Wpływ Oryginalnej Symboliki Polichromowanej Rzeźby Drewnianej „Chrystus Ukrzyżowany Na Palmie” Z Kościoła Oo
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
NAUKA SCIENCE Natalia Kucia Wpływ oryginalnej symboliki polichromowanej rzeźby drewnianej „Chrystus Ukrzyżowany na Palmie” z kościoła oo. Dominikanów w Lublinie na kreację estetyczną procesu konserwatorskiego1 The influence of the original symbolic of the polychrome wooden sculpture “Christ Crucified on the Palm” from the Dominican church in Lublin on the aesthetic creation of the conservation process1 Chrystus Ukrzyżowany na Drzewie Palmowym z ok. Christ Crucified on the Palm Tree from app. 1740 1740 (?) roku, pochodzący z kościoła oo. Dominikanów (?), found in the Dominican church in Lublin, is a unique w Lublinie – to nietypowy krucyfiks, wielokrotnie pod- crucifix, has been subjected to numerous attempts at ren- dawany rozmaitym próbom odnowienia, których skutki ovation which had disastrous results for the object, its miały fatalny wpływ na obiekt, jego wygląd oraz stan za- appearance and state of preservation. The technical and chowania. Przeprowadzone podczas ostatniej konserwacji artistic – aesthetic treatment it underwent during the re- zabiegi o charakterze technicznym i plastyczno-estetycz- cent conservation allowed for making the preserved orig- nym pozwoliły na uczytelnienie zachowanych pierwot- inal forms of sculpture and polychrome more legible. nych form rzeźbiarskich i polichromii. Rzeźba została The sculpture was thoroughly examined from the tech- gruntownie przebadania od strony technologicznej oraz nological and historical angle and again precisely dated historycznej i ponowne szczegółowo zadatowana, dzię- thanks to a thorough analysis of analogical renderings, ki wnikliwej analizie analogicznych przedstawień, ich their origin, iconography (as far as the Baroque epoch genezy, ikonografii (aż do epoki baroku, z którego po- which the sculpture came from), with particular emphasis chodzi rzeźba), ze szczególnym uwzględnieniem tema- on the issue of the Living Cross and many-sided sym- tyki Krzyża Żywego oraz wieloaspektowej symboliki bolism of the palm tree. palmy. Conservation of the object was of preservative, mu- Konserwacja obiektu miała charakter zachowawczy, seum character, since such is the direction in its current bardziej muzealny, gdyż taki kierunek ma jego aktualna exhibition in the vestry of the Dominican church in Lu- ekspozycja w zakrystii kościoła oo. Dominikanów w Lu- blin. It was assumed that potential further plastic-aes- blinie. Założono, że ewentualne dalsze zabiegi plastycz- thetic treatment aimed at a full conservation of the ob- no-estetyczne, zmierzające do pełnej konserwacji obiek- ject would be inadvisable, since the original form of that tu, byłyby niewskazane, gdyż pierwotna forma tego uni- unique representation might have been irretrievably de- katowego przedstawienia mogłaby zostać w ten sposób stroyed, and even at that scale of damage it constitutes zaprzepaszczona, a to ona właśnie, nawet przy tej skali the historical value of the object. zniszczeń, stanowi wartość zabytkową obiektu. The sculpture is a unique rendering of Crucified Rzeźba ta jest bardzo nietypowym przedstawieniem Christ. It might have been created in the second half of Chrystusa Ukrzyżowanego. Powstała prawdopodobnie the 18th century, in approximately 1740, or not long after w II ćwierci wieku XVIII, około 1740 roku, lub też nie- that date regarded as borderline by art historians2. The co po tej dacie, uznanej przez historyków sztuki za gra- stylistics of the sculpture, its manner of modelling and niczną2. Na ten właśnie moment wskazuje też stylistyka sculpting the body, hair and folds of perisonium seems rzeźby, sposób modelunku i kształtowania ciała, włosów to point out at that date. Close analogies found in paint- oraz fałdów perizonium. Odnalezione bliskie analogie ing and graphics come from that particular period. It can- malarskie i graficzne pochodzą z tego właśnie okresu. Nie not be a work from the 17th century, as was believed be- Praca dopuszczona do druku po recenzjach Article accepted for publishing after reviews Wiadomości Konserwatorskie • Conservation News • 29/2011 97 może to być dzieło XVII-wieczne, jak dotąd uważano, jednak dokładne ustalenie warsztatu rzeźby nie jest, nie- stety, możliwe. Stylistyka rzeźby wskazuje na jej wschod- nie pochodzenie, być może jest to nawet Lwów lub jego okolice. Wstępnie można by ją powiązać z kręgiem lwow- skim, chociażby ze względu na bliskość geograficzną wschodnich granic ówczesnego państwa polskiego. Przedstawienie cechuje jednak pewien prowincjonalizm, co nie pozwala go dostatecznie zbliżyć do żadnego z rzeź- biarzy lwowskich. Mimo to lubelski krucyfiks ma w so- bie coś charakterystycznego dla warsztatu bardziej na- wet samego Pinsla, niż któregokolwiek z innych