LOCAL COMISIWN FFINAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Arolwg o Drefniadau Etholiadol Sir Benfro

Adroddiad Argymhellion Terfynol

Gorffennaf 2019 Hawlfraint CFfDLC 2019

Gallwch ailddefnyddio’r wybodaeth hon (ac eithrio’r logos) yn rhad ac am ddim mewn unrhyw fformat neu gyfrwng, o dan delerau’r Drwydded Llywodraeth Agored. I weld y drwydded hon, ewch i http://www.nationalarchives.gov.uk/doc/open-government-licence neu anfonwch e-bost: [email protected]

Os ydym wedi nodi unrhyw wybodaeth hawlfraint trydydd parti bydd angen i chi gael caniatâd y deiliaid hawlfraint dan sylw.

Dylid anfon unrhyw ymholiadau ynglŷn â’r cyhoeddiad hwn at y Comisiwn yn [email protected]

Mae’r ddogfen hon ar gael o’n gwefan hefyd yn www.cffdl.llyw.cymru RHAGAIR

Mae’r Comisiwn yn falch o gyflwyno’r Adroddiad hwn i’r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol, sy’n cynnwys ei argymhellion am drefniadau etholiadol diwygiedig ar gyfer Sir Benfro. Mae’r arolwg hwn yn rhan o’r rhaglen o arolygon sy’n cael eu cynnal o dan Ddeddf Llywodraeth Leol (Democratiaeth) (Cymru) 2013, ac mae’n dilyn yr egwyddorion a gynhwysir yn nogfen Polisi ac Arfer y Comisiwn. Mae’r mater tegwch wrth wraidd cyfrifoldebau statudol y Comisiwn. Amcan y Comisiwn fu gwneud argymhellion sy’n darparu ar gyfer llywodraeth leol effeithiol a chyfleus, ac sy’n parchu cysylltiadau cymunedol lleol, cyn belled ag y bo modd gwneud hynny. Nod yr argymhellion yw gwella cydraddoldeb etholiadol, fel bod yr un gwerth i bleidlais etholwr unigol â phleidlais etholwyr eraill ledled y Sir, i’r graddau y gellir cyflawni hynny. Mae’r Comisiwn yn ddiolchgar i Aelodau a Swyddogion Cyngor Sir Penfro am eu cymorth gyda’i waith, i’r Cynghorau Cymuned a Thref am eu cyfraniadau gwerthfawr, ac i bawb a wnaeth gynrychiolaethau trwy gydol y broses. Ceri Stradling Cadeirydd Dros Dro

COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU AROLWG O DREFNIADAU ETHOLIADOL SIR BENFRO ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL Cynnwys Tudalen Pennod 1 Cyflwyniad 1 Pennod 2 Y Cynigion Drafft 2 Pennod 3 Crynodeb o’r Argymhellion Terfynol 3 Pennod 4 Asesiad 7 Pennod 5 Yr Argymhellion Terfynol 9 Pennod 6 Crynodeb o’r Trefniadau a Argymhellwyd 77 Pennod 7 Trefniadau Ôl-ddilynol 78 Pennod 8 Ymatebion i’r Adroddiad hwn 81 Pennod 9 Cydnabyddiaethau 82

ATODIAD 1 RHESTR TERMAU ATODIAD 2 AELODAETH BRESENNOL Y CYNGOR ATODIAD 3 AELODAETH ARGYMELLEDIG Y CYNGOR ATODIAD 4 RHEOLAU A GWEITHDREFNAU ATODIAD 5 CRYNODEB O’R CYNRYCHIOLAETHAU DRAFFT ATODIAD 6 YSGRIFENNYDD Y CABINET DROS GYLLID A LLYWODRAETH LEOL 23 MEHEFIN 2016 - DATGANIAD YSGRIFENEDIG

Argraffiad 1af wedi’i brintio Gorffennaf 2019

Mae’r Comisiwn yn croesawu gohebiaeth a galwadau ffôn yn Gymraeg neu yn Saesneg. Mae’r ddogfen ar hon ar gael yn Saesneg. Cyfieithwyd y ddogfen hon gan Trosol.

Comisiwn Ffiniau a Democratiaeth Leol Cymru Tŷ Hastings Llys Fitzalan CAERDYDD CF24 0BL

Rhif Ffôn: (029) 2046 4819 Rhif Ffacs: (029) 2046 4823

E-bost: [email protected] www.cffdl.llyw.cymru COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Julie James, AC Y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol Llywodraeth Cymru Pennod 1. CYFLWYNIAD 1. Mae Comisiwn Ffiniau a Democratiaeth Leol Cymru (y Comisiwn) wedi cynnal arolwg o drefniadau etholiadol Sir Benfro. Cynhaliwyd yr arolwg hwn yn unol â Deddf Llywodraeth Leol (Democratiaeth) (Cymru) 2013 (y Ddeddf), Adrannau 29, 30 a 34-36 yn benodol. 2. Yn unol â’r Ddeddf, mae’r Comisiwn wedi cwblhau’r arolwg o’r trefniadau etholiadol ar gyfer Sir Benfro ac yn cyflwyno ei argymhellion terfynol ar gyfer trefniadau etholiadol y dyfodol. 3. Mae gan y Comisiwn ddyletswydd i gynnal arolwg o’r 22 Prif Gyngor yng Nghymru bob deng mlynedd. Roedd y rhaglen deng mlynedd hon i fod i ddechrau ym mis Ionawr 2014. Fodd bynnag, oherwydd yr ansicrwydd mewn llywodraeth leol ar y pryd, ataliodd y Comisiwn ei raglen. Mae’r rhaglen hon o arolygon wedi dod yn sgil Datganiad Ysgrifenedig cyn Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, dyddiedig 23 Mehefin 2016, pan ofynnwyd i’r Comisiwn ailddechrau ei raglen o arolygon, gyda’r disgwyliad i bob un o’r 22 arolwg etholiadol gael ei gwblhau mewn pryd i roi’r trefniadau newydd ar waith ar gyfer etholiadau llywodraeth leol 2022. Mae’r Datganiad Ysgrifenedig i’w weld yn Atodiad 6. 4. Gellir gweld y rheolau a’r gweithdrefnau y mae’r Comisiwn yn eu dilyn yn nogfen y Comisiwn Arolygon Etholiadol: Polisi ac Arfer [2016] a amlinellir yn Atodiad 4. Ceir Rhestr Geirfa yn Atodiad 1, sy’n rhoi disgrifiad byr o rywfaint o’r derminoleg gyffredin a ddefnyddir yn yr adroddiad hwn. 5. Mae adran 35 y Ddeddf yn pennu’r canllawiau gweithdrefnol sydd i’w dilyn wrth gynnal arolwg. Yn unol ag Adran 35, ysgrifennodd y Comisiwn at Gyngor Sir Penfro, yr holl gynghorau cymuned a thref yn yr ardal, yr ymgyngoreion gorfodol a phartïon eraill â buddiant ar 21 Gorffennaf 2017, i’w hysbysu o’n bwriad i gynnal yr arolwg ac i ofyn am eu barnau cychwynnol. Bu’r ymgynghoriad hwn yn rhedeg o 31 Gorffennaf 2017 i 22 Hydref 2017. Hefyd, trefnodd y Comisiwn fod copïau o’i ddogfen Arolygon Etholiadol: Polisi ac Arfer [2016] ar gael. 6. Cyhoeddodd y Comisiwn yr arolwg ar ei wefan a sianelau’r cyfryngau cymdeithasol, a gofynnodd i Gyngor Sir Penfro roi cyhoeddusrwydd i’r arolwg, a rhoddodd nifer o hysbysiadau cyhoeddus i’w harddangos i’r Cyngor. Darparwyd y rhain i’r cynghorau cymuned a thref yn yr ardal hefyd. Yn ogystal, gwnaeth y Comisiwn gyflwyniad i gynghorwyr sir a chynghorwyr tref a chymuned i esbonio proses yr arolwg a pholisïau’r Comisiwn. Gwahoddwyd y Cyngor Sir i gyflwyno cynllun awgrymedig ar gyfer trefniadau etholiadol newydd.

Tudalen 1 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Pennod 2. Y CYNIGION DRAFFT 1. Cyn llunio’r cynigion drafft, derbyniodd y Comisiwn gynrychiolaethau gan Gyngor Sir Penfro, chwech o gynghorau cymuned a dau gynghorydd sir. Hefyd, cyflwynodd Cyngor Sir Penfro sylwadau unigol a wnaed gan 12 o gynghorwyr sir, yn eu cynrychiolaeth. 2. Cynigiodd Cyngor Sir Penfro drefniadau etholiadol newydd ar gyfer ardaloedd sydd â’r lefelau uchaf o amrywiant etholiadol yn y sir (gellir eu gweld yn llawn yn Adroddiad Cynigion Drafft y Comisiwn, Mehefin 2018), a arweiniodd at gynllun â 62 o aelodau. Cynigiont newidiadau i ffiniau hefyd mewn saith cymuned: Camros, East Williamston, Hwlffordd, Aberdaugleddau, Penfro, Doc Penfro a Saundersfoot. 3. Ystyriwyd y cynrychiolaethau hyn a chawsant eu crynhoi yn yr Adroddiad Cynigion Drafft a gyhoeddwyd ar 26 Mehefin 2018. Hysbyswyd yr ymgyngoreion gorfodol a restrwyd a phartïon eraill â buddiant o gyfnod ymgynghori ar y cynigion drafft, a ddechreuodd ar 3 Gorffennaf 2018 ac a ddaeth i ben ar 24 Medi 2018. Gofynnodd y Comisiwn i Gyngor Sir Penfro arddangos copïau o’r adroddiad ochr yn ochr â hysbysiadau cyhoeddus yn yr ardal. Roedd cynigion drafft y Comisiwn yn cynnig newid i’r trefniant wardiau etholiadol a fyddai wedi cyflawni gwelliant nodedig yn y lefel cydraddoldeb etholiadol ar draws Sir Benfro. 4. Cynigiodd y Comisiwn cyngor â 60 o aelodau. Roedd hyn yn arwain at gyfartaledd sirol arfaethedig o 1,574 o etholwyr fesul aelod. Cynigiodd y Comisiwn 58 o wardiau etholiadol, sef gostyngiad o 60 o wardiau etholiadol presennol. 5. Cynigiwyd i’r dangynrychiolaeth fwyaf (o ran amrywiant etholiadol) fod yn Aberdaugleddau: Dwyrain (24% uwchlaw’r cyfartaledd sirol arfaethedig). Ar hyn o bryd, mae’r dangynrychiolaeth fwyaf yn Noc Penfro: Pennar (58% uwchlaw’r cyfartaledd sirol arfaethedig). 6. Cynigiwyd i’r orgynrychiolaeth fwyaf (o ran amrywiant etholiadol) fod yn St Florence a Llanfair Dinbych-y-pysgod (24% islaw’r cyfartaledd sirol arfaethedig). Ar hyn o bryd, mae’r orgynrychiolaeth fwyaf yn Nhrefdraeth (43% islaw’r cyfartaledd sirol arfaethedig). 7. Cynigiodd y Comisiwn 2 ward aml-aelod yn y Sir, yn cynnwys dwy ward etholiadol â dau aelod. 8. Cynigiodd y Comisiwn dim newidiadau i 28 ward etholiadol. 9. Cynigiodd y Comisiwn i gael tair ward etholiadol yn y sir sy’n rhannu hollti ffiniau cymunedol presennol. Mae’r rhain yn cynnwys Cymunedau Arberth, Neyland a Saundersfoot.

Tudalen 2 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Pennod 3. CRYNODEB O’R ARGYMHELLION TERFYNOL • Derbyniodd y Comisiwn 16 o gynrychiolaethau, gan y Cyngor Sir, un grŵp gwleidyddol, wyth o gynghorau tref a chymuned, dau gynghorydd sir a phedwar aelod o’r cyhoedd. Ystyriodd y Comisiwn yr holl gynrychiolaethau hyn yn ofalus cyn llunio ei argymhellion. Ceir crynodeb o’r cynrychiolaethau hynny yn Atodiad 5. • Mae’r Comisiwn yn argymell newid i drefniant wardiau etholiadol a fydd yn cyflawni gwelliant nodedig o ran lefel y cydraddoldeb etholiadol ar draws Sir Benfro. • Mae’r Comisiwn yn argymell cadw cyngor â 60 o aelodau. Mae hyn yn arwain at gyfartaledd sirol argymelledig o 1,574 o etholwyr fesul aelod. • Mae’r Comisiwn yn argymell 59 ward etholiadol, sef gostyngiad o’r 60 ward bresennol. • Argymhellir i’r dangynrychiolaeth fwyaf (o ran amrywiant etholiadol) fod yn Aberdaugleddau: Dwyrain (24% uwchlaw’r cyfartaledd sirol arfaethedig). Ar hyn o bryd, mae’r dangynrychiolaeth fwyaf yn Noc Penfro: Pennar (58% uwchlaw’r cyfartaledd sirol arfaethedig).

• Argymhellir i’r orgynrychiolaeth fwyaf (o ran amrywiant etholiadol) fod yn St Florence a Llanfair Dinbych-y-pysgod (24% islaw’r cyfartaledd sirol arfaethedig). Ar hyn o bryd, mae’r orgynrychiolaeth fwyaf yn Nhrefdraeth a Rudbaxton (43% islaw’r cyfartaledd sirol arfaethedig).

• Mae’r Comisiwn yn argymell un ward aml-aelod yn y Sir; ward etholiadol â dau aelod ar gyfer Penfro: Cil-maen a De St Mary. • Mae’r Comisiwn wedi argymell dim newidiadau i 29 ward etholiadol. • Mae’r Comisiwn yn argymell cael tair ward etholiadol o fewn y sir sy’n cyfuno rhan o gymuned â wardiau, ynghyd â’i chymuned gyfagos. Ceir y rhaniadau hyn yn y gymuned yng Nghymunedau Arberth, Neyland a Saundersfoot. • Mae’r Comisiwn yn argymell gwneud nifer o newidiadau i ffiniau yng Nghymuned Saundersfoot a Threfi Aberdaugleddau, Penfro a Doc Penfro. Mae’r Comisiwn wedi argymell nifer o newidiadau ôl-ddilynol i Gyngor Cymuned Saundersfoot, Cyngor Tref Aberdaugleddau, Cyngor Tref Penfro a Chyngor Tref Doc Penfro o ganlyniad i’r newidiadau hyn i ffiniau.

Tudalen 3 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Mapiau Cryno 1. Ar y tudalennau dilynol, ceir mapiau thematig i ddangos y trefniadau presennol ac argymelledig a'u hamrywiannau oddi wrth y cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae'r ardaloedd hynny sy'n wyrdd o fewn ±10% o'r cyfartaledd sirol; y rhai sy'n felyn ac wedi'u llinellu'n felyn rhwng ±10% a ± 25% o'r cyfartaledd sirol; y rhai sy'n oren ac wedi'u llinellu'n oren rhwng ±25% a ±50% o'r cyfartaledd sirol; ac, yn olaf, mae’r rhai sy’n goch dros ±50% o’r cyfartaledd sirol. 2. Fel y gellir gweld o'r mapiau hyn, mae'r trefniadau newydd yn darparu gwelliant nodedig o ran cydraddoldeb etholiadol ar draws y Sir.

Tudalen 4 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Tudalen 5 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 6 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Pennod 4. ASESIAD Maint y cyngor 1. Pennwyd maint y cyngor ar gyfer Sir Benfro gan ein polisi a’n methodoleg ar faint cynghorau. Mae'r polisi hwn i'w weld yn ein dogfen Arolygon Etholiadol: Polisi ac Arfer [2016]. Mae’r fethodoleg yn pennu maint cyngor o 62 ar gyfer Sir Benfro. Ar hyn o bryd, maint y cyngor yw 60, sef 2 aelod islaw nod y fethodoleg. 2. Arolygodd y Comisiwn y trefniadau etholiadol ar gyfer Sir Benfro yng ngoleuni ein methodoleg, ac fe ystyriodd y cynrychiolaethau a wnaed. Am y rhesymau a roddir isod, mae'r Comisiwn yn credu, er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus, y byddai cyngor o 60 aelod yn briodol i gynrychioli Sir Benfro. Nifer yr etholwyr 3. Y niferoedd a ddangosir fel yr etholwyr ar gyfer 2017 a'r amcangyfrifon ar gyfer nifer yr etholwyr yn y flwyddyn 2022 yw'r rhai a gyflwynwyd i’r Comisiwn gan Gyngor Sir Penfro. Mae'r ffigurau rhagamcanol a gyflenwyd gan Gyngor Sir Penfro yn dangos cynnydd rhagamcanol yn nifer yr etholwyr o 94,431 i 94,692. 4. Fe wnaeth y Swyddfa Ystadegau Gwladol (ONS) ddarparu nifer amcangyfrifedig yr unigolion sy'n gymwys i bleidleisio hefyd ond nad ydynt ar y gofrestr etholiadol. Roedd hon yn dangos amcangyfrif o 4,584 yn fwy o bobl sy'n gymwys i bleidleisio na nifer yr etholwyr yn 2017. 5. Mae’r Comisiwn yn ymwybodol fod cynigion gan Lywodraeth Cymru i ddeddfu i ymestyn yr etholfraint i gynnwys pobl ifanc 16 ac 17 oed a gwladolion tramor, nad ydynt yn gymwys i bleidleisio ar hyn o bryd, yn etholiadau llywodraeth leol 2022. Mae Polisi’r Comisiwn ar Faint Cynghorau yn defnyddio’r boblogaeth gyfan i bennu maint cynghorau, a chynhwyswyd y ddau grŵp hyn yn yr ystyriaethau ynglŷn â Maint Cynghorau. 6. Er nad yw pobl ifanc 16 ac 17 oed yn y ffigurau etholiadol presennol a ddarparwyd gan Gyngor Sir Penfro, byddant wedi’u cynnwys yn y ffigurau rhagamcanol a ddarparwyd gan y Cyngor. Mae ystyriaeth o’r ffigurau hyn wedi’i chynnwys yn ystyriaethau’r Comisiwn o’i argymhellion. 7. Mae gwladolion tramor wedi’u cynnwys yn nata’r cyfrifiad a ddarparwyd gan yr ONS. Mae ystyriaeth o’r data hwn wedi’i chynnwys fel rhan o ystyriaethau’r Comisiwn o’i argymhellion. Cymhareb cynghorwyr i etholwyr 8. O ran nifer yr etholwyr fesul cynghorydd ym mhob ward etholiadol, ceir amrywiant eang oddi wrth y cyfartaledd sirol presennol, sef 1,574 o etholwyr fesul cynghorydd, yn amrywio o 43% yn is (897 o etholwyr) i 58% yn uwch (2,479 o etholwyr). Mae pennu maint y cyngor uchod yn arwain at gyfartaledd o 1,574 o etholwyr yn cael eu cynrychioli gan bob cynghorydd. 9. Yn ei ystyriaethau, ystyriodd y Comisiwn gymhareb yr etholwyr llywodraeth leol i nifer y cynghorwyr i'w hethol, gyda'r nod o gynnig newidiadau er mwyn sicrhau y bydd nifer yr etholwyr llywodraeth leol yr un fath, neu mor agos ag y bo modd, ym mhob ward yn y brif ardal. Ystyriwyd maint a chymeriad y cyngor ac ystod eang o ffactorau eraill, gan gynnwys topograffeg leol, cysylltiadau ffordd a chysylltiadau lleol.

Tudalen 7 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Barn a Chydbwysedd 10. Wrth lunio cynllun o drefniadau etholiadol, rhaid i'r Comisiwn ystyried nifer o faterion a gynhwysir yn y ddeddfwriaeth. Nid yw'n bosibl datrys pob un o'r materion hyn, sydd weithiau'n gwrthdaro, bob tro. Yn y cynllun argymelledig mae’r Comisiwn wedi rhoi pwyslais ar gyflawni gwelliannau o ran cydraddoldeb etholiadol, wrth gynnal cysylltiadau cymunedol, lle bynnag y bo hynny'n bosibl. Mae'r Comisiwn wedi gwneud pob ymdrech i sicrhau bod y wardiau etholiadol diwygiedig, ym marn y Comisiwn, yn gyfuniadau priodol o gymunedau a wardiau cymunedol presennol. 11. Mae’r Comisiwn wedi edrych ar bob ardal ac mae’n fodlon y byddai’n anodd cyflawni trefniadau etholiadol sy’n cadw cyfuniad presennol y cymunedau a’r wardiau cymunedol heb gael effaith niweidiol ar un neu fwy o’r materion eraill y mae’n rhaid i’r Comisiwn eu hystyried. Enwau Wardiau Etholiadol 12. Wrth greu’r argymhellion terfynol hyn, mae’r Comisiwn wedi ystyried enwau’r holl wardiau etholiadol a gynigiwyd yn Gymraeg ac yn Saesneg, lle bo’n briodol. Ar gyfer yr argymhellion terfynol hyn, mae’r Comisiwn wedi ystyried enwau naill ai wardiau etholiadol neu gymunedau sy’n ymddangos mewn Gorchmynion, lle maent yn bodoli; y rheiny a argymhellwyd gan Gomisiynydd y Gymraeg; ac yn y cynrychiolaethau a dderbyniodd. 13. Ymgynghorodd y Comisiwn â Chomisiynydd y Gymraeg ynglŷn ag addasrwydd yr enwau yn eu ffurf ddrafft cyn cyhoeddi’r argymhellion terfynol hyn, gyda ffocws arbennig ar yr enwau Cymraeg. Mae hyn yn cydnabod cyfrifoldeb y Comisiynydd Iaith i gynghori ar ffurfiau safonol enwau lleoedd Cymraeg, a gwybodaeth arbenigol yn y maes. Rhaid nodi’n glir nad yw’r argymhellion hyn yn gynigion ar gyfer gwneud newidiadau i unrhyw enwau lleoedd. Ym mhob argymhelliad, dynodir beth yw enw amgen argymelledig Comisiynydd y Gymraeg a, lle mae’n gwahaniaethu, yr argymhelliad penodol a pham y cynigiwyd enw amgen i enw argymelledig y Comisiwn.

