Museum Hof Van Busleyden 1

MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN 1

INLEIDING Hiëronymus van Busleyden (ca. 1470-1517) was een getalenteerde en ambitieuze jurist uit Aarlen die zich aan het begin van de zestiende eeuw in Mechelen vestigde. Hij was net aangesteld als lid van de Grote Raad, het hoogste rechtscollege in de Nederlanden, dat in Mechelen zetelde. Van Busleyden liet zijn woning ver- bouwen tot een luxueus stadspaleis. Hij verzamelde er kunstwerken en boeken en hij ontving er Erasmus, Thomas More en andere belangrijke humanisten van zijn tijd. Mechelen beleefde tussen 1507 en 1530 haar Bourgondische hoogdagen toen Margareta van Oostenrijk vanuit die stad de Nederlanden bestuurde. Als hof- en hoofdstad kende Mechelen een grote culturele uitstraling, wat resulteerde in een indrukwekkende kunstproductie. Het Museum Hof van Busleyden heeft heel wat topstukken in huis, schilderkunst, het schitterende Koorboek van Margareta van Oostenrijk, gepolychromeerd houtsnijwerk zoals de befaamde ‘Mechelse popjes’ die de wereld hebben veroverd, de unieke collectie Besloten Hofjes…Het zijn blik- vangers in het grote verhaal van Mechelen en de Bourgondische renaissance. Net zoals Hiëronymus van Busleyden destijds, beschikt het museum over een uit- gebreid netwerk van partners die interessante objecten willen delen. En net zoals het Hof van Busleyden ten tijde van de Bourgondiërs, is het museum niet enkel een plek waar die objecten en verhalen samenkomen, het is ook een ontmoetingsplaats van meningen en ideeën. Stedelijke spelers die mensen en erfgoed koesteren krijgen een plaats in de nieuwe presentatie. Het Hof van Busleyden heeft door de eeuwen heen vele functies en aanpassingen gekend, maar de geest van het gebouw bleef onaangetast, als verzamelplaats van kunst en cultuur, als broedplaats voor nieuwe inzichten, als motor voor dynamiek in de stad. Het Museum Hof van Busleyden legt de brug tussen verleden en heden.

MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN 02 Renaissance van een museum 29 Het museum als ontmoetingsplek 10 Mechelen en de Bourgondische renaissance 34 Het Hof van Busleyden door de eeuwen heen 24 Netwerken werken 40 Praktisch RENAISSANCE VAN EEN MUSEUM

Het Museum Hof van Busleyden wil een plek zijn die niet enkel mensen, verhalen en objecten musealiseert, maar die ook die mensen, verhalen en objecten verbindt met de stad en de samenleving. Hoe kan je vandaag als museum een platform zijn voor experiment en verbeelding? Hoe kan je ruimte creë- ren voor wat nog niet is, maar wat mogelijk kan verbeeld worden? Hoe kan het museum een plaats zijn waar de complexiteit van de samenleving een plek kan krijgen? Het onderzoek is gestart door mensen vanuit alle segmenten van die samenleving uit te nodigen om ideeën op te doen en samen museum Museum Hof van Busleyden, een Bourgondisch te maken. Het museum heeft een lange zoektocht achter de rug. Uiteinde- stadspaleis opnieuw ingericht lijk liet het zich bezielen door de historische eigenheid van de plek en wat © MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN, MECHELEN - dat voor vandaag kan betekenen. Het museaal DNA is een oefening geworden FOTO: SOPHIE NUYTTEN in ‘samen denken’ en experimenteren. doelgroepen endoelstellingenvanzowelVlaanderenalsdestad. kertijd rijpteeentoeristischplanvoorhetmuseum datinspeeldeoptoeristische Bijna tegelij- met nogveleanderepartners een randprogrammatieop te zetten. manieren omeenexpobuitendemuseummuren totleventebrengenensamen Naast expertiseintentoonstellingsopbouwrondtopstukken werdookgezochtnaar Academie Mechelen aandetentoonstellingZotGeweldDwazeMaagd (ZGDM, 2016). Firmament (expertisecentrum voorheterfgoedvandepodiumkunsten) ende menwerking met het Koninklijk Museum Het voor Schone Kunsten Antwerpen, Met experimenteerdehetmuseum verderenbouwdeinsa - dezeervaringopzak, en -bevragingineententoonstelling. expo maken’ enhetontdekken vanmethodieken voorpublieksparticipatie het‘samen UTINAwaseenexperimentinhetvertalenvanbevindingen, publiek. enlietde laatste doelgroep aan het woord: het gen van de voorgaande fasen, De tentoonstelling met maatschappelijke, politieke, cultureleenanderepartnersuithetMechelse. Dezeinputvoeddededialoog het museum metbijhorende conceptuelevragen. verhalenenmensen)voor theoretici resulteerdeindriebouwstenen(objecten, van hetnieuwestadsmuseum uittetekenen. Eendenkdag metmuseumexperts en GEZICHTEN VELE MET EEN TRAJECT Uw Toren alle bevindin- verwerkte 2014 in Is NietAf(UTINA)

In eentrajectomdeeigenheid 2012startte

© MUSEUMHOFVAN BUSLEYDEN, MECHELEN-FOTO:SOPHIENUYTTEN Zaalzicht vandetentoonstellingZotGeweldDwazeMaagd,2016 FOTO: KARINBORGHOUTS © MUSEUMHOFVAN BUSLEYDEN,MECHELEN- Zaalzicht vandetentoonstellingUwToren IsNietAf,2014

3 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN Doorheen al deze trajecten is niet gekozen voor het object óf het verhaal óf Zaalzicht van de tentoonstelling Roep om Rechtvaardigheid, de mens. Het museum pinde zich ook niet vast op een louter toeristische, 23 maart-24 juni 2018 participatieve of onderzoeksgerichte aanpak. Er is gekozen voor een museum © MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN, MECHELEN - FOTO: SOPHIE dat een platform kan zijn dat dialogen opzet, samenwerkingen aangaat, expe- NUYTTEN rimenteert en reflecteert over de eigen werking met verschillende partners. Maar hoe verbind je al deze bouwstenen tot een permanente en coherente museumwerking? De Noter, 1812 de handvanJanHanswijck,kopiedoorJan-Baptist van dezestiendeeeuw, naarhetoriginele planvan Plattegrond vandestadMechelenrondhetlaatstekwart © STADSARCHIEF MECHELEN EEN STADSPALEIS BRUG HEDEN TUSSEN EN VERLEDEN ALS kamer (eensoortministerie vanfinanciën). hun zetelinMechelen, zoals DeGroteRaad(hethoogstegerechtshof) en deReken- Verschillendemensen verenigdenzichen feestten. centraleinstellingenhadden deambachten floreerdenen stadspaleizenverrezenalspaddenstoelen, de open, Destadbloei- zoalseenrenaissancevorstbetaamt. en omringdezichmetartiesten, machtige vrouw, boeken, naturalia Zeverzamelde schilderijen, kunstminnendook. Bourgondische Nederlanden vanuitdehoofdstad Mechelen. Margareta waseen der debeschermendevleugelsvanMargareta Van Zijregeerde overde Oostenrijk. was ingegevenvanuitdegeschiedenisvanstaddiehaar hoogdagenkende on- Dat de toeristischeinvalshoekdeedhetBourgondischeperspectief zichgelden.

Vanaf de intrede van

5 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN 6

Arnoldus Florentius Van Langren, Globe in houten stoel, 1620, hout © MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN, MECHELEN - FOTO: JORIS LUYTEN

