Türk Edebiyatinda Nasihat
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İSLAM TARİHİ VE SANATLARI ANA BİLİM DALI TÜRK İSLAM EDEBİYATI BİLİM DALI TÜRK EDEBİYATINDA NASİHAT YÜKSEK LİSANS TEZİ Danışman Doç.Dr. Ahmet YILMAZ Hazırlayan Mustafa DURDU 054246031004 KONYA 2008 İÇİNDEKİLER ÖZET................................................................................................................ i ABSTRACT ..................................................................................................... ii ÖN SÖZ............................................................................................................ iii KISALTMALAR .............................................................................................. v GİRİŞ: 1. Nasihatin Anlamı........................................................................................... 1 2. İslam’da Nasihat............................................................................................ 1 BİRİNCİ BÖLÜM TÜRK EDEBİYATINDA NASİHAT 1. İLK YAZILI KAYNAKLARDA NASİHAT ......................................... 5 2. HALK EDEBİYATINDA NASİHAT..................................................... 8 2. 1. Anonim Halk Edebiyatında Nasihat................................................ 8 2. 2. Âşık Edebiyatında Nasihat .............................................................. 10 2. 3. Tasavvufi Halk Edebiyatında Nasihat ............................................. 15 3. DİVAN EDEBİYATINDA NASİHAT................................................... 19 3. 1. Müstakil Nasihatnameler................................................................. 20 3. 2. Divanlarda Nasihat .......................................................................... 24 İKİNCİ BÖLÜM ŞAİRLER 1. NECÂTÎ: ....................................................................................................... 27 2. FUZÛLÎ:........................................................................................................ 28 3. BÂKÎ: ............................................................................................................ 31 4. HAYÂLÎ:....................................................................................................... 33 5. NEF’Î:............................................................................................................ 35 6. NEDÎM:......................................................................................................... 38 7. LEYLÂ HANIM: .......................................................................................... 40 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DİVANLARDAN NASİHAT ÖRNEKLERİ (Necâtî, Fuzûlî, Bâkî, Hayâlî, Nef’î, Nedîm, Leylâ Hanım) 1. SABIR İLE İLGİLİ NASİHAT BEYİTLERİ ................................................ 44 2. DÜNYANIN GEÇİCİLİĞİ İLE İLGİLİ NASİHAT BEYİTLERİ ................. 49 3. AŞK VE MUHABBET İLE İLGİLİ NASİHAT BEYİTLERİ ....................... 57 4. DUA VE DEVLET İLE İLGİLİ NASİHAT BEYİTLERİ ............................. 63 5. ŞİİR VE SÖZ İLE İLGİLİ NASİHAT BEYİTLERİ ..................................... 68 6. İHSAN, KEREM VE HİMMET İLE İLGİLİ NASİHAT BEYİTLERİ ......... 74 7. SEVGİLİYE NASİHAT EDEN BEYİTLER.................................................. 78 8. ÂŞIĞA NASİHAT EDEN BEYİTLER .......................................................... 82 9. DİN VE TASAVVUF İLE İLGİLİ NASİHAT BEYİTLERİ ......................... 86 10. DİĞER KONULARDAKİ NASİHAT BEYİTLERİ .................................... 96 11. NASİHAT EDEN MÜSTAKİL MANZUMELER ....................................... 101 SONUÇ................................................................................................................ 113 KAYNAKÇA ...................................................................................................... 114 ÖZET Türk Edebiyatında Nasihat adını taşıyan bu tezin asıl konusu, 14. ve 15. yüzyıllar arasında yaşamış olan ve divan edebiyatı sahasında en çok bilinen şairlerden Necâtî, Fûzûlî, Bâkî, Hayâlî, Nef’î, Nedîm ve Leylâ Hanım’ın divanlarındaki nasihat anlamı taşıyan beyitlerdir. Tezin ana konusu adı geçen şairlerin divanlarından nasihat örnekleridir. Asıl konuya geçmeden önce Türk edebiyatında nasihatin ne şekilde geliştiği örneklerle kısaca izah edilmiştir. Nasihat, insanları iyiye, doğruya yönlendiren öğütlerdir. Türk edebiyatının başlangıcından bu yana erdemli bir toplum oluşturmak ve ahlaki açıdan yetkin insanlar yetiştirmek için nasihate büyük önem verilmiş ve bu yönde eserler vücuda getirilmiştir. Türk edebiyatının ilk yazılı kaynaklarından olan Orhun Yazıtları’ndan günümüze kadar nasihat var olagelmiştir. İlk Türk İslam eserlerinde nasihatin her çeşidini görmek mümkündür. Türk halk edebiyatının şubelerinde de nasihate gereken önem verilmiştir. Tekke