1. Bescherming en beheer J.A. Enemark Waddenzee QSR 1999 Bescherming en beheer 3 1.1 Inleiding (Wetlands Conventie), Conventie van Bonn, Con- ventie van Bern, EU Vogelrichtlijn en andere van Natuurbescherming is in de Waddenzee geen toepassing zijnde richtlijnen – ten uitvoer te leggen nieuw verschijnsel. Al in het begin van de twintig- met betrekking tot een samenhangende bescher- ste eeuw zijn her en der in de Waddenzee natuurre- ming van de Waddenzeeregio als geheel met inbe- servaten ingesteld, zoals Jordsand, Norderoog, grip van zijn flora en fauna. Hiertoe zullen de drie Griend, Memmert en Mellum. De meeste van deze landen de contacten tussen de verantwoordelijke gebieden werden gevormd door kleinere, onbe- bestuursorganen intensiveren en verbreden, onder woonde eilanden en waren voornamelijk wildreser- andere door regelmatig Ministersconferenties te vaten. In de jaren zestig en zeventig werd duidelijk houden. In 1987 is een Gemeenschappelijk Wad- dat de invloed van zowel het directe als indirecte denzee Secretariaat (CWSS) ingesteld om de gebruik van de Waddenzee door indijking, land- samenwerking te vergemakkelijken en te onder- bouw, visserij, recreatie en storting van verontreini- steunen. gende stoffen zo groot was, dat daardoor het duur- Het moet worden benadrukt dat de Gemeen- zame behoud van de Waddenzee mogelijk gevaar schappelijke Verklaring en andere afspraken die liep. Het besef groeide dat uitgebreide bescherming gemaakt zijn in het raamwerk van de samenwer- nodig was. In de jaren zeventig kwam een proces op king, met inbegrip van de Ministeriële Verklaringen gang dat geleid heeft tot veelomvattende bescher- van de Waddenzeeconferenties, niet bindend zijn mingsprogramma’s voor de Waddenzee die, mondi- naar internationaal recht (anders dan internationa- aal gezien, ook nu nog tot de meest uitgebreide le samenwerking op basis van een verdrag of een behoren. conventie). De besluiten, afspraken en activiteiten Nationale bescherming en samenwerking tussen waartoe wordt besloten in de Ministersconferenties de drie aan de Waddenzee grenzende landen ter zijn politieke afspraken tussen de drie landen die in bescherming van de Waddenzee ontwikkelden zich nationaal verband worden uitgevoerd met door de parallel. In 1978 werd voor het eerst een Trilaterale partijen zelf te bepalen middelen. In de praktijk ver- Regeringsconferentie gehouden en in 1979-1980 schillen de trilaterale afspraken niet wezenlijk van werden in elk van drie de landen de eerste uitge- bindende internationale verbintenissen en het breide beschermingsprogramma’s geïntroduceerd. voordeel van de huidige regelingen is een zekere De Trilaterale Waddenzee Samenwerking is het flexibiliteit. Een uitzondering op deze regel is de algemene kader geworden voor bescherming van Overeenkomst over de Bescherming van Zeehonden de Waddenzee als een enkel, gedeeld ecosysteem. in de Waddenzee die de drie partijen in 1990 heb- Ter inleiding worden in dit hoofdstuk de voornaam- ben gesloten. Deze overeenkomst valt onder het ste elementen van de trilaterale en nationale Verdrag inzake de Bescherming van Trekkende Wilde beschermingsprogramma’s beschreven, zonder dat Diersoorten (Conventie van Bonn). wordt ingegaan op details betreffende het regule- De regelingen van de Waddenzee-samenwer- ren van menselijke activiteiten. Die zullen bij de king zijn voortgekomen uit opeenvolgende Wad- beschrijving van het gebruik van en de activiteiten denzeeconferenties. Zij zijn op de Conferentie van in de Waddenzee aan de orde komen. Stade in 1997 vastgelegd in het Trilaterale Wad- denzee Plan (TWP, 1997). Het TWP behelst beleid, maatregelen, projecten en activiteiten waarover de 1.2 Het gezamenlijke stelsel van drie landen tot overeenstemming zijn gekomen. Het is een raamwerk voor het algemene beheer van de bescherming en beheer Waddenzee en zal op gezette tijden worden her- zien. In het TWP wordt uiteengezet hoe de drie lan- Zoals hierboven is aangegeven, werd de eerste tri- den zich het toekomstige gecoördineerde en geïn- laterale Deens-Duits-Nederlandse Regeringsconfe- tegreerde beheer van de Waddenzee voorstellen, rentie over de bescherming van de Waddenzee alsmede de projecten en activiteiten die moeten gehouden in 1978 en wel in Den Haag. Deze confe- worden uitgevoerd om de gezamenlijk overeenge- rentie betekende het officiële begin van de samen- komen doelen te bereiken (TWP, paragraaf 1.4). werking, waarvan de formele grondslag de Gemeenschappelijke Verklaring betreffende de Bescherming van de Waddenzee is, die ondertekend 1.2.1 Afbakening is op de in 1982 in Kopenhagen gehouden Derde Waddenzee Conferentie. In de Gemeenschappelijke Het gebied waar het Trilaterale Waddenzee Plan Verklaring spreken de drie landen de intentie uit om voor geldt is het Trilaterale