ONMOGELIJKETORENS 1 2015 ƶNJƴǏǧƢ 2 TIJDSCHRIFT VAN DE RIJKSDIENST VOOR HET CULTUREEL ERFGOED 1 2015 4 | Onmogelijke torens Extra waskracht In de middeleeuwen reikten de kerk- torens tot in de hemel. Wat moest het Begin dit jaar is de organisatie van de Rijksdienst horizontale classicisme daar nou mee? voor het Cultureel Erfgoed vernieuwd. Wij adverte- ren niet met grote, dure reclamecampagnes in de geest van ‘Wast witter dan voorheen!’ of ‘Nu met echte smaak!’. Maar u zult het wél merken. Onze medewerkers zijn meer gericht op samenwerking en het delen van kennis. Zij luisteren, helpen en geven openheid van zaken. Vanuit hun kennis en rol moedigen zij veelbelovende initiatieven aan, en nemen belemmeringen weg om bij te dragen aan 10 | Goed besteed geld een duurzame zorg voor ons culturele erfgoed. Van rijksmonument naar rijks- monument beoordelen de adviseurs De jaarwisseling is formeel het omslagpunt. De van de Rijksdienst of de subsidie voor afgelopen jaren hebben we geleidelijk naar de het onderhoud goed besteed is. nieuwe organisatie en onze nieuwe rol toege- werkt. Na de fusie-bewegingen van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek en het Instituut Collectie Nederland, is er nu een nieuwe rijksdienst ontstaan. Een dienst met ambitie. Deze dienst is ‘erf- goedbreed’ samengesteld en staat voor een integrale benadering van ons culturele erfgoed. Bovendien 24 | Armando’s buitenhuis werkt een gefuseerde organisatie efficiënter dan De kunst van Armando oogt sterk op drie afzonderlijke. Met onder meer een inkrimping Oud-Amelisweerd. Om als gastheer van het personeelsbestand heeft onze rijksdienst de voor het museum te kunnen dienen is door het kabinet gewenste bezuinigingen van ruim het landhuis voorbeeldig ingericht. vijftien procent ingevuld. Vernieuwend is ook dat het werk van onze onder- zoekers en adviseurs voor een belangrijk deel georga- niseerd is in zogenoemde kennisprogramma’s. Die gebundelde gerichtheid draagt ertoe bij dat het erf- goedbeleid van de rijksoverheid hoogwaardig wordt uitgevoerd. Naast lopende programma’s als Erfgoed 28 | Detector-liefhebbers en Ruimte, en Toekomst Religieus Erfgoed, starten er Lange tijd konden archeologen en twee nieuwe: Interieurs en Erfgoed van de Moderne metaaldetector-hobbyisten elkaars Tijd. Bovendien werken wij op steeds meer vlakken bloed wel drinken. Dat onbegrip FOTO THE COINHUNTERS COMPANY FOTO digitaal. Zo kunt u meer over onze organisatie lezen werken zij momenteel samen weg. op de verbeterde website www.cultureelerfgoed.nl. Met vernieuwde kracht staat de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed klaar om samen met u de toekomst een verleden te geven. VERDER IN DIT NUMMER 13 | In Kort Bestek 23 | Voorkom verwaarlozing 18 | Johan de Witt-huis ingericht 27 | Kunst in conditie 12 | Landbouwkunst uit 1935 30 | Aangenaam Kennis Te Maken: 2 15 | Archeologische kaarten medewerkers bruikleenservice 16 | Kleren dateren 31 | Monumentale woorden verklaard 18 | Kijk! Tekening werkplaats Van Eyck 32 | De Verenigde Onderzoekers CEES VAN ’T VEEN 20 | Vijftig tinten grijs 34 | Publicaties algemeen directeur 22 | Drie Dingen 36 | Voor & Na Foto voorzijde De toren van de