maar die lijken niet van dien aard dat ze de invoering van een seizoens­ gebonden peil in de weg hoeven te staan. De risiconormen voor overstromingen worden niet overschreden. Effecten op het grondwater en de kwel lijken beperkt tot lokale effecten, vooral omdat de kleibodem van het Markermeer weinig water doorlaat. De recreatievaart en de beroepsvaart komen bij deze streefpeilen niet in de problemen. Voor de zoetwatervoorraad is een seizoens- gebonden peil zelfs een pre.

Historische kust Zone - cultuurhistorisch netwerk - zuiderzeesteden E n k h u i z e n gematigd intensieve zone - knooppunten route - polderlandschappen I J s s e l m e e r gematigd intensieve zone Noord-Hollandse kust - zuiderzeedijken intensieve zone

H o o r n exensieve zone

W i j d e n e s kleine watersport

oeverrecreatie/strand

nieuwe eilanden H o o r n s c h e H o p

S c h a r d a m KNOOPPUNTEN

intensief knooppunt stadsrecreatie

W a r d e r intensief knooppunt leisure

M a r k e r m e e r intensief knooppunt verblijfsrecreatie

knooppunt vaarrecreatie E d a m Flevoland evt. sub. knooppunt bruine vloot en chartervaart - auto, parkeren knooppunt kleine watersport Waterland V o l e n d a m L e l y s t a d - route - ontwikkelen routes - landart - natuur knooppunt oeverrecreatie - ontpolderen v o o r o e v e r - leisure - recreatie d a r - watersport knooppunt landrecreatie - TOP’s v ecolodges H e m m e l a n d l e - transferia o u toeristisch overstappunt (TOP) land M onnickendam M a r k e n G o u w z e e E c o b toeristisch overstappunt (TOP) water n

B l v a n K u e l e r U i t d a m SCHAKELS I J m e e r vaarroutes

Schellinkwoude D u r g e r d a m nieuwe (kleinschalige) vaarbestemmingen A l m e r e Oostvaarderswold P a m p u s verbindingen wandelen en etsen

A m s t e r d a m verbindingen openbaar vervoer (land en water)

M u i d e n verbindingen autoverkeer - ontsluitingen

A m s t e l l a n d forten / Stelling van Amsterdam

ecotoerisme

vaargebied

stadsfront aan het water

OV. Saal Ontwerpbeeld Recreatie & Toerisme 2030 Voorkeursalternatief Markermeer - IJmeer

Zone

gematigd intensieve zone

gematigd intensieve zone Noord-Hollandse kust

intensieve zone

exensieve zone

kleine watersport

oeverrecreatie/strand

nieuwe eilanden

KNOOPPUNTEN

intensief knooppunt stadsrecreatie

intensief knooppunt leisure

intensief knooppunt verblijfsrecreatie 58 / 59

knooppunt vaarrecreatie evt. sub. knooppunt bruine vloot en chartervaart

knooppunt kleine watersport

knooppunt oeverrecreatie

knooppunt landrecreatie

toeristisch overstappunt (TOP) land

toeristisch overstappunt (TOP) water

SCHAKELS

vaarroutes

nieuwe (kleinschalige) vaarbestemmingen

verbindingen wandelen en etsen

verbindingen openbaar vervoer (land en water)

