PDF Hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/68061 Please be advised that this information was generated on 2021-10-10 and may be subject to change. Jaarboek Parlementaire Geschiedenis 2008 Het feest Rituelen, symbolen en tradities Jaarboek Parlementaire Geschiedenis 2008 Het feest van de democratie. Rituelen, symbolen en tradities Jaarboek Parlementaire Geschiedenis 2008 Het feest van de democratie Rituelen, symbolen en tradities Redactie: C.C. van Baaien A.S. Bos W. Breedveld M.H.C.H. Leenders J.J.M. Ramakers W.R Secker Centrum voor Parlementaire Geschiedenis, Nijmegen Boom - Amsterdam Foto omslag: a n p - Robin Utrecht Omslag en binnenwerk: Bureau Wim Zaat / Drukkerij Van Marle, Moerkapelle Druk en afwerking: AD-Druk, Zeist © 2008 Centrum voor Parlementaire Geschiedenis, Nijmegen Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestem ming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher. i s b n 978 90 8506 645 3 n u r 680 www.uitgeverijboom.nl Inhoud Ten geleide 7 Artikelen 9 Henk te Velde, Het feest van de democratie in Nederland. De traditie van parlemen- 11 taire vertegenwoordiging Carla van Baaien en Jan Ramakers, Prinsjesdag: ‘De eenige politieke feestdag die ons 27 volk kent’ Roti de Jong en Jasper Loots> Valt er wat te vieren op verkiezingsdag? Verkiezingen als 47 feest van de democratie, als feest van de partij of als bedreiging van de natie, 1848-1946 Carla van Baaien en Anne Bos, In vergadering bijeen. Rituelen, symbolen, tradities en 61 gebruiken in de Tweede Kamer Carla Hoetink en Erie Tanja, ‘Een moeilijk te analyseren, onvervangbare sfeer.’ 77 Omgevingsfactoren en debatcultuur in de Tweede Kamer Teun Lagas, De architect kan de Kamerleden verder ook niet helpen. Waarom 91 huisvest de Kamer de leden niet weer door elkaar? Spraakmakend debat 99 Marij Leenders, Het Fitna-debat. Spanning tussen elementaire rechten 101 Egodocumenten/bronnen 113 Farshad Bashir, Het dagboek van het jongste Kamerlid 115 Herinneringen/necrologie 121 Marcel van Lieshout, Een innemend buitenbeentje. Schelto Patijn (1936-2007) 123 J.L. Heldring, Doorgebroken ‘Europeaan’. Connie Patijn (1908-2007) 127 Willem Breedveld, Voor de duvel niet bang. In memoriam Henk Vredeling 131 (1924-2007) Hans van Mierlo, Altijd een lichtstraal. Aad Nuis (1933-2007) 135 Jacques Wallage, Bij de dood van Thijs Wöltgens (1943-2008) 139 5 Parlementaire kroniek 143 Charlotte Brand, Het parlementaire jaar 2007-2008 145 Recensies 163 Er ie Tanja, Desacralisering van de ‘pacifïcatie-premier’ 165 Casper Kirkels, Tussen erkenning en rehabilitatie van een sfinx 166 Doeko Bosscher, Dromer en doordouwer 168 Marij Leenders, ‘We are here, because you were there’ 170 Ineke Secker, Van traditie tot gezag, van gezag tot traditie 173 Patrick van Schie, Vrij zwevend: de positie van de vrijzinnig-democraten 175 Gerard Visscher, Ook zonder rood weinig verandering van kleur 177 Renier van de Giessen, De politicus als mens 180 Jan Jacob van Dijk, Was Van Agt de eerste en enige echte populist? 183 Signalementen 187 Anne Bos en Jan Ramakers, Gesignaleerd 189 Over de auteurs en de redactie 191 6 Ten geleide Voor u ligt de tiende aflevering van het Jaarboek Parlementaire Geschiedenis. Dit jubileum was voor de redactie reden om het jaarboek te wijden aan een feestelijk thema: ‘het feest van de democratie’. Ais de Nederlandse democratie een feest is, wat zij volgens de redactie zou moeten zijn, hoe wordt dat feest dan gevierd? Het gaat dan niet zozeer om de politieke inhoud, om het formele besluitvormingsproces, maar om het politiek gedrag, om de vormen en de regels, de rituelen en symbolen, delen van de politieke cultuur die op zichzelf ook bete kenisvol zijn. In een inleidend artikel stelt historicus Henk te Velde de vraag waarom het belangrijk is daar aandacht aan te besteden én hij vraagt zich af waarom we in Nederland, vergeleken met andere democratieën, zo weinig op hebben met politieke rituelen en feesten. Dat het op dit vlak niet alleen maar kommer en kwel is, laten Carla van Baaien en Jan Ramakers zien in een artikel over Prinsjesdag, het Nederlandse politieke feest bij uitstek. Maar is het, gelet op de prominente rol van het vorstelijke staatshoofd op deze dag, ook wel een echt feest van de democratie, of is het meer dan dat? En hoe zag en ziet dat feest er dan uit, en wat is de betekenis ervan? Is Prinsjesdag wel degelijk een spectaculair feest, een andere dag die de potentie had om uit te groeien tot een groot politiek feest, verkiezingsdag, is dat nooit geworden. Ron de Jong en Jasper Loots laten zien dat daar in de eeuw tussen 1848 en 1946 verschillende redenen voor waren. Zo werd (erkenning van de) verdeeldheid van de natie (immers de ratio achter verkie zingen) niet altijd als iets positiefs opgevat en zou een verkiezingsfeest moeilijk bedwingbare