Tudalen 8 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Pennod 5. YR ARGYMHELLION TERFYNOL 1. Mae argymhellion y Comisiwn yn cael eu disgrifio’n fanwl yn y bennod hon. Ar gyfer pob cynnig newydd, mae’r adroddiad yn amlinellu: • Enw(au)’r wardiau etholiadol presennol sy’n ffurfio’r ward argymelledig yn gyfan gwbl neu’n rhannol; • Disgrifiad byr o’r wardiau etholiadol presennol o ran nifer yr etholwyr nawr a’r nifer a ragamcenir, a chanran eu hamrywiant o’r cyfartaledd sirol argymelledig; • Y prif ddadleuon a wnaed yn ystod yr ymgynghoriad drafft (os oedd rhai). Er na sonnir am yr holl gynrychiolaethau yn yr adran hon, mae pob un o’r cynrychiolaethau wedi cael ystyriaeth a gellir gweld crynodeb yn Atodiad 5; • Barnau’r Comisiwn; • Cyfansoddiad y ward etholiadol argymelledig a’r enw argymelledig; • Map o’r ward etholiadol argymelledig (gweler yr allwedd ar dudalen 9).

Wardiau Etholiadol Cadwedig 2. Mae’r Comisiwn wedi ystyried trefniadau etholiadol y wardiau etholiadol presennol a chymhareb yr etholwyr llywodraeth leol i nifer y cynghorwyr i’w hethol. Argymhellir y dylid cadw’r trefniadau presennol yn y wardiau etholiadol canlynol. Mae’r enwau a ddangosir mewn teip trwm yn y rhestr isod yn dynodi’r wardiau etholiadol y mae eu daearyddiaeth a’u henwau ward etholiadol presennol wedi cael eu rhagnodi o fewn Gorchmynion, ac y mae’r Comisiwn yn argymell eu cadw.

• Burton • Pont Fadlen • Abergwaun: Gogledd Ddwyrain • Aberdaugleddau: Gorllewin • Abergwaun: Gogledd Orllewin • Arberth • Wdig • Arberth Wledig • Hwlffordd: Y Castell • Neyland: Dwyrain • Hwlffordd: Garth • Neyland: Gorllewin • Hwlffordd: Portfield • Penfro: Gogledd St. Mary • Hwlffordd: Prendergast • Doc Penfro: Farchnad • Hwlffordd: Priordy • Solfach • Hundleton • Tyddewi • Cilgeti/Begeli • Llandudoch • Llanbedr Felffre • Dinbych-y-Pysgod: Gogledd • Llandyfái • Dinbych-y-Pysgod: De • Treletert • Llangwm • Martletwy

Tudalen 9 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

3. Er bod y Comisiwn yn argymell cadw’r trefniadau daearyddol yn y wardiau etholiadol a restrir uchod, mae’n argymell cyflwyno enwau ward etholiadol newydd ar gyfer y canlynol (mae enwau a ddangosir mewn teip trwm trwy gydol gweddill yr adroddiad hwn yn dynodi enwau argymelledig y Comisiwn ar gyfer wardiau etholiadol): I. Argymhellir bod Ward Etholiadol Wdig yn cadw’r enw Saesneg Goodwick, yn seiliedig ar Orchymyn 1998, ac yn cael yr enw Cymraeg Wdig, yn seiliedig ar Orchymyn 2008. Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg a chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn (gweler paragraff 4 am ragor o fanylion). II. Argymhellir bod Ward Etholiadol Hwlffordd: Y Castell yn cadw’r enw Saesneg Haverfordwest: Castle, yn seiliedig ar Orchymyn 1998, ac yn cael yr enw Cymraeg Hwlffordd: Castell, yn seiliedig ar Orchymyn 2008. Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg a chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn (gweler paragraff 4 am ragor o fanylion). III. Argymhellir bod Ward Etholiadol Hwlffordd: Garth yn cadw’r enw Saesneg Haverfordwest: Garth, yn seiliedig ar Orchymyn 1998, ac yn cael yr enw Cymraeg Hwlffordd: Garth, yn seiliedig ar Orchymyn 2008. Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg ac ni chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn. IV. Argymhellir bod Ward Etholiadol Hwlffordd: Priordy yn cadw’r enw Saesneg Haverfordwest: Priory, yn seiliedig ar Orchymyn 1998, ac yn cael yr enw Cymraeg Hwlffordd: Priordy, yn seiliedig ar Orchymyn 2008. Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg a chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn (gweler paragraff 4 am ragor o fanylion). V. Argymhellir ailenwi Ward Etholiadol Cilgeti/Begeli yn Cilgeti a Begeli yn Gymraeg a, Kilgetty and Begelly yn Saesneg, yn seiliedig ar Orchymyn 2008 a Gorchymyn 1998, yn ôl eu trefn. Gan gyfeirio at enw presennol ward etholiadol Cilgeti/Begeli, mae’r Comisiwn wedi penderfynu bod yn gyson o ran enwau wardiau ar draws y sir trwy osgoi defnyddio’r math hwn o atalnodi o fewn enwau wardiau sy’n cyfuno dwy ardal gymuned neu fwy. Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg a chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn (gweler paragraff 4 am ragor o fanylion). VI. Argymhellir bod Ward Etholiadol Llanbedr Felffre yn cadw’r enw Saesneg Lampeter Velfrey, yn seiliedig ar Orchymyn 1998, ac yn cael yr enw Cymraeg Llanbedr Efelffre, yn seiliedig ar Orchymyn 2008. Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg a chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn (gweler paragraff 4 am ragor o fanylion). VII. Argymhellir bod Ward Etholiadol Llandyfái yn cadw’r enw Saesneg Lamphey, yn seiliedig ar Orchymyn 1998, ac yn cael yr enw Cymraeg Llandyfái, yn seiliedig ar Orchymyn 2008. Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg ac ni chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn. VIII. Argymhellir bod Ward Etholiadol Treletert yn cadw’r enw Saesneg Letterston, yn seiliedig ar Orchymyn 1998, ac yn cael yr enw Cymraeg Treletert, yn seiliedig ar Orchymyn 2008. Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg ac ni chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn.

Tudalen 10 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

IX. Argymhellir bod Ward Etholiadol Pont Fadlen yn cadw’r enw Saesneg Merlin’s Bridge, yn seiliedig ar Orchymyn 1998, ac yn cael yr enw Cymraeg Pont Fadlen, yn seiliedig ar Orchymyn 2008. Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg ac ni chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn. X. Argymhellir bod Ward Etholiadol Aberdaugleddau: Gorllewin yn cadw’r enw Saesneg Milford: West, yn seiliedig ar Orchymyn 1998, ac yn cael yr enw Cymraeg Aberdaugleddau: Gorllewin, yn seiliedig ar Orchymyn 2008. Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg a chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn (gweler paragraff 4 am ragor o fanylion). XI. Argymhellir ailenwi Ward Etholiadol Arberth yn Arberth: Trefol yn Gymraeg a, Narberth: Urban yn Saesneg, yn seiliedig ar Orchymyn 2008 a Gorchymyn 1998, yn ôl eu trefn. Penderfynodd y Comisiwn gynnwys y term ‘trefol’, wedi’i wahanu â cholon, yn enw arfaethedig y ward etholiadol er mwyn gwahaniaethu’r ardal hon yn rhwydd o Arberth: Gwledig (gweler y cynnig isod). Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg ac ni chynigiodd newid i enw argymell y Comisiwn. XII. Argymhellir ailenwi Ward Etholiadol Arberth Wledig yn Arberth: Gwledig yn Gymraeg a, Narberth: Rural yn Saesneg, yn seiliedig ar Orchymyn 2008 a Gorchymyn 1998, yn ôl eu trefn. Penderfynodd y Comisiwn ddefnyddio colon yn yr enw, yn unol â’r fformat enwi arfaethedig yn y sir, ac i helpu i wahaniaethu’r ardal hon o Arberth: Trefol (gweler y cynnig uchod). Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg ac ni chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn. XIII. Argymhellir bod Ward Etholiadol Neyland: Dwyrain yn cadw’r enw Saesneg Neyland: East, yn seiliedig ar Orchymyn 1998, ac yn cael yr enw Cymraeg Neyland: Dwyrain, yn seiliedig ar Orchymyn 2008, ac yn unol â’r fformat enwi a ddefnyddiwyd yng Ngorchymyn 1998. Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg a chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn (gweler paragraff 4 am ragor o fanylion). XIV. Argymhellir bod Ward Etholiadol Neyland: Gorllewin yn cadw’r enw Saesneg Neyland: West, yn seiliedig ar Orchymyn 1998, ac yn cael yr enw Cymraeg Neyland: Gorllewin, yn seiliedig ar Orchymyn 2008, ac yn unol â’r fformat enwi a ddefnyddiwyd yng Ngorchymyn 1998. Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg a chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn (gweler paragraff 4 am ragor o fanylion). XV. Argymhellir bod Ward Etholiadol Penfro: Gogledd St. Mary yn cael ei hailenwi’n Penfro: Gogledd St Mary yn Gymraeg a, Pembroke: St Mary North yn Saesneg, yn seiliedig ar Orchymyn 2008 a Gorchymyn 1998, yn ôl eu trefn. Mae cynnig y Comisiwn hefyd yn cymhwyso’r arfer presennol o hepgor atalnod llawn ar ddiwedd cwtogiad sy’n cynnwys llythyren olaf y gair (h.y. ‘St’ ar gyfer Saint). Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg ac ni chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn. XVI. Argymhellir bod Ward Etholiadol Doc Penfro: Farchnad yn cadw’r enw Saesneg Pembroke Dock: Market, yn seiliedig ar Orchymyn 1998, ac yn cael yr enw Cymraeg Doc Penfro: Farchnad, yn seiliedig ar Orchymyn 2008. Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg a chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn (gweler paragraff 4 am ragor o fanylion).

Tudalen 11 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

XVII. Argymhellir bod Ward Etholiadol Solfach yn cadw’r enw Saesneg Solva, yn seiliedig ar Orchymyn 1998, ac yn cael yr enw Cymraeg Solfach, yn seiliedig ar Orchymyn 2008. Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg ac ni chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn. XVIII. Argymhellir bod Ward Etholiadol Tyddewi yn cael ei hailenwi’n Tyddewi yn Gymraeg a, St David’s yn Saesneg, yn seiliedig ar Orchymyn 2008 a Gorchymyn 1998, yn ôl eu trefn. Mae cynnig y Comisiwn hefyd yn cymhwyso’r arfer presennol o hepgor atalnod llawn ar ddiwedd cwtogiad sy’n cynnwys llythyren olaf y gair (h.y. ‘St’ ar gyfer Saint). Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg a chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn (gweler paragraff 4 am ragor o fanylion). XIX. Argymhellir bod Ward Etholiadol Llandudoch yn cael ei hailenwi’n Llandudoch yn Gymraeg a, St Dogmaels yn Saesneg, yn seiliedig ar Orchymyn 2008 a Gorchymyn 1998, yn ôl eu trefn. Mae cynnig y Comisiwn hefyd yn cymhwyso’r arfer presennol o hepgor atalnod llawn ar ddiwedd cwtogiad sy’n cynnwys llythyren olaf y gair (h.y. ‘St’ ar gyfer Saint). Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg ac ni chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn. XX. Argymhellir bod Ward Etholiadol Dinbych-y-Pysgod: Gogledd yn cadw’r enw Saesneg Tenby: North, yn seiliedig ar Orchymyn 1998, ac yn cael yr enw Cymraeg Dinbych-y- Pysgod: Gogledd, yn seiliedig ar Orchymyn 2008, ac yn unol â’r fformat enwi a ddefnyddiwyd yng Ngorchymyn 1998. Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg a chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn (gweler paragraff 4 am ragor o fanylion). XXI. Argymhellir bod Ward Etholiadol Dinbych-y-Pysgod: De yn cadw’r enw Saesneg Tenby: South, yn seiliedig ar Orchymyn 1998, ac yn cael yr enw Cymraeg Dinbych-y- Pysgod: De, yn seiliedig ar Orchymyn 2008, ac yn unol â’r fformat enwi a ddefnyddiwyd yng Ngorchymyn 1998. Ystyriwyd yr enw gan Gomisiynydd y Gymraeg a chynigiodd newid i enw argymelledig y Comisiwn (gweler paragraff 4 am ragor o fanylion).

4. Mae’r Comisiwn wedi ymgynghori â Chomisiynydd y Gymraeg ynglŷn ag enwau’r wardiau etholiadol cadwedig, ac mae’r Comisiynydd wedi argymell y newidiadau canlynol: I. Bod Wdig yn cael yr enw Gwdig yn Gymraeg. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn nodi mai Wdig yw’r ffurf Gymraeg safonol a argymhellir gan y cyfeirlyfr, A Gazetteer of Welsh Place- Names (Gwasg Prifysgol Cymru, 1967) (Gazetteer of Welsh Place-Names). Fodd bynnag, mae Panel Safoni Enwau Lleoedd y Comisiynydd yn ffafrio’r ffurf heb ei threiglo, sef Gwdig. II. Bod Hwlffordd: Castell yn cael yr enw Hwlffordd: Y Castell yn Gymraeg. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn credu y dylai’r fannod (Y) gael ei chynnwys yn yr enw Cymraeg oherwydd dyna’r patrwm arferol yn y Gymraeg wrth gyfeirio at nodweddion penodol. III. Bod Hwlffordd: Priordy yn cael yr enw Hwlffordd: Y Priordy yn Gymraeg. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn credu y dylai’r fannod (Y) gael ei chynnwys yn yr enw Cymraeg oherwydd dyna’r patrwm arferol yn y Gymraeg wrth gyfeirio at nodweddion penodol. IV. Bod Cilgeti a Begeli yn cael ei hailenwi’n Cilgeti and Begeli yn Saesneg. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn tynnu sylw at y ffaith mai Cilgeti a Begeli yw’r ffurfiau Cymraeg safonol a argymhellir gan y Gazetteer of Welsh Place-Names. Mae’r Comisiynydd yn pwysleisio bod

Tudalen 12 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

yr enw hwn yn cynnwys un ‘t’ yn unig, yn unol â rheolau orgraff y Gymraeg. Hefyd, mae’r ‘ll’ ddwbl yn y ffurf Begelly yn gamarweiniol oherwydd gallai’r cyfuniad ‘ll’ gael ei ystyried yn llythyren ‘ll’ yn Gymraeg (Llanelli ac ati). Yn ôl Canllawiau Panel Safoni Enwau Lleoedd y Comisiynydd, os yw’r gwahaniaeth rhwng y ffurf Gymraeg a’r ffurf ‘Saesneg’ yn fater o un neu ddwy lythyren yn unig, argymhellir defnyddio un ffurf, gan roi blaenoriaeth i’r ffurf Gymraeg. V. Bod Llanbedr Efelffre yn cael yr enw Llanbedr Felffre yn Gymraeg. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn nodi mai Llanbedr Felffre yw’r ffurf Gymraeg safonol a argymhellir gan y Gazetteer of Welsh Place-Names. VI. Bod Aberdaugleddau: Gorllewin yn cael yr enw Gorllewin Aberdaugleddau yn Gymraeg. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn nodi, wrth ddefnyddio pwyntiau’r cwmpawd mewn enwau lleoedd Cymraeg, y byddai cyfeirnod y cwmpawd yn dod cyn enw’r lle. VII. Bod Neyland: Dwyrain yn cael yr enw Dwyrain Neyland yn Gymraeg. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn nodi, wrth ddefnyddio pwyntiau’r cwmpawd mewn enwau lleoedd Cymraeg, y byddai cyfeirnod y cwmpawd yn dod cyn enw’r lle. VIII. Bod Neyland: Gorllewin yn cael yr enw Gorllewin Neyland yn Gymraeg. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn nodi, wrth ddefnyddio pwyntiau’r cwmpawd mewn enwau lleoedd Cymraeg, y byddai cyfeirnod y cwmpawd yn dod cyn enw’r lle. IX. Bod Doc Penfro: Farchnad yn cael yr enw Doc Penfro: Y Farchnad yn Gymraeg. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn credu y dylai’r fannod (Y) gael ei chynnwys yn yr enw Cymraeg oherwydd dyna’r patrwm arferol yn y Gymraeg wrth gyfeirio at nodweddion penodol. X. Bod Tyddewi yn cael yr enw St Davids yn Saesneg. Amlygodd Comisiynydd y Gymraeg ei ganllawiau, sy’n datgan mai’r arfer presennol yw hepgor y collnod meddiannol, ac felly mae’n argymell y ffurf St Davids yn Saesneg. Fodd bynnag, dywedodd y Comisiynydd y byddai’r naill ffurf neu’r llall (gyda’r collnod neu hebddo) yn dderbyniol yn ei farn ef. XI. Bod Dinbych-y-Pysgod: Gogledd yn cael yr enw Gogledd Dinbych-y-pysgod yn Gymraeg. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn nodi, wrth ddefnyddio pwyntiau’r cwmpawd mewn enwau lleoedd Cymraeg, y byddai cyfeirnod y cwmpawd yn dod cyn enw’r lle. XII. Bod Dinbych-y-Pysgod: De, yn cael yr enw De Dinbych-y-pysgod yn Gymraeg. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn nodi, wrth ddefnyddio pwyntiau’r cwmpawd mewn enwau lleoedd Cymraeg, y byddai cyfeirnod y cwmpawd yn dod cyn enw’r lle.

5. Yn ei adroddiad Cynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gyfuno wardiau etholiadol Abergwaun: Gogledd Ddwyrain ac Abergwaun: Gogledd Orllewin i ffurfio ward etholiadol â’r enw Abergwaun. Yng ngolau’r cynrychiolaethau a dderbyniwyd, mae’r Comisiwn wedi argymell bod y trefniadau presennol yn cael eu cadw.

Tudalen 13 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Wardiau Etholiadol Arfaethedig 6. Ystyriodd y Comisiwn newidiadau i’r 31 o wardiau etholiadol sy’n weddill. Ceir manylion am y trefniadau etholiadol presennol yn Atodiad 2. Mae trefniadau argymelledig y Comisiwn i’w gweld yn Atodiad 3.

Tudalen 14 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Llanrhian a Scleddau 7. Mae ward etholiadol bresennol Llanrhian yn cynnwys Cymunedau Llanrhian a Mathri. Mae ganddi 1,232 o etholwyr (1,249 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 22% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,233 o bleidleiswyr cymwys. 8. Mae ward etholiadol bresennol Scleddau yn cynnwys Cymunedau Pencaer a Scleddau. Mae ganddi 1,150 o etholwyr (1,102 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 27% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,215 o bleidleiswyr cymwys. 9. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gyfuno Cymunedau Llanrhian, Mathri a Phencaer i ffurfio ward etholiadol. 10. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaeth mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon. 11. Mae’r Comisiwn yn argymell cyfuno Cymunedau Llanrhian, Mathri a Phencaer i ffurfio ward etholiadol sy’n cynnwys 1,588 o etholwyr (1,590 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 1% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 12. Mae’r Comisiwn yn cytuno â’r argymhellion a wnaed gan y Cyngor ar gyfer yr ardal hon yn ei gynrychiolaeth gychwynnol, a’r gwelliant mewn cydraddoldeb etholiadol. Mae’r Comisiwn o’r farn fod y ward etholiadol argymelledig yn cyfuno tair cymuned â hunaniaethau cyffredin ac y byddai cyfuno’r ardaloedd fel yr argymhellwyd ar hyd yr A487 yn darparu ar gyfer ward etholiadol effeithiol. Cynigiodd y Comisiwn yr enw unigol Llanrhian yn y Cynigion Drafft. Roedd Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw arfaethedig. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau mewn perthynas â’r enw. 13. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Llanrhian i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 14. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhelliad hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

Tudalen 15 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 16 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Dinas Cross a Scleddau 15. Mae ward etholiadol bresennol Dinas yn cynnwys Cymunedau Cwm Gwaun, Dinas a Chas- mael. Mae ganddi 1,309 o etholwyr (1,281 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 17% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,405 o bleidleiswyr cymwys. 16. Mae ward etholiadol bresennol Scleddau yn cynnwys Cymunedau Pencaer a Scleddau. Mae ganddi 1,150 o etholwyr (1,102 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 27% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,215 o bleidleiswyr cymwys. 17. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gyfuno Cymunedau Cwm Gwaun, Cas-mael a Scleddau i ffurfio ward etholiadol. 18. Derbyniodd y Comisiwn ddwy gynrychiolaeth yn ymwneud â’r enwau arfaethedig mewn ymateb i’r Cynigion Drafft gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Sir Benfro a Chyngor Cymuned Cas- mael. 19. Mae’r Comisiwn yn argymell cyfuno Cymunedau Cwm Gwaun, Cas-mael a Scleddau i ffurfio ward etholiadol sy’n cynnwys 1,431 o etholwyr (1,399 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 9% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 20. Mae’r Comisiwn yn cytuno â’r argymhellion a wnaed gan Gyngor Sir Penfro ar gyfer yr ardal hon yn ei gynrychiolaeth gychwynnol, a’r gwelliant mewn cydraddoldeb etholiadol. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai cyfuno’r tair cymuned wledig hyn yn ffurfio ward etholiadol effeithiol. 21. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Scleddau a Chas-mael, a’r enw Saesneg Scleddau and Puncheston. Roedd Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw arfaethedig. Derbyniodd y Comisiwn ddwy gynrychiolaeth yn ymwneud â’r enw. Awgrymodd Cyngor Sir Penfro y byddai’r enw arfaethedig yn broblemus. Awgrymodd Cyngor Cymuned Cas-mael yr enw amgen Bro Gwaun, ac os nad oedd eu henw amgen yn dderbyniol, yna byddent yn gofyn am i’r enw gael ei ddarllen yn nhrefn yr wyddor. 22. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Bro Gwaun i’r ward etholiadol argymelledig fel yr awgrymwyd gan Gyngor Cymuned Cas-mael. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 23. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhelliad hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

Tudalen 17 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 18 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Dinas a Threfdraeth 24. Mae ward etholiadol bresennol Dinas yn cynnwys Cymunedau Cwm Gwaun, Dinas a Chas- mael. Mae ganddi 1,309 o etholwyr (1,281 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 17% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward boblogaeth amcangyfrifedig o 1,405 o bleidleiswyr cymwys. 25. Mae ward etholiadol bresennol Trefdraeth yn cynnwys Cymuned Trefdraeth. Mae ganddi 897 o etholwyr (879 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 43% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 995 o bleidleiswyr cymwys. 26. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gyfuno Cymunedau Dinas a Threfdraeth i ffurfio ward etholiadol. 27. Derbyniodd y Comisiwn un gynrychiolaeth mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon gan Gyngor Sir Penfro. Awgrymodd y Cyngor enw amgen i Gynnig Drafft y Comisiwn, a nododd hefyd nad yw nifer yr etholwyr yn adlewyrchu’r poblogaethau twristiaid yn ystod yr haf. 28. Mae’r Comisiwn yn argymell cyfuno Cymunedau Dinas a Threfdraeth i ffurfio ward etholiadol sy’n cynnwys 1,569 o etholwyr (1,522 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd bum etholwr yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 29. Mae’r Comisiwn yn cytuno â’r argymhellion a wnaed gan Gyngor Sir Penfro ar gyfer yr ardal hon yn ei gynrychiolaeth gychwynnol, a’r gwelliant mewn cydraddoldeb etholiadol. Mae’r Comisiwn o’r farn y bydd cyfuno’r cymunedau hyn ar hyd yr A487 yn ffurfio ward etholiadol effeithiol. 30. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Trefdraeth gyda Dinas, a’r enw Saesneg Newport with Dinas. Roedd Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enwau arfaethedig. Derbyniodd y Comisiwn un gynrychiolaeth yn ymwneud â’r enw. Awgrymodd Cyngor Sir Penfro enw Cymraeg amgen, sef Trefdraeth a Dinas ac enw Saesneg Newport and Dinas. 31. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Trefdraeth a Dinas a’r enw Saesneg Newport and Dinas i’r ward etholiadol argymelledig fel yr awgrymwyd gan Gyngor Sir Penfro. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 32. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhelliad hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