verbindingen autoverkeer - ontsluitingen

forten / Stelling van Amsterdam

ecotoerisme

vaargebied

stadsfront aan het water

OV Saal - - behoefte van de bewoners in de regio en in een tweede in een variant en regio in de bewoners de van behoefte krijgt. toerisme accent een waarin inkomend het ook voorkeur in een resulteerde gebiedspartijen de met proces Het scenario het ‘Land-rand-oever’voor Noord-Hollandse de langs Ontwikkelingsbeeld recreatie en toerisme 2030 groeiende een ‘Recreatie toerisme en vertegenwoordigen natuurontwikkeling de verschaffen en behoefte maatschappelijke extraeen waarde’, staat Ontwikkelingsperspectief in het ‘Investeren in Markermeer IJmeer’ en moeten uit 2008. Mensen cultuurhistorie de kunnen natuur de en landschap, het water, het aan bij wezenlijk alleen niet draagt Dan beleven. gebied het de en kwaliteit, aanleefkwaliteit maar ook de ecologische de Amsterdam. Metropoolregio de van ontwikkeling economische recreatie toerisme en 2030’ ‘ontwikkelingsbeeld In 2009 is een de om doel tot Markermeer Dit had IJmeer en opgesteld. voor volwaardige als een vrijetijdseconomie de van ontwikkeling hierna) (zie variantenstudie in de kunnen nemen te mee pijler RAAM-brief in de en ontwikkelingsbeeld Het kabinet. het van trendanalyses en en basis markt- op van stand gekomen is tot zijn de gebiedspartijen Relevante gebied. in het gesprekken terrein- recreatieschappen), de (waaronder overheden betrokken consumentenorganisaties. en beheerders, brancheorganisaties werkconferentie grote een en Interviews, sleutelgesprekken ambities. en wensen in hun inzicht gaven met is gewerkt ontwikkelingsbeeld naar het aanloop In de twee scenario’s, twee met varianten. elk scenario Het ‘Land-rand- toeristisch-recreatieve de van opvangen het oever’ in op zette meerwaarde aan de en oevers, de land waarbij op behoeften scenario In het ‘Water’ benut. wordt nadrukkelijk water het van ontwikkeling en vestiging de voor benut zelf water het wordt aanbod. scenario’s recreatieve en Beide zijn toeristische het van variant recreatie ligt in een waarin de op accent het uitgewerkt huidige gehalte. Hogere waarden brengen risico’s voor blauwalg risico’s voor brengen waarden Hogere gehalte. huidige ontwikkeling met zich mee, met name in zones met helder helder met in zones mee, name met zich met ontwikkeling kan ontstaan. water in het zuurstofgebrek een waardoor water, - - - ­ ater W commissie (VBC) in oprichting. In zo’n commissie werken de de werken commissie In zo’n in oprichting. (VBC) commissie terrein en water- beroepsvisserij de natuur-, en overheid, In 2015 moeten de maatregelen voor de Kaderrichtlijn Water zijn Kaderrichtlijn de Water voor maatregelen de In 2015 moeten biologische en chemische de om zijn bedoeld Deze ingevoerd. verbeteren. te oppervlaktewater grond- en het van kwaliteit TMIJ, van daarvoor verband is verricht het onderzoek Het buiten Toekomst het voor relevant zijn conclusies beleidsmatige de maar Onderzoek voor de Kaderrichtlijn is van waterkwaliteit chemische en biologische beeld. Een goede systeem. ecologisch het functioneren van het voor belang Markermeer is in het en waterkwaliteit biologische de Voor slib van rondzwevende terugdringen het het van IJmeer vooral toekomstbestendig het van ambities de conform belang, systeem. ecologisch een voor aandacht is ook Kaderrichtlijn de Binnen Water in het duurzame visstand. De vispassages, opgenomen ook heeft daaraan dragen als geheel systeem Het bij. Toekomstbeeld, snoekbaars en name (met roofvissen ruimte meer bij baat voor IJsselmeer het Markermeer en visstandbeheer een aal). Er is voor elkaar met samen.beheerders IJsselmeer De VBC Markermeer in Dit heeft visstandbeheerplan een in voorbereiding. oprichting vispassages de ook moeten Dan 2015 zijn ingevoerd. voor moet zijn. aangelegd IJmeer en Markermeer het in is waterkwaliteit chemische de Voor is inmiddels De streefwaarde relevant. fosfaatgehalte het vooral het ongeveer 0,07 milligram maximaal op liter, per vastgesteld Dat neemt niet weg dat nauwkeuriger onderzoek noodzakelijk noodzakelijk onderzoek nauwkeuriger dat weg niet neemt Dat besteed aan verschil het worden aandacht meer is. onder Er moet met peilen, relaties de tussen werkelijke de en streefpeilen de afvoeren en inlaten aanzien ten van watersystemen omliggende welk peilhet van (op fine-tuningopzetten de het in water, van peil bereikt maximale kan het voorjaar worden), in het moment waarin kunnen ondervin partijen mate de en nadeel kosten de den. Dit zal deel uitmaken van de voorbereidingen van het het van voorbereidingen de van uitmaken den. Dit zal deel peilbesluit