Hiëronymus van Busleyden, (ca.1470-1517) – de man naar wie het museum is vernoemd – was lid van de Grote Raad, politicus, diplomaat, humanist, mecenas, bibliofiel, verzamelaar… Grote namen als Erasmus en Thomas More vonden in zijn woonst een platform om van gedachten te wisselen, ideeën te ontwikkelen en zich te verwonderen over kunstige objecten. Hoe verbind je de hedendaagse praktijken van het museumtraject met dit historische en toeristische verhaal? Het antwoord ligt in de genius loci, de geschiedenis (geest of ziel) van het gebouw. De wortels van Busleyden hebben veel gemeen met een hedendaags museum. Het Hof was een verzamelplaats van kunst en cultuur, een venster op de wereld, een plaats waar onderzoek en nieuwe ideeën konden rij- pen en die zorgde voor dynamiek in de stad. Zoals het gebouw leeft en overleefde, doorheen eeuwen vele aanpassingen en functies kende, zo investeert het museum in de verbindende dynamiek tussen heden en verleden. Dat gebeurt door te onderzoeken hoe Bourgondische maatschappelijke thema’s vandaag nog relevant zijn, maar ook door te speuren naar actuele sporen van het Bourgondisch verleden. Het concept van zo’n stadspaleis heeft een emotionele lading die de bezoeker vandaag nog kan raken en stimuleren. Het nadenken hierover resulteerde in vier ontwerpprincipes. MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN Anoniem, Besloten Hofje met Calvarie, de Heilige Maagd TOPSTUKKEN In de Bourgondische tijd waren de bezoekers aan het hof geïm- 7 en Johannes de Evangelist, ca. 1525, mixed media, poneerd door de kwaliteit, ouderdom, rariteit of het exotisme van de aanwezige 109 x 188,5 cm kunst, gebruiksvoorwerpen en boeken. In een hedendaags museum zijn het ook © KIK-IRPA, BRUSSEL vaak sterke objecten die de bezoeker bewegen tot verwondering of hem binnen- trekken in een verhaal. Topstukken halen de bezoekers over de drempel. In de nieuwe museumopstelling zorgt de scenografie ervoor dat de bezoeker zich op verschillende manieren verhoudt tegenover de objecten. De opstelling evolueert van veelheid naar uniciteit, van differentiatie naar focus, van publiek naar privaat en stuurt zo onopvallend de verhouding van de bezoeker tegenover het object. Zo verschuiven de betekenissen van de objecten van verhalend naar persoonlijk, van contextueel, over verdiepend tot reflectief. 8 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN © MUSEUMHOFVAN BUSLEYDEN, MECHELEN 12,3 cmx9,5 Anoniem, DeapostelPetrusinaanbidding,[zd],albast, geschreven indemaniervan werken. Het vandemusealeopstellingwas uittekenen Mores het huiseenbroedplaatswas voorvooruitstrevendeideeën(denkaanThomas Ookdaarmeegrijpthetterugnaardevijftiendeenzestiendeeeuw,verhalen. toen objectenen ideeën, meningen, Busleyden eenontmoetingsplaatsvanmensen, ONTMOETINGSPLAATS ONTMOETINGSPLAATS uitwerken of uitdiepen. wil hetmuseum leren uit dekeuzes vandebezoeker wathetnogverdermoeten die hembegeleidenenhijvoegtookzelfzijnmeningtoe. Doorpublieksonderzoek Hijvanuit zijneigenbelangstellingbezoeksamen. kiestdemensen/meningen een objectteverrijken methunexpertise,mening,interesse.Debezoeker stelt sonen meteenuiteenlopendeachtergrondaanhetwoordomzoverhaallijnof de curatorenenonderzoekers komen inhetnieuwemuseum verschillendeper- ennietophetvertellenvan‘de’richt opmensen, Naast waarheid. deinbrengvan taald naar hedendaagsemuseologiebrengt dit ons bij een museum dat zich weer HetMENSGERICHT EN MEERLAGIG humanisme plaatstehetsubjectcentraal.Ver- het toeristischedossiermetBourgondischepartners. hetontwikkelen van de participatievewerking,samenwerkingmethetKMSKA, hetUTINA-trajectstoeld ophetnetwerkdatdoorheendejarenisopgebouwd, en De draagkrachtvoordehuidigemuseumwerking isvoorhetgrootstegedeeltege- maarookinternationaal. inVlaanderen, alle Bourgondischepartnersindestad, In demuseumpraktijk wilhetHof vanBusleydenopnieuw bruggenslaantussen Nassau, Hoogstraten enPalermo tonenhunkosmopolitische karakter. Hunhoven vormdenopzicheennetwerkindestad. namenzoalshetHof van zijn woning en bibliotheek open voor internationale bezoekers. De Mechelse Hiëronymus Hij vanBusleyden. wasafkomstig vanAarlenensteldegraag uitvalsbasis activeertterughetnetwerkmodeldatgangbaarwastentijdevan UITVALSBASIS VOOR HET BOUWEN VAN VOOR BOUWEN UITVALSBASIS HET NETWERKEN Utopia). Het vandiscussieendialoogstaatin- stimulerenvan ontmoetingen, Al devoorgaandeprincipesmaken vanhetHof van

Het principevande

© MUSEUMHOFVAN BUSLEYDEN, MECHELEN 201 x123cm vaandrig vanhetKolveniersgildein1580, Jan Verhoeven, PortretvanRomboutHeyns,aliasSmets, olieverf opdoek, SIGRID BOSMANS – de toekomst. Het toontdedynamiekvanhetstadspaleisenbrengtbuiten binnen. actualiseert actiefhetBourgondischverledenenverbeeldt demogelijkhedenvoor samen enpresenteerthetdiesamenwerkinginvaste parcours.Dieinteractie Bourgondisch themaof éénvandeontwerpprincipeswerkthetHof vanBusleyden het museum partnersuitvooreenkorte of langeperiode.Vertrekkend vanuiteen werkers, participatiemedewerkers, scenografen Daarnaastnodigt enarchitecten. publieksmedewerkers,een dialoog tussen curatoren, behoud- en beheermede-

9 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN 10 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN CONNECTICUT © WADSWORTH ATHENEUM MUSEUMOFART, HARTFORD, olie oppaneel,28,9x21cm mogelijk eenlidvandefamilieBusleyden,1495-1505, Anoniem, Portretvaneenmanmetgevouwenhanden, RENAISSANCE BOURGONDISCHE MECHELEN ENDE vergelijkbaar metdievanBrussel indeEuropeseUnie vandaag. zoalsBrugge, Gentofgrote machtscentra, Brussel.In diezinisderol van Mechelen ze weliswaareenwelvarendeengoedontwikkelde stadwas,maarnietéénvande tenopzichte van deBourgondischemachthebbersenhetfeitrelatieve loyauteit dat Zehaddezerolvooraltedankenstad gingvervullen. aanhaarcentraleligging, waardoorMechelenciën) indestadgevestigd, steeds meerdefunctievanhoofd- de GroteRaad)alsBourgondische Rekenkamer (eensoortministerievanfinan- Karel deStoutehadin1473zowelhetParlement vanMechelen (eenvoorlopervan dat destadeenbelangrijke rolspeeldeindeBourgondischeNederlanden. Hertog een ontwikkelde jongemanvangoedenhuizealsHiëronymus vanBusleydenom- Mechelen wasaanhetbeginvandezestiendeeeuwzo’n aantrekkelijke plekvoor 27 augustus1517. het gevolgvanKarelV, enoverleedinBordeauxop werdhijplotseling ernstigziek, diplomatieke opdrachten vervulde. Tijdens een reis naar Spanje in één daarvan, ook dichtbijdeBourgondisch-Habsburgse machthebbers,voorwiehijregelmatig zoalsDesideriusErasmusenThomasMore.humanisten vanzijntijd, Hij stond verzameling boeken, kunstwerken enmuntenaanontvingerdebelangrijkste eenvoudige stadswoningtoteenluxueusstadspaleis.Hij legdeereenbelangrijke Hijgepromoveerd totdoctorinderechten. lietzijnhof uitbreidenvaneenrelatief Nederlanden. Het jaarvoordienwasVan BusleydenaandeuniversiteitvanPadua toenhethoogste rechtscollegeinde hij wasaangesteldalslidvandeGroteRaad, DeuitAarlenafkomstigewoond. Van BusleydenvestigdezichinMechelen nadat telijke enjuristHiëronymus dieertussen1504 vanBusleyden, en1517heeftge- EEN AMBITIEUZE JONGEMAN

Het Hof vanBusleydenisvernoemd naardegees- FOTO: HUGOMAERTENS /MRB © BOURG-EN-BRESSE,MUSÉEDUMONASTÈRE ROYAL DEBROU- na 1518,olieverfophout Bernard vanOrley, PortretvanMargaretaOostenrijk, © VISITMECHELEN-FOTO:KARINBORGHOUTS van deeersterenaissancegebouweninLageLanden Oostenrijk, indeKeizerstraatMecheleniseen Het HofvanSavoye,hetPaleisMargareta gondische I van kunstenaarsbuiten deNederlanden, zoalsdeDuitser ConradMeit ende vooral aanhethof bepaalde vormentaal.Deaanwezigheid, vanMargareta,Oudheid, humanistische ideeënenvaneennieuwe, sterkdoordekunstvanItalië envande (en vormdeeenbelangrijke impuls voor)deverspreidinginNederlanden van De culturelebloeivandestadvielbovendiensamenmet kapitaalkrachtig publiek. maar ookeencultureleuitstraling.Kunstenaarsvonden ereenkunstminnenden Haar rollenalshof- enhoofdstad verleendenMechelen niet enkel eenpolitieke de adelenhogeBourgondischeambtenarij.V Naast deGroteRaadwashethof eentweedebelangrijke aantrekkingspoolvoor in Mechelen, wathetprestige endepolitieke betekenis vandestadnogvergrootte. werd daarom onderde hoede geplaatst van Margareta van Oostenrijk en opgevoed Waanzinnige’) Karel werdnietinstaatgeachtomvoorhaarkinderentezorgen. de Schone,wasin1506 plots overledenenzijnmoeder, Johanna vanCastilië(‘de naam vanhaarminderjarigeneefjeKarel,delatereKarelV neraal enlateralsregentes.Dielaatstetitelhieldindatzedemachtuitoefende in Oostenrijk vanuitMechelen deNederlanden bestuurde,eerstalsgouverneur-ge RAAD GROTE DE EN VAN OOSTENRIJK MARGARETA van OostenrijksH Lalaing enCarondelet lieten stadpaleizenbouwenindenabijheidvanMargareta taliaan Jacopo de’ Barberi,toonthoeinternationaalgeoriënteerddesmaak was. moment of vanSavoye. de gloire indejarentussen1507 en 1530,toenMargareta van oorname families,zoalsNassau, Mechelen kende haarBour . Karelsvader, Filips - -