Tudalen 19 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 20 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Cilgerran a Chrymych 33. Mae ward etholiadol bresennol Cilgerran yn cynnwys Cymunedau Cilgerran a Manordeifi. Mae ganddi 1,575 o etholwyr (1,562 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd un etholwr yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,658 o bleidleiswyr cymwys. 34. Mae ward etholiadol bresennol Crymych yn cynnwys Cymunedau Crymych ac Eglwyswrw. Mae ganddi 2,136 o etholwyr (2,144 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 36% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 2,088 o bleidleiswyr cymwys. 35. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gyfuno Cymunedau Cilgerran ac Eglwyswrw i ffurfio ward etholiadol. 36. Derbyniodd y Comisiwn ddwy gynrychiolaeth mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon gan Gyngor Sir Penfro a Chyngor Cymuned Manordeifi. Roedd y Cyngor yn cefnogi’r wardiau etholiadol fel y’u cynigiwyd gan y Comisiwn yn yr Adroddiad Cynigion Drafft. Roedd Cyngor Cymuned Manordeifi yn gwrthwynebu cynnig y Comisiwn i gyfuno Cymuned Manordeifi gyda Chymunedau Boncath a Chlydau, a mynegodd ei ddymuniad am i Gymuned Manordeifi aros yn ward etholiadol Cilgerran. 37. Mae'r Comisiwn yn argymell cyfuno Cymunedau Cilgerran ac Eglwyswrw i ffurfio ward etholiadol sy’n cynnwys 1,787 o etholwyr (1,767 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 14% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 38. Mae’r Comisiwn yn cydnabod fod y ward etholiadol argymelledig yn creu cynnydd yn lefel yr amrywiant etholiadol o gymharu â’r trefniadau presennol yn ward etholiadol Cilgerran. Fodd bynnag, cred y Comisiwn fod cyfiawnhad priodol i’r argymhelliad er mwyn creu wardiau sy’n cynnwys ardaloedd cymunedol cyfan ac i wella cydraddoldeb etholiadol yn yr ardal ehangach. 39. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Cilgerran ac Eglwyswrw, a’r enw Saesneg Cilgerran and Eglwyswrw yn y Cynigion Drafft. Roedd Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw arfaethedig. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau mewn perthynas â’r enw. 40. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Cilgerran ac Eglwyswrw a’r enw Saesneg Cilgerran and Eglwyswrw i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 41. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhelliad hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

Tudalen 21 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 22 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Cilgerran a Chlydau 42. Mae ward etholiadol bresennol Cilgerran yn cynnwys Cymunedau Cilgerran a Manordeifi. Mae ganddi 1,575 o etholwyr (1,562 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd un etholwr yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,658 o bleidleiswyr cymwys. 43. Mae ward etholiadol bresennol Clydau yn cynnwys Cymunedau Boncath a Chlydau. Mae ganddi 1,201 o etholwyr (1,187 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 24% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,220 o bleidleiswyr cymwys. 44. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gyfuno Cymunedau Boncath, Clydau and Manordeifi i ffurfio ward etholiadol. 45. Derbyniodd y Comisiwn un gynrychiolaeth mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon gan Gyngor Cymuned Manordeifi. Roedd Cyngor Cymuned Manordeifi yn gwrthwynebu cynnig y Comisiwn i gyfuno Cymuned Manordeifi gyda Chymunedau Boncath a Chlydau, a mynegodd ei ddymuniad am i Gymuned Manordeifi aros yn ward etholiadol Cilgerran. 46. Mae’r Comisiwn yn argymell cyfuno Cymunedau Boncath, Clydau a Manordeifi i ffurfio ward etholiadol sy’n cynnwys 1,621 o etholwyr (1,590 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 3% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 47. Ystyriodd y Comisiwn y gynrychiolaeth gan Gyngor Cymuned Manordeifi, ac ystyriodd y trefniadau amgen a oedd ar gael lle gallai Manordeifi aros mewn ward etholiadol gyda Chilgerran. Yn anffodus, ni fu’n bosibl cadw ward yn cynnwys Manordeifi a Chilgerran a chreu wardiau yn yr ardal gyfagos gyda lefelau derbyniol o gydraddoldeb etholiadol. 48. Mae’r Comisiwn yn cydnabod bod y ward etholiadol argymelledig yn creu cynnydd bach yn lefel yr amrywiant etholiadol, o gymharu â’r trefniadau presennol yn ward etholiadol Cilgerran. Fodd bynnag, mae’r Comisiwn o’r farn bod cyfiawnhad priodol i’r cynnig, er mwyn creu wardiau sy’n cynnwys ardaloedd cymunedol cyfan ac i wella cydraddoldeb etholiadol yn yr ardal ehangach. 49. Mae’r Comisiwn wedi cynnig yr enw Cymraeg Boncath a Chlydau, a’r enw Saesneg Boncath and Clydau. Roedd Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw arfaethedig. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau yn ymwneud â’r enw. 50. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Boncath a Chlydau a’r enw Saesneg Boncath and Clydau i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 51. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhelliad hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

Tudalen 23 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 24 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Crymych a Maenclochog 52. Mae ward etholiadol bresennol Crymych yn cynnwys Cymunedau Crymych ac Eglwyswrw. Mae ganddi 2,136 o etholwyr (2,144 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 36% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 2,088 o bleidleiswyr cymwys. 53. Mae ward etholiadol bresennol Maenclochog yn cynnwys Cymunedau Clunderwen, Gorllewin Llandisilio, Maenclochog, Mynachlog-ddu a’r Mot. Mae ganddi 2,459 o etholwyr (2,463 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 56% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 2,505 o bleidleiswyr cymwys. 54. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gyfuno Cymunedau Crymych a Mynachlog-ddu i ffurfio ward etholiadol. 55. Derbyniodd y Comisiwn un gynrychiolaeth mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon gan Gyngor Sir Penfro. Roedd y Cyngor yn cefnogi Cynnig Drafft y Comisiwn, ond awgrymodd enw amgen. 56. Mae’r Comisiwn yn argymell cyfuno Cymunedau Crymych a Mynachlog-ddu i ffurfio ward etholiadol sy’n cynnwys 1,892 o etholwyr (1,911 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 20% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 57. Mae’r Comisiwn o’r farn bod y cynnig i gyfuno’r ddwy gymuned hyn wedi’i gefnogi gan gysylltiadau cyfathrebu da rhwng aneddiadau Crymych a Mynachlog-ddu, ac mae’n gwella cydraddoldeb etholiadol o gymharu â’r trefniadau presennol yng Nghrymych a Maenclochog. 58. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Crymych a Mynachlog-ddu, a’r enw Saesneg Crymych and Mynachlogddu. Awgrymodd Comisiynydd y Gymraeg yr enw Saesneg Crymych and Mynachlog-ddu. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn nodi mai Mynachlog-ddu yw’r ffurf Gymraeg safonol a argymhellir gan y Gazetteer of Welsh Place-Names. Derbyniodd y Comisiwn un gynrychiolaeth yn ymwneud â’r enw. Teimlai Cyngor Sir Penfro y dylai’r ffurf Saesneg gynnwys cysylltnod yr un fath â’r ffurf Gymraeg Mynachlog-ddu. 59. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Crymych a Mynachlog-ddu, a’r enw Saesneg Crymych and Mynachlog-ddu i’r ward etholiadol argymelledig fel yr awgrymwyd gan Gyngor Sir Penfro a Comisiynydd y Gymraeg. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 60. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhelliad hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

Tudalen 25 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 26 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Maenclochog 61. Mae ward etholiadol bresennol Maenclochog yn cynnwys Cymunedau Clunderwen, Gorllewin Llandisilio, Maenclochog, Mynachlog-ddu a’r Mot. Mae ganddi 2,459 o etholwyr (2,463 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 56% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 2,505 o bleidleiswyr cymwys. 62. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gyfuno Cymunedau Clunderwen, Gorllewin Llandisilio a Maenclochog i ffurfio ward etholiadol. 63. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon. 64. Mae’r Comisiwn yn argymell cyfuno Cymunedau Clunderwen, Gorllewin Llandisilio a Maenclochog i ffurfio ward etholiadol sy’n cynnwys 1,718 o etholwyr (1,749 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 9% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 65. Mae’r Comisiwn o’r farn bod y ward etholiadol argymelledig yn cyfuno tair cymuned, sydd eisoes yn rhan o ward etholiadol bresennol Maenclochog, yn hybu dymunoldeb cynnal cysylltiadau cymunedol, ac y bydd yn gallu defnyddio cysylltiadau cymunedol, cyfathrebu a chymdeithasol presennol i ffurfio ward etholiadol effeithiol. 66. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Maenclochog yn y Cynigion Drafft. Roedd Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw arfaethedig. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau yn ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft. 67. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Maenclochog i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 68. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhelliad hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

Tudalen 27 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 28 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Maenclochog a Chas-wis 69. Mae ward etholiadol bresennol Maenclochog yn cynnwys Cymunedau Clunderwen, Gorllewin Llandisilio, Maenclochog, Mynachlog-ddu a’r Mot. Mae ganddi 2,459 o etholwyr (2,463 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 56% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 2,505 o bleidleiswyr cymwys. 70. Mae ward etholiadol bresennol Cas-wis yn cynnwys Cymunedau Treamlod, Spittal a Chas- wis. Mae ganddi 1,592 o etholwyr (1,606 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 1% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,612 o bleidleiswyr cymwys. 71. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gyfuno Cymunedau Treamlod, y Mot a Chas-wis i ffurfio ward etholiadol. 72. Dderbyniodd y Comisiwn un gynrychiolaeth mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon gan Gyngor Sir Penfro. Roedd y Cyngor yn cefnogi Cynnig Drafft y Comisiwn. 73. Mae’r Comisiwn yn argymell cyfuno Cymunedau Treamlod, y Mot a Chas-wis i ffurfio ward etholiadol sy’n cynnwys 1,537 o etholwyr (1,516 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 2% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 74. Mae’r Comisiwn o’r farn bod y ward etholiadol argymelledig yn cyfuno tair cymuned sydd wedi’u cefnogi gan gysylltiadau cyfathrebu da ac yn cyfrannu at wella cydraddoldeb etholiadol yn yr ardal ehangach. Cred y Comisiwn y bydd cyfuno’r tair cymuned wledig hyn yn ffurfio ward etholiadol effeithiol. 75. Mae’r Comisiwn yn cydnabod bod yr argymhelliad hwn yn cynyddu’r amrywiant etholiadol ychydig o gymharu â’r trefniadau presennol yn ward etholiadol Cas-wis. Fodd bynnag, mae’r Comisiwn o’r farn bod cyfiawnhad priodol i’r argymhelliad, er mwyn creu wardiau sy’n cynnwys ardaloedd cymunedol cyfan a gwella cydraddoldeb etholiadol yn yr ardal ehangach. 76. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Cas-wis, a’r enw Saesneg Wiston. Roedd Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw arfaethedig. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaeth yn ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft. 77. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Cas-wis a’r enw Saesneg Wiston i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 78. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhelliad hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

Tudalen 29 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 30 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Rudbaxton a Chas-wis 79. Mae ward etholiadol bresennol Rudbaxton yn cynnwys Cymuned Rudbaxton. Mae ganddi 898 o etholwyr (876 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 43% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 676 o bleidleiswyr cymwys. 80. Mae ward etholiadol bresennol Cas-wis yn cynnwys Cymunedau Treamlod, Spittal a Chas- wis. Mae ganddi 1,592 o etholwyr (1,606 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 1% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,612 o bleidleiswyr cymwys. 81. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gyfuno Cymunedau Rudbaxton a Spittal i ffurfio ward etholiadol. 82. Derbyniodd y Comisiwn ddwy gynrychiolaeth mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon gan Gyngor Sir Penfro a Chyngor Cymuned Spittal. Roedd y Cyngor Sir yn cefnogi Cynnig Drafft y Comisiwn. Roedd Cyngor Cymuned Spittal yn pryderu ynglŷn â’r enw arfaethedig. 83. Mae’r Comisiwn yn argymell cyfuno Cymunedau Rudbaxton a Spittal i ffurfio ward etholiadol sy’n cynnwys 1,306 o etholwyr (1,305 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 17% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 84. Mae’r Comisiwn o’r farn bod y ward etholiadol argymelledig yn gwella lefelau cydraddoldeb etholiadol, gan ddefnyddio cymunedau cyfan i greu wardiau yma ac yn yr ardal ehangach. Mae’r Comisiwn yn fodlon bod yr argymhellion ar gyfer yr ardal wedi’u ffurfio o gyfuniadau priodol o gymunedau, sydd wedi’u cysylltu’n dda ar hyd ffordd y B4329. 85. Mae’r Comisiwn yn cydnabod bod yr argymhelliad hwn yn cynyddu’r amrywiant etholiadol o gymharu â’r trefniadau presennol yn ward etholiadol Cas-wis. Fodd bynnag, mae’r Comisiwn o’r farn bod cyfiawnhad priodol i’r cynnig, er mwyn creu wardiau sy’n cynnwys ardaloedd cymunedol cyfan a gwella cydraddoldeb etholiadol yn yr ardal ehangach. 86. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Rudbaxton yn y Cynigion Drafft. Roedd Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw arfaethedig. Derbyniodd y Comisiwn un gynrychiolaeth yn ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft, gan Gyngor Cymuned Spittal. Roedd y Cyngor Cymuned yn pryderu ynglŷn â’r enw arfaethedig ac awgrymodd fod Spittal yn rhan o’r enw. 87. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Rudbaxton a Spittal a’r enw Saesneg Rudbaxton and Spittal i’r ward etholiadol argymelledig fel yr awgrymwyd gan Gyngor Cymuned Spittal. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 88. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhelliad hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

Tudalen 31 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 32 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Camros 89. Mae ward etholiadol bresennol Camros yn cynnwys Cymunedau Camros, a Nolton a’r Garn. Mae ganddi 2,160 o etholwyr (2,222 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 37% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 2,153 o bleidleiswyr cymwys. 90. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn fod Cymuned Camros yn ffurfio ward etholiadol. 91. Derbyniodd y Comisiwn dair cynrychiolaeth mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon gan: Gyngor Sir Penfro, y Grŵp Ceidwadwyr ar Gyngor Sir Penfro a Chyngor Cymuned Breudeth. 92. Roedd Cyngor Sir Penfro yn gwrthwynebu Cynnig Drafft y Comisiwn. Mynegodd y Cyngor bryder ynglŷn â throsglwyddo Cymuned Nolton a’r Garn o’r ward etholiadol bresennol oherwydd y cysylltiadau cymunedol. Dywedodd y Cyngor hefyd y dylid cadw’r enw Camros. Roedd y Grŵp Ceidwadwyr ar Gyngor Sir Penfro yn gwrthwynebu’r Cynnig Drafft hefyd. Cynigiont fod Cymuned Nolton a’r Garn yn ffurfio rhan o ward etholiadol Solfach. Cynigiont hefyd fod Cymunedau Tiers Cross, The Havens a Chastell Gwalchmai yn ffurfio ward etholiadol. Cynigiodd Cyngor Cymuned Breudeth fod pentref cyfan Niwgwl yn cael ei drosglwyddo o ward gymunedol y Garn, sydd yng Nghymuned Nolton a’r Garn ar hyn o bryd, i gymuned Breudeth, gan drosglwyddo’r ardal o ward etholiadol Camros i ward etholiadol Solfach. 93. Mae’r Comisiwn yn argymell bod Cymuned Camros yn ffurfio ward etholiadol sy’n cynnwys 1,495 o etholwyr (1,508 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 5% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 94. Mae’r Comisiwn o’r farn fod yr argymhelliad hwn yn gwella cydraddoldeb etholiadol, a dymunoldeb gosod Cymuned Camros gyfan o fewn ward etholiadol. Oherwydd bod yr argymhelliad ar gyfer yr ardal yn cynnwys un ardal Gymuned bresennol, mae’r Comisiwn o’r farn y bydd y trefniant hwn yn defnyddio’r cysylltiadau cymunedol, cyfathrebu a chymdeithasol presennol yn llwyddiannus i ffurfio ward etholiadol effeithiol. 95. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Camros, a’r enw Saesneg Camrose. Awgrymodd Comisiynydd y Gymraeg yr enw unigol Camros. Nododd Comisiynydd y Gymraeg mai Camros yw’r ffurf Gymraeg safonol a argymhellir gan y Gazetteer of Welsh Place-Names. Derbyniodd y Comisiwn un gynrychiolaeth yn ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft. Awgrymodd Cyngor Sir Penfro y dylid cadw’r enw Camrose. 96. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Camros a’r enw Saesneg Camrose i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg wedi awgrymu’r enw unigol Camros. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 97. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhelliad hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

Tudalen 33 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 34 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Camros a The Havens 98. Mae ward etholiadol bresennol Camros yn cynnwys Cymunedau Camros, a Nolton a’r Garn. Mae ganddi 2,160 o etholwyr (2,222 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 37% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 2,153 o bleidleiswyr cymwys. 99. Mae ward etholiadol bresennol The Havens yn cynnwys Cymunedau The Havens a Chastell Gwalchmai. Mae ganddi 1,195 o etholwyr (1,178 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 24% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,203 o bleidleiswyr cymwys. 100. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gyfuno Cymunedau Nolton a’r Garn, a The Havens i ffurfio ward etholiadol. 101. Derbyniodd y Comisiwn dair cynrychiolaeth mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon gan: Gyngor Sir Penfro, y Grŵp Ceidwadwyr ar Gyngor Sir Penfro a Chyngor Cymuned Breudeth. 102. Roedd Cyngor Sir Penfro yn gwrthwynebu Cynnig Drafft y Comisiwn. Mynegont bryder ynglŷn â throsglwyddo Cymuned Nolton a’r Garn o’r ward etholiadol bresennol oherwydd y cysylltiadau cymunedol. Roedd y Grŵp Ceidwadwyr ar Gyngor Sir Penfro yn gwrthwynebu’r Cynnig Drafft hefyd, a chynigiont fod Cymuned Nolton a’r Garn yn ffurfio rhan o ward etholiadol Solfach. Cynigiont hefyd fod Cymunedau Tiers Cross, The Havens a Chastell Gwalchmai yn ffurfio ward etholiadol. Cynigiodd Cyngor Cymuned Breudeth fod pentref cyfan Niwgwl yn cael ei drosglwyddo o ward gymunedol y Garn, sydd yng Nghymuned Nolton a’r Garn ar hyn o bryd, i gymuned Breudeth, gan drosglwyddo’r ardal o ward etholiadol Camros i ward etholiadol Solfach. 103. Mae’r Comisiwn yn argymell cyfuno Cymunedau Nolton a’r Garn, a The Havens i ffurfio ward etholiadol sy’n cynnwys 1,564 o etholwyr (1,612 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 1% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 104. Mae’r Comisiwn o’r farn bod cyfiawnhad i’r cynnig hwn oherwydd y gwelliannau canlyniadol i gydraddoldeb etholiadol. Mae’r Comisiwn o’r farn y bydd cyfuno’r ddwy gymuned, sy’n ffurfio prif ardaloedd traeth Bae Sain Ffrêd, yn ffurfio ward etholiadol effeithiol. Gwerthusodd y Comisiwn y trefniadau amgen a gynigiwyd yn y cynrychiolaethau a ddaeth i law, ond roedd o’r farn fod y Cynigion Drafft yn darparu’r deilliant gorau ar gyfer The Havens a’r ardal ehangach. 105. Ystyriodd y Comisiwn y cynnig a wnaed gan Gyngor Cymuned Breudeth i gynnwys pentref cyfan Niwgwl yng Nghymuned Breudeth. Byddai newid o’r fath i gymunedau yn golygu bod angen gwneud newidiadau i ffiniau cymunedol ac, o bosibl, byddai’n effeithio ar braeseptau’r trigolion yr effeithir arnynt. Mae’r Comisiwn o’r farn, gan nad oes ymgynghoriad cyhoeddus ar ei Argymhellion Terfynol, ei bod yn amhriodol cynnig y cyfryw newidiadau. Teimlai’r Comisiwn mai fel rhan o arolwg cymunedol yr eir i’r afael orau â graddfa’r newidiadau, dan arweiniad Cyngor Sir Penfro. 106. Cynigiodd y Comisiwn yr enw The Havens yn y Cynigion Drafft. Awgrymodd Comisiynydd y Gymraeg yr enw Cymraeg Yr Aberoedd. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau yn ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft.