6. Recente onderzoeksresultaten * Markermeerkust en het scenario ‘Water’ langs de Flevolandse Markermeerkust. Rond het IJmeer was het verschil tussen beide scenario’s gering. De keuze in Noord-Holland komt voort uit de * voorkeur voor het behoud van de openheid en de cultuurhistorie. Versterken van de bestaande structuur geldt hier als uitgangs- punt voor nieuwe ontwikkelingen. In Flevoland is meer kans voor het creëren van nieuwe trekpleisters, intensief (bij Almere en Lelystad) of extensief (bij de Oostvaardersplassen). Voor het hele gebied, maar voor het Markermeer meer dan voor het IJmeer, geldt een voorkeur voor een accent op inkomend toerisme naast het accent op de recreatiebehoefte van bewoners. Het ontwikkelingsbeeld voor toerisme en recreatie is geënt op * deze keuzes. Dit ontwikkelingsbeeld is geïntegreerd in het Toekomstbeeld.

De realisatie van de toeristisch-recreatieve groeiambitie vraagt Variant 1 Wees prudent om een gezamenlijke inspanning van marktpartijen en overheid, ook financieel. De traditionele verdeling is in grote lijnen dat de 60 / 61 overheid investeert in groene recreatiegebieden en de recreatieve Variantenstudie met regionale partijen infrastructuur van paden, transferia en andere basisvoorzieningen, terwijl de markt de gebouwde toeristische voorzieningen en de De variantenstudie had tot doel om het verband te leggen tussen jachthavens voor zijn rekening neemt. Vanuit die verdeling ligt de in het Ontwikkelingsperspectief opgevoerde maatregelen de investeringsopgave in de orde van grootte van 150 miljoen en de ruimtelijke ontwikkeling op lokaal en regionaal niveau. voor de overheid en 930 miljoen voor de markt. Het is aan te Het heeft het draagvlak in de regio vergroot. Drie vragen stonden bevelen om combinaties te zoeken met de natuurinvesteringen. centraal: hoe kijken gemeenten en andere regionale partijen Dat schept vrijwel zeker synergie, in financieel en tegen het Ontwikkelingsperspectief aan, welke ontwikkelings- maatschappelijk opzicht. kansen ziet men voor zichzelf en welke mogelijkheden biedt de ecologische versterking om ze te realiseren? Om de discussie te Vaak gaat het in deze sector om kleinschalige initiatieven, zowel structureren, is gewerkt met drie varianten die het ecologische van overheids- als van marktzijde. Het is de ambitie om daar programma steeds op een andere manier combineren met de meer samenhang in aan te brengen. Als investeringen direct met regionale en lokale ontwikkelingswensen. elkaar in verband staan, is het denkbaar dat marktpartijen bijdragen aan recreatieve voorzieningen die op zichzelf geen De drie varianten verschillen in de omvang en toedeling van financieel rendement opleveren, maar de commerciële projecten gebruiksfuncties (verstedelijking en infrastructuur, recreatie, wel ondersteunen of zelfs mogelijk maken. Een dergelijke aanpak economische activiteiten), in de belevingsnatuur en in de vorm vraagt om een centrale regie en een duidelijk perspectief voor van de maatregelen die nodig zijn om het ecologische systeem ontwikkeling. Een bovenlokale zonering en quotering van nieuw toekomstbestendig te maken. De situering van deze natuurmaat- aanbod kunnen daar een rol in spelen. regelen vloeit voort uit het Ontwikkelingsperspectief en stond niet ter discussie. Aan de basis staan drie verschillende ontwikkelings- strategieën: worden Markermeer en IJmeer ontwikkeld vanuit de * * * * * * * * * * Ontwikkelingsperspectief, opgehaald in het gebied. Daarbij is Daarbij gebied. in het opgehaald Ontwikkelingsperspectief, toeristisch- het van resultaten de van gemaakt gebruik meer onder van plannen geïnventariseerde en onderzoek recreatieve bij zijn ingediend die ideeën en 24 plannen de Ook gemeenten. beleidsmatige de in lijn met zover voor dienden, SAMM-loket het regiosessies. de bij inspiratie van marges, als bronnen de van effecten zijn de variantenstudie de van fasen In alle drie de varianten, Zowel gebracht. in beeld opties verschillende uiteindelijke als de ontwerpoptiesde deelgebiedsessies uit de alle op effecten hun op nagelopen zijn systematisch voorstellen met aangevuld profit, en duurzaamheidsaspecten: planet people, integraliteit de onzekerheden, de zoals uitvoerbaarheidsaspecten voortdurende heeft tot Dat uitvoeringsmiddelen. de en geleid. aanscherpingen en bijstellingen aan voor Atlas een aan is gewerkt variantenstudie de Parallel Markermeer IJmeer en informatie waarin geïnventariseerde alle is erin meren de van De geschiedenis heeft gekregen. plaats een ecologische de tendensen, relevante de evenals opgenomen, op ideeën en plannen de effect, beoogde hun en maatregelen SAMM-ideeën. de en lokaal niveau -