13 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN

MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN 14

DE PLECHTIGE OPENINGSZITTING Eén van de iconische werken bewaard in het Museum Hof van Busleyden is het monumentale schilderij VAN HET PARLEMENT VAN MECHELEN Plechtige openingszitting van het Parlement van Mechelen onder Karel de Stoute. Het is een fictieve ONDER KAREL DE STOUTE (1474) voorstelling van een plechtige zitting van het ‘Parlement van Mechelen’ in 1474 onder het voorzitterschap van de hertog van Bourgondië. Karel de Stoute had dit ‘Parlement’ in het leven geroepen bij Or- donnantie van Thionville in december 1473 met vaste zetel in Mechelen als pendant van het Parlement van Parijs, het hoogste rechtscollege van Frankrijk. Aan de hand van de op het schilderij aangebrachte namen zijn de afgebeelde personages te identificeren. Onderaan in het midden van het schilderij zijn een naam en jaartal aangebracht, maar, jammer genoeg, zijn ze nagenoeg onleesbaar. De naam van Jan Gossart genaamd Mabuse (of Maubeuge) (1478-1532), die in het begin van de zestiende eeuw succes had aan het Mechelse hof, werd gesuggereerd, maar al snel op stilistische gronden verworpen. Ook de naam van de Mechelse stadsschilder Jan Schoof(f) werd genoemd, die in opdracht van de stad inderdaad in 1514-1515 betaald werd “va[n] eene[n] stuck schilderije[n] te maken en[de] gheconterfeyt naer tparleme[n]t alzoo dat plach te zijne alst in wesen was met p[er]sonagh[en] en[de] andersins etc.”. Maar hij kreeg daarvoor slechts 25 schellingen betaald, wat zeker niet overeenstemt met een schilderij van enige omvang zoals het bewaarde werk. Ten- slotte meende de Mechelse medicus en kunstliefhebber G. Van Doorslaer de naam “Jehan Coessaet” te lezen en het jaartal “1587”. Een Jan (Janne) Coesaert (Cousarts) was weliswaar als schilder actief in Mechelen in 1563-1568, maar voor de rest is van hem niets bekend. Het jaartal 1587 zou wel perfect kunnen kaderen in de globale restauratiecampagne die op gang was gekomen na de herovering van de stad door de Spaanse troepen in 1585 en de terugkeer van de Grote Raad. Bij de intrede van de latere Filips II in Mechelen op 8 september 1549 werd in Sint-Rombout, naast andere kunstwerken, een schilderij met voorstelling van een zitting van het Parlement van Mechelen onder het voorzitterschap van Karel de Stoute getoond. Het trok alleszins de aandacht van de prins en eigentijdse kroniekschrijvers, wat wijst op een zekere omvang en uitstraling. Het levert tevens het bewijs dat er in ieder geval vóór 1549 een schilderij met dit thema bestond. Het diende vermoedelijk als inspiratiebron voor het werkje van Schoof, die overigens goed vertrouwd was met de vorstelijke residentie in Mechelen, waarvoor hij tal van decoratieopdrachten uitvoerde. Het Jan Coessaet [?], Plechtige openingszitting van het schilderij refereerde niet enkel aan het roemrijke Bourgondische verleden, dat onder Karel de Stoute Parlement van Mechelen onder Karel de Stoute, Hertog van zijn hoogtepunt kende, maar ook aan Mechelen als zetel van het Parlement van Mechelen (1474-1477) Bourgondië, op 3 januari 1474, in het Schepenhuis en vanaf 1504 opnieuw als zetel van zijn opvolger, de Grote Raad. In 1506 erfde de jonge Karel, ge- te Mechelen, [1587?], olieverf op hout, 149 x 475 cm noemd naar zijn overgrootvader, de Bourgondische Nederlanden na de dood van zijn vader. Op 5 juli © MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN, MECHELEN 1507 vestigde hij zich officieel in Mechelen en op 5 januari 1515 werd hij meerderjarig verklaard en

MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN gehuldigd als heer van de Nederlanden. Dit alles laat vermoeden dat het schilderij (of een voorganger) 15 tussen 1507 en 1515 tot stand kwam. Archiefonderzoek leverde tot nog toe geen uitsluitsel op over de naam van de kunstenaar en het jaar van vervaardiging. In 1610 vonden twee restauratiecampagnes plaats, één betaald door de centrale overheid en één door de stad Mechelen. De centrale overheid betaalde meer dan 193 pond voor de restauratie van een oud schilderij met voorstelling van het Parlement en voor een kopie ervan; de stad Mechelen betaalde 7 pond aan stadsschilder Jan Ghuens voor de restauratie van een “oudt stuck schilderye” met hetzelfde thema. Het gaat hier dus duidelijk om twee verschillende schilderijen. Gezien de uitgekeerde bedragen, is het aannemelijk dat de restauratie betaald door de centrale overheid op het monumentale schilderij slaat, terwijl de betaling van de stad aan Ghuens op het werkje van Schoof betrekking heeft. Beide campagnes kaderden allicht in de voorgenomen verhuis van de Grote Raad naar het voormalige Paleis van Margareta van Oostenrijk, dat de stad in 1609 met dat doel had aangekocht. Na de installatie van de Grote Raad in het paleis in 1616 kreeg het monumentale schilderij een plaats in de Voorzaal of Antichambre, waar het bleef hangen tot aan de afschaffing van de instelling in de Franse Tijd. – PAUL DE WIN 16 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN © MUSEUMHOFVAN BUSLEYDEN, MECHELEN Busleyden, na1507envoor1515 Muurschilderingen inhethypocaustumvanHof of of DeBijbelseenmythologischescènesinzijnhypocaustum met muurschilderingen. door Frans Sanders.OokHiëronymus vanBusleydenlietzijnstadspaleisverfraaien Zewerdenerin1526aangebracht huntaakeerlijktevervullen. moesten aanzetten Oordeel en de hield)zijnnogsteedsmuurschilderingenzichtbaarmethetLaatste haar zittingen raadsheer Jean In II Carondelet. hetMechelse Schepenhuis (waar de Raad tot 1616 in Parijs bewaarteen prachtig diptiekjedatJan Gossartin1517schilderdevoor Ook deGroteRaadwaseenbelangrijke Het katalysatorvoordekunsten. Louvre de graftombes. architect LodewijkvanBodegemontwierphetgebouw, ConradMeit beeldhouwde Filibertworden bijgezetnaasthaarderdeechtgenoot, IIvanSavoye.DeBrusselse ook deuitbouwvanhetkloosterBrou(bijBourg-en-Bresse) waarzein1532zou de uitbreiding van haar eigen Hof van Savoye overzag de regentes vanuit Mechelen blz. 19), met daarin composities van Matthaeus Pipelare en Pierre de La Rue. Naast van Margareta zatonderanderehetdoorAlamire gemaakteMechels Koorboek(zie Alamire, dievanuitAntwerpeninMechelen iskomen In wonen. debibliotheek grafische werken. Ze was een goede klant in het atelier van muziekkopiist Petrus nog onderhoudendeEpitresdel’amant overMargareta’s vert - papegaai)enhistorio maire deBelges schreef voor de regenteslof- en troostpoëzie (zoals de ookvandaag Bernard vanOrley, Jan GossartenMichel Sittow. Margareta’s hofdichter Jean Le- van Margareta endetalrijke opdrachtendiezegafaanprominenteschildersals beeld ookomliteratuur, muziekenarchitectuur. Vooraan staatuiteraardhethof Hetuit besteld. gaatdanoverigensnietenkel maarbijvoor- ombeeldendekunst, de overgeleverdekunstwerken dietoenindeDijlestadzijngemaaktof vandaar- len aan het beginvande zestiende eeuwkanvandaagnogwordenafgelezenaan CULTURELE PRODUCTIEEEN INDRUKWEKKENDE © RIJKSMUSEUMAMSTERDAM ets, 125×77mm Bernard Picart,PortretvanJanusSecundus, 1730, grotendeels overleefd. hebben de brand die het gebouw in 1914 bijna helemaal in de as legde stove hebbendebranddiehetgebouwin1914bijnahelemaal indeaslegde , twee typische gerechtigheidstaferelenCalvarie die rechters ertoe Het culturelebelangvanMeche-