Tudalen 35 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

107. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw The Havens i’r ward etholiadol argymelledig. Awgrymodd Comisiynydd y Gymraeg yr enw Cymraeg Yr Aberoedd. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 108. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhelliad hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

Tudalen 36 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Tudalen 37 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Johnston, Llanisan yn Rhos a The Havens 109. Mae ward etholiadol bresennol Johnston yn cynnwys Cymunedau Johnston a Tiers Cross. Mae ganddi 1,998 o etholwyr (2,200 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 27% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 2,102 o bleidleiswyr cymwys. 110. Mae ward etholiadol bresennol Llanisan yn Rhos yn cynnwys Cymunedau Dale, Herbrandston, Marloes a Sain Ffrêd, a Llanisan yn Rhos. Mae ganddi 1,117 o etholwyr (1,140 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 29% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,859 o bleidleiswyr cymwys. 111. Mae ward etholiadol bresennol The Havens yn cynnwys Cymunedau The Havens a Chastell Gwalchmai. Mae ganddi 1,195 o etholwyr (1,178 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 24% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,203 o bleidleiswyr cymwys. 112. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gyfuno Cymunedau Dale, Herbrandston, Marloes a Sain Ffrêd, Llanisan yn Rhos, Tiers Cross a Chastell Gwalchmai i ffurfio ward etholiadol. 113. Derbyniodd y Comisiwn ddwy gynrychiolaeth mewn ymateb i’r Cynigion Drafft mewn perthynas â’r ardal hon gan Gyngor Sir Penfro a’r Grŵp Ceidwadwyr ar Gyngor Sir Penfro. Roedd y Cyngor yn deall Cynnig Drafft y Comisiwn, fodd bynnag, mynegodd bryder y byddai ardal Dreenhill yng Nghymuned Tiers Cross dan anfantais ddaearyddol pe bai’n cael ei chynnwys yn ward etholiadol Llanisan yn Rhos. Roedd y Grŵp Ceidwadwyr ar Gyngor Sir Penfro yn gwrthwynebu’r Cynigion Drafft. Cynigiodd y Grŵp fod The Havens a Chastell Gwalchmai a Tiers Cross yn ffurfio ward etholiadol, ac y dylid cadw’r trefniadau presennol ar gyfer Llanisan yn Rhos. 114. Mae’r Comisiwn yn argymell cyfuno Cymunedau Dale, Herbrandston, Marloes a Sain Ffrêd, Llanisan yn Rhos, Tiers Cross a Chastell Gwalchmai i ffurfio ward etholiadol sy’n cynnwys 1,857 o etholwyr (1,898 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 18% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 115. Noda’r Comisiwn bod yr argymhelliad ar gyfer Llanisan yn Rhos yn creu ward etholiadol fawr, sy’n ymestyn ar draws ardal sylweddol o dir. Fodd bynnag, o gymharu â rhai wardiau etholiadol gwledig yn y sir, mae’r argymhelliad ar gyfer Llanisan yn Rhos yn ymestyn dros ardal lai o dir na wardiau etholiadol presennol Crymych, Dinas, Hundleton, Maenclochog a Martletwy. Gwerthusodd y Comisiwn y trefniadau amgen a gynigiwyd yn y cynrychiolaethau a ddaeth i law, ond roedd o’r farn fod y Cynigion Drafft yn darparu’r deilliant gorau ar gyfer Llanisan yn Rhos a’r ardal ehangach. 116. Mae’r Comisiwn yn fodlon bod yr argymhellion ar gyfer yr ardal wedi’u ffurfio o gyfuniadau priodol o gymunedau, sy’n rhannu buddiannau cyffredin a chymeriad gwledig, ac sydd wedi’u cysylltu’n dda gan nifer o ffyrdd. Mae’r Comisiwn o’r farn bod cyfiawnhad priodol i’r argymhelliad, er mwyn creu wardiau sy’n cynnwys cymunedau cyfan a gwella’r cydraddoldeb etholiadol yn y ward hon a’r ardal ehangach.

Tudalen 38 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

117. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Llanisan yn Rhos a’r enw Saesneg St Ishmael’s. Awgrymodd Comisiynydd y Gymraeg yr enw Cymraeg Llanisan-yn-Rhos a’r enw Saesneg St Ishmaels. Mae Comisiynydd y Gymraeg wedi nodi ffurf gyplysedig yr enw yn y Gymraeg ac yn argymell hyn yn seiliedig ar dystiolaeth hanesyddol. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaeth yn ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft. 118. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Llanisan yn Rhos a’r enw Saesneg St Ishmael’s i’r ward etholiadol argymelledig. Awgrymodd Comisiynydd y Gymraeg yr enw Cymraeg Llanisan-yn-Rhos a’r enw Saesneg St Ishmaels. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 119. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhelliad hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

Tudalen 39 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 40 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Johnston 120. Mae ward etholiadol bresennol Johnston yn cynnwys Cymunedau Johnston a Tiers Cross. Mae ganddi 1,998 o etholwyr (2,200 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 27% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 2,102 o bleidleiswyr cymwys. 121. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn bod Cymuned Johnston yn ffurfio ward etholiadol. 122. Derbyniodd y Comisiwn un gynrychiolaeth mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon gan Gyngor Sir Penfro. Roedd y Cyngor yn deall Cynnig Drafft y Comisiwn, fodd bynnag, mynegodd bryder y byddai ardal Dreenhill yng Nghymuned Tiers Cross dan anfantais ddaearyddol pe bai’n cael ei chynnwys yn ward etholiadol Llanisan yn Rhos. 123. Mae’r Comisiwn yn argymell bod Cymuned Johnston yn ffurfio ward etholiadol sy’n cynnwys 1,554 o etholwyr (1,722 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 1% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig 124. Mae’r Comisiwn o’r farn bod yr argymhelliad hwn yn gwella cydraddoldeb etholiadol, a dymunoldeb gosod Cymuned Johnston gyfan o fewn ward etholiadol. Oherwydd bod yr argymhelliad ar gyfer yr ardal yn cynnwys un ardal Gymuned bresennol, mae’r Comisiwn o’r farn y bydd y trefniant hwn yn defnyddio’r cysylltiadau cymunedol, cyfathrebu a chymdeithasol presennol yn llwyddiannus i ffurfio ward etholiadol effeithiol. 125. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Johnston yn y Cynigion Drafft. Roedd Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw arfaethedig. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaeth yn ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft. 126. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Johnston i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 127. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhelliad hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

Tudalen 41 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 42 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Aberdaugleddau: Hakin ac Aberdaugleddau: Hubberston 128. Mae ward etholiadol bresennol Aberdaugleddau: Hakin yn cynnwys ward Hakin yn Nhref Aberdaugleddau. Mae ganddi 1,771 o etholwyr (1,699 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 13% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,826 o bleidleiswyr cymwys. 129. Mae ward etholiadol bresennol Aberdaugleddau: Hubberston yn cynnwys ward Hubberston yn Nhref Aberdaugleddau. Mae ganddi 1,979 o etholwyr (1,929 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 26% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 2,127 o bleidleiswyr cymwys. 130. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gymhwyso’r ffiniau fel y’u cynigiwyd gan Gyngor Sir Penfro i drosglwyddo ardal fach (â 36 o etholwyr), i’r gogledd o Waterloo Road, o ward Hakin, i ward Hubberston, a throsglwyddo ardal Glebelands (â 205 o etholwyr) o ward Hubberston, i ward Hakin, ac wedi’u diwygio gan y Comisiwn i sicrhau mai dim ond tai gyda’r cyfeiriad Glebelands oedd yn rhan o’r trosglwyddo. Cytunodd Cyngor Sir Penfro gydag asesiad y Comisiwn a chadarnhaodd y byddai hyn yn newid eu cynnig gwreiddiol gan dri etholwr, i ffurfio ward etholiadol newydd Aberdaugleddau: Hubberston. O ganlyniad cynigiodd y Comisiwn gymhwyso’r ffiniau newydd fel y’u cynigiwyd gan Gyngor Sir Penfro a’u diwygio gan y Comisiwn, i ffurfio ward etholiadol newydd Aberdaugleddau: Hakin. 131. Derbyniodd y Comisiwn ddwy gynrychiolaeth mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon, gan Gyngor Sir Penfro a Chyngor Tref Aberdaugleddau. Roedd Cyngor Sir Penfro yn gwrthwynebu’r newid arfaethedig i’r ffin a oedd yn trosglwyddo 36 o etholwyr o ward etholiadol Aberdaugleddau: Hakin i ward etholiadol Aberdaugleddau: Hubberston, gan awgrymu y dylai ardal de St Lawrence Hill gael ei chynnwys yn ward etholiadol Aberdaugleddau: Hakin. Cynigiodd Cyngor Sir Penfro nifer o newidiadau newydd i’r ffiniau ar gyfer Tref Aberdaugleddau hefyd. Cynigiont: trosglwyddo ardal sy’n gysylltiedig â’r Marina o Aberdaugleddau: Hakin i Aberdaugleddau: Canol (33 o etholwyr); a pharc manwerthu The Havens Head o Aberdaugleddau: Canol i Aberdaugleddau: Hubberston (0 etholwyr). Ystyriodd y Comisiwn y newid arfaethedig i’r ffin rhwng Aberdaugleddau: Canol ac Aberdaugleddau: Hubberston, fodd bynnag, gan nad oedd yr ardal hon yn cynnwys unrhyw etholwyr, nid yw o fewn cwmpas yr arolwg ac ni all y Comisiwn wneud unrhyw gynigion sy’n cynnwys y cyfryw newidiadau. Byddai angen i’r cynnig hwn gael ei gynnal mewn arolwg cymunedol o dan Adran 31 y Ddeddf, dan arweiniad y Cyngor. 132. Roedd Cyngor Tref Aberdaugleddau hefyd yn gwrthwynebu’r newidiadau arfaethedig i’r ffin rhwng Aberdaugleddau: Hakin ac Aberdaugleddau: Hubberston, a dywedodd Cyngor y Dref y byddai’r newid yn drysu’r etholwyr. 133. Mae’r Comisiwn yn argymell cymhwyso’r ffiniau a ddisgrifiwyd ym mharagraff 130, gan ddileu’r newid Hakin i Hubberston (36 o etholwyr) a chynnwys y newid Hakin i Canol (33 o etholwyr) fel y disgrifiwyd ym mharagraff 131 i ffurfio ward etholiadol newydd Aberdaugleddau: Hakin gyda 1,940 o etholwyr (1,835 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 23% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Dangosir y newidiadau hyn ar dudalen 44. 134. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Aberdaugleddau: Hakin, a’r enw Saesneg Milford: Hakin. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enwau arfaethedig. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau yn ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft.

Tudalen 43 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

135. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Aberdaugleddau: Hakin, a’r enw Saesneg Milford: Hakin i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 136. Mae’r Comisiwn yn argymell, o ganlyniad, cymhwyso’r ffiniau newydd fel y’u disgrifir ym mharagraff 130, minws y newid Hakin i Hubberston (36 o etholwyr) i ffurfio ward etholiadol newydd Aberdaugleddau: Hubberston gyda 1,777 o etholwyr (1,751 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 13% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Dangosir y newidiadau hyn ar dudalen 46. 137. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Aberdaugleddau: Hubberston a’r enw Saesneg Milford: Hubberston. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enwau arfaethedig. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau yn ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft. 138. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Aberdaugleddau: Hubberston a’r enw Saesneg Milford: Hubberston i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 139. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r wardiau etholiadol argymelledig yn mynd i’r afael â’r cynrychiolaethau a dderbyniwyd. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r newidiadau argymelledig i ffiniau yn creu wardiau cydlynus o fewn y dref. Mae’r Comisiwn yn fodlon bod yr argymhellion yn cael eu cefnogi gan ddymunoldeb cadw wardiau un aelod yn y dref, gyda’r lefelau priodol o amrywiant etholiadol, ac sy’n defnyddio’r newidiadau i ffiniau a argymhellwyd gan Gyngor Sir Penfro. 140. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhellion hyn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus. 141. Hefyd, mae’r Comisiwn wedi argymell newidiadau i drefniadau etholiadol Cyngor Tref Aberdaugleddau, y gellir eu gweld ym Mhennod 7.

Tudalen 44 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Tudalen 45 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 46 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Aberdaugleddau: Canol 142. Mae ward etholiadol bresennol Aberdaugleddau: Canol yn cynnwys ward Canol Tref Aberdaugleddau. Mae ganddi 1,535 o etholwyr (1,527 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 2% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,635 o bleidleiswyr cymwys. 143. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gadw’r trefniadau presennol yn ward etholiadol Aberdaugleddau: Canol. 144. Derbyniodd y Comisiwn un gynrychiolaeth mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon gan Gyngor Sir Penfro. Cynigiodd Cyngor Sir Penfro nifer o newidiadau newydd i ffiniau ar gyfer Tref Aberdaugleddau; cynigiont drosglwyddo ardal sy’n gysylltiedig â’r Marina o Aberdaugleddau: Hakin i Aberdaugleddau: Canol (33 o etholwyr), a’r ardal i’r gorllewin o’r A4076 o Aberdaugleddau: Gorllewin i Aberdaugleddau: Canol (386 o etholwyr), a pharc manwerthu The Havens Head o Aberdaugleddau: Canol i Aberdaugleddau: Hubberston (0 etholwyr). 145. Mae’r Comisiwn yn argymell cymhwyso’r newid i’r ffin sy’n trosglwyddo’r ardal yn gysylltiedig â’r Marina o Aberdaugleddau: Hakin i Aberdaugleddau: Canol fel y disgrifir ym mharagraff 144, ac a ddangosir ar dudalen 46, i ffurfio ward etholiadol newydd Aberdaugleddau: Canol gyda 1,568 o etholwyr (1,560 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sy’n gyfartal â’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 146. Ystyriodd y Comisiwn y newid arfaethedig i’r ffin rhwng Aberdaugleddau: Gorllewin ac Aberdaugleddau: Canol, fodd bynnag, roedd y Comisiwn o’r farn y byddai’r newid yn arwain at lefelau amrywiant amhriodol yn y ward etholiadol arfaethedig. Hefyd, ystyriodd y Comisiwn y newid i’r ffin rhwng Aberdaugleddau: Canol ac Aberdaugleddau: Hubberston, fodd bynnag, gan nad oedd yr ardal hon yn cynnwys unrhyw etholwyr, nid yw o fewn cwmpas yr arolwg ac ni all y Comisiwn wneud unrhyw gynigion sy’n cynnwys y cyfryw newidiadau. Byddai angen i’r cynnig hwn gael ei gynnal mewn arolwg cymunedol o dan Adran 31 y Ddeddf, dan arweiniad y Cyngor. 147. Mae’r Comisiwn o’r farn fod y ward etholiadol argymelledig yn mynd i’r afael â’r gynrychiolaeth a dderbyniwyd. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r newidiadau argymelledig i ffiniau yn creu wardiau cydlynus o fewn y Dref. Mae’r Comisiwn yn fodlon bod yr argymhellion yn cael eu cefnogi gan ddymunoldeb cadw wardiau un aelod yn y dref, gyda’r lefelau priodol o amrywiant etholiadol, ac sy’n defnyddio’r newidiadau i ffiniau a argymhellwyd gan Gyngor Sir Penfro. 148. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Aberdaugleddau: Canol a’r enw Saesneg Milford: Central i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 149. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhelliad hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus. 150. Mae’r Comisiwn hefyd wedi argymell newidiadau i’r trefniadau etholiadol ar gyfer Cyngor Tref Aberdaugleddau, y gellir eu gweld ym Mhennod 7.

Tudalen 47 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 48 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Aberdaugleddau: Dwyrain ac Aberdaugleddau: Gogledd 151. Mae ward etholiadol bresennol Aberdaugleddau: Dwyrain yn cynnwys o ward Dwyrain Tref Aberdaugleddau. Mae ganddi 1,582 o etholwyr (1,538 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 1% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,684 o bleidleiswyr cymwys. 152. Mae ward etholiadol bresennol Aberdaugleddau: Gogledd yn cynnwys ward Gogledd Tref Aberdaugleddau. Mae ganddi 2,027 o etholwyr (2,162 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 29% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 2,171 o bleidleiswyr cymwys 153. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gymhwyso’r ffiniau a awgrymwyd gan Gyngor Sir Penfro, gan drosglwyddo’r ardal sydd â’i chanolbwynt yn Vaynor Road (sy’n cynnwys 365 o etholwyr) o ward Gogledd i ward Dwyrain Tref Aberdaugleddau i ffurfio ward etholiadol newydd Aberdaugleddau: Dwyrain. O ganlyniad, cynigiodd y Comisiwn gymhwyso’r ffiniau newydd a awgrymwyd gan Gyngor Sir Penfro i ffurfio ward etholiadol newydd Aberdaugleddau: Gogledd. 154. Derbyniodd y Comisiwn un gynrychiolaeth mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon gan Gyngor Sir Penfro. Cynigiodd Cyngor Sir Penfro newidiadau newydd i ffiniau ar gyfer Tref Aberdaugleddau; ardal breswyl i’r gogledd o Marble Hall Road o Aberdaugleddau: Gorllewin i Aberdaugleddau: Gogledd (253 o etholwyr). 155. Mae’r Comisiwn yn argymell cymhwyso’r ffiniau fel yr awgrymwyd gan Gyngor Sir Penfro yn ei gynrychiolaeth gychwynnol, fel y dangosir ar dudalen 50, i ffurfio ward etholiadol newydd Aberdaugleddau: Dwyrain â 1,947 o etholwyr (1,849 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 24% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 156. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Aberdaugleddau: Dwyrain, a’r enw Saesneg Milford: East. Awgrymodd Comisiynydd y Gymraeg yr enw Cymraeg Dwyrain Aberdaugleddau. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn nodi, wrth ddefnyddio pwyntiau’r cwmpawd mewn enwau lleoedd Cymraeg, y byddai cyfeirnod y cwmpawd yn dod cyn enw’r lle. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau’n ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft. 157. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Aberdaugleddau: Dwyrain a’r enw Saesneg Milford: East i’r ward etholiadol argymelledig. Awgrymodd Comisiynydd y Gymraeg yr enw Cymraeg Dwyrain Aberdaugleddau. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 158. Mae’r Comisiwn yn argymell, o ganlyniad, cymhwyso’r ffiniau newydd fel y disgrifir ym mharagraff 153, ac a ddangosir ar dudalen 51, i ffurfio ward etholiadol newydd Aberdaugleddau: Gogledd sy’n cynnwys 1,662 o etholwyr (1,860 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 6% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 159. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Aberdaugleddau: Gogledd, a’r enw Saesneg Milford: North. Awgrymodd Comisiynydd y Gymraeg yr enw Cymraeg Gogledd Aberdaugleddau. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau’n ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft.

Tudalen 49 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

160. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Aberdaugleddau: Gogledd, a’r enw Saesneg Milford: North i’r ward etholiadol argymelledig. Awgrymodd Comisiynydd y Gymraeg yr enw Cymraeg Gogledd Aberdaugleddau. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn nodi, wrth ddefnyddio pwyntiau’r cwmpawd mewn enwau lleoedd Cymraeg, y byddai cyfeirnod y cwmpawd yn dod cyn enw’r lle. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 161. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r wardiau etholiadol argymelledig yn mynd i’r afael â’r cynrychiolaethau a dderbyniwyd. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r newidiadau argymelledig i ffiniau yn creu wardiau cydlynus o fewn y Dref. Mae’r Comisiwn yn fodlon bod yr argymhellion yn cael eu cefnogi gan ddymunoldeb cadw wardiau un aelod yn y dref, gyda’r lefelau priodol o amrywiant etholiadol, ac sy’n defnyddio’r newidiadau i ffiniau a argymhellwyd yn wreiddiol gan Gyngor Sir Penfro. 162. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhellion hyn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus. 163. Mae’r Comisiwn hefyd wedi argymell newidiadau i’r trefniadau etholiadol ar gyfer Cyngor Tref Aberdaugleddau, y gellir eu gweld ym Mhennod 7.

Tudalen 50 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Tudalen 51 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 52 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Doc Penfro: Pennar 164. Mae ward etholiadol bresennol Doc Penfro: Pennar yn cynnwys ward Pennar yn Nhref Doc Penfro. Mae ganddi 2,479 o etholwyr (2,464 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 58% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 2,556 o bleidleiswyr cymwys. 165. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gymhwyso’r ffiniau fel y’u cynigiwyd gan Gyngor Sir Penfro i greu dwy ward etholiadol newydd o ward bresennol Pennar. Cynigiodd y Cyngor greu ward Ddwyreiniol (yn cynnwys 1,314 o etholwyr) a ward orllewinol (yn cynnwys 1,165 o etholwyr), o ward bresennol Pennar yn Nhref Doc Penfro, ac a ddiwygiwyd gan y Comisiwn i sicrhau nad oedd etholwyr a oedd yn byw i’r dwyrain o Bentlass Terrace yn cael eu gwahanu oddi wrth y ward etholiadol orllewinol arfaethedig i ffurfio ward etholiadol newydd Gorllewin Pennar. Roedd Cyngor Sir Penfro yn cytuno gydag asesiad y Comisiwn, a chadarnhaol y byddai hyn yn cynyddu eu cynnig gwreiddiol ar gyfer y ward etholiadol orllewinol gan 98 o etholwyr, ac yn lleihau’r cynnig ar gyfer y ward etholiadol ddwyreiniol gan 98 o etholwyr. O ganlyniad, cynigiodd y Comisiwn gymhwyso’r ffiniau newydd fel y’u cynigiwyd gan Gyngor Sir Penfro a’u diwygio gan y Comisiwn i ffurfio ward etholiadol newydd Dwyrain Pennar. 166. Derbyniodd y Comisiwn un gynrychiolaeth mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon, gan Gyngor Sir Penfro. Roedd Cyngor Sir Penfro o’r farn fod y newid yn un teg, ac awgrymodd y dylai’r ward ddwyreiniol gael eu henwi yn Doc Penfro: Bufferland / Pembroke Dock: Bufferland. 167. Mae’r Comisiwn yn argymell cymhwyso’r ffiniau fel y’u cynigiwyd gan Gyngor Sir Penfro ac a ddiwygiwyd gan y Comisiwn (fel y dangosir ar dudalen 55) i ffurfio ward etholiadol newydd Gorllewin Pennar, sy’n cynnwys 1,263 o etholwyr (1,291o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 20% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 168. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Doc Penfro: Gorllewin Pennar, a’r enw Saesneg Pembroke Dock: Pennar West. Roedd Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw arfaethedig. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau yn ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft. 169. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Doc Penfro: Pennar a’r enw Saesneg Pembroke Dock: Pennar i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 170. Mae’r Comisiwn yn argymell, o ganlyniad, cymhwyso’r ffiniau newydd fel y’u cynigiwyd gan Gyngor Sir Penfro a’u diwygio gan y Comisiwn (fel y dangosir ar dudalen 56), i ffurfio ward etholiadol newydd Dwyrain Pennar sy’n cynnwys 1,216 o etholwyr (1,128 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 23% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 171. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Doc Penfro: Dwyrain Pennar, a’r enw Saesneg Pembroke Dock: Pennar East. Roedd Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw arfaethedig. Derbyniodd y Comisiwn un gynrychiolaeth yn ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft, gan Gyngor Sir Penfro. Awgrymodd y Cyngor y dylid galw’r ward etholiadol hon yn Doc Penfro: Bufferland / Pembroke Dock: Bufferland.

Tudalen 53 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

172. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Doc Penfro: Bufferland a’r enw Saesneg Pembroke Dock: Bufferland i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 173. Mae’r Comisiwn o’r farn fod y wardiau etholiadol argymelledig yn mynd i’r afael â’r cynrychiolaethau a ddaeth i law, ac y byddai’r newidiadau argymelledig i ffiniau yn creu wardiau cydlynus yn y Dref. 174. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhellion hyn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus. 175. Mae’r Comisiwn hefyd wedi argymell newidiadau i’r trefniadau etholiadol ar gyfer Cyngor Tref Doc Penfro, y gellir eu gweld ym Mhennod 7.