Variant 3 Grijp kans je Variant * * * * * behoedzame strategie van de rentmeester, vanuit marktinitiatieven marktinitiatieven vanuit rentmeester, de van strategie behoedzame vanuit of stellen, water en natuur die condities de binnen omvattende ruimtelijke plannen gebaseerd op het bestaande bestaande het op gebaseerd plannen ruimtelijke omvattende respectie horen strategieën drie deze Bij verstedelijkingspatroon? een en overheid stimulerende een overheid, regulerende een velijk beeld realistisch een tot leiden drie Alle overheid. ontwikkelende systeem. ecologische gewenste het in is inpasbaar dat varianten de voor zijn voorzetten stadium vroeg Al in een TMIJ-bijeenkomst brede een in Amsterdam. bij gepresenteerd zijn en bezocht afzonderlijk gemeenten zijn alle Vervolgens en overheden regionale met ontwerpsessieser gehouden drie deelgebieden over verdeeld organisaties maatschappelijke IJmeerkust,(de Markermeerkust Noord-Hollandse de de en afsluitende Markermeerkust). In één gezamenlijke, Flevolandse aangescherpt. Tijdens worden conclusies de sessie konden instrument een sessies beschikkingde waarmee ter stond de in omgezet worden plankaart de op konden voorstellen kijkdoos. ooghoogte, zogenaamde de op impressies varianten de van programmaonderdelen De mogelijke uit het afkomstig niet zover zijn, ‘bouwstenen’) (de voor Stad = stad, buiten = buiten *