FOTO: HUGOMAERTENS © WWW.LUKASWEB.BE -ART INFLANDERSVZW- KONINKLIJK MUSEUMVOORSCHONEKUNSTENANTWERPEN olieverf oppaneel,174x105cm van deMechelsegildegrotekruisboog, Meester vandeMechelseSint-Jorisgilde,Deleden 1497, gevels indeNederlanden. ambachtshuis van de Mechelse visverkopers en een van de vroegsterenaissance- Nationaal Museum inPraag)endegevelvanIndenGrootenZalm(1530-1535),het Mechelse Sint-Lucasgilde inwattoennogdeSint-Romboutskerk was (nu inhet 1513-1514),hetaltaarstukdatJan(ca. Gossartmaaktevoordekapelvanhet lijk Museum voorSchoneKunstenAntwerpen),Sint-Lucas tekentdeHeilige Maagd vandeMeesterde grotekruisboog vandeMechelse Sint-Jorisgilde (1497, Konink- Indrukwekkenderen. voorbeeldenzijnhetpaneelDeledenvandeMechelse gildevan broederschappen gebruiktengraagkunstomhunidentiteitenrijkdom teetale- ling vanhetBourgondischeenvroeg-Habsburgse Mechelen. Vooral degildenen vele religieuzegemeenschappeninbelangrijke matebijaandecultureleuitstra- Naast het hof en de Grote Raad droegen ookdestedelijke middenklasse en de telijkheid alsdeschilderijenvanJan Gossartof desculpturenvanConradMeit. ademt dezelfde verfijnderenaissancistischemengelingvanzinnelijkheidengees- (‘Kusjesboek’)eenpostume editieuit1541, hetLiberBasiorum bekende dichtwerk, Secundus’ enwerdindeDijlestadopgeleidtotjurist. van deGroteRaad, meest Hijnen. wasdezoonvanNicolaas Everaerts, deuitZeelandafkomstige president was hijeeninwijkeling dieomwillevandeGroteRaadinMechelen iskomen wo- kenisvolle figuuronderhenisongetwijfeld Janus Secundus. Net als Van Busleyden werk vandegroteNeolatijnse DevoorMechelen dichtersvandietijd. meestbete- Van BusleydenschreefzelfLatijnsepoëzie.Dezekankwalitatiefnietoptegen het

17 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN 18 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN ontwikkelingen Italië indeculturelecentravandietijd, enhetFranse hof inFon- Frans CrabbeenHans Bol.Zijwarenduidelijk goedopdehoogtevanlaatste zoalsMichielactief waren, Coxie,Vincent Sellaer, Nicolaas enFrans Hogenberg, Ditblijktuithet aanzienlijk aantalMechelselijk voortduren. kunstenaarsdie toen puls diewasteweeggebrachtdoorMargareta enhaar hof endeGroteRaadduide- verval magzeker Tot nietwordenoverdreven. dejaren1570bleefcultureleim- hetzogenaamde 1530 nietmeerconcurrerenmetBrusselenvooralAntwerpen, als epicentrum vandevroege renaissanceindeNederlanden. Alkon Mechelen na de verhuisvanhethof naarBrusselwordenvaakgezienalsheteindevandestad BOURGONDIË BOURGONDIË NA blijven voortbestaan. feestcultuur, waarvandeCavalcadeenHanswijkprocessie totopvandaagzijn De rederijkers speeldenookeenbelangrijke rolindesterkontwikkelde stedelijke mers. AanhetbeginvandezestiendeeeuwwarenervierinMechelen gevestigd. (in deeersteplaatspoëzieentoneel)kwam vooral totstandin de rederijkerska- de stedelijke DeNederlandse middenklassewerdgebruikt. literatuuruitdietijd ZezijninhetNederlands,gebeelde inherinneringbrengen. detaaldievooraldoor kader vanhetportretbevindenzichtweeregelstekstdieoverlijdendeaf- Onderaanophet dat wellichtdooreenparticulieruitdemiddenklasseisbesteld. Meester vandeMechelse Sint-Jorisgilde (nu in deCourtauldGallery in Londen), Bescheidener vanopzetishetmemorieportretJan deMol 1485)doorde (ca.

De doodvanMargareta vanOostenrijkin1530en olieverf oppaneel,130x164cm Michiel Coxcie,HetoordeelvanSalomon,1552, © MUSEUMHOFVAN BUSLEYDEN, MECHELEN WILLY VAN DEVIJVER – Hiëronymus vanBusleyden. tuuurlijk: eencomponist,kopiist, instrumentenhandelaar, diplomaat-spionéngoedevriendvan des Prez,AdriaanWillaert,HeinrichIsaac,OrlandusLassus.Enduizendpoot PetrusAlamirena- Componisten uitdeLageLandenwarentoenalinternationaalbefaamd, denkmaaraanJosquin lyfonie gewijd wordt. De Bourgondische tijdiseenhoogtepuntindedezeveelstemmige muziek. Het koorboekisopnieuwtezieninMuseumHofvanBusleyden, een zaaldievolledigaanpo- lijk onderzoekenpubliekswerking. 2009. Dedigitalebeeldenvanzeerhogekwaliteitwerdensindsdieningezet bijhetwetenschappe- De AlamireFoundationwaszichdaarheelbewustvanenzorgdevoor dedigitalisering ervan in ook de grote verantwoordelijkheid op het vlak van de conservering van dit kwetsbare handschrift. in 2007bevestigdedeuitzonderlijkewaardevanhetMechelsKoorboek , maarbenadruktemeteen enkele grote tentoonstellingen in binnen- en buitenland te zien. De erkenning als Vlaams topstuk zelden buitendeDijlestadtezien.Pasvanafjarennegentigkreeghetpubliekkunstwerkop Tijdens hetgrootstedeelvandetwintigsteeeuwgroeidefaamhandschrift,maar washet af wegensterisicovol. ontlenen voor een internationale tentoonstelling in Londen, wees de gemeenteraad zijn aanvraag Brits-Belgische kunsthistoricusenpromotorvandeneogotiekinBelgië,1885hetkoorboekwou kunstwerk datsymboolstondvoordegoudenbloeiperiodevanstad.Toen JamesWeale, de chief. DeMechelsepolitici en archivarissen keken strengtoeopdezorgvuldigebewaringvandit het koorboeksindsdienruimerbekendwerd,verlietzeldendedikkemurenvanStadsar des arts,sciencesetlettres.Hethandschriftbehoordetoenaltotdestedelijkecollecties.Hoewel Van DorenpubliceerdeAlexandrePincharteeneerstelovendebeschrijvinginzijnreeksArchives Pas in1860komteeneindeaanzijnverborgenbestaan.NatipvanstadsarchivarisPieter-Jozef kostbare werkiniedergevaleeuwenlangzorgvuldigbewaard. of deGroteRaad,dietot1794inhetzelfdegebouwzetelde?Deonbekendeeigenaarshebbenhet stadsbezit? Ofwerdhetdeeigendomvanvolgendebewoners,beruchtekardinaalGranvelle werd daarnaverkochtaanhetstadsbestuur. Kwamhetkoorboek samenmethetgebouwtoenalin Mechelen, mogelijkookna1546toendehofhoudingdefinitiefnaarBrusselverhuisde.Hetgebouw wordt aangenomendathethandschriftbewaardbleefinpaleisvanMargaretaOostenrijk nut alsgeschenkverloor. Omtrentdeverderebewaringbestaan slechtshypotheses.Algemeen disch-Habsburgse dynastie. Degeplandegebeurtenis gingnietdoorzodathetzijnoorspronkelijk Het koorboekmoestdienenalseenprestigieusrelatiegeschenkvanwegedeBourgon- verdween hethandschriftuitzicht. of herkomstkenmerken.AlkortnadevervaardigingdoorhetateliervanPetrusAlamire,rond1515, de bewaringvandithandschrift.Hetisuitzonderlijkgoedbewaard,maardraagtgeeneigendoms- reta vanOostenrijkisdaarvaneentreffendvoorbeeld.Zozijnernauwelijksgegevensbekendover De lotgevallenvantopstukkenverlopenvaakgrillig.HetMechelsKoorboekofMarga- DE VERBORGENPAREL, HET KOORBOEK VAN MARGARETA VAN OOSTENRIJK