Tudalen 54 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Tudalen 55 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 56 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Doc Penfro: Canol a Llanion 176. Mae ward etholiadol bresennol Doc Penfro: Canol yn cynnwys ward Canol Tref Doc Penfro. Mae ganddi 1,075 o etholwyr (1,041 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 32% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,394 o bleidleiswyr cymwys. 177. Mae ward etholiadol bresennol Doc Penfro: Llanion yn cynnwys ward Llanion yn Nhref Doc Penfro. Mae ganddi 1,955 o etholwyr (2,062 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 24% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 2,109 o bleidleiswyr cymwys. 178. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gymhwyso’r ffiniau fel y’u cynigiwyd gan Gyngor Sir Penfro i drosglwyddo ardal Llanion (sy’n cynnwys 458 o etholwyr), o ward Llanion, i’r ward Canol, a newid enw ward Llanion i Bush. Diwygiwyd hyn gan y Comisiwn i gynnwys yr holl eiddo preswyl ar hyd Pembroke Ferry (Road) i’r dwyrain o Bont Cleddau wrth drosglwyddo i’r ward Canol. Cytunodd Cyngor Sir Penfro gydag asesiad y Comisiwn a chadarnhaodd y byddai hyn yn cynyddu ei gynnig gwreiddiol gan 26 o etholwyr, ac felly’n arwain at drosglwyddo 484 o etholwyr o ward Llanion, i’r ward Canol i ffurfio ward etholiadol newydd Canol. O ganlyniad, cynigiodd y Comisiwn gymhwyso’r ffiniau newydd i ffurfio ward etholiadol newydd. 179. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon. 180. Mae’r Comisiwn yn argymell cymhwyso’r ffiniau fel y’u cynigiwyd gan Gyngor Sir Penfro a’u diwygio gan y Comisiwn (fel y dangosir ar dudalen 58) i ffurfio ward etholiadol Canol newydd sy’n cynnwys 1,559 o etholwyr (1,731 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 1% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 181. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Doc Penfro: Canol, a’r enw Saesneg Pembroke Dock: Central. Mae Comisiynydd y Gymraeg wedi awgrymu’r enw Cymraeg Canol Doc Penfro. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn nodi, wrth ddefnyddio pwyntiau’r cwmpawd mewn enwau lleoedd Cymraeg, y byddai cyfeirnod y cwmpawd yn dod cyn enw’r lle. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau’n ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft. 182. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Doc Penfro: Canol, a’r enw Saesneg Pembroke Dock: Central i’r ward etholiadol argymelledig. Awgrymodd Comisiynydd y Gymraeg yr enw Cymraeg Canol Doc Penfro. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 183. Mae’r Comisiwn yn argymell, o ganlyniad, cymhwyso’r ffiniau newydd fel y’u cynigiwyd gan Gyngor Sir Penfro a’u diwygio gan y Comisiwn (fel y dangosir ar dudalen 59) i ffurfio ward etholiadol newydd sy’n cynnwys 1,471 o etholwyr (1,417 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 7% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 184. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Doc Penfro: Bush, a’r enw Saesneg Pembroke Dock: Bush. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw arfaethedig. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau’n ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft.

Tudalen 57 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

185. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Doc Penfro: Bush, a’r enw Saesneg Pembroke Dock: Bush i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 186. Mae’r Comisiwn o’r farn fod y wardiau etholiadol argymelledig yn mynd i’r afael â’r cynrychiolaethau a ddaeth i law, ac y byddai’r newidiadau yn creu wardiau cydlynus yn y Dref. 187. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhellion hyn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus. 188. Mae’r Comisiwn hefyd wedi argymell newidiadau i’r trefniadau etholiadol ar gyfer Cyngor Tref Doc Penfro, y gellir eu gweld ym Mhennod 7.

Tudalen 58 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Tudalen 59 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 60 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Penfro: Cil-maen, Penfro: De St Mary a Phenfro: St Michael 189. Mae ward etholiadol bresennol Penfro: Cil-maen yn cynnwys ward Cil-maen yn Nhref Penfro. Mae ganddi 1,038 o etholwyr (1,198 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 34% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,183 o bleidleiswyr cymwys. 190. Mae ward etholiadol bresennol Penfro: De St Mary yn cynnwys ward De St Mary yn Nhref Penfro. Mae ganddi 1,060 o etholwyr (1,035 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 33% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,155 o bleidleiswyr cymwys. 191. Mae ward etholiadol bresennol Penfro: St Michael yn cynnwys ward St Michael yn Nhref Penfro. Mae ganddi 2,071 o etholwyr (1,987 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 32% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 2,038 o bleidleiswyr cymwys. 192. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gymhwyso’r ffiniau fel yr awgrymwyd gan Gyngor Sir Penfro i drosglwyddo’r ardal i’r de a’r de-ddwyrain o Ysgol Golden Grove (sy’n cynnwys 531 o etholwyr), o ward St Michael i ward De St Mary, a chynigiodd ei chyfuno â ward Cil-maen i ffurfio ward etholiadol. O ganlyniad, cynigiodd y Comisiwn gymhwyso’r ffiniau newydd a awgrymwyd gan Gyngor Sir Penfro i ffurfio ward etholiadol newydd St Michael. 193. Derbyniodd y Comisiwn ddwy gynrychiolaeth mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon, gan Gyngor Sir Penfro a’r Grŵp Ceidwadwyr ar Gyngor Sir Penfro. Roedd y Cyngor Sir yn cefnogi Cynnig Drafft y Comisiwn. Roedd y Grŵp Ceidwadwyr ar Gyngor Sir Penfro yn gwrthwynebu’r cynnig, gan argymell y dylai wadiau Penfro: Cil-maen a Phenfro: De St Mary aros fel wardiau etholiadol un aelod. 194. Ystyriwyd y cynrychiolaethau gan y Comisiwn, fodd bynnag, nid yw lefel yr orgynrychiolaeth yn wardiau etholiadol presennol Penfro: Cil-maen a Phenfro: De St Mary, a lefel y dangynrychiolaeth yn ward etholiadol bresennol Penfro: St Michael yn briodol. 195. Mae’r Comisiwn yn argymell cymhwyso’r ffiniau fel yr awgrymwyd gan Gyngor Sir Penfro ar gyfer ward De St Mary (fel y dangosir ar dudalen 62), ac yn cynnig ei chyfuno â ward Cil- maen i ffurfio ward etholiadol sy’n cynnwys 2,629 o etholwyr (2,777 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan ddau gynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 16% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 196. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Penfro: Cil-maen a De St Mary, a’r enw Saesneg Pembroke: Monkton and St Mary South. Awgrymodd Comisiynydd y Gymraeg yr enw Cymraeg Penfro: Monkton a De St Mary. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau’n ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft. 197. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Penfro: Cil-maen a De St Mary, a’r enw Saesneg Pembroke: Monkton and St Mary South i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg wedi awgrymu’r enw Cymraeg Penfro: Monkton a De St Mary. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 198. Mae’r Comisiwn yn argymell, o ganlyniad, cymhwyso’r ffiniau newydd a awgrymwyd gan Gyngor Sir Penfro, ac a ddangosir ar dudalen 63, i ffurfio ward etholiadol newydd St Michael sy’n cynnwys 1,540 o etholwyr (1,443 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei

Tudalen 61 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 2% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 199. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Penfro: St Michael, a’r enw Saesneg Pembroke: St Michael. Roedd Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw arfaethedig. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau’n ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft. 200. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Penfro: St Michael, a’r enw Saesneg Pembroke: St Michael i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 201. Mae’r Comisiwn o’r farn fod yr argymhellion yn mynd i’r afael â’r lefelau amhriodol o amrywiant etholiadol ym Mhenfro, ar yr un pryd â defnyddio’r newidiadau i ffiniau a gynigiwyd gan Gyngor Sir Penfro a chadw cynifer o wardiau un aelod â phosibl. 202. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhellion hyn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus. 203. Mae’r Comisiwn hefyd wedi argymell newidiadau i’r trefniadau etholiadol ar gyfer Cyngor Tref Penfro, y gellir eu gweld ym Mhennod 7.

Tudalen 62 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Tudalen 63 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 64 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Maenorbŷr a Phenalun 204. Mae ward etholiadol bresennol Maenorbŷr yn cynnwys Cymuned Maenorbŷr ac ardal orllewinol Cymuned St Florence. Mae ganddi 1,679 o etholwyr (1,712 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 7% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,657 o bleidleiswyr cymwys. 205. Mae ward etholiadol bresennol Penalun yn cynnwys Cymunedau Penalun a Llanfair Dinbych- y-pysgod, ac ardal ddwyreiniol Cymuned St Florence. Mae ganddi 1,308 o etholwyr (1,338 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 17% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,422 o bleidleiswyr cymwys. 206. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gyfuno Cymunedau Maenorbŷr a Phenalun i ffurfio ward etholiadol. 207. Derbyniodd y Comisiwn bump o gynrychiolaethau mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon, gan Gyngor Sir Penfro a phedwar o drigolion Penalun. Ymatebodd Cyngor Sir Penfro i ddatgan bod y cynnig yn foddhaol. Roedd dau o’r trigolion yn gwrthwynebu cynnig y Comisiwn i gyfuno Cymunedau Maenorbŷr a Phenalun, ac roedd dau o’r trigolion yn gwrthwynebu newid Cyngor Sir Penfro i enwau pentrefi Penalun a Maenorbŷr. 208. Mae’r Comisiwn yn argymell cyfuno Cymunedau Maenorbŷr a Phenalun i ffurfio ward etholiadol sy’n cynnwys 1,790 o etholwyr (1,814 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 14% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 209. Mae’r Comisiwn yn cydnabod bod yr argymhelliad hwn yn cynyddu lefel yr amrywiant etholiadol, o gymharu â’r trefniadau presennol yn yr ardal. Fodd bynnag, mae’r Comisiwn yn credu y gellir cyfiawnhau’r argymhelliad er mwyn creu wardiau sy’n cynnwys ardaloedd cymunedol cyfan, a’i fod yn cael ei gefnogi gan nodweddion daearyddol cymharol a chysylltiadau cyfathrebu cryf ar hyd yr A4139. 210. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Manorbŷr a Phenalun, a’r enw Saesneg Manorbier and Penally. Roedd Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enwau arfaethedig. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau yn ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft. 211. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Manorbŷr a Phenalun, a’r enw Saesneg Manorbier and Penally i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 212. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhelliad hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

Tudalen 65 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 66 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Maenorbŷr a Phenalun 213. Mae ward etholiadol bresennol Maenorbŷr yn cynnwys Cymuned Maenorbŷr ac ardal orllewinol Cymuned St Florence. Mae ganddi 1,679 o etholwyr (1,712 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 7% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,657 o bleidleiswyr cymwys. 214. Mae ward etholiadol bresennol Penalun yn cynnwys Cymunedau Penalun a Llanfair Dinbych- y-pysgod, ac ardal ddwyreiniol Cymuned St Florence. Mae ganddi 1,308 o etholwyr (1,338 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 17% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,422 o bleidleiswyr cymwys. 215. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gyfuno Cymunedau St Florence a Llanfair Dinbych-y-pysgod i ffurfio ward etholiadol. 216. Derbyniodd y Comisiwn bump o gynrychiolaethau mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon, gan Gyngor Sir Penfro a phedwar o drigolion Penalun. Ymatebodd Cyngor Sir Penfro i ddatgan bod y cynnig yn foddhaol. Roedd dau o’r trigolion yn gwrthwynebu cynnig y Comisiwn i gyfuno Cymunedau Maenorbŷr a Phenalun, ac roedd dau o’r trigolion yn gwrthwynebu newid Cyngor Sir Penfro i enwau pentrefi Penalun a Maenorbŷr. 217. Mae’r Comisiwn yn argymell cyfuno Cymunedau St Florence a Llanfair Dinbych-y-pysgod i ffurfio ward etholiadol sy’n cynnwys 1,197 o etholwyr (1,236 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 24% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 218. Mae’r Comisiwn yn cydnabod bod yr argymhelliad hwn yn cynyddu lefelau’r amrywiant etholiadol, o gymharu â’r trefniadau presennol yn yr ardal. Fodd bynnag, mae’r Comisiwn yn credu y gellir cyfiawnhau’r argymhelliad yn briodol er mwyn creu wardiau sy’n cynnwys ardaloedd cymunedol cyfan, a thrwy gyfuno cymunedau sy’n ffurfio rhan o’r un trefniant etholiadol presennol. 219. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg St Florence a Llanfair Dinbych-y-pysgod, a’r enw Saesneg St Florence and St Mary Out Liberty. Roedd Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw arfaethedig. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau yn ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft. 220. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg St Florence a Llanfair Dinbych-y-pysgod, a’r enw Saesneg St Florence and St Mary Out Liberty i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enwau argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 221. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhelliad hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

Tudalen 67 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 68 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Amroth a Saundersfoot 222. Mae ward etholiadol bresennol Amroth yn cynnwys Cymuned Amroth. Mae ganddi 991 o etholwyr (951 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 37% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,045 o bleidleiswyr cymwys. 223. Mae ward etholiadol bresennol Saundersfoot yn cynnwys Cymuned Saundersfoot. Mae ganddi 2,015 o etholwyr (1,941 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 28% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 2,210 o bleidleiswyr cymwys. 224. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gymhwyso ffin a awgrymwyd gan Gyngor Sir Penfro i gyfuno rhan ogleddol Cymuned Saundersfoot â Chymuned Amroth i ffurfio ward etholiadol. O ganlyniad, cynigiodd y Comisiwn gymhwyso ffin newydd a awgrymwyd gan Gyngor Sir Penfro i ffurfio ward etholiadol De Saundersfoot. 225. Derbyniodd y Comisiwn bedair cynrychiolaeth mewn ymateb i’r Cynigion Drafft ynglŷn â’r ardal hon gan Gyngor Sir Penfro, Cyngor Cymuned Amroth, y Cynghorydd Baron (Amroth) a’r Grŵp Ceidwadwyr ar Gyngor Sir Penfro. 226. Awgrymodd Cyngor Sir Penfro y byddai’r cynigion ar gyfer yr ardal yn ddryslyd i’r etholwyr ac nad oeddent yn ymddangos yn ymarferol. Awgrymodd y Cyngor y byddai angen ystyried y cynigion ymhellach. 227. Roedd Cyngor Cymuned Amroth yn gwrthwynebu ward etholiadol arfaethedig Gogledd Saundersfoot ac Amroth gan ddweud y dylai Amroth aros yn endid ar wahân. Cynigiont drefniant amgen i gynyddu nifer yr etholwyr yn ward etholiadol bresennol Amroth. 228. Roedd y Cynghorydd Baron yn gwrthwynebu’r cynigion drafft, gan gefnogi barnau Cyngor Cymuned Amroth. 229. Roedd y Grŵp Ceidwadwyr ar Gyngor Sir Penfro yn gwrthwynebu’r cynnig drafft gan ddweud y byddai’n arwain at ddryswch, a nododd hefyd y poblogaethau dwysach yn Amroth yn sgil twristiaeth dros fisoedd lawer o’r flwyddyn. 230. Ystyriodd y Comisiwn y trefniant amgen arfaethedig gan Gyngor Cymuned Amroth; fodd bynnag, nid yw’n bosibl cymryd ardaloedd o sir arall fel rhan o arolwg etholiadol. 231. Mae’r Comisiwn yn argymell cymhwyso’r ffin fel yr awgrymwyd gan Gyngor Sir Penfro yn ei gynrychiolaeth gychwynnol (fel y dangosir ar dudalen 71) i gyfuno rhan ogleddol Cymuned Saundersfoot â Chymuned Amroth i ffurfio ward etholiadol sy’n cynnwys 1,672 o etholwyr (1,563 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 6% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 232. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Gogledd Saundersfoot gydag Amroth, a’r enw Saesneg Saundersfoot North with Amroth. Roedd Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw arfaethedig. Derbyniodd y Comisiwn gynrychiolaeth gan Gyngor Sir Penfro mewn perthynas â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft. Cynigiodd Cyngor Sir Penfro y dylid ail- enwi’r ward yn Saundersfoot North and Amroth (Gogledd Saundersfoot ac Amroth). 233. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Amroth a Gogledd Saundersfoot, a’r enw Saesneg Amroth and Saundersfoot North i’r ward etholiadol argymelledig. Mae

Tudalen 69 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 234. Mae’r Comisiwn yn argymell, o ganlyniad, cymhwyso’r ffiniau newydd a awgrymwyd gan Gyngor Sir Penfro, fel y dangosir ar dudalen 71, i ffurfio ward etholiadol De Saundersfoot sy’n cynnwys 1,334 o etholwyr (1,329 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 15% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 235. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg De Saundersfoot, a'r enw Saesneg Saundersfoot South. Roedd Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw arfaethedig. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau yn ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft. 236. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg De Saundersfoot, a’r enw Saesneg Saundersfoot South i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 237. Mae’r Comisiwn yn cydnabod y cynrychiolaethau sy’n pwysleisio cynnal cysylltiadau cymunedol a sylwadau sy’n awgrymu na ddylai unrhyw ardal cyngor cymuned gael ei chynrychioli gan fwy nag un cynghorydd sir. Fodd bynnag, mae’r Comisiwn o’r farn fod y wardiau etholiadol argymelledig yn mynd i’r afael â’r lefelau amhriodol o amrywiant etholiadol, ac yn cefnogi dymunoldeb creu trefniadau cydlynol yn yr ardal ehangach. Mae’r Comisiwn yn fodlon bod yr argymhellion ar gyfer y rhanbarth wedi’u ffurfio o gyfuniadau priodol o ardaloedd cymunedol, sy’n rhannu buddiannau a chymeriad cyffredin. 238. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhelliad hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus. 239. Mae’r Comisiwn wedi argymell newidiadau hefyd i’r trefniadau etholiadol ar gyfer Cyngor Cymuned Saundersfoot, y gellir eu gweld ym Mhennod 7.

Tudalen 70 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Tudalen 71 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 72 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Caeriw ac East Williamston 240. Mae ward etholiadol bresennol Caeriw yn cynnwys Cymuned Caeriw. Mae ganddi 1,187 o etholwyr (1,173 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 25% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,171 o bleidleiswyr cymwys. 241. Mae ward etholiadol bresennol East Williamston yn cynnwys Cymunedau Jeffreyston ac East Williamston. Mae ganddi 2,002 o etholwyr (1,975 o etholwyr rhagamcanol) a gynrychiolir gan un cynghorydd, sydd 27% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. Mae gan y ward etholiadol boblogaeth amcangyfrifedig o 1,943 o bleidleiswyr cymwys. 242. Yn ei Gynigion Drafft, cynigiodd y Comisiwn gyfuno Cymunedau Caeriw a Jeffreyston i ffurfio ward etholiadol, ac mae Cymuned East Williamston yn ffurfio ward etholiadol. 243. Derbyniodd y Comisiwn ddwy gynrychiolaeth mewn ymateb i’r Cynigion Drafft yn ymwneud â’r ardal hon, gan Gyngor Sir Penfro a Chyngor Cymuned Caeriw. Awgrymodd y Cyngor Sir fod y cynigion yn yr ardal yn foddhaol. Roedd Cyngor Cymuned Caeriw yn gwrthwynebu’r cynnig, gan ddatgan na ddylai Cymuned Caeriw gael ei chyfuno â Jeffreyston oherwydd ei natur unigryw hynod, ac y dylai Caeriw sefyll ar ei phen ei hun. 244. Mae’r Comisiwn yn argymell cyfuno Cymunedau Caeriw a Jeffreyston i ffurfio ward etholiadol sy’n cynnwys 1,630 o etholwyr (1,629 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 4% yn uwch na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 245. Ystyriodd y Comisiwn y gynrychiolaeth gan Gyngor Cymuned Caeriw, fodd bynnag, mae argymhelliad y Comisiwn yn cyfuno ardaloedd sy’n debyg o ran eu natur, yn osgoi torri cysylltiadau cymunedol ac yn gwella cydraddoldeb etholiadol yn yr ardal yn ddramatig. 246. Cynigiodd y Comisiwn yr enw Cymraeg Caeriw a Jeffreyston, a’r enw Saesneg Carew and Jeffreyston. Roedd Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw arfaethedig. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau yn ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft. 247. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw Cymraeg Caeriw a Jeffreyston, a’r enw Saesneg Carew and Jeffreyston i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enwau argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 248. Mae’r Comisiwn yn argymell hefyd fod Cymuned East Williamston yn ffurfio ward etholiadol sy’n cynnwys 1,559 o etholwyr (1,519 o etholwyr rhagamcanol) a fyddai, pe byddai’n cael ei chynrychioli gan un cynghorydd, yn arwain at lefel gynrychiolaeth sydd 1% yn is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig. 249. Mae’r Comisiwn o’r farn fod y wardiau etholiadol argymelledig yn mynd i’r afael â’r lefelau cynrychiolaeth etholiadol, a dymunoldeb cynnal cysylltiadau cymunedol o fewn Cymuned East Williamston. Mae’r Comisiwn o’r farn, oherwydd bod y cynnig ar gyfer yr ardal yn cynnwys un ardal Gymunedol bresennol, y bydd y trefniant hwn yn defnyddio’r cysylltiadau cymunedol, cyfathrebu a chymdeithasol presennol yn llwyddiannus i ffurfio ward etholiadol effeithiol.