6. Recente onderzoeksresultaten Variant 2 Variant Quikscan Grondverzet Noord-Hollandse kust en de langzamere opbouw van de land-waterovergangen. Voor een optimaal functioneren is de De zandwinning is een aanzienlijke financieringsbron voor invoering van een aangepast, seizoensgebonden peil van belang. het ecologische systeem. In een quickscan is nagegaan welke Het oermoeras wordt bovendien modulair vormgegeven: stukje mogelijkheden er liggen en in welke orde van grootte de bij beetje, totdat de beoogde omvang is bereikt. Het ecologische opbrengst ligt. Uitgangspunt is dat het zand uit de bodem rendement groeit met de jaren. De luwtemaatregelen werken van het Markermeer wordt gebruikt voor andere projecten, sneller. Het water wordt helderder, waarna de waterplanten en bijvoorbeeld voor infrastructuur en om de uitbreidingslocaties de driehoeksmosselen naar verwachting relatief snel aanslaan. van Almere bouwrijp te maken. De kleiige laag die moet worden Dat maakt het vanuit ecologisch perspectief aantrekkelijk om te afgegraven om het zand te bereiken, is uitstekend geschikt voor beginnen met de luwtemaatregelen. het ophogen van het Lepelaar-vooroever en het oermoeras bij de Houtribdijk. De kosten voor de verwijdering van de bovenlaag De tweede lijn is die van de ruimtelijke ontwikkeling. worden verdisconteerd in de prijs van het zand. Dankzij de Ook deze wijst op de wenselijkheid om te starten met de aanleg zandbehoefte van Almere kunnen de aan de natuurontwikkeling van luwtemaatregelen. Het heldere water dat hierdoor ontstaat, toe te rekenen kosten teruglopen van 1263 miljoen euro naar verhelpt of verzacht de meeste negatieve effecten die ruimtelijke 384 tot 550 miljoen, afhankelijk van het verstedelijkingsmodel ontwikkelingen op het vlak van recreatie, woningbouw en dat Almere volgt. Het model Waterstad, met veel buitendijkse infrastructuur op de ecologie kunnen hebben. Luwte­maatregelen ontwikkelingen, leidt tot een resterende kostenpost van 384 zullen daarom een relatief grote invloed hebben op de 62 / 63 miljoen en het model Polderstad tot het bedrag van 550 miljoen. ruimtelijke ontwikkelingsmogelijkheden. Voor de land-water- Het financiële voordeel voor de bouwers kan oplopen naarmate overgangen geldt dat minder. de afdracht voor de zandwinning aan Domeinen lager is. Bij een commercieel tarief voor deze afdracht is het alternatief voor De derde lijn volgt de zandwinning, in lijn met de Quickscan Almere, zand uit de Noordzee, ongeveer even duur. Grondverzet. Om te kunnen profiteren van de mogelijkheden voor synergie, moeten de ruimtelijke projecten waar het zand Faseringsonderzoek voor nodig is, ongeveer gelijk oplopen met de natuur­ ontwikkeling die de vrijkomende kleiige grond benut (met name De drie in hoofdstuk 5 gepresenteerde hoofdpunten bepalen de het oermoeras en de Lepelaar-vooroever bij Almere). Op het fasering van het toekomstbestendig ecologisch systeem voor de moment dat het zand nodig is, moet ook de bestemming van de komende twintig jaar: de pilots en de maatregelen binnen de grond geregeld zijn en andersom. Dat kost voorbereidingstijd, Kaderrichtlijn Water op korte termijn, het creëren van helder zowel in de kaderstellende besluitvorming vooraf als in de water langs de Noord-Hollandse kust direct daarop volgend, kennisopbouw in het onderzoeksprogramma NMIJ. en daarna tempo maken met de aanleg van de land-water­ overgangen. Deze conclusie komt naar voren uit gericht Er is nog geen eensluidende conclusie hoe de Lepelaar-vooroever onderzoek naar de fasering: de strategie, de kansen en condities, en het oermoeras zich in de fasering tot elkaar verhouden. de onzekerheden en de aandachtspunten bij de uitwerking. Aantrekkelijk aan prioriteit voor het oermoeras is de mogelijke combinatie met de versterking van de Houtribdijk, de invloed op Het faseringsvoorstel is voortgekomen uit een redenering de slibhuishouding en het wenkend perspectief van een groot- langs drie lijnen. De eerste is de ecologische ontwikkelingslijn. schalige eenheid, die een groter ecologisch rendement zal Daarbij is het onderscheid van belang tussen het snelle effect hebben dan de kleinschaligere vooroever bij Almere. Daar dat verwacht mag worden van de luwtemaatregelen voor de tegenover staat dat de Lepelaar-vooroever mogelijk