- Karel (delaterekeizerKarel)opdetroon politiek-allegorisch miniatuurvandejongeaartshertog Openingspagina vanhetMechelsKoorboekmeteen FOTO: JANSMETS © STADSARCHIEF MECHELEN/ALAMIREDIGITAL LAB(LEUVEN)- perkament, 66x44,5cm Koorboek vanMargaretaOostenrijk,1496-1534, FOTO JANSMETS © STADSARCHIEF MECHELEN/ALAMIREDIGITAL LAB(LEUVEN)- Detail uithetMechelsKoorboek © STADSARCHIEF MECHELEN/ALAMIREDIGITAL LAB(LEUVEN) 19 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN 20 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN © MUSEUMHOFVAN BUSLEYDEN, MECHELEN temperaschilderij, 8,5x11,5cm Hans Bol,DeSpaanseFurie,[zd], © MUSEUMHOFVAN BUSLEYDEN,MECHELEN Anoniem, Calvarie,ca.1600-1625,albast,34x246cm neel metdePlechtigeopeningszittingvanhetParlement vanMechelen 1474, op3januari onderwerp enmomentvanontstaanzijndeNeuss-schilderijen verwantaanhetpa- Hetafgebeeld. oudste(waarvanhettweedeeenvrijekopie is)dateertvan1562.Qua kelijk isdatdewerken bijnaeeneeuwjongerzijndandegebeurtenisdieeropwordt in 1475.Verschillende Mechelse namendeelaanditbeleg.Opmer- schuttersgilden met eenvoorstellingvandebelegeringDuitsestadNeuss doorKareldeStoute In decollectievanhetMuseum Hof vanBusleydenbevindenzichtweeschilderijen liaan II. naar Wenen verhuizenomlijfartstewordenvandeHabsburgse keizer Maximi- In in1568naarLondenenlaterKeulen. 1574vluchtte zouRembertDodoens FransAntwerpen. Hogenberg hadaleerderdewijkgenomennaarAntwerpenen tekeningen (1554)vanRembertDodoens,naar maaktevoorhetCruydeboeck verhuisden zowelHans diedeprachtigebotanische BolalsPietervanderBorcht, Vooralden. deSpaanseFurie inMechelen In in1572hadeengroteimpact. datjaar endekomst vandehertogAlvanaarNederlanvan degodsdiensttroebelen - De echteartistieke enintellectuelebraindrainvandeDijlestadkwameralsgevolg zie blz.23)opEuropeseschaaluitgevoerd. leer, albastengepolychromeerdhoutsnijwerk(dezogenaamdepoupéesdeMalines, helft vandezestiendeeeuwwerdenMechelse vooralgoud- kunstambachten, Tijdens enfunctioneerdenbinneneenEuropeesnetwerk. detweede tainebleau,

Kruidtuin, Mechelen Jozef Tuerlinckx, StandbeeldvanRembertDodoens,1849, © STAD MECHELEN © MUSEUMHOFVAN BUSLEYDEN, MECHELEN 168 x245cm de belegeringvanNeussin1475,1562,olieverfopdoek, Adriaen Van denHoute,HetkampvanKareldeStoutebij lijk ouderwets aandoet. lijk ouderwetsaandoet. van kunstenaarseengeneratieeerderzoalsalsSellaerof Coxcie,opmerke- spreekt ookuitdestijlvanbeideschilderijendie,invergelijkingmethetwerk waarin Mechelen eenbelangrijke rolspeelde.Dezebliknaarhetverleden zeeenepisodeindeverfvanBourgondischegeschiedenis allebei zetten De preciezemotivatievoorhetmaken vandezewerken isnietduidelijkmaar dat istoegeschrevenaanJan Coessaetengedateerd in1587(zieblz.14-15).

21 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN 22

Willem Geets, Poppenspel aan het Hof van Margareta Mechelen zou zijn Bourgondische erfenis ook na de zestiende eeuw blijven van Oostenrijk (Mechelen 1515), 1892, olieverf op doek koesteren. Vooral in de romantische negentiende eeuw, toen het jonge België op 154,5 x 209 cm zoek was naar een eigen geschiedenis, was de interesse voor de tweede helft van © MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN, MECHELEN de vijftiende en de eerste decennia van de zestiende eeuw groot. Net als ten tijde van de Bourgondiërs speelde kunst een identiteitsbevestigende rol. Opmerkelijke ‘Bourgondische’ kunstwerken uit die periode zijn bijvoorbeeld de standbeelden van Rembert Dodoens en Margareta van Oostenrijk (1849) door Jozef Tuerlinckx en het schilderij met de voorstelling van een Poppenspel aan het hof van Margareta van Oostenrijk (1891) van Willem Geets. – SAMUEL MAREEL HANNAH ITERBEKE – hebben museaoverheeldewereld vaakverschillendevandezestukkeninhuncollectie. wel maareenfractievandezezestiende-eeuwse beeldjesdetanddestijdsheeftdoorstaan, tijns-Amerika geëxporteerd.Exacte cijfersmetbetrekkingtotdezeexportzijnerniet.Hoe- den erindezestiendeeeuwbeeldjesnaarSpanje,Indië,Filipijnen maarooknaarLa- Ze werdenopzeergroteschaalgeproduceerdenverspreidover heel dewereld.Zower De ‘m’ verwijzendnaarMechelen.Ditkeurmerkwerdmeestalvooraanin hetgoudaangebracht. op deachterzijdevanhetbeeldjewerdgeplaatst.Depolychromie gekeurdmeteenkleine beeld tebevestigen.InMechelenwerdditkeurmerkhetwapenschildvan destadMechelen,dat aangehaald inditdocumentishetaanbrengenvaneenkeurmerkomde goedekwaliteitvanhet 1564. Het is een regelboek voor de organisatie van het ambacht.Een van de zaken die wordt de eerstebronnenmetbetrekkingtotwerkingvandezegildenis zogenaamde‘rolle’van schilders. DezetweeambachtenwerdeninMechelensamengegroepeerdeengilde.Eenvan stukken zienweweldatzewerdenuitgesnedendoorbeeldsnijdersenbeschilderd te zien.Hoewelweeigenlijkbijzonderweinigwetenoverdeexacteproductiecontextvandeze een huisretabel.OokindezevenMechelseBeslotenHofjeszijndezekleinebeeldhouwwerkjes gebruikt. Indezestiendeeeuwkondenzealsalleenstaandbeeldvoorkomenofingewerktin kleine formaatvandezebeeldjeszorgdeervoordatzeopverschillendemanierkondenworden kleine beelden.Blauw, roodengoudzijngeliefdekleurenvoordekledijvanheiligen.Het hoog voorhoofd,fijnepruilendelipjesenkleineogen.Opvallendisookdepolychromievandeze tharina endeheiligeAnna.Zehebbenherkenbaregelaatstrekken:eenrondgezichtjemet meestal populairevrouwelijkheiligenzoalsdemaagdMaria,heiligeBarbara,Ca- De vijftiende tothetmiddenvandezestiendeeeuwwerdengeproduceerd. Nederlanden. HiervangetuigendetallozePoupéesMalines,dieervanafhetmiddenvan Mechelen zicheveneenstoteenvandemeesteproductievebeeldsnijcentraZuidelijke der ConradMeit,JanGossart,GerardHorenboutenBernardVan Orley. Daarnaastontwikkelde Margareta vanOostenrijk,hetberoemdeHofSavoye,trokgrotekunstenaarsaanwaaron- heeft gezorgdvooreenzeerbloeiendekunstproductieindestad.Deuitstralingvanhethof De hoofdroldieMechelenspeeldeindecentralisatiepolitiekvanBourgondischeHertogen MECHELSE POPJES VEROVEREN DE WERELD Poupées deMalines,ofMechelsepopjes,werdenuitnotenhoutgesnedenenverbeelden Poupées deMalineswareneenbegeerdexportproductinvroegmoderneperiode.

© MUSEUMHOFVAN BUSLEYDEN,MECHELEN-FOTO:FANNY CRAYON Zegenend Jezuskindje,1500-1600,lindehout,33x9.55.5cm © MUSEUMHOFVAN BUSLEYDEN,MECHELEN-FOTO:JORISLUYTEN gepolychromeerd hout,hoogte:70cm Heilige LuciaVan Syracuse,1500-1530, 23 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN

24 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN NETWERKEN NETWERKEN WERKEN heet.) Ookindietijdtrokkenlingsprogramma nogsteeds Erasmusheet.) studentennaar (Hetbuitenland. isniet voornietsdathetuniversitairinternationaaluitwisse - manier verspreiddendehumanisten hunvisieopde wereldinhetbinnen-en door destudievanklassieke GrieksenHebreeuws. talen:Latijn, Opdie middeleeuws gerichteLeuvenseuniversiteitdeklassieken telatenherleven Desiderius Erasmus.Dedoelstellingvanhetcollege wasomindenog wilsbeschikking vandehumanist werdgerealiseerddoorzijngoedevriend 1517 vanhetCollegium Trilingue –ookCollegium Buslidianum –die volgensde De eeuwigheidswaardevandeheerdeshuizesligtbijvoorbeeld indeoprichting en tegelijkdiebuitenwereldbinnentrokinhetpaleis. een knooppuntinzo’n een plekdieeenvensteropdewereldvormde, netwerk, naars enfilosofen metderestvan wereld. Het Hof vanBusleydenwasbijuitstek diplomatieke netwerken handelscontacten, banden, familiebanden, van kunste- AlgemeenverbondhetBourgondischeMechelenzijn netwerkberustte. zichdoor Busleyden beter leert kennen, ontdekt dat ook zijn succes al voor een groot deel op Dat klinktalseenheelhedendaagsevisie,maarwiedefiguurvan Hiëronymus Van toenmaligdirecteurvanTateChris Dercon, Modern, tijdenseeninterviewin2012. zijn diegenendiedebesteverbindingenennetwerken totstandbrengen,” zei VANDAAG NETWERKEN HIËRONYMUS’