Tudalen 73 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

250. Cynigiodd y Comisiwn yr enw East Williamston ar gyfer y ward etholiadol. Roedd Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw arfaethedig. Ni dderbyniodd y Comisiwn unrhyw gynrychiolaethau yn ymwneud â’r enw mewn ymateb i’r Cynigion Drafft. 251. Mae’r Comisiwn wedi rhoi’r enw East Williamston i’r ward etholiadol argymelledig. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn cytuno gyda’r enw argymelledig. Gellir anfon unrhyw sylwadau ar yr enw argymelledig at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. 252. Mae’r Comisiwn o’r farn y byddai’r argymhellion hyn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

Tudalen 74 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Tudalen 75 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Tudalen 76 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Pennod 6. CRYNODEB O’R TREFNIADAU A ARGYMHELLWYD 1. Mae’r trefniadau etholiadol presennol (fel y dangosir yn Atodiad 2) yn darparu’r lefelau canlynol o gynrychiolaeth etholiadol yn Sir Benfro: • Mae’r amrywiant etholiadol yn amrywio o 43% islaw’r cyfartaledd sirol presennol (Trefdraeth a Rudbaxton) i 58% uwchlaw’r cyfartaledd sirol presennol (Doc Penfro: Pennar) sef 1,574 o etholwyr fesul cynghorydd. • Mae gan ddwy ward lefelau cynrychiolaeth sy’n fwy na 50% yn uwch neu’n is na’r cyfartaledd sirol presennol, sef 1,574 o etholwyr fesul cynghorydd. • Mae gan 16 ward etholiadol lefelau cynrychiolaeth sydd rhwng 25% a 50% yn uwch neu’n is na’r cyfartaledd sirol presennol, sef 1,574 o etholwyr fesul cynghorydd. • Mae gan 21 ward etholiadol lefelau cynrychiolaeth sydd rhwng 10% a 25% yn uwch neu’n is na’r cyfartaledd sirol presennol, sef 1,574 o etholwyr fesul cynghorydd. • Mae gan 21 ward etholiadol lefelau cynrychiolaeth sydd yn llai na 10% yn uwch neu’n is na’r cyfartaledd sirol presennol, sef 1,574 o etholwyr fesul cynghorydd. 2. O gymharu â’r trefniadau etholiadol presennol sydd i’w gweld uchod, mae’r trefniadau etholiadol argymelledig (sydd i’w gweld yn Atodiad 3) yn dangos y gwelliannau canlynol i gynrychiolaeth etholiadol ar draws y Sir: • Mae amrywiant etholiadol yn amrywio o 24% islaw’r cyfartaledd sirol argymelledig (St Florence a Llanfair Dinbych-y-Pysgod ac Abergwaun: Gogledd Orllewin) i 24% uwchlaw’r cyfartaledd sirol argymelledig (Aberdaugleddau: Dwyrain) sef 1,574 o etholwyr fesul cynghorydd. • Mae gan 26 ward etholiadol lefelau cynrychiolaeth o rhwng 10% a 25% yn uwch neu’n is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig, sef 1,574 o etholwyr fesul cynghorydd. • Mae gan 33 ward etholiadol lefelau cynrychiolaeth sy’n llai na 10% yn uwch neu’n is na’r cyfartaledd sirol arfaethedig, sef 1,574 o etholwyr fesul cynghorydd. 3. Fel y disgrifir ym Mhennod 4 ac Atodiad 4, wrth lunio cynllun o drefniadau etholiadol, rhaid i’r Comisiwn ystyried nifer o faterion sydd wedi’u cynnwys yn y ddeddfwriaeth. Nid yw’n bosibl datrys pob un o’r materion hyn bob tro, sy’n aml yn gwrthdaro â’i gilydd. Yng nghynllun argymelledig y Comisiwn, rhoddwyd pwyslais ar gyflawni gwelliannau o ran cydraddoldeb etholiadol wrth gynnal cysylltiadau cymunedol, lle bynnag y bo hynny’n bosibl. Mae’r Comisiwn yn cydnabod y byddai creu wardiau etholiadol, sy’n gwyro oddi wrth y patrwm presennol, yn anochel yn tarfu rhywfaint ar y cysylltiadau presennol rhwng cymunedau a gallent bontio ardaloedd cyngor cymuned. Mae’r Comisiwn wedi gwneud pob ymdrech i sicrhau bod y wardiau etholiadol diwygiedig yn gyfuniadau rhesymegol o gymunedau a wardiau cymunedol presennol. 4. Mae’r Comisiwn wedi edrych ar bob ardal, ac mae’n fodlon y byddai’n anodd cyflawni trefniadau etholiadol sy’n cadw’r cyfuniad presennol o gymunedau a wardiau cymunedol heb gael effaith niweidiol ar un neu fwy o’r materion eraill y mae’n rhaid iddo eu hystyried.

Tudalen 77 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Pennod 7. TREFNIADAU ÔL-DDILYNOL 1. Wrth ystyried y newidiadau i wardiau etholiadol lle mae’r Comisiwn wedi argymell newidiadau i’r ffiniau, bu’n rhaid ystyried effeithiau’r newidiadau hyn hefyd ar ffiniau a threfniadau etholiadol y cynghorau cymuned a thref. Mae’r rhan hon o’r adroddiad yn manylu ar ein hargymhellion ar gyfer y newidiadau ôl-ddilynol hyn. Darparwyd yr ystadegau etholwyr a ddefnyddir yn yr adran hon gan Gyngor Sir Penfro hefyd. Ffiniau Cymunedau a Wardiau Cymunedol 2. Ceir 12 newid i wardiau etholiadol y mae’n rhaid i’r Comisiwn ystyried trefniadau’r cymunedau a’r wardiau cymunedol sylfaenol o ganlyniad iddynt. Mae’r newidiadau argymelledig i ffiniau cymunedau a wardiau cymunedol fel a ganlyn:

CYNGOR TREF ABERDAUGLEDDAU 3. Argymhellir i ward etholiadol argymelledig Aberdaugleddau: Canol gael yr un newid ôl- ddilynol i ward Canol o Dref Aberdaugleddau, fel y’i dangosir ar y map ar dudalen 48. 4. Argymhellir i ward etholiadol argymelledig Aberdaugleddau: Dwyrain gael yr un newid ôl- ddilynol i ward Dwyrain o Dref Aberdaugleddau, fel y’i dangosir ar y map ar dudalen 51. 5. Argymhellir i ward etholiadol argymelledig Aberdaugleddau: Hakin gael yr un newid ôl- ddilynol i ward Hakin o Dref Aberdaugleddau, fel y’i dangosir ar y map ar dudalen 45. 6. Argymhellir i ward etholiadol argymelledig Aberdaugleddau: Hubberston gael yr un newid ôl-ddilynol i ward Hubberston o Dref Aberdaugleddau, fel y’i dangosir ar y map ar dudalen 46. 7. Argymhellir i ward etholiadol argymelledig Aberdaugleddau: Gogledd gael yr un newid ôl- ddilynol i ward Gogledd o Dref Aberdaugleddau, fel y’i dangosir ar y map ar dudalen 52.

CYNGOR TREF PENFRO 8. Argymhellir i ward etholiadol argymelledig Penfro: Cil-maen a De St Mary gael yr un newid ôl-ddilynol i wardiau Penfro: De St Mary a Phenfro: St Michael o Gyngor Tref Penfro, fel y’i dangosir ar y map ar dudalen 63. 9. Argymhellir i ward etholiadol argymelledig Penfro: St Michael gael yr un newid ôl-ddilynol i ward Penfro: St Michael o Gyngor Tref Penfro, fel y’i dangosir ar y map ar dudalen 64. CYNGOR TREF DOC PENFRO 10. Argymhellir i ward etholiadol argymelledig Doc Penfro: Bush gael yr un newid ôl-ddilynol i ward Doc Penfro: Llanion o Gyngor Tref Doc Penfro, fel y’i dangosir ar y map ar dudalen 60. 11. Argymhellir i ward etholiadol argymelledig Doc Penfro: Canol gael yr un newid ôl-ddilynol i ward Doc Penfro: Canol o Gyngor Tref Doc Penfro, fel y’i dangosir ar y map ar dudalen 59. 12. Argymhellir i ward etholiadol argymelledig Doc Penfro: Bufferland gael yr un newid ôl- ddilynol i ward Doc Penfro: Bufferland o Gyngor Tref Doc Penfro, fel y’i dangosir ar y map ar dudalen 56. 13. Argymhellir i ward etholiadol argymelledig Doc Penfro: Pennar gael yr un newid ôl-ddilynol i ward Doc Penfro: Pennar o Gyngor Tref Doc Penfro, fel y’i dangosir ar y map ar dudalen 55.

Tudalen 78 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

14. Diddymir ward Doc Penfro: Pennar o Gyngor Tref Doc Penfro er mwyn argymell y newidiadau a restrir uchod i wardiau Doc Penfro: Bufferland a Doc Penfro: Pennar.

CYNGOR CYMUNED SAUNDERSFOOT 15. Argymhellir i ward etholiadol argymelledig Gogledd Saundersfoot gydag Amroth gael yr un newid ôl-ddilynol sy’n creu’r trefniadau wardiau o fewn Cyngor Cymuned Saundersfoot, fel y’i dangosir ar y map ar dudalen 71. 16. Argymhellir i ward etholiadol argymelledig De Saundersfoot gael yr un newid ôl-ddilynol sy’n creu’r trefniadau wardiau o fewn Cyngor Cymuned Saundersfoot, fel y’i dangosir ar y map ar dudalen 72.

Trefniadau Etholiadol Cynghorau Cymuned a Thref 17. Mae’n ofynnol i’r Comisiwn ystyried y newidiadau ôl-ddilynol i’r trefniadau etholiadol cymunedol a fyddai’n digwydd o ganlyniad i’r argymhellion y manylir arnynt uchod. Mae’r trefniadau etholiadol presennol a’r newidiadau argymelledig i’r trefniadau hynny i’w gweld isod:

CYNGOR TREF ABERDAUGLEDDAU

Trefniadau Etholiadol Cyngor Tref Aberdaugleddau Presennol Arfaethedig Etholwyr Etholwyr Cynghorwyr Cynghorwyr Wardiau Etholwyr fesul Amrywiant Etholwyr fesul Amrywiant Tref Tref Cynghorydd Cynghorydd Canol 1535 3 512 -12% 1568 3 523 -10% Dwyrain 1582 3 527 -9% 1947 3 649 12% Hakin 1771 3 590 2% 1940 3 647 12% Hubberston 1979 3 660 14% 1777 3 592 2% Gogledd 2027 3 676 17% 1662 3 554 -4% Gorllewin 1526 3 509 -12% 1526 3 509 -12% Cyfanswm 10420 18 579 10420 18 579 18. Mae’r Comisiwn yn fodlon bod y trefniadau etholiadol presennol yn briodol ac er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

CYNGOR TREF PENFRO Trefniadau Etholiadol Cyngor Tref Penfro Presennol Arfaethedig Etholwyr Etholwyr Cynghorwyr Cynghorwyr Wardiau Etholwyr fesul Amrywiant Etholwyr fesul Amrywiant Tref Tref Cynghorydd Cynghorydd Cil-maen 1038 3 346 -9% 1038 3 346 -9% Gogledd St 1515 4 379 0% 1515 4 379 0% Mary De 1060 3 353 -7% 1591 4 398 5% St Mary St Michael 2071 5 414 9% 1540 4 385 2% 5684 15 379 5684 15 379

Tudalen 79 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

19. Mae’r Comisiwn yn fodlon bod y newidiadau argymelledig hyn yn briodol ac er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

CYNGOR TREF DOC PENFRO

Trefniadau Etholiadol Cyngor Tref Doc Penfro Presennol Arfaethedig Etholwyr Etholwyr Cynghorwyr Cynghorwyr Wardiau Etholwyr fesul Amrywiant Etholwyr fesul Amrywiant Tref Tref Cynghorydd Cynghorydd Bush - - - - 1471 3 490 15% Canol 1075 3 358 -16% 1559 4 390 -9% Llanion 1955 5 391 -9% - - - - Marchnad 1331 3 444 4% 1331 3 444 4% Pennar 2479 5 496 16% - - - - Bufferland - - - - 1216 3 405 -5% Pennar - - - - 1263 3 421 -2% 6840 16 428 6840 16 428

20. Mae’r Comisiwn yn fodlon bod y newidiadau argymelledig hyn yn briodol ac er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

CYNGOR CYMUNED SAUNDERSFOOT

Trefniadau Etholiadol Cyngor Cymuned Saundersfoot Presennol Arfaethedig Etholwyr Etholwyr Cynghorwyr Cynghorwyr Wardiau Etholwyr fesul Amrywiant Etholwyr fesul Amrywiant Cymuned Cymuned Cynghorydd Cynghorydd Saundersfoot 2015 12 168 0% - - - - Gogledd - - - - 681 4 170 1% Saundersfoot De - - - - 1334 8 167 -1% Saundersfoot 2015 12 168 2015 12 168

21. Mae’r Comisiwn yn fodlon bod y newidiadau argymelledig hyn yn briodol ac er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus.

Tudalen 80 COMISIWN FFINIAU A DEMOCRATIAETH LEOL CYMRU

Pennod 8. YMATEBION I’R ADRODDIAD HWN 22. Ar ôl cwblhau’r arolwg o Sir Benfro a chyflwyno argymhellion y Comisiwn i Lywodraeth Cymru ar drefniadau etholiadol y dyfodol ar gyfer y prif awdurdod, mae’r Comisiwn wedi cyflawni ei rwymedigaethau statudol o dan y Ddeddf. 23. Gwaith Llywodraeth Cymru yn awr, os gwêl yn dda, yw gweithredu’r argymhellion hyn naill ai fel y’u cyflwynwyd, neu gydag addasiadau. Gall Llywodraeth Cymru roi cyfarwyddyd i ni gynnal arolwg pellach hefyd. 24. Dylid cyfeirio unrhyw gynrychiolaethau pellach yn ymwneud â’r materion yn yr adroddiad hwn at Lywodraeth Cymru. Dylid gwneud hyn cyn gynted ag y bo modd, a beth bynnag ddim hwyrach na chwe wythnos o’r dyddiad y cyflwynir argymhellion y Comisiwn i Lywodraeth Cymru. Dylid anfon cynrychiolaethau at:

Tîm Democratiaeth Llywodraeth Cymru Yr Is-adran Democratiaeth, Amrywiaeth a Chydnabyddiaeth Ariannol Llywodraeth Cymru Parc Cathays Caerdydd CF10 3NQ

Neu e-bostiwch nhw i:

lgdtmailbox@gov.wales

Tudalen 81 ADRODDIAD ARGYMHELLION TERFYNOL SIR BENFRO

Pennod 9. CYDNABYDDIAETHAU 25. Dymuna’r Comisiwn ddiolch i’r prif gyngor, yr holl gynghorau tref a chymuned a’r cyrff a’r unigolion eraill â buddiant a wnaeth gynrychiolaethau wrth i ni ddatblygu’r argymhellion terfynol hyn. Rydym ni, sydd wedi llofnodi isod, yn cymeradwyo’r adroddiad argymhellion hwn.

CERI STRADLING (Cadeirydd Dros Dro)

DAVID POWELL (Aelod)

JULIE MAY (Aelod)

THEODORE JOLOZA (Aelod)

SHEREEN WILLIAMS (Prif Weithredwr)

[Gorffennaf 2019]

Tudalen 82 ATODIAD 1

ATODIAD 1 – RHESTR TERMAU

Amrywiant I ba raddau mae nifer yr etholwyr fesul cynghorydd mewn ward yn etholiadol amrywio o’r cyfartaledd sirol; wedi’i fynegi ar ffurf canran.

Arolwg etholiadol Arolwg lle mae’r Comisiwn yn ystyried y trefniadau etholiadol ar gyfer Prif Gyngor.

Comisiwn Comisiwn Ffiniau a Democratiaeth Leol Cymru.

Cyfarwyddiadau Cyfarwyddiadau a roddir gan Weinidogion Cymru o dan Adran 48 y Ddeddf.

Cymuned (ardal) Yr uned llywodraeth leol sydd islaw lefel y Prif Gyngor.

Cymuned Ranedig Cymuned sydd wedi’i rhannu rhwng dwy neu fwy o wardiau etholiadol.

Cyngor Cymuned Cyngor etholedig sy’n darparu gwasanaethau i’w ardal gymunedol benodol. At ddibenion etholiadol cymunedol, gellir rhannu Cyngor Cymuned yn wardiau cymunedol.

Cyngor Tref Mae Cyngor Cymuned sydd â statws tref yn cael ei adnabod fel Cyngor Tref. At ddibenion etholiadol cymunedol, gellir rhannu Cyngor Tref yn wardiau.

Etholaeth Nifer y bobl sydd wedi’u cofrestru i bleidleisio mewn ardal llywodraeth leol.

Etholaeth Y rhagolygon pum mlynedd ar gyfer yr etholaeth. ragamcanol

Gorchymyn Gorchymyn a wneir gan gorff gweithredu sy’n rhoi cynigion a wneir gan y Prif Gyngor neu’r Comisiwn ar waith.

Gorgynrychiolaeth Lle mae llai o etholwyr fesul cynghorydd mewn ward o gymharu â’r cyfartaledd sirol.

Parti â buddiant Unigolyn neu gorff sydd â buddiant yng nghanlyniad arolwg etholiadol, fel cyngor cymuned, AS neu AC lleol neu blaid wleidyddol. Poblogaeth Nifer amcangyfrifedig y bobl gymwys (18+) mewn ardal llywodraeth amcangyfrifedig y leol sy’n gymwys i bleidleisio. Cafwyd y ffigurau hyn o pleidleiswyr cymwys amcangyfrifon poblogaeth wardiau’r Swyddfa Ystadegau Gwladol ar gyfer Cymru yn 2015, canol 2015 (ystadegau arbrofol).

Tudalen 1 ATODIAD 1

Prif ardal Yr ardal a lywodraethir gan Brif Gyngor: sir neu fwrdeistref sirol yng Nghymru.

Prif Gyngor Corff llywodraeth leol un haen sy’n gyfrifol am bob un, neu bron bob un, o’r swyddogaethau llywodraeth leol yn ei ardal. Cyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol.

Tangynrychiolaeth Lle mae mwy o etholwyr fesul cynghorydd mewn ward o gymharu â’r cyfartaledd sirol.

Ward Cymuned / Ardal mewn Cyngor Cymunedol a grëwyd at ddibenion etholiadol Tref cymunedol.

Wardiau etholiadol Yr ardaloedd y caiff Prif Gynghorau eu rhannu iddynt at ddiben ethol cynghorwyr sir, y cyfeiriwyd atynt gynt fel adrannau etholiadol. Y Ddeddf Deddf Llywodraeth Leol (Democratiaeth) (Cymru) 2013

Tudalen 2 CYNGOR SIR BENFRO ATODIAD 2 AELODAETH BRESENNOL Y CYNGOR

% % NIFER CYMHA amrywiaeth NIFER CYMHA amrywiaeth Poblogaeth NIFER Rhif ENW DISGRIFIFIAD ETHOLWYR REB o'r ETHOLWYR REB o'r sy'n cymwys CYNGHORWYR 2017 2017 cyfartaledd 2022 2022 cyfartaledd i pleidleisio Sirol Sirol

1 Amroth Cymuned Amroth 1 991 991 -37% 951 951 -40% 1,045

2 Burton Cymunedau Burton a Rosemarket 1 1,495 1,495 -5% 1,534 1,534 -3% 1,535

3 Camros Cymunedau Camros a Nolton a Roch 1 2,160 2,160 37% 2,222 2,222 41% 2,153

4 Caeriw Cymuned Caeriw 1 1,187 1,187 -25% 1,173 1,173 -26% 1,171

5 Cilgerran Cymunedau Cilgerran a Maenordeifi 1 1,575 1,575 0% 1,562 1,562 -1% 1,658

6 Clydau Cymunedau Boncath a Chlydau 1 1,201 1,201 -24% 1,187 1,187 -25% 1,220

7 Crymych Cymunedau Crymych ac Eglwyswrw 1 2,136 2,136 36% 2,144 2,144 36% 2,088

8 Dinas Cymunedau Cwm Gwaun, Dinas a Chas-mael 1 1,309 1,309 -17% 1,281 1,281 -19% 1,405

9 Dwyrain Williamston Cymunedau East Williamston a Jeffreyston 1 2,002 2,002 27% 1,975 1,975 25% 1,943

10 Gogledd Ddwyrain Abergwaun Ward Gogledd Ddwyrain Abergwaun yng Nghymuned Abergwaun ac Wdig 1 1,496 1,496 -5% 1,467 1,467 -7% 1,507

11 Gogledd Orllewin Abergwaun Ward Gogledd Orllewin Abergwaun yng Ngymunedd Abergwaun ac Wdig 1 1,201 1,201 -24% 1,159 1,159 -27% 1,242

12 Wdig Ward Wdig yng Nghymuned Abergwaun ac Wdig 1 1,489 1,489 -5% 1,489 1,489 -6% 1,588

13 Hwlffordd: Y Castell Ward y Castell yng Nghymuned Hwlffordd 1 1,644 1,644 4% 1,577 1,577 0% 1,954

14 Hwlffordd: Garth Ward Garth yng Nghymuned Hwlffordd 1 1,642 1,642 4% 1,926 1,926 22% 1,831

15 Hwlffordd: Portfield Ward Portfield yng Nghymuned Hwlffordd 1 1,763 1,763 12% 1,900 1,900 20% 1,897

16 Hwlffordd: Prendergast Ward Prendergast yng Nghymuned Hwlffordd 1 1,605 1,605 2% 1,540 1,540 -2% 1,834

17 Hwlffordd: Priordy Ward Priordy yng Nghymuned Hwlffordd 1 1,875 1,875 19% 2,014 2,014 28% 1,965

18 Hundleton Cymunedau Angle, Hundleton a Stackpole & Chastellmartin 1 1,425 1,425 -9% 1,430 1,430 -9% 1,486

19 Johnston Cymunedau Johnston a Tiers Cross 1 1,998 1,998 27% 2,200 2,200 39% 2,102

20 Cilgeti/Begeli Cymuned Cilgeti/ Begeli 1 1,702 1,702 8% 1,725 1,725 9% 1,757

21 Llanbedr Felffre Cymunedau Llanbedr Efelffre a Llanddewi Efelffre 1 1,269 1,269 -19% 1,236 1,236 -22% 1,279

22 Llandyfái Cymunedau Cosheston a Llandyfái 1 1,443 1,443 -8% 1,398 1,398 -11% 1,409

23 Treletert Cymunedau Cas-lai, Treletert a Chas-Blaidd 1 1,863 1,863 18% 1,858 1,858 18% 1,840 CYNGOR SIR BENFRO ATODIAD 2 AELODAETH BRESENNOL Y CYNGOR

% % NIFER CYMHA amrywiaeth NIFER CYMHA amrywiaeth Poblogaeth NIFER Rhif ENW DISGRIFIFIAD ETHOLWYR REB o'r ETHOLWYR REB o'r sy'n cymwys CYNGHORWYR 2017 2017 cyfartaledd 2022 2022 cyfartaledd i pleidleisio Sirol Sirol

24 Llangwm Cymunedau Freystrop, Hook a Llangwm 1 1,804 1,804 15% 1,776 1,776 13% 1,905

25 Llanrhian Cymunedau Llanrhian a Mathri 1 1,232 1,232 -22% 1,249 1,249 -21% 1,233

26 Maenclochog Cymunedau Clunderwen, Gorllewin Llandysilio, Maenclochog, Mynachlog-Ddu ac Y Môt 1 2,459 2,459 56% 2,463 2,463 56% 2,505