şairlerinin yanı sıra saz şairlerinin şiirlerinde de sosyal ve ahlaki nasihat örnekleri mevcuttur. Türk edebiyatında da özellikle İranlı şair Feridüddin Attar’ın Pendname adlı eserinin etkisiyle nasihatname veya pendname adı ile müstakil eserler neşredilmiştir. Bütün bunların yanında klasik şairlerimiz de divanlarında nasihat eden beyitler yazmışlardır. Bu tezde yukarıda isimlerini verdiğimiz yedi divan şairinin divanlarında yer alan ve sosyal, siyasi, iktisadi ve ahlaki konulardaki nasihat beyitleri, konularına göre tasnif edilmiş ve günümüz Türkçe’siyle verilmiştir. Tespit ettiğimiz örnekler içinde din ve tasavvuf, sabır, iyilik etmek, dünyaya fazla önem vermemek, güzel sözün önemi, dua etmenin fazileti gibi ahlaki ve sosyal konular yanında sultanlara devlet yönetimi ile ilgili nasihat beyitleri de bulunmaktadır. Özellikle Fuzûlî, Bâkî ve Leylâ Hanım’a ait olan bazı gazel, kaside ve mukattalar da tamamen nasihate hasredilmiştir. Bu tezden çıkan sonuç şudur: Yedi yüz yıl boyunca Türk edebiyatını yüksek mevkilere çıkaran divan şairleri sadece aşk ve şarap gibi konularda şiirler yazmamışlar, sosyal konulara değinerek ahlaklı bireylerden oluşan huzurlu bir toplum için gerekli olan yetkinliği öğütleyen şiirler de kaleme almışlardır. Anahtar Kelimeler: Nasihat, pendname, divan şairi, divan edebiyatı, gazel, kaside, beyit, halk edebiyatı, tasavvuf, din, aşk, sabır, dünya. i ABSTRACT The real subject of this theses titled “Nasihat” (advise) in Turkish Literature is couplets bearing the meaning of advise in the divans of Necâtî, Fûzûlî, Bâkî, Hayâlî, Nef’î, Nedîm and Leylâ Hanım who lived between 14th and 15th centuries and are the most known poets in divan literature. Main subject of thesis is advise samples of divans of above- mentioned poets. Before coming to the point, it’s briefly explained with examples how advise was developed in the Turkish Literature. Advise is counsels that directs people to the something good and true. Advise was attached great importonce from the beginning of Turkish literature, in order to form a virtuous society and grow people morally competent, and works in this direction were formed. Advise continued from Orhun tablets till today which was one of the first written sources of Turkish literature. It’s possible to see all types of advises in the first Turkish-Islam works. Required importance has been attached to advics in Turkish folk literature. There are social and moral advise samples in poems of Turkish popular poet-singers as well as tekke poets. Two separate works were published under the name of nasihatname and pendname in the Turkish literature especially due to influence of the Pendname work of Iranian poet Feriduddin Attar. Besides all these, our classical poets also wrote advising couplets in their divans. In this thesis, advise couplets of above-metioned seven poets on social, political, economical and moral subjects have been classified and provided in today’s Turkish. There are advise couplets among samples we determined on some moral and social subjects such religion and mysticism, patience, bestowing a favour, not attaching to much importance to the world, significance of sympathic words, virtue of praying as well as some advises to Sultans related to state government. Especially some lyrics, odes and mukattas of Fuzûlî, Bâkî and Leylâ Hanım were completely devoted to advise. Results from this thesis are as following: divan poets who brought Turkish literature to the top levels during seven hundred years did not only compose poetries in love and wine subjects, but also wrote poetries advising competence required for a peaceful society consisting of morally justified individuals by touching on social issues. Key Words: Advise, pendname (book of advices), divan poet, divan literature, lyric, ode, couplet, folk literature, mysticism, religion, love, patience, world. ii ÖN SÖZ Türk edebiyatı içerisinde uzun soluklu bir edebiyat dönemi olan ve çeşitli isimlendirmeler yanında daha çok divan edebiyatı veya klasik Türk edebiyatı adı ile anılan eski Türk edebiyatı dönemi her bakımdan verimli ve parlak bir edebî dönemdir. “Türk Edebiyatında Nasihat” adını taşıyan bu çalışma, genel bir anlam ifade eden bir başlık altında olsa da esas itibariyle eski Türk edebiyatı sahasında meşhur olmuş yedi divan şairinin divanlarındaki nasihat ile ilgili beyitleri ve manzumeleri kapsamaktadır. İnceleme konusu yaptığımız divanların şairleri; Necâtî, Fuzûlî, Hayâlî, Bâkî, Nef’î, Nedîm ve Leylâ Hanım’dır. Dolayısıyla bu çalışmanın ana konusu, eski Türk edebiyatı içerisinde önemli bir yere sahip olan ve “nasihatname” adını taşıyan müstakil eserler değildir. Araştırmamızın temel noktası, adı geçen şairlerin divanlarındaki nasihat anlamı taşıyan beyit ve manzumeleri tespit edip günümüz Türkçesine çevirmekten ibarettir. Tabii ki bunu yaparken