“Diegenen die het meeste succes hebben, “Diegenen diehetmeestesucceshebben, uitgegeven doorJoannesOporinus,Bazel,1555 Andreas Vesalius, Dehumanicorporisfabricalibriseptem, WERELDERFGOED © MUSEUMPLANTIN-MORETUS,ANTWERPEN-UNESCO

olieverf oppaneel,29,4x30,6cm in aanbiddingvoordeMadonna,1504, Meester van1499,MargaretaOostenrijk © WWW.LUKASWEB.BE -ART INFLANDERSVZW MUSEUM VOORSCHONEKUNSTEN,GENT de universiteitenhetHof vanBusleyden. Doorhettetonenmaterialiseertmuseum dieinhoudelijkebewaart. linktussen archief vanLeuvenisookdegenediebijvoorbeeldhetdiplomaBusleyden vastgelegd ineendocumentaire dieinhetmuseum tezienis.Het universiteits- het Collegium Trilingue. Samen met partners uit Leuven en Londen is dat netwerk die zorg draagt voor de nagedachtenis van bibliotheek de van stichter Leuven, van maken zoalsdeuniversiteits- inhoudelijkdeeluitvanhetverhaalBusleyden, die allemaalopdeéénof Sommige anderemaniermetditverhaalverbondenzijn. Vandaag creëerthetmuseum opnieuweennetwerkvanmensenenorganisaties beurzen aanhetcollege. der gegoedekringendoordrong,koppelden destichtersmeteenookeenreeksvan Omervoortezorgendathethumanisme ookinmin- buitenlandse universiteiten.

25 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN Marinus van Reymerswale, Een goudweger met zijn vrouw, GEDEELDE VERHALEN, GEDEELDE OBJECTEN Vele musea, archieven en biblio- olieverf op paneel, 113 x 80 cm theken delen door hun collectie in een stuk van het verhaal over Hiëronymus en/ KONINKLIJK MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN, ANTWERPEN of de Bourgondische periode in Mechelen. Ze vormen een belangrijk netwerk dat © WWW.LUKASWEB.BE - ART IN FLANDERS VZW toelaat om via langdurige bruiklenen of wisselbruiklenen de nodige dynamiek in de opstelling te houden. Duurzame afspraken met onder andere het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, het Museum Plantin-Moretus, de Universiteitsbibliotheek Gent of de Koninklijke Bibliotheek van België zorgen voor langdurige bruiklenen en zekerheid. Meer kortlopende bruiklenen zoals bijvoorbeeld het portret van Hiëronymus van Busleyden uit het Wadsworth Atheneum Museum of Art (Connecticut, VS) brengen extra dynamiek en zorgen voor nieuwe horizonten binnen het netwerk. Museumstukken verbinden niet enkel musea, maar creëren ook onderzoeksnet- werken. Zo telt het interdisciplinair restauratieteam van de Besloten Hofjes acht restauratoren, die allemaal op hun beurt de collectie verbinden met hun eigen internationaal netwerk. Een selectie van deze experten heeft een stem in de opstelling. De bezoeker ontdekt zo welke mensen en organisaties een ander deel van het Bourgondische verhaal vertellen. Dezelfde aanpak hanteert ook Toerisme Vlaanderen bij de promotie van het Bourgondische toeristische netwerk. WERELDERFGOED © MUSEUMPLANTIN-MORETUS,ANTWERPEN-UNESCO De ontdekkingvanAmerika,1595-1633,prent,199x268mm Theodoor Galle(graveur)enJanvanderStraet(ontwerper), halen inhetHof Net vanBusleyden. alsdetoenmaligehumanisten wilhetmuseum huis ARSENAAL/LAZARUS en het project Deze intermediaireorganisatieszijndepartnersbijuitstekomsamenmettheater- en biedendekansomduurzamerelatiesoptebouwen. een artistieke hebbendezespecifieke werkplekvoorjongeren, doelgroepenkennis of DeLageDrempel,eenorganisatiewaararmenhetwoordnemen, H3O,steunt, zoals Welcome inMechelen, eenvrijwilligersorganisatiedievluchtelingenonder- aangesproken Organisaties viapartnersdievoelinghebbenmetdezedoelgroepen. vluchtelingenenminderbegoedenworden Ookmoeilijkbereikbarejongeren, len. leerkrachten uitverschillendeMechelse teontwikke scholenomlessenpakketten - isbijuitstekeennetwerkverhaal.Zowerkthetmuseumfieke samenmet aanpak, buitenlandse bezoeker. Het bereiken vandoelgroependievragenomeenspeci- Toerisme VlaanderenenToerisme Mechelen hetnetwerkvanuitdekennis vande versterken verhalenenobjecten, delijke verbindingmaakttussenonderzoek, DOELGROEPENENGEDEELDE DOELEN GEDEELDE de wereld binnen te De GrondderDingende wereld binnen te

Waar hetmuseum eeninhou-

27 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN 28 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN © MUSEUMHOFVAN BUSLEYDEN, MECHELEN Catharina, ca1513 Restauratie vanBeslotenHofjemetH.Elisabeth,Ursulaen © MUSEUMHOFVAN BUSLEYDEN, MECHELEN Restauratie-atelier BeslotenHofjes SIGRID BOSMANS – geest vandegastheerhet museum eennieuwevisie. Op die manier verspreiden we alleen helemaal deelt in maar de ook stimuleert. Hof van Busleyden zo aan een kennisnetwerk rond participatie in musea dat niet MuseumModern, Rotterdam enhet Nationaal bouwthet museum Kopenhagen, en Lokeren –, hetsteunpuntFARO, maarook internationale partners zoalsTate cipatie. Samenmet een aantalstadsmusea inVlaanderen–waaronderLier, Ieper ject ookeencaseinVlaamseninternationaalnetwerk rondmuseaenparti- Vanuitciologie endemocratischeprocessen. hetmusealeperspectiefisdit pro- opnieuw diverse expertises, gaande van stedenbouwkunde en architectuur tot so- de inbrengvanverschillendedisciplines.Daaromverbindt DeGrondderDingen Naast hetbereiken vandeMechelaar vraagtdecomplexiteitvanzo’n projectom geven voordeinvullingvaneenvierkantemetergrondinzijnstad. beurt aandehandvaneenUtopisch projectwaarbijiedereMechelaar zijnideemag de discussieaangaanoveranderemanierenomnaarwereldtekijken. Ditge-

ONTMOETINGSPLEK HET MUSEUMALS FOTO: GREETDEMAEYER © MUSEUMHOFVAN BUSLEYDEN, MECHELEN- van detypischeMechelsekantdoor Kantclub Etterjefkegeeftdekundevanhetklossen plek waar mensen, meningen, ideeën, objectenenverhalensamenkomen ideeën, ineen meningen, plek waarmensen, gefortuneerde Mechelaars en vandaag is het museum opnieuw een verbindende tiende eeuwalsHuis vanBarmhartigheidnaar ontmoetingsplaatsmetminder notabelen indezestiendeeeuwevolueerdehetHof vanBusleydenindezeven- Van denkers eenontmoetingsplaatstussenverlichtegeesten, engeprivilegieerde uit hunhumanistische gedachtengoed verderdewereldin. discussies. Dekosmopolitische eninnovatievedenkers vantoenstuurdenhier- zijn uitgebreidekunstcollectiedieheninspireerdetotlevendigeconversatiesen Hiëronymus vanBusleydenlieterzijngerenommeerdegastenkennis maken met Het Hof vanBusleydenisinhetprillebegineenplaatsontmoeting.