27 Maenorbŷr Cymunedau Maenorbŷr a St. Florence (609 o etholwyr) 1 1,679 1,679 7% 1,712 1,712 8% 1,657

28 Martletwy Cymunedau Llawhuadain, Martletwy ac Uzmaston a Boulston a Slebets 1 1,740 1,740 11% 1,556 1,556 -1% 1,658

29 Pont Fadlen Cymuned Pont Fadlen 1 1,593 1,593 1% 1,557 1,557 -1% 1,698

30 Aberdaugleddau: Canol Y Ward Ganol yng Nghymuned Aberdaugleddau 1 1,535 1,535 -2% 1,527 1,527 -3% 1,636

31 Aberdaugleddau: Dwyrain Ward y Dwyrain yng Nghymuned Aberdaugleddau 1 1,582 1,582 1% 1,538 1,538 -3% 1,684

32 Aberdaugleddau: Hakin Ward Hakin yng Nghymuned Aberdaugleddau 1 1,771 1,771 13% 1,699 1,699 8% 1,826

33 Aberdaugleddau: Hubberston Ward Hubberston yng Nghymuned Aberdaugleddau 1 1,979 1,979 26% 1,929 1,929 22% 2,127

34 Aberdaugleddau: Gogledd Ward y Gogledd yng Nghymuned Aberdaugleddau 1 2,027 2,027 29% 2,162 2,162 37% 2,171

35 Aberdaugleddau: Gorllewin Ward y Gorllewin yng Nghymuned Aberdaugleddau 1 1,526 1,526 -3% 1,530 1,530 -3% 1,760

36 Arberth Ward Arberth Trefol yng Nghymuned Arberth 1 1,640 1,640 4% 1,998 1,998 27% 1,925

37 Arberth Wledig Cymuned Tredeml ac ward Arberth Wledig yng Nghymuned Arberth 1 1,210 1,210 -23% 1,247 1,247 -21% 1,007

38 Trefdraeth Cymuned Trefdraeth 1 897 897 -43% 879 879 -44% 995

39 Neyland: Dwyrain Ward y Dwyrain yng Nghymuned Neyland 1 1,790 1,790 14% 1,717 1,717 9% 1,772

40 Neyland: Gorllewin Cymuned Llanstadwell ac ward y Gorllewin yng Nghymuned Neyland 1 1,588 1,588 1% 1,524 1,524 -3% 1,666

41 Doc y Benfro: Canol Y Ward Ganol yng Nghymuned Doc y Benfro 1 1,075 1,075 -32% 1,041 1,041 -34% 1,394

42 Doc y Benfro: Llanion Ward Llanion yng Nghymuned Doc y Benfro 1 1,955 1,955 24% 2,062 2,062 31% 2,109

43 Doc y Benfro: Market Ward Market yng Nghymuned Doc y Benfro 1 1,331 1,331 -15% 1,324 1,324 -16% 1,448

44 Doc y Benfro: Pennar Ward Pennar yng Nghymuned Doc y Benfro 1 2,479 2,479 58% 2,464 2,464 56% 2,556

45 Penfro: Cil-maen Ward Cil-maen yng Nghymuned Penfro 1 1,038 1,038 -34% 1,198 1,198 -24% 1,183

46 Penfro: Gogledd St. Mary Ward Gogledd St. Mary yng Nghymuned Penfro 1 1,515 1,515 -4% 1,506 1,506 -5% 1,622 CYNGOR SIR BENFRO ATODIAD 2 AELODAETH BRESENNOL Y CYNGOR

% % NIFER CYMHA amrywiaeth NIFER CYMHA amrywiaeth Poblogaeth NIFER Rhif ENW DISGRIFIFIAD ETHOLWYR REB o'r ETHOLWYR REB o'r sy'n cymwys CYNGHORWYR 2017 2017 cyfartaledd 2022 2022 cyfartaledd i pleidleisio Sirol Sirol

47 Penfro: De St. Mary Ward De St. Mary yng Nghymuned Penfro 1 1,060 1,060 -33% 1,035 1,035 -34% 1,155

48 Penfro: St. Michael Ward St. Michael yng Nghymuned Penfro 1 2,071 2,071 32% 1,987 1,987 26% 2,038

49 Penalun Cymunedau Penalun, Llanfair Dinbych-y-Pysgod a a St. Florence (98 o etholwyr) 1 1,308 1,308 -17% 1,338 1,338 -15% 1,422

50 Rudbaxton Cymuned Rudbaxton 1 898 898 -43% 876 876 -44% 676

51 Saundersfoot Cymuned Saundersfoot 1 2,015 2,015 28% 1,941 1,941 23% 2,210

52 Scleddau Cymunedau Pencaer a Scleddau 1 1,150 1,150 -27% 1,102 1,102 -30% 1,215

53 Solfach Cymunedau Breudeth a Solfach 1 1,281 1,281 -19% 1,229 1,229 -22% 1,653

54 Tyddewi Cymuned Dinas Tyddewi 1 1,531 1,531 -3% 1,504 1,504 -5% 1,502

55 St. Ishmael's Cymunedau Dale , Herbrandston, Marloes and St. Brides a St. Ishmael's 1 1,117 1,117 -29% 1,140 1,140 -28% 1,859

56 Llandudoch Cymunedau Llandudoch a Nanhyfer 1 1,800 1,800 14% 1,774 1,774 12% 1,169

57 Dinbych-y-Pysgod: Gogledd Ward Dinbych-y-Pysgod Gogledd yng Nghymuned Dinbych-y-Pysgod 1 1,723 1,723 9% 1,674 1,674 6% 1,706

Ward Dinbych-y-Pysgod De yng Nghymuned Dinbych-y-Pysgod ynghyd ag Ynysoedd Bŷr a’r Santes 58 Dinbych-y-Pysgod: De 1 1,774 1,774 13% 1,702 1,702 8% 2,149 Margaret

59 The Havens Cymunedau The Havens a Chastell Gwalchmai 1 1,195 1,195 -24% 1,178 1,178 -25% 1,203

60 Cas-wis Cymunedau Treamlod, Spittal a Chas-wis 1 1,592 1,592 1% 1,606 1,606 2% 1,612

CYFANSYMIAU 60 94,431 1,574 94,692 1,578 99,015 Cymhareb yw nifer yr etholwyr I bob cynghorydd Derbyniwyd y ffgyrau etholiadol gan Gyngor Sir Benfro Derbyniwyd y ffgyrau poblogaeth gan Swyddfa Ystadegau Gwladol 2017 2022 Mwy na + neu - 50% o'r cyfartaledd Sirol 2 3% 2 3% Rhwng + neu - 25% a + neu - 50% o'r cyfartaledd Sirol 16 27% 19 32% Rhwng + neu - 10% a + neu - 25% o'r cyfartaledd Sirol 21 35% 17 28% Rhwng 0% a + neu - 10% o'r cyfartaledd Sirol 21 35% 22 37% CYNGOR SIR BENFRO ATODIAD 3 AELODAETH ARGYMHELLIEDIG Y CYNGOR

NIFER CYMHA % amrywiaeth NIFER CYMHA % amrywiaeth NIFER Rhif ENW DISGRIFIFIAD ETHOLWYR REB o'r cyfartaledd ETHOLWYR REB o'r cyfartaledd CYNGHORWYR 2017 2017 Sirol 2022 2022 Sirol 1 Amroth a Gogledd Saundersfoot Cymuned Amroth a Ward arfaethedig 'Gogledd' yn Nghymuned Saundersfoot 1 1,672 1,672 6% 1,563 1,563 -1%

2 Boncath a Clydau Cymunedau Boncath, Manordeifi a Clydau 1 1,621 1,621 3% 1,590 1,590 1%

3 Burton Cymunedau Burton a Rhosfarced 1 1,495 1,495 -5% 1,534 1,534 -3%

4 Bro Gwaun Cymunedau Cwm Gwaun, Cas-mael a Scleddau 1 1,431 1,431 -9% 1,399 1,399 -11%

5 Camros Cymuned Camros 1 1,495 1,495 -5% 1,508 1,508 -4%

6 Caeriw a Jeffreyston Cymunedau Caeriw a Jeffreyston 1 1,630 1,630 4% 1,629 1,629 3%

7 Cilgerran ac Eglwyswrw Cymunedau Cilgerran a Eglwyswrw 1 1,787 1,787 14% 1,767 1,767 12%

8 Crymych a Mynachlog-ddu Cymunedau Crymych a Mynachlog-ddu 1 1,892 1,892 20% 1,911 1,911 21%

9 East Williamston Cymuned Dwyrain Williamston 1 1,559 1,559 -1% 1,519 1,519 -4%

10 Gogledd Ddwyrain Abergwaun Ward Gogledd Ddwyrain Abergwaun yng Nghymuned Abergwaun ac Wdig 1 1,496 1,496 -5% 1,467 1,467 -7%

11 Gogledd Orllewin Abergwaun Ward Gogledd Orllewin Abergwaun yng Ngymunedd Abergwaun ac Wdig 1 1,201 1,201 -24% 1,159 1,159 -27%

12 Wdig Ward Wdig yn Nhref Abergwaun ac Wdig 1 1,489 1,489 -5% 1,489 1,489 -6%

13 Hwlffordd: Castell Ward Castell yn Nhref Hwlffordd 1 1,644 1,644 4% 1,577 1,577 0%

14 Hwlffordd: Garth Ward Garth yn Nhref Hwlffordd 1 1,642 1,642 4% 1,926 1,926 22%

15 Hwlffordd: Portfield Ward Portfield yn Nhref Hwlffordd 1 1,763 1,763 12% 1,900 1,900 20%

16 Hwlffordd: Prendergast Ward Predergast yn Nhref Hwlffordd 1 1,605 1,605 2% 1,540 1,540 -2%

17 Hwlffordd: Priordy Ward Priordy yn Nhref Hwlffordd 1 1,875 1,875 19% 2,014 2,014 28%

18 Hundleton Cymunedau Angle, Hundleton a Stackpole a Chastellmartin 1 1,425 1,425 -9% 1,430 1,430 -9%

19 Johnston Cymuned Johnston 1 1,554 1,554 -1% 1,722 1,722 9%

20 Cilgeti a Begeli Cymuned Cilgeti/Begeli 1 1,702 1,702 8% 1,725 1,725 9%

21 Llanbedr Efelffre Cymunedau Llanbedr Efelffre a Llanddewi Efelffre 1 1,269 1,269 -19% 1,236 1,236 -22%

22 Llandyfái Cymunedau Cosheston a Llandyfái 1 1,443 1,443 -8% 1,398 1,398 -11%

23 Treletert Cymunedau Cas-lai, Treletert a Cas-Blaidd 1 1,863 1,863 18% 1,858 1,858 18%

24 Llangwm Cymunedau Freystrop, Hook a Llangwm 1 1,804 1,804 15% 1,776 1,776 13%

25 Llanrhian Cymunedau Llanrhian, Mathri a Pencaer 1 1,588 1,588 1% 1,590 1,590 1%

26 Maenclochog Cymunedau Clunderwen, Gorllewin Llandyssilio a Maenclochog 1 1,718 1,718 9% 1,749 1,749 11%

27 Manorbŷr a Phenalun Cymunedau Manorbŷr a Penalun 1 1,790 1,790 14% 1,814 1,814 15%

28 Martletwy Cymunedau Llanhuadain, Martletwy a Uzmaston, Boulston a Slebets 1 1,740 1,740 11% 1,556 1,556 -1% CYNGOR SIR BENFRO ATODIAD 3 AELODAETH ARGYMHELLIEDIG Y CYNGOR

NIFER CYMHA % amrywiaeth NIFER CYMHA % amrywiaeth NIFER Rhif ENW DISGRIFIFIAD ETHOLWYR REB o'r cyfartaledd ETHOLWYR REB o'r cyfartaledd CYNGHORWYR 2017 2017 Sirol 2022 2022 Sirol

29 Pont Fadlen Cymuned Pont Fadlen 1 1,593 1,593 1% 1,557 1,557 -1%

30 Aberdaugleddau: Canol Ward Canol yn Nhref Aberdaugleddau 1 1,568 1,568 0% 1,560 1,560 -1%

31 Aberdaugleddau: Dwyrain Ward arfaethedig 'Dwyrain' yn Nhref Aberdaugleddau 1 1,947 1,947 24% 1,849 1,849 17%

32 Aberdaugleddau: Hakin Ward arfaethedig 'Hakin' yn Nhref Aberdaugleddau 1 1,940 1,940 23% 1,835 1,835 16%

33 Aberdaugleddau: Hubberston Ward arfaethedig 'Hubberston' yn Nhref Aberdaugleddau 1 1,777 1,777 13% 1,751 1,751 11%

34 Aberdaugleddau: Gogledd Ward arfaethedig 'Gogledd' yn Nhref Aberdaugleddau 1 1,662 1,662 6% 1,860 1,860 18%

35 Aberdaugleddau: Gorllewin Ward Gorllewin yn Nhref Aberdaugleddau 1 1,526 1,526 -3% 1,530 1,530 -3%

36 Arberth: Trefol Ward Arberth Trefol yn Nhref Arberth 1 1,640 1,640 4% 1,998 1,998 27%

37 Arberth: Gwledig Cymuned Tredeml, a Ward Arberth Wledig yn Nhref Arberth 1 1,210 1,210 -23% 1,247 1,247 -21%

38 Trefdraeth a Dinas Cymunedau Dinas Cross a Trefdraeth 1 1,569 1,569 0% 1,522 1,522 -4%

39 Neyland: Dwyrain Ward Dwyrain Neyland yn Nhref Neyland 1 1,790 1,790 14% 1,717 1,717 9%

40 Neyland: Gorllewin Cymuned Llanstadwell a Ward Gorllewin Neyland yn Nhref Neyland 1 1,588 1,588 1% 1,524 1,524 -3%

41 Doc Penfro: Bush Ward arfaethedig 'Bush' yn Nhref Doc Penfro 1 1,471 1,471 -7% 1,417 1,417 -10%

42 Doc Penfro: Canol Ward arfaethedig 'Ganolog' yn Nhref Doc Penfro 1 1,559 1,559 -1% 1,731 1,731 10%

43 Doc Penfro: Farchnad Ward Farchnad yn Nhref Doc Penfro 1 1,331 1,331 -15% 1,324 1,324 -16%

44 Doc Penfro: Bufferland Ward arfaethedig 'Bufferland' yn Nhref Doc Penfro 1 1,216 1,216 -23% 1,128 1,128 -29%

45 Doc Penfro: Pennar Ward arfaethedig ' Pennar' yn Nhref Doc Penfro 1 1,263 1,263 -20% 1,291 1,291 -18%

46 Penfro: Cil-maen a De St Mary Ward Cil-maen a Ward arfaethedig 'De St Mary' yn Nhref Penfro 2 2,629 1,315 -16% 2,777 1,389 -12%

47 Penfro: Gogledd St Mary Ward Gogledd St Mary yn Nhref Penfro 1 1,515 1,515 -4% 1,506 1,506 -5%

48 Penfro: St Michael Ward arfaethedig 'St Michael' yn Nhref Penfro 1 1,540 1,540 -2% 1,443 1,443 -9%

49 Rudbaxton a Spital Cymunedau Rudbaxton a Spital 1 1,306 1,306 -17% 1,305 1,305 -17%

50 De Saundersfoot Ward arfaethedig 'De' yn Nghymuned Saundersfoot 1 1,334 1,334 -15% 1,329 1,329 -16%

51 Solfach Cymunedau Breudeth a Solfach 1 1,281 1,281 -19% 1,229 1,229 -22%

52 Tyddewi Cymuned Cyngor Dinas Tyddewi 1 1,531 1,531 -3% 1,504 1,504 -5%

53 Llandudoch Cymunedau Nanhyfer a Llandudoch 1 1,800 1,800 14% 1,774 1,774 12%

St Florence a Llanfair Dinbych-y- 54 Cymunedau St Florence a Llanfair Dinbych-y-Pysgod 1 1,197 1,197 -24% 1,236 1,236 -22% pysgod

55 Llanisan yn Rhos Cymunedau Dale, Herbrandston, Marloes a San Ffraid, Llanisan yn Rhos, Tiers Cross a Castell Gwalchmai 1 1,857 1,857 18% 1,898 1,898 20% CYNGOR SIR BENFRO ATODIAD 3 AELODAETH ARGYMHELLIEDIG Y CYNGOR

NIFER CYMHA % amrywiaeth NIFER CYMHA % amrywiaeth NIFER Rhif ENW DISGRIFIFIAD ETHOLWYR REB o'r cyfartaledd ETHOLWYR REB o'r cyfartaledd CYNGHORWYR 2017 2017 Sirol 2022 2022 Sirol

56 Dinbych-y-Pysgod: Gogledd Ward Gogledd Dinbych-y-Pysgod yn Nhref Dinbych-y-Pysgod 1 1,723 1,723 9% 1,674 1,674 6%

57 Dinbych-y-Pysgod: De Ward De Dinbych-y-Pysgod yn Nhref Dinbych-y-Pysgod ynghyd ag Ynysoedd Bŷr a'r Santes Margaret. 1 1,774 1,774 13% 1,702 1,702 8%

58 The Havens Cymunedau The Havens a Nolton a'r Garn 1 1,564 1,564 -1% 1,612 1,612 2%

59 Cas-wis Cymunedau Treamlod,Y Môt a Cas-wis 1 1,537 1,537 -2% 1,516 1,516 -4%

CYFANSYMIAU: 60 94,431 1,574 94,692 1,578 Cymhareb yw nifer yr etholwyr I bob cynghorydd Derbyniwyd y ffigyrau etholiadol gan Gyngor Sir Benfro Derbyniwyd y ffigyrau poblogaeth gan Swyddfa Ystadegau Gwladol

2017 2022 Mwy na + neu - 50% o'r cyfartaledd Sirol 0 0% 0 0% Rhwng + neu - 25% a + neu - 50% o'r cyfartaledd Sirol 0 0% 4 7% Rhwng + neu - 10% a + neu - 25% o'r cyfartaledd Sirol 26 44% 26 44% Rhwng 0% a + neu - 10% o'r cyfartaledd Sirol 33 56% 29 49% ATODIAD 4

RHEOLAU A GWEITHDREFNAU

Cwmpas ac Amcan yr Arolwg

1. Mae Adran 29 (1) Deddf Llywodraeth Leol (Democratiaeth) (Cymru) 2013 (y Ddeddf) yn rhoi dyletswydd ar y Comisiwn i arolygu’r trefniadau etholiadol ar gyfer pob prif ardal yng Nghymru, o leiaf unwaith ym mhob cyfnod arolygu o ddeng mlynedd, at ddiben ystyried p’un a ddylai gwneud cynigion i Lywodraeth Cymru i newid y trefniadau etholiadol hynny ai peidio. Wrth gynnal arolwg, rhaid i’r Comisiwn geisio sicrhau llywodraeth leol effeithiol a chyfleus (Adran 21 (3) y Ddeddf).

2. Gofynnodd cyn Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol Llywodraeth Cymru i’r Comisiwn gyflwyno adroddiad mewn perthynas â’r arolwg o drefniadau etholiadol ar gyfer Sir Benfro cyn etholiadau llywodraeth leol 2022.

Trefniadau Etholiadol

3. Y newidiadau y caiff y Comisiwn eu hargymell mewn perthynas ag arolwg etholiadol yw:

(a) y newidiadau hynny i drefniadau’r brif ardal dan sylw y mae o’r farn eu bod yn briodol; ac

(b) o ganlyniad i’r newidiadau hynny:

(i) y newidiadau hynny i ffiniau cymuned y mae o’r farn eu bod yn briodol mewn perthynas ag unrhyw gymuned yn y brif ardal;

(ii) y newidiadau hynny i gyngor cymuned a newidiadau i’r trefniadau etholiadol ar gyfer cymuned o’r fath y mae o’r farn eu bod yn briodol; ac

(iii) y newidiadau hynny i sir wedi ei chadw y mae o’r farn eu bod yn briodol.

4. Caiff “trefniadau etholiadol” prif ardal eu diffinio yn adran 29 (9) Deddf 2013 fel a ganlyn:

i) nifer aelodau’r cyngor ar gyfer y brif ardal;

ii) nifer, math a ffiniau’r wardiau etholiadol;

iii) nifer yr aelodau sydd i’w hethol ar gyfer unrhyw ward etholiadol yn y brif ardal; ac

iv) enw unrhyw ward etholiadol.

Tudalen 1 ATODIAD 4

Ystyriaethau ar gyfer arolwg o drefniadau etholiadol prif ardal

5. Wrth ystyried p’un a ddylai gwneud argymhellion ar gyfer newidiadau i’r trefniadau etholiadol ar gyfer prif ardal, mae adran 30 y Ddeddf yn ei gwneud yn ofynnol i’r Comisiwn:

(a) geisio sicrhau bod yr un gymhareb o etholwyr llywodraeth leol i nifer aelodau’r cyngor sydd i’w hethol ym mhob ward etholiadol o’r brif ardal, neu’n agos at fod felly;

(b) rhoi sylw i’r canlynol:

(i) dymunoldeb pennu ffiniau ar gyfer wardiau etholiadol sydd yn hawdd eu hadnabod ac a fyddant yn parhau felly;

(ii) dymunoldeb peidio â thorri’r cwlwm lleol wrth bennu ffiniau ar gyfer wardiau etholiadol.

6. Wrth ystyried cymhareb yr etholwyr llywodraeth leol i nifer yr aelodau, rhaid ystyried:

(a) unrhyw anghysondeb rhwng nifer etholwyr llywodraeth leol a nifer y bobl sydd yn gymwys i fod yn etholwyr llywodraeth leol (fel y gwelir mewn ystadegau swyddogol perthnasol); ac

(b) unrhyw newid yn nifer neu yn nosbarthiad etholwyr llywodraeth leol yn y brif ardal sy’n debygol o ddigwydd yn y cyfnod o bum mlynedd yn union ar ôl gwneud unrhyw argymhelliad.

Newidiadau llywodraeth leol

7. Ers y Gorchymyn llywodraeth leol diwethaf yn 1998, bu nifer newid i ffiniau llywodraeth leol yng Penfro.

• Gorchymyn (Trefniadau Etholiadol Cymunedol) Sir Benfro 2008. • Gorchymyn Sir Benfro (Cymunedau) 2011. • Gorchymyn Sir Benfro (Cymunedau Llanfair Dinbych-y-pysgod a Dinbych-y-pysgod) 2012.