kan dienen ­ Actualisatie effectbeoordeling de van plaatsgevonden In 2008 heefteerste een effectbeoordeling daarvan . Doel Ontwikkelingsperspectief in het was voorstellen de klopt met aanname dat de in hoeverre beoordelen te om structuurversterking ecologische in de ruimteinvesteringen Een aantal van ‘testpakketten’ ontwikkeling. voor ontstaat ontwikkelingen recreatieve en verstedelijkingsscenario’s denkbare zonder en met effecten, ecologische hun op getoetst zijn toen systeem. ecologisch toekomstbestendig het realisatie van alleen en zijn globaal effectbeoordeling de De van resultaten uitwerking de bij formuleren te bruikbaar aandachtspunten om Markermeer IJmeer. het en om in en ruimtelijke opgaven de van moeten effectenstudies zullen uitwerkingen Bij verdere voldoen. eisen aan wettelijke de die plaatsvinden structuurversterking ecologische de was dat ruimteDe conclusie negatieve tot saldo per dit dat zonder schept, ontwikkeling voor ecologie in de investeringen Zonder leidt. ecologie de op effecten zijn. ondenkbaar ontwikkelingen zouden aanscherpingen punten enkele op bevat Dit Toekomstbeeld aan Ontwikkelingsperspectief. het toevoegingen en van in het luwtemaatregelen de van ligging De zijn de belangrijkste kust IJmeer, de het van voor strekdammen de Hop, Hoornsche Hoorn, bij waterfrontontwikkeling de land-waterovergangen de Eesteren, durfsporten de ruimte de en voor Van Baai de van bij is Enkhuizen. bij Bovendien Westfrisiaweg de van verlegging de ecologische de van werkingskracht in de verworven inzicht meer Op basis uit daarvanmaatregelen. effectbeoordeling is de 2008 geactualiseerd. grond voor de land-waterovergangen ontstaat een win-win een ontstaat land-waterovergangen de voor grond aanzienlijk een situatie voor waarmee natuurontwikkeling de van is die Een tweede combinatie bekostigd. kan worden deel de voor vooroevers Dankzij veiligheid. met natuurontwikkeling oermoeras het en Houtribdijk kust de Noord-Holland bij van overleg In goed worden. te versterkt minder dijken de hoeven Rijkswaterstaat en kansen kunnen deze waterschappen de met benut. worden - sluit aan op het faseringsonderzoek. De maatregelen maatregelen De faseringsonderzoek. het op aan sluit Faseren Het onderzoek naar de financieringsstrategie is breed opgezet. opgezet. breed is financieringsstrategie naar de onderzoek Het zijn gebiedsontwikkeling zijn bij betrokken die Organisaties vallen Daaronder interviews via workshops. en betrokken erbij partijen. private en Op natuurorganisaties overheidspartijen, is reken vraag grond, aanbod van en waaronder deelgebieden, als een mitigerende maatregelen voor ontwikkelingen bij bij ontwikkelingen voor maatregelen mitigerende als een 2020 gerealiseerd rond vooroever de moet Almere. geval dat In in 2025 kunnen starten. Pampus zijn, van wil bouw de Onderzoek naar de financieringsstrategie werk verricht. Het geraamde investeringsbedrag van 500 miljoen verricht. van investeringsbedrag werk geraamde Het overeind onderzoek dit is bij waarde contante netto euro ongeveer bedrag een van op neer dat komt Nominaal gebleven. bedrag, zo fors een 850 miljoen. eerste gezicht het is op Het Maar kan totaal het in naar voren. gesprekken kwam uit de ook onderzoek Het gelegd. worden uiteen bedragen overzichtelijke nuanceren, drie financieringsstrategie: in de lijnen onderscheidt combineren. en faseren Nuanceren waarde. In gecreëerde de op richt aandacht de natuurgebieden voor kosten gemiddelde de tot verhouding het van mee. Als onderdeel water op natuur van kosten de vallen miljard tien Almere, om zeker in en investeringspakket totale natuurontwikkeling miljard half is een voor twintig jaar, over doordat alleen niet zijn groot, proportie. baten En de buiten niet noodzakelijke een natuurgebied gewaardeerd internationaal een krijgt,versterking recreatiemogelijkheden de omdat maar ook ruimtelijke andere kansen voor nieuwe er en toenemen ontstaan. ontwikkelingen lijn De een over verdelen zijn te kosten De totale tijd gespreid. zijn in de jaar per opgave een gemiddeld betekent Dat periode 25 jaar. van inspanning. 20 miljoen. overzichtelijke is een van Dat De lijn Combineren quickscan aan de op eerste sluit in de plaats van winning gecombineerde een Met grondverzet. naar het en omgeving in de bouwprojecten grote voor ophoogzand