29 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN 30 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN Mechels Paul erfgoed. Contrynwordtalslaatstetelgvandepoppenspelersfamilie vaardigheden door om de typisch Mechelse kant te klossen en bewaart zo een stukje geeftdekundeen KantclubEtterjefke op hunmaniereenontmoetingmetdestad. Paul Contrynenvrijwilligersorganisatie Welcome inMechelen. Zijrealiserenelk De drieeerstestedelijke poppenmaker spelerszijn:dekantverenigingEtterjefke, verhalensessiesofties zoalslezingen, demonstraties. Daarnaastwordtdezaalvraaggerichtingevuldmettijdelijkestellen. programma- plaats viaeenfilmpresentatieenselectievanobjectenwaarmeezezichvoor- Driegemeenschappenperjaarkrijgeneenvaste stadsleven inhetverledentonen. stedelijke levenvandaag,alseenupdatevandevoorgaandemusealezalendiehet de betrokkenheidZij vertegenwoordigen de hoeveelheid, en de diversiteit van het organisaties enverenigingenkrijgenerdekanszichzelfaanhetpubliektetonen. ruimte vanhetmuseum waar bezoekers Mechelse destadvanvandaagontmoeten. DE STAD MUSEUM IN HET ONTMOETEN voor debezoeker nogconcreter. makenopleidingsinstellingen enparticulierenaanmeebouwen, dieontmoetingen zone, waar Mechelse culturelespelers, erfgoedverenigingen, gemeenschappen, onderling… Dedrieparticipatieveruimtesaanheteindvanelke thematische tussen debezoekers ontmoetingentussendebezoekers endehedendaagsestad, tingsplaats zijn:ontmoetingentussendebezoekers ontmoetingen endeobjecten, Netnieuwe dynamiek. zoals het Hof toen wil het museum vandaag een ontmoe-

De zaal‘Mensen maken destad’iseerste Organisatie Welcome inMechelen FILM STILL:JANWEYNANTS © MUSEUMHOFVAN BUSLEYDEN, MECHELEN- © JOCHENDEBOCK Jochen Debock,Oorlogsherinneringen De GrondderDingen,voorstelvoordevierkantemeter: MUSEUM HOFVAN BUSLEYDEN,MECHELEN -FOTO:©JONASMARIS Paul Contryn,telgvaneenMechelsepoppenspelersfamilie © TILDEPOTOMS Tilde Potoms,Tiny House De GrondderDingen,voorstelvoordevierkantemeter: Busleyden. van hetMechelse theaterhuisARSENAAL/LAZARUS, samenmetMuseum Hof van Ditstadsproject iseeninitiatief actief hetmaatschappelijkdebathieroveraan. helptdezeverbeeldenvoorhetpubliekengaat maakt ruimtevoorallevoorstellen, reflecteert overdepositievanmachtenbezitgrondvandaag. Het museum grond zou geven om zelf in te vullen? De ruimte voor het project DeGrondderDingen STAD DE Wat MUSEUM BEÏNVLOEDT HET hen daagtdebezoeker uitdestadopeenanderemanierteontmoeten. elkvan Elk vandezedriespelerstoonteenanderfacetdestadinhetmuseum, vluchtelingen ennieuwkomers indestad. Mechelaars voor de ondersteuning van asielzoekers, die zich inzetten (erkende) in depresentatievanWelcome inMechelen. Het iseennetwerkvangeëngageerde den deMechelse diversiteitanno2013. Diediversiteitvanvandaagziejeookterug creaties vanPaul deeenhoornenwalvis–symboliseer- Contrynvoordedraak, megang in2013. Destoetenhethelevoorbereidingsproces–waaronderdenieuwe werk enambachtalspoppenmaker voordenieuwefigurenvan Mechelse Om- verhaal gaatovermeerdanzijnpersoonlijke geschiedenis.Het belichtookzijn geschiedenis maaktdeeluitvanhetcollectievegeheugenMechelen. Contryn doordeMechelaars gekoesterd alslevendMechels Zijnfamilie- erfgoed.

als jeelke Mechelaar éénvierkantemeter Maar het

31 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN

MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN 32 Het wil de Mechelaar aanzetten tot het vormgeven van de stad en het gevoel van betrokkenheid op de stad stimuleren. Aan het eind van het traject, in 2021 wordt 20.000 vierkante meter stad tastbaar ter beschikking gesteld om daar ideeën con- creet te realiseren. Het project overstijgt de stad, het geeft de niet-Mechelse bezoeker de kans te reflecteren op de inhoud van het museum en de verbondenheid met zijn of haar eigen leefwereld. Het project bevindt zich ruimtelijk precies tussen de zaal over de Bourgondische machtshebbers en hun strategieën voor machtsuit- breiding én die over het humanistische netwerk van Hiëronymus van Busleyden. De Grond der Dingen gaat de confrontatie met beiden aan door enerzijds het concept van ‘macht voor enkelen’ op zijn kop te zetten: elke Mechelaar krijgt precies evenveel grond en dus macht om zijn stad te verbeteren. Anderzijds is De Grond zelf een experiment, een poging om het utopische maatschappijbeeld van Thomas More vandaag weer leven in te blazen, maar dan via concrete kleine stapjes.

ONTMOETINGEN TUSSEN OBJECT EN PUBLIEK De derde participatieve ruimte sluit de zone over meesterschap en ambachtelijke vaardigheden af. Het publiek krijgt daar vanaf 2019 de kans om een actieve relatie met de objecten aan te gaan. In het eerste werkingsjaar is die rol weggelegd voor een selectie hedendaagse kun- stenaars. Zij reflecteren met hun werk op het Mechelse meesterschap in albast en houtsnijwerk uit het verleden. De actuele werken zijn gekozen als bespiegeling op de historische ambachtelijkheid in de voorgaande ruimtes en omwille van hun verwevenheid tussen kunst en wetenschap. Na een jaar wijzigt deze opstelling en wordt de ruimte ingericht in samenwer- king met Artechne, een meerjarig onderzoeksproject van de universiteiten van Utrecht en Amsterdam. Het publiek wordt er dan betrokken in een Citizen Science- experiment over de manier waarop wetenschappelijke en technische kennis over kunstproductie door de makers uit het verleden opgeslagen werden en hoe deze informatie door bezoekers vandaag ervaren wordt. Het Museum Hof van Busleyden wil geen plaats zijn waar mensen, objecten en verhalen gemusealiseerd worden, maar wil ontmoetingen realiseren tussen de stad en de samenleving met zijn verhalen, objecten en mensen. – MARIJKE WIENEN