Sint-Nicolaaskerk in IJsselstein op een foto uit 1929 Zie pagina 4. ƶNJǃǏǚǤƛƤǞǤƤǃ TIJDSCHRIFT VAN DE RIJKSDIENST VOOR HET CULTUREEL ERFGOED 1 2015 3 NIEUWE SUBSIDIERONDE ONDERHOUD KANSEN VOOR ALLE KLOKKENLUIDERS NAAR Tussen 1 februari en 31 maart kun- RELIGIEUS ERFGOED AMERSFOORT nen eigenaren van rijksmonumenten Veel kerken en kloosters Het Amersfoorts Klokkenluidersgilde organi- weer zogenoemde ‘instandhoudings- sluiten. Niet altijd krijgen seert in samenwerking met de Rijksdienst voor subsidie’ aanvragen bij de Rijksdienst de gebouwen en hun het Cultureel Erfgoed op 2 mei de jaarlijkse, voor het Cultureel Erfgoed. Er is dit jaar roerende goed vlot een nationale ontmoetingsdag voor klokkenluiders. 50,5 miljoen euro beschikbaar: andere functie. Hierbij De bijeenkomst vindt vanaf 10 uur plaats in € 44.700.000 voor gebouwde monu- gaan regel matig cultuur- de Joriskerk in Amersfoort. De hoeders van dit menten, € 5.000.000 voor groene historisch waardevolle immateriële erfgoed kunnen dan een rondlei- monumenten zoals parken en tuinen, zaken verloren. Daarom ding door de kerk krijgen en een rondvaart door en € 800.000 voor archeologische werkt op initiatief van de stad maken. Ook worden de zeven klokken monumenten. Met het geld helpt het de Rijks dienst voor het van de Onze-Lieve-Vrouwetoren geluid. Sinds Rijk de eigenaren hun monument Goed onderhoud voorkomt Cultureel Erf goed een 2000 luiden de leden van het Amersfoorts dure restauraties sober en planmatig te onderhouden. omvangrijk samenwer- Klokkenluidersgilde dit zevengelui met de hand. Het bedrag per monument bepaalt de Rijksdienst op basis van kingsverband van orga- Daarmee hebben zij een oude traditie in ere een onderhoudsplan voor een periode van zes jaar. Regelmatig en nisaties aan een reeks hersteld. Aanmelden via [email protected]. goed onderhoud voorkomt dure restauraties. Nadere informatie oplossingen. Zo geeft en online aanvragen: www.monumenten.nl. deze Agenda Toekomst De Onze-Lieve-Vrouwetoren in Amersfoort op een tekening uit 1886 Religieus Erf goed eigenaren en betrokke- HILDEBRAND IN SCHEVENINGEN nen inzicht in moge- MOLENVIJFJE GESLAGEN Sinds november kan iedereen de lijke exploitaties. Ook Eind september heeft minister Jet Bussemaker in de Koninklijke gipsafgietsels van het Hildebrand- onderzoekt de groep hoe Munt in Utrecht het eerste zogeheten Molenvijfje geslagen. Op de monument bekijken in Museum de energiehuishouding herdenkingsmunt staan de molens van Kinderdijk afgebeeld. Het Beelden aan Zee in Scheveningen. In van kerken verbeterd is de derde munt in een reeks die gewijd is aan het Nederlandse 1950 goot het Rijk de negen stenen kan worden. Het betreft werelderfgoed, een initiatief van het Ministerie van Financiën. beelden die Jan Bronner voor het ook voortgaand religieus De Amsterdamse grachtengordel en het Rietveld Schröderhuis monument in Haarlem gemaakt gebruik. Nadere informa- gingen in 2012 en 2013 het Molenvijfje voor. Het geldstuk heeft had in gips af. De gipsen roman- tie: www.toekomst een waarde van vijf euro en is ontworpen door Tine Melzer. Van personages uit Hildebrands Camera religieuserfgoed.nl. 2015 tot en met 2020 verschijnen munten met onze zeven andere