6. Recente onderzoeksresultaten Op het schaalniveau van Markermeer en IJmeer blijken deze veranderingen geen wezenlijke invloed op de ecologie te hebben. De conclusie uit 2008 is nog steeds van kracht. De nieuwe elementen in het Toekomstbeeld zullen vooral lokale en enkele regionale effecten hebben. Een aantal ontwikkelingen heeft een positief effect, zoals de luwtemaatregelen en de vooroevers, en andere ontwikkelingen hebben een negatief effect, zoals de durfsportzones. In het Hoornsche Hop is de periode waarin deze sporten kunnen plaatsvinden een aandachtspunt dat om nadere uitwerking vraagt. Gezien de schaal en hoeveelheid aan ontwik- kelingen rond de kust van Almere zijn er daar, afhankelijk van het ontwerp, lokale negatieve effecten te verwachten. Op de schaal van het totale systeem vormt dat echter geen belemmering.

64 / 65

66 / 67

7 VERVOLG 68 / 69 ­

koming koming regionaal/nationaal niveau en een daarbij behorende passende passende daarbij een en behorende niveau regionaal/nationaal Natuurbeschermingswet. de van kader in het beoordeling hierin plaats een TBES moeten ook het van De maatregelen TMIJ vanuit krijgen. input nodig. Hiervoor is nadere TMIJ adviseert Samenwerkingsverband in Het als eerste om stap het Masterplan op een gebaseerd Natuur tot komen 2010/11 te Masterplan Het soort is een startdocument en Toekomstbeeld. uitvoeringsprogramma en inpassingsplan een voor onderlegger uiteindelijke de voor zorgen die bevatten afspraken moet en aandacht ook Hierbij moet producten. deze van totstandkoming uitvoering. de voor organisatievorm passende een besteed worden ­ TMIJ totstand de begeleidt Samenwerkingsverband Het in dit die onderzoeksvragen de Ook Masterplan het van Natuur. relevant) zover (voor staan, worden blijven open Toekomstbeeld Masterplan. in het over vervolgd Masterplan Het gaat Natuur menselijk het met rekeninghoudend natuurmaatregelen, de doet Masterplan Het Toekomstbeeld. het van basis op medegebruik, ontwikkelingen, buitendijkse andersoortige over uitspraken geen verankering planologische de voor rijk het aan toe levert maar levert planologische de Gelijktijdig niveau. bovenregionaal op aan actualisaties Toekomstbeeld het eventuele van verankering Masterplan het Natuur. zijn voor belang van die De volgende stap die TMIJ moet maken is afhankelijk van de de TMIJ van die stap is afhankelijk maken moet De volgende rijk het besluitvorming door in RAAM. de van Als vervolg moet RAAM gekomen er dat besluitvorming logisch lijkt het boven op verankering planologische integrale een tot worden

7. vervolg 70 / 71 3. hoofdstuk 72 / 73 colo Dit is een uitgave van het Provincie Flevoland Samenwerkingsverband Provincie Noord-Holland

f Toekomstagenda Gemeente Almere on Markermeer - IJmeer. Gemeente Amsterdam Gemeente Lelystad Gemeente Waterland Waterschap Zuiderzeeland Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Ministerie van Verkeer en Waterstaat: DG Water Ministerie van Verkeer en Waterstaat: Rijkswaterstaat Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer ANWB Staatsbosbeheer Vereniging Natuurmonumenten

Aan de totstandkoming van dit resultaat is door medewerkers van diverse organisaties een bijdrage geleverd.

Redactie Westerlengte, Amsterdam

Vormgeving Axis mediaontwerpers, Enschede m.m.v. Nieuwe Gracht, Utrecht

Fotografie Falco Hassink, Loenen a/d Vecht

TOEKOMSTBEELD MARKERMEER - IJMEER MARKERMEER TOEKOMSTBEELD

TOEKOMSTBEELD MARKERMEER - IJMEER

Het Rijk heeft in de Noordvleugelbrief gevraagd om een visie te ontwikkelen op de toekomst van het Markermeer en IJmeer. Het Samenwerkingsverband Het hele land is volgebouwd. Toekomstagenda Markermeer - IJmeer is vanaf februari Natuur verdort, vergeelt, vergrauwt. 2007 voortvarend aan de slag gegaan en heeft bij het Het water is verdreven beantwoorden van deze vraag een breed scala aan regiopartners, belangengroeperingen en geïnteresseerden De wereld zelf is in het nauw, betrokken. De eerste mijlpaal was de overhandiging Wie is er bang voor rood, geel, blauw? van het Ontwikkelingsperspectief ‘Investeren in Wie zou zo willen leven? Markermeer en IJmeer’ aan staatssecretaris Huizinga in april 2008. De essentie van het Ontwikkelings- De stedeling wil op den duur perspectief, en daarmee van de toekomstmogelijk heden een beetje groen; hij wil natuur, voor het Markermeer en IJmeer, is de keuze om het hij wil een stadsplantsoentje. ecologische systeem zo te versterken dat het verande- ringen in klimaat, ruimtegebruik of anderszins kan Zo’n stadpark is wat surrogaat opvangen terwijl tegelijkertijd de natuurlijke kwaliteit die wildernis in zakformaat robuust en veerkrachtig blijft. Deze aanpak heet gestreken en gesteven. ‘toekomstbestendig ecologisch systeem’. Zo’n stadpark is een mooie start, Het ‘Toekomstbeeld Markermeer - IJmeer; Natuurlijk maar ik toon u het natte hart, ontwikkelen’ is het vervolg op het Ontwikkelings- de oerbron van het leven. perspectief en geeft de stand van zaken weer in de zomer van 2009. Nieuw opgedane kennis ondersteunt Het natte hart, het krimpt en zwelt, en nuanceert de aannames van het Ontwikkelings- terwijl het een verhaal vertelt perspectief. In een intensief regioproces zijn de van watersnood en dijken. gemeenten en andere lokale partijen betrokken. Zij hebben meer inzicht gekregen in de waarde en De lappendeken rood en groen betekenis van de ecologische maatregelen voor het aaneengenaaid met blauw katoen eigen gebied. Deze maatregelen worden door de TOEKOMSTBEELD zal onverwoestbaar blijken. regionale partijen algemeen erkend en kunnen rekenen op een stevig draagvlak. MARKERMEER - IJMEER

Natuurlijk ontwikkelen Het natte hart Niels Blomberg

Natuurlijk ontwikkelen