hartstochten kunnen oproepen die een terugkeer naar de politieke orde van de dag na de ver kiezingsstrijd in de weg stonden. Carla van Baaien en Anne Bos verbleven enige tijd in de Tweede Kamer om de rituelen en symbolen, de tradities en gebruiken die het Kamerwerk omgeven, te observeren en zo mogelijk te verklaren. Hoewel zich onder de oppervlakte allerlei zaken lijken af te spelen die voor de buitenstaander moeilijk zijn te duiden, is het wel duidelijk dat het feest van de demo cratie in de vergaderzaal van de Tweede Kamer op een sobere manier wordt gevierd. Carla Hoetink en Erie Tanja laten zien hoe een van de belangrijkste elementen van het feest van de democratie, de debatcultuur in de Tweede Kamer, wordt beïnvloed door omge vingsfactoren, door de inrichting van de ‘feestzaal’. De inrichting van de vergaderzaal lijkt zelfs bewuste tekenen te dragen van de gewenste debatcultuur. Teun Lagas ten slotte laat zien hoe het parlementsgebouw in zijn geheel de viering van het feest van de democratie beïnvloedt, al relativeert hij de invloed van de architect en zijn product op het feest wel degelijk. In die zin is zijn conclusie geruststellend: de feestgangers bepalen uiteindelijk toch vooral zélf hoe de sfeer is op het feest van de democratie! 7 JAARBOEK PARLEMENTAIRE GESCHIEDENIS In een nieuwe rubriek presenteert Marij Leenders dit jaar voor het eerst een van de opmer kelijkste debatten van het afgelopen parlementaire werkjaar: het debat over de film Fitna van Geert Wilders. Zij focust hierbij minder op de vraag wie er in het debat nu ‘loog’, minister van Justitie Hirsch Ballin of het Kamerlid, maar meer op het conflict tussen twee essentiële demo cratische rechten: de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van godsdienst. Uiteraard zou dit probleem ook aan de orde zijn gekomen in het interview met Wilders dat de redacteuren Carla van Baaien en Anne Bos met de pvv-leider hadden gepland. Helaas trok Wilders zijn toezegging voor een interview twee dagen voordat dit zou plaatsvinden in. In de rubriek ‘Egodocumenten’ wordt een kort dagboek gepubliceerd van Farshad Bashir ( s p ), het jongste lid van de Tweede Kamer, die verslag uitbrengt van enkele politieke rituelen waaraan hij als jong Kamerlid deelnam. Het Jaarboek Parlementaire Geschiedenis is een uitgave van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis, verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Het Jaarboek wil in zo breed mogelijke kring belangstelling wekken voor de Nederlandse parlementaire geschiede nis. Het probeert dit te bereiken door naast wetenschappelijke ook opiniërende artikelen op te nemen, alsmede boekbesprekingen, een kroniek van het afgelopen parlementaire jaar, ego documenten en herinneringen aan onlangs overleden prominente politici. Doorgaans liggen actuele thema’s of gebeurtenissen ten grondslag aan de onderwerpskeuze van de historische artikelen. In het Jaarboek komen niet alleen wetenschappers aan het woord, maar ook jour nalisten en (oud-)politici. In alle bijdragen is het Nederlandse parlement in een nabij of ver verleden uitgangspunt van beschouwing; zijn positie en handelen sinds de opkomst van het parlementaire stelsel in 1848 staat steeds centraal. Het Jaarboek Parlementaire Geschiedenis kwam mede tot stand dankzij de steun van het bestuur van de Stichting Parlementaire Geschiedenis (mr. Th.C. de Graaf, dr. G.A.M. Beekelaar, mr. S. van Haersma Buma, drs. P. Kalma, prof. dr. U. Rosenthal en drs. A. Slob) en de wetenschappelijke raad (prof. dr. R.A.M. Aerts, prof. dr. J.Th.J. van den Berg, prof. mr. C.A.J.M. Kortmann en dr. G. Voerman) die de Stichting, het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis en de redactie met waardevolle adviezen terzijde stond. Onze dank gaat tevens uit naar Petra Molenaar die de illustraties verzorgde. Carla van Baaien Anne Bos Willem Breedveld Marij Leenders Jan Ramakers Ineke Secker Artikelen Het feest van de democratie in Nederland De traditie van parlementaire vertegenwoordiging Henk te Velde Vroeger was de derde dinsdag in september de officiële opening van het parlementaire jaar. Prinsjesdag staat nog steeds aan het begin van het parlementaire jaar, maar nu dat niet meer officieel wordt afgesloten, hoeft het ook niet meer te worden geopend. Tegenwoordig wordt het parlementaire jaar wel informeel afgesloten met een barbecue op het Binnenhof, dit jaar op initiatief van de Partij voor de Dieren ook nog met een vegetarische versie op het Buitenhof. Het formele ritueel aan het begin, het informele feestje aan het einde, horen ritueel en feest wel bij het eigenlijke politieke werk? Voordat we beginnen met het echte werk, nadat we daarmee klaar zijn, is dat de plaats voor deze zaken? Het is in ieder geval lange tijd de houding van de wetenschap geweest die zich er niet erg om bekommerde.