HOF VAN BUSLEYDEN 33

DE BESLOTEN HOFJES, ABSOLUTE TOPSTUKKEN De grootste collectie Besloten Hofjes behoren toe aan de Onze-Lieve-Vrouw- VAN HET MUSEUM gasthuiszusters van Mechelen. Zij hebben deze curiosa vijfhonderd jaar lang De zeven Mechelse Besloten Hofjes zijn de absolute kroonjuwelen van het weten te beschermen tegen verval en vernietiging. Toen de laatste gasthuis- Museum Hof van Busleyden. Deze kostbare mixed media objecten bieden zusters hun woonst verlieten, gaven zij de Besloten Hofjes in langdurige een unieke inkijk in de privédevotie tijdens de zestiende eeuw. Een Besloten bruikleen aan de Stad Mechelen. Zo kwamen ze in de collectie van Museum Hofje bestaat uit een houten kast met beschilderde luiken waarop opdracht- Hof van Busleyden terecht. In 2014 zijn acht restauratoren – ieder gespecia- gevers of patroonheiligen zijn afgebeeld. In dit kastje zijn honderden glinste- liseerd in een ander medium (schilderkunst, was, textiel, enz.) – aan de slag rende pailletten, Agnus Dei (pauselijke wassen zegels met het Lam Gods), gegaan om de pracht van de Besloten Hofjes opnieuw te doen opleven. Deze vergulde tinnen pelgrimsinsignes, pijpaarde of papier-pressé zegels, glazen conservatie- en restauratiebehandeling kwam in mei 2018 tot zijn einde en parels, relieken en gepolychromeerde houten beeldjes (poupées de Malines) heeft gezorgd voor zeer veel nieuwe inzichten met betrekking tot de produc- opgesteld tussen een overweldigende hoeveelheid zijden fauna en flora. Het tie en het gebruik van deze stukken. ensemble verbeeldt een paradijselijke tuin die in enkele gevallen onderaan Een Besloten Hofje is een meditatief object waarbij de toeschouwer zichzelf wordt afgesloten door een klein hekje. Het thema van de afgesloten tuin verliest in de talloze devotionalia. Hij of zij gaat op ontdekkingsreis naar het verwijst naar het oudtestamentische Hooglied. Deze Bijbelse tekst is een lief- mysterieuze paradijs waaruit de mens werd verdreven na het begaan van de desduet tussen een anonieme bruidegom en zijn bruid. Niet alleen beschrijft ultieme zonde. Tijdens deze reis in de geest bereikt de gelovige niet enkel hei- dit liefdesgedicht het samenkomen van de twee geliefden, maar eveneens lige plaatsen (met behulp van de pelgrimsinsignes) maar komt hij eveneens het ondragelijk gemis wanneer de twee protagonisten elkaar verliezen. Om deugdzame heilige tegen (dankzij de relieken) en ruikt hij de zoete geur van de maagdelijkheid van zijn bruid te loven, spreekt de bruidegom de volgende het hemelse paradijs (vertegenwoordigd door de zijden bloemen). Tot slot, woorden uit: “Zusje, bruid, een besloten hof ben jij, een gesloten tuin, een na intensieve meditatie, kan de toeschouwer het onzichtbare, het goddelijke verzegelde bron” (Hooglied 4:12). De vele vroegchristelijke interpretaties van ontmoeten. Hoewel het voor toeschouwers vandaag niet eenvoudig is om deze erotisch geladen tekst hebben ervoor gezorgd dat de beeldspraak van de spirituele rijkdom van deze kastjes te ervaren, is het niet moeilijk om dit duet uitgroeide tot een geliefd thema binnen de christelijke kunst. Vooral overweldigd te worden door de veelheid en schittering van deze in vrouwelijke religieuze gemeenschappen was het thema bijzonder populair. Besloten Hofjes. Hierbij identificeerde de zusters zich met de anonieme bruid op zoek naar – hun bruidegom, de zoon van God, Christus. HANNAH ITERBEKE 34 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN BUSLEYDEN HET HOFVAN WWW.REGIONALEBEELDBANKMECHELEN.BE © STADSARCHIEF MECHELEN- pentekening enaquarel de zijdevanFrederikMerodestraat,ca.1620, Zicht opdebinnenkoervanhetHofBusleydenlangs het bezitvanzijndriebroers:Valeriaan, GielisenHiëronymus. staat alsdeSint-Janstraat. Wanneer Frans in1502 kwamditeigendomin overleed, dietegenwoordiggekendde huisjehadditerfookeenuitganginLangeBiest, dehuidigeFrederikruime woningindeKoestraat, deMerodestraat. Via eentwee- het gevolgvandejongehertognaarMechelen verhuisde.Hij vestigdezichineen eeuw, toen Frans kamerheer en opvoedervan Filips van Busleyden, de Schone, in De geschiedenisvanhetHof vanBusleydenbegintaanheteindedevijftiende door deeeuwenheen 17 Panoramisch zichtvanhetHofBusleyden, WWW.REGIONALEBEELDBANKMECHELEN.BE © STADSARCHIEF MECHELEN- de eeuw, kopergravure Zij stondenwatlageropde maatschappelijke ladderdandevorigeeigenaars, en verkocht werdaan raadsheerJacob vanVarick enzijnvrouwJohanna Rovelasca. wanneerhethofDeze uitbreidingwerdin1608 grotendeelsongedaangemaakt, woningen aandenoordzijdevanhetperceel. doormiddelvandeaankoopLater breiddenzehetgeheelverderuit, vantwee renspits, eenklassiekstatussymboolbinnendebourgondische adelsarchitectuur. kend alshetHof van eenhogebovenbouwmetimpressionanteto- vanAarschot, opdatogenblikge- elite. Zijvoorzagendebestaandetraptorenvanhetcomplex, Arenberg enAnnavanCroy, eenechtpaaruitde hoogsterangenvandeHabsburgse nieuwe bewonersnaarhethof. In 1589 kwam hetinbezitvangraafKarel aanheteindevandezestiendeeeuw,De religieuzeheroplevingvandestad, bracht niet veelmeerinhunstadspaleizen. Mechelen Deadelinvesteerdedanook eengrootdeelvanhaarstatushadverloren. poort (1546)endeSpaanseEngelseFurie (1572,1580)haddenertoegeleiddat De verplaatsingvanhetHof naarBrussel(1530),deontploffing vandeZand- in hetbezitvandezefamilie,waarbijgeengrondigewijzigingenonderging. Sauvage, grootkanseliervanKarelV. Gedurende tachtigjaarbleefhetcomplex Even laterwerdhetpandverkocht aanJacqueline deBoulogne,weduwevanJean le Tot aanzijnoverlijdenin1517zouHiëronymus zijnwoningblijvenverfraaien. Lange Biestop,waarvanhijhetmerendeelomtoverdetotéénenormesiertuin. bijna alle eigendommengelegen tussen dit nieuwestadspaleis en de prestigieuze scheen een kleine toren met een overwelfde trappenpartij. Hiëronymus kocht ook werd methethuisvanzijnoverledenbroer. In dehoektussenbeidevleugelsver- zijde vanhetperceelbouwdehijeennieuwevleugel,dieviagalerijverbonden greep hiervoornaardetypischeBourgondischeadelsarchitectuur. Aandeachter- Hijzijn broersuit. hadnoodaaneenwoningdiebijzijnnieuwestatuspaste,en In 1506, kocht tweejaarnazijnbenoemingtotlidvandeGroteRaad, Hiëronymus

35 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN Anoniem, Hof van Busleyden gezien vanuit de Koestraat hadden noch de middelen, noch de nood om zo’n grote residentie te onderhouden. (Merodestraat), eerste helft 19de eeuw, waterverf op Het echtpaar verkocht de twee woningen aan de noordzijde van het perceel, maar papier, 420 x 520 mm behield een deel van de tuinen. © MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN, MECHELEN Het pand werd in 1619 verkocht aan Wenceslas Cobergher, een econoom en architect, die er een Berg van Barmhartigheid in oprichtte. In deze instelling kon men geld lenen tegen een lage rente, in ruil voor onderpand. Ingrijpende verbouwings- werken waren nodig om het complex aan te passen aan deze nieuwe functie. Dit leidde tot het ontstaan van een nieuwe vleugel aan de noordzijde van de binnen- koer, waarin het eigenlijke pandjeshuis werd ondergebracht. Cobergher bouwde deze vleugel in dezelfde stijl als de reeds bestaande adellijke residentie, maar voor- zag ze wel van de nodige beveiliging. Andere delen van het complex deden dienst als woningen voor het personeel. © STADSARCHIEF MECHELEN,WWW.REGIONALEBEELDBANK.BE bijna hethelestadspaleisindeas een uitslaandebrandnabeschietingenlegde Het HofvanBusleydeninnovember1914: REGIONALEBEELDBANKMECHELEN.BE © STADSARCHIEF MECHELEN-WWW. zijde vandeSint-Jansstraat,1875,pentekeningenaquarel Zicht opdebinnenkoervanhetHofBusleydenlangs bestuur was vastbesloten om het gebouw in al haar glorie te herstellen, en er ener bestuur wasvastbeslotenom hetgebouwinalhaarglorieteherstellen, maarhetstads- verliepmoeizaam, as. Dewederopbouwinna-oorlogse context tengevolgevaneenhevige beschieting,bijnahetvolledigecomplexinde brand, InDe restauratieswarengeenlanglevenbeschoren. 1914legdeeenuitslaande gebouwcomplex. pittoresker aangevuld werdmet‘verbeteringen’, resulteerdenineenveelhomogeneren waarbijdebestaandearchitectuur De verscheideneromantiserendeingrepen, aan grondigerenovatiestoeendezewerdendoorhetstadsbestuur gefinancierd. eeuw onderdakaaneenschoolenmuziekacademie.Het pandwasronddietijd Dezuidvleugelvanhetcomplexboodvanafhalverwegedenegentiende ren. waardoormenzichgenoodzaaktzagdelenvanhetgebouwteverhu- kampen, Na enigetijdkreegde Berg van Barmhartigheid met financiële problemente

37 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN 38 MUSEUM HOF VAN BUSLEYDEN © MUSEUMHOFVAN BUSLEYDEN,MECHELEN De binnenkoervanhetMuseumHofBusleyden PIET BERGHMANS – leis ingerichtworden. Toerisme kon Vlaanderen, hetHof vanBusleydenterugalsBourgondisch Stadspa- Dankzijdeerkenningvan hetinterieurwerdaangepakt. alshefboomprojectvan toonstellingsruimte. In 2015gingdetweederestauratiefasevanstartwaarinrest ruimte werdtweejaarlateropgeleverdendoetvanafdan dienstalstijdelijke ten- Deverbouwingkon Deondergrondse en eenaannemeraangesteld. vanstartgaan. om samenhetdefinitieveplantetekenen. In 2010werddebouwtoelatingbekomen Compte omwillevanhetsterke Zijkregendaaromdeopdracht musealeconcept. DatvanDriesenomwilledesterkejury hetbest. architecturalevisie;datvanLe voorstellen vanrespectievelijkDavidDriesenenHans LeComptebevielende Om tot een goedontwerptekomen De werd in 1990 eenwedstrijduitgeschreven. een nieuwerestauratierondeenuitbreidingmetondergrondseexporuimte. Datbleefhettotweertijdwasvoor Busleyden haardeurenalsStadsmuseum. structie isvaneengeromantiseerdhistorischgebouw. In 1938opendehetHof van waardoorhetgebouwdatwevandaagkennenvóór debrand, eigenlijkeenrecon- Meneen stadsmuseum inondertebrengen. greepterugnaardetoestandvannet © STADSARCHIEF MECHELEN-WWW.REGIONALEBEELDBANKMECHELEN.BE Fr. deMerodestraat65-67,1929,foto De oudeapotheekinhetStedelijkMuseum‘HofvanBusleyden’, © STADSARCHIEF MECHELEN-WWW.REGIONALEBEELDBANKMECHELEN.BE Fr. deMerodestraat65-67,[zd],foto Een zaalinhetStedelijkMuseum‘HofvanBusleyden’,