Gweithdrefn

8. Mae Pennod 4 y Ddeddf yn pennu canllawiau gweithdrefnol sydd i’w dilyn wrth gynnal arolwg. Yn unol â’r rhan hon o’r Ddeddf, ar 21 Gorffennaf 2017 ysgrifennodd y Comisiwn at Gyngor Sir Benfro, yr holl Gynghorau Cymuned yn yr ardal, yr Aelodau Seneddol ar gyfer yr etholaethau lleol, yr Aelodau Cynulliad ar gyfer yr ardal, a phartïon eraill â buddiant i roi gwybod iddynt am ein bwriad i gynnal yr arolwg ac i ofyn am eu safbwyntiau rhagarweiniol. Gwahoddodd y Comisiwn y Cyngor Sir i gyflwyno cynllun neu gynlluniau awgrymedig ar gyfer trefniadau etholiadol newydd, a gofynnodd i Gyngor Sir Benfro arddangos nifer o hysbysiadau cyhoeddus yn yr ardal. Trefnodd y Comisiwn fod copïau o’r ddogfen Arolygon Etholiadol: Polisi ac Arfer ar gael hefyd. Hefyd gwnaeth y Comisiwn gyflwyniadau i’r Gynghorwyr Sir a Chymuned i esbonio broses yr arolwg.

Tudalen 2 ATODIAD 4

9. Yn unol ag Adran 35 Pennod 4 y Ddeddf, cyhoeddodd y Comisiwn ei Adroddiad Cynigion Drafft ar 26 Mehefin 2018, yn hysbysu’r ymgyngoreion gorfodol rhestredig a phartïon eraill â buddiant y byddai cyfnod ymgynghori ar y cynigion drafft yn dechrau ar 3 Gorffennaf 2018 ac yn cau ar 24 Medi 2018. Cyfarfu’r Comisiwn ag Arweinwyr Grŵp a Phrif Weithredwr Cyngor Sir Benfro i drafod y Cynigion Drafft a’r broses o ddatblygu’r Argymhellion Terfynol. Gwahoddodd y Comisiwn y Cyngor Sir a phartïon eraill â buddiant i gyflwyno sylwadau ar y Cynigion Drafft a’r modd y gellid eu gwella. Hefyd, gofynnodd y Comisiwn i Gyngor Sir Benfro arddangos copïau o’r adroddiad ochr yn ochr â hysbysiadau cyhoeddus yn yr ardal.

10. Caiff ffiniau’r wardiau etholiadol arfaethedig eu dangos gan linellau melyn di-dor ar y map a roddir ar adnau gyda’r Adroddiad hwn yn Swyddfeydd Cyngor Sir Benfro a Swyddfa’r Comisiwn yng Nghaerdydd, yn ogystal ag ar wefan y Comisiwn (http://cffdl.llyw.cymru).

Polisi ar Arfer

11. Cyhoeddodd y Comisiwn y ddogfen Arolygon Etholiadol: Polisi ac Arfer ym mis Tachwedd 2016. Mae’r ddogfen hon yn manylu ar ddull y Comisiwn o ddatrys yr her o gydbwyso cydraddoldeb etholiadol â chysylltiadau cymunedol; mae’n amlinellu’r materion i’w hystyried ac yn rhoi rhywfaint o ddealltwriaeth o’r ymagwedd gyffredinol tuag at bob un o’r ystyriaethau statudol wrth fynd i’r afael ag amgylchiadau penodol arolwg. Fodd bynnag, oherwydd nad yw’r amgylchiadau hynny’n debygol o ddarparu’r patrwm etholiadol delfrydol, yn y rhan fwyaf o arolygon, gwneir cyfaddawdau wrth gymhwyso’r polisïau er mwyn taro’r cydbwysedd priodol rhwng pob un o’r materion y mae’n rhaid i’r Comisiwn eu hystyried.

12. Mae’r ddogfen hefyd yn darparu’r amserlen gyffredinol ar gyfer y rhaglen, a sut y cafodd ei nodi, a Pholisi’r Comisiwn ar Faint Cynghorau. Mae’r ddogfen i’w gweld ar wefan y Comisiwn neu mae ar gael ar gais.

Hawlfraint y Goron

13. Lluniwyd y mapiau a gynhwysir yn yr adroddiad hwn, ac a gyhoeddir ar wefan y Comisiwn, gan Gomisiwn Ffiniau a Democratiaeth Leol Cymru dan drwydded gan yr Arolwg Ordnans. Mae’r mapiau hyn yn destun Ⓗ Hawlfraint y Goron. Bydd eu hatgynhyrchu heb awdurdod yn torri Hawlfraint y Goron a gall arwain at erlyniad neu achos sifil. Dylai golygydd unrhyw bapur newydd sy’n dymuno defnyddio’r mapiau yn rhan o erthygl am y cynigion drafft gysylltu â swyddfa hawlfraint yr Arolwg Ordnans yn gyntaf.

Tudalen 3 Atodiad 5 CRYNODEB O GYNRYCHIOLAETHAU A DDERBYNIWYD AR GYFER YMGYNGHORIAD CYNIGION DRAFFT Y COMISIWN AR YR AROLWG O DREFNIADAU ETHOLIADOL YN SIR BENFRO

1. Ysgrifennodd Cyngor Sir Penfro ar 2 Awst 2018 yn amlinellu ei ymateb i Gynigion Drafft y Comisiwn mewn perthynas â Threfniadau Etholiadol yn Sir Benfro.

Yn dilyn seminar ar gyfer Arweinwyr Grwpiau ac Aelodau Cyngor Sir Penfro a gynhaliwyd ar 27 Mehefin 2018, gwnaed y sylwadau canlynol (sydd wedi’u crynhoi) ar gynigion drafft y Comisiwn.

Abergwaun (cynigiwyd)

Teimlai’r Cyngor bod y ward aml-aelod a gynigir yn afresymegol ac nad oedd unrhyw reswm i newid y trefniadau un aelod presennol.

Scleddau a Chas-mael (cynigiwyd)

Teimlai’r aelodau y gallai fod problem â’r enw a gynigir ar gyfer y ward etholiadol ac y byddai un o’r Cynghorau Cymuned yn gofyn am newid.

Trefdraeth a Dinas (cynigiwyd)

Cytunodd yr Aelodau y dylid enwi’r ward etholiadol a gynigir yn Newport and Dinas / Trefdraeth a Dinas. Hefyd, nododd yr Aelodau nad yw nifer yr etholwyr yn adlewyrchu poblogaethau twristiaid yr haf.

Cilgerran ac Eglwyswrw (cynigiwyd)

Roedd yr aelodau’n cefnogi cynnig drafft y Comisiwn.

Crymych a Mynachlog-ddu (cynigiwyd)

Roedd yr aelodau’n cefnogi cynnig drafft y Comisiwn, ond teimlent y dylai’r enw Mynachlog-ddu gynnwys cysylltnod yn Saesneg (i gyd-fynd â’r ffurf Gymraeg Mynachlog-ddu).

Cas-wis (cynigiwyd)

Roedd yr aelodau’n cefnogi cynnig drafft y Comisiwn.

Rudbaxton (cynigiwyd)

Roedd yr aelodau’n cefnogi cynnig drafft y Comisiwn.

Camros (cynigiwyd)

Mynegodd yr aelodau bryder ynghylch trosglwyddo Nolton a’r Garn o ward etholiadol bresennol Camros, oherwydd eu cysylltiadau cymunedol a dalgylchoedd ysgolion. Teimlai’r aelodau y dylid cadw Camros fel enw’r ward.

- 1 - Atodiad 5 Johnston (cynigiwyd)

Roedd yr Aelodau’n deall y cynigion a’r cynnydd yn y boblogaeth yn Johnston ond mae pryder y bydd ardal Dreen Hill dan anfantais yn ddaearyddol os caiff ei chynnwys o fewn ward etholiadol Llanisan-yn-Rhos a gynigir.

Aberdaugleddau

Roedd yr aelodau’n gwrthwynebu’r newid a gynigir i’r ffin sef trosglwyddo 36 o etholwyr o ward Hakin i ward Hubberston yn Aberdaugleddau, gan awgrymu y dylid cynnwys yr ardal i’r de o Riw St Lawrence yn Hakin.

Hefyd, cynigiodd yr aelodau nifer o newidiadau newydd i’r ffiniau rhwng:

Hakin i Canol – Trosglwyddo ardal, sy’n gysylltiedig â’r Marina, i ward Canol oherwydd hygyrchedd (33 o etholwyr).

Canol i Hubberston – Trosglwyddo parc manwerthu Havens Head i ward Hubberston (0 etholwyr).

Gorllewin i Canol – Trosglwyddo’r ardal i’r gorllewin o’r A4076, rhan ddeheuol Gorllewin Aberdaugleddau, i ward Canol (386 o etholwyr).

Gorllewin i Gogledd – Trosglwyddo ardal o eiddo preswyl, i’r gogledd o Marble Hall Road, i ward Gogledd (253 o etholwyr).

Penfro a Doc Penfro

Mae aelodau’n cefnogi’r cynnig i gyfuno Penfro Cil-maen a Phenfro De St Mary.

Ystyriwyd bod y cynnig i rannu Doc Penfro Pennar yn deg, er bod yr aelodau’n teimlo y dylid ail-enwi’r hanner dwyreiniol yn Ddoc Penfro Bufferland.

Maenorbŷr a Phenalun (cynigiwyd)

Teimlai’r aelodau fod y cynnig hwn yn foddhaol.

East Williamston (cynigiwyd)

Teimlai’r aelodau fod y cynnig hwn yn foddhaol.

Caeriw a Jeffreyston (cynigiwyd)

Teimlai’r aelodau fod y cynnig hwn yn foddhaol.

Gogledd Saundersfoot ac Amroth (cynigiwyd)

Teimlai’r aelodau y byddai’r cynnig hwn yn ddryslyd i etholwyr ac nid oedd yn ymddangos yn ymarferol. Awgrymwyd y byddai angen ystyried y cynnig hwn ymhellach.

Yn wahanol i gynnig drafft y Comisiwn, awgrymwyd mai Gogledd Saundersfoot ac Amroth neu Amroth a Gogledd Saundersfoot ddylai’r enw fod.

- 2 - Atodiad 5 Hefyd, cynigiodd yr aelodau y dylid newid ffin y Gymuned rhwng Amroth a Chilgeti/Begeli drwy drosglwyddo’r ardal o Holloway ger ardal y gefnffordd i’r dwyrain o’r A477 i’r ward Saundersfoot ac Amroth a gynigir.

Yn ogystal, cododd aelodau o’r Cyngor sylwadau cyffredinol a oedd yn cynnwys pwyntiau a godwyd mewn perthynas â wardiau aml-aelod, nod maint cyngor y Comisiwn, cydraddoldeb etholiadol a chydlyniad cymunedol o fewn eu cynrychiolaeth.

2. Ysgrifennodd Grŵp y Ceidwadwyr ar Gyngor Sir Penfro ar 23 Medi 2018 i ddatgan eu cred y dylai nifer y cynghorwyr yn Sir Benfro fod yn llai na 60, ac i wrthwynebu creu trefniadau aml-aelod ledled y Sir.

Argymhellodd y Grŵp y dylai wardiau Penfro Cil-maen a Phenfro St Mary aros fel wardiau etholiadol un aelod.

Hefyd, roedd y Grŵp yn gwrthwynebu’r trefniant aml-aelod yn Abergwaun a byddai’n well ganddo gadw’r trefniadau presennol.

Roedd y grŵp yn gwrthwynebu cynigion drafft y Comisiwn ar gyfer The Havens ac awgrymodd y dylai Cymuned Nolton a’r Garn ffurfio rhan o Ward Etholiadol Solfach. Wedyn, mae’r Grŵp yn cynnig bod Cymunedau Tiers Cross, The Havens a Chastell Gwalchmai yn ffurfio ward etholiadol, ac y dylid cadw’r trefniant presennol ar gyfer Ward Etholiadol Llanisan-yn-Rhos.

Hefyd, roedd y Grŵp yn gwrthwynebu cynigion drafft y Comisiwn ar gyfer Gogledd Saundersfoot gydag Amroth ac y byddent yn arwain at ddryswch, gan nodi yn ogystal y poblogaethau uwch yn Amroth, oherwydd twristiaeth, dros lawer o fisoedd yn y flwyddyn.

3. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Amroth ar 9 Medi 2018 i wrthwynebu cynigion drafft y Comisiwn ar gyfer Ward Etholiadol Gogledd Saundersfoot gydag Amroth, gan ddatgan ei gred y dylai Saundersfoot aros fel endid ar wahân.

Roedd y Cyngor yn cynnig cynyddu nifer yr etholwyr o fewn Cymuned Amroth drwy gynnig trosglwyddo rhan o Gymuned Llanbedr Efelffre (236+ o etholwyr) a Chymuned Eglwys Gymyn (Sir Gaerfyrddin) (200+ o etholwyr) i Gymuned Amroth .

4. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Breudeth ar 31 Gorffennaf 2018 i gynnig trosglwyddo pentref cyfan Niwgwl o ward y Garn yng Nghymuned Nolton a’r Garn, i Gymuned Breudeth; gyda’r ardal yn cael ei throsglwyddo o ward Etholiadol bresennol Camros, i ward Etholiadol Solfach.

5. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Caeriw ar 27 Gorffennaf 2018 i wrthwynebu cynnig y Comisiwn ar gyfer ward etholiadol Caeriw a Jeffreyston. Mae’r Cyngor yn credu na ddylid cyfuno Cymuned Caeriw â Jeffreyston oherwydd ei fod yn unigryw dros ben ac y dylai fod yn ward “Annibynnol” oherwydd ei bod mor unigryw.

- 3 - Atodiad 5

Teimlai’r Cyngor y byddai Cymuned Martletwy yn cael ei gwasanaethu’n well o lawer drwy gael ei chyfuno â’r 443 o etholwyr yn Jeffreyston gan y byddai hynny’n gwneud ward etholiadol llawer mwy derbyniol a chydlynol.

6. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Cilgeti/Begeli ar 10 Awst 2018 i gefnogi’r newid enw a gynigir gan y Comisiwn ar gyfer ward bresennol Cilgeti/Begeli. Mae’r Cyngor yn cefnogi defnyddio fersiynau Cymraeg a Saesneg ar wahân o’r enw ac nid yw’n cytuno â chynigion Comisiynydd y Gymraeg sydd wedi’u cynnwys yn yr adroddiad cynigion drafft.

7. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Manordeifi ar 11 Gorffennaf 2018 i wrthwynebu cynnig drafft y Comisiwn i gyfuno Manordeifi â Boncath a Chlydau. Mae’r Cyngor yn dymuno i Manordeifi aros o fewn Rhanbarth Etholiadol Cilgerran. Yn ogystal, mae aelodau’r Cyngor yn gwrthwynebu enw’r ward etholiadol a gynigir, sef Boncath a Chlydau, nad yw’n cydnabod Manordeifi.

8. Ysgrifennodd Cyngor Tref Aberdaugleddau ar 25 Gorffennaf 2018 i wrthwynebu’r newidiadau a gynigir i’r ffiniau rhwng wardiau Hakin a Hubberston o fewn Tref Aberdaugleddau. Mae’r Cyngor yn teimlo y byddai’r newidiadau a gynigir i’r ffiniau hyn yn drysu’r etholwyr.

9. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Cas-mael ar 13 Awst 2018 i wrthwynebu enw’r ward etholiadol Scleddau a Chas-mael a gynigir. Penderfynodd y Cyngor mai ‘Bro Gwaun’ fyddai eu dewis ar gyfer y ward a gynigir, ond awgrymwyd ganddynt, os nad oedd eu dewis yn dderbyniol, eu bod yn gofyn i’r enw ddarllen yn nhrefn yr wyddor, h.y. Cas-mael a Scleddau.

10. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Spittal ar 3 Gorffennaf 2018 mewn perthynas ag enw ward etholiadol arfaethedig Rudbaxton. Mae’r Cyngor yn awgrymu bod Spittal yn dod yn rhan o’r enw.

11. Ysgrifennodd y Cynghorydd Tony Baron (Amroth) ar 21 Medi 2018 i wrthwynebu cynigion drafft y Comisiwn ar gyfer Ward Etholiadol Gogledd Saundersfoot gydag Amroth, gan gefnogi’r barnau a gyflwynwyd gan Gyngor Cymuned Amroth (uchod).

12. Ysgrifennodd y Cynghorydd David Pugh (Cilgeti/Begeli) ar 10 Awst 2018 i gefnogi newid enw arfaethedig y Comisiwn ar gyfer ward bresennol Cilgeti/Begeli. Mae’r Cynghorydd yn cefnogi defnyddio fersiynau Cymraeg a Saesneg o’r enw ar wahân ac nid yw’n cytuno gyda chynigion Comisiynydd y Gymraeg a gynhwyswyd yn yr adroddiad cynigion drafft.

13. Ysgrifennodd dau o drigolion Penalun ar 2 Medi 2018 i wrthwynebu cynnig drafft y Comisiwn i gyfuno Cymunedau Maenorbŷr a Phenalun o dan yr enw “Maenorbŷr a Phenalun”.

- 4 - Atodiad 5 14. Ysgrifennodd dau o drigolion Penalun ar 9 Medi 2018 i wrthwynebu’r cynllun arfaethedig gan Gyngor Sir Penfro i newid enwau’r ddau bentref Penalun a Maenorbŷr [Penally and Manorbier].

- 5 - ATODIAD 6

DATGANIAD YSGRIFENEDIG GAN LYWODRAETH CYMRU

TEITL ETHOLIADAU LLEOL A THREFNIADAU ETHOLIADOL DYDDIAD DYDD IAU, 23 MEHEFIN 2016

MARK DRAKEFORD, YSGRIFENNYDD Y CABINET DROS GYLLID GAN A LLYWODRAETH LEOL

Gwnaeth Gorchymyn Etholiadau Awdurdodau Lleol (Cymru) 2014 ddarpariaeth i ohirio etholiadau lleol yng Nghymru am flwyddyn, o fis Mai 2016 tan fis Mai 2017. Caniataodd hyn i wahanu’r etholiadau oddi wrth etholiadau’r Cynulliad.

Ar hyn o bryd, mae Deddf Llywodraeth Leol 1972 yn darparu bod etholiadau cyffredin i lywodraeth leol yng Nghymru yn digwydd ar y dydd Iau cyntaf ym mis Mai bob pedair blynedd. Felly byddai etholiadau nesaf llywodraeth leol yn digwydd fel arfer ym mis Mai 2021. Ers gweithredu’r ddarpariaeth yn Neddf Cymru 2014, mae etholiadau i’r Cynulliad Cenedlaethol yn digwydd ar gylch pum mlynedd. Polisi Llywodraeth Cymru yw y dylai etholiadau lleol hefyd ddigwydd ar gylch pum mlynedd. Bwriedir felly y bydd cynghorwyr a etholir fis Mai nesa yn dal eu swyddi tan fis Mai 2022.

Mae’r Bil Cymru, sydd o flaen Senedd San Steffan ar hyn o bryd, yn cynnwys darpariaeth a fyddai’n galluogi’r Cynulliad i ddeddfu i bennu cyfnod swydd llywodraeth leol. Gan fod y Bil ar ffurf drafft ar hyn o bryd a phe bai’r ddarpariaeth hon yn peidio dod i rym am unrhyw reswm, gallai Llywodraeth Cymru ddefnyddio’r un pwerau o dan Ddeddf Llywodraeth Leol 2000 a ddefnyddiwyd gennym yn 2014 i ohirio’r etholiadau am flwyddyn. Mae’r datganiad

1 ATODIAD 6

hwn felly yn rhoi eglurder i lywodraeth leol ynghylch hyd swydd y rhai a etholir flwyddyn nesa.

Yng ngolau hyn, rwyf wedi ystyried y penderfyniad a wnaethpwyd y llynedd ynglŷn â threfniadau etholiadol rhai prif gynghorau. Penderfynwyd bryd hynny na ddylid gweithredu adolygiadau a gynhaliwyd gan y Comisiwn Ffiniau a Democratiaeth Leol Cymru mewn perthynas â naw prif ardal, a derbyn mai’r bwriad oedd y byddai cynghorau a etholwyd yn 2017 dim ond yn gwasanaethu cyfnod byr cyn eu huno.

Fodd bynnag, er mai canlyniad yr etholiadau fis Mai y flwyddyn nesa fydd cyfnod llawn, oherwydd eu hagosrwydd, y trefniadau y byddai eu hangen a’r aflonyddu ar ymgeiswyr posib, nid wyf yn bwriadu gweithredu unrhyw newidiadau i’r trefniadau etholiadol presennol yn deillio o’r adolygiadau hynny cyn etholiadau 2017. Y cynghorau sir a effeithir yw Caerfyrddin, Ceredigion, Conwy, Dinbych, Gwynedd, Mynwy, Penfro, Powys a Thorfaen.

Mae’r penderfyniad y bydd cynghorau yn cael eu hethol am gyfnod llawn hefyd yn golygu y bydd y Comisiwn Ffiniau a Democratiaeth Leol (y Comisiwn) yn dychwelyd i’w cylch arferol o adolygu trefniadau etholiadol bob deng mlynedd. Rwy’n disgwyl i’r Comisiwn gyhoeddi cyn gynted â phosib raglen newydd wedi’i blaenoriaethu sy’n cymryd i ystyriaeth oed y trefniadau presennol mewn rhai ardaloedd a maint y newid ers pan gynhaliwyd yr adolygiad diwethaf. Byddaf yn gofyn i’r Comisiwn, wrth gynllunio eu gwaith, i ddechrau drwy ddychwelyd at y naw adolygiad sydd heb eu gweithredu, gyda’r bwriad o gyflwyno adroddiadau o’r newydd ar y rhain ar gychwyn cyntaf eu rhaglen.

Fy mwriad yw y bydd adolygiadau o drefniadau etholiadol y prif gynghorau yn cael eu cynnal yn erbyn set o feini prawf cyffredin i’w cytuno drwy’r Comisiwn. Rwyf hefyd yn disgwyl y bydd adolygiadau etholiadol ar gyfer y 22 awdurdod wedi’u cwblhau o fewn y tymor llywodraeth leol nesaf.

Mae’r trefniadau hyn yn rhoi eglurder i’r rhai sy’n ystyried sefyll yn etholiad 2017. Maent hefyd yn gosod gorwel cynllunio tymor hir i awdurdodau lleol a’u partneriaid yn y gwasanaethau cyhoeddus. Fodd bynnag, hoffwn ddweud yn ddiamheuol bod trafodaethau ag awdurdodau lleol a rhanddeiliaid eraill ar yr agenda diwygio yn parhau. Byddaf yn cynnig ffordd ymlaen ar ddiwygio llywodraeth leol yn yr hydref.

2

© Hawlfraint CFfDLC 2019