Obscura bevinden zich sinds die tijd werelderfgoederen. in de kunstverzameling van de staat die de Rijksdienst voor het Cultureel DE MEERN 1 Erfgoed beheert. De dienst heeft ze NAAR CASTELLUM Van der Hoogen en Suzette nu in bruikleen gegeven aan Museum Rond 1 februari wordt FOTO KONINKLIJKE NEDERLANDSE MUNT Noiret in Beelden aan Zee Beelden aan Zee. Met meer dan het Romeinse scheeps- duizend andere gipsmodellen heeft het museum Pieter Stastok, wrak De Meern 1 in Suzette Noiret en de anderen opgesteld in een nieuwe educa- Castellum Hoge Woerd tieve ruimte. Deze zogenoemde gipsotheek is een primeur in Utrecht geplaatst. Het voor Nederland. 26 meter lange wrak is in 2003 opgegraven in de Utrechtse wijk ARCHEOLOGIEPLATFORM VAN START Vleuten-De Meern. De Om te bevorderen dat Rijksdienst voor het Minister Jet Bussemaker met het Molenvijfje en muntmeester Maarten Brouwer er goed voor archeolo- Cultureel Erfgoed heeft gisch erfgoed gezorgd het in de afgelopen tien wordt, is het essentieel jaar geconserveerd. Het 29 VAN DE 89 om kennis uit te wis- transportschip van het Het ANWB-kantoor in Wassenaar, de schouwburg van Nijmegen selen. Daarom heeft Romeinse leger is rond en de Paaskerk in Amstelveen zijn in 2014 rijksmonument gewor- de Rijksdienst voor het het jaar 148 gebouwd en den. De drie behoren tot de eerste 29 gebouwen uit de periode Cultureel Erfgoed het later door een ongeluk 1959-1965 die de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft initiatief genomen om op de Rijn vergaan. beschermd. Uit dit tijdvak zijn twee jaar geleden 89 bouwwerken een Archeologieplatform Verbeelding van de Romeinse Rijn in Leiden Castellum Hoge Woerd voor bescherming geselecteerd. De daaropvolgende wettelijke op te richten. Acht opent komend najaar. Dit procedure vergt enige tijd. De 29 gebouwen hebben de bescherm- keer per jaar zijn onderwijs- en kennisinstellingen, bedrijven, cultuurcentrum verrijst de status alle in het afgelopen jaar gekregen. De Rijksdienst overheden, eigenaren en amateurarcheologen welkom op een momenteel op de plaats verwacht ook komend bijeenkomst bij de Rijksdienst in Amersfoort. De deelnemers van een Romeins fort, jaar enkele tiental- discussiëren over actuele thema’s uit de archeologische monu- waarbij de rijksmonu- len gebouwen uit de mentenzorg en reageren op resultaten van onderzoek. Zij stellen mentale resten onder de selectie tot rijksmonu- samen het programma op. De vertrouwde lezingen in het kader grond behouden blijven. ment te kunnen maken. van de Nationale Onderzoeksagenda Archeo logie maken voortaan Er zullen archeologische De voortgang is via onderdeel uit van het Archeo logie platform. Aan deelname zijn vondsten uit de omge- ‘Bouwwerken per thema’ geen kosten verbonden. Nadere informatie en aanmelden: www. ving te zien zijn, met De te volgen op www. archeologieinnederland.nl. Meern 1 als kroonjuweel. cultureelerfgoed.nl. De Paaskerk in Amstelveen is gebouwd in 1963 4 TIJDSCHRIFT VAN DE RIJKSDIENST VOOR HET CULTUREEL ERFGOED 1 2015 In de middeleeuwen reikten de kerktorens tot in de hemel. Wat moesten we daar in de drie volgende eeuwen nou mee, toen het classicisme juist horizontaal gerichte gebouwen dicteerde? Thomas