Waddenzee Samenwer- overleg met elkaar te plegen om hun activiteiten en kingsgebied, in het vervolg het Samenwerkingsge- maatregelen te coördineren, ten einde een aantal bied te noemen. Dit omvat het gebied van Den Hel- wettelijke maatregelen – Conventie van Ramsar der in Nederland tot Blåvandshuk in Denemarken. Waddenzee QSR 1999 4 Bescherming en beheer De noord- en westgrenzen liggen in de Noordzee, In Figuur 1.1 is een kaart van het Samenwerkings- op drie zeemijlen van de zogeheten basislijn die de gebied en het Beschermingsgebied afgebeeld. Het buitenste punten van de eilanden verbindt. Aan de Samenwerkingsgebied beslaat een oppervlakte van vastelandszijde (zuid/oost) wordt de grens gevormd ongeveer 13 500 km2. Voor het door Nederland en door de belangrijkste hoogwaterkeringen of, waar Duitsland ‘betwiste’ gebied binnen het Eems-Dollard geen hoogwaterkering is, de springvloedlijn; en in gebied gelden bilaterale regelingen in het kader van rivieren door de brakwatergrens, met inbegrip van de het Eems-Dollard Verdrag van 1960, het Aanvullend landinwaarts gelegen gebieden die vallen onder de Protocol (1962) en het Milieu Protocol (1996). De Conventie van Ramsar en de EU Vogelrichtlijn. Erkend permanente Nederlands-Duitse commissie voor de wordt dat er binnen het Samenwerkingsgebied grenswateren (Eemscommissie) heeft in 1998 een gebieden zijn waar menselijk gebruik prioriteit heeft. gemeenschappelijk actieplan opgesteld voor het • De Trilaterale Beschermingsgebieden, in het ver- water- en natuurbeheer in dit gebied, in overeen- volg Beschermingsgebieden te noemen, liggen bin- stemming met het Trilaterale Waddenzee Plan. nen het Samenwerkingsgebied en omvatten: • in Nederland: het Planologisch Kernbeslissings- gebied met inbegrip van de Dollard; 1.2.2 Algemene beginselen • in Duitsland: de nationale parken in de Wadden- zee en de gebieden zeewaarts van de hoogwa- Het grondbeginsel van het trilaterale Waddenzee- terkering en de brakwatergrens die onder de beleid is ‘het verwezenlijken, voor zover mogelijk, huidige Natuurbeschermingswetten vallen met van een natuurlijk en duurzaam ecosysteem, waarin inbegrip van de Dollard; natuurlijke processen op ongestoorde wijze kunnen • in Denemarken: het Fauna- en Natuurreservaat plaatsvinden’ (Verklaring van Esbjerg, 1991, para- (TWP, paragraaf 1.7). graaf 1). Het beginsel betreft de bescherming van het getijdengebied, kwelders, stranden en duinen (Verklaring van Leeuwarden, 1994, paragraaf 8). Figuur 1.1. Het Samenwerkingsgebied en het Beschermingsgebied. Waddenzee Samenwerkings- en Beschermingsgebied Esbjerg DENMARK Let wel: de kaart van het Wadden Sea Area and Conservation Area beschermingsgebied is met Ribe betrekking tot het Sleeswijk- Legenda Holstein deel nog niet aangepast aan de nieuwe Samenwerkingsgebied (Wadden Sea Area) Sleeswijk-Holstein Nationaal Intergetijdegebied (eulitoraal) Park wet van 1999 (zie ook Beschermingsgebied (Conservation Area) Tønder 1.3.2 en Figuur 1.4). Betwist Grensgebied overeenkomstig Eems-Dollardverdrag van 1960, de Aanvullende Overeenkomst van 1962 en het Milieu Protocol van 1996 N 0 10 20 30 40 50 Kilometers UTM-projectie zone 32 Husum Tönning Heide CuxhavenChCuxh Bremerhaven Wilhelmshavenaven Emden Delfzijl Leeuwarden Groningen HarlingenHa GERMANY THE NETHERLANDS Den Helderer © RIKZ, CWSS Waddenzee QSR 1999 Bescherming en beheer 5 Varde Å Blåvands Huk Ho Bugt Langli Habitats in het Waddenzee gebied Skallingen Esbjerg DENMARK Fanø Ribe Legenda Mandø Samenwerkingsgebied (Wadden Sea Area) Tønder Rømø Kustwateren (Offshore Area) Intergetijdegebied (Intertidal Area) (eulitoraal) Kwelders (Salt Marshes) Sylt Stranden en Duinen (Beaches and Dunes) Landelijk gebied (Rural Area) Föhr Oland Estuaria Amrum Langeneß N Hooge Norderoog- Pellworm sand Husum 0 10 20 30 40 50 Kilometers Nordstrand Süderoog- UTM-projection zone 32 sand Tönning Eider Heide Meldorfer Trischen Bucht Scharhörn Neuwerk Elbe Großer Cuxhaven Knechtsand Wangerooge Spiekeroog Minsener Oog Langeoog Norderney Baltrum Oldoog Mellum Juist Borkum Memmert Weser RottumerplaatRottumeroog Leybucht Bremerhaven Schiermonnikoog Wilhelmshaven Ameland Terschelling Engelmanplaat Jadebusen Ems Emden Vlieland Griend Delfzijl Dollard Leeuwarden Groningen Harlingen GERMANY Texel Noorderhaaks Marsdiep Den Helder THE NETHERLANDS Balgzand IJsselmeer © RIKZ, CWSS Daarnaast zijn zeven beginselen aangenomen die • het verplaatsingsbeginsel, inhoudend, activitei- Figuur 1.2. Waddenzee essentieel zijn bij de besluitvorming met betrekking ten die het milieu van de Waddenzee schaden te habitats. tot de bescherming en het beheer in het Samen- verplaatsen naar gebieden waar zij minder werkingsgebied (Verklaring van Esbjerg, 1991, milieuschade veroorzaken; paragraaf 3): • het compensatiebeginsel, inhoudend dat er com-