twór- ców rokokowych. Szczegółowe losy obiektu nie są znane. Klasztor lu- belski nie musiał być wcale jego pierwotnym miejscem przeznaczenia (mogli to być choćby dominikanie lwow- scy, jak i każda inna, niekoniecznie dominikańska, świą- tynia położona na wschodnich krańcach ówczesnej Rzeczpospolitej). Brak jest jakichkolwiek bliższych do- kumentów dotyczących powstania krucyfiksu, wzmia- nek na temat fundacji, informacji, w jaki sposób rzeźba znalazła się w Lublinie. Obiekt nie był wymieniany w in- wentarzach lub też zaginęły one pośród burzliwych lo- sów lubelskiego klasztoru. Jednak obecność tego wyjąt- kowego przedstawienia w tym miejscu nie dziwi, bo Drzewo Krzyża miało tu zawsze szczególne znaczenie ze względu na obecność relikwii Krzyża Świętego (do 1991 roku, kiedy zostały skradzione). W ciągu wieków rzeźba uległa wielu przekształce- niom nie tylko kolorystycznym, ale i niefachowym re- peracjom, drastycznym ingerencjom, powodującym róż- nego rodzaju zniszczenia, wskutek czego w dużej mie- rze straciła swą kultową funkcję. Ukrzyżowany na Palmie to bardzo nietypowy i ory- ginalny przykład barokowego krucyfiksu. Przedstawie- Ryc. 1. Na zdjêciu z 1962 r. rzeźba Ukrzyżowany na Palmie w tzw. nie składa się zasadniczo z dwóch części: figury Chry- Drugiej Zakrystii kościoła dominikanów w Lublinie – fot. St. Michal− stusa i sylwetowo ujętej palmy, do której on jest przy- czuk Fig. 1. In the photo from 1962, the sculpture of Christ Crucified on mocowany w 2/3 jej wysokości. the Palm in the so called Second Vestry of the Dominican church in Sama rzeźbiona postać Chrystusa jest bardzo typowa Lublin. Photo by St. Michalczuk dla stylistyki epoki baroku. Przed konserwacją dostrze- gamy nieco krępą, wręcz przysadzistą w swych propor- fore, however establishing precisely where and when it cjach postać, choć rzeźbioną muskularnie i ze znajomo- was made is unfortunately impossible. The sculpture sty- ścią anatomii. Ciało Ukrzyżowanego rozpięte jest na listics indicates its eastern origin, it might even have been drzewie palmy, pełniącym tu funkcję krzyża – stąd nowa Lviv or its vicinity. Initially the sculpture might be asso- nazwa: Krucyfiks Palmowy. ciated with the Lviv region if only because of geograph- Pierwotna ogólna forma rzeźbiarska tego przedsta- ical proximity of the eastern border of the Polish state. wienia uległa zniszczeniu. Polichromia została przykry- The representation is, however, characterized by cer- ta kolejnymi przemalowaniami olejnymi, które zatraciły tain provincialism, which does not allow for attributing precyzyjny rzeźbiarski modelunek zarówno figury Chry- it to any of the sculptors from Lviv. Nevertheless, the stusa, jak i rzeźbionej, sylwetowo potraktowanej palmy. crucifix from Lublin possesses certain features more char- Muskulatura mięśni, drobiazgowa forma rzeźbiarka sprę- acteristic even for the craftsmanship of Pinsel himself żystych pukli włosów, a nawet przepaski biodrowej (pe- than any other among Rococo creators. rizonium) zostały zagubione. Titulus, rzeźbiony emble- Detailed history of the object is not known. The Lu- mat z napisem „INRI”, niemal zmienił swoją formę z fi- blin monastery might not have been its original destina- ligranowego, złoconego proporca na oblaną białą pole- tion (it might have been the have been the Dominican wą tablicę, z literami zaznaczonymi ciemnym błękitem; monastery in Lviv or any other, not necessarily Domin- przymocowaną prowizorycznie w koronie liści na me- ican temple located on the eastern outskirts of the Polish talowych gwoździach. Republic). There is no detailed record concerning the Wszystkie szczegóły i ażury pokryte zostały grubą war- making of the crucifix, or mentions about its foundation stwą olejnych przemalowań. Tą samą farbą pokryto także or a manner in which the sculpture ended up in Lublin. niefachowe uzupełnienia ubytków dłoni i stóp, które cał- The object was not mentioned in any inventories or they kowicie utraciły swój modelunek. Dwa palce prawej dło- may have been lost in the course of the turbulent history 98 Wiadomości Konserwatorskie • Conservation News • 29/2011 Ryc. 2. Na zdjęciu rzeźba Chry− Ryc. 3. Rzeźba Chrystus Ukrzy− Ryc. 4. Rzeźba Chrystus Ukrzy− Ryc. 5. Chrystus Ukrzy¿owany na stus Ukrzy¿owany na Palmie po ¿owany na Palmie, przed konser- ¿owany na Palmie, przed konser- Palmie, zbli¿enie fragmentu po od- konserwacji – fot. J. Pierzchała wacją – fot. N. Kucia wacją – fot. N. Kucia czyszczeniu – fot. J. Pierzchała Fig. 2. In the photo the sculpture Fig. 3. The sculpture of Christ Cru- Fig. 4. The sculpture of Christ Cru- Fig. 5. Christ Crucified on the of Christ Crucified on the Palm af- cified on the Palm, before conser- cified on the Palm, before conser- Palm, close-up of a fragment after ter conservation – photo by vation – photo by N. Kucia. vation – photo by N. Kucia. cleansing – photo